2

Zen 2.0

Mediawijsheid Pro sluit natuurlijk af met een paragraaf over geluk. Want waar anders dient wijsheid toe dan

he bereiken van geluk? Een echte mediawijsheid pro weet een gelukkig leven te leiden in de gemedialiseerde

wereld. Kennelijk is dat een lastige opgave. De nieuwe media brengen naast de vele zegeningen en

gemakken ook stress, onrust en overspannenheid. Daarvoor zijn de iPhone, tablet en RSS-feed natuurlijk niet

alléén verantwoordelijk. De modernisering van de leefwereld eiste ook in de decennia voorafgaand aan het

digitale tijdperk al z’n tol. Honden krijgen geen burn out en paarden melden zich niet ziek met hoofdpijn,

maar de moderne mens met z’n overvolle agenda, lange kantoordagen en filekilometers wél, en dat was al

zo voordat de pc en mobiele telefoon de wereld veroverden. Stress is dus een element van de moderniteit

an sich. Diverse onderzoeken tonen wél aan wat iedereen om zich heen kan waarnemen: door de media-

explosie neemt de stress toe. Bij veel van die onderzoeken gaat het om self reports. Op vragen als Ervaart u

stress door binnenkomende emails? en Slaapt u slecht als gevolg van lang mediagebruik? antwoordt

gemiddeld de helft van de respondenten bevestigend. Andere, fysiologische onderzoeken laten zien dat het

peil van riskante stofjes als cortisol en adrenaline stijgt bij multitasken en diverse soorten games. De meeste

van die onderzoeken zijn al weer een paar jaar geleden uitgevoerd, dus zijn twee recente ontwikkelingen er

nog niet in meegenomen. Allereerst de opmars van de mobiele devices met breedband internetverbinding

en ruim assortiment aan toepassingen en apps. Brian Chen schrijft erover in zijn net uitgekomen boek

Always On – How the iPhone Unlocked the Anything-Anytime-Anywhere Future (and Locked Us In):

De iPhone is niet alleen een webbrowser, een telefoon en een iPod ineen; het is ook een ballistische rekenmachine voor scherpschutters, een barcodescanner voor powershoppers, een gitaarstemmer voor muzikanten, een foto editor voor hobbyfotografen, en nog heel veel meer.

Ten tweede de onstuimige groei van sociale netwerken, en het toenemende gebruik ervan (al zou dat in

Nederland minder zijn dan in de rest van de wereld). Elk voor zich zorgen deze ontwikkelingen er al voor dat

de media tot in de verste uithoeken van ons bestaan doordringen (zo weet ik nog hoe op 3700 meter

hoogte, luttele meters onder de top van de Wildspitze, m’n telefoon

ging, ik nog opnam ook, en plots in een gesprek zat over

katvriendelijke manieren om je gazon poepvrij te houden). In

combinatie dompelen sociale en mobiele media de actieve

gebruiker onder in een overal en altijd aanwezige stroom van

informatie, berichten, buienbewegingen, nieuwsflitsen, tweets,

updates, notificaties, vriendschapsverzoeken en comments.

Voor een rijtje Nederlandse schrijvers die niet meer aan schrijven

toekwamen was het aanleiding met veel gevoel voor drama hun

Facebook account te sluiten. Zwagerman schreef erover in de

Volkskrant:

Facebook is en blijft het geweldigste virtuele café ter wereld maar voor wie er, zoals ik, niet tegen bestand is dat men er niet doet aan sluitingstijd, is er maar één remedie: zelfopgelegd caféverbod.

Daar is overigens een prachtige tool voor: de Web 2.0

Suicide Machine. Met één druk op de knop wis je je hele

digitale identiteit. De digitale zelfmoordmachine haalde

wereldwijd het nieuws toen Facebook er een stokje voor

3

stak en het script blokkeerde. (Dat schijnt inmiddels evenwel gefikst.) In het hilarische promofilmpje laten de

makers een acteur met schertsende stem zeggen: “My internet life is dying, but my real life is starting.”

Mocht u ook het gevoel hebben uw digitale leven niet meer onder controle te hebben, dan is er een minder

drastische manier om de regie weer in handen te krijgen.

Tussen alle gewichtige boeken die de revue gepasseerd zijn in Mediawijsheid Pro is Soren Gordhamers Altijd

online een beetje een vreemde eend in de bijt. Terwijl ik wachtte tot bol.com het boek zou komen brengen

checkte ik de orginele, Engelstalige versie op Amazon en krabte me wel even achter de oren toen ik zag wat

lezers nog meer hadden aangeschaft:

Van alle besproken schrijvers, bloggers en onderzoekers heeft Soren Gordhamer in ieder geval het meest

intrigerende cv. Hij zwierf een jaar door Azie waar hij thuisraakte in het boeddhisme. Terug in de VS werkte

hij in jeugdgevangenissen. In Ruanda gaf hij mindfulness workshops aan traumateams en in Kenia aan

leraren. Hetzelfde deed hij in de VS voor stafleden van webgiganten als Google en Twitter. Hij organiseerde

de Healing through Great Difficulty Conference met de Dalai Lama. Én hij was een mediajunkie. Hij gaat

ervanuit dat de lezer dat ook is:

4

First we shape our tools,

and afterwards our tools

shape us.

~Marshall McLuhan

Wie ben jij? Je bent gepassioneerd en ambitieus, je hebt het druk en je netwerkt. Je moet altijd de nieuwste, coolste gadgets hebben, zodat je op de nieuwste manieren kunt communiceren, en je wilt op de hoogte blijven van de allernieuwste websites en internethulpmiddelen. Ook ben je vrijwel altijd op een of andere manier online, of het nou via een Blackberry, een mobieltje of een computer is. Je bent altijd op zoek naar informatie en je wilt die ook zelf creeren, niet alleen consumeren. … Terwijl je het nieuws leest en filmpjes bekijkt, ontwikkel je ook zelf content via tekst, foto’s en filmpjes. … Je probeert van je dagelijkse espressoverslaving af te komen (of haar in ieder geval te beperken tot één enkele per dag), maar je gelooft dat je die extra boost met jouw actieve leven nodig hebt. Je overweegt om yogales of zoiets te nemen, en soms volg je ook een les, maar als je daar bent, zit je de hele tijd onwillekeurig te denken aan wie er jou allemaal misschien proberen te bellen of e-mailen terwijl jij offline bent.

Opnemen!

Ook op veel andere plaatsen maakt Gordhamer met amusante, uit het medialeven gegrepen voorbeelden

Altijd online tot een feest der herkenning (in ieder geval voor lezers van Mediawijsheid Pro). Zo kon ik bij het

lezen van onderstaande passage (ik beken.. ) een :-):-):-) niet onderdrukken:

Je rijdt met 120 kilometer per uur op de snelweg als je telefoon gaat. Ik moet opnemen, denk je, ook al verwacht je helemaal geen belletje.

Je weet niet precies waar je telefoon is en dus begin je ernaar te zoeken in de auto, terwijl je met één hand het stuur vasthoudt en maar gedeeltelijk je aandacht op de weg houdt.

Waar is verdomme die telefoon, denk je, terwijl je onder je stoel voelt, dan je hand in je tas steekt om te kijken of je hem daar voelt, en ondertussen probeert te horen waar het geluid vandaan komt. Je kijkt in je tas, maar je kunt hem nog steeds niet vinden.

Dan kijk je op en merk je dat je op de andere rijbaan bent terechtgekomen. Je trapt snel op de rem om te voorkomen dat je op een andere auto knalt.

Gordhamer gebruikt dit autobiografische fragment om het tweede van de in totaal 31 hulpmiddelen te

illustreren. Hulpmiddel 2 luidt: Zie de keuze. Want, zegt Gordhamer, in alle rust terugkijkend vanuit je luie

stoel zie je natuurlijk dat er een keuze was. Je had de telefoon kunnen laten rinkelen, een parkeerplaats

kunnen opzoeken en vervolgens terug kunnen bellen. Iedereen zou dat verkiezen,

want op de vraag: Waar is je aandacht het hardste nodig als je 120 km/u rijdt op de

snelweg rijdt? antwoordt iedereen: Op de weg. Maar op het moment zie je die keuze

niet. Je denkt alleen maar: ik móét opnemen. Als de technologie je meester is, zie je

geen keuzes en moet je (in dit geval letterlijk) gehoor geven aan de oproep. Praktische

oefening: de volgende keer dat de telefoon gaat, haal dan diep adem en bedenk: wat

heeft mijn aandacht het hardste nodig?

Prettig aan Altijd online is dat het niet de technologievijandige sfeer ademt die de

boeken van Turkle, Small, Bauerlein en Jackson wél kenmerkt. Gordhamer kraakt de

technologie niet af, pleit ook niet voor een terugkeer naar een pretechnologisch

utopia, maar geeft gewoon praktische, door het boeddhisme geinspireerde tips &

tricks om te zorgen dat we geen slaaf worden van onze gadgets, apps en netwerken.

Dat laatste komt vaker voor dan je dacht, weet je als je het boek uit hebt. Gordhamer

brengt daartoe opvallende onderzoeksresultaten naar voren. Zo blijkt 60 procent van de mensen het gevoel

te hebben dat zijn of haar sociale leven geregeld lijdt onder de stortvloed aan digitale informatie. Van de tijd

die we spenderen aan digitale communicatie doen we dat 30 procent van de tijd met meerdere apparaten

tegelijk. Verder checkt een gemiddelde kantoormedewerker 50 keer per dag of er nieuwe e-mail is (dat is

elke tien minuten) en is e-mail de #1 bron van onnodige werkonderbreking. U bent dus niet de enige.

5

Een van de 31 hulpmiddelen die Altijd online biedt is Stem bewust af op een ander kanaal. Dit hulpmiddel

stelt je in staat een belangrijk telefoontje op te nemen terwijl je in gezelschap bent. Neem op, sluit het

kanaal waarop je afgestemd was (de mensen in je fysieke omgeving) zorgvuldig en respectvol af, voer het

belangrijke telefoongesprek met volledige aandacht, sluit ook dit kanaal zorgvuldig en met respect voor je

gesprekspartner af, en tune weer in op het fysieke kanaal. Massaal gebruik van dit hulpmiddel zou

waarschijnlijk heel wat ergernis schelen. Ik beken u dat ik zelf geregeld beide kanalen in de lucht heb

proberen te houden in een krampachtige multitaskpoging, meestal met suboptimale gevolgen voor beide

conversaties.

Nog zo’n handig hulpmiddel om ineffectief mentaal multitasken te beletten is Zorg dat je aanwezig bent in

een situatie:

De volgende keer dat je op het punt staat te gaan werken aan een project dat erg belangrijk voor je is, moet je dit eens proberen: Besteed, voordat je aan het werk gaat, vijf minuten aan het tot rust brengen van je lichaam en geest. Ga even wandelen, luister naar ontspannende muziek of neem de tijd bewust adem te halen. … Breng aanwezigheid mee als je voor je computer gaat zitten. Voel hoe je voeten de vloer raken, voel de druk van je billen op de stoel en voel je vingers het toetsenbord aanraken. Ga aan het werk vanuit deze aanwezigheid.

De ultieme wifi

Altijd online gaat niet alleen over ontstressen en focussen, maar ook over verbondenheid. Terwijl aandachts-

en stressgerelateerde problemen nog zaken zijn waar slechts een deel (al is het een groot deel) van de

mediagebruikers mee te kampen heeft, is de schijnverbondenheid die digitale communicatie brengt iets

waar we allemaal door geraakt worden. Collectief worden we gedreven door de illusie dat we het gebrek

aan echte verbondenheid in onze snelle, atomistische samenleving kunnen ondervangen

door digitale verbinding. Een ernstige misvatting, volgens Gordhamer, die pleit voor een

sticker op onze apparaten met de tekst:

PAS OP. ALLEEN VOOR DEZE FUNCTIE GEBRUIKEN. ZORGT NIET VOOR ECHTE VERBONDENHEID.

Is zo’n sticker nodig? Gordhamer citeert een onderzoek waarin 35% van de respondenten

antwoordde liever met hun pda te communiceren dan met hun levenspartner… Het

probleem wordt versterkt door de merchandising van de sociale media industrie, die ons

steeds meer en betere verbondenheid belooft. Een illusie, volgens Gordhamer:

Facebook, Hyves en Apple hoeven geen betere manieren te bedenken om contact te maken – dat doen ze nu ook al prima. Het is alleen zo dat iets van buitenaf nooit onze behoefte aan echte verbondenheid kan bevredigen. … Die apparaatjes zijn allemaal geweldig wanneer we ze voor allerlei functies nodig hebben, maar zeer terleurstellend als we er echte verbondenheid mee proberen te bereiken. Daar is iets anders voor nodig.

Een wat teleurstellende stellingname, omdat Gordhamer hier opeens toch essentialistisch wordt. Een

bepaald onvermogen zou inherent zijn aan media. Het lijkt zinvoller media te beoordelen op hun functies.

Nieuwe mediatechnologieën brengen nieuwe manieren van verbinding, naast de oude, die nog wel even

zullen blijven bestaan. Die nieuwe verbindingsvormen zijn niet intrinsiek goed of slecht, echter of onechter

dan de tot nu toe bestaande verbindingen. De brief bracht de platonische liefde; digitale media brengen

virtuele vriendschappen. Maar misschien bedoelt Gordhamer dat ook wanneer hij het heeft over ‘de ultieme

6

De wijze twijfelt vaak en verandert geregeld

van mening; de dwaas is koppig en twijfelt

niet; hij weet alles, behalve dat hij

onwetend is.

~Akhenaton

wifi’: een gevoel van verbondenheid met jezelf, de medemens en het universum dat vooraf dient te gaan

aan alle communicatie, of die nu digitaal is of niet.

Daarmee komen we tot een belangrijke conclusie van dit boek: geen mediawijsheid pro zonder wijsheid pro.

Laat wijsheid nu, zoals vele filosofen vaststelden, geen toestand zijn die je kunt bereiken, maar een

zoektocht die een leven lang duurt. Héb je dit boek uit, ben je nóg geen mediawijsheid pro..