Zerqani nje parajse e paharrueshme

7/30/2019 Zerqani nje parajse e paharrueshme

1/10

Zerqani, njeparajseepaharruarHakiKOLA

Kush udheton nga Durresi apo Tirana drejt Peshkopise, Dibres Gostivarit apo

Shkupit,nuk

imjafton

koha

tek

ikalon

permes,

pasi

distanca

nga

hyrja

tek

ura

eqytetit, deri ne dalje ne uren e Cerenecit, eshte gati e pakonsiderueshme. Si

rruga e lashte e Arberit

ashtu edhe ajo me te

njejtin emer, qe ka vite

qe shterzon per te

rilindur, mundesojne per

tehedhurnjeveshtrimte

shpejte e te pjesshem

Zerqanit.Rruga

ecen

ne

pjesenmeteuletneane

te lumit qe ndan

vargmalet paralele te

Temles, ne veri me ate

temaleve teZerqanitne

jug. Vargmalet e Temles

e ndajne me Selishten,

Luznine e Shupenzen si

komuna

fqinje.

Ngapikpamja gjeografike

duketsikurkylumivogel

ndan vargmalet e veriut

tepercjelleqengaAlpet

neMirdite Lure,Zhur te

Pllaut e Allaman me ato

te Shqiperise Qendrore

tekryesurarangaKaptina

eMartaneshit

qe

viojne

deri ne malin e dajtit e

qe e mbrojne Tiranen e

Durresin nga ererat e

lindjes, lugina e ngushte

e ketij lumi, I ngjan nje


2/10

ureqeumundesonlevizjen Shqiptarevetendarenedisashtete.

Hyrjakane temajtenje lapidar tashmeshekullorqe thirretGuri ISkenderbeut.

EdheemratPeladhieValikardhe,shumekush I lidhpomehistorinee luftimeve

apovdekjesseheroitkombetar.Rrugaevjeterearberitukahapurrrugeushtrive

pushtuese e cliruese qysh nga Iliriet qe permenden te paret e deri ne kohet

moderne. Plotmisterembulojne toponime e trasheguar sidomos gropasdisa

lendinaneanetelumitpothuajneqenderteZerqanit,qeshumekushIpelqenti

qujetrasheguesetevendbanimittePalGropes,ArbosieKarmeIndajnegropasit

ngaishvendbanimiIlashteIDanesneanetefusheGurresneStrikcan.Gjurmete

nje lumi te lashte,duket sikurduan te lidhin vendhyrjeneDrinitneDiberme

Qafen e Buallit, nje enigma qe pasohet nga enigmat e levizjes se lashte te

akullnajaveqengaliqenetmaloredrejtluginesselumit.Fushatemrekullueshme

teSopotit,Zerqanit,valikardhes,ZogutapoPeladhise,dikurterrethuarangapyje

gjigandeshumellojedrureshe,vazhdojnetestrehojnenjenumertepabesueshem

barerash e lulesh, duke dhuruar nje pasuri gjenetike e biodiversitet te

pabesueshem.Atykulidhenendahenngapyjetburimemeujeteftohetmeshije

tepakrahasueshme.BurimiIfushesseSopotit,IvogelgatiIpadukshem,porme

ujemenjetemperatureqeeplasShakqininkurvihetneftohje,kaqeneIfshehur

Brendagjirittepyllitqetashjakanehequr, sikurkadashurtefshiheteteruhet

pertesherbyermemire.Elboretmeloret,rrahishtat,qehasenvendpasvendisi

toponime, sikur duan ten a sjellin edhe gjurmet e sistemve te ndryshme

bujqesore,

qe

kane

mbajtur

njerezimin

ne

keto

kodrina

e

lugina,

qe

kulmojne

me

krastenekatuneveapomullirinedashllitqeaktualishtjane thjeshteemra,pas

asnjegjurmeteasajqeperfaqesojne,sickanembeturedhekishatepriftakeve,e

rrethshtetetetjeratekryesruarngakishaeklloqveneafersiteZerqanit,thjeshte

toponime, ku as edhe nje kerkim fillestar nuk eshte inicuar per temesuarme

shumeperhistorineetyre,sebashkumekalateeGodvise,Zerqanit,peladhiseqe

kanefilluartepermendenkohetefundit,sivendeteperforcuaranerojeterruges

seArberit.

Zerqanasiteduannatyren.Ndoshtangaqezoti

udhuroi

atyre

nje

pejsazh

me

nderhturje

elementesh te bimesise e hidorologjise gati te

pabesueshme. Nje komunitet I rrethuar me

vargmale, qe strehojne sasira te meadha uji,

rreze majave te tyre, qe vishen me te gjithe

bimetqepopullojneShqiperine.Pordhuratame


3/10

fisnikeduketjane liqenetmalore,teshperndarakudorrezemaleve,duke filluar

ngaLura,BagjaieAllamani,Bulqiza,edukeeveneqershinembitorteneLiqenet

eZerqaniteSopotit,qeIsherbejnesikufijugorgjeografikkomunes,dukeufuture

deri afer malesive te Tiranes, Elbasanit e Librazhdit. Liqeni i Zi dhe zona e

komunss

Zerqanit

prreth

konsiderohet

nga

ekspertet

qe

ekane

vizituar

evleresuarsinjngaperlatdhebukuriterrallatnatyrsshqiptare.Indodhurn

maletmidisTirans,Librazhdit,MatitdheDibrs,LiqeniiZishtrihetnnjlartsi

1800metrambinivelinedetit,menjperspektivturistiketjashtzakonshme.

Ekosistemi dhe biodiversiteti i ksaj zone sht aq i pasur, sa q liqenet

akullnajorenukmbetenpasprngabukuriameatotLurs.Hapsiraprej2000

hatPyjeveperrrethLiqenittZi,kapaturfatintshpalletzonembrojturnga

shteti q n vitin 2000, me vendim t Kshillit t Ministrave, n kuadrin e

miratimit t rrjetit prfaqsues t zonave t mbrojtura.

Liqeni kangjyrblu terrt,qnukgjendetnasnj liqen tjetrnvend,pr

shkaktthellsisqshkonderin60metra,sidhengadendsiaepyjeveqe

rrethojn.

ZonaeLiqenittZishfaqetsiperlenatyrsshqiptare,eekspozuarndajrrezikut;

biodiversiteti dhe ekosistemi i t cilit ka filluar t shkatrrohet. Dmtimet n

sistemin hidrik t liqeneve akullnajore pr ujitje kan filluar vite m par.

Ekosistemet pyjore kan psuar dmtime t rnda kryesisht nga prerjet e

paligjshmepasvitit1997envazhdim,Prerjetilegalenderhyrjehidrikeezjarrete


4/10

vazhdueshmeekanebereketemrekullishqiptaretekalojeditetmeterendaqysh

se eshte krijuar bota e ketej.Mos vleresimi e politikat e gabuara bene qe te

pesoje thuajse shkatrrimin prfundimtar duke kujtuar qe eshte vlersuar si

unikalprgadishullineBallkanit.

Gezimi I njerezve

per hapjen e

xhadese drejt

minieres se

Ternoves, e

shpresat per ta

bere me te afert

kete perle te

natyres, per

turistet e

vizitoret,dolinjeenderrteperefrikeshme.Shtetimekontrabandistetuvunene

njegare teetheshmeper tepreredruremevlera te rralla teArnenit,Rrobullit,

Pishes se Zeze, Bredhit, Ahut, Frasherit, panjes e dhjetra llojeve qe u prene e

dogjenpa

prerere

qe

nga

vitet

1985ederi sau zhduken fare

ne ditet qe realizohet ky

pershkrim.

Nelindjekomunenendannga

Gjorica e Ostreni, zalli I

Okshtunit, qe gjarperon ne

mes maleve e kodrave, duke

mbledhurujra,qengaburimet

eBoroves,passimataneqafes

se Pervalles ujrat e

Stebleves,..Lunikut Orenjes, I

bashkohen Rrapunit e marrin


5/10

meshpejtpernedetduketakuarshpejt Shkumbinin,ndersanejugtekomunes

takohen fshatra te Labinotit, Shengjergjit, e duke e perfunduar rrethin e

vendbanimeve me Martaneshin, te gjitha komunitete qe ndajne bukurite dhe

riskuneketyremaleve, luginaveburimeve,Pyjeveekullotave,qemegjithesene

kerthizete

Shqiperise,

rrallle

jane

vleresuar

nga

studjues

te

natyres.

Perrenjte

tepertethelleduketseIkanegdhenurehapuregersishtmalet,neshterzimeper

tenisurdrejt luginessedrinitakullnajatqe Ikishinmbajturneshekujeuerdhi

kohatelargoheshin.

Bukurine,

pasurite e

freskine qe I

falin

Malet

shume

kateshe qe

ndrihen

dalengadale

qe nga

lumente e

deri ne

lartesine

e

kaptines se

martaneshit

Liqeni ushqenme uje dy lumenj qe e pershkojne apo e kufizojne Zerqanin, ne

rrugendrejt

Drinit.

DibraeMadhe,duketsikuruqendronsiperketyreujrave,qemeziepresinDrinin

tedaleneUdoveeGjorice,eteturrendrejttijsiRadikaashtuedhe lumenjtee

ZerqaniteteZogjes.


6/10

Arat ndahenngalivadhetmedisagardhetecuidteshmeteblerta,kumanaferat

dalin si cullufe te pabindura, shtogjet sikur leshjne arome e thanat pas shume

perpjekjeshkanefilluartebindensedoIpjekinatofrutaforttevegjelqeIakne

filluarqekurnukmbahetmend.Buzevijesqeemekonlivadhinneditenenxehta

ete

thata

lule

te

bukura

zgjsin

kush

ekush

me

fort

rrenjet

ekokezat

per

te

marre

ujinediellin.

Vijaestrikcanit,sikurmerrzemer,tekkalonneperkodrasidrejtKaqakeve,perta

derguarujinegurrave teTushjetdrejtStrikcanit te thare.Tek Iafrohetvijesse

Hoxhjet,qeecencuditerishtnedrejtimtekundert,ngaburimiIPriftakeveperte

zbuturtokatelagjesTope,Loke,Baloshe,DisheeMehmete,vijaestrikcanitsikur

behetme autoritare, duke lejuar ne ane te saj vidhat shekullore te kodres se

Shokjet,eMarkjet,

qe

mbajne

mbi

vehte

rrushin

thanc

me

te

bukur

qe

mund

te

takojenjeriuneketedynja.

Lumineushqejnenedyanetburimetekulluara,qenisenngarrezaemalit,drejt

lumit,pasiIkrijojneIveshindheIstolisinluginezatkrijesatetyre

Te dy keto burime, ushqehen nga pyje te mrekullueshme, qe ne vitet 50 te

shekullittekaluarnukdonintedininqenekontinentintoneekzistonteZvicra,apo


7/10

mrekullitetjerateeruopesQendrore.KodrinatvinindukeungjiturqengazalliI

Strikcanit,eaiISopotit,ZerqaniteValikardhes,merrobaqeIndryshonin,qenga

buzelumi, shpat kodra e deri sa fillonin te ravijezonin shpatet e maleve te

Strikcanit,Sopotit,ZerqaniteValikardhes,kurrugicatecveshurangakalontegjeja

egjalle,

me

fushezat

me

gure

qe

nga

Guri

IMullinit,

kodrat

emadhe

dhe

ajo

e

vogel,shkozaederitekdyRrushnatai Imadhe Ivogel,mbaninballinegjesese

gjalle te shtepive qe jetonin poshte ne fshatra, e ngjyrat venin e vinin sipas

stineve,dukeberevendpertestrhuaredheateqelargoheshinngabotajone,por

dukeukujdesur fortqekrahasmbiperdorimit,herepasherenjerezitteshtonin

druretjete gjate edurim pasosur te dushkutme dellinjatqeu rrinin anash se

kllockatzogjvetevegjeldukestrehuar filizadushkuezogjthelleze,memamane

bukurosheezhurmemadheqeuprinnekulloteenevendstrehim.RrushiIvogel

doishtecveshuriteri,nesenjefamiljeeresdiIishteshtuarZerqanit,eqesmund

ta pranonte gjatemungesen e pyllit. Pasi e strehoi perjave te tera tufen e te

imtavemevathalevizesenecdo45dite,vendinembushimelendetedushkut,

te cilat nuk pertuan te mbinin. Dushqet e rralle shoqerohen me lule

shumengjyreshe,dellinjalajthi,shkozeefrasher,cadrurejofortteshendetshem

etepashempopuneshume,etembjellangagrateepapertuaratenjefisi,qedo

leshonterrenjeedokrijonteemerneketevend.PylliduhettejetefrutIpunesse

gravete

fisit,

pasi

burrave,

jo

se

nuk

eduan

por

kane

frike

te

mendojne

per

te

ushqyermeuje,ate toke te thateneato shtigje kuedhedhiaekate veshtire

levizjen.Meujinqevintenganjeburimposhtepyllit,nebuliratqembarteshin

mbishpatullatezonjaveteshtepise,filizatmbijetuandherrushi Ivogelshpejtu

barazua me kojshite, me nje pyll te rralle, qe sbinte ne sy per bukuri por qe

sherbente se tepermi,medegetegjethinqe falte cdovit,perushqim,ngrohje

gardheethurje.

Njepershkrim InatyresseZerqanit parasete filloninshpyllezimetefundviteve

1960

Ngauraeqytetit,skajiperendimorIkomunesseZerqanit,udeshnjediteetere

tengjiteshamegurineSkenderbeut,qeesundonfusheneTorviollitneperendim,

ne mes te fshatrave ..dhe lugines se Zerqanit te pershkruar nga lumi qe

mbartburimenga pyjetgjigandeneshesheteBulqizes,malineLopesekullotate


8/10

Peladhise,emerrformeprej lumittevertetetekIbashkohenperroiIVervjakut,

Xhemes,Valikardhes,dukeuushqyerpaprangagurratePeladhise,Sofracanit,

Zerqanit,SopoteStrikcanit.

Vetelumi

jep

pa

kursim

uje

per

te

ushqyer

mullinj

te

shumte

ndertuar

kudo

qe

eshtedukurevoliteshme.Atajaneneane te lumit, kukanaletapovijateujit,

dukeqenemeautoritarembajneedheemer tevecanterryma,ejanekaluarne

terrenetepabesuehsmeperteushqyere levizurguretepapertuartemullinjve,

qe pa pra bluajne miser e grure qe fshataret perpiqen ta prodhojne ne cdo

pellembetetokes.Poshtetrecesmave,neverieGropasnejug,lumiIthirrurzall,

pasiukakrijuarfemijeveHurdhenePriftit,njegropeethelle,erreth5thellesite

klasifikuara, tek verrini, per femije 57 vjecare, tek shelgu 79 vjecare, tek dy

guret,913

vjecare

dhe

tek

shkrepi

per

te

rriturit

ete

diturit,

ku

meri

nuk

dihet

se

ngakaardhurpor femijet, shpesh tinesprinderve,nukmungojnepothuajasnje

ditengaQershoriederinegusht,kurshkollatjanepushim,poredhegjajaegjalle

qeatakullosinkaoraninepushimittedrekes. Neoretevonatepasdites,ederi

neoreteparatedites seneserme,Lunderzat,bretkocat,peshqitegjarperinjte

perpiqentegjejnepjesetetyretepreferuara,qedojualenefemijvesapotearrije

grupiIparetityre.

Tegjithe

mullinjte

si

ato

qe

jane

ngritur

ne

ane

te

lumit,

ai

IGodvies

Hoxhjet

apo

Sofracanit,ashtuedheatotengriturnevijimteburimeve,ekaneteperbashket

lugunedrurit,tevjetereteveshurmemyshkqegjithmonehedhpikaecurkauji

qesguxontefutetnexuvanenkuduhettevjenelevizjefletetegruretemullirit.

Daljaeshteneformanenjeshatervanitevahdueshme,eveshurnenjetunelte

vockelme gure, qe perfundon ne nje ure,me drure te shtrember e te lakuar,

anashmegureteevshurmemyshk,shumengjyresh,kudalinvazhdimishtluleme

ngjyratendezura,mozaikIpabesueshmeIberengakoha.Siperherehereduket

shtepiaemullisit,

rosa

dhe

nderresat

endera,

kasollja

me

catine

prej

kashte,

dhe

plot camarokeqe shkojne e vijneduke Ingulur sytene cdo gjeqeduket sikur

nukeekaneverejturperpara.Ngadaoqetekaloshe te levizesh,je Imberthyer

nga shikime, qe kane kohe qe presin dcika ndryshe, bujku qe po prashit e le

shatenpertumbushurmefryme,aiqehapkanalinenderronkamenmelopaten

apofemijetbarinjngjitennemajeteverrinitpertepergjuar.


9/10

Tek nisesh drejt rrymes semullirit, nje kanal I brishte, ku njeriu ka tentuar te

pajtoje e bashkoje kontributin e trungut apo rrenjes se shkurres apo drurit,

rrenjesapodeges,guritaposhkembitdukeevendosursilidheseargjilenepaket,

pertadetyruarujinteeceparallelmezallin,porrreth10metermbinivelinetij.

Poshteeshte

liavadhi

Ishkulit.

Shkuli

ekrijon

efektin

enje

katarakti,

pa

patur

renie te ujit, eshte vetm nje kthese e lumit, qe eshte future tashme ne mes

shkembitteHoxheteatijteSofracanit,esikurkthesaemenjehereshmetemos

mjaftoje, nje shkemb barkic, I rrumbullakosur nga ferkimi I papertuar I ujit e I

veshurmecashkurrexhuxhe,epengojneujine lumit, Icilingrihetne lartesi,e

prodhonsterkalaqelozinmedritenediellitdukeprodhuarylbereqendryshojne

pamjee formevazhdimisht,duke futurenevallene tyreedhedegetelastike te

shelgjeveeverrinjveqebehenpjeseesterkalaveelojessengjyrave.

Ne ate hapesire te ngushte, lumi livadhi e pylli, ngushte e ngushte, kerkojne

vazhdimishtnganjeritjetri,japinemarrinhijeshi,eduketsikurketukanjegjysem

shekullipaendjerezhurmenesepates,gjurmeterrugesjanezhdukurngabimet

kacavjerrese,qetesiatebenteimagjinoshvirgjerineeketijpylli,falenjemrekullie

tevecanteqeekrijojnedruret,kurIkanerrenjetneujeekerkojnemecdokusht

te pushtojne edhe diellin.Trungjet jane mbeshtjelle me kulprat e dalldisura

kacavjerreseqekalojnenganjeridrune tjetrin.Ketu tokaduket sekagjatepa

punuar,nuk

duken

gjurmet

eplugut

ete

brenes,

gropezat

jane

plot

uje

dhe

bretkocat nxjerrin qete qete fultrzat e tyre, ketumbijne lule te cuditeshme te

rrethuarangagjethetemedha,qetelargojnengarealiteti

Fshatratdukenforttethjeshtaetepafajshme,dikushdothoshteedheprimitive,

nese perhereteparedoendalinshikimin, duketseeshteteper ithjeshte,me

ate thjeshtesi e bukuri, qe te vjen keq qe ska ndaluar piktoret. Kopshtijet si

kopshtijetevertetafshatikanegjithcka,domate,lule,qepe,fshesa,lakra,speca,

hardhi,kumblla

qershi

eshume

pleh.


10/10

DibraejashtkufiritduketsikurcdoditeiapasondiellinZerqanit,qeiapasondetit,per

perendim,emepasnecdoditetereqengakrijimiIbotesInjejtiritualperseritet

Documents

Zerqani nje parajse e paharrueshme