Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
DO CHEMII DLA KLASY SIÓDMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ
7Zeszyt
ćwiczeń
Małgorzata Mańska, Elżbieta Megiel
DO CHEMIIDLA KLASY SIÓDMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ
7
Zeszyt ćwiczeń
Zeszyt ćwiczeń uzupełnia podręcznik autorstwa J. Kulawika, T. Kulawik i M. Litwin Chemia Nowej Ery dla klasy siódmej dopuszczony do użytku szkolnego i wpisany do wykazu podręczników do nauczania chemii na poziomie szkoły podstawowej.
Numer ewidencyjny podręcznika w wykazie MEN: 785/1/2017.
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2017
ISBN 978-83-267-3138-9
Wydanie drugieWarszawa 2018
Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość
publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cy-
tujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie
na własny użytek.Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl
Nowa Era Sp. z o.o.Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa
www.nowaera.pl, e-mail: [email protected], tel. 801 88 10 10
Redakcja merytoryczna: Magdalena Kaczanowicz, Justyna Kamińska, Oliwia Pierzyńska, Honorata Piłasiewicz.
Redakcja językowa: Kinga Tarnowska, Joanna Sawicka. Projekt okładki: Maciej Galiński, Aleksandra Szpunar, Paulina Tomaszewska.
Opracowanie graficzne: Ewa Kaletyn, Aleksandra Szpunar. Nadzór artystyczny: Kaia Pichler.
Realizacja projektu graficznego: Dorota Sameć. Rysunki: Rafał Buczkowski, Zuzanna Dudzic, Enzo Di Giacomo, Agata Knajdek, Dorota Sameć.
Druk i oprawa: DRUK-SERWIS Sp. z o.o. Ciechanów
Fotografie: Zdjęcie na okładce: Gallo Images/Getty Images/Photographer’s Choice.BE&W - Alamy/Naturepix s. 113, Photo Researchers/Charles D. Winters s. 46 (brom), Photoreasearchers/Edward Kinsman s. 98, Science Source/Mark A. Schneider s. 53; Anna Budzyńska, Agnieszka Żak s. 14, 29; Diomedia/Science Source/Kenneth Eward s. 61; East News - SPL/Andrew Lambert s. 107 (kapusta); Włodzimierz Echeński s. 9 (w środku i na dole), 10, 18, 20 (siarka i tlenek siarki), 24, 79, 87, 92, 96, 105, 107 (prąd), 108 (wskaźniki), 112 (otrzymywanie mydła); Fotolia/Africa Studio s. 103 (szkło); Gallo/Getty Images - Corbis/John Smith s. 46 (barwniki), Corbis/Wilson Valentin s. 15 (diament), Paul Sounders s. 13, Stone/Hans Neleman s. 99; Indigo s. 11; materiały prasowe Harley-Davidson Europe Ltd. s. 25 (motocykl); Putto/Piotr Kubat s. 9 (z lewej i z prawej), 10, 17, 20 (siarka stopiona), 23, 31, 36, 50, 54, 71, 81, 87, 91 (węglan wapnia), 94 (ogrzewanie mineralnej), 97, 108 (papierek), 106, 109, 114, 116; shutterstock s. 15 (piryt), 19, 20 (młynek), 25 (emalia), 40, 6-7, 70, 77, 78, 91 (mydło), 103, 112 (mycie rąk); Thinkstock/Getty Images - Hemera/Yuri Arcurs s. 91 (perfumy), iStock/JazzIRT s. 46 (herbata), iStock/lorraine kourafas s. 25 (stal), iStock/Paul Fleet s. 55; Maciej Wróbel s. 94 (otwieranie wody mineralnej).
5
SPIS TREŚCI
22. Wpływ rodzaju wiązania na właściwości związku chemicznego ...................................................... 67
23. Znaczenie wartościowości pierwiastków chemicznych przy ustalaniu wzorów i nazw związków chemicznych ................................................... 68
24. Prawo stałości składu związku chemicznego ........................................................................... 71
25. Równania reakcji chemicznych .................................. 74
26. Prawo zachowania masy ................................................. 78
27. Obliczenia stechiometryczne ..................................... 80
Sprawdź się ........................................................................................ 83
Woda i roztwory wodne28. Woda – właściwości i rola w przyrodzie .............. 85
29. Woda jako rozpuszczalnik .............................................. 87
30. Rodzaje roztworów ............................................................. 90
31. Rozpuszczalność substancji w wodzie ................. 92
32. Stężenie procentowe roztworu ................................. 96
Sprawdź się ..................................................................................... 100
Tlenki i wodorotlenki33. Tlenki metali i niemetali ............................................... 102
34. Elektrolity i nieelektrolity ............................................ 104
35. Wzory i nazwy wodorotlenków .............................. 108
36. Wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu ..... 109
37. Wodorotlenek wapnia .................................................... 114
38. Sposoby otrzymywania wodorotlenków praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie .... 116
39. Proces dysocjacji jonowej zasad ............................. 119
Sprawdź się ...................................................................................... 121
Odpowiedzi do zadań rachunkowych .................... 123
Krzywe rozpuszczalności gazów .................................. 124
Krzywe rozpuszczalności substancji stałych .... 125
Właściwości wybranych pierwiastków chemicznych .............................................. 126
Tabela rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie ........................................................................................... 127
Układ okresowy pierwiastków chemicznych .... 128
To było na lekcjach przyrody! ................................................. 6
Substancje i ich przemiany 1. Zasady bezpiecznej pracy na lekcjach chemii ...... 8
2. Właściwości substancji, czyli ich cechy charakterystyczne ............................................................... 10
3. Gęstość substancji ............................................................... 12
4. Rodzaje mieszanin i sposoby ich rozdzielania na składniki ............................................................................... 16
5. Zjawisko fizyczne a reakcja chemiczna ................ 19
6. Pierwiastki i związki chemiczne ................................ 21
7. Właściwości metali i niemetali .................................... 23
Sprawdź się ........................................................................................ 26
Składniki powietrza i rodzaje przemian, jakim ulegają 8. Powietrze – mieszanina jednorodna gazów .... 28
9. Tlen – najważniejszy składnik powietrza ............ 32
10. Tlenek węgla(IV) .................................................................... 35
11. Wodór ........................................................................................... 38
12. Zanieczyszczenia powietrza ........................................ 40
13. Rodzaje reakcji chemicznych ....................................... 41
Sprawdź się ........................................................................................ 43
Atomy i cząsteczki 14. Atomy i cząsteczki – składniki materii .................. 45
15. Masa atomowa, masa cząsteczkowa ..................... 48
16. Budowa atomu – nukleony i elektrony ................ 51
17. Izotopy .......................................................................................... 54
18. Układ okresowy pierwiastków chemicznych ............................................................................ 57
19. Zależność między budową atomu pierwiastka chemicznego a jego położeniem w układzie okresowym .............................................................................. 59
Sprawdź się ........................................................................................ 62
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych20. Wiązanie kowalencyjne ................................................... 64
21. Wiązanie jonowe .................................................................. 66
Korzystaj z dodatkowych materiałów ukrytych pod kodami QR zamieszczonymi w publikacji.
64
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
20. Wiązanie kowalencyjne Cele lekcji: Poznanie pojęć: wiązanie chemiczne, wiązanie kowalencyjne, elektroujemność. Poznanie mechanizmu powstawania wiązania kowalencyjnego. Określanie, w jakich związkach chemicznych występują wiązania kowalencyjne.
Na dobry początek
Zaznacz poprawne uzupełnienia zdań, tak aby powstały prawdziwe informacje.
Podczas tworzenia się wiązania kowalencyjnego atomy łączą się za pomocą A / B. Dążą
wówczas do uzyskania C / D lub E / F elektronowego, aby mieć konfigurację elektronową
najbliższego G / H.
A. elektronów walencyjnych C. dubletu E. nonetu G. gazu szlachetnegoB. wszystkich elektronów D. tripletu F. oktetu H. pierwiastka chemicznego
Uzupełnij tabelę oraz odpowiedz na pytanie.
Nazwa pierwiastka
chemicznego
Symbol pierwiastka
chemicznego
Liczba elektronów
walencyjnych
Symbol chemiczny gazu szlachetnego, do którego
konfiguracji elektronowej dąży atom
Elektro-ujemność
chlor
fosfor
siarka
wodór
Atom którego z pierwiastków chemicznych wymienionych w tabeli może połączyć się z 3 atomami wodoru? Narysuj wzory elektronowy i strukturalny oraz podaj nazwę tego związku chemicznego.
Nazwa pierwiastka chemicznego:
Wzór elektronowy: Wzór strukturalny:
Nazwa związku chemicznego:
1 Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C7G72L
2
Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C7TZTF
Skorzystaj z układu okresowego.
20. Wiązanie kowalencyjne
65
Uzupełnij tabelę.
Wzór sumaryczny związku chemicznego HCl NH3 H2S CO2
Wzór elektronowy związku chemicznego
Różnica elektroujemności
Przesunięcie wspólnej pary elektronowej bliżej atomu Cl
Uzupełnij tabelę, wpisując nazwy substancji wybrane spośród podanych. Uzasadnij swój wybór.
woda • fluor • tlenek węgla(IV) • tlen • amoniak • jodowodór • azot • chlor
Wiązanie kowalencyjne
niespolaryzowane spolaryzowane
Uzasadnienie: W substancjach
występują wiązania kowalencyjne niespolaryzowane, ponieważ
. Natomiast w substancjach
występują wiązania kowalencyjne spolaryzowane, ponieważ
.
3
4
Atomy metali i niemetali tworzą jony, aby uzyskać oktet lub dublet elek-tronowy. Mają wtedy konfigurację gazu szlachetnego najbliższego im w układzie okresowym, tzn. pierwiastki początkowych grup układu okresowego – gazu szlachetnego le-żącego w poprzednim okresie (np. kation sodu ma konfigurację elek-tronową atomu neonu), a pier-wiastki końcowych grup układu okresowego – gazu szlachetnego leżącego w tym samym okresie (np. anion chlorkowy ma konfigurację elektronową atomu argonu).
Ustalanie konfiguracji elektronowejJest na to sposób!
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
66
21. Wiązanie jonoweCele lekcji: Poznanie pojęć: jon, kation, anion, wiązanie jonowe. Poznanie mechanizmu powstawania wiązania jonowego. Określanie, w jakich związkach chemicznych występują wiązania jonowe.
Na dobry początek
Podkreśl wzory substancji, w których występuje wiązanie jonowe.
H2 • CaCl2 • HBr • O2 • NaCl • CO2 • PH3 • F2 • H2S • K2O
Napisz symbole chemiczne jonów, które mogą powstać z atomów pierwiastków chemicznych zaznaczonych na układzie okresowym.
Uzupełnij zapisy powstawania jonów tworzących związki chemiczne o podanych na-zwach. Napisz wzory sumaryczne tych związków.a) chlorek potasu
• Cl• •
• •• • K•
K – 1e– Cl Wzór sumaryczny:
b) bromek wapnia
Wzór sumaryczny:
Uzupełnij tabele.
a) Symbol chemiczny jonu
Liczba Ładunek jonuprotonów neutronów elektronów
S2–
19 18
b)Nazwa
związku chemicznego
Symbole pierwiastków
w związku chemicznym
Liczba elektronówSymbole
jonów
Wzór sumaryczny
związku chemicznego
walencyjnych oddanych przyjętych
chlorek sodu
Cl 7 0 1 Cl–
NaClNa
siarczek magnezu
5
6
7
Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C77PZR
8
11
234567
2
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17
18
Skojarz i zapamiętaj!
Na – 1e− Na+
+++++++++++
-----------
atom sodu
+++++++++++
----------
kation sodu
W zadaniach 5.–8. skorzystaj z układu okresowego.
22. Wpływ rodzaju wiązania na właściwości związku chemicznego
67
22. Wpływ rodzaju wiązania na właściwości związku chemicznego
Cele lekcji: Poznanie wpływu rodzaju wiązania na właściwości związku chemicznego. Porównanie właściwości związków kowalencyjnych i jonowych.
Na dobry początek
Podkreśl poprawne uzupełnienia zdań.Chlorek sodu powstaje w wyniku przeniesienia elektronów walencyjnych od atomów sodu do atomów chloru, zatem jest związkiem kowalencyjnym / jonowym. Cząsteczka amoniaku po-wstaje z atomów, które uwspólniają swoje elektrony, jest więc związkiem kowalencyjnym / jo-nowym. Siarczek magnezu jest zbudowany z kationów i anionów, jest więc związkiem kowalen-cyjnym / jonowym. Tlenek węgla(IV) występuje w gazowym stanie skupienia, jest więc związkiem kowalencyjnym / jonowym. Woda nie przewodzi prądu elektrycznego, gdyż jej cząsteczki są elektrycznie obojętne – jest to właściwość związków kowalencyjnych / jonowych.
Na modelach przedstawiono substancję kowalencyjną oraz substancję jonową. Podpisz modele oraz uzasadnij swoją decyzję.
Substancja Substancja
Uzasadnienie:
9
10
To doświadczenie musisz znać
Przeprowadzono doświadczenie chemiczne Badanie zjawiska przewodzenia prądu elektrycz-nego przez cukier i sól kuchenną rozpuszczone w wodzie. Uzupełnij opis doświadczenia po-danymi określeniami.
przewodzi prąd elektryczny • nie przewodzi prądu elektrycznego • kowalencyjnym • jonowym
Cukier rozpuszczony w wodzie , natomiast sól
rozpuszczona w wodzie . Sól kuchenna
jest związkiem , a cukier związkiem .
11
Skojarz i zapamiętaj!
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
68
23. Znaczenie wartościowości pierwiastków chemicznych przy ustalaniu wzorów i nazw związków chemicznych
Cele lekcji: Poznanie pojęć: wartościowość, indeks stechiometryczny, współczynnik stechiometrycz-ny. Odczytywanie z układu okresowego wartościowości pierwiastków chemicznych grup głównych. Ćwiczenie umiejętności określania wartościowości i pisania wzorów oraz nazw związków chemicznych.
Na dobry początek
Uzupełnij opis równania reakcji chemicznej, wpisując w odpowiednie miejsca podane określenia.
współczynnik stechiometryczny • wzór cząsteczki wodoru • wzór cząsteczki tlenu • wzór cząsteczki wody • indeks stechiometryczny
2 H2 + O2 2 H2O
a) Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
1. W przypadku wiązania kowalencyjnego wartościowość to liczba wiązań, za pomocą których atomy łączą się ze sobą. P F
2. Wartościowość pierwiastków chemicznych grup głównych jest zawsze równa numerowi grupy. P F
3. Wartościowość siarki w siarczkach wynosi II, a chloru w chlorkach I. P F
4. Pierwiastki chemiczne w stanie wolnym nie mają wartościowości. P F
b) Wpisz w kratki wartościowość pierwiastków chemicznych w związkach o podanych wzorach sumarycznych.
Na2O AlCl3 BaS CH4 CrO3 ZnCl2 PH3 I2O5 PbO2
12 Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C7JSJR
13
23. Znaczenie wartościowości pierwiastków chemicznych przy ustalaniu wzorów i nazw związków chemicznych
69
Dopisz brakujące wartościowości pierwiastków oraz indeksy stechiometryczne, tak aby powstał poprawny wzór sumaryczny związku chemicznego. I IV VI I IIK O Sn Cl S O Na S Ca Cl
II III I II IIIFe O Al S Ag O H S Fe Cl
Podpisz modele cząsteczek związków chemicznych. Nazwy wybierz spośród podanych.
woda • tlenek węgla(IV) • siarkowodór • tlenek węgla(II) • tlenek siarki(IV) • tlenek siarki(VI)
atomu tlenu
Modele: atomu wodoru
atomu siarki
atomu węgla
Uzupełnij tabelę.
Zapis Sposób odczytywania Liczba atomów każdego z pierwiastków chemicznych
N2 jedna cząsteczka azotu dwa atomy azotu
7 N
trzy cząsteczki azotu
2 As2O3
Napisz nazwy systematyczne lub wzory sumaryczne związków chemicznych o podanych wzorach lub nazwach.
Li2O –
Cl2O –
ZnS –
FeO –
Cu2O –
chlorek magnezu –
tlenek żelaza(III) –
siarczek potasu –
tlenek chloru(III) –
chlorek sodu –
14
15
16
17 Jeżeli pierwiastek chemiczny ma więcej niż jedną wartościowość, należy to uwzględnić w nazwie.
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
70
Napisz wzory strukturalne związków chemicznych o poda-nych wzorach sumarycznych lub nazwach systematycznych.
a) HBr
Wzór strukturalny:
b) NH3
Wzór strukturalny:
c) siarkowodór
Wzór strukturalny:
Napisz wzory sumaryczne i strukturalne związków chemicznych o podanych nazwach systematycznych.
a) tlenek chloru(V)
Wzór sumaryczny: Wzór strukturalny:
b) tlenek jodu(VII)
Wzór sumaryczny: Wzór strukturalny:
Dla dociekliwych
Jeden z tlenków żelaza, zwany magnetytem, jest zbudowany z ato-mów żelaza o dwóch różnych wartościowościach – Fe(II) i Fe(III) w stosunku ilościowym 1 : 2. Napisz wzór sumaryczny tego tlenku.
Wzór sumaryczny:
18
19
20
Magnetyt
Zapamiętaj!
• Współczynnik stechiometryczny – liczba oznaczająca liczbę atomów pierwiastka albo liczbę cząsteczek pierwiastka lub związku chemicznego w równaniu reakcji chemicznej.
• Indeks stechiometryczny – liczba oznaczająca liczbę atomów pierwiastka chemicznego w cząsteczce.
3 Cl2
Aby poprawnie narysować wzór strukturalny związku chemicznego, należy znać wartościowość pierwiastków chemicznych, z których jest zbudowany dany związek chemiczny.
24. Prawo stałości składu związku chemicznego
71
24. Prawo stałości składu związku chemicznegoCele lekcji: Poznanie prawa stałości składu związku chemicznego. Wykonywanie obliczeń z zastosowaniem tego prawa.
Na dobry początek
Zaznacz poprawne uzupełnienie zdania (A–B) oraz jego uzasadnienie (I–II).
Stosunek mas magnezu i tlenu w tlenku magnezu MgO wynosi
A. zawsze 3 : 2,ponieważ
I. nie jest on stały i zależy od warunków powstawania tlenku magnezu.
B. najczęściej 3 : 2, II. jest on stały i charakterystyczny dla tego związku chemicznego.
Popraw informacje dotyczące związków chemicznych przedstawio-nych na fotografiach – skreśl błędne dane i zapisz obok poprawne.
Tlenek żelaza(II) Tlenek miedzi(I)
Wzór sumaryczny: FeO Wzór sumaryczny: CuO2
Masa cząsteczkowa: 71 u Masa cząsteczkowa: 144 uLiczba atomów w cząsteczce Liczba atomów w cząsteczce związku: 1 at. żelaza, 2 at. tlenu związku: 2 at. miedzi, 1 at. tlenuStosunek mFe : mO = 7 : 2 Stosunek mCu : mO = 1 : 4
Uzupełnij tabelę.
Nazwa systematyczna związku chemicznego
Wzór sumaryczny
Zawartość procentowa
azotu tlenu
tlenek azotu(I)
NO
30,43%
tlenek azotu(V)
21
22
23
Skorzystaj z układu okresowego.
1Hwodór1,008
2Hehel
4,003
8Otlen
15,999
3Lilit
6,941
4Beberyl9,012
5Bbor
10,811
6Cwęgiel12,011
7Nazot
14,007
8Otlen
15,999
9Ffluor
18,998
10Neneon
20,180
11Nasód
22,990
12Mgmagnez24,305
13Alglin
26,982
14Sikrzem28,085
15Pfosfor30,974
16Ssiarka32,065
17Clchlor
35,453
18Arargon39,948
19Kpotas
39,098
20Cawapń
40,078
21Scskand44,956
22Titytan
47,867
30Zncynk65,38
31Gagal
69,723
32Gegerman72,63
33Asarsen
74,922
34Seselen78,96
35Brbrom
79,904
36Krkrypton83,798
37Rbrubid
85,468
38Srstront87,62
39Yitr
88,906
40Zrcyrkon91,224
48Cdkadm
112,411
49Inind
114,818
50Sncyna
118,710
51Sbantymon121,760
52Tetellur
127,60
53Ijod
126,904
54Xeksenon131,293
55Cscez
132,905
56Babar
137,327
72Hfhafn
178,49
80Hgrtęć
200,59
81Tltal
204,383
82Pbołów207,2
83Bibizmut
208,980
84Popolon
208,982
85Atastat
209,987
86Rnradon
222,018
87Frfrans
223,020
57Lalantan
138,905
89Acaktyn
227,028
88Rarad
226,025
104Rfrutherford
263
112Cnkopernik
285
113Nhnihonium
286
114Flflerovium
289
115Mcmoscovium
289
116Lvlivermorium
292
118Ogoganesson
294
117Tstennessine
294
1
1
2
3
4
5
6
7
2
3 4 12
13 14 15 16 17
18
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
72
Oblicz stosunek mas pierwiastków chemicznych w tlenku strontu, wiedząc, że powstał on z 88 g strontu i 16 g tlenu.
Krok 1Przeczytaj treść zadania i wypisz dane i szukane.
Krok 2Oblicz stosunek masy strontu do masy tlenu w SrO.
Krok 3Napisz odpowiedź.
Oblicz skład procentowy pierwiastków w związku chemicznym o wzorze sumarycznym K2Cr2O7. Wynik podaj z dokładnością do jednego miejsca po przecinku.
W pewnym tlenku siarki zawartość procentowa tlenu wynosi 60%. Oblicz stosunek masowy siarki do tlenu w tym związku chemicznym i napisz wzór sumaryczny tego tlenku.
Ustal wzór sumaryczny i nazwę związku chemicznego, w którym cynk i chlor są połączo-ne w stosunku masowym 13 : 14.
24
25
26
27
24. Prawo stałości składu związku chemicznego
73
Ustal wzór sumaryczny i nazwę związku chemicznego o masie cząsteczkowej 100 u, który zawiera tlen oraz 52% chromu (procenty masowe).
Dla dociekliwych
Związek o wzorze CxHyOH należy do związków organicznych. Jego masa cząsteczkowa wy-nosi 32 u, a stosunek masy węgla do mas wodoru i tlenu to 3 : 1 : 4. Oblicz wartość indeksów stechiometrycznych x i y oraz napisz nazwę systematyczną tego związku chemicznego.
W reakcji chemicznej, w której użyto 8 g wapnia i 18 g tlenu, powstał tlenek wapnia. Sprawdź, czy pierwiastki chemiczne przereagowały całkowicie.
28
29
30
Zapamiętaj!
Każdy związek chemiczny ma określony, stały skład, który jest niezależny od sposobu otrzymania tego związku.
+ + FFFF FFFF
H H
H HF H
F H
F H
F H
3 cząsteczki 2 cząsteczki 4 cząsteczki 1 cząsteczka fluoru wodoru fluorowodoru fluoru
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
74
25. Równania reakcji chemicznychCele lekcji: Zapisywanie, uzgadnianie i interpretowanie równań reakcji chemicznych.
Na dobry początek
Uzupełnij zapisy słowne oraz napisz równania reakcji chemicznych, których modelowy schemat przedstawiono poniżej.
a)
OO
+O OO
H H
H H
H H
HH
O
Zapis słowny: tlen +
Równanie reakcji chemicznej:
b) + O O O OC C
Zapis słowny: węgiel +
Równanie reakcji chemicznej:
Zapisz równania reakcji chemicznych opisanych słownie.
a) Jeden atom siarki reaguje z jedną dwuatomową cząsteczką tlenu, tworząc jedną cząsteczkę tlenku siarki(IV).
b) Dwie cząsteczki wody rozkładają się, tworząc dwie dwuatomowe cząsteczki wodoru i jed-ną dwuatomową cząsteczkę tlenu.
c) Dwa atomy węgla reagują z jedną dwuatomową cząsteczką tlenu, tworząc dwie cząsteczki tlenku węgla(II).
d) Jedna czteroatomowa cząsteczka fosforu reaguje z pięcioma dwuatomowymi cząsteczka-mi tlenu, tworząc jedną cząsteczkę tlenku fosforu(V) (o wzorze P4O10).
31
32
25. Równania reakcji chemicznych
75
Uzupełnij równania reakcji chemicznych, wpisując odpowiedni symbol pierwiastka chemicznego lub wzór cząsteczki. Następnie zaznacz reakcje syntezy.
a) 4 + O2 2 Ag2O
b) 2 Mg + 2 MgO
c) CuO + H2 Cu +
d) 2 + CO2 2 MgO + C
Wpisz brakującą wartość współczynnika stechiometrycznego w każdej reakcji chemicz-nej. Następnie podkreśl reakcje analizy.
a) N2 + O2 NO
b) 2 HgO Hg + O2
c) 2 Ag2O Ag + O2
d) 2 Fe + Cl2 2 FeCl3
Uzgodnij współczynniki stechiometryczne w podanych równaniach reakcji chemicznych. Następnie zaznacz reakcje wymiany.
a) N2 + H2 NH3
b) CO + O2 CO2
c) Fe3O4 + Al Al2O3 + Fe
d) Na + HCl NaCl + H2
e) P4O10 + H2O H3PO4
f) NH3 + O2 NO + H2O
Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych przedstawionych za pomocą zapisu słownego.
a) wodór + chlor chlorowodór
b) tlenek miedzi(II) + węgiel miedź + tlenek węgla(IV)
c) chlorek srebra(I) srebro + chlor
d) siarka + tlen tlenek siarki(IV)
33
34
35 Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C7SSWM
36
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
76
a) Napisz wzory lub symbole chemiczne substancji oznaczonych na schemacie literami (W–Z). Wybierz je spośród podanych. Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych cyframi (1–4).
S • O2 • H2 • H2O
13
4
W 2 X + Y
MgO + XCu + W
SO2
+ + +Mg CuO Z
W –
X –
Y –
Z –
1.
2. 3.
4.
b) Napisz wzory lub symbole chemiczne substancji oznaczonych na schemacie literami (U–Z). Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych cyframi (1–4).
3 4
2
Mg + X 1 MgCl2 + Y+ +
+
CO2 Cl2
X
X
Z + W
+U
U –
W –
X –
Y –
Z –
1. 2. 3. 4.
c) Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych na schemacie cyframi (1–4). Napisz nazwy systematyczne wybranych związków chemicznych.
HgO 1 O2 2 CO 3 CO2 4 C + MgO
HgO –
CO2 –
CO –
MgO –
1.
2.
3.
4.
37
HgO 1 O2 2 CO 3 CO2 4 C + MgO
25. Równania reakcji chemicznych
77
Dla dociekliwych
Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych na schematach cyframi (1–4). Napisz nazwy systematyczne wybranych związków chemicznych.
a)
4
Na 1 Na2O 2 NaOH 3 NaCl
Na2O –
NaCl –
1. 2. 3.
4.
b)
Cu 1 CuO 2 CuCl2
CuS
43
CuO –
CuCl2 –
CuS –
1. 2. 3. 4.
c)
3
Mg 1 MgO 2 MgCl2
MgO –
MgCl2 –
1. 2. 3.
W wyniku zachodzącej w wysokiej temperaturze reakcji rozkładu wodorowęglanu amonu (składni-ka proszku do pieczenia) o wzorze NH4HCO3 po-wstają trzy produkty. Zapisz równanie tej reakcji chemicznej, wiedząc, że każdy ze współczynni-ków stechiometrycznych wynosi 1.
Równanie reakcji chemicznej:
38
39
Gazowe produkty powstające w wyniku termicznego rozkładu składnika proszku do pieczenia spulchniają ciasto
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
78
26. Prawo zachowania masyCele lekcji: Poznanie prawa zachowania masy i doświadczalne wykazanie jego słuszności. Wykonywanie prostych obliczeń z zastosowaniem prawa zachowania masy.
Na dobry początek
a) Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
1. Masa produktów uzyskanych w wyniku reakcji chemicznej może być większa niż masa substratów tej reakcji. P F
2. W wyniku reakcji chemicznej zawsze powstaje związek chemiczny, którego masa cząsteczkowa jest sumą mas cząsteczkowych substratów. P F
3. Sumaryczna masa związków chemicznych otrzymanych w wyniku reakcji chemicznej jest równa łącznej masie substratów, które przereagowały. P F
b) Zaznacz model reakcji chemicznej zgodny z prawem zachowania masy.
A. + +
B. + +
C. + +
D. +
Przygotowano porcelanowy tygiel, którego masa wynosiła 15,5 g. Umieszczono w nim 5,6 g sproszkowanego żelaza i 3,2 g sproszkowanej siarki. Następnie tygiel ogrzewano w płomieniu palnika przez 10 min, po czym schłodzono go do temperatury pokojowej i zważono. Zaobser-wowano, że w tyglu po schłodzeniu znajduje się wyłącznie substancja stała o czarnej barwie. Podaj masę tygla z zawartością po przeprowadzeniu reakcji chemicznej.
żelazo, 5,6 g+ siarka, 3,2 g
m = 15,5 g
40
41
Tygiel porcelanowy
substraty
produkty
Skojarz i zapamiętaj!
masa masa substratów = produktów przed reakcją po reakcji
26. Prawo zachowania masy
79
Spalanie magnezu w tlenie
W wyniku spalenia w tlenie 1,2 g węgla otrzymano 4,4 g tlenku węgla(IV). Oblicz, ile mili-gramów tlenu wzięło udział w tej reakcji chemicznej.
Krok 1Przeczytaj treść zadania i wypisz dane i szukane.
Krok 2Napisz przebieg reakcji chemicznej.
Krok 3Wykonaj obliczenia.
Krok 4Napisz odpowiedź.
W wyniku reakcji spalania magnezu w tlenie powstało 0,1 g tlenku magnezu. Oblicz masę każdego z substratów tej reakcji chemicznej, jeśli masa tlenu stanowiła 3
2 masy magnezu użytego w tej reakcji chemicznej.
Krok 1Przeczytaj treść zadania i wypisz dane i szukane.
Krok 2Napisz przebieg reakcji chemicznej.
Krok 3Oblicz masę Mg.
Krok 4Oblicz masę O2.
Krok 5Napisz odpowiedź.
42
43
Zapamiętaj!
Prawo zachowania masy – masa substratów jest równa masie produktów reakcji chemicznej.
Mieszanina siarki i żelaza Związek chemiczny: siarczek żelaza(II)
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
80
27. Obliczenia stechiometryczneCele lekcji: Odczytywanie informacji ilościowych z równań reakcji chemicznych. Wyznaczanie stosunku masowego substratów w reakcjach chemicznych. Wykonywanie obliczeń stechiometrycznych.
Na dobry początek
Uzupełnij zdania na podstawie przedstawionego równania reak-cji chemicznej.
S + O2 SO2
a) Jedna cząsteczka tlenku siarki(IV) powstaje w wyniku reakcji jednego
z jedną .
b) Masa cząsteczkowa produktu reakcji chemicznej wynosi u.
c) Masa atomu siarki wyrażona w jednostkach masy atomowej wynosi u, a masa
cząsteczki tlenu wyrażona w tych samych jednostkach wynosi .
d) Stosunek mas cząstek będących substratami reakcji chemicznej jest równy : ,
co po skróceniu daje stosunek masowy : .
e) Jeśli w wyniku przeprowadzonej reakcji chemicznej otrzymano 64 g tlenku siarki(IV),
to wzięło w niej udział g siarki i g tlenu.
Napisz nazwy substratów w reakcjach chemicznych przedstawionych za pomocą równań, a następnie określ najprostszy stosunek masowy, w jakim reagują ze sobą.
Przykład: C + O2 CO2
Substraty: węgiel, tlen Stosunek masowy: 12 : 32 = 3 : 8
a) Mg + I2 MgI2 Stosunek masowy:
Substraty: :
b) CuO + H2 Cu + H2O
Substraty: :
c) 2 H2 + O2 2 H2O
Substraty: :
d) N2 + 3 H2 2 NH3
Substraty: :
44
45
W zadaniach 44.–45. skorzystaj z układu okresowego.
27. Obliczenia stechiometryczne
81
Reakcja otrzymywania wodorotlenku sodu z tlenku sodu i wody przebiega według następującego równania:
Na2O + H2O 2 NaOHUzupełnij tabelę przedstawiającą ilościowy opis tej reakcji chemicznej.
Wzór substancji Na2O H2O NaOH
Masa cząsteczkowa, u
Stosunek mas substancji biorących udział / powstających w reakcji chemicznejMasa substancji biorącej udział /
powstającej w reakcji chemicznej, g 8
Uzupełnij zdania odpowiednimi wartościami liczbowymi i zapisz równania opisanych reakcji chemicznych.
a) W wyniku spalenia 4,6 g sodu w chlorze można uzyskać
maksymalnie g chlorku sodu.
Równanie reakcji chemicznej:
b) W wyniku rozkładu termicznego 4,34 g tlenku rtęci(II)
można uzyskać 0,32 g tlenu oraz g rtęci.
Równanie reakcji chemicznej:
c) W wyniku reakcji g magnezu z 3,2 g tlenu powstaje
g tlenku magnezu.
Równanie reakcji chemicznej:
Przeprowadzono reakcję otrzymywania siarczku żelaza(II). Zaznacz punkt podający takie masy substratów, które przereagują ze sobą całkowicie.
A. 5 g żelaza i 6 g siarki B. 6 g żelaza i 5 g siarki
C. 5,6 g żelaza i 3,2 g siarkiD. 5,6 g żelaza i 32 g siarki
46
47
48
Spalanie sodu w chlorze
W zadaniach 46.–47. skorzystaj z układu okresowego.
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
82
Na podstawie opisu obserwacji uzupełnij informacje o doświad-czeniu chemicznym.
Obserwacje: Mieszanina w tyglu porcelanowym, zawierająca 10,8 g sproszkowanego glinu i 19,2 g siarki, po krótkim ogrzaniu i odstawieniu palnika zaczęła się żarzyć i gwałtownie reagować.
a) Równanie reakcji chemicznej: + Al2S3
b) Stosunek masowy glinu do siarki, w jakim oba pierwiastki chemiczne reagują w reakcji powstawania siarczku glinu, wynosi:
(2 · ) : (3 · ) = :
c) Masa cząsteczkowa siarczku glinu wynosi u.
d) W wyniku reakcji substratów o podanych wcześniej masach w doświadczeniu mogło po-
wstać maksymalnie g siarczku glinu.
e) Jeśli do reakcji chemicznej zostaną użyte 54 g glinu i 64 g siarki, to w jej wyniku można
otrzymać maksymalnie g siarczku glinu.
Dla dociekliwych
W skład mieszaniny piorunującej, nazywanej dawniej powietrzem grzmiącym, wchodzą wodór i tlen w ilościach odpowiadających stosunkowi stechiometrycznemu reakcji powstawania wody. Nazwa tej mieszaniny wynika z jej właściwości wybuchowych – po zainicjowaniu reakcji chemicznej, np. w wyniku zbliżenia zapalonego łuczywa, dochodzi do wybuchowego spalania wodoru, któremu towarzyszy głośny dźwięk przypominający uderzenie pioruna. Podaj stosu-nek masowy oraz stosunek objętościowy wodoru do tlenu w mieszaninie piorunującej.
49
50
Współczynniki stechiometryczne przy gazowych substratach reakcji chemicznej wskazują na stosunek objętościowy, w jakim substancje te reagują ze sobą.
Skorzystaj z układu okresowego.
83
Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
1.W wiązaniu kowalencyjnym spolaryzowanym wspólne pary elektronowe znajdują się w tej samej odległości od każdego z atomów, a w wiązaniu niespolaryzowanym są przesunięte w kierunku jednego z nich.
P F
2. Wiązanie jonowe polega na łączeniu się kationów i anionów. P F
3. Kationy to jony dodatnie, które powstały z atomów przez oddanie elektronów. P F
Dopasuj nazwy pierwiastków chemicznych (A–F) do rodzaju wiązań chemicznych (I–III), które mogą tworzyć z tlenem.
A. potas B. wodór C. lit D. węgiel E. tlen F. bar
I. Wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane A / B / C / D / E / F II. Wiązanie jonowe A / B / C / D / E / F III. Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane A / B / C / D / E / F
Zaznacz poprawne uzupełnienia schematów tworzenia się podanych jonów.
A. – 1e– B. – 2e– C. + 1e– D. + 2e–
a) Cu A / B / C / D Cu2+ b) S A / B / C / D S2– c) K A / B / C / D K+ d) I A / B / C / D I–
e) Fe2+ A / B / C / D Fe3+
f) Pb4+ A / B / C / D Pb2+
Atomy niektórych pierwiastków chemicznych dążą do uzyskania konfiguracji elektronowej gazów szlachetnych poprzez utworzenie jonów. Oceń prawdziwość podanych informacji. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F – jeśli jest fałszywa.
Symbol pierwiastka chemicznego
Symbol gazu szlachetnego Symbol jonu
19K 18Ar K+ P F
35Br 18Ar Br– P F
13Al 10Ne Al3+ P F
1
2
3
4
Sprawdź się Rozwiąż testdocwiczenia.plKod: C78YQ3
84
Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych
Zaznacz poprawne uzupełnienia zdań.
Związki jonowe mają stan skupienia A / B / C. Temperatury wrzenia i topnienia związków
kowalencyjnych są D / E. Roztwory wodne związków jonowych F / G.
A. stały B. ciekły C. gazowyD. niskie
E. wysokieF. przewodzą prąd elektrycznyG. nie przewodzą prądu elektrycznego
Zaznacz poprawnie zapisane równanie reakcji żelaza z chlorem, której produktem jest chlorek żelaza(III).
A. 2 Fe + Cl2 2 FeCl2
B. 2 Fe + 2 Cl2 2 FeCl3
C. 2 Fe + 3 Cl2 2 FeCl3
D. 2 Fe + 3 Cl Fe2Cl3
Pewien tlenek azotu o masie cząsteczkowej 92 u zawiera 30,43% azotu. Wskaż wzór tego tlenku.
A. N2O B. NO C. N2O4 D. N2O5
Narysuj wzory elektronowe bromowodoru.
Wzór elektronowy kropkowy: Wzór elektronowy kreskowy:
Stosunek masowy Cu : O w tlenku miedzi(II) (CuO) wynosi 4 : 1. Oblicz, ile gramów miedzi użyto do reakcji chemicznej, jeśli otrzymano 15 g tlenku miedzi(II).
W wyniku reakcji tlenku żelaza(II) z węglem otrzymano 56 g żelaza. Oblicz masę tlenku żelaza(II) użytą do reakcji chemicznej.
5
6
7
8
9
10
85
Woda i roztwory wodne
28. Woda – właściwości i rola w przyrodzieCele lekcji: Poznanie właściwości fizycznych wody, jej roli i występowania w przyrodzie. Omówienie sposobów racjonalnego gospodarowania wodą.
Na dobry początek
Wykreśl informacje, które nie dotyczą wody.
największą gęstość ma w temperaturze 0°C • zwiększa objętość podczas zamarzania • największą gęstość ma w temperaturze 4°C •
pod normalnym ciśnieniem wrze w temperaturze 100°C • pod ciśnieniem większym niż normalne wrze w temperaturze > 100°C
Odpowiedz na pytania, korzystając z informacji zamieszczonych w tekście.
70% powierzchni naszej planety pokrywają oceany zawierające wodę słoną, nienadającą się do bezpośredniego spożycia. Woda na lądzie jest wodą słodką (poza nielicznymi wyjątkami) i zmagazynowana jest w lądolodzie, śniegu, lodowcach, rzekach, jeziorach, bagnach oraz jako wody podziemne. Lodowce pokrywają 10–11% powierzchni wszystkich lądów, z tego 90% lodu znajduje się na Antarktydzie. Woda występuje również w postaci pary wodnej w atmosferze. W wyniku wznoszenia się i ochładzania powietrza zawierającego parę wodną powstają chmu-ry, które są skupiskami głównie kropel wody o mikroskopijnych rozmiarach. Woda w przyrodzie zmienia nieustannie swój stan skupienia z ciekłego w gazowy (w wyniku parowania), z gazowego w ciekły (w wyniku kondensacji pary wodnej), z ciekłego w stały (w wy-niku krzepnięcia) i odwrotnie (w wyniku topnienia).
Na podstawie: M. Maciejewski, T. Walczukiewicz, C. Rataj, Naturalne zmiany cyklu obiegu wody, materiały z konferencji Woda – podziemne bogactwo.
a) Czy w zasobach wody na Ziemi przeważają wody słodkie czy słone?
b) Jak nazywa się proces, w którego wyniku z powierzchni lądów woda przenika do atmosfery?
c) Jak nazywa się proces, w którego wyniku z pary wodnej powstają krople wody?
d) Jaki rodzaj wody jest zmagazynowany w lodowcach?
1
2
Woda i roztwory wodne
86
Wymień 4 sposoby racjonalnego gospodarowania wodą.
1.
2.
3.
4.
Szacuje się, że globalna objętość wody na Ziemi wynosi ok. 1,4 mld km3. Na wykresie przed-stawiono miejsca występowania wody na Ziemi. Oblicz objętość wody zmagazynowanej w rzekach oraz wyraź ją w kilometrach sześciennych.
Zasoby wodne Ziemi
Woda słodka 3%
Woda na Ziemi Woda słodka Powierzchniowa woda słodka (ciecz)
Woda słona
(oceany) 97%
Pokrywa lodowa
i lodowce 68,3%
Jeziora 87%
Rzeki 2%
Bagna 11%Wody podziemne
31,4%
Wody powierzchniowe 0,3%
Na podstawie: P.H. Gleick, Water resources, w: Encyclopedia of climate and weather, t. 2, red. S.H. Schneider, Oxford University Press, Nowy Jork 1996.
Dla dociekliwych
Jedną z metod oczyszczania wody jest odwrócona osmoza. Wyjaśnij, na czym polega ta metoda. Skorzystaj z różnych źródeł informacji.
3
4
5
29. Woda jako rozpuszczalnik
87
29. Woda jako rozpuszczalnik Cele lekcji: Poznanie pojęć: rozpuszczalnik, dipol. Wyjaśnienie procesu rozpuszczania. Budowa cząsteczki wody. Analiza wpływu temperatury, mieszania i stopnia rozdrobnienia substancji na szybkość rozpuszczania substancji stałej w wodzie.
Na dobry początek
Zaznacz nazwy substancji lub mieszanin, które dobrze rozpuszczają się w wodzie.
A. cukier puder H. soda oczyszczona B. mąka ziemniaczana I. żelatyna C. mąka pszenna J. proszek do pieczenia D. olej K. oliwa z oliwek E. benzyna L. atrament F. ocet M. sól kuchenna G. kwasek cytrynowy N. piasek
Rozwiąż dodatkowe zadaniadocwiczenia.plKod: C73WGK
6
To doświadczenie musisz znać
Przeprowadzono doświadczenie chemiczne, którego wyniki przedstawiono na fotografiach.
woda + olej woda + cukier woda + sól kuchenna
Podkreśl uzupełnienia zdań, tak aby powstał poprawny zapis obserwacji i wniosku.
Obserwacje: Olej / Cukier rozpuszcza się w wodzie, natomiast olej / cukier / sól kuchen-
na nie rozpuszcza się w wodzie.
Wniosek: Woda jest rozpuszczalnikiem polarnym / niepolarnym, ponieważ rozpuszczają
się w niej substancje polarne / niepolarne, takie jak olej / cukier i sól kuchenna.
7
Woda i roztwory wodne
88
Podkreśl poprawne uzupełnienia zdań dotyczących budowy cząsteczki wody. Skorzystaj z modelu i ze wzoru.
–
+
OH H
Modele: atomu tlenu atomu wodoru
W cząsteczce wody znajdują się dwa / trzy atomy pierwiastków chemicznych, w tym jeden
atom / dwa atomy tlenu. Tlen w cząsteczce wody jest jednowartościowy / dwuwartościowy,
natomiast wodór – jednowartościowy / dwuwartościowy. Pomiędzy atomami tworzą się
wiązania kowalencyjne spolaryzowane / jonowe. Wspólne pary elektronowe są przesunięte
w stronę atomu tlenu / wodoru. W wyniku tego przesunięcia wytwarzane są dwa bieguny:
ujemny (–) w pobliżu atomu tlenu / wodoru i dodatni (+) w pobliżu atomu tlenu / wodoru.
W cząsteczce wody występują dwie / nie występują wolne pary elektronowe. Cząsteczka
wody jest dipolem, czyli ma budowę polarną / niepolarną.
Na modelach przedstawiono otaczanie cząstek znajdujących się w roztworze soli kuchennej (NaCl) przez cząsteczki wody.
a) Wpisz znak (+) lub (–) przy właściwych biegunach na modelach cząsteczki wody.
+ –
Modele: cząsteczki H2O + jonu Na+ – jonu Cl–
b) Skreśl czynniki, które nie wpływają na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie.
rodzaj substancji rozpuszczanej • barwa substancji rozpuszczanej • zapach rozpuszczalnika • ilość substancji rozpuszczanej • długość bagietki do mieszania •
wielkość stosowanego naczynia • rozdrobnienie substancji rozpuszczanej • rodzaj rozpuszczalnika • temperatura
8
9 Obejrzyj animacjędocwiczenia.plKod: C77KLP
29. Woda jako rozpuszczalnik
89
Dla dociekliwych
Wodne roztwory substancji różnią się od wody właściwościami fizycznymi, np. mają wyższą temperaturę wrzenia oraz niższą temperaturę krzepnięcia. Odpowiedz na pytania, biorąc pod uwagę opisane różnice we właściwościach fizycznych wody i jej roztworów.
a) Dlaczego żywność gotuje się szybciej w posolonej wodzie?
b) Dlaczego posypanie ulicy solą w okresie zimowym zapobiega tworzeniu się lodu na jej powierzchni?
11
To doświadczenie musisz znać
Przeprowadzono doświadczenie chemiczne Badanie wpływu różnych czynników na szyb-kość rozpuszczania się substancji stałych w wodzie przedstawione na schemacie. Napisz obserwacje i sformułuj wniosek.
woda zimna woda gorąca
kryształy cukru (m = 5 g)
1 2 3 4
cukier puder (m = 5 g)
mieszanie
Obserwacje:
Wniosek:
10
Zapamiętaj!
Cząsteczka wody jest polarna, co oznacza, że jest dipolem o dwóch biegunach elektrycznych:
–
+
biegun ujemny (–) w pobliżu atomu tlenu
biegun dodatni (+) w pobliżu atomów wodoru
Modele:
atomu wodoru
atomu tlenu
Woda i roztwory wodne
90
30. Rodzaje roztworówCele lekcji: Poznanie pojęć: roztwór, substancja rozpuszczona. Poznanie rodzajów roztworów w zależności od stanu skupienia rozpuszczalnika oraz substancji rozpuszczanej, ze względu na ilość substancji rozpuszczonej (roztwory nasycone, nienasycone). Poznanie rodzajów mieszanin ze względu na wielkość cząstek substancji rozpuszczonej (roztwory właściwe, koloidy, zawiesiny).
Na dobry początek
Podkreśl poprawne uzupełnienia zdań.
Jeśli do szklanki napełnionej wodą wsypie się pół łyżeczki cukru i całość wymiesza, to otrzyma
się rozpuszczalnik / roztwór, w którym cukier / woda jest substancją rozpuszczoną, a cukier /
woda – rozpuszczalnikiem.
Uzupełnij schemat przedstawiający podział mieszanin. Odpowiedzi wybierz spośród podanych.
roztwór nasycony • roztwór nienasycony • roztwór właściwy • zawiesina • roztwór stężony • roztwór rozcieńczony • koloid
mieszaniny
podział ze względu na wielkość cząstek substancji rozpuszczonej
podział ze względu na ilość substancji rozpuszczonej
Na modelach przedstawiono roztwory: stężony i rozcieńczony. Podpisz zlewki oraz uzasad-nij swoją decyzję. Nazwy roztworów wybierz spośród podanych.
roztwór stężony • roztwór rozcieńczony
Modele:
substancji rozpuszczonej
cząsteczki rozpuszczalnika
Uzasadnienie:
.
12
13
14
30. Rodzaje roztworów
91
Zaproponuj dwa sposoby, za pomocą których z roztworu nasyconego można otrzymać roztwór nienasycony.
Podziel wymienione substancje i mieszaniny na rozpuszczalne w wo-dzie, nierozpuszczalne lub słabo rozpuszczalne oraz tworzące z wodą koloidy – wpisz ich nazwy w tabeli.
piasek • sproszkowana kreda • żelatyna • cukier • siarczan(VI) miedzi(II) • sól kuchenna • mąka • skrobia • kisiel • ocet • kwasek cytrynowy • olej • nafta
Substancje i materiały
rozpuszczalne w wodzie nierozpuszczalne lub słabo rozpuszczalne w wodzie tworzące z wodą koloidy
Określ, do jakiego rodzaju (roztwór właściwy / koloid / zawiesina) zalicza się mieszaniny przedstawione na fotografiach. a)
węglan wapnia w wodzie
b)
mydło w płynie
c)
perfumy
Uzupełnij nazwy oraz stan skupienia rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej w mie-szaninach podanych w tabeli.
Nazwa mieszaninyRozpuszczalnik Substancja rozpuszczona
nazwa stan skupienia nazwa stan skupienia
powietrze
mosiądz
woda gazowana
15
16 Zobacz zdjęciadocwiczenia.plKod: C7ZLDM
17
18
Woda i roztwory wodne
92
31. Rozpuszczalność substancji w wodzieCele lekcji: Poznanie pojęcia rozpuszczalność i wykonywanie obliczeń związanych z rozpuszczalnością. Korzystanie z wykresów i tabel rozpuszczalności substancji w wodzie.
Na dobry początek
Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
1. Rozpuszczalność substancji to maksymalna liczba gramów substancji, którą można rozpuścić w 100 g roztworu w danej temperaturze i pod danym ciśnieniem. P F
2. W roztworze nasyconym w danej temperaturze można rozpuścić więcej substancji rozpuszczanej. P F
3. Rozpuszczalność wszystkich substancji stałych zwiększa się wraz ze wzrostem temperatury rozpuszczalnika. P F
Wykreśl błędne wyrażenia, tak aby powstał poprawny opis roz-puszczalności pewnej substancji. Skorzystaj z wykresu przedsta-wiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 125.
Jeśli do 50 g wody o temperaturze 40oC zostanie dodane 15 g
siarczanu(VI) miedzi(II), to po wymieszaniu powstanie roztwór
nienasycony / nasycony. Po dosypaniu do roztworu kolejnej porcji
tej substancji o masie 15 g zaobserwujemy, że dodana ilość rozpuści
się / nie rozpuści się. W wyniku dolania 150 g wody uzyskamy roz-
twór bardziej rozcieńczony / stężony od roztworu początkowego.
Zaznacz przykłady roztworów nienasyconych. Skorzystaj z wykresu przedstawiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 125.
A. Roztwór otrzymany przez dodanie 40 g NH4Cl do 100 g wody o temperaturze 40°C.B. Roztwór otrzymany przez dodanie 60 g Pb(NO3)2 do 100 g wody o temperaturze 20°C.C. Roztwór otrzymany przez dodanie 30 g NaCl do 100 g wody o temperaturze 40°C.D. Roztwór otrzymany przez dodanie 100 g Pb(NO3)2 do 200 g wody o temperaturze 20°C.
Przygotowano roztwór nasycony i roztwór nienasycony chlorku sodu w wodzie o tempera-turze 40°C. Opisz, w jaki sposób można rozróżnić te dwa roztwory, mając do dyspozycji chlorek sodu.
Rozwiąż dodatkowe zadaniedocwiczenia.plKod: C7176C
19
20 Interaktywne krzywe rozpuszczalnościdocwiczenia.plKod: C7ZZ2D
21
22
Rozpuszczanie w wodzie siarczanu(VI) miedzi(II)
31. Rozpuszczalność substancji w wodzie
93
Na wykresie przedstawiono zależność rozpuszczalności kilku substancji w wodzie od tem-peratury.
rozp
uszc
zaln
ość,
g/1
00 g
H2O
140
120
100
80
60
40
20
20 40 60 80 1000
CuSO4
NH4Cl
Ce2(SO4)3
temperatura, °C
NaCl
K2SO4
KBr
gluk
oza
CH 3COONaNaNO3
Oblicz, ile łyżeczek glukozy można rozpuścić w szklance wody, aby w temperaturze 20°C otrzymać roztwór nasycony. Przyjmij, że na jednej łyżeczce znajduje się 7 g glukozy, zaś w szklance mieści się 250 g wody.
Krok 1Przeczytaj treść zadania i wypisz dane i szukane.
Krok 2Z przedstawionego wykresu odczytaj rozpuszczalność glukozy w temperaturze 20°C.
Krok 3Oblicz, ile gramów glukozy można rozpuścić w szklance wody.
Krok 4Przelicz uzyskaną masę glukozy na liczbę łyżeczek.
Krok 5Napisz odpowiedź.
Zaznacz właściwą odpowiedź na każde pytanie. Skorzystaj z wykresu zamieszczonego w zadaniu 23. 1. Która z podanych substancji ma największą rozpuszczalność w temperaturze 40°C? A. NaNO3 B. KBr C. CuSO4 D. NaCl2. Dla której z podanych substancji najbardziej zwiększy się rozpuszczalność, jeśli tempera-
tura zostanie podwyższona z 30°C do 70°C? A. NaNO3 B. Ce2(SO4)3 C. NaCl D. CH3COONa3. Której z podanych substancji rozpuszczonej jest najwięcej w jej roztworze nasyconym
w temperaturze 50°C? A. CuSO4 B. NH4Cl C. NaCl D. KBr
23
24
Woda i roztwory wodne
94
Wykreśl błędne wyrażenia, tak aby powstał poprawny wniosek dotyczący rozpuszczal-ności gazów w zależności od temperatury. Skorzystaj z fotografii oraz ich opisów.
Nawet lekkie ogrzanie probówki z gazowaną wodą mineralną powoduje intensywne wydzielanie się pęcherzyków bezbarwnego gazu.
W upalne dni podczas otwierania butelki z gazowaną wodą mineralną jej zawartość może gwałtownie wydostać się na zewnątrz.
Rozpuszczalność gazów w wodzie zmniejsza / zwiększa się wraz ze wzrostem temperatury,
dlatego zimna / ciepła woda zawiera mniej rozpuszczonych gazów niż zimna / ciepła woda.
W 200 g wody o temperaturze 40°C rozpuszczono 160 g jodku potasu (KI) – substancji sto-sowanej m.in. do produkcji płynów o działaniu odkażającym. Następnie otrzymany roztwór ogrzano do temperatury 70°C. Oblicz, ile gramów jodku potasu można maksymalnie do-dać do roztworu ogrzanego do 70°C, tak aby całość dosypanej soli uległa rozpuszczeniu. Skorzystaj z wykresu przedstawiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 125.
Krok 1Przeczytaj treść zadania i wypisz dane i szukane.
Krok 2Z wykresu rozpuszczlności odczytaj, ile gramów KI trzeba rozpuścić, aby otrzymać roztwór nasycony w temp. 70°C.
Krok 3Oblicz, ile gramów KI można rozpuścić w 200 g wody, aby w temp. 70°C roztwór był nasycony.
Krok 4Oblicz, ile gramów KI można dodatkowo rozpuścić w 200 g wody, aby w temp. 70°C roztwór był nadal nasycony.
Krok 5Napisz odpowiedź.
25
26
31. Rozpuszczalność substancji w wodzie
95
W tabeli przedstawiono rozpuszczalność azotanu(V) srebra(I) oraz chlorku glinu w wodzie o różnej temperaturze.
Nazwa i wzór związku chemicznego
Rozpuszczalność, g/100 g H2O
0°C 20°C 40°C 60°C 80°C 100°C
azotan(V) srebra(I), AgNO3 127 210 318 446 585 719
chlorek glinu, AlCl3 127 131 135 140 145 154
Narysuj wykres zależności rozpuszczalności AgNO3 oraz AlCl3 od temperatury w zakre-sie 0–100°C. Porównaj obie krzywe rozpuszczalności i opisz różnice.
Na osi x umieść temperaturę, a na osi y – rozpuszczalność substancji.
Dla dociekliwych
W temperaturze 40°C sporządzono 500 g roztworu nasyconego chlorku amonu (NH4Cl) – sub-stancji stosowanej m.in. jako nawóz sztuczny. Następnie roztwór schłodzono do temperatury 20°C. Oblicz, ile gramów chlorku amonu wykrystalizuje w wyniku schłodzenia roztworu. Skorzystaj z wykresu przedstawiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 125.
27
28
Woda i roztwory wodne
96
32. Stężenie procentowe roztworuCele lekcji: Poznanie pojęcia stężenie procentowe roztworu. Obliczanie stężeń procentowych z wykorzystaniem wzoru oraz proporcji. Wykonywanie obliczeń z uwzględnieniem stężeń roztworów o znanej gęstości.
Na dobry początek
Do 80 g wody wsypano 20 g siarczanu(VI) miedzi(II). Po wymieszaniu zaobserwowano, że całość wsypanej soli się rozpuściła. Wpisz brakującą wartość liczbową w każdym ze zdań opisujących otrzymany roztwór.
a) Masa substancji rozpuszczonej wynosi g.
b) Masa rozpuszczalnika wynosi g.
c) Masa roztworu to g.
d) Stężenie procentowe roztworu wynosi Cp = 20 g g
· 100% = %.
Określ, jak czynności przedstawione na schematach wpłyną na stężenie roztworów. Odpowiedzi wybierz spośród podanych.
stężenie się zwiększy • stężenie się zmniejszy • stężenie się nie zmieni
rozpuszczalnik
roztwór o ustalonym Cp
roztwór o ustalonym Cp
substancja rozpuszczona
roztwór o ustalonym Cp
W którym roztworze rozpuszczono największą masę substancji? Zaznacz poprawną odpowiedź.
A. 200 g roztworu o stężeniu 2%B. 100 g roztworu o stężeniu 10%
C. 500 g roztworu o stężeniu 1%D. 300 g roztworu o stężeniu 5%
Sporządzono roztwory według podanych opisów. Uporządkuj je w kolejności od naj-mniej (1) do najbardziej stężonego (5). Wpisz odpowiednie liczby obok opisów.
A. 1 g substancji rozpuszczono w 9 g wody. B. 30 g substancji rozpuszczono w 70 g wody. C. 50 g substancji rozpuszczono w 50 g wody. D. 5 g substancji rozpuszczono w 95 g wody. E. 1 g substancji rozpuszczono w 99 g wody.
Rozwiąż dodatkowe zadaniadocwiczenia.plKod: C7Q4XM
29
30
31
32
Wodny roztwór siarczanu(VI) miedzi(II)
32. Stężenie procentowe roztworu
97
Uczniowie mieli za zadanie przygotować następujące roztwory:
A. 300 g roztworu cukru w wodzie, stężenie: 10%,B. 50 g roztworu manganianu(VII) potasu w wodzie, stężenie: 1%,C. 100 cm3 roztworu jodu w etanolu, stężenie: 3%.
a) Uzupełnij tabelę informacjami dotyczącymi wymienionych roztworów. Przyjmij, że gęstość wody dwody = 1
cmg
3 , gęstość etanolu detanolu = 0,78cm
g3 , a gęstość 3-procentowego
roztworu jodu w etanolu droztworu jodu = 0,8cm
g3 .
Roztwór Masa substancji rozpuszczonej, g
Objętość rozpuszczalnika, cm3
Stężenie procentowe roztworu, %
A. 10
B. 1
C. 3
b) Opisz czynności, jakie należy wykonać, aby sporządzić roztwory (A–C).
Roztwór A:
Roztwór B:
Roztwór C:
Roztworu manganianu(VII) potasu w zależności od stężenia można używać np. do przemywania ran (roztwór o Cp = 0,05%) lub płukania jamy ustnej (roztwór o Cp = 0,025%). Ten związek chemiczny jest do-stępny w aptekach, m.in. w formie tabletek o masie 100 mg.
Oblicz, w ilu mililitrach wody należy rozpuścić tabletkę mangania-nu(VII) potasu, aby uzyskać opisane roztwory. Przyjmij, że gęstość wody dwody = 1
cmg
3 .
33
34
Wodny roztwór manganianu(VII) potasu
Pamiętaj o przeliczeniu jednostek!
98
Korzystam z informacji
Jak zbadać gęstość cieczy?Areometr to przyrząd do pomiaru gęstości cieczy. Ponieważ gęstość roztworu zwiększa się wraz ze wzrostem jego stężenia, za pomocą areometru można także określić stężenie danego składnika, np. cukru, w roztworze.
Budowa areometru
W najczęściej stosowanych areometrach górna część ma postać wydłużonej rurki z naniesioną skalą, a dolna – bańki wypełnionej materiałem o dużej gęstości, np. ołowiem (aby przyrząd pływał w pozycji pionowej).
Zasada działania
podziałka wskazuje gęstość roztworu
lub stężenie danego składnika
areometr
badany roztwór
roztwór o mniejszej gęstości
Głębokość zanurzenia areometru zależy od gęstości cieczy. Im większa gęstość cieczy, tym większa siła wyporu działa na areometr, a więc ma on płytsze zanurzenie.
roztwór o większej gęstości
Rozwiąż zadanie na podstawie informacji
Przygotowano dwa roztwory soli kuchennej o różnym stężeniu:A. 20%, B. 5%.Wyniki pomiaru gęstości tych roztworów za pomocą areometru przedstawiono na schematach. a) Dopasuj oznaczenia roztworów (A, B) do odpowiednich schematów (I, II). I. II.
b) Wykreśl błędne wyrażenia, tak aby powstały zdania prawdziwe.
Jeżeli do roztworu B dosypie się soli kuchennej, to znajdujący się w nim areometr wynurzy się /
zanurzy się, ponieważ gęstość roztworu się zmniejszy / zwiększy. Jednocześnie zwiększy się /
zmniejszy się stężenie soli kuchennej w roztworze.
c) Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
1. Głębokość, na jaką areometr zanurza się w cieczy, wynika z jej gęstości. P F
2. Gęstość cieczy zależy od jej temperatury. P F
3. Im większe jest stężenie roztworu, tym mniejsza jest jego gęstość. P F
35
32. Stężenie procentowe roztworu
99
Spirytus salicylowy jest stosowany do odkażania skóry. Jest to 2-procentowy roztwór kwasu salicylowego w mieszaninie wody z etanolem. Oblicz, ile gramów kwasu salicylowego znaj-duje się w 150 cm3 spirytusu salicylowego, jeśli gęstość tego roztworu wynosi 0,87
mg
c 3 .
Dla dociekliwych
Jodynę, czyli roztwór stosowany do odkażania ran, spo-rządza się w następujący sposób:1 część wagową jodku potasu (KI) rozpuszcza się w 6 czę-ściach wagowych wody i do otrzymanego roztworu doda-je się 3 części wagowe jodu, a następnie uzyskaną miesza-ninę umieszcza się w 90 częściach wagowych etanolu. Oblicz stężenie procentowe jodu oraz stężenie procen-towe jodku potasu w jodynie sporządzonej według po-danego opisu.
36
37
Odkażanie jodyną skóry pacjenta
Zapamiętaj!
Stężenie procentowe (%) roztworu można obliczyć ze wzoru:
Cp = %
mm 100
r
s $lub z proporcji:
mr — 100%ms — Cp,
gdzie: Cp – stę że nie pro cen to we roz two ru, %,ms – ma sa sub stan cji roz pusz cza nej, g,mw – masa rozpuszczalnika, g, mr – ma sa roz two ru, g; mr = mw + ms.
100
Sprawdź się
Woda i roztwory wodne
Zaznacz punkt, w którym poprawnie opisano właściwości wody.
A. Temperatura wrzenia wody pod ciśnieniem 900 hPa wynosi 100°C.B. Gęstość wody w stanie stałym jest większa od gęstości wody w stanie ciekłym.C. Podczas krzepnięcia woda zwiększa swoją objętość.D. Woda dobrze miesza się z rozpuszczalnikami niepolarnymi, np. benzyną lub naftą.
Wskaż temperaturę, w której woda ma największą gęstość (1cm
g3 ).
A. 100°C B. 0°C C. 4°C D. 20°C
Wskaż metodę, którą można zastosować, aby usunąć z wody substancje stałe (rozdzielić składniki zawiesiny).
A. filtracja B. kondensacja C. odparowywanie D. krystalizacja
Zaznacz w tabeli poprawne informacje dotyczące mieszanin substancji.
A. stały B. ciekły C. gazowy
Nazwa mieszaninyStan skupienia
substancji rozpuszczanej rozpuszczalnika
mgła A / B / C A / B / Cstop metali A / B / C A / B / C
woda gazowana A / B / C A / B / Cwoda posłodzona A / B / C A / B / C
Zaznacz hipotezę, którą można zweryfikować za pomocą doświadczenia chemicznego przedstawionego na schemacie.
kryształ manganianu(VII) potasu
1 2 3 4
mieszaniewoda zimna woda gorąca woda woda
5rozkruszony
kryształ manganianu(VII)
potasu
woda
A. Manganian(VII) potasu słabo rozpuszcza się w wodzie.B. Szybkość rozpuszczania manganianu(VII) potasu zależy od temperatury rozpuszczalni-
ka, stopnia rozdrobnienia tej substancji i mieszania.C. Manganian(VII) potasu rozpuszcza się w gorącej wodzie, natomiast nie rozpuszcza się
w zimnej wodzie.D. Szybkość rozpuszczania manganianu(VII) potasu zależy wyłącznie od stopnia rozdrob-
nienia tej substancji.
1
2
3
4
5
Sprawdź się Rozwiąż testdocwiczenia.plKod: C75RHK
101
Sprawdź się
Zaznacz wszystkie czynniki, które wpływają na szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie.
A. stopień rozdrobnienia substancji
C. temperatura rozpuszczalnika
E. dodanie lodu do rozpuszczalnika
B. wielkość naczynia używanego do rozpuszczania substancji D. mieszanie roztworu F. wytrząsanie
roztworu
Na wykresie przedstawiono zależność rozpuszczalności kilku substancji w wodzie od temperatury.
rozp
uszc
zaln
ość,
g/1
00 g
H2O
amoniak
chromian(VI) sodu
azotan(V) sodu
sacharoza
350
400
450
500
300
250
200
150
100
50
20 40 60 80 1000temperatura, °C
Uzupełnij zdania.a) Rozpuszczalność sacharozy w wodzie wraz ze wzrostem temperatury.
b) Aby z roztworu nasyconego sacharozy otrzymać roztwór nienasycony, należy go
.
c) Rozpuszczalność amoniaku w wodzie wraz ze wzrostem temperatury.
d) W temperaturze 20°C stężenie roztworu nasyconego sacharozy wynosi .
Na podstawie zależności rozpuszczalności tlenku węgla(IV) od temperatury wyjaśnij, dlaczego napoje gazowane podaje się schłodzone lub z dodatkiem lodu. Skorzystaj z wy-kresu przedstawiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 124.
Oblicz masę roztworu zawierającego 10,5 g KCl, wiedząc, że jest to roztwór nasycony w temperaturze 40°C. Skorzystaj z wykresu przedstawiającego krzywe rozpuszczalności, zamieszczonego na s. 125.
6
7
8
9
127
Tab
ela
rozp
usz
czal
noś
ci s
oli
i wo
dor
otle
nkó
w w
wo
dzi
e
OH
–
Cl–
Br–
F–
S2–
NO
3–
NO
2–
SO
42–
SO
32–
CO
32–
SiO
32–
PO
43–
MnO
4–
CrO
42–N
NN
N*
TN
NN
NN
TN
NN
TR
RR
RR
R
*R
RR
*R
RR
*R
R*
RR
RR
RR
RR
RR
TN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
RR
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
R•
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
RT
NN
N*
TT
NT
•T
*N
TN
NN
TR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
TN
NN
TR
RR
RR
RR
RN
*R
RR
T•
RR
TR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
TR
RR
RR
NR
TT
TT
NR
RR
TR
RN
NN
NN
RR
RT
RR
RR
RR
RR
RR
RT
NT
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
NT
RR
RR
RR
RR
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
TN
RR
RRLi
+N
a+K
+N
H4+
kati
ony
anio
nyM
g2+
Ca2+
Sr2+
Ba2+
Pb
2+A
g+
Hg
2+C
u2+B
i3+S
n2+C
d2+
Al3+
Zn2+
Fe2+
Ni2+
Fe3+
Co
2+M
n2+
Tab
ela
rozp
uszc
zaln
ośc
i so
li i w
od
oro
tlenk
ów
w w
od
zie
Kol
ory
pow
staj
ącyc
h os
adów
bez
bar
wny
bia
ły
żółty
brą
zow
y
nieb
iesk
i
ziel
ony
ziel
onon
ieb
iesk
i
różo
wy
różo
won
ieb
iesk
i
fiole
tow
y
czer
won
y
czar
ny
OH
–
Cl–
Br–
F–
S2–
NO
3–
NO
2–
SO
42–
SO
32–
CO
32–
SiO
32–
PO
43–
MnO
4–
CrO
42–N
NN
N*
TN
NN
NN
TN
NN
TR
RR
RR
R
*R
RR
*R
RR
*R
R*
RR
RR
RR
RR
RR
TN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
RR
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
R•
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
RT
NN
N*
TT
NT
•T
*N
TN
NN
TR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
TN
NN
TR
RR
RR
RR
RN
*R
RR
T•
RR
TR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
TR
RR
RR
NR
TT
TT
NR
RR
TR
RN
NN
NN
RR
RT
RR
RR
RR
RR
RR
RT
NT
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
NT
RR
RR
RR
RR
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
TN
RR
RRLi
+N
a+K
+N
H4+
kati
ony
anio
nyM
g2+
Ca2+
Sr2+
Ba2+
Pb
2+A
g+
Hg
2+C
u2+B
i3+S
n2+C
d2+
Al3+
Zn2+
Fe2+
Ni2+
Fe3+
Co
2+M
n2+
Tab
ela
rozp
uszc
zaln
ośc
i so
li i w
od
oro
tlenk
ów
w w
od
zie
Kol
ory
pow
staj
ącyc
h os
adów
bez
bar
wny
bia
ły
żółty
brą
zow
y
nieb
iesk
i
ziel
ony
ziel
onon
ieb
iesk
i
różo
wy
różo
won
ieb
iesk
i
fiole
tow
y
czer
won
y
czar
ny
OH
–
Cl–
Br–
F–
S2–
NO
3–
NO
2–
SO
42–
SO
32–
CO
32–
SiO
32–
PO
43–
MnO
4–
CrO
42–N
NN
N*
TN
NN
NN
TN
NN
TR
RR
RR
R
*R
RR
*R
RR
*R
R*
RR
RR
RR
RR
RR
TN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
RR
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
R•
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
RT
NN
N*
TT
NT
•T
*N
TN
NN
TR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
TN
NN
TR
RR
RR
RR
RN
*R
RR
T•
RR
TR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
TR
RR
RR
NR
TT
TT
NR
RR
TR
RN
NN
NN
RR
RT
RR
RR
RR
RR
RR
RT
NT
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
RR
NT
RR
RR
RR
RR
NN
NN
NN
NN
NN
NN
NN
RR
TN
RR
RRLi
+N
a+K
+N
H4+
kati
ony
anio
nyM
g2+
Ca2+
Sr2+
Ba2+
Pb
2+A
g+
Hg
2+C
u2+B
i3+S
n2+C
d2+
Al3+
Zn2+
Fe2+
Ni2+
Fe3+
Co
2+M
n2+
Tab
ela
rozp
uszc
zaln
ośc
i so
li i w
od
oro
tlenk
ów
w w
od
zie
Kol
ory
pow
staj
ącyc
h os
adów
bez
bar
wny
bia
ły
żółty
brą
zow
y
nieb
iesk
i
ziel
ony
ziel
onon
ieb
iesk
i
różo
wy
różo
won
ieb
iesk
i
fiole
tow
y
czer
won
y
czar
ny
R–
subs
tanc
ja d
obrz
e ro
zpus
zcza
lna
w w
odzi
e•
– su
bsta
ncja
rozk
łada
się
w w
odzi
e lu
b ni
e zo
stał
a ot
rzym
ana
*–
zach
odzi
zło
żona
reak
cja
chem
iczn
a
T–
subs
tanc
ja tr
udno
ro
zpus
zcza
lna
w w
odzi
e,
strą
ca si
ę prz
y od
pow
iedn
im
stęż
eniu
rozt
wor
uN
– su
bsta
ncja
pra
ktyc
znie
nie
rozp
uszc
zaln
a w
wod
zie,
st
rąca
się z
rozc
ieńc
zony
ch ro
ztw
orów
Właściwości wybranych pierwiastków chemicznych
128
Ukł
ad o
kres
owy
pie
rwia
stkó
w c
hem
iczn
ych
1H wod
ór1,
008
2He
hel
4,00
3
1H wod
ór1,
008
3Li
lit6,
941
4Be
bery
l9,
012
5B bor
10,8
11
6C węg
iel
12,0
11
7N azot
14,0
07
8O tlen
15,9
99
9F fluor
18,9
98
10N
ene
on20
,180
11N
asó
d22
,990
12M
gm
agne
z24
,305
13A
lgl
in26
,982
14S
ikr
zem
28,0
85
15P
fosf
or30
,974
16S
siar
ka32
,065
17C
lch
lor
35,4
53
18A
rar
gon
39,9
48
19K
pota
s39
,098
20C
aw
apń
40,0
78
21S
csk
and
44,9
56
22T
ity
tan
47,8
67
23V
wan
ad50
,942
24C
rch
rom
51,9
96
25M
nm
anga
n54
,938
26F
eże
lazo
55,8
45
27C
oko
balt
58,9
33
28N
ini
kiel
58,6
93
29C
um
iedź
63,5
46
30Z
ncy
nk65
,39
31G
aga
l69
,723
32G
ege
rman
72,6
1
33A
sar
sen
74,9
22
34S
ese
len
78,9
6
35B
rbr
om79
,904
36K
rkr
ypto
n83
,798
37R
bru
bid
85,4
68
38S
rst
ront
87,6
2
39Y itr
88,9
06
40Z
rcy
rkon
91,2
24
41N
bni
ob92
,906
42M
om
olib
den
95,9
4
43Tc
tech
net
97,9
05
44R
uru
ten
101,
07
45R
hro
d10
2,90
6
46P
dpa
llad
106,
42
47A
gsr
ebro
107,
868
48C
dka
dm11
2,41
1
49In ind
114,
818
50S
ncy
na11
8,71
0
51S
ban
tym
on12
1,76
0
52Te tellu
r12
7,60
53I
jod
126,
904
54X
eks
enon
131,
293
55C
sce
z13
2,90
5
56B
ab
ar13
7,32
7
72H
fha
fn17
8,49
73Ta
tant
al18
0,94
8
74W
wol
fram
183,
84
75R
ere
n18
6,20
7
76O
sos
m19
0,23
77Ir
iryd
192,
217
78P
tpl
atyn
a19
5,08
4
79A
uzł
oto
196,
967
80H
grt
ęć20
0,59
81T
lta
l20
4,38
3
82P
boł
ów20
7,2
83B
ibi
zmut
208,
980
84P
opo
lon
208,
982
85A
tas
tat
209,
987
86R
nra
don
222,
018
87F
rfr
ans
223,
020
58C
ece
r14
0,11
6
Lant
ano
wce
Akt
yno
wce
57La
lant
an13
8,90
5
90T
hto
r23
2,03
8
89A
cak
tyn
227,
028
59P
rpr
azeo
dym
140,
908
91P
apr
otak
tyn
231,
036
60N
dne
odym
144,
242
92U
uran
238,
029
61P
mpr
omet
144,
913
93N
pne
ptun
237,
048
62S
msa
mar
150,
36
94P
upl
uton
244,
064
63E
ueu
rop
151,
964
95A
mam
eryk
243,
061
64G
dga
dolin
157,
25
96C
mki
ur24
7,07
0
65T
bte
rb15
8,92
5
97B
kbe
rkel
247,
1
66D
ydy
spro
z16
5,50
0
98C
fka
lifor
n25
1,08
0
67H
oho
lm16
4,93
0
99E
sei
nste
in25
2,08
8
68E
rer
b16
7,25
9
100F
mfe
rm25
7,09
5
69Tm tu
l16
8,93
4
101M
dm
ende
lew
258,
098
70Y
bite
rb17
3,04
102N
ono
bel
259,
101
71Lu lute
t17
4,96
7
103L
rlo
rens
262,
110
88R
ara
d22
6,02
5
104R
fru
ther
ford
261,
11
105D
bdu
bn26
3,11
106S
gse
abor
g26
5,12
107B
hb
ohr
264,
10
108H
sha
s26
9,10
109M
tm
eitn
er26
8,10
110D
sda
rmsz
tadt
281,
10
111R
gro
entg
en28
0
112C
nko
pern
ik28
5
113N
hni
honi
um28
4
114F
lfle
rovi
um28
9
115M
cm
osco
vium
288
116L
vliv
erm
oriu
m29
2
118O
gog
anes
son
294
117T
ste
nnes
sine
294
Ukł
ad o
kres
ow
y p
ierw
iast
ków
che
mic
znyc
h
met
ale
niem
etal
e
gazy
sz
lach
etne
mas
a at
omow
a, u
nazw
a pi
erw
iast
ka c
hem
iczn
ego
liczb
a at
omow
a (li
czba
por
ządk
owa)
elek
trou
jem
ność
(wg
Pau
linga
)sy
mbo
l pie
rwia
stka
che
mic
zneg
o2,
1
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
––
0,9
1,2
1,5
1,8
2,1
2,5
3,0
–
0,9
1,0
1,3
1,5
1,7
1,9
1,7
1,9
2,0
2,0
1,9
1,6
1,6
1,8
2,0
2,4
2,8
–
0,8
1,0
1,3
1,4
1,6
2,0
1,9
2,2
2,2
2,2
1,9
1,7
1,7
1,8
1,9
2,1
2,5
–
0,7
0,9
1,1
1,3
1,5
2,0
1,9
2,2
2,2
2,2
2,4
1,9
1,8
1,8
1,9
2,0
2,2
–
0,7
0,9
1,1
2,1
1,1
1,1
1,2
1,2
1,2
1,0
1,1
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,1
1,2
1,3
1,5
1,7
1,4
1,3
1
1 2 3 4 5 6 7
2
34
56
78
910
1112
1314
1516
17
18
1
2
3456711 10 9 812
1314151617
18
Lantanowce
Aktynowce
1
2
3
4
5
6
7
symbol pierwiastka chemicznegomasa atomowa, u
Układ okresowy pierwiastków chemicznych
metale
niemetale
liczby masowe występującychw przyrodzie izotopów
(dla pierwiastków chemicznych otrzymanych sztucznie podano liczby masowe
najważniejszych izotopów)
liczba atomowa
nazwa pierwiastkachemicznego
10,81112,01114,00715,99918,99820,18
4,003
69,72372,6174,92278,9679,90483,798
26,98228,08630,97432,06535,45339,948
118,710121,760127,60126,904131,293
207,2208,980208,982209,987222,018
40,07844,95647,86750,94251,99654,93855,84558,93358,69363,546 65,39 39,098
24,305 22,99
9,012 6,941
1,008
226,025 223,020227,028
137,327 132,905
87,62 85,46888,90691,22492,906
180,948 138,905
261,11
178,49
263,11
95,94
183,84
97,905
186,207
265,12264,10
101,07102,906106,42107,868112,411114,818
190,23192,217195,084196,967200,59204,383
269,10268,10281,10280 285284289288292294294
144,24144,913150,36151,964157,25158,926162,50164,930167,259168,934173,04174,967 140,908 140,116
238,029 231,036 232,038237,048244,064243,061247,070247,070251,080252,088257,095258,098259,101262
24,305
glinkrzemfosforsiarkachlorargon
borwęgielazottlenfluorneon
hel
wapńskandtytanwanadchrommanganżelazokobaltnikielmiedźcynkgalgermanarsenselenbromkrypton potas
magnez sód
beryl lit
wodór
stront rubiditrcyrkonniobmolibdentechnetrutenrodpalladsrebrokadmindcynaantymontellurjodksenon
bar ceztantalwolframrenosmirydplatynazłotortęćtalołówbizmutpolonastatradon lantanhafn
rad fransaktynrutherforddubnseaborgbohrhasmeitnerdarmsztadtroentgenkoperniknihoniumlivermoriumtennessineoganesson fleroviummoscovium
magnez
neodymprometsamareuropgadolinterbdysprozholmerbtuliterblutet prazeodym cer
uran protaktyn torneptunplutonamerykkiurberkelkaliforneinsteinfermmendelewnobellorens
1
3
38 37
20 19
12 11
4
88 87
56 55
89
39
21
57
40
22
104
72
41
23
73
105
42
74
24
106
43
25
44
26
45
27
757677
107108109
46
28
47
29
7879
110111
4849
31
50
32
808182
1314
112113114115
56
51
33
83
15
7
52
34
84
16
8
116116118
53
35
54
8586
36
1718
910
2
636465666768697071
9596979899100101102103
606162
92
59
91
58
909394
30
12
12
67
84868788
8587
404243
444648
394041
242526
23
9
223224
226228
222223
130132134135
136137138
133
227228
89
45
138139
90 9491 9692
464748
4950
257259
260261
174176177
178179180
93
5051
181
255256257258
260261262263
92 9794 9895 10096
180182
184186
183
5052
5354
259260
261263
969799
55
969899
100
101102104
5456
5758
103
59
185187
184186187
189190192
188
191193
261262
264265
271273
266
102104105
106108110
58 6260 6461
107109
6365
190192194
195196198
197
272
106108110111
112113114116
113115
6971
112114115116117
118119120122124
7072
7476
73
196198199
201202204
200
203205
204206207208
27282930
277
1011
1213
121123
75
209
31
1415
120122123124
125126128130
74 7876 8077 82
209210212
214215218
3233
3436
161718
127
7981
124126128129
131132134136
130
210211215
216218
219220222
788082
838486
3537
363840
19202122
34
151153
152154155
157158160
156
159156158160
162163164
161
165162164166
167168170
169168170171
173174176
172
175176
237238239240
241242243244
242243244245
246247248250
243245246
247249250
244245246248249
250251252253254
247248249250251
252253254255256
250254255256257
256257258
253254255
256257260
142143144
146148150
145
145147
144147148149
150152154
234235238
141
231234
136138140142
232231232233234235
236237238239
236237238239240
241242243244245
64 6866 7067
242526
Mg
GaGeAsSeBrKr
AlSiPSClAr
BCNOFNe
He
Tc
Mn
Ru
Fe
Rh
Co
Pd
Ni
Ag
Cu
Cd
Zn
InSnSbTeIXe Sr Rb
Ca
Y
Sc
Zr
Ti
Nb
V
Mo
Cr K
Mg Na
Be Li
H
Ra FrAc
Ba CsTaW La
Rf
Hf
DbSg
ReOsIrPtAuHg
BhHsMtDsRgCnNh
TlPbBiPoAtRn
LvTsOg FlMc
NdPmSmEuGdTbDyHoErTmYbLu Pr Ce
U Pa ThNpPuAmCmBkCfEsFmMdNoLr
DO CHEMII DLA KLASY SIÓDMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ
7Zeszyt
ćwiczeń
Dodatkowe materiały – oglądaj, pobieraj, drukuj.
Zeszyt ćwiczeń, który już od pierwszych lekcji chemii doskonale wspiera kształcenie kluczowych umiejętności – opisywania doświadczeń chemicznych, zapisywania równań reakcji chemicznych i wykonywania obliczeń.
Przetwarzanie informacji
Korzystam z informacji ciekawe treści połączone z zadaniami sprawdzającymi umiejętności
Dodatkowe materiały on-line filmy, animacje, zdjęcia – dostępne pod kodami
Stopniowanie trudności zadań
Na dobry początek ćwiczenie podstaw − zawsze na początku tematu
Dla dociekliwych interesujące zadania – zawsze na końcu tematu
Wykonywanieobliczeń
Zadania ze wskazówkami krok po kroku ułatwiają stosowanie wiedzy do rozwiązywania problemów
Sprawdź się zadania przekrojowe – zawsze na końcu działu
Obejrzyj filmdocwiczenia.pl Kod: C7B45H
Zeskanuj kod QR, który znajdziesz wewnątrz zeszytu ćwiczeń, lub wpisz kod na docwiczenia.pl.
Ćwiczenie umiejętności opisu doświadczeń
To doświadczenie musisz znać eksperymenty, które trzeba umieć opisywać
Niewielkie projekty – duże efekty! samodzielne przeprowadzanie doświadczeń i ich opisywanie
www.nowaera.pl [email protected]
Centrum Kontaktu: 801 88 10 10, 58 721 48 00