UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET POLITIKIH NAUKA Odsjek odbrana i sigurnost

Predmet

Tema

SmiNRRSKI ffD

: Historija Bosne i Hercegovine

: Zloin poinjen nad Bonjacima Bugojna u periodu agresije na RBiH, 1992, do 1995. godine

Datum ; juni, 1998,godine

Studeni: Edin Ramio

Predava; proldr.Smail eki

Predmet ovog seminarskog rada bit e zbin poinjen nad Bonjacima Bugojna za vrijeme agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu u periodu 1992. - 1995.godine, sa teitem na ztoinu poinjenom od strane HVO Bugojno u toku agresije HV i ekstremnog dijeia HVO na RBiH, u naselju Vmanja u periodu 16.07. do 28.07.1993.godine.

Seminarski rad sastavipn je od etiri dijeia, i to :

I - Uvodni dio, koji obrauje presjek vojno-poiitike situacije na teritoriji opine Bugojno u periodu april 1992.godine - juni 1993.godine, presjek vojno-poiitike situacije neposredno pred agresiju HVO na teritorij opine Bugojno i uzroke agresije HVO na teritorij opine Bugojno.

ii - Agresija HVO na teritorij opine Bugojno, koja obrauje hronobgiju agresije HVO na teritorij opine Bugojno, zbine nad Bonjakim stanovnitvom i materijalnim dobrima..

Hl - Zloin poinjen u Bugojnu u periodu 1992.godine do 1995godi ne koji obrauje, odnosno rezimira zloine poinjene nad stanovnitvom, materijalna stradanja i odgovornost za poinjene zloine u navedenom periodu.

IV - Zavrni dio, koji daje zakljuak o uzroku i korijenima agresije na teritorij opine Bugojno.

! U V O D N I S O

1. Presjek vojno - politike situacije na teritoriju opine Bugojno u periodu april '92,- juni 93.

Poloaj opine Bugojno, na zamiljenoj granici podjele RBiH izmeu RH i tkzv. SRJ, visok tempo narastanja jedinica TO RBiH to uvjetuje relativno brzo razoruavanje ili protjerivanft paravojnih formacija SDS sa podruja opine Bugojno, kao i injenica da HVO u pomenutom periodu nije imao dovoljno snaga da adekvatno odgovori snagama SCA u sluaju propadanja dogovora o podjeli RBIH, uvjetuje, us lovno reeno, nizak i sporadian nivo aktivnih borbenih dejstava od strane SCA i paravojnih formacija SDS, odnosno voenje "zajednike" i "miroljubive politike od strane politikog I vojnog vrha HVO.

Meutim, naprijed navedeno ne znai da je pomenuti period protekao u miru, naprotiv podruje opine je bilo svakodnevno - kontinuirano izloeno estokim artiljerijskim napadima od strane SCA iz pravca okupiranih prostora opina Donji Vakuf i Kupres sa ciljem ubijanja stanovnitva i razaranja samog grada, odnosno ostvarivanja psihobkog efekta koji bi doveo do do to veeh iseljavanja stanovnitva sa ovoga podruja. Sa druge strane, HVO-Bugojno, pod izravnom komandom HV, svojim aktivnostima psihoiiki i "materijalno" pospjeuje iseljavanje Bonjakog naroda, dok na Hrvate dfiiuje "pozitivno" u nastojanju da tu ostanu i u datom momentu ostvare pozitivan omjer potreban za preuzimanje potpune kontrole nad teritorijom opine Bugojno i svim njenim potencijalima.

Prividno odsustvo aktivnih b/d na podruju opine Bugojno, SCA koristi za odvoenje borbenih efektiva na druge pravce, a HVO za upuivanje dijela snaga na teritorije gdje je agresija od strane HV i HVO na RBiH ve bila zapoeta, odnosno na provoenje potpune

ekonomske hbkae svih Bonjakih institucija opine Bugojno, a time i jedinica TO RBiH: odnosno ARBiH (potpuno ograniavanje kretanja ljudi i roba preko teritorija pod kontrobm HVO).

Meutim i pored navedenih aktivnosti jednog i drugog agresora, Bonjaci Bugojna kroz jedinice TO RBiH, odnosno ARBiH uspijevaju da ostvare znaajan uiicaj na ovome podruju, te da u znatnoj m pri onemogue agresore u realizaciji zamiljenih ciljeva, koji su prvenstveno bili usmjereni na podjelu RBiH i bioloko unitenje Bonjakog naroda.

Zavretak perioda pomenutog u podnasbvu karakterne postojanje dvije oruane sile na podruju opine Bugojno, Armije RBiH legalne oruane sile i HVO-a, koji se ve u veem dijelu RBiH oruano priklonio ideji saradnje sa SCA na podjeli RBiH.

Jedinice ARBiH, u tom periodu formirane u jednu motorizovanu brigadu i dva opinska taba sa tri protiv-diverzantska odreda bile su brojno sposobne da se suprostave kako jednostranoj, tako i obostranoj agresiji, ali su bile izuzetno slabo materijalno opremljene.Na drugoj strani jedinice HVO-a, formirane u 104.HVO brigadu "Eugen Kvaternik i domobransku pukovniju, bile su brojano slabije, ali su imale izuzetnu premo u materijalno faktoru i mogunost, u sluaju potrebe pristizanja pomoi u ljudstvu sa drugih podruja.Premo HVO-a u materijalnom faktoru ogleda se kroz kvalitetnu i neprekidnu bgistiku podrku od strane RH, odnosno HV, to je vidljivo iz dokumenata koji su dati u pribgu ovog rada.

Bitan segment ivota, ekonomija, odnosno bolje reeno osnovni usbvi ivota za Bonjake bili su gotovo nesnoijivi[ privreivanje na podruju opine zbog borbenih dejstava bib je gotovo onemogueno, a pristizanje humanitarne pomoi, a samim time i njena distribucija pod kontrobm HVO-a, tako da su Hrvati na suprot Bonjacima imali i vie nego to im je bib potrebno {najkarakteristiniji primjeri su da pomo Bonjacima koju je distribuirao MDD Mernamet nije dijeljena po dva mjeseca, a i kada je dijeljena bila bi minimalna, dok je Karitas istovremeno dijelio Hrvatima pomo u 4 - 5 navrata, pa ak pakete na kojima se jasno moglo vidjeti da su donacija islamskih zemalja namijenjeni za podjelu u povodu Islamskih praznika).

2. Presjek vojno - politike situacijeneposredno pred agresiju HVO na teritorij opine Bugojno

Presjek iznesen u prethodnoj taki, agresija snaga HV i HVO na susjedne opine G. Vakuf i N. Travnik, sve agresivnije ponaanje pripadnika HVO-Bugojno prema pripadnicima ARBiH i uops Bonjacima, prisustvo teze o zamjeni teritorija Vrbaske doline za Lavansku dolinu, kao i izuzetno teka materijalna situacija za graane Bugojna Bonjake nacionalnosti odlika su perioda neposredno pred otpoinjanje oruane agresije na ARBiH, Bonjake i Bugojno.

Bitna karakteristika tog perioda je i izrazita saradnja HVO-a sa SCA, to se ogledab kroz predaju naoruanja i teritorija, te izlazak snaga HVO i hrvatskog naroda preko teritorija pod kontrolom SCA na teritorije pod kontrobm HVO-a (vee kompaktne teritorije), koje je vreno sa teritorija gdje je po procjenama politikog i vojnog vrha HVO-a hrvatski narod bio ugroen i pod dominacijom Bonjaka - ARBiH (primjeri zato su : dio opine Novi Travnik - sela Rude, Gornje i Donje Peine, gdje je HVO predao naoruanje i izuzetno vane zemljine objekte snagama SCA; opina Travnik gdje su snage HVO-a poslije neuspjene agresije na ovu opinu izvrile povlaenje preko teritorija pod kontrobm SCA i p niz

ii

Hiprimjera), io p potvrivalo stalno prisutnu iezu o postojanju dogovora o podjeli RBiH na dva dijela izmeu RH i tkzv.SRJ.

Komunikacijska hbkada opine Bugojno, odnosno Bonjaka i A.RBiH je tiia potpuna, teror je porastao, uestala su uhistva Bonjaka, kako civila tako i pripadnika ARBiH na raznim punktovima HVO-a, iz zasjeda isl, odnosno broj nestaiih lica se poveavao iz dana u dan.

Takva situacija izuzetno se negativno odraavala na stanje u ARBiH, bgistika podrka je bila prekinuta, kontakti sa susjednim jedinicama (sa drugih opina) svedeni su na minimum i usko kana Sisani, a ii imaia je i svoj pozitivan efekat - izazvaia je revolt kod svih graana Bonjake nacionalnosti, bez obzira na starost i pol i pojaala spremnost za opstanak na ovim prostorima, to je vjerovatno i im ah presudan uticaj na potpuni sbm agresije HVO-a na Bugojno (ovo djelomino moemo dovesti u vezu sa uenjem poznatog islamskog naunika i dravnika ibn Haiduna, koji je u prvi plan isticao faktor Asabijje).

3. Uzroci agresije HVO na teritorij opine Bugojno

Korijeni uzroka agresije HVO na teritoriju opine Bugojno svakako lee u istorijskoj teritorija Inoj pretenziji susjedne Hrvatske prema RBiH, koji su aktueiizirani i konkretizovani kroz dogovor o podjeli RBiH izmeu Tumana i Mitoevia, a prema kojem je teritorija opine Bugojno trebala pripasti Hrvatskoj strani.

Takoe, kao jedan od bitnih uzroka moemo vezati za period U svptskog rata, kada je znatan broj hn/atskog stanovnitva sa ovog teritoija pripadao ekstremnim i nacistikim ustakim formacijama poznatim po svopj okrutnosti i zloinima (prema nekim izvorima smatra se da se radib o broju oko 1000 lica).Bugojno p vaito kao "hrvatski grad" - "Mali Rim" i samim time predstavljah imperativ hrvatskim ekstremistima u izvrenju agresip.

Evidentni su dokazi o nacistikoj prirodi HVO-a, od okrutnosti prema Srpskom stanovnitvu na poetku agresip na RBiH (misli se na lica koja su ostala na teritoriji pod kontrolom legalnih viasti RBiH), kada su pripadnici HVO-a spaljivali ive ljude, unitavali i spaljivali kompletna srpsaka naselja, do slika kop pokazuju vojno i politiko rukovodstvo bugojanskog HVO-a u nacistikim uniformama uz nacistike pozdrave i zastave (u pribgu rada date su fotokopip dvip slike).

Posiip poraza ekstremne politike HVO-a na teritoriji opine Travnik i usppnog suprostavijanja identinoj politici na teritorijama opina G. Vakuf i N. Travnik i HVO-Bugojno dobija signal za otpoinjanp napadnih borbenih dejstava sa radikalnim ciipm unitavanja Bonjakog naroda, stavljanja cjebkupne teritorije opine Bugojno pod kontrolu i stvaranja usbva za konano i potpuno stavljanp teritorija srednp Bosne pod kontrolu, vojnu i politiku, HVO-a odnosno RH i HV.

IV

! i AGRESIJA HVO NA TERITORIJU OPINE BUGOJNO

1. Hronoiogija agresije HVO na te rito rij opine Bugojno - naselje Vrbanja

Agresija snaga HVO na grad Bugojno, njegove stanovnike i jedinice ARBiH. koa nosioce odbrane zapoinpne 17.07. i 993. godine.U poslijepodnevnim satima, toga dana na HVO punktu "Kandijski most" u naselju Vrbanja zarobljeni su i fiziki zbstavijani pripadnici MUP-a RBiH, SJB Bugojno : Mui Esad, Hozi iVfup i eho Ekedin. a potom muki ubijeni i izmasakrirani. Navedeni policajci zarobljeni su i zbstavijani od strane Crnjac Marta, Vuak ivice i Kovaevi Josipa "Koe sa "ATG" grupom. Tijeia navedenih policajaca pronaenja su u periodu od 12.-18.08.1993.godine u naselju Vrbanja ispod viseeg mosta na Vrbasu, te su tom prilikom uoeni tragovi zbstavijanja i muenja od strane hrvatskih ekstremista, policajac Mui Esad imao je smrskano lice, nadlakticu iijeve ruke rasjeenu noem, prebmijenu butnu kost na desnoj nozi, te vie prostrijeinih rana po itavom tijelu, policajac Hozi Mup imao p smrskano lice, prebmipnu desnu ruku i brojne povrede nanesene otrim predmetom, a policajac eho Eivedin p zaklan, tupim predmetom mu p probipna bbanja, a po tipiu p imao vie prostriplnih rana.

Narednog dana HVO zapoinp brutalnu agresiju na teritoriju cpie opine Bugojno, cpbkupnim artiljerijskim i ppadijskim arsenalom dpiup po civilnim naseljima, privrednim i vprskim objektima, te pdinicama ARBiH. Posipdica iznenadnog napada, njihove estine i bezobzirnosti biia p i dovoenp u potpuno okruenp bugojanskih naselja Vrbanja, Crnice i Vrpe, gdp je zaroblpn ostao vei broj ljudi, ena, dpce i staraca, dok se samo pdan manji dio uspio izvui iz okruenja i doi na teritoriju koju p kontroiisaia ARBiH.HVO ekstremisti, meu kojima su se najvie isticali aki Dragan iz Ziavasti, Pavkovi

ivko iz Gorue, Vuak ivica iz drabvia i mnogi drugi, formiraju bgor za zarobipne Bonjake u podrumskim prostorijama motela "Akvarijum", gdp su ih maltretiran, fiziki i ostavljali, izgladnjivali, odvodili na prisilni rad, koristili kao ivi tit u borbenim dejstvima, a na kraju i ubijali.ehi Seimira iz Vrba nje. roenog 1969.godine, koji p bio takoe zatoen u podrumu

motela "Akvarijum", ekstremisti HVO-a izvode i muki ubijaju, njegovo tijeb p pronaeno ispod Kandijskog mosta, bbanja mu je biia smrskana tupim predmetom sa prostrpbm giave iz vatrenog oruja, nadlaktica lipve ruke sbmipna i smrskana, na grudnom kou osam uboda noem.Narednog dana, nastavlja se faistiko divijanp ekstremista HVO-a, koji otvaraju vatru iz svog raspobivog arsenala po svim obpktima u gradu, ne birajui ciipve i ne tedei nikoga i nita.Dana 19.07.1993.godine, oko 10:00 asova ekstremisti HVO su muki ubili zarobipne : izmo Ahmeta, roenog 1914.godine, izmo Zahida roenog 1916.godine, Hodi Smaiia roenog 1938.godine. Njihova tipla pronaena su u ripc i Vrbas u okolici naselja Ziavast. izmo Ahmet p imao unakaeno lice, bez nosa i donp vilice, imao p smrskanu bbanju, izmo Zahid je imao prostrijeinu ranu kroz srce, a Hodi Smaii smrskane i polomljene kosti bbanp, na leima i lipvoj ruci bio p raspen spkirom, podlaktica desne ruke sbmipna. a na obpma rukama imaop vie pospkotina od noa.

Narednog dana, ekstremisti nastavljaju sa zbinima i divljanjem nad civilnim stanovnitvom, oko 15:00 asova u naselje dovode tenk i transporter, koji su sve pred

sohom ruili i paliii, a istovremeno sa sitosa preuzea "MiSnpek" djeluju snajperskom vatrom po civilima koji su se pokuavali spasiti bpei ba u pravcu preuzea "Mllnpek, tom prilikom takoe je ubijeno vie lica : Deli Sulejman, roen 1938.godine, njegov sin Hajrudln, roen 1964. godine, Deli Em ina, roena 1952.godine, Alle Hamlja, roen 1940. godine. Velagi Mu harem, roen 1933. godine, njegova kerka Razija, roena 1964. godine i Uambrli Sanija, izbjeglica iz Donjeg Vakufa roena 193$.godine.U podrumu kue Velagl Fehke, sklonilo se oko 120 civila, uglavnom ene, djece i starijih lica, meutim to nije sprijeite ekstremiste HVO-a da iz neposredne blizine djeluju po kui iz tenka, transportera i ostale raspotoive artiljerije, od ega se kua poela zaruavati, ali na svu sreu zarobljeni" Bonjaci su uspjeli probiti zid i itavu su se no izvlaili preko livade do rijeke Vrbas.Ovdje se mora napomenuti i potresno svjedoenje silovane Smaji evaie iz Donjeg Vakufa koja kae :Biia sam udaljena tri metra od mjesta na koje su ekstremisti HVO doveli zarobljenog civila Bonjaka starosne dobi oko 22.godine i rekli m i: "Gledaj balinko kako se balija kolje, ako ti vidimo suzu u oku i tebe emo zaklati". Vidjela sam kako jedan ekstremista HVO uva zarobljenog civila Bonjaka za ruku, drugi ekstremista stoji sa noem u ruci iza lea zarobljenog Bonjaka, a trei ekstremista noem odsjeca jedno, pa drugo uho, potom nos. Ekstremista koji je stajao nad nemonim civilom Bonjakom iza lea, hvata ga za kosu, povlai mu glavu unazad, a ekstremista koji mu je odsjekao ul i nos ga kolje. Dok si ekstremisti HVO zarobljenom sjekli ui i nos i zabadali no u lea, ub se jaukanje i krik bola Bonjaka

Rezime zbolna ekstremista HVO Bugojno, odnosno najveim dijelom pripadnika jedinica Garavi" i "ATG", u naselju Vrbanja je uasavajui, ubijeno je 45 Bonjaka od kojih je veina pronaena u vie zajednikih grobnica sa izmasakriranim tijelima.

U zajednikoj grobnici u repnu ispod bazena pronaeni su : Velagl Juso, roen 1924.godine, Velagl Sadlk, roen 1962.godine, Ugarak Bulsa roena 1911.godine, Ugarak Rabija roena 1942.godine, Tali Senad, roen 1962.godine, Tall Mesu roen 1955. godinel Tali Ekrem roen 1970.godine.U zajednikoj grobnici na livadi oli Mustafe pronaeni su ; Habibovi Vehab, roen

1954.godine, izmo Zenuh, roen 1965.godine i Velagl Nuhan, roen 1961.godine (sa glavom odvojenom od trupa).

Ekstremisti HVO su ispred tale muki ubili Veii Suiejmana. roenog 1925.godine, Ledenko Em ina, roenog 1906.godine su zapalili u kui Ledenko Ale, muki ubili brani par Grii Dema la, roenog 1939.godlne i njegovu suprugu Rabi ju, roenu 1947. godine.U repnu bagaria gaja (Vrbanja), u zajednikoj grobnici pronaeni su Krki Nazif, Zuli

Nedad i ui Muharem pripadnici ARBiH, koji su tri dana prip agresip likvidirani, a tlpla lm izmasakrirana.

Pored navedenih rtava, u odbrani Vrbanp od snaga HVO, ubipni su i pripadnici ARBiH : oiAmir, roen 1965,godine, Teskeredl Senad, roen 1965.godlne, Cetin Raif i drugi.

Da bi se prikazala sva surovost i bezobzirnost poinjenog zloina, zasnovanost na mrnji prema Bonjacima i faistikoj ideologiji, ovdp dapm kompletan spisak rtava zloina HVO u Vrbanji. poredan prema datumima roenja, gdp se vidi da p za ekstremiste HVO isto ubiti starca od 87 godina, staricu od 82 godine i momia od 19 godina, odnosno da im podjela na mlade l stare, na ene i mukarce, na nemone i sposobne ne predstavlja nita kada se radi o Bonjacima.

1. Ledenko Emin, slnlmlra, roen 1906. godine2. Ugarak Bulsa, ki Hasana, roena 1911. godine

V

3. izmo Ahmet sinAvde. men 1914.godine4. izmo Zahid, sin se, roen 1916.godine5. Veiagi Juso, sin Adema, men 1924.godine6. \Mi Sulejman, sin Sitije, men 1925.godine7. Karagi Haiia. ki Mene. roena 1932. godi ne8. Karagi Sadik, sin Hasana, roen 1933.godine9. Veiagi Muharem, sin Saike, men 1933.godine

10. Deii Suiejman, sin Juse, men 1936.godine11. HodiSmaii, sin A Uje. men 1938. godine12. Uambrii Sanija, ki Murata, roena 1938. godine13. Grii Dema l sin Saiiha, roen 1939. godi ne14. Aii Hamdija, sin Omera, men 1940. godi ne15. Ugarak Rahija. ki Osmana. mena 1942. godi ne16. Grii Rabija, ki Muje, mena 1947. godi ne17. Zuii Neda, sin Hazima, men 1950. godine18. Deii Emina, ki Zabida, mena 1952.goine19. Eikaz Refik. sin Junuza. men 1953. godine2G. Habibovi Veimb, sin Rede, men 1954.godine21. Taii Mesad, sin Mustafe, men 1955.godine22. Mui Esad, sin Sabana, men 1956.godine23. Krki Nazif sin Demaia. men 1958.godine24. ui Muharem, sin Osmana, roen 1958. godine25. Aii Naim, sin Muharema, men 1960.godine26. Veiagi Nuhan, sin Juse, roen 1961.godine27. Taii Senad, sin Hamdije. men 1962.godine28. Veiagi Sadik, sin Jase, men 1962. godi ne29. Hozi Mujo, sin Hasana, roen 1963. godine30. Deii Hajrudin, sin Sulejmana, men 1964.godine31. Karagi Hajrija, ki Zaima. mena 1964. god me32. Veiagi Razija, ki Muharema, mena 1964. godine33. Cetin Rail sin Mustafe, men 1965.godine34. izmo Zenuh, sinSejada, roen 1965.godine35. Teskeredi Senad, sin Esada. men 1965.godine36. oiAmir, sin Hanefije, men 1965.godine37. Mateii Sead, sin Tahira, men 1966.godine38. Huski Mirsad, sinZahida, men 196 7. godi ne39. Hadibegovi Suiejman, sin Dafera. men 1968. godine40. eiti Seimir, sin Saiima, roen 1969. godi ne41. Karagi samir, sin Osmana, men 1970.godine42. Taii Ekrem, sin Hamdije, men 1970.godine43. Nuhi Nermin, sin uiage, men 1970.godine44. ehiAimir, sin idriza, men 1971.godine45. eho Ektedin, sin Muje, roen 1974.godine.

Pored navedenih zbina ekstremisti HVO su pljaka ii imovinu, paiiii i unitava ii objekte vlasnitvo Bonjaka. Od ukupno 95 kua vlasnitvo Bonjaka u naselju Vrbanja, zapaljene su i oteene 92 kue i 41 tala.

vn

2. Zloin HVO Bugojno poinjen na teritoriji opine Bugojno - bez naseija Vrbanja

U toku agresije HVO na grad Bugojno, stradanja civilnog stanovnitva, pripadnika ARBIH. kao I materijalnog razaranja bi to je i u drugim naseljima - dijelovima grada.Pripadnici HVO-a su iz svih raspoloivih borbenih sredstava dejstvovaii po civilnim objektima, kako privatnim tako i onim zajednikim", koje su do 'jue" zajedno gradili i koristili a naroito prema repnima razmptaja i potoajima pdlnlca ARBiH, kako onim koji su bili u funkciji odbrane stanovnitva od iznenadne, faistike agreslp HVO, tako i onima naspram snaga SCA. I van Vrbanp p bilo zloina nad civilnim stanovnitvom, karakteristian p prlm pr Bugojnaskog naselja Dn/etine, gdp su HVO zloinci, takoe poinili svirep zloin nad civiiima, Bonjacima Bugojna. Na tip lim a rtava pronaenih u ripc i Vrbas, nizvodno od pomenutoh naselja, uoeni su tragovi divljakog iivljavanja i muenja, uoeni su tragovi rezanja noem po itavom tijelu (pa ak i genita lijama), tragovi muenja - udaranja tupim predmetima, tragovi dejsb/a vatrenim orupm.U ripc i Vrbas pronaeni su ubipni u naselju Drvetine : ati Nusre t ati Sead i Husi Huso. Pored naselja Drvetina neophodno p pomenutl i Bugojansko naselp Donjii, tanip

~fo ovog naselja u blizini AT P "pediclja", gdp p bio stacioniran dio snaga HVO. Najblae reeno potresna je pria Rami Muhameda, ovjeka kopm p HVO ubio majku l brata u njihovoj porodinoj kui. U svom kazivanju istie da su kuu u kopj su se nalazili napadali pripadnici HVO, meu kojima su bile prve komije, da su kue prvih komlja sluile kao obpktiza vatreno dejstvo i a su u raznim provociranjima, psovkama i pozivima na predaju komip bile najgiasnip. Takoe ovdp p neophodno spomenuti i zatvaranp civilnog stanovnitva u podrumu pdne kue {uglavnom se radi o enama, apel i starijim ljudima), gdje su pripadnici HVO u podrum pustili vodu, a potom bacali i bombe.Od pomenutih zatvorenika" potrebno p istai Kaduni Medihu kopj su pripadnici HVO sprili ruke.Pored lica zatvorenih u ovoj kui, neophodno p pomenuti i Fuka Suhim ona, koga su pripadnici HVO prvo muili a potom i ubili u vlastitoj kui.Pored palpvine privatnih obpkata, kua u selima i naseljima iz kojih su usppli protprati ili zarobiti Bonjake, HVO unitava i neke izuzetno znaajne obpkte u samom centru grada i blioj okolici, tako su totalno uniteni Motel "A.kvarijum", Vila "Gorica", obpkat Ljubljanske banke, zapaipnap zgrada PTT Bugojno (nekoliko direktnih tenkovskih pogodaka), izuzetno p oteen obpkat Nova bolnica" (obpkat u Izgradnji), obpkat BH banke, uz velika oteena na stambenim zgradama (dio stanova p zapaipn uslpd dejstva iz RPG-a, dejstva iz ppadijskog naoruanja zapaijivommunicipm it.).

U toku agresip HVO na grad Bugojno u odbrani grada i civilnog stanovnitva, poginuo je I ranjen je veliki broj pripadnika ARBiH i civilnog stanovnitva.

Kako emo kasnip vidpti iz odnosa prospka ranpnih i poginuli po nosiocima agresip, prospan broj ranpnih i poginulih kao posljedica dejstava HVO/HVp znatno vei.

Vili

i 11 ZLOIN POINJEN U BUGOJNO U PERIODU *92 - 95,GODINA

1. Zloin poinjen nad stanovnitvom opine Bugojno

1-1 Stradanje civilnog stanovnicom

Precizne evidencije o stradanju civilnog stanovnitva na podruju opine Bugojno nisu ustrojene, pn/enstveno iz razhga io svim licima iz ove kategorije nije priznat status civilne rtve rata, odnosno jedan broj lica je nastojao da bude uvrten u kategoriju pripadnika ARBiH, pa stoga ovaj broj nije u potpunosti taan.

G O D I N A Broj poginulih Broj ranjenih U K U P N O1992.q. 10 7 171993.q. 30 27 571994.g. 8 10 181995.q. 3 6 9

UKUPNO 51 5Q 101

Kao io vidijivo iz ove tabeie, broj civilnih rtava rata je veliki i ako se vjerovatno jo znatan broj nalazi u postupku za ostvarivanje prava, od nos no priznavanje statusa civilne rtve rata. Meutim ovi podaci odudaraju od stvarnosti i iz jo jednog razloga, a to je da je dosta lica koji po godinama ilipolu nisu to morali bilo u redovima ARBiH, jer je to situacija nalagala i jer su to eljeli.

1-2 Stradanje pripadnika ARBiH

Fregied ranjavanja i poginulih pripadnika ARBiH

GODINA V R S T A P O V R E D E UKUPNO %L A K A TEZA SMRTNA

1992.god. 95 55 59 209 14,841993. god. 363 159 154 m 6 48.011994.god. 152 102 41 295 20,951995.god. 133 58 j 37 228 16J 9UKUPNO ! 743 374 291 1402 100

* Broj lakih i teih povreda odnosi se na broj ranjavanja, a ne na broj ranjenih.

Pregled ranjavanja i pogibija po nosiocima agresijeIX

NOSILACAGRESIJE

T . - .. 11j RANJENII

POGINULI UKUPNO OA/O

HVO i HV!

3 9 7\

1 3 1 5 2 8\

39.87

SCAi

6 71

1 2 $ 7 9 6 60,13

U K U P N O

ii| 1 0 6 4!

mimm2 60 1 3 2 4 100

* Razlika izmeu podataka u ovoj i prethodnoj tabeli je broj lica ije povrede nisu direktna posljedica agresorskog dejstva.

Odnos ranjavanja i pogibija prema nosiocu agresip u odnosu na trajanje iste

NOSILACAGRESIJE

PERIODAGRESIJE

SROJMJESECI

P R OS J BROJ

E AN RTAVA

RANJENIH POGINULIHJANUAR '93 28 9

HVO i HV FEBRUAR 94 14 (10){- 4 mjesaca) 40 13A P R I L '92

S C A DECEMBAR '95 44 15 3

Odnos gubitaka po nosiocu agresip u odnosu na pdan mpsec

VRSTAPOVREDE

HVO/HV S C A

O D N O SPROSJEAN BROJ RANJENIH U 1.MJ.

PROSJEAN BROJ POGINULIH U1MJ.

R A N J E N I28

15i m : 1

40 2.6; 1

P O G I N U L Ir 9

33 : 1

13 4 .3 3 :1

X2. Materijalna tete na te rito riji opine Bugojno, kao posljedica agresije

2.1 industrijski objekti

Obpkat "Siavko Rodio i Tvornica birom maina, ratna teta snimijena na svih 75 objakata ukupne povrine cca 93000 m. Administrativni objekti su u pravili pretrpili relativno manja oteenja, dok su skoro svi proizvodni objekti pretrpili veoma velika oteenja usljed bombardovanp agresorske avijacije, a dobar dio proizvodnih objekata je u potpunosti uniten. Proojenjena materijalna teta na objektima (bez proizvodne i druge opreme) je 20.000.000 DM.

Tvornica namjetaja Bugojno, objekti tvornice namjetaja su u toku '92. i '93. Godine u vie navrata granatirani, tako da su pretrpili velike tete. Proojenjena materijalna teta (bez opmme) je oko 930.000 DM.

DD "Mlinpek", ovi objekti su u periodu agresije vie puta granatirani i pretrpjeli su dosta velika oteenja. Na 20 objekata je proojenjena ratna teta na oko 1.200.000 DM (bez opreme).

Polpprodukt, na svim objektima ovog preduzea (ukljuujui kancelarijske, proizvodne i pratee objekte), poinpnaje ratna teta oko 510.000 DM.

PP "Koprivnica, u potpunostip unitena farma kunia u Bistrici, a dosta veiika oteenja su na bazenima ribnjaka u Bistrici, kao i na obpktu trunice, upravne zgrade i ostalih obpkata. Proopnpna ratna teta (bez opreme i umskih puteva) kod ovog preduzea p oko 600.000 DM.

ATF "pedicija", ovo pred uzee p pretrpib velike tete na svim obpktima uslpd granatiranja i bombardovanja. Bez transportnih sredstava i ostale opreme teta se oipni na oko 1.000.000 DM.

Tvornica Koe, obue, krzna i konfekcip, obpkti su pretrppii tete kao poslpdicu granatiranja od strane agresora, tete na obpktima (bez opreme) oipne se na oko 600.000 DM.

Gbpkat PTT-Bugojno p uslpd neposrednog granatiranja zapalpn, te mu p nanesena veiika materijalna teta, koja se bez opreme procpnjuje na oko 1.200.000 DM.

Obpkat urbanizma - saton namptaja - sen/is TBM, takode p bio granatiran u vie navrata, te p pretrpio veiika razaranja, procpnpna ratna teta (bez opreme) p oko1.100.000 DM.

Dosta veiika oteenja su nanesena i na svim ostaiim industrijskim, trgovakim i uslunim obpktima, ali zbog nedostatka financijskih sredstava rad na utvrivanju ratnih teta nip dovren, te nisu utvreni tani podaci o visini nanesenih teta.

XI

2.2 Objekti zdravstva

Dom zdravlja Bugojno je pretrpio dosta oteenja uglavnom kao posljedicu granatiranja. Pored ovoga objekat oteenja je pretrpio i ohjekat magacina lijekova i ambulanta u Drvetinama. Procjenjena teta na ovim objektima (bez opreme) je oko1.300.000 DM.

Obje kat "Nova bolnica" koji nije bio ni zavren granatiranjem je oteen u tolikoj mjeri da se vjerovat no nee ni nastaviti gradnja, niti e se pristupiti do sada izgraenog. Konkretna visina tete nije utvrena, ali je vjerovatno vea od 2.000.000 DM.

2.3 kolski objekti

i osnovna kola, ratna teta ne uzimajui u obzir opremu, procijenjena je na oko 300.000 M.II osnovna kola, ratna teta (bez opreme) procjenjena je na oko 480.000 DM. ili osnovna kola, ratna teta (bez opreme) procjenjena je na oko 400.000 DM.Osnovna kola Vuipolje, ratna teta (bez opreme) procjenjena je na oko 200.000 DM.Osnovna kola Kanija, ratna teta (bez opreme) procjenjena je na oko 150.000 DM.Osnovna kola Bristovi, ratna teta (bez opreme) procjenjena je na oko 275.000 DM.Osnovna kola Graanica, ratna teta (bez opreme) procjenjena je na oko 45.000 DM.Osnovna kola Odak, ratna teta (bez opreme) procjenjena je na oko 20.000 DM.Osnovna kola Porie-ipulji, obje kat totalno uniten, ratna teta (bez opreme)

procfinjena na oko 220.000 DM.Osnovna kola Vesela, ratna teta (bez opreme) procjenjena na oko 50.000 DM.Osnovna kola Dn/etine, ratna teta (bez opreme) procjenjena na oko 250.000 DM.Muzika kola, ratna teta (bez opreme) procjenjena na oko 150.000 DM.koia"1887", ratna teta (bez opreme) procjenjena na oko 210.000 DM.Gimnazija, ratna teta (bez opreme) procjenjena na oko 200.000 DM.Mjeovita srednja kola, ratna teta (bez opreme) procjenjena na oko 180.000 DM.

Ukupna procjenjena teta na kolskim objektima (bez opreme) je oko 3.130.000 DM.

2.4 Vjerski objekti

Procjena teta nastalib na vjerskim objektima, odnosno na objektima u posjedu Islamske zajednice na podruju Odbora IZ Bugojno, kao posljedica ratnih dejstava nije izvrena, prvenstveno iz nedostatka materijalnih sredstava, ali je Odbor IZ Bugojno sainio izvjetaj o stanju svojih objekata, te ovdje iznosim podatke proizile iz istoga.

R/B DEM AT O P I S S T A N J A2 3

1. KopiU septembru 1992.godine, SCA je u ovom dematu sruio po - mou eksploziva damiju sa munarom. Damija je sruena do temelja 1 ne postoji mogunost obnove, iskljuivo nova izgradnja.

2. Planlniea Damija sa drvenom munarom i imamski stan znatno su oteeni usijed artiljerijskih dejstava SCA.

X ft

1 2 3

GraanicaDamija i imamski stan oteeni direktnim pogocima iz artiipri - jskih orua, u toku agresip HVO na Bugojno. Posiip agresip HVO na Bugojno isti su popravlpni.

4. Vrbanja Pokuana palpvina Mekteba i im amskog stana u toku agresije HVO na Bugojno, po okonanju iste obpkti su renovirani.

5. Glavice Damija i munara pretrpiii direktne pogodke u toku agresije HVO na Bugojnu, po okonanju iste objekti su renovirani.

6. 1 Ravna Obpkat damip u ovom dematu nip pretrpio oteenja.7. Drveiine Damija i munara u s.Podripci (nedovrena) pogoeni sa nekoli

ko propktila od strane SCA. Damija u s.Drvetine i mekteb u s. Piriama pretprpli manja oteenja.

8. Karae Mektebi u karadama, Kotezima i Milanoviima, kao i damija u izgradnji nisu pretrpiii nikakva oteenja

9. Porie Damija i imamski stan pretrppii su manja oteenja, kao posipdica granatiranja SCA.

10. Vesela Damija sa munarom i imamski stan pretrpjeli direktne pogotke od strane HVO, pookonanju agresije isti su renovirani.

11.Grad

BugojnoDamija sa munarom, zgrada odbora IZ i stan imama razrueni su u toku agresip HVO na Bugojno, sama damija pogoena p sa preko 50 artiljerijskih projektila.

iz navedenih podataka vidljivo je da su i objekti vlasnitvo Islamske zajednice pretrpiii znatnu tetu, i to kao direktan cilj razaranja, to nas opet dovodi na zakljuak o cilju agresije, hiotopki unititi Bonjake i zatrti sve ono to nosi Bonjako ime.

2.5 Privatni objekti

tete poinjene na privatnim objektima, djelomino su snimljene, odnosno procjenjene od strane komisije za procjenu ratnih teta koja je dp hvala u okviru JP"Urbanizam Bugojno. Komisija je u skladu sa raspoloivim financijskim sredstvima izvrila procjenu na 2100 objekata, od ukupno cca 6150 obpkata, uz napomenu da je i za objekte za kop nip raena procpna izvren u napeoj mpri obilazak i vizueini pregled.U narednoj tabeli dat u pregled ratne tete na privatnim obpktima na kojima p procpna, odnosno utvrivanp ratne tete u potpunosti izvreno, uz napomenu da p ista cipnpna iskljuivo u graevinskom smislu i da u obzirnije uzimana ostala oprema.

VRSTAOBJEKTA

STEPEN OTEENJABROJ

%---------

m VISINA TETE U KM-DM

stambeni neoteeni i neznatno oteeni objekti 0

29818.33

31290pratei 87 4860 1stambeni manje oteeni

objektido5%

25415.52

26670 760.095pratei 72 3240 38.880stambeni manje oteeni

objektido10%

30518.81

| 32025 2.281.781pratei 90 4050 121.500

XIIIstambeni srednje oteeni do 180 r 19800 2.821.500pratei objekti 20% 22 9.62 990 59.400stambeni srednje oteeni

objektido30%

955.14

10450 2,481.875pratei 13 590 59=000stambeni srednje oteeni

objektido40%

322.29

3520 1.170,400pratei 16 720 100.800stambeni teko oteeni

objektido60%

1449.29

15840 7.524.000pratei 51 2346 469.200stambeni teko oteeni

objektido80%

21112.28

22788 15.154.020pratei 47 2162 605.360stambeni totalna teta 100

%111

8.7211766 11.177.700

pratei 72 3456 1.382.400UKUPNO 2100 100 % 196563 46.027,911

U sljedeoj tabeli dat u pregled oteenja preostalih objekata, uz napomenu da su oteena znatno vee, p r se uglavnom radi o seoskim podruijima na kojima su voena borbena dejstva.

Vrsta oteenja % Broj Povrina u mz Visina ratne teteneoteeno 5% 202 13,130manje oteeni 10 % 405 28.350 1.701.066srednje oteeni 32 % 1296 84.240 12,636.000tee oteeni 38 % 1540 107,800 32.340.000totalno uniteni 15% 607 42.490 25,494.000UKUPNO 100 % 4050 276.010 72.171,000

2.6 Ostali obpkti (administrativni, turistiki isl.)

Obpkat zgrade opine p pretrpio relativno manja oteenja i to uglavnom kao poslpdicu detonacija, gelera i manjih projektila, ratna teta (bez opreme), procipnpna p na oko350.000 DM.Svi obpkti mpsnih zapnica na seoskom podruju opine su oteeni 40 - 60 %.

Obpkat Ljubljanske banke granatiran i zapaljen, oteen u tolikoj mjeri da p zbog bezbpdnosti prolaznika potpuno sruen, pmcjenpna ratna teta na oko 500.000 DM.

Obpkat Privredne banke, SDK i GP "Gorica" je oteen u velikoj mpri, ratna teta (bez opreme) procpnpna na oko 1.500.000 DM.

Hotel "Kalin", pretrpio izuzetno velika oteenia, ratna teta (bez opremeJ pmcjenpna na oko 2.500.000 DM.

Motel ,!Akvarijum'\ granatiran i sruen postavlpnim eksplozivom, pretrpio t ota inu tetu koja nije konkretno obraunata, ali se cipni da p oko 3.500.000 DM.

Kompleks KSC, dostave lika oteenja od granatiranja i detonacija, ratna teta (bez opreme) procpnpna na oko 2.500.000 DM.

Titova vila "Gorica", totalno unitena paljevinom. ratna teta (bez opreme! se procftniuie na oko 3.000.000 DM.

Velika oteenja su nanesena i na gradskoj infrastrukturi :- oteeni su asfaltni zastori na saobraajnicama 40 - 60 %, potpuno f t unitena horizontalna i vertikalna signalizacija,- gradska topiovodna mrea je unitena skoro 50 %,- vodovodna mrea je uglavnom oteena detonacijama,- kanaiizaciona mrea oteena je uglavnom detonacijama.- elektro-mrea je bila oteena preko 60 %.

XIV

5. Odgovornost za poinjene zloine

0 odgovornosti za poinjene ztoine govoriti bez pominjanja glavnih kreatora velikosrpske l velikohrvatske nacionalistike i ekspanzistike politike, Stobodana Mibevia i Radovana Karadia, odnosno Franje Tumana i Mate Boba na je vrlo teko i nemogue, ali ovdje u pokuati"svesti odgovornost na "toka Ini nivo.Takoe, neophodno je i pored postojanja zajednikog cilja,razdvojiti odgovornost za agresiju od strane SCA i HVO/HV.

Odgovornost snaga SCA za zloine poinjenena teritoriji opine Bugojno svakako f t velika i uglavnom lei u u vrhu vojnih jedinica koje su egzistirale na podrucijima opina D.Vakuf / Kupres, odnosno na politikom vodstvu tih opina, odnosno na rukovodstvu SDS-a u tim opinama.U periodu agresije na RBiH na prostorima te dvije okupirane opine egzistirale su jedinice 1.KK i 2.KK, tkzv. "VRS, odnosno 30.pd na elu sa generalom Zecom (u sastavu divizije prema opini Bugojno bile su 19.pbr "Srbobran", 31.lbr i mjeovita artiljerijsko - raketna jedinica) i J.mtbr na elu sa pukovnikom Rakiem.Svakako da odgovornost za poinjene ztoine lei i na niim nivoima RiK-a, kao i na samim izvriocima, ali evidentno je da su navedeni bili naftdgovorniji za postupke svojih potinjenih.

Odgovornost HVO za ztoine na teritoriji opine Bugojno lei u politikom i vojnom vrhu HVO - Bugojno.Prije svega tu treba spomenuti nosioce politike vlasti koji su bili produena ruka ekstremiste Mate Bobana na ovom podruju : Vladimir olji (predsjednik HVO-Bugojno), Anto Bagari (dopredsjednik HVO-Bugojno), Pavo Dragun, a pored njih vojno rukovodstvo, K-danta 104.HVO brigade "Eugen Kvaternik" Ivicu Luia, zamjenika k-danta te brigade Zdravka Babia Babca, naelnika artiljerije Pavi ivicu, k-dire specijalnih jedinica "Garavi : Viskovi Nenada Neu, nATG" : Crnjac Maria i jo niz drugih koji su bili idejne voe ili neposredni izvrioci.Pored navedenog politikog i vojnog vrha neizbjeno je ne pomenuti i izvjestan broj

izvriiaca, "Garavi"; ovi Tomislav, aki Dragan, Rapsudi Vlado, Breijak Vinko, Barnjak Miroslav, Boi ivica, Viskovi Predrag, Viskovi Nenad, "ATG" : ori Mirko, Dugandi Dragan, Dugandi Zlatko, Pocrnja Zlatko, bivi pripadnik SJB- Bugojno : Mari Perica, a pored njih i pojedini mjetani: Sabljo Ivan, Barnjak Ivica i mnogi drugi.

XV

f V Z A K L J U A K

Sve navedeno u ovom seminarskom radu namee samo pdan zakljuak.

Agresija SCA i HVO/HV na teritoriju opine Bugojno uzrokovana Je teritorijalnim pretenzijama Srbije i Hrvatske prema meunarodno priznatoj dravi RBIH i dogovorom o podjeli RBIH izmeu Miloevia i Tumana (Karadla I Bobana), zasnovana na faistikoj ideologiji i mrnji prema Bonjacima i svemu to nosi Bonjako ime, sa ciljem teritorijalnog osvajanja i potpunog biolokog unitenja Bonjaka na ovim prostorima.Agresija je bila dugotrajna, teka I krvava, ali je narod ovog podruja u i potpuno jedinstvo uspio da se odbrani, sprijei vlastito unitenje i obezbjedi istorijski kontinuitet bivstvovanja na ovim podrucijima, prvenstveno zahvaljujui najboljim sinovima koji zato dadoe svoje ivote, ratnim vojnim Invalidima i svim ostalim pripadnicima jedinica ARBIH i policije.

Izvori koriteni za izradu seminarskog rada :

- Prikaz zloina HVO u naselju Vrbanja, opina Bugojno u julu 1993.godine; sainjen od opine Bugojno.

- Izjave (kazivanja) lica koje su bile rtve agresorskih zloina, od koje su neke u prilogu ovog rada.

- Evidencije o civilnim rtvama rata, podaci dobijeni od Centra za socijalni rad Bugojno.

- Evidencije o ranjenim i poginulim pripadnicima ARBiH, podaci dobijeni od j-ca ARBIH.

- Evidencije o materijalnim tetama, podaci usmeno saopteni od strane komisije za snimanje ratnih teta iz JP "Urbanizam.

- Vlastita zapaanja, biljeke i sjeanja iz perioda agresije na RBiH.

XVI