Z K R

Bakara, 114; Kavram: 98

Z K R

Zikir; Anlam ve Mhiyeti

Kur'n- Kerim'de Zikir Kavram Zikir ve bdetler

Zikir ve Namaz

Zikir ve Kur'an

Hadis-i eriflerde Zikir Kavram

Namaz ve Kurandan Sonra En Faziletli Zikirler; Tehlil, Tesbih, Tahmd,

Tekbir

Zikrin Zdd; Unutma ve Gaflet

bdetlerin En Byklerinden Biri, Belki Birincisi; Zikir

Tesbih/Zikir Kurbanlar

Zikrin Yozlatrlmas; Zikirde Usl ve dba Riyetsizlik

Tesbih/Zikir Kurbanlar

Zikri hy Etmek, Zikirle hy Olmak Zikrin Psikolojik Faydalar

"Allah'n mescidlerinde O'nun adnn zikredilip anlmasna

engel olan ve onlarn harap olmasna alandan daha zlim

kim vardr?! Aslnda bunlarn oralara ancak korkarak girmeleri

gerekir (Baka trl girmeye haklar yoktur). Bunlar iin

dnyada rezillik, hirette de byk azap vardr." (2/Bakara,

114)

Zikir; Anlam ve Mhiyeti

Zikir, szlkte; anma, hatrlama, bir eyi zihinde hazr etme, bir eyi dile

getirme, hatrlatma demektir. Bir baka deyile zikir, kiinin mrifet

(bilgi) olarak elde ettii eyi korumasn salayan bir faaliyettir ki, bu;

zihne aittir. Kavram olarak zikir; Allah anmak zere yaplmas veya

sylenmesi tavsiye edilen, hamd, du, ibdet ve vg gibi fiiller ve

szlerdir.

Zikir, insann bilgi olarak elde ettii eyleri muhfaza altnda tutmasna ve

gerektiinde hatrlamasna imkn salayan bir bellek anlamnda potansiyel

bir gc ifade ettii gibi, bir eyin kalben veya szl (dil ile) hatrlanmas

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

eklinde ayn gcn harekete geirilmesine de denir. (1) Kalp veya dil ile

zikir, unutulmu bir eyin yeniden hatrlanmas, ya da hfzadakinin

unutulmamak zere srekli canl tutulmas eklinde olabilir. (2)

Zikir, aslnda kalbin, anlan kimseye dikkat kesilmesi ve ona kar

uyank olmasdr. Bunu dil ile ifade etmeye zikir denilmesinin sebebi,

kalpteki zikre (hatrlamaya) iaret etmesindendir. Bazlarna gre zikir,

insana sevap kazandran her trl amelin genel addr. Zikir, Allaha

itaattir. Ona itaat etmeyen kii, diliyle ne kadar tesbih ederse etsin veya

tevhid kelimesini sylerse sylesin, gerek zikri yapm olmaz.

Ayn kkten gelen mezkr, zikredilen, anlan ey demektir. Gerek u

ki, insann zerinden, daha kendisi anlmaya deer (mezkr) bir ey

deilken, uzun zamanlardan bir sre gelip geti. (76/nsan, 1). Yani

insan, Allahn ilminde var iken, bizzat kendisi henz mevcut deildi,

henz ortalkta yoktu. Bu geree deinen baka yetleri de grmekteyiz

(19/Meryem, 67; 36/Ysin, 79; 10/Ynus, 4, 34 vd.).

Yine ayn kkten gelen zikr, ok zikir, youn zikir demektir ki bu, zikir

kavramndan daha geni bir manay kapsamaktadr. Korkup saknanlar

zerinde onlarn (yetlerle alay edenlerin ) hesabndan herhangi bir ey

(sorumluluk) yoktur. Ancak (bu) bir youn hatrlatmadr (zikrdr). Umulur

ki korkup saknrlar. (6/Enm, 69). Gndzn iki tarafinda ve gecenin

(gndze) yakn saatlerinde namaz kl. phesiz iyilikler (hasent),

ktlkleri (seyyit) giderir. Bu, t alanlara youn bir hatrlatmadr

(zikrdr). (11/Hd, 114; Ayrca bkz. 6/Enm, 90; 7/Arf, 2; 21/Enbiy, 84;

29/Ankebt, 51 vd.).

Zikir kknden gelen bir baka kelime de tezkiradir. Tezkira;

hatrlatma, t, hatrlatan ey demektir. (Tezkire; belli bir meslek

mensuplarnn biyografilerinin anlatld kitaplara da denilmektir.

Trkede tezkere eklindeki syleyi; rapor, izin belgesi, askerlik

grevinin bittiini gsteren belge anlamnda kullanlmaktadr.) Kuran

tezkira kelimesini bir hatrlatma, bir uyarma olarak kullanmaktadr.

Hayr; O (Kuran) bir tezkiradr (bir hatrlatma, bir ttr). Artk

dileyen, onu dnp t alsn. (80/Abese, 11-12; Ayrca bkz. 20/Th, 3;

57/Vka, 73; 69/Haakka, 12, 48; 73/Mzemmil, 19; 74/Mdessir, 49, 54).

Zikir kknden gelen zeker, mzekker, zkr kelimeleri ise, diinin

kart olarak erkeklii ifade ederler. Ayn kkten gelen bir baka kelime

ise tezekkrdr. Bu da dnp t almak, ibret almak demektir. Kuran

baz eyleri hatrlattktan sonra dnmez misiniz, ibret almaz msnz?

diye soruyor (6/Enm, 152; 7/Arf, 3, 57; 11/Hd, 24, 30; 24/Nr, 1, 20).

Kuran, zikir kelimesini eitli formlarda kullanyor. Peygamberimize,

mminlere, ehl-i kitaba, sriloullarna, sahbelere, kendilerine eli

gnderilmi topluluklara; hatrlat, hatrlayn, aklnza getirin, an

ann eklinde hitap etmektedir.

Bu kullanllara ait birka rnek grelim: hireti arzu edenler ve Allah

zikredenler iin, Hz. Muhammedde en gzel rnek vardr. (33/Ahzb, 21).

Kuranda Allahn bir olduunu zikrettiin (andn veya hatrlattn)

zaman, kfirlerin gerisin geriye katklarn grrsn. (17/sr, 47). Baz

hayvanlarn insann emrine verilmesinin sebebi; insanlarn Allah nimet

veren olarak hatrlamalardr (zikretmeleridir) (43/Zuhruf, 13). M rikler

boazladklar hayvanlarn zerine Allah n adn anmazlar (zikretmezler)

(6/Enm, 138). Halbuki mminler avladklar ve boazladklar hayvanlarn

zerine Allahn adn anarlar (zikrederler) (5/Mide, 4; 22/Hacc, 28, 34, 36;

6/Enm, 118, 119, 121). (3)

Kur'n- Kerim'de Zikir Kavram

Zikr kelimesi ve trevleri Kurn- Kerimde 292 yerde geer. Sadece

zikr kelimesi ise, 76 yerde zikredilir. Sadece emir halinde 37 yerde

geer. slm kavramlardan, anlam en ok daraltlanlardan biri "zikir"

kavramdr. Zikir kelimesi, ok geni bir anlama ve muhtevya sahip olduu

halde, neredeyse tek anlama indirgenmi ve ii boaltlmtr.

Zikr kelimesi, Kuranda 30 'un zerinde farkl anlamlarda

kullanlmaktadr: Zikir kelimesiyle ifade edilen bu anlamlar: Zikretmek,

sylemek, bahsetmek, konumak, hatrlamak, hatrlatmak, anmak,

gereini yapmakla birlikte hatra getirmek, kadrini bilmek, tefekkrle

birlikte hatra getirmek, mkfatlandrmak, vmek, krn ed etmek,

tekbir getirmek, telbiye, du ve yakar, sz, laf, kssa, haber, Kitab, Kitab

indirme, Kuran, Kuran dnda ilh kitaplar, Peygamber, n, eref, eref

verici husus, nasihat ve dnceye sevkeden husus, dnce, ikaz ve

nasihat, delil, hatrlamaya (ibrete) sevkeden vaaz ve t anlamlarna

gelir. (4)

Bir baka aratrc, zikir kelimesinin Kur'an'da 37 mnda kullanldn

belirtir. Bu anlamlar alfabetik olarak yle sralar: Anlamak, anlatmak,

besmele, bilme, dvet etmek, delil, dnenler, dnmek, grmek,

hatrlamak, hatrlatmak, ibdet etmek, ibret, iman, itaat etmek, kssa,

kitap, konumak, kulluk yapmak, Kur'an, Levh-i Mahfz,

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

mkfatlandrmak, namaz klmak, okumak, t, t almak, t

vermek, sevmek, sylemek, an, eref, erefli, kretmek, Tevrat, uyar,

vahiy, yol gstermek, erkek. (5)

Kur'an'da "zikir" kelimesinin anlamlarn gstermek iin, bu kavramn

getii yetlere rnekler vererek belirtelim:

Anlamak: Kur'n- Kerim, bir durumun belirginlemesi ya da iki konu

arasndaki farkn anlalmas hususunda zikir kavramn anlamak

eklinde kullanr. Bu anlamda Kur'an'da dokuz yerde kullanlan zikir,

daha ok akl sahipleri ve ilim ehli iin kullanlmaktadr (Bkz. 2/Bakara,

269; 3/l-i mrn, 7; 17/sr, 41). Bu yetlere bakldnda ilim, aratrma

ve tefekkr isteyen konularn, ancak ilim sahiplerince anlalabilecei

ifade edilmekte, bir konuyu derinlemesine dnp aratrmayanlarn

onu anlamayacaklar, zikir kavramlyla ortaya konulmaktadr.

Anlatmak: (10/Ynus, 71; 12/Ysuf, 42)

Besmele: (6/En'm, 118)

Bilmek: (13/Ra'd, 19; 24/Nr, 27)

Dvet etmek: 17/sr, 46; 37/Sfft, 3)

Delil: (21/Enbiy, 24-25)

Dnenler: 11/Hd, 114)

Dnmek: (3/l-i mrn, 191; 7/A'rf, 3; 11/Hd, 30).

Zikrin Kur'an'da en ok kullanlan anlam, dnmektir. Allah Tel,

kullarndan dnmelerini istemekte, ancak dnenlerin gerekleri

kavrayacaklarn, dnmeyenlerin ise, yolca hayvanlardan daha sapk

olduklarn bildirmektedir. nk dnmeyenlerin yetleri

anlamayacaklar, bu nedenle Yce Allah'a gerei gibi kulluk

yapamayacaklar bir gerektir. Dnmek, vahy gerekleri kavramay ve

Cenb- Hakk' gerei gibi tanmay salad iin hem insan, insan olma

onuruna ykseltir, hem de kulluk bilincini gelitirir. Bu nedenle de

ibdetlerin temelidir.

Grmek: (M 'min, 44)

Hatrlamak: (2/Bakara, 40; 5/Mide, 11; 6/En'm, 68; 7/A'rf, 201)

Hatrlatmak: (6/En'm, 69; 8/Enfl, 2; 14/brhim, 5; 25/Furkan, 73; 38/Sd,

49)

bdet etmek: (2/Bakara, 151-153, 238-239; 18/Kehf, 28; 20/Th, 14).

Yce Allah'a ibdet etmek anlamna da gelen zikir, bu ibdetin nasl ve

ne ekilde yaplaca ile ilgili aklamalar da beraberinde getirir.

bret almak: (7/A'rf, 57; 8/Enfl, 57; 38/Sd, 43)

man etmek: (6/En'm, 126; 7/A'rf, 130; 9/Tevbe, 126; 13/Ra'd, 28)

taat etmek: 20/Th, 43 -44)

Kssa: (18/Kehf, 83)

Kitap: (3/l-i mrn, 58;

16/Nahl, 43; 20/Th,

99) Konumak:

(21/Enbiy, 60)

Kulluk Yapmak: (20/Th, 33-34; 23/M 'minn, 110; 24/Nr, 37)

Kur'n- Kerim: (15/Hicr, 6, 9;

16/Nahl, 44; 25/Furkan, 29-

30) Levh-i Mahfuz ya da

Tevrat: (21/Enbiy, 105)

Mkfatlandrmak:

(2/Bakara, 110, 157)

Namaz klmak: (2/Bakara, 198; 29/Ankebt, 45; 62/Cuma, 9; 7/Arf, 205;

24/Nr, 36)

Okumak: (2/Bakara, 63; 19/Meryem, 16, 41)

Bu yetlerde, verilen kitabn okunup emirlerine tbi olunmas ve bylece

korunulmas istenmekte ve Kitab'ta Hz. Meryem (r.a.) ve Hz. brhim

(a.s.)'in okunmas tavsiye edilmektedir. Bunlar da gsteriyor ki zikir,

okumak anlamnda da kullanlmaktadr. Yoksa, bazlarnn iddia ettikleri

gibi, burada zikir kavram "adn sylemek" eklinde olsayd, o durumda,

Kur'an'n bu ifadesine dayanarak srekli bir ekilde "Meryem, Meryem", ya

da "brahim, brahim" denilmesi gerekirdi. Bu ise hem gln bir ey ve

hem de irktir.

t: (11/Hd, 120; 12/Ysuf, 104; 50/Kaf, 36 -37). Zikrin en fazla

kullanlan anlamlarndan biri de ttr. Bu anlam, kimi yerde Kur'n

yetlerin, kimi yerde kinattaki olaylarn ve nizamn t olduu eklinde

verilmektedir.

t almak: (2/Bakara, 221; 24/Nr, 1)

t vermek: (50/Kaf, 45; 51/Zriyt, 55)

Sevmek: (38/Sd, 32)

Sylemek: (12/Ysuf, 42;

18/Kehf, 63; 21/Enbiy, 10;

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

94/nirh, 4) eref: (23/M

'minn, 71)

erefli: (38/Sd, 1, 46)

kretmek: (3/l-i mrn, 41; 7/A'rf, 69).

Allah (c.c.) Zekeriy (a.s.)'ya bir oul lutfettii iin kendisinden

kretmesini (zikretmesini) istemektedir (3/l-i mrn, 41). nk, verilen

bir nimete ancak kredilerek karlk verilebilir. te bu nedenle, yette

geen zikir ifadesi kr olarak anlam kazanmaktadr.

Uyar: (5/Mide, 14; 6/En'm, 44)

Vahiy: (7/A'rf, 63; 21/Enbiy, 63)

Yol gsterme: (21/Enbiy, 48)

Erkek (Zikir kknden zeker ve mzekker): (3/l-i mrn, 36; 53/Necm, 45).

(6)

Kuranda bu kadar farkl anlamlarda kullanlan, dolaysyla ok boyutlu ve

insan hayatnn btnn kuatan zikir, ayn zamanda insann farkl

ekillerde icr edebilecei ibdettir. Zikir, dille, kalple, dnce ile ve

bedenin dier organlar ile yerine getirelebilen btncl bir zelliktir.

nsann sadece dil ile baz kelimeleri tekrarlamas, filin sadece bir organn

tutup onu o para ile deerlendiren krn tutumuna benzer. Otuzdan

fazla anlamndan birini almak ve sadece dil ile baz kelimeleri tekrar

etmek zikir deil; zikirden sadece bir blmdr. Bu parac anlay, dinin

tahrif edilmesi demek deilse, en azndan gaflet ve cehlet rndr.

Zikir; sadece Allah! demek veya Onu hatrlatan kelime veya cmleleri

tekrarlamak deildir. Allah, gzel isimlerini hatrlamak, anmak, Ona

hamd ve krde bulunmak, Onu tesbih etmek, tekbir ile ululamak,

Kitabullah okumak, du etmek; btn bunlar zikrin yalnzca lisana ait olan

blmdr.. Allahn varlna dellet eden delilleri, Onun sfat ve

isimlerini dnmek, Allah n ahkmn, emir ve yasaklarn, tekliflerini,

vaadini ve vadini, Ona olan kulluk vazifelerini ve bunlarn hikmet ve

delillerini dnmek, enfs (znel) ve fk (nesnel) btn yaratlmlar

ve bunlarn yaratl srlarn dnmek, varln her zerresinde mevcut

ilh hikmetlerini grmek... Bu da kalb ve fikr zikirdir. Bedenin memur

bulunduu grevlerle megul ve dopdolu olmas, kendilerine yasaklanan

eylerden uzak durmas ise, fiil ve beden bir zikirdir.

Her eit ibdette asl olan ihlstr, gnln Allah'a ynelmesidir. bdete

deerini veren, onun dern boyutudur. Hudan yoksun, Allah n rzs

dnda baka hangi amala yaplm olursa olsun, ekilce ibdet

zannedilen hususlar, Allah n mslmandan istedii kulluk deildir.

Yaplan ibdetlere Allahn ihtiyac kesinlikle dn lemeyecei iin,

insann kalbini, zihnini ve davranlarn gzele doru, ftrat istikametinde

ve Allahn honutluu esas alnarak deitirme zellii ne kmaldr. En

byk ibdet olan namaz bile kalb-i selm ile, ihlsla ikame edilmedii

mddete gerek namaz olmad deerlendirilmelidir. Zikir iin de ayn

durum szkonusudur. Sadece dille, alkanlk kabilinden, tren havasyla

ed edildiinde gerek anlamda zikir kabul edilemez. Zikir, gn l,

tefekkr/dnce, dil ve eylem btnl ile ed edilmesiyle Kurann

istedii gerek zikir ve kulu Allah'a yaklatran ibdet zelliinde

olacaktr. Zikrin esas kalple, gnlle zikirdir, Allahdan gfil olmamaktr.

Bu balca eittir:

1-Allahn varln gsteren delilleri dnmek, pheleri atarak Allahn

isim ve sfatlarn tefekkr etmektir.

2-Allahn koyduu hkmleri, kulluk vazifelerini, Allahn bildirdii

sorumluluklar, onlarla ilgili hkmleri, emir ve yasaklar, Allahn

vaadini ve tehdidini ve bunlarn delillerini dnmektir.

3-Madd ve mnev varlklar, bunlardaki yaratl srlarn seyredip

dnmekle zerrenin kutsal leme bir ayna olduunu grmektir. Bu

aynaya, gerei gibi bakanlarn gzne, o gzellik ve byklk leminin

nurlar yansr. Bir anlk hisle bundan alnacak olan m hede zevkinin bir

gz krpacak kadar sren parlts bile dnyalara deer. Bu zikir makamnn

sonu, zirvesi yoktur.

Allah Tel, bu zikir eitlerinden hangisiyle zikredilirse, O da ona lyk bir

ekilde kendisini zikreden kimseyi zikrederek karlk verecektir. Beni

zikredin; Ben de sizi zikredeyim. Bana kredin; sakn nankrlk

yapmayn! (2/Bakara, 152) Allahn, zikreden kuluna zikirle cevap vermesi

konusunu izah iin eitli aklamalar yaplmtr. Bunlar yle

zetleyebiliriz:

Beni, Bana itaatla zikredin; Ben de sizi rahmetimle zikredeyim.

Beni du ile zikredin; Ben de sizi, dunz kabul ile zikredeyim (40/Mmin,

60).

Beni vg ve itaatle zikredin; Ben de sizi vg ve nimetle zikredeyim.

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

Beni dnyada zikredin; Ben de sizi hirette zikredeyim.

Beni gizli yerlerde zikredin; Ben de sizi geni yerlerde ve yalnzlkta

zikredeyim.

Beni ibdetle zikredin; Ben de sizi yardmla zikredeyim.

Beni, Benim yolumda cihadla zikredin; Ben de sizi hidyetimle zikredeyim.

Beni refhnz, rahatnz zamannda zikredin; Ben de sizi bel ve musbete

uradnz zaman zikredeyim.

Beni doruluk ve samimiyetle zikredin; Ben de sizi kurtulu ve size tahsis

ettiim eyleri artrmakla zikredeyim.

Beni, nceden ilhlm kabul ile zikredin; Ben de sizi sonunda rahmet ve

kullua kabul ile zikredeyim.

(Grld gibi, zikir hem insan asndan ve hem de Cenb- Hak

tarafndan farkl ekillerde almlarla deerlendirilmitir. Sesli bir

ekilde ismi tekrarlayp durmak eklinde anladmz zaman, bunun Allah

tarafndan kulunu bu ekilde zikretmesi dn lmemesi gereken bir

durumdur. O yzden zikrin anlamn daraltmaktan iddetle

saknlmaldr.)

Zikir, mrifet ve bilgi ile olmaldr. Allahn zikir emri karsnda ilk duyulan

ey, cizlik ve Yaratcnn kudretine teslim olma arzusudur. Sana lyk

olduun ekilde ibdet/kulluk ve zikir yapamadk. mann ve kulluun

ba, bu anlaytr. En gzel zikir de L ilhe illllah (Allahtan baka

hibir ilh yoktur kelime-i tevhdidir. Bu tevhidin ve teslimiyetin gerei

de, bu cizlik iinde kendini, Allah n emirlerinin tek yrtme vstas

bilerek, istenilen grevleri en gzel ekilde ve zam derecede yerine

getirmek iin yalnz Allahtan yardm dileyip en iyi ekilde yapmaya

almaktr. te bu da, zikrin ve krn ta kendisidir. Yani, yklenen

sorumluluk, imkn ve kabiliyet artna balanmtr. Fakat o yetenek,

Allahn bir yardm olduu iin onun da iin aslnda bir snr ve sonu

yoktur. Bundan dolay kul, Allah zikirle Ondan yardm diler ve kendine

verilen kabiliyeti sarfeder. u halde, her mmin Beni zikredin! emri

karsnda cizliini hissederek nce: Ancak Sana ibdet/kulluk eder ve

ancak Senden yardm dileriz. (1/Ftiha, 4) eklindeki kesin szn

hatrlayacak; zikir ve kr iin Allahtan yardm isteyecektir. (7)

Zikir ve bdetler

Btn ibdetlerin z ve asl Allah Tely hatrlamaktr. slmn direi

namazdr ve namazdan da maksat Allah zikirdir. Bana ibdet/kulluk et;

Beni zikir iin namaz kl. (20/Th, 14). Namaz dosdoru kl. Allah

zikretmek elbette en byk (ibdet)tir. (29/Ankebt, 45). Kurn- Kerim

okumann ibdetlerin en fazletlisi olmasnn sebebi, Allahn kelm

olmas, Allah hatrlatc olmas ve ierisindekilerin hepsinin Allah

zikretmeyi, Onu hatrlamay tazelemesidir. Orulu insan, sadece midesine

deil; eline, ayana, gzne, kulana hkim olur, onlara da oru tutturur.

Oru, mideyi a brakmaktan daha ok, gnl takv ile doldurmaktr

(2/Bakara, 183). Orutan maksat, ehvet ve kt arzular krmaktr.

Bylece ehvet ve hevnn skntlarndan kurtulan kalp, temizlenir ve

zikre msait hale gelir. Allah n evi olan Kbeyi ziyret olan hacdan

maksat, ev sahibi olan Allah hatrlamak ve Ona yaknlamak abasdr.

Hac mensiki iinde yer alan tekbir, telbiye gibi ibdetler zikir

cinsindendir. Dolaysyla btn ibdetlerin ba zikirdir. Zaten mslman

olmak iin kelime-i tevhidi sylemek arttr. Bu da zikrin ta kendisidir.

Dier btn ibdetler, bu zikri kuvvetlendirmek iindir. nsanolu, ibdet

iin yaratlmtr (51/Zriyat, 56). Kurtulmak istiyorsanz, Allah ok

zikredin. (8/Enfl, 191) buyurulur. Kurtuluun anahtar, az deil; ok

zikretmek, her durumda; ayakta, otururken, yatarken zikretmektir (3/l-i

mrn, 191).

Mnfklar Allah ok az zikrederler (4/Nis, 142). Demek ki mmin

Allah oka zikretmek zorundadr. Tm zamann Allah hatrnda

tutarak, mslman olduunu, Allah'a ve Onun hkmlerine teslim

olduunu unutmadan geirmelidir.

Zikir ve Namaz

Namaz, batan sona bir zikirdir. Namaz bize her rknnde, her ifadesinde

Allah hatrlatr. Bu sebepten Allah, Kurn- Kerimde bazen namaz

ikame ediniz! emri yerine; Allah zikrediniz! veya Rabbinin adn

zikret! denilir. Kerim Kitab'da zikirle namaz yaknlndan dolay, zaman

zaman salt (namaz) kelimesinin zikirle yer deitirdii ifadelere rastlarz.

Namazda Allahn zikrini (Kuran) tekrar eder, tezekkr ederiz. Bunun iin

Cenb- Hak; sabah akam namaz kl! yerine; Sabah akam Rabbinin

adn zikret! (76/nsan, 25) buyurmutur.

Namazn her rektnda ve her bir rknnde Allah tekrar tekrar zikretmeli,

hatrlamalyz. Allah n emirlerini ve yasaklarn, vaadlerini ve tehditlerini,

hkm ve nimetlerini, sfat ve isimlerini dnmeliyiz. Bylece namaz,

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

gnde be kez, alevlenen nefs arzularn ateini sndrmek, dnyev

sevgilerle kendinden geen gnlmze Allah ve Raslnn sevgisini

yerletirmek, fah ve mnker pisliiyle asl temizliini kaybeden

varlmz arndrmak iin yaplan gerek bir zikir olur. Bu anlamyla zikrin

yer almad namazlar, bo ve mnsz hareketlerden ibret birer yorulma

olmaktan teye gidemez. (8)

Bana ibdet/kulluk et; Beni zikir iin namaz kl. (20/Th, 14).

Namaza arldnz zaman Allah zikretmeye koun!(62/Cuma, 9)

Rabbini, iinden yalvararak ve korkarak, yksek olmayan bir sesle

sabah akam zikret. Gfillerden olma! (7/Arf, 205) Allahn yce

tannmasna, iinde adnn zikredilmesine izin verdii mescidlerde sabah

akam Onu tesbih ederler. (24/Nr, 36)

Kitaptan sana vahyedileni oku ve namaz da dosdoru kl; nk namaz

iren ve kt eyler (fah ve mnker)den vazgeirir. Allah zikretmek,

elbette en byk (ibdet)tir. (29/Ankebt, 45)

Ey iman edenler; oka zikretmek sretiyle Allah zikredin! (33/Ahzb,

41) Sabah akam Rabbinin adn zikret! (76/nsan, 25)

Zikir ve Kur'an

Kuran, kendisine zikir demektedir ki, O, batan baa bir ttr,

hatrlatmadr, insanlarla ilgili her nemli eyi aklayan bir ilh bildiridir.

O, ayn zamanda srekli Allah hatrlatan yetlerden meydana

gelmektedir.

Bu, Bizim Ona indirdiimiz mbrek bir Zikirdir. u halde, onu inkr

edecek olanlar siz misiniz? (21/Enbiy, 50)

Hi phesiz Zikri (Kuran) Biz indirdik Biz; onun koruyucular da

gerekten Biziz. (15/Hcr, 9)

Dediler ki: Ey kendisine zikir (Kuran) indirilen (Muhammed)! Sen

mutlaka bir mecnunsun! (15/Hcr, 6)

(Raslm!) te bylece gemitekilerin haberlerinden bir ksmn sana

anlatyoruz. phesiz ki, tarafmzdan sana bir zikir (Kuran) verdik.

(20/Th, 99)

Sen, ancak zikre (Kurana) uyan ve grmeden Rahmndan korkan

kimseyi uyarabilirsin. te bylesini bir mafiret ve gzel bir mkfatla

mjdele! (36/Ysin, 11)

Sen zikrimize (Kurana) iltifat etmeyen ve dnya hayatndan baka bir

ey istemeyenlerden yz evir! (53/Necm, 29)

... Ey iman eden akl sahipleri! Allahtan korkun. Allah size gerekten bir

zikir (Kuran) indirmitir. (65/Talak, 10)

Sd Sresinin ikinci yetinde geen zikrin birka anlamda kullanlma

ihtimali bulunmaktadr: Sd. Zikir dolu Kurana andolsun. (38/Sd, 1-2).

Zikir dolu, zikir sahibi Kuran; eref ve an sahibidir. En yce eref ona

aittir. Nitekim bir baka yette buna iaret edilmektedir: Gerekten O

Kuran, hem senin iin, hem de kavmin iin bir zikirdir (ereftir)

(43/Zuhruf, 44). Buradaki zikir ikinci olarak; anmak, hatrlatmak, eriat ve

hkmleri, vaad (Allahn verdii sz) ve tehditler, gemi mmetlerin

kssalarndan alnacak ders ve ibretler anlamnda kullanlmaktadr.

nc olarak, dinde ihtiya olan eyleri hatrlatma, yani erefli ve deeri

yce dini reten, ibret dersi veren Kuran mnsnda gelmi olabilir.

Kuran, bir zikir ve uyardr. Kalpler onunla huzur ve skn bulur.

Mminler onun yetlerini tedebbr, tefekkr edip dnsnler ve

dosdoru yolda hidyet zere yaasnlar, her trl problemlerine onun

gsterdii arelerle zm bulup kurtulua ersinler diye gnderilmitir.

Namazda ve namaz dnda Kuran okumak, byk bir zikirdir; devaml bir

hatrlama ve hatrlatmadr. Kuran ve Onun hkmlerini unutan, dnya

zevkleriyle sarho olup gaflet iinde yaayan insan ilh hakikatlerle sarsp

uyandran, kendine/ftratna dndren byk bir zikirdir Kur'an.

Zikrin bu geni anlam sahas, Kuran yetlerinde aka ortaya

konulduunu yukarda belirttik. imdi Kuranda zikir kelimesinin getii

baz yetlerin meallerini grelim:

"Allah'n mescidlerinde O'nun adnn zikredilip anlmasna engel olan ve

onlarn harap olmasna alandan daha zlim kim vardr?! (2/Bakara, 114)

Beni zikredin ki Ben de sizi zikredeyim. (2/Bakara, 152)

...Allahn sizin zerinizdeki nimetini (size verdii hidyeti ve size

gnderdii Peygamberini), kendisiyle size t vererek size indirdii

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

Kitab ve hikmeti zikredin/hatrlayn. (2/Bakara, 231)

"...Allah'n size rettii gibi Allah' zikredin" (2/Bakara, 239)

...Rabbini ok zikret; sabah akam tesbih et. (3/l-i mrn, 41)

"Onlar (takv sahipleri), bir ktlk yaptklarnda, ya da kendilerine

zulmettiklerinde Allah' zikredip/hatrlayp gnahlarndan dolay hemen

tevbe-istifr ederler. Zaten gnahlar Allah'tan baka kim balayabilir

ki! Bir de onlar iledikleri kt lklerde bile bile srar etmezler." (3/l-i

mrn, 135)

Ayakta dururken, otururken, yanlar zerinde yatarken (her zaman)

Allah zikrederler (ve yle du ederler:) Rabbimiz! Sen bunu bouna

yaratmadn. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azbndan koru! ( 3/l-i

mrn, 190-191)

Namaz bitirince ayakta, otururken ve yannz zerinde yatarken Allah

zikredin. Huzura kavuunca da namaz dosdoru kln; nk namaz,

mminler zerine vakitli olarak farz olmutur. (4/Nis, 103)

"Eer eytann fitlemesi seni drterse hemen Allah'a sn. nk O,

(hereyi) iitendir, (hereyi) bilendir. Takvya erenler var ya, onlara

eytan tarafndan bir vesvese dokunduunda (Allah'n emir ve

yasaklarn) tezekkr edip hatrlayarak hemen gerei grrler." (7/A'rf,

200-201)

Rabbini, iinden, yalvararak ve Ondan korkarak, yksek olmayan bir

sesle sabah ve akam zikret. Gfillerden olma! (7/Arf, 205)

"M 'minler, ancak, Allah zikredildii/anld zaman yrekleri titreyen,

kendilerine Allah'n yetleri okunduunda imanlarn artran ve yalnz

Rablerine dayanp gvenen kimselerdir." (8/Enfl, 2)

Ey iman edenler! (Savamak iin) herhangi bir topluluk ile karlatnz

zaman sebt edin ve Allah ok zikredin ki baarya eriesiniz. (8/Enfl,

45)

(Onlar, Allah'a) man edenler ve gnlleri Allahn zikriyle sknete

erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler, ancak Allah zikretmekle tatmin olur,

huzura kavuur. (13/Rad, 28)

Yedi gk, dnya ve bunlarda bulunan herkes (herey) Onu tesbih eder.

Onu hamd/vg ile tesbih etmeyen hibir ey yoktur. Ne var ki siz,

onlarn tesbihini anlamazsnz. (17/sr, 44)

Unuttuun zaman Allah zikret ve Umarm Rabbim beni, doruya bundan

daha yakn olan bir yola iletir de. (18/Kehf, 24)

(Raslm!) Sabah akam Rablerine, srf Onun rzsn dileyerek du

edenlerle birlikte candan sebat et. Dnya hayatnn ssn isteyerek

gzlerini onlardan evirme. Kalbini, Bizi zikretmekten gfil kldmz,

hevsna/kt arzularna uymu ve ii gc arlk olan kimseye itaat

etme. (18/Kehf, 28)

"(Ey Ms!) Seni, kendim iin eli setim. Sen ve kardein birlikte

yetlerimi gtrn. Beni zikretmeyi ihmal etmeyin. Firavun'a gidin. nk

o, iyiden iyiye azd." (20/Th, 41 -43)

Kim Benim zikrimden yzevirirse, phesiz onun iin dar bir geim,

geim sknts vardr ve Biz onu, kymet gn kr olarak harederiz.

(20/Th 124)

te bu (Kuran) da, Bizim indirdiimiz mbrek/hayrl, faydal bir zikirdir

(ttr). imdi onu inkr m ediyorsunuz? (21/Enbiy, 50)

...lhnz bir tek lhtr. Ona teslim olun! (Ey Muhammed!) O ihlsl ve

mtevzi insanlar mjdele! Onlar yle kimselerdir ki, Allah zikredildii

zaman kalpleri titrer; balarna gelene sabrederler; namaz klarlar ve

kendilerine rzk olarak verdiimiz eylerden infak ederler (Allah iin

harcarlar). (22/Hacc, 34-35)

yle adamlar vardr ki (Allah tesbih ederler), ne ticret ne de alveri

onlar Allah zikretmekten, namaz klmaktan ve zekt vermekten

alkoymaz. Onlar, kalplerin ve gzlerin allak bullak olduu bir gnden

korkarlar. (24/Nr, 37)

(Raslm!) Sana vahyedilen Kitab oku ve namaz dosdoru kl.

Muhakkak ki namaz, fah ve mnkerden (hayszlktan ve ktlkten)

alkoyar. Allah(n) zikir(i), elbette en byk (ibdet)tr. Allah

yaptklarnz bilir. (29/Ankebt, 45)

Bizim yetlerimize ancak o kimseler iman ederler ki, bu yetlerle

kendilerine zikir/t verildiinde (zkkir), byklk taslamadan

secdeye kapanrlar ve Rablerini hamd ile tesbih ederler. Onlar, yanlar

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

zere yattklar yataklarndan kalkarak korkuyla, umutla Rablerine du

edip yalvarrlar ve kendilerine verdiimiz rzktan infak ederler (Allah

yolunda harcarlar). Yaptklarna karlk olarak, onlar iin nice sevindirici

ve gz aydnlatc nimetler saklandn hi kimse bilemez. yle ya,

mmin olan, hi fsk (yoldan km) kimse gibi midir? Bunlar elbette bir

olamazlar. (32/Secde, 15 -18)

...(Kuran tilveti ve ilimle, tesbih, tahmd, tehl l ve tekbirle) Allah oka

zikreden erkekler ve zikreden kadnlar; (ite) Allah, bunlar iin bir mafiret

ve byk bir mkfat hazrlamtr. (33/Ahzb, 35)

Ey iman edenler, Allah oka zikredin. Ve Onu sabah akam tesbih

edin. (33/Ahzb, 41-42)

Ey insanlar! Allah n size olan nimetini zikredin/hatrlayn: Allahtan

baka size gkten ve yerden rzk verecek bir yaratc var m? Ondan baka

ilh yoktur. Nasl oluyor da (tevhidden irke) evriliyorsunuz? (35/Ftr, 3)

Saf saf dizilmilere; Toplayp srenlere; Zikir okuyanlara yemin ederim ki,

ilhnz birdir. (37/Sfft, 3-4)

"Allah kimin gnln slm'a amsa o, Rabbinden bir nr zerinde deil

midir? Allah' zikretmek hususunda kalpleri katlam olanlara yazklar

olsun! te bunlar apak bir sapklk iindedirler." (39/Zmer, 22)

"Kim Rahmn' zikretmekten gfil olursa, yanndan ayrlmayan bir eytan

ona musallat ederiz. phesiz bu eytanlar, onlar doru yoldan

alkoyarlar da onlar, kendilerinin hidyette/doru yolda olduklarn

zannederler. O eytan dostu kimse, en sonunda Bize gelince arkadana:

'Keke benimle senin aranda dou ile bat aras kadar uzaklk olsayd, ne

kt arkadamsn!' der." (43/Zuhruf, 36-38)

Sen, zikrimize iltifat etmeyen ve dnya hayatndan baka bir ey

istemeyenlerden yzevir. (53/Necm, 29)

man edenlerin Allah zikretme ve Ondan inen hak/gerek iin

kalplerinin saygyla yumuamas zaman daha gelmedi mi? Onlar daha

nce kendilerine kitap verilenler gibi olmasnlar. Onlarn zerinden uzun

zaman geti de kalpleri katlat. Onlardan birou fsktr/yoldan km

kimselerdir. (57/Hadd, 16)

Ey iman edenler! Cuma gn namaza arld (ezan okunduu) zaman,

hemen Allah zikretmeye koun ve alverii brakn. Eer siz gerei

anlayan kimseler iseniz elbette bu, sizin iin daha hayrldr. Namaz

bitince yeryzne daln ve Allahn ltfundan isteyin. Allah ok

zikredin, umulur ki kurtulua erersiniz. (62/C uma, 9-10)

Ey iman edenler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah zikretmekten

alkoymasn. Kim bunu yaparsa ite onlar ziyana urayanlardr.

(63/Mnfkun, 9)

Rabbinin adn zikret. Mutlak ihls ile Ona ynel. (73/Mzzemmil, 8)

Sabah akam Rabbinin ismini zikret. Gecenin bir ksmnda Ona secde et;

gecenin uzun blmnde Onu tesbih et. (76/nsan, 25-26)

Temizlenen, Rabbinin adn zikredip Ona kulluk eden, namaz klan kimse

kukusuz kurtulua ermitir. (87/Al, 14-15)

Zikir; bir eyin dilde veya kalpte hazr olmas, o eyin sz ile veya kalpte

hatrlanmasdr. Bu hatrlama iki ekilde olabilir: Birincisi, unuttuktan

sonra olan bir hatrlamadr ki, bu her insanda her zaman olan bir eydir.

kincisi, aklda tutulan, renilen ve zaten kalbe yerleen eyin

hatrlanmasdr ki, kii hi unutmad bu gibi eyleri dil ile syledii zaman

onu zikretmi, dile getirmi olur. Andolsun, size, (btn durumlarnz

kapsayan) zikrinizin iinde olduu bir Kitap indirdik. Yine de

akllanmayacak msnz? (21/Enbiy, 10) yetinde bu anlamlar bulmak

mmkndr.

Zikir bir yette Peygamberimizin bir zellii olarak kullanlmaktadr .

Tpk Hz. sa (a.s.)ya Allah n Kelimesi denilmesi gibi. Hz. Muhammed

(s.a.s.) Allah n elisidir, ama hatrlatan, uyaran veya erefi yce bir

elidir. Allah, onlar iin iddetli bir azap hazrlamtr; yleyse ey iman

etmekte olan temiz akl sahipleri! Allahtan korkup saknn. Dorusu

Allah, sizin iin bir zikir (hatrlatan) indirmitir. (65/Talak, 10). Baz

tefsirciler bu yetteki zikrin Kuran olduunu, bazlar ise kelimenin

burada uyar anlamna geldiini sylemilerdir. (9)

Kurann zikir ehli (ehluz zikr) dedii insanlarn kim olduu konusunda da

farkl gr ler bulunmaktadr. Bu kavramn getii yetin meli yle: Biz

senden nce kendilerine vahyettiimiz erkeklerden baka (resl)

gndermedik. Eer bilmiyorsanz, zikir ehline sorun. (16/Nahl, 43).

Bazlarna gre zikir ehli, Allahn daha nceden gnderdii kitaplardr.

nk onlar da peygamberlerden ve onlarla beraber gelen vahyden

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

bahsediyorlar, onlar hatrlatyorlard. Kimilerine gre, kitap ehli

kimselerdir. nk onlar da peygamberleri ve grevlerini biliyorlar.

Kimilerine gre de, kendilerine tebli edildii zaman daha nceden iman

etmi mminlerdir. Eer m rikler, Kurandan ve Hz. Peygamberin

dvetinden phe ediyorlarsa, daha nce bu dveti anlam ve iman etmi

kimselere sorsunlar. nk onlar zikri anlayan, ne olduunu bilen

kimselerdir (10)

Bir yette zikrin, unutmadan sonra hatrlama anlamna geldiini

gryoruz . Daha nce bilinen bir ey unutulduktan sonra hatrlanyor ve bu

hatrlama dil ile ifade ediliyor (18/Kehf, 63).

Kalp ve dil ile zikrin beraber ifade edildii yetler de bulunmaktadr. u

rnekte olduu gibi: (Hac) ibdetinizi bitirdiinizde, artk (chiliye

dneminde) atalarnz andnz (zikrettiiniz) gibi hatta daha kuvvetli bir

anma ile Allah ann (zikredin)... (2/Bakara, 200). Buradaki zikir, hem kalb

ile Allah hatrlamaktr, hem de Hacc esnasnda veya hac bitiminde eitli

du ve zikir szleri okuyup dil ile Allah anmaktr. (Ayrca bkz. 2/Bakara,

198, 203, 239; 4/Nis, 103).

Rabbimiz (c.c.), Peygamberimize, Hz. Meryemi, brhimi, Msy,

smaili, drisi (a.s.) anmasn veya onlar mminlere hatrlatmasn

istiyor (19/Meryem, 16, 41, 51, 54, 56). Yine Peygamberimize; Hz.

Dvudu , Eyybu, shak , Yakubu, Elyesy, Zlkifli (38/Sd, 17, 41, 45,

48) ve Hdu da hatrlat (46/Ahkaf, 31) buyuruyor. sriloullarna birok

yerde; Allahn size verdii nimetleri ve size verdii makamlar

hatrlayn demektedir (2/Bakara, 40, 47, 122; 5/Mide, 20; 8/Enfl, 45).

Kuran, mminlerden de srekli bir ekilde Allahn nimetlerini

hatrlamalarn istiyor (2/Bakara, 231; 3/l-i mrn, 103; 5/Mide, 7, 11).

Kuran, ayrca btn insanlara Allahn kendilerine verdii nimetleri

hatrlamalarn emrediyor (35/Ftr, 3). (11)

Hadis-i eriflerde Zikir Kavram

Allah (c.c.) yle buyurmutur: Ben kulumun Beni sand gibiyim ve Bana

dua ettii, Beni zikrettii zaman onunla beraberim. Kim Beni kendi nefsinde

zikrederse (iinden geirirse), Ben de onu kendi nefsimde zikrederim

(iimden geiririm). Kim Beni kalabalkta, bir cemaat iinde zikrederse,

Ben de onu, ondan daha hayrl bir cemaat iinde zikrederim. O, Bana bir

kar yaklarsa Ben ona bir arn (adm) yaklarm. O Bana bir arn

yaklarsa, Ben ona bir kula yaklarm. O Bana yryerek gelirse Ben ona

koarak giderim. Kim Bana irk komakszn bir arz dolusu gnahla gelse,

Ben de onu bir o kadar mafiretle karlarm. (Buhr, Tevhid 15, 35, 50;

Mslim, Zikir 2, hadis no: 2675, 4/2061, Tevbe 1; Tirmiz, Deavt 142, hadis

no: 3598)

Allah zikredenle zikretmeyen, diri ile l gibidirler. (Buhr, Deavt 67)

erisinde Allah zikredilen evlerin misali ile ierisinde Allah zikredilmeyen

evlerin misali, diri ile lnn misali gibidir. (Buhr, Deavt 66; Mslim,

Salt l- Msfirn 211, hadis no: 779)

"Allah' unutarak lzumsuz konumalara dalmayn. nk Allah hatrlanp

zikredilmeden yaplan uzunca konumalar, kalbi katlatrr. Allah'tan en

uzak olan kimse, kalbi kat olandr." (Tirmiz, Zhd, 62)

Bir topluluk Allah zikretmek zere otururlarsa, melekler onlar kuatr,

rahmet onlar kaplar, zerlerine sekne (huzur, feyiz) iner ve Allah onlar

yanndakilere (meleklere) zikreder. (Mslim, Zikir 25, 30, hadis no: 2689,

2700, 4/2069; Tirmiz, Deavt 7, hadis no: 3375)

Kim bir yere oturur ve orada Allah zikretmez (ve hi zikretmeden

kalkar) ise Allahtan ona bir noksanlk vardr. Kim bir yere yatar, orada

Allah zikretmezse, ona Allahtan bir noksanlk vardr. Kim bir mddet

yrr ve bu esnda Allah zikretmezse, Allahtan ona bir noksanlk vardr.

(Eb Dvud, Edeb 31, 107, hadis no: 4856, 5059; Tirmiz, Deavt 8, hadis

no: 3377). Hadis, Tirmizde u ekilde gelmitir: Bir cemaat bir yerde

oturur ve fakat orada Allah zikretmez ve peygamberlere salt

okumazlarsa, zerlerine bir ceza vardr. (Allah) Dilerse onlara azab eder;

dilerse mafiret eder. (Tirmiz, Deavt 8, hadis no: 3377)

Allah Ras l 'nn (s.a.s.) ashbndan bir grup Peygamber'e yle

demilerdi: "Y Raslallah! Mal mlk sahibi kimseler, ecirlerin tamamn

alp gtrdler. Onlar bizim gibi namaz klyorlar, bizim gibi oru

tutuyorlar. (Ayrca) mallarnn fazlasn da tasadduk ediyorlar." Bunun

zerine Efendimiz (s.a.s.) yle buyurdu: "Allah sizin iin de tasadduk

edeceiniz eyler hazrlamam m? phesiz her bir tesbih bir sadaka,

her bir tekbir bir sadaka, her bir tahmd bir sadaka, her bir tehll bir

sadaka, iyilii emretmek, birinizin ei ile cins mnsebette bulunmas bir

sadakadr." Bu sz zerine ashb: "Y Raslallah, birimiz ehvetinden

dolay hanm ile mnsebette bulunur; bundan da sevap olur mu?"

deyince Efendimiz yle buyurdu: "ayet o kimse ehvetini haram bir

yolla tatmin etseydi bir gnah ilemi olmaz myd? Ayn ekilde hell bir

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

yolla da ehvetini tatmin ederse ona bir sevap vardr." (Mslim, Zekt 53,

hadis no: 1006)

Dnya melundur, iindekiler de melundur; ancak Allah Tely zikir ve

zikrullaha yardmc olanlarla limler ve ilim renenler hri. (Tirmiz,

Zhd 14, hadis no: 2323; bn Mce, Zhd 3, hadis no: 4112) Bu hadis,

farkl ekillerde de rivyet edilmitir: Dnya melundur, Allah iin

olanlar hri., Dnya melundur, iindekiler de melundur; emr-i bil-

maruf ve nehy-i ani l-mnker ve zikrullah hri., Dnya melundur,

iindekiler de melundur; Allah n rzs iin yaplanlar hri. (K. Sitte

Terc. 7/238 -239)

Kim akamdan temizlik zere (abdestli olarak) zikredip uyursa (uyku

bastrncaya kadar Allah zikrederse) ve geceleyin de uyanp Allahtan

dnya veya hiret hayrlarndan bir ey isterse, Allah Tel, istediini

mutlaka ona verir. (Eb Dvud, Edeb 105, hadis no: 5042; Tirmiz,

Deavt 100, hadis no: 3525)

Allahn, yollarda dolap zikredenleri aratran melekleri vardr. Allah

Tely zikreden bir cemaate rastlarlarsa, birbirlerini 'aradnza gelin'

diye arrlar. (Hepsi gelip) onlar kanatlaryla kuatarak dnya semsna

kadar aray doldururlar. Allah, -onlar en iyi bilen olduu halde- meleklere

sorar: Kullarm ne diyorlar? Seni tesbih ediyorlar, Sana tekbir okuyorlar,

Sana tahmd (el-hamd lillh) okuyorlar. Sana tazim (temcid) ediyorlar

derler. Rab Tel sormaya devam eder: Onlar Beni grdler mi? Hayr!

derler. Ya grselerdi ne yaparlard? Eer Seni grselerdi ibdette ok

daha ileri giderler; ok daha fazla tazim, ok daha fazla tesbihde

bulunurlard derler. Allah tekrar sorar: Onlar ne istiyorlar? Senden

cennet istiyorlar. Cenneti grdler mi? der. Hayr Ey Rabbimiz! derler.

Ya grselerdi ne yaparlard? der. Eer grselerdi, derler, cennet iin

daha ok hrs gsterirler, onu daha srarla isterler, ona daha ok rabet

gsterirlerdi. Allah Tel sormaya devam eder: Neden istize ediyorlar

(snyorlar)? Cehennemden istize ediyorlar derler. Onu grdler mi?

der. Hayr Rabbimiz, grmediler! derler. Ya grselerdi ne yaparlard?

der. Eer cehennemi grselerdi ondan daha iddetli kaarlar, daha iddetli

korkarlard derler. Bunun zerine Rab Tel unu syler: Sizi hid

klyorum, onlar affettim! Raslullah (s.a.s.) szne devamla unu

anlatt: Onlardan bir melek der ki: Bunlarn arasnda falanca gnahkr

kul da var. Bu onlardan deil. O baka bir maksatla uramt, oturuverdi.

Allah Tel; Onu da affettim, onlar yle bir cemaat ki, onlarla oturanlar da

onlar syesinde bedbaht olmazlar buyurur. (Buhr, Deavt 66; Mslim,

Zikr 25, hadis no: 2689; Tirmiz, Deavt 140, hadis no: 3595)

Allah zikreden bir cemaatle sabah namaz vaktinden gne douncaya

kadar birlikte oturmam, bana smilin oullarndan drt tanesini zd

etmemden daha sevimli gelir. Allah zikreden bir cemaatle ikindi namaz

vaktinden gne batna kadar oturmam drt kii zd etmemden daha

sevimli gelir. (Eb Dvud, lm

1 3 , h a d i s n o : 3 6 6 7 ) ( B u r a d a , A l l a h z i k i r d e n m a k s a t , h e r e i t z i k i r o l a b i l i r : K u r a n t i l v e t i , t e s b i h , t e h l i l , t a h m i d , s a l e v t , i l i m l e m e g u l o l m a k , t e f s i r ,

h a d i s g i b i e r ii l i m l e r i n r e n i l m e s i d i r ( K . S i t t e , c . 6 , s . 5 2 0 ) .

Abdest imann yarsdr. Elhamd lillh mizan (amel terazisini) doldurur;

sbhnallahi velhamd lillh arz ve sem arasn doldurur. Namaz

nurdur; sadaka burhandr; sabr ziydr; Kuran ise, lehine veya aleyhine

bir hccettir. Herkes sabahleyin kalkar, nefsini (Allah'a veya eytana)

satar; kimisi kurtarr, kimisi de helk eder. (Mslim, Tahret 1, hadis no:

223; Tirmiz, Deavt 91, hadis no: 3512; Nes, Zekt 1) Hadisin

Tirmizde gelen baka bir vechi yledir: Tesbih mznn yarsdr;

elhamd lillh mzan doldurur; tekbir ise gkle yer arasn doldurur. Oru

sabrn yarsdr; temizlik imann yarsdr.

Hz. Ali anlatyor: Ftmann, deirmen kullanmaktan elleri yara oldu,

krba ile su tamaktan da omuzlar incinmiti. Peygambere hizmeti

getirilmiti. Ben Ftmaya dedim ki: Babana gidip Ondan bir hizmeti

ister misin? O da babas Ras lullahn yanna gitti. O, yanndaki baz

adamlarla konuuyordu. Ftma da (bir ey sylemeden) geri dnd. Ertesi

gn Raslullah Ftmaya gelerek: Kzm, ihtiyacn ne idi? diye sordu.

Ftma skt edip cevap vermedi. Ben araya girip: Ben anlataym Ey

Allahn Rasl! dedim ve akladm: Ftmann deirmen kullanmaktan

elleri yara oldu, krba ile su tamaktan da omuzlar incindi. Kleler gelince

ben kendisine, size uramasn, sizden bir hizmeti istemesini ve bylece

biraz rahata kavumasn syledim. Bu aklamam zerine Raslullah: Ey

Ftma, Allahtan kork! Allah'a olan farzlarn ed et, ilenin ilerini yap.

Yatana girince otuz kere sbhnellah, otuz kere elhamd lillh,

otuz drt kere Allahu ekber de; Bylece hepsi yz yapar. Bu zikir, senin iin

hizmetiden daha hayrldr. buyurdular. Ftma (r.a.): Allahtan ve

Allahn raslnden rzym dedi. Raslullah ona hizmeti vermedi.

(Buhr, Fedilul-Ashb 9, Humus 6, Nafakaat 6, 7, Deavt 11; Mslim, 80

hadis no: 2727; Tirmiz, Deavt 24, hadis no: 3405; Eb Dvud, Harc 20,

hadis no: 2988, 2989, Edeb 109, hadis no: 5062-5063) (Hadisin baz

vecihlerinde, Ras lullah, Suffe ashb ihtiya ierisinde kvranrken ben

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

size hizmeti veremem eklinde cevap vermi, fazla kle olsa satp

parasyla Suffe ashbnn baz ihtiyalarn karlamaya alacan

belirtmitir. Baz rivyetlerde: Bedir yetimleri (ihtiyata) sizi geti, bir

baka rivyette: Ey Ftma sabret! Kadnlarn en hayrls, ilesine faydal

olandr. buyurmutur.

Namaz, oru ve zikir; Allah yolunda infak (harcama) zerine yedi yz misli

katlanr. (Eb Dvud, Cihad 14, hadis no: 2498) (Bu hadisin izah

sadedinde bn Kayyim, zikir ile cihad ilikisi konusunda mertebe

olduunu ifade ederek, hem zikir ve hem cihadn birlikte yaplmasnn en

st mertebe olduunu belirtir. yetten delil getirir: Ey iman edenler,

dman bir grupla karlatnzm sebat edin ve Allah ok zikredin ki

baarya eriesiniz. (8/Enfl, 45) kinci mertebe, cihad etmeksizin

zikretmek. Bu, nceki mertebeden dktr. nc mertebe ise,

zikretmeden cihad etmek; Bu her ikisinden de dktr. nk cihad, zikir

sebebiyle konulmutur. Cihaddan maksat, Allahn zikri ve ibdetin sadece

Ona yaplmas, Onun bir bilinmesi, Onun zikri, sadece Onun mabud

klnmasdr. Zikir, mahlkatn yaratld gyeyi tekil etmektedir der. (K.

Sitte, 13/251)

"Yedi snf insan vardr ki Allah onlar kendi (ar'nn) glgesinden baka

hibir glge bulunmayan (kymet) gn(n)de (ar'nn) glgesinde

glgelendirecektir. (Bunlar:) dil imam (ynetici), Allah'a ibdet ede ede

yetien gen, kalbi mescidlere bal olan kimse, Allah iin sevien, O'nun

iin bir yere gelen; O'nun iin birbirinden ayrlan iki kimse, kendisini mevk

sahibi ve gzel bir kadn (fenla) dvet ettii halde: 'Ben Allah'tan

korkarm' diyen adam, sol elinin verdiini sa eli duymayacak derecede

gizli sadaka veren kimse ve tenha bir yerde Allah' zikrederek gzleri

boanan kimsedir." (Mslim, Zekt 91, hadis no: 1031)

"Size amellerinizin en iyisini, Rabbinizin huzurunda en temizini ve

derecelerinizde en ykseini, altn ve gm infak etmekten daha

hayrlsn, dman la kar karya gelip siz onlarn, onlar sizin

boyunlarnz vurmaktan daha iyisini syleyeyim mi?" buyurdu. 'Evet'

dediler. "Allah' zikir" dedi. (Tirmiz, Deavt 6)

"Cennet bahelerini grd nz zaman orada otlaynz." 'Cennet

baheleri nedir?' diye soruldu. "Zikir halkalardr" buyurdu. (Tirmiz,

Deavt 83; Ahmed bin Hanbel, 3/150)

Muaz bin Cebel, Allah'n Raslnden duyduu son szn u olduunu

anlatyor: 'Allah'a hangi amel daha ho gelir?' dedim. "Dilin, Allah' zikirle

slanm olarak lmen" buyurdu. (et-Terb 2/395, Tabern 'den)

"Her eyin bir cils vardr; kalplerin cils da Allah' zikretmektir. nsan

Allah'n azbndan en ok koruyacak ey, ancak zikrullahtr." 'Allah

yolunda cihad da m (zikirden hayrl) deil?' dediler. "Hayr, kesilinceye

kadar vurusa dahi" dedi. (Buhr, Deavt 5)

Hz. Muaz bin Cebel (r.a.) anlatyor: Kul, kendini Allah n azbndan

kurtarmada zikrullahtan daha etkili bir ameli ilememitir. (mam Mlik,

Muvatt, Kuran 24, hadis no: 1, 211; Tirmiz, Deavt 6, hadis no: 3374;

bn Mce, Edeb 53, hadis no: 3790)

Baz Fazletli Zikir Szleri: Eb Ms (r.a.) anlatyor: Bir seferde Peygamber

(s.a.s.) ile beraberdik. Cemaat, yksek sesle tekbir almaya baladlar.

Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s.) yle buyurdu: "Ey insanlar!

Kendinize acyn; siz ne sara du ediyorsunuz; ne de bir gibe!

Muhakkak siz iiten yakn bir zta du ediyorsunuz ki, o sizinle

beraberdir." Eb Ms: "Ben onun arkasndaydm ve 'l havle vel kuvvete

ill billh (g ve kuvvet ancak Allah'a mahsustur' diyordum. Bunun

zerine de: "Ey Abdullah bin Kays! Sana cennet definelerinden bir define

gstereyim mi?" dedi. Ben: "Hay hay y Ras lallah!" dedim. 'L havle

vel kuvvete ill billh (g ve kuvvet ancak Allah'a mahsustur' de!"

buyurdu. (Mslim, Zikir 44, hadis no: 2704)

"Allah'n doksan dokuz ismi vardr. Onlar kim ezberlerse cennete

girer. Allah tektir, teki sever." (Mslim, Zikir 5, hadis no: 2677) Dier

rivyet yledir: "Gerekten Allah'n doksan dokuz ismi vardr. Bir

mstesn yz isim! Bunlar kim sayarsa cennete girer." (Mslim, Zikir

6, hadis no: 2677)

"Sbhnallahi ve'l-hamd lillhi ve l ilhe illllahu vallahu ekber' demem,

benim iin gnein zerine doduu her eyden daha sevgilidir." (Mslim,

Zikir 10)

"Bir kimse gnde yz defa, 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh, lehu'l-

mlk ve lehu'l-hamdu, ve hve al klli ey'in kadr (Allah'tan baka ilh

yoktur. O'nun erki/orta yoktur; mlk O'nundur, hamd de O'na

mahsustur. Hem O her eye kaadirdir)' derse, o kimse iin on kle (zt

etme) dengi sevap olur. Ve kendisine yz hasene yazlr; yz gnah da

silinir. O gn, akamlayncaya kadar eytandan muhfaza olur. Onun

yaptndan daha faziletli bir ii kimse yapamaz. Meer ki, onun

yaptndan fazla yapsn. Ve bir kimse gnde yz kere 'Sbhnallahi ve

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

bihamdih (Allah' hamdiyle birlikte tenzih ederim)' derse; gnahlar denizin

kp

kadar bile olsa skt olur." (Mslim, Zikir, 28, hadis no: 2691)

"ki kelime vardr ki, dile hafif, mzanda ar, Allah'a makbuldrler.

(Bunlar:) 'Sbhnallahi ve bihamdih, sbhnallahi'l-azm (Allah'

hamdiyle birlikte tenzih ederim. Yce Allah' tenzih ederim)'

(kelimeleridir)." (Mslim, Zikir 31, hadis no: 2694)

"Sbhnallahi ve'l-hamd lillhi ve l ilhe illllahu vallahu ekber (Allah'

tenzih ederim, hamd Allah'a mahsustur ve Allah'tan baka ilh yoktur.

Allah her eyden byktr)' demem, benim iin, zerine gne doan her

eyden daha makbuldr." (Mslim, Zikir 32, hadis no: 2695)

Mus'ab bin Sa'd (r.a.) anlatyor: Bana babam rivyet etti. (Dedi ki:

'Raslullah (s.a.s.)'n yanndaydk. "Biriniz her gn bin sevap

kazanmaktan ciz midir?" diye sordu: "Yz kere tesbih eder (Sbhnallah

der) ve kendisine bin sevap yazlr. Yahut zerinden bin gnah indirilir"

buyurdu. (Mslim, Zikir 37, hadis no: 2698; Buhr Deavt, Bed'ul-Halk;

Tirmiz Deavt; bn Mce, Sevbu't-Tesbh)

Muhcirlerin fakirleri Raslullah (s.a.s.)'a gelerek: 'Varlk sahipleri yksek

dereceleri ve devaml nimetleri alp gittiler' demilerdi. Raslullah (s.a.s.):

"Neymi o" diye sordu. Muhcirler: '(Ne olacak,) Onlar da bizim

kldmz gibi namaz klyor; bizim tuttuumuz gibi oru tutuyor. (Ama,)

Onlar sadaka veriyor, biz veremiyoruz; onlar kle zd ediyor, biz

edemiyoruz' dediler. Bunun zerine Raslullah (s.a.s.): "Ben size bir ey

reteyim mi? Onunla sizi geenlere yetiir; sizden sonrakileri de

geersiniz. Hem hibir kimse sizden daha fazletli olamaz; meer ki sizin

yaptnz gibi yapm olsun!" buyurdu. Muhcirler: 'Hay hay y

Raslallah!' dediler. Raslullah: "Her namazdan sonra otuz kere tesbih

(sbhnallah), tahmid (el-hamdu lillh) ve tekbir (Allahu ekber zikri)

edersiniz." Bunun zerine fakir muhcirler Ras lullah (s.a.s.)'a dnerek:

'Mal, mlk sahibi din kardelerimiz bizim yaptmz iitmi; bunun mislini

onlar da yaptlar' dediler. Raslullah: "(Ne yapalm,) Bu, Allah'n bir fazl u

keremidir; onu dilediine verir" buyurdu. (Mslim, Mescid, 142, hadis no:

595)

"Bir kimse her namazn sonunda Allah'a otuz defa tesbih, otuz defa

hamd eder, otuz defa da tekbirde bulunursa, bunlarn toplam doksan

dokuz eder. Yzn tamamnda da: 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh,

lehu'l-mlk ve lehu'l-hamdu ve hve al k lli ey'in kadr' derse,

gnahlar denizin kp kadar bile olsa (yine) affolunur." (Mslim,

Mescid, 146, hadis no: 597)

"Bir kimse, on defa 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh, lehu'l-mlk ve

lehu'l-hamd ve hve al klli ey'in kadr (Allah'tan baka hibir ilh

yoktur. O'nun erki/orta yoktur. M lk O'nundur. Hamd de O'na

mahsustur. O her eye kaadirdir)' derse, smil oullarndan drt kii zd

etmi gibi olur." (Mslim, Zikir 30, hadis no: 2693)

Ebud-Derd (r.a.) anlatyor: Raslullah (s.a.s.) bir gn sordu: Size

amellerinizin en hayrlsn, sizin derecenizi en ok artracak, Melkiniz

nezdinde en temiz, sizin iin altn ve gm balamanzdan daha hayrl,

sizin iin dman nzla karlap onlarn boyunlarn vurmanzdan, onlar da

sizin boyunlarnz vurmalarndan da hayrl amelinizi haber vereyim mi?

Bu nedir ey Allahn Rasl? dediler. Allah zikretmektir! buyurdu.

(mam Mlik, Muvatt, Kuran 24)

Hz. ie: "Peygamber (s.a.s.) (zamannn) her nnda Allah' zikrederdi"

dedi. (Mslim, Hayz, 117, hadis no: 373)

mam Mlike ulatna gre, Hz. sa bn Meryem (a.s.) yle

buyurmutur: Allah n zikri dnda ok kelm etmeyin, kalpleriniz

katlar. nk kat kalp Allahtan uzaktr, fakat bunu bilemezsiniz.

Kendiniz efendiler imicesine insanlarn gnahlarna bakmayn, bilkis

kullar olarak kendi gnahlarnza baknz. nk insanlar(n bir ksm),

belya mruzdur. Bir ksm da fiyete mazhardr. Bel (imtihan)

sahiplerine merhamet edin. Mazhar olduunuz fiyete de hamd edin.

(mam Mlik, Muvatt, Kelm 8 (2, 986)

"Cennet halknn tek bir hasreti vardr: O da hayatta Allah' zikretmeksizin

geirdikleri vakitlerdir." (Hadis-i erif rivyeti)

"Her insan lrken gayet susam ve harretli olarak lr. Yalnz,

hayatnda Allah' zikir ile azn slatanlarn son nefeslerinde harretleri

olmaz." (Hadis-i erif rivyeti)

"Gfiller arasndaki zikreden, kaanlar arasnda kahramanca harbeden

gibidir." (Hadis-i erif rivyeti)

Namaz ve Kurandan Sonra En Faziletli Zikirler;

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

Tehlil, Tesbih, Tahmd, Tekbir

Peygamberimiz en faziletli zikirleri yle belirtir: "Kelimelerin en gzeli

drt tanedir: 'Sbhnallah, ve el-hamd lillh ve l ilhe illllah ve Allahu

ekber" (Buhr, Eymn 19) Bunlara, hadisteki srasyla; tesbih, tahmd,

tehll ve tekbir denilir.

Tehlil: Tehlil, "L ilhe illllah (Allah'tan baka ilh yoktur)" szn

sylemek demektir. Bu kelime, bilindii gibi "kelime-i tevhid" olarak da

adlandrlr. Tevhid, slm'n temelidir. Allah'tan baka hibir ilhn

olmad, hkimiyet, stnlk, yaratclk ve ilhln ancak Allah'a ait

olduunu kalp ve dil ile sylemeye tehlil denir. Tevhid kelimesi, iki

ksmdan meydana gelir. Birinci ksm, "L ilhe illllah", ikincisi ise,

"Muhammedn Raslullah (Muhammed Allah'n rasl/elisidir)"

Hz. Peygamberimiz, gnde yz defa tehlil'i okumay/zikretmeyi tavsiye

etmi ve bunun, byk sevaplarn kazanlmasna ve eitli gnah ile

zararlarn giderilmesine sebep olduunu aklamtr (Buhr, Deavt 64;

Tirmiz, Deavt 60). Aslnda buradaki yz says, oklua iarettir. hlsla

bol miktarda tehlil okumann faziletini ifade etmektedir. Yine bir hadis-i

erifte yle buyurulur: "Zikrin en faziletlisi; 'l ilhe illllah', dunn en

faziletlisi de 'el-hamd lillh'tr." (bn Mce, Edeb 25; Tirmiz, Deavt 9).

Baka bir hadiste de Ras lullah (s.a.s.): "L ilhe illllahu vallahu ekber

ve l havle ve l kuvvete ill billh" demenin, ok sayda gnahlarn

affedilmesine sebep olacan sylemitir (Tirmiz, Deavt 58).

Eb Sfyan'n naklettiine gre Raslullah (s.a.s.), Herakl'e mektup yazd

zaman ona; "Gelin sizinle aramzda msvi, eit olan bir kelimede

birleelim" demiti. Bu kelimenin, takv kelimesi olan "L ilhe illllah"

olduu belirtilir (Buhr, Eymn 19).

Btn peygamberler, insanlar tevhid inancna, Allah'a inanmaya ve yalnz

O'na ibdet etmeye armlardr. Peygamberlerin mcdelesi, tevhid

mcdelesidir. Tehlil, bu tevhidi kalben, fikren ve zikren idrak etmek,

yaamak ve Allah'a yaklamaktr. (12)

Tesbih: Tesbih; Allah Ona yakmayan eylerden tenzih etmek (uzak

tutmak)tir. Tesbih, bir anlamda, Allah byk tanma, Ona noksan sfatlar

yaktrmama, sbhnallah demek ve Ona ibdet etmektir. Bu, bir eit

Allah zikirdir. Baz limlere gre tesbih, zikrin trlerinden biridir.

Tesbih; Allah, kutsal yceliine lyk olmayan kusur ve noksanlklardan,

insanlarn ilhlar/tanrlar hakknda dndkleri eksik sfatlardan gerek

inan, gerekse sz ve kalp ile tenzih etmektir, uzak tutmaktr. Allah Tela

ycedir, uludur, azimdir. Hi bir ey Onun benzeri ve dengi deildir. O en

yce sfatlara sahiptir. nsanlarn aklna gelebilecek btn eksik ve noksan

sfatlardan, kusurlardan uzaktr. Allah hakknda, insanlara ait eyler

dn lmez. O, btn bunlarn dndadr. te, Allah mkemmel (en

yce) sfatlarla dnmek, Onu noksan sfatlardan tenzih etmek (uzak

tutmak) tesbihtir.

Ayn kkten gelen Sbhn Allahn bir ismidir. Yani, ok tenzih edilen,

Allaha inanmayanlarn Onun hakknda dndklerinden ve

sylediklerinden, her trl kusurdan uzak olan demektir. Sbhnallah

cmlesi, Allahn btn eksikliklerden uzak, ama yce sfatlarn sahibi

olduunu ifade eder. Allahn zatnn temizliini ve kutsalln da anlatr.

Bu cmle; hem bir zikir, hem Allahtan yardm isteme, hem de bazen bir

eye hayret edildii zaman kullanlan bir ifadedir.

Allah tesbih etmeyi ifade eden yetler Kuranda bir hayli fazladr.

Kuran, Allah zikretmeyi ve tesbih etmeyi beraber anyor. Bu durum her

iki ibdetin ortak yanlar olduunu gsterir. Ey iman edenler! Allah

oka zikredin. Ve Onu sabah akam tesbih edin. (33/Ahzb, 41-42; 3/l-

i mrn, 41). Sabah ve akam vakitleri zikir ve Allah tesbih iin en uygun

zamanlardr. Ancak sabah-akam ifadesi btn gn kapsamas sebebiyle,

yet; Allah her an zikredin, tesbih edin, bunu devaml yapn anlamna da

gelir. u halde onlarn sylediklerine kar sabrl ol, Gnein

douundan nce ve batndan nce Rabbini hamd ile tesbih et. Gecenin

bir blmnde ve gndzn ularnda da tesbihte bulun ki honut

olabilesin. (20/Th, 130; Ayrca bkz. 40/Mmin, 55; 50/Kaf, 39). Sen

Rabbini hamd ile tesbih et ve secde edenlerden ol. (15/Hcr, 98; Ayrca

bkz. 25/Furkan, 58; 52/Tr, 48; 56/Vka, 74, 96; 87/Al, 1; 110/Nasr, 3).

Kurann haber verdiine gre yerde ve gkte olan btn yaratklar

Allaha tesbihte bulunurlar. Kuran bunu bazen gemi zaman kipiyle

tesbih etti eklinde, bazen imdiki zaman kipiyle tesbih eder-ediyor

eklinde vermektedir. Bu, varlklarn gemite ve imdi srekli tesbih ile

megul olduklarn gsteren bir gerektir (57/Hadid/1; 59/Har, 1, 24;

61/Saff, 1; 24/Nr, 41; 62/Cuma, 1 vd.).

Canl veya cansz varlklarn nasl tesbih ettiklerini bilmiyoruz. Bu konuda

birok aklama yaplmtr; ama dorusu onlarn tesbihlerinin nasl

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

olduunu anlamak hem zor, hem de bunu anlama diye bir grevimiz yoktur.

Bize d en, btn varlklarn ister istemez Allaha teslim olup Onu tesbih

ettiklerini bilmek ve byle bir geree phe duymadan inanmaktr. Bunu

kabul ettikten sonra, onlar gibi bu yce zikre katlmak, onlarla beraber

Allaha tesbihte bulunmaktr. Tpk Dvud (a.s.) ile birlikte tesbih etsinler

diye boyun edirilen dalar gibi (21/Enbiy, 79; 38/Sd, 18). Yedi gk, yer

ve bunlarn iinde bulunanlar, Onu tesbih ederler. Onu hamd ile tesbih

etmeyen hi bir ey yoktur, ama siz onlarn tesbihlerini anlayamazsnz. O

Halimdir, balayandr. (17/sr, 44). Onlarn tesbihlerini

anlayamacamza gre, bu konudaki gayret bo bir abadr. Burada

nemli olan, evrendeki bu imana katlmak, bu koro ile beraber, lemlerin

Rabbini, Onun lyk olduu gibi zikretmek/anmaktr.

Allahn Sbhn Oluu: Allah (c.c.) ayn zamanda Sbhndr. Btn

yaratklar, canl ve cansz her ey, insanlarn btn hcreleri, baz

insanlarn dilleri, srekli Allah tesbih ederler. O, bu anlamda ok ok

tesbih edilendir. O, kendisi hakknda dnlen btn noksan sfatlardan

uzaktr. O, kendi dndaki her eyden mnezzehtir (tenzih edilmitir).

Kuran, Allahn sbhn olduunu sk sk vurgulamaktadr. Eer her

ikisinde (gkte ve yerde) Allahn dnda ilhlar olsayd, hi tartmasz,

ikisi de bozulup gitmiti. Arn sahibi Allah, Sbhandr; onlarn

nitelendirdikleri eyden uzaktr. (21/Enbiy, 22). stnlk ve g (izzet)

sahibi Allah, sbhndr, onlarn nitelendirmekte olduklarndan ycedir.

(37/Sfft, 180; Ayrca bkz. 12/Ysuf, 108; 17/sr, 1, 93, 108; 27/Neml, 8;

28/Kasas, 68; 43/Zuhruf, 13; 68/Kalem, 29).

Melekler, zaman zaman Allahn Sbhan olduunu sylerler (2/Bakara,

32). Mminler de inkrclarn Allah hakknda dndkleri yanl eylere

cevap verirken, Allahn onlarn nitelemelerinden ok uzak olduunu dile

getirirler, Allaha Sen Sbhnsn derler (3/l-i mrn, 191; 5/Mide, 116;

21/Enbiy, 87; 4/Nis, 171; 10/Ynus, 18; 16/Nahl, 57; 30/Rm, 40).

Namaz ve Tesbih bdeti: Mminler tekbirle namaza girdikten sonra,

nce Sbhneke dusn okurlar. Namazn hemen banda Allahn

btn noksan sfatlardan uzak olduunu, m riklerin nitelemelerinden

yce olduunu dile getirirler. Bu imanla namaza balarlar, namaz,

yalnzca, bu tesbih ettikleri Allah (c.c.) iin kldklarn ortaya koyarlar.

Mminler rkda iken Sbhne rabbiye l-azm (Yce olan Rabbimi tesbih

ederim), secdelerde ise srekli Sbhne Rabbiyel-al (Ulu olan Rabbimi

tesbih ederim) derler.

Bir adam Peygamberimize gelerek, Ey Allah n Rasul, ben Kurandan

bir sey seip alamyorum. Bana yetecek bir ey retir misin? dedi.

Peygamberimiz buyurdu ki, yle de: Sbhanellahi ve l hamd lillahi ve

l ilhe ilallahu va llah ekber, ve l havle ve l kuvvete ill billah.(Allah

m Seni tesbih ederim, hamdler Sana aittir. Senden baka ilh yoktur. Allah

en byktr, btn g ve kuvvet Allahndr). (Eb Dvud, Salt 139,

hadis no: 832, 1/221; Nes, ftith 32, 2/110).

Peygamberimiz yine buyuruyor ki: Iki kelime vardr; bunlar dilde hafif,

terazide (mizanda) ar, Rahmann yannda da sevimlidirler (Bunlar):

Sbhanallahi ve bihamdih (Allah m seni hamdinle tesbih ederim),

Sbhanallahil azm (Yce Allahm Seni tesbih ederim) szleridir.

(Mslim, Zikir ve Du 10, hadis no: 2694, 4/2072; Buhr, Deavt 65,

8/107, Eymn 19, 8/173; Tirmiz, Deavt 61, hadis no: 3467, 5/512).

Peygamberimiz, baka birok hadisinde, tesbihte bulunmann, tevhid

kelimesini syleminin ve istifarda bulunmann nemine ve sevaplarnn

ok olacana iaret buyuruyor. Her bir rknde ve rektnda bol bol tesbih

yaplarak klnan namaza Tesbih namaz denilir.

Namazdan sonra otuz defa sbhanallah, otuz defa el-hamd lillh,

otuz defa da Allah ekber demek, zenginlerin fakirlere sadaka verip

yardm etmeleri gibi sevab ok olan zikirlerdir. Bunlar Sbhanallah ile

baladklar iin hepsine birden tesbih dus denmektedir (Eb Dvud,

Harac ve mret, hadis no: 2987, 3/150; Ahmed bin Hanbel). Namazdan

sonra, nemli zikir ifadeleri olan bu tesbihleri yapmak snettir (Mslim,

Mescid 144; Tirmiz, Deavt 35; Nes, Sehv 91). Trkede tesbih diye

bilinen, otuz l veya doksan dokuzlu taneler, aslnda tesbih letidir.

Halk tesbih deyince bu tesbih letini hatrlamaktadr. (13)

Tahmd: Hamdetmeye, el-hamd lillh demeye tahmd denilir.

Hamd; bir nimetin veya gzelliin kayna ve sahibi olan gc, vg ve

yceltme szleriyle anmaktr. Bir baka deyile hamd, istee bal bir

iyilie veya onun balang noktas olan bir yardma kar, gnl akl

ile o iyiliin sahibine sayg ifade eden bir vg szdr. Bunda hem nimet

sahibini vmek, hem kretmek, hem de yceltme anlam vardr. Hamd

kavramn Trkede karlayacak bir kelime bulunmamaktadr. nk o

yalnzca bir vme deil, methetme ile kr arasnda bir eit vme, zel

bir methetmedir. Canl veya cansz varlklar da methedilebilir. Mesela,

deerli bir elmas paras veya gzel bir at vlebilir. Ama hi bir zaman

onlara hamd edilmez. Hamd, canllara ve canszlara istedii ekli ve

deeri veren daha gl bir varla kar yaplr.

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

Kurann birinci sresi olan Ftihann ilk yeti hamd olaynn kime ait

olduunu net bir ekilde ortaya koymaktadr. Hamd, lemlerin Rabbi

Allaha aittir.(1/Ftiha, 2) Buna gre hamd sahibi bellidir. nsanlar kendi

grlerinden hareket ederek bakalarna hamd edemezler. Kurn- Kerim

bu gerei baka bir yette yle dile getirmektedir: Balangta da sonda

da hamd yalnzca Allaha aittir. (28/Kasas, 70). Hamd, ei ve benzeri

olmayan ilh rahmetin hakkyla v lmesi, o rahmetin sahibinin hakkyla

yceltilmesidir.

Btn varlklar Allaha hamd ierisindedir. Ancak en olgun hamd inanan

bir insan tarafndan yerine getirilir. nk mmin bir insan,

Peygamberinden rendii gibi Allah hakkyla takdir eder, Ona nasl

hamd edileceini bilir. Allah ve Onun Rabliini anlayan samimi bir

mslman hamdi yalnzca Allaha yapar. O her zaman elhamdlillah

diyerek Yaratcy hakkyla ver ve yceltir. Hamd olsun Allaha ki, gkleri

ve yeri yaratt, karanlklar ve nru var etti. Yine inkrclar, (bakalarn)

Rablerine denk tutuyorlar. (6/Enm, 1) Onlarn orada duas: Allahm!

Sen her trl eksiklikten uzaksn, birbirlerine salk temennileri; selm,

dualarn sonu da; lemlerin Rabbi Allaha hamd olsun szleridir (10/

Ynus, 10; Ayrca bkz. 7/Arf, 43; 20/Th, 130; 28/Kasas, 70; 39/Zmer,

74) Bir hadiste yle buyuruluyor: Hamd, krn badr. Allaha

hamdetmeyen Ona kretmemi olur. (Eb Dvud, Edeb 11; Tirmiz, Birr

35)

Kurandan anladmza gre mminler Allaha ekilde kredebilirler:

1-Dil ile kr: Nimet sahibini anmak, Onu vmek, Onun nimet sahibi

olduuna iman etmekle ve bunu Tevhid kelimesiyle iln etmekle olur. Bu

basit bir teekkr ifadesi deil, dil ile ehdeti getirmek, dil ile doru

szl olmak, dil ile Kuran tasdik etmek, dil ile slm' anlatma, Kuran

okuma ve dil ile Allah okca zikretmek ve buna benzer dil ile ilgili kulluk

grevlerini yapmakla yerine getirilir.

2-Kalp ile kr; iman kalbe yerletirdikten sonra nimet sahibinin Allah

olduunu kalp ile tasdik etmek, vahy ile gelen eyleri kabul etmek, yree

Allahtan baka kimsenin gerek anlamda korkusunu ve sevgisini

koymamaktr.

3- Fiil (aksiyon-eylem) ile kr; Bedenin organlaryla nimet verene

itaat etmek ve Onun yce emirlerini yerine getirmektir. Ksaca slm'

her bakmdan yaamaya almaktr. nk nimet vereni bilip Onu

vmek, bir anlamda Ondan gelen her eyi kabul etmektir.

phesiz yalnzca dil ile Allah'm sana krler olsun demek kr iin

yeterli olmaz. Fiil ile kr, Allaha hakkyla kulluk yapmakla beraber,

ayn zamanda Allahn verdii nimetlerden Allahn dier kullarn da

faydalandrmaktr. Hayat bir nimettir. Hayatn devamn salayan her ey

birer nimettir. Allahn ztn idrk etmek bir nimettir. man ise bir insan

iin en byk nimettir. Allahn bir kuluna iman nasip etmesi, ona olan

nimetini tamamlamas demektir.

krn ba Allah bilmektir. Allah Rab olarak bilen, Onun nimet

verdiinin uurunda olan bir kimse de Onu sevmeye balar. Allah seven

Ona ibdet eder, Ona hi bir eyi irk komayarak Onun nimet verici

olduunu itiraf eder. Kul bu uurla ei ve benzeri olmayan bir Rabbin

nnde kulluk yaptnn, bir byk lezzetle lfet ettiinin farknda olur.

Bu nedenle Tevhid, yani Allah hakkyle birlemek krn zirvesidir.

nsan, kul olarak her zaman fakirdir, yani her adan Allaha muhtatr.

nk Ondan baka nimet veren yoktur. Hayatn srdrebilmek iin her

zaman Onun yaratt nimetleri tadmak zorundadr. Kul bu nimetlerin

karln da ancak kullukla yerine getirebilir. nsan, ayn zamanda hata ve

gnah ierisindedir. Gnahkr ise her an Rabbinin af ve mafiretine

muhtatr. Bu adan Allah (c.c.) kullar hakknda Rahmn, Rahim ve

afurdur. Rahmn ve Rahim olan Allah kullarna nimet vererek ve ihsanda

bulunarak merhamet etmektedir.

Kul daima Rabbinin verdii nimetler ile nefsinin gnahlar arasndadr.

Hasan-i Basr diyor ki: Ben nimet ile gnah arasnda sabahlyorum.

Bundan dolay nimeti krle, gnah ise tevbe-istifar ile hatrlamak

istiyorum. (nak. Ibn Teymiyye, el-Cmiur Rasil, 1/116)

kr ahlknn Hz. Muhammedin hayatnda nasl somutlatn

aadaki rnek gzel bir ekilde gstermektedir: Rasulllah (s.a.s.)

geceleri kalkp ayaklar kabarncaya kadar namaz klard. Kendisine;

Allah (c.c.) senin gemi ve gelecek gnahlarn affetti (niye kendini bu

kadar yoruyorsun)? denildi. Allaha kreden bir kul olmayaym m?

cevabn verdi. (Buhr, Teheccd 6, 2/63, Tefsir Fetih 1, 6/169, Rikak 19,

8/124; Mslim, Sfatl-Mnfikn 18, hadis no: 2819, 4/2181; Tirmiz, Salt

304, hadis no: 412, 2/268; Nes, Kymul-Leyl 17, 3/178).

Mminin hayat sabr ile kr anlay arasnda gemelidir. Allahn

verdii nimetler saylamayacak kadar oktur. Bu nimetlerin sahibine

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

kr, insanlk borcudur, yaratln gereidir. kr borcu, iman ettikten

sonra, btn bir mr Allahn istedii gibi yaamakla, nimet sahibinin

rzs dorultusunda yaamakla yerine getirilir. (14)

Tekbir: Tekbir, szlkte, yceltmek, byk tanmak, ululamak

demektir. Tekbir, bu anlamda Kuranda syle gemektedir:Ve de ki:

Hamd (vg), ocuk edinmeyen, mlkte orta olmayan ve d knlkten

dolay yardmcya da (ihtiyac) bulunmayan Allaha aittir. Ve Onu tekbir

edebildike tekbir et (byk tan) (17/sr, 111)

phesiz lemlerin Rabbi Allah (c.c.) her eyden ycedir ve byktr.

Kibriy yani her trl ycelik ve byklk Onun Rabliinin gereidir.

Mminler, iman ederek bu bykl tasdik ederler. Onlar Allah n

bykl (kibriys) karsnda istikbar etmezler, byklk taslayp kibir

gstermezler. Mminler, Allah n kendilerine hidyet vermesinden dolay

Allah tekbir ederler, Sen en byksn derler. Byklk (kibriy)

kelimesi neyi ifade ediyorsa, byklkten ne kasdediliyorsa hepsinin

Allaha ait olduunu iln ederler. te tekbir, Allah n her eyden stn,

ulu, azamet sahibi ve byk olduunu sylemenin addr.

Tekbir deyince elbette akla tekbir cmlesi gelir. O da herkesin bildii gibi

Allah ekber cmlesidir. Bu da Allah en byktr demektir. Bu sz,

sradan bir cmle deildir. Farkl ilhlara inanan kimseler, tapndklar

ilhlar byk bilirler. Birtakm zorbalarn, diktatrlerin, tutlarn nnde

secde edenler, ya da onlara severek itaat edenler; onlar ok byk, en

byk tanrlar. Kimileri kendilerine hkmeden g odaklarn, iktidar

sekinlerini, devlet erkini en gl ve byk zannederler.

Rabbimiz mminlere Allah ekberi reterek, btn bu byklk

yanllndan onlar kurtarmtr. En yce olan; ei ve benzeri olmayan,

her eyi yoktan var eden, sonsuz g sahibi, her an diri ve canl olan, ezel

ve ebed olan Allahtr. Allah ekber bir iman ifadesidir. Bir din seiminin

szle dile getirilmesi, bir kulluk bildirimidir. nanan insan, bu cmleyi

syleyerek kimi byk tandn, kime ibdet edeceini iln eder.

Mekkede ilk inen yetlerde yle bir ifadeyi gryoruz: Ey brnp

rtnen! Kalk (ve) bundan byle uyarp korkut. Rabbini tekbir et (ycelt).

Elbiseni de temizle... (74/Mdessir, 1-4) slm bu ilk mesajla, insanlara

kimin byk tannmas gerektiini haber veriyordu. Ya karlar olduu

iin, ya korktuklar iin, ya da baba miras olduu iin yalanc ilhlar

ekber tanyan insanlara bundan gzel bir mesaj olamazd. Bu iln/duyuru

karsnda, bykl baka eye veren insanlarn sarslmamas

mmkn deildi. Allah ekber yce bir gerei haykryordu ve iitenleri

rpertiyordu.

bdetlerde Tekbir: Bilindii gibi mslmanlarn iar (zel sembol)

saylan Ezann ilk szleri Allah ekberdir. Mminler her ezan okuyuta,

bu gerei; iiten kulaklara, hisseden yreklere, btn canllara ve ufka

kadar btn yeryzne ulatrrlar, haber verirler. nsann dndaki btn

yaratklar Allahn bykl n zaten bilirler. Ancak hevsn ve baka

yalanc gleri tanr edinen kimileri bu geree yreklerini kapatrlar.

Okunan ezanlar bu kapal yrekleri lmsz geree ama arsdr,

abasdr.

Mminler namaza da tekbir ile, Allah ekber diyerek balarlar. Bylece

insan, gnlne girebilecek btn sevgileri, btn ycelikleri, btn deerli

sanlan eyleri bir tarafa atp hepsini elinin tersiyle arkaya frlatr ve

ylece byk olan, en byk olan Rabbinin huzuruna kul olmann bilinciyle

ve teslimiyetiyle durur. Allah ekber sz, kulun Allah tasdik etmesinin,

Ona teslim olmasnn, Ona kar kul olduunun bilincine varmasnn aka

gsterilmesidir. Tekbir, bakalarnn inand btn byklk

(istikbar/kibriy) anlaylarnn reddedilmesidir.

Namazn rknlerinin her birinin arasnda da Allah ekber denilir.

Bylece bu muazzam gerek sk sk vurgulanr. Bu vurgu mmin

tarafndan ncelikli olarak kendi nefsine kar yaplr ki, nefis elindeki

imknlarla byklk duygusuna kaplmasn. Sonra da bakalarna

duyurulur. Bayram gnlerinde, hac zaman sylenilen terik tekbirleri de

biraz daha uzun cmlelerle ayn eyi ifade etmektedir. Her namazn

sonunda yaplmas tavsiye edilen tesbih dularnda da otuz defa

Allah ekber denilir. Bu ve dierleri, Allah en yce ve byk bilmenin

farkl ekillerde beyan edilmesidir. Mmin bylece imann kuvvetlendirir,

insanlar bu ycelie dvet eder.

Allahn dnda herhangi bir varla en byk diye hitap etmek phesiz

slm'n lleriyle badamaz. Bu niteleme ister sevgiden isterse

korkudan kaynaklansn, farketmez. En byk olma sfat; nitelik, nicelik,

makam, g ve kudret kayna olarak Allaha aittir. Meczen de olsa bir

bakasna, falanca kii veya ey en byk, baka byk yok demek slm

inancna terstir. Hi bir makam, hi bir g, hi bir sevgi ve korku Allaha

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

ait olanla yanyana dnlemez. Bir eyi Tanr gibi grenler, ya da Allaha

ait bir sfat yaratlmlara verenler, iman iddialarna ramen irke d

erler (2/Bakara, 165; 17/sr, 111). (15)

Zikrin Zdd; Unutma ve Gaflet

Zikir ve Unutma: Kii, sevdiini unutmaz. Gerekten seven kimse,

sevdiini gnlne yerletirir, onun ismi azndan d mez, nereye gitse, o

sevgi ve hatrlama, kendisini terk etmez. M 'min iin Allah' zikir, Allah

sevgisinin olmazsa olmaz gstergelerinden biridir. ster tekbir, ister

tevhid, ister tesbih, ister hamd, isterse Allah'n isimlerini, bata "Allah"

lafz olmak zere zikretmek, hatrlamak, tekrar etmek insan iin ok

nemlidir ki, din srarla bunu tavsiye eder: "Ey iman edenler, Allah' oka

zikredin." (33/Ahzb, 41) Allah' oka hatrlayp O'nun ismini tekrar tekrar

dillendirmek, gn l ve zihne devaml yerletirmek, insan iin hayat nem

tar. Zikir, huzur iin, stres ve bunalmlardan kurtulmak iin de nemlidir:

"Dikkat edin, kalpler ancak Allah'n zikriyle tatmin olur." (13/Ra'd, 28)

buyurulmutur. Zikrin unutmaya kar da ila olduunu hatrlatmak yerinde

olur: "Unuttuun zaman Allah' zikret!" (18/Kehf, 24)

nsan, unutkan bir varlktr. "Hfza-i beer, nisyn ile ma'lldr." Yani,

beerin bellei, unutma zaaf ile hastadr, rzaldr. Araplarn atasz

halinde syledii bir sz de bunu pekitirir: "Evvel 'n-ns evvel 'n-nsi"

anlam: "nsanlarn ilk unutan, ilk insandr." Kur'an, bu gerei yle ifade

eder: "Andolsun Biz, daha nce dem'e ahit (emir ve vahiy) vermitik. Ne

var ki, o, (ahdi) unuttu. Onda azim de bulamadk." (20/Th, 115).

Unutkanlk, ilk insanda ortaya km, son insana kadar da bu zellik

kendini gsterecektir.

"Unutma" zaafyla yaratlan insana "hatrlatma" yaplmaldr. Allah, vahiy

ve peygamberler araclyla insana hakikatleri hatrlatmaktadr. Kur'an'n

bir ismi de o yzden 'hatrlatan' anlamnda "Zikr"dir (15/Hcr, 9). Kur'an'n

bir hatrlatma ve t olduu "tezkira" ve "zikr" kelimeleriyle de belirtilir.

Kur'an'da namaz da "zikir" olarak ifade edilir ve Allah, "Beni zikir iin

namaz kl" (20/Th, 14) buyurur. nsanlara Kur'an'la gerekleri hatrlatp,

O'nunla t vermek gerekir: "... Sen onlarn zerinde bir zorlayc

deilsin. Tehdidimden korkanlara Kur'an'la hatrlat/t ver." (50/Kaf, 45)

Hatrlatma ve t, m 'minlere fayda verecektir: "Sen yine de

hatrlat/t ver. nk hatrlatma/t, m 'minlere faydaldr."

(51/Zriyt, 55) Peygamber de, ancak hatrlatcdr: "(Raslm,)

hatrlat/t ver. nk sen ancak hatrlatcsn/t vericisin."

(88/iye, 21). M 'minler de birbirlerine ve dier insanlara,

hatrlatmalarda bulunmal, Allah', hireti unutanlara hatrlatmal,

hatrlatmal, hatrlatmaldr. (16) te bu tekrar tekrar hatrla(t)malar

zikirdir.

Zikir ve Gaflet: "Gaflet" kelimesi, szlkte, terk etmek, nemsememek;

dikkatsizlik, dalgnlk ve ihmal gibi anlamlara gelir. Kavram manasyla

gaflet; bir eyin gereklilii ortada iken bunun idrk edilmemesi, ya da

yeterince dikkatli ve uyank hareket edilmedii iin insana gelen yanlg

durumudur. Gaflet kelimesi Trkeye unutma veya yanlma eklinde

evrilmektedir. Gaflet, bu iki mny da tamakla birlikte, bunlardan

daha farkl anlam vardr.

Nisyan da unutma anlamna gelir. Ancak bir eyi bilmeden terketmek

nisyan; bile bile terk etmek ise gaflettir. Gaflet kavramnn anlam

sahas ierisinde, bir gerek ortada iken, ondan bile bile habersiz olmak,

ona kar unutkan bir tavr taknmak, ya da ona kar kula, gz,

anlay kapal tutmak vardr.

Kuranda Gaflet Kavram: Gaflet kelimesi Kuranda, ayn zamanda

habersiz olma anlamnda da kullanlmaktadr. (bkz. 12/Ysuf, 3; 50/Kf,

22).

Gaflet iinde olanlara, bir eyi bile bile unutanlara gfil denir. Kuran,

Allahn yetlerini anlamayp, onlara srt dnenlere, hak dvet karsnda

unutkan bir tavr taknanlara ve aldrmayanlara gfil demekte ve onlar

knamaktadr. ....Kalpleri vardr bununla kavrayp anlamazlar, gzleri

vardr bununla grmezler, kulaklar vardr bununla iitmezler. Bunlar

hayvanlar gibidir, hatta daha da aadrlar. te bunlar gfil olanlarn ta

kendileridir. (7/Arf, 179)

Kalp, Hakk anlayp kavrayacak, gz Hakk ve ona ait iaretleri grecek,

kulak ise Hakktan gelen dveti duyacak ekilde yaratlmtr. Bunlar

yerli yerinde kullanmayp, Hakktan habersiz olanlar, habersiz gibiymi

gibi davrananlar, gfillerdir. Allah (c.c.) mminlere gfillerden olmayn

diye tenbih ediyor (7/Arf, 205). Bu anlamda gfil olmak, inkrclara,

kfirlere ait bir sfattr. Allahn yetlerinin ve dvetinin deerini ancak

inkrclar idrk edemez; bu dvetin gereini yapmayanlarn d ecekleri

durumu ancak gaflet iinde olanlar anlamazlar.

Bu bakmdan gfil olanlar Cehenneme gideceklerdir (10/Ynus, 7-8).

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

Dnyada iken Allahn yetlerinden, hirette olacaklardan gaflet iinde

olanlar, ldkten sonra hiret gerei ile yz yze gelince yaptklarndan

veya dnyada gaflet iinde yaadklarndan dolay pimanlk

duyacaklardr (21/Enbiy, 97). Kuran, slih amel ileyen mminlerin ve

yanl i yapan, ya da Allaha kar gelen dier insanlarn yaptklarndan

Allahn gfil olmadn sk sk vurgulamaktadr (2/Bakara, 74, 85, 140,

144; 3/l-i mrn, 99; 11/Hd, 123, vd.).

Yeryznde istikbar edip (byklk taslayp) Allah n yetlerinden yz

evirenler, azgnlk yolunu benimserler; nk onlar yetleri yalan sayarlar

ve yetlerden gfil olurlar (7/Arf, 146). Zaten yeryznde insanlarn ou

Allahn yetlerinden gfildirler (10/Ynus, 92). Hayatn yalnzca dnyada

yaanandan ibret olduunu sananlar; aslnda, hayatn sadece d yzne

bakan, Allahn yoktan var ettii varln ve hayatn arka plannda olan

hikmeti grmeyen ve hiret hayatndan gfil olanlardr (30/Rm, 7). Ancak,

Allahtan gelen yetlere inanp gereini yapanlar hem dnya hayatnn

hikmetini anlarlar, hem de lmden sonrasnn farkndadrlar.

Allah (c.c.), demoullarnn srtlarndan kendi nesillerini karp onlar

kendi nefislerine kar hit tutmutu. Sonra da onlara Ben sizin Rabbiniz

deil miyim? diye sormutu. Onlar da evet, Sen bizim Rabbimizsin

demilerdi. Rabbimizin bunu byle yapmasnn sebebi, insanlarn sonradan,

Ya Rabbi, bizim bundan haberimiz yoktu, biz bundan gfildik dememeleri

iindi (7/Arf, 172). Kuran, peygambere in hkme balanp bitecei,

kahr dolu hasret gnyle onlar uyar, korkut ki; onlar bir gaflet

iindedirler ve onlar (yetlerimize) inanmyorlar demektedir (19/Meryem,

39).

Kuran, dnya hayatna dalp kulluu unutan, insan olarak grevini yerine

getirmeyen, hatta dnyalk kazanma uruna irk, isyan ve gnah iinde

yzen kimselere, zellikle de mminlere u uyary sunuyor: nsanlarn

sorgulanmas yaklat, kendileri ise bir gaflet ierisinde yz

evirmektedirler. (21/Enbiy, 1). Peygamberimiz (s.a.s.) de Allahtan,

Onun yetlerinden, Onu zikretmekten gaflet edilmemesini, gaflet

ierisinde yaplacak bir dunn kabul edilmeyeceini haber vermektedir

(Tirmiz, Ahmed bin Hanbel, Muvatt). (17)

bdetlerin En Byklerinden Biri, Belki Birincisi;

Zikir

(Raslm!) Sana vahyedilen Kitab oku ve namaz kl. Muhakkak ki

namaz, fah ve mnkerden (hayszlktan ve ktlkten) alkoyar.

Allah(n) zikir(i), elbette en byk (ibdet)tr. Allah yaptklarnz bilir.

(29/Ankebt, 45)

Anlp yd edilmeye en lyk Allah olduu iin, zikir kelimesi sylenir

sylenmez hemen Allah zikretme mns ruhlarda canlanr. Zikir, sadece

tarikatlara has bir det, ve halkn h ekmek diye isim takt, snnetten

farkl usl ile icr edilen bir yin deildir. Zikir, bir iman nian, bir ibdet

almeti, bir slm simgesi...

Zikir, Kuranda bizzat Kuran n bir ismi olarak getii gibi; ibdetlerin en

kapsamls olan namaza da zikir deniliyor. Namaz klan bir mmin Allah

anmakta, zikretmektedir. Bu zikir abdestle balar. Onun huzuruna

kacann uuru iinde, Onun sevgili raslnn rettii biimde

hazrlk yapan insan, Allah yd etmekte, Onu zikretmektedir. Kbeye

tevecch ettiinde zikirdedir. Niyet ve tekbir zaten zikirdir. Derken Allah

tesbih ile, hamd ile, Ondan baka ilh olmadn ifade ile zikir srdrlr.

Namaz klan bir mmin, bir taraftan da okuduu srelerin mnlarn

dnr. Kalbi okuduu sreye gre halden hale girer. Lisanen zikir

namazdadr, kraat sretiyle. Kalben zikir namazdadr; tefekkr, hayet,

mit, muhabbet sretiyle. Bedenin organlar ile slih amel cinsinden

eylem olarak zikir de en gzel ekliyle namazdadr; kyam, rksu,

secdesi, oturuu ile...

nsan, beden ve ruhtan ibret olduu gibi; lem de ehdet ve gaybdan

ibret. Yani, grnen ve grnmeyen lemler var. nsann maddesi bu

lemin maddesinden szld iin, bedenen yapt zikir de kinatn

zikrini temsil eder. Gk grlemesinden imek akmasna, yaprak

hrtsndan ku cvltsna kadar bu lemi dolduran btn sesler bir nevi

kraattir. Kudretin sylettiini duyururlar bize. Ve biz namazda Kuran

okumak sretiyle bu cehr zikirlere hem itirak eder, hem de hepsinin

nne geeriz. Tefekkr ise, melekler leminin zikrini temsil ediyor.

Mminin zikri namazla snrl deildir. Zikir kelimesi, tesbih, hamd, tekbir,

namaz, Kuran okumak, Allah rzs iin bir eyler renmek ve retmek

gibi mnlarn tmn iine aldna gre mminin Allahn anmas,

hatrlayp yd etmesi sadece namaza mahsus deildir. Allah dnd

nde, Allah n emrine teslim olarak yapt mer her iinde, kuds

kelimeleri sylediinde nerede ve ne zaman olursa olsun insan zikirdedir,

ibdet halindedir. Caddede yrrken, haram nazardan saknd mddete

insan zikirdedir. Ticaretinde, ly salam tuttuka ve Allah n

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

hkmnn, koyduu snrn dna tamad mddete insan zikirdedir.

Kuran, mminin her eyidir. Gndzn de, gecesini de Ona gre

tanzim eder; bylece aralksz zikretmi olur. Allah Rasln hatrlamak,

insan Allah' zikre gtrd nden, bir mmin, Raslullah n hangi

snnetini ilerse ilesin, o an zikirdedir. Bize Allah hatrlatan, Ona dvet

eden her ahs, ders, faliyet, gayret, konuma, alma da zikirdir.

Yedi gk, dnya ve bunlarda bulunan herkes (herey) Onu tesbih eder.

Onu hamd/vg ile tesbih etmeyen hibir ey yoktur. Ne var ki siz,

onlarn tesbihini anlamazsnz. (17/sr, 44) Bu yette ifade edildii gibi

her mahluk, her ey Allah zikretmektedir. Zira, hamd ve tesbih, zikrin

birer eididir. lm, kabir, maher, hesap, srat, Cennet, Cehennem

safhalarnda btn insanlar, bir an gfil olmakszn, hep Allah

hatrlayacaklar, Onu yd edeceklerdir. Ama, Cehennemde yanan bir

inkrcnn, bu ge kalm zikri, artk ona bir fayda vermeyecektir. (18)

Mminlere Zikrin Emredilmesi: Rabbimiz, mminlere kendisini srekli

olarak zikretmelerini emrediyor. Zikretme emri bazen krle, bazen

verilen nimetleri hatrlatma ile, bazen namazla, bazen dier ibadetlerle,

bazen verilen zaferle birlikte gelmektedir. Kuranda zikredenler v

lrken, zikirden yz evirenler knanmaktadr . u yet olduka dikkat

ekicidir: Kim de benim zikrimden yz evirirse, artk onun iin skntl

bir geim vardr ve biz onu Kyamet gn kr olarak haredeceiz

(mahere getireceiz) (20/Th, 124) Bu yetten bir nceki yette, ilk

insann Cennetten karl hatrlatlp, Allahn gnderdii hidayete

uyanlarn dnya hayatnda armayacaklar haber veriliyor. Bu yette

geen Zikr, insan hidyete gtren vahiy, vahiyle gelen ilh kitaplar ve

peygamberlere bildirilen eyler veya son vahiy olan Kuran, ya da bizzat

Allah anmak anlamlarna gelebilir. (Muh. bn Kesir, 2/497; Ebus-Suud,

Tefsir, 3/496).

Allahn Zikrinden kim yz evirirse onun hakk dar bir geimdir, skntl

bir hayattr, mutsuz bir yaantdr (20/Th, 124). Mminler, inandklar,

her an tesbih ettikleri ve nnde kulluk yaptklar Rablerini hi bir zaman

unutmazlar. O Rabbe kar duyduklar sevgi ve takva duygusu srekli

onlarn iindedir. Onlar devaml bir ekilde Allah zikrederler. Bu zikir

(anma) hi bir zaman unutulan eyin tekrar akla getirilmesi deil, bilakis;

srekil kalpte ve benlikte olan Allahn varln tekrar hatrlamak, Onun

nimet verici olduunu itiraf etmek, Onun bykl n ve yceliini dile

getirmek ve ibadeti yalnzca Ona yaptn ortaya koymaktr.

Mmin, evrenin her kesine yerlemi olan saysz yetleri grdke,

onlardan haberdar olduka, Kurandaki yetleri okuduka, Rabbini tekrar

hatrlar. Onun kalbi ve organlar Allah anmaktan hi uzak kalmaz. Ancak

onu Allaha gtrecek bir sebep grd zaman, iman artar, Allah n ve

Onun ulhiyyetini (ilhln) tekrar aklna getirir. Fakat bu hatrlay,

yalnzca zihinde bir beliri veya dilde bir sz halinde olmaz. Bu hatrlay,

bu anma (zikir) bedeni kaplar, organlarda amel olarak ortaya kar.

Mminler ancak o kimselerdir ki, Allah anld (zikredildii) zaman

yrekleri rperir, Onun yetleri okunduu zaman (bu onlarn) imanlarn

artrr ve yalnzca Rablerine tevekk l ederler. (8/Enfal, 2; ayrca bkz.

22/Hacc, 35) Bir baka yette ise, Allahn ad anld zaman mminlerin

secdeye kapandklar haber veriliyor (32/Secde, 15).

Mminlere Allahn yetleri hatrlatld (zikredildii) zaman, onlarn

kalpleri bu yetlere kar kr ve sar olmaz (25/Furkan, 73). Halbuki

inkrclar, kendilerine yetler hatrlatld zaman, hatrlatlan eyden

(zikirden) t almazlar, zikri hatrlamak istemezler. (37/Sfft,13). Onlar,

kelimeleri konulduklar yerden saptrrlar ve kendilerine verilen zikirden

pay almay unuturlar (5/Mide, 13). Mescidler, -hatta kiliseler ve havralar

bile- ilerinde Allah n ad anld iin deerlidirler (22/Hacc, 40).

Mescidlerde Allahn adnn anlmasn (zikredilmesini ) engellemek zulmn

ta kendisidir, bunu yapanlar da zlimlerdir (2/Bakara, 114).

Ne zaman ierisinde savatan sz eden (zikreden) bir yet nazil olsa, veya

cihaddan bahseden bir yet okunsa, kalplerinde maraz olanlar, yani

mnafklar, lm baygnl gibi bakmaya balarlar (47/Muhammad, 20).

Kendilerine Allahn yetleri zikredildii zaman srtlarn dnenler

zlimlerdir. Onlarn kalpleri zerinde hakk anlamalarna engel bir perde

vardr (18/Kehf, 57). Kendilerine Peygamberlerle ve vahiyle zikredilenleri

(hatrlatlan ilh hkmleri) unutanlar, servetleriyle marrken anszn

cezaya uratldlar (6/Enm, 44).

Kuran, mminlerin Allah zikretmelerini, hem de oka zikretmelerini

emrediyor (2/Bakara, 152, 203; 8/Enfl, 45; 62/Cuma, 10). Mminlerin

bir zellii de Allah zikretmeleridir (3/l-i mrn, 133-135). Halbuki

mnfklar her konuda olduu gibi bu konuda da Allah aldatmaya

alrlar. Namaza enerek kalkarlar, Allah az zikrederler (4/Nis, 142).

Baz insanlar kendi hevsna uyar, kendi arzusundan baka kural tanmaz,

Allah n ne emrettii onu ilgilendirmez. Byleleri Allah zikretmeyi unutan

kimselerdir (18/Kehf, 28). Bizi zikretmekten yz evirenlere ve dnya

1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328

hayatndan baka bir ey istemeyenlere aldrma. (53/Necm, 29) bdet

yerlerinde Allah tesbih eden mminleri, ne al-veri, ne ticaret Allah

zikretmekten, namaz klmaktan alkoymaz. Onlar gzlerin ve gnllerin

dnecei gnden korkarlar (24/Nr, 36 -37). Allah (c.c.) mminleri yle

uyaryor: Ey iman edenler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah

zikretmekten alkoymasn. (63/Mnfikun, 9)

Bu uyary anlayan ve Rabbine hakkyla kulluk yapma gayretinde olan

mminlerin zellikleri yledir: Onlar, ayakta iken, oturuken, yan

yatarken, Allah zikrederler, gklerin ve yerin yaratl konusunu

dnrler (ve derler ki :) Rabbimiz, sen bunu bouna yaratmadn. Sen

pek ycesin, bizi ate azabndan koru. (3/l-i mrn, 191). Allah (cc),

zikreden erkeklere ve zikreden kadnlara byk mkafatlar hazrlamtr.

Onlarn dereceleri pek yksektir (33/Ahzb, 35).

Zikir Ibdetinin Yerine Getirilmesi: Zikir ibdetinin ne kadar nemli

olduu Kuran yetlerinden ve hadislerden anlalyor. Yukarya aldmz

bir ka yet bu konuda bize yeterli bilgiyi veriyor. Rabbimiz, vurgulu

cmlelerle kullarnn kendisini zikretmelerini emrediyor. Bir anlamda

imann ortaya konulmas ve Allaha itaatin ifadesi olan bu zikir ibadeti

nasl yerine getirilecek? Ya da hangi ibdetler zikir saylmaktadr? Zikrin

zel bir ekli var mdr?

Bilindii gibi Kuran, ilk insann (yani Hz. demin) hata yaptktan sonra

Rabbinden birtakm kelimeler aldn ve onlarla Rabbine tevbe ettiini

haber veriyor. lk insan, bu kelimelerle Rabbini tezekkr etmiti,

unuttuunu hatrlayabilmiti. Levh-i Mahfuzdan zikr o