جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

دانشگاه تهران ، دانشكده جغرافيادانشيار :دفردكتر زهرا پيشگاهي دانشگاه تهران ، دانشجوي دكتراي جغرافياي سياسي:سردار محمد رحيمي

چكيدهحوادث اافغانستان پس از جنگ سرد در مقطعي از سوي اياالت متحده به فراموشي سپرده شد ام

. قرار داده استهاي اياالت متحده كانون توجه استراتژيستان را درديگر افغانستسپتامبر بار11تروريستي كنون با دو توافقنامه استراتژيك كه با افغانستان امضا نموده است نشان داده كه كشور اياالت متحده تا

از سوي ديگر . خاورميانه بزرگ داردافغانستان جايگاه مهمي در ژئو استراتژي اياالت متحده در منطقههاي تنظر قدرهاي بزرگ ژئوپليتيكي مدعرصهر طول قرون گذشته همواره در افغانستان كشوريست كه د

گيري تحوالت سياسي افغانستان تا حدود زيادي متاثر از جايگاه ژئوپليتيكي جهاني قرار داشته است و شكلقاره و در موقعيتي خط در زماني براي دستيابي به شبه.وده است كشور در قلب آسيا بو ژئواستراتژيك اين

مقدم رويارويي دو بلوك ايدئو لوژيكي شرق و غرب در جنگ سرد و در حال حاضر در كانون مبارزه با در اين مقاله قصد داريم با در نظر .تروريسم و بنيادگرايي و مالحظات ژئواستراتژيكي و ژئوپليتيكي ديگر

ميت راتژي اياالت متحده در خاورميانه به نقش و جايگاه افغانستان در اين ژئواستراتژي و اهداشت ژئواستان در ژئو ترسد جايگاه افغانسبه نظر مي. اي بپردازيميي منطقههاي جغرافيااين كشور در ارتباط با سيستم

زه با تروريزم و بنيادگرايي در نظامي آمريكا و هم پيمانانش در مبارژي اياالت متحده فراتر از عملياتاستراتهاي ملل در سيستمال تامين امنيت سيستم نوين بين.شودميرتشفافنوني خاورميانه هرروز مقطع ك

هاي ر اهميت افغانستان براي استراتژيو نيز تامين امنيت انرژي از جمله عوامل مهم داي چندگانه منطقه .باشدزم و بنيادگرايي در منطقه ميروريبلند مدت اياالت متحده وراي مبارزه با ت

اياالت متحده آمريكا، ژئواستراتژي نظام نوين جهاني، افغانستان،ژئوپليتيك: واژگان كليدي

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

100

مقدمهجرج .اياالت متحده آمريكا بر حضور دراز مدت خود در افغانستان تاكيد دارد

به همين منظور ،داندمي مدتغانستان راطوالنيافدرنيادگراييارزه باتروريسم وبمببوشژيك ميالدي توافقنامه استرات2008 و 2005هاي بار در سالاياالت متحده تاكنون دو

هاي دولتي در ها عالوه بر همكاري در اين توافقنامه.با افغانستان امضا نموده استه هاي اقتصادي و بازسازي افغانستان ب، همكاريتروريسم و موادمخدرمبارزه با حسنيه،( .مدت در افغانستان تاكيد گرديده استهاي امنيتي وسياسي درازهمكاري

رسد اين نكته است كه وراي مباحثي چون مبارزه با آنچه مهم به نظر مي)1386،32جهاني در افغانستان ترين داليل حضور آمريكا و جامعه تروريسم و بنيادگرايي كه مهم

ايد تا در افغانستان نممتحده راعالقمندمييگري اياالت كدام داليل ددهدرا تشكيل مياستراتژي يت افغانستان وجايگاه آن در ژئوبه عبارتي اهمباشدمدتي داشتهحضورطوالني

ماي عالقمندي تر شايد پاسخ كليد حل معاياالت متحده در منطقه خاورميانه بزرگ يكي از اضالع همچنين افغانستان همواره .اياالت متحده به افغانستان باشداستراتژيك

هنري كسينجر در . گرددي اياالت متحده در جهان محسوب ميثابت استراتژي امنيتميني است كه در مشكل امنيتي غرب همواره چگونگي اداره سرز «نويسداين مورد مي

اين مشكلي است كه . ستان و والدي وستوك واقع شده استافغان ،مثلث بين لهستان )12 ،1372كسينجر، ( .»همواره وجود داشته استسال گذشته در طول چند صد

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

101

1المللي براي كنترل و مديريت سيستم بيندانيم هر نظم ژئوپليتيكنانچه ميچگونه همان .نمايديبندي مئوپليتيكي و ژئواستراتژيكي تقسيمهاي ژجهان را به حوزه

يا بلوك و بحري جنگ سرد مالحظه شد جهان به دو منطقه ژئواستراتژيك بريكه دربندي اساس اين تقسيم) 233 ،1377 ،برژينسكي ( .بندي گرديدشرق و غرب تقسيم

قدرت رويارويي ژئوپليتيكي بين دو ابربراي مدلي براي حفظ قدرت و توسعه آن دراما با فروپاشي اتحاد شوروي در .شوروي در آن دوره بودجماهيراياالت متحده و اتحاد

ه تنها ابر قدرت باقيمانده از آن دوره است كه عالقمند ميالدي اياالت متحد90دهه .است جهان را تحت هژموني خود هدايت نمايد

ا اياالت متحده بتواند سيستم حفظ و ارتقا اين هژموني نيازمند آن است ت ،ايجادخالف جنگ بر) 72- 71 ،1385، قاسمي( .الملل را كنترل و هدايت موثر بنمايدبين

ي برجهان مسلط بود اين بار نظامي تك قطبي كه جهان را به سرد كه نظام دو قطبشناسد قصد راهبري و هدايت نظم مذكور را ن يك حوزه ژئواستراتژيكي واحد ميعنوا اين نظم نوين جهاني در دكترين اياالت متحده در اواخر قرن بيستم مطرح .دارد

سپتامبر 11ه وص پس از حادثو در اوايل قرن بيست ويكم بخص) 1386، بيگدلي( .گردداي اجرايي و عملياتي آن جستجو ميهزمينه

قه امنيتي و سياسي منط ،هم و حياتي جهان از لحاظ اقتصادييكي از مناطق مهرچند حوزه و گستره خاورميانه هنوز دقيقا ،ارزشمند و حساس خاورميانه است

ر گردد اما دفاده ميالملل است اصطالح سيستم نوين بين ازالملل با توجه به عنصر سطح تحليل عموماًدر روابط بين -1

. نظام نوين جهاني كاربرد بيشتر داردژئوپليتيك با تاكيد بر مقياس تحليل عموماً

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

102

ارائه شده است از 1ر و در مورد خاورميانه بزرگتترسيم نگرديده اما تعريفي كه جديداً )cervone, 2007. (دهدراكش در غرب را تحت پوشش قرار ميشرق تا مبنگالدش در

مت عمده و مهم جهان اسالم را جالبتر آن است كه اين حوزه جغرافيايي عموما قسسازي هستند و طبق تئوري حوزه تاثيرات جهاني ي كه خارج ازامنطقه. گيرددربرمي

شوند و ناميده مي3)گپ( سازي جهانيمنطقه خارج از مركز الحا اصط2توماس بارنتزشوند، افغانستان نيز جزو اين بحراني و غيردموكرات ميشامل كشورهاي ضعيف،

عليه سپتامبر نقش اساسي را در حمله11مجموعه كشورها به شمار رفته و در حادثه مركز ناطق هسته وسازي قرار دارند و اصطالحا مكشورهايي كه در مركز جهاني

كشور افغانستان موقعيت ).John T ,2004(شوند داشت ناميده مي4)كُر(سازي جهاني شبه قاره، ،سياي مركزيبديلي در قلب آسيا و مشرف بر چهار حوزه ژئوپليتيكي آبي

توان انتظار داشت حضور بنابراين مي.باشدرس و جنوب و شرق آسيا را دارا ميفاخليجتواند ارزش بااليي در ژئواستراتژي اياالت متحده مستقيم به اين كشورميو دسترسي

تحوالت چند قرن گذشته در .داشته باشدا به عنوان هژمون نظم جديد جهاني آمريكره حفظ گرديده وتحوالت دهد كه اهميت استراتژيك افغانستان همواه نشان ميمنطقژئوپليتيكي هاي استراتژيكي و رزشبيني آينده نيز نشان از تداوم حفظ اپيشقابل

گاه نتوانسته افغانستان اما هيچ). 35، 1384رسولي، ( رو داردافغانستان در قرن پيشهاي بالقوه جغرافيايي خود در راستاي حفظ ثبات، امنيت و بهبود است از اين ارزش

1 Greater Middle East (GME) 2 Thomas Barents 3 Gap 4 Core

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

103

مردان افغانستان از دركاما آگاهي دولت.ها سود ببرد وضعيت اقتصادي افغانتواند نويد ان موجوداست ميموقعيتي كه دارند و امكاناتي كه در دوره كنوني براي ايش

اش را در پرتو عالقمندي اياالت كشور از مزاياي موقعيت جغرافياييمندي اين بهره .متحده به اين كشور را به دنبال داشته باشد

فرضيه و متغيرها ،روش تحقيق، پرسش

،اي در اين تحقيق از منابع كتابخانه.تحليلي است –اين مقاله نوعا توصيفي ه و با روش كيفي واستنباطي موردتحليل قرار گرفته اسنادي و اينترنت استفاده گرديد

نوين جهاني چگونه صلي اين است كه ژئواستراتژي نظام اين تحقيق پرسش ادر . استدهد؟ و قرار ميتاثيراي و جهاني تحتو نقش افغانستان را در سطح منطقهجايگاه

هاي ين جهاني با تقسيم جهان به حوزهاستراتژي نظام نوفرضيه تحقيق اين است ژئوهاي متفاوت جغرافيايي در سطح جهاني و منطقه مختلف ژئوپليتيكي و سيستم

اهميت و نقش جايگاه افغانستان را به عنوان يكي از عناصر مهم در اين ژئواستراتژي تاثير رافيايي مذكور تحتهاي جغارتباطي اين كشور با حوزهيت خاص ماهدرچگونگي و

.دهدقرار ميبنابراين در اين تحقيق ژئواستراتژي نظام نوين جهاني به رهبري اياالت متحده

ي به اي و جهاناه و نقش افغانستان در سطح منطقهبه عنوان متغير مستقل و جايگ .باشدعنوان متغير وابسته مطرح مي

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

104

قيقحپيشينه تاي و جهاني و جايگاه افغانستان در سطح منطقهتحقيقاتي كه به نقش عموما در

اقتصادي ، سياسي،هاي ارتباطيستان در حوزهاند موضوع اهميت و نقش افغانپرداختهاين .اي موردغفلت واقع شده استرتباط با كشورهاي همسايه و منطقهو امنيتي در ا

يگاه واقعي اين ها و جا شناخت صحيحي از پتانسيلنتوان بهغفلت باعث شده است تا ثباتي و بحران اين كشور را اين مساله چرخه بي. لملل دست يافتاكشور در نظام بين

اي و جهاني در پي داشته يامدهاي فوري آن را در سطح منطقهدر سطح داخلي و پيوستگي و اي است كه پ كشور در سطح منطقه و جهان بگونهاست زيرا جايگاه اين

هاي گوناگون جغرافيايي و اي و حوزههاي جغرافيايي منطقهمپيوند تامي را با سيست. نمايدو آسياي مركزي و جنوبي برقرار ميژئوپليتيكي بخصوص در منطقه خاورميانه

استراتژي نظام نوين جهاني به رهبري اياالت تحقيق حاضر نيز با تاكيد بر ژئودرهاي جغرافيايي اه افغانستان در ارتباط با سيستم نقش و جايگمتحده آمريكا به بررسي

شود كه درك نادرست از اهميت اين موضوع از آنجا ناشي مي. پردازيماي ميمنطقهاي و هاي جغرافيايي و ژئوپليتيك منطقهافغانستان در پيوستگي آن با حوزهجايگاه

ارتباطي، ،هاي امنيتيحوزهاي را در منطقهاحيانا غفلت از اين جايگاه معادالتاقتصادي و سياسي هم براي اياالت متحده و هم بخصوص براي همسايگان و

همچنين از سوي ديگر تدوين .كشانيدويي نامطلوب خواهدكشورهاي منطقه به س مردان افغاني نيازمند شناخت صحيح از موقعيتسياست داخلي و خارجي براي دولت

. اي افغانستان در نظام نوين جهاني داردطقهاي و فرامنجغرافيايي منطقه

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

105

ژئوپليتيك نظام نوين جهانيقدرت ياالت متحده به عنوان ابراي بود كه اه گونهشرايط پس از جنگ سرد ب

يك دولت را به عنوان مشي استراتژ1پيروز امكان يافت تا دكترين نظم نوين جهانيجمهوري وقت بوش پدر، رئيسجرج « .رو معرفي نمايداياالت متحده در قرن پيش

امريكا در يك پيام راديويي خطاب به جهانيان در تعطيالت آخر هفته ماه آوريل عنوان استراتژي ملي امريكا پس از جنگ سرد را به2، تئوري نظم نوين جهاني1991

اعالم كرد و افزود جهان به اين نتيجه رسيده است كه نه نظام چندقطبي و نه نظام جهان را تضمين تواند صلح و امنيت قطبي است كه مي كه تنها نظام تكدوقطبي، بل

رقيب بيش از متحده امريكا به دليل قدرت اقتصادي و نظامي بي كند و اينك اياالت .)1386بيگدلي ، ( ».قطبي را دارد هر كشور ديگري استحقاق رهبري نظام تك

ت چگونه قابلي3ياما خصوصيات اين استراتژي ملي چيست و نظام نوين جهان . يابدالملل ميعملياتي و كاربردي در نظام بين

رو كه در ت متحده در قرن پيشبراي پاسخ بايد نگاهي به چرخه استراتژيك اياالقطبي الملل دودر جنگ سرد نظام بين. شته باشيمقالب نظام نوين معنا يافته است دا

وك راتژيك بري و بحري يا بلو نظم ژئوپليتيك حاكم جهان را به دو حوزه ژئواست اما در نظام نوين اياالت متحده به عنوان تنها .نمودبندي ميشرق و بلوك غرب تقسيم

توان دوره نظم نوين جهاني دانست اما پس از را مي2001 تا 1991هاي ي صاحبنظران معتقدند فاصله سال برخ-1

.اصطالح نظام نوين جهاني استفاده نمود تب قدرت بايد ازاگيري سلسله مر با توجه به شكل20012 New World Order 3 New World System

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

106

الملل را به عنوان يك حوزه جنگ سرد عالقه دارد كل محيط بينقدرت باقيمانده ازابرالب چندين در اين حوزه استراتژيك كشورهاي جهان در ق .استراتژيك معرفي نمايد

هاي ماهوي بندي ويژگي اساس اين تقسيم.دگردبندي ميوزه ژئوپليتيكي تقسيمحجغرافيايي مناطق مذكور و نيز تمايزات فرهنگي و تمدني است كه در قالب تئوري

ها باالترين زيرا به نظر وي تمدن .گتون نيز مطرح گرديده بودنهاي هانتيبرخورد تمدن دهدا را در تمايز با ديگران قرار ميهنترين سطح هويتي است كه انساو كالن

)Huntington, 1993, 24-45 ( براين اساس هشت حوزه ژئوپليتيكي شناساييهاي ژئوپليتيكي مختلف امكان بندي جهان به حوزهبه عبارتي ديگر تقسيم. دگردي

.دهد متحده به عنوان هژمون افزايش ميبراي اياالت كنترل و مديريت موثر را :حوزه ژئوپليتيكي عبارتند از اين هشت

منطقه ژئوپليتيكي غرب. 1 منطقه ژئوپليتيكي جهان اسالم . 2 منطقه ژئوپليتيكي ژاپن. 3 )كنفسيوسي ( منطقه ژئوپليتيكي چين . 4 منطقه ژئوپليتيكي ارتدوكسي با محوريت روسيه. 5 منطقه ژئوپليتيكي آمريكاي التين . 6 ي آسياب غربيكي هند و جنومنطقه ژئوپليت. 7 1385، قاسمي ()به استثناي كشورهاي اسالمي آن(منطقه ژئوپليتيكي آفريقا . 8

)Huntington,1998به نقل از

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

107

همكاري ت حوزه با توجه به همكاري يا عدماياالت متحده براي اين هش ي مختلف نظامي امنيتي استفاده هاهاي ژئوپليتيكي از استراتژيحوزهكشورهاي اين

بطور مثال در منطقه ژئوپليتيكي غرب كه اتحاديه اروپا نيز جزو آن است و .دنمايميهاي چند شوند اياالت متحده از استراتژيده مياصطالحا مناطق امن و با ثبات نام بر

جانبه و متكثر با توجه به منافع مشترك با اروپا و همكاري اين كشورها با اياالت رسد بيشترين مشكل هژمون در مناطقي است نظر مياما به . نمايدمياستفاده متحده

در اين اياالت متحده. گذاري گرديده استاصطالحا مناطق نا امن و آشوب نامكه هاي هاي بازدارندگي يكجانبه و پيشگيرانه با خرده استراتژيمناطق عموما از استراتژي

)1386، عزتي (.نمايدلي، اقتصادي و فرهنگي استفاده ميما

1استراتژي نظام نويناه افغانستان در ژئوجايگتاي استراتژيكي براي غرب در راسان كه در دوره جنگ سرد اهميت ژئوافغانست

استراتژيك ود درمقطعي پس از جنگ اهميت ژئوشوروي يافته بتهديدات اتحادجماهير سپتامبر نقش مهمي 11س از اما تحوالت پ) 1374، پور فكويي (.خود را از دست داد

اين . ژيك افغانستان در سطح جهاني داشتاستراتبازخيزي نقش مهم و حياتي ژئودر ل در طي چند دهه آينده حفظ الملي در نظام بيناهميت در مسير تحوالت سياس

هاي اياالت متحده و چه در سطح سيستمشد چه در سطح هژمونيك جهانيخواهدانستان در كانون ژيك افغزيرا موقعيت استرات. اي وراي حضور هژمون جهانيمنطقه

1 Geo-strategy

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

108

، خليج ، آسياي مركزي، خاورميانه بزرگ هندقارهاي مانند شبهچند سيستم منطقه . س و چين همچنان پابرجا خواهدبودفار

فرايندهايي است كه استراتژي نظام نوين مستلزم دركجايگاه افغانستان در ژئوهاي تابعه سيستمترينپليتيك خاورميانه به عنوان يكي از مهمدر منطقه ژئو

دهد و نيز در ك فرايندهايي كه در منطقه جنوباستراتژي اياالت متحده رخ ميژئودر آن به هم متصل هند قاره شبه پاكستان و،آسيا و بخصوص جايي كه افغانستان

در واقع اهميت و . ك بايد مورد توجه جدي قرار بگيردپليتياين دو حوزه ژئو. شوندمياكونوميكي خاورميانه ابعي از اهميت ژئوپليتيكي و ژئوفغانستان اوال تنقش استراتژيك ا

استراتژي نظام نوين و سپس درك فرايندهاي ليه در ژئوبه عنوان سطح كالن و اوقاره اتژيكي كه منطقه ژئوپليتيكي شبهاستربه عنوان يك منطقه ژئوجنوب آسيامنطقه

توجه قرار نمايد موردچين متصل مي جنوب غربي آسيا را با منطقه ژئوپليتيكي وهند ز چند سيستم ژئوپليتيك در واقع افغانستان به لحاظ موقعيت استراتژيكي خود ا. داد

م در سطح اول ترين سيستبه عنوان اولين و مهم1سيستم خاورميانه بزرگ. متاثر استتم جنوب غرب آسيا به اي خليج فارس بصورت ويژه و سيسو زير سيستم منطقه

همچنين . تاثير آن قرار دارد دروني كه افغانستان مستقيما تحتمركزي وسيستمعنواناي آسياي مركزي نيز بطور موثري بر اي مستقل چين و سيستم منطقهتم منطقهسيس

.باشدثيرگذار ميجايگاه و اهميت افغانستان تا

1 Broader middle east

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

109

، حوزه وب آسيااي جنجايگاه افغانستان از سيستم منطقهپذيري تاثير): 1(شكل منطقه ژئوپليتيكي ،)اي خليج فارسبا تاكيد بر زير سيستم منطقه(نه ميا پليتيك خاورژئو

چين و منطقه آسياي مركزي

حوزه ژئوپليتيكي اي ووضعيت هريك از چهارسيستم منطقهمطالعه بنابراين بايدباد ايرادي كه به هرچن. ه تبيين جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين پرداختبته مطرح كرد كه سيستم جنوب توان در اين نكبندي وارد است را مين نوع تقسيماي

باشد عنوان هژمون ميه متحده باي اياالتهاي خاورميانهسياستغربي آسيا نيزتابعي ازپذيري افغانستان در سطح هاي خاص اين منطقه و تاثيررسد ويژگياما به نظر مي

يد بر اين سيستم جغرافيايي را نيز نبايد از نظر دور داشت و تاكنخست از تحوالت والت تواند كمك شاياني در درك صحيح از دورنماي تحاهميت اين سيستم مي

شود كه جنوب غربي آسيا از آنجا ناشي مياهميت . سياسي افغانستان داشته باشدسم و بنيادگرايي به اند كه مركزيت تروريمراكز مطالعاتي غربي اعالم داشتهجديدا

افغانستان

آسياي مركزيمنطقه مستقل ژئوپليتيكي چين

جنوب آسيا

خاورميانه )خليج فارس(

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

110

بنابراين ) Robbin,2006(جنوب غربي آسيا و بخصوص پاكستان تغيير يافته است اي در تامين امنيت ستراتژي اياالت متحده نقش برجستهاي در ژئوااين سيستم منطقه

گرايي يكي جانبه با تروريسم و بنيادزيرا مبارزه گسترده و همه. اي خواهدداشتمنطقههمچنين . باشدني ميهاي نظام نوين جهاادين اياالت متحده در استراتژينياز اهداف ب

ب اي آسياي جنواي درسيستم منطقههژموني منطقهتمايل ايران براي برقراري و ايجاد )1384رضايي، . (اتژي اياالت متحده افزوده استاسترغربي نيز بر اهميت اين حوزه در

اي منطقههاي جغرافيايي افغانستان و سيستم-الف

استراتژيك افغانستان در نظام نوين جهاني مستلزم شناخت بررسي جايگاه ژئوروابط و جايگاه افغانستان در رابطه با مناطق ژئوپليتيكي هست كه به آن اشاره

اي منطق جغرافيايي جزو سيستم منطقهداشتيم در واقع افغانستان كه خود از لحاظدر . يردگترين تاثيرات را از اين سيستم ميبيشگرفته جنوب و جنوب غرب آسيا قرار

تر دامنه اكنون خاورميانه بزرگيستم ژئوپليتيكي خاورميانه و هممرحله بعدي س سپتامبر جايگاه 11اگر تا قبل از . را در افغانستان گسترش داده استتاثيرات خود

اكنون خود افغانستان متاثر از نقش رابط بين سيستم جنوب آسيا و خاورميانه بودكه با نام خاورميانه بزرگ شوداي تعريف مي منطقهافغانستان در مركز سيستم

جغرافيايي ها و منطق هرچند ويژگي ،دهدا در مركزجغرافيايي خودقرار ميافغانستان ر )1383، مجتهدزاده. (خوردتر كمتر به چشم ميگاي براي خاورميانه بزرمنطقه

فراواني اي آسياي مركزي تاثيرات با سيستم منطقهغانستان در پيوندهم چنين افبا اين سيستم جغرافيايي اي و چه از لحاظ نقش همجواري را چه از لحاظ نقش رابطه

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

111

پليتيكي چين نيز هم به لحاظ همجواري و هم به همينطور سيستم ژئو. پذيردميياي مركزي فارس و آساي خليجو پيوند اين كشور با سيستم منطقهلحاظ نقطه رابط

.ين استتوجه چموردهاي درپيوندباتحوالت سيستمانستانافغگفت اهميت ژئواستراتژيكتوانميبنابراين

ليتيك نظام نوين جهاني بايد موردارزيابي پفيايي منطقه و اهميت آنان در ژئوجغران استراتژيك افغانستاوجايگاه ژئواهميتپيوستگيرديمچنانچه اشاره ك هرچند.گيردقرار

اين مناطق .تر استتر و اساسياي جنوب آسيا و خاورميانه مهمم منطقهدر سيستهاي جهاني و انداز سياست و فرايند تحوالتي هست كه در چشمنيازمند بررسي

.باشدبيني مياي نظام نوين قابل پيشهمنطق اي جنوب آسياسيستم منطقه. 1

دشتين ارائه نموده است جزو افغانستان در ساختار فضايي ژئوپلتيكي كه گلپاكستان وافغانستان ،هند) Goldstein,1999 (.منطقه جنوب آسيا قرار گرفته است

چند در اين سيستم هر. گردندترين كشورهاي اين سيستم محسوب مياز جمله مهم .انستان موقعيت پيراموني را دارندهند موقعيت مركزي و به نسبت آن پاكستان و افغ

استفاده نماييم ) 176 ،1384قاسمي، (1از مدل كانتوري و اشپيگلاما چنانچه بود و غانستان و پاكستان و به تبع هند كشور مركز خواهدكشورهاي پيرامون شامل اف

. باشدگر اصلي مطرح ميقام قدرت مداخله سپتامبر در م11اياالت متحده نيز پس از

1 :Cantori and Spiegel

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

112

قاره بسيار برجسته و به جايگاه شبهن با نظام نوين جهاني در اين سيستم و در پيوند آ. ياالت متحده در آسيا و جهان موردنظر استعنوان يكي از اركان سياست خارجي ا

احترام كشور را مورداي و رشد اقتصادي و پتانسيل جمعيتي هند اينقدرت هسته . ي به آن در جنوب آسيا بخشيده استاياالت متحده قرار داده است و نقش اساس

پيچيده افغانستان و پاكستان بسيار درهميگر در بخش پيراموني روابط از سوي د را در نقطه تقابل امنيت ها امنيت و ثبات افغانستانپاكستاني .رسدوشكننده به نظرمي

افغانستان به پاكستان ملي خودفرض نموده برتداوم وابستگي سياسي،اقتصادي ونظامي اياالت متحده در ايهاي خاورميانه سياستتحوالت افغانستان در پرتو .تاكيد دارند

. ن مخالفت آن كشور نيز وجود نداردخواست پاكستان نيست اما امكاجنوب آسيا مورد . بست مواجه گرديده استمنطقه فعال با بن پروسه تامين امنيت در اين نيبنابرا

رن م قروابط هند و پاكستان نيز همپاي روابط اين كشور با افغانستان حدود نيها اي را با چالشاي اين سيستم منطقهچنين مساله. است كه متشنج و شكننده است

حضور اياالت متحده به عنوان كارگزار . ضادهاي چندوجهي مواجه ساخته استو تتوانست موجب اهميت هند و پاكستان اتمي در منطقه ميسيستم با توجه به قدرت

شد اما چنانچه ذكر شد روابط مبهم و سرد يافتن جايگاه افغانستان در جنوب آسيا باافغانستان با پاكستان و مناقشه هند و پاكستان كنترل اين سيستم را با چالش جدي

.براي اياالت متحده مواجه ساخته استشدن پاكستان و ده و مداخله درسيستم باعث نزديكهمچنين حضور اياالت متح

هر دو كشور از متحدين استراتژيك گرديد زيراافغانستان در ادامه تحوالت خواهدتان حل منازعات افغانستان و پاكس .گردندالت متحده در جنوب آسيا محسوب ميايا

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

113

بود هرچند بايد ين دور از دسترس نخواهداي نظام نوهاي منطقهدر پرتو ادامه سيستم در آينده پيچيدگي و ژرفاي موانع و مشكالت فراروي بهبودي مناسبات دو كشور را

.درازمدت در نظر داشت. باشد مي وحل اين مناقشات بسيارسختپيچيدهكالت هند وپاكستان بسيارمشاما

مناقشات در واقع حل منازعات افغانستان و پاكستان نيز تا حد زيادي تابع حل رسد اياالت به نظرمي) Raja Mohan,2007,101-110( .باشدميهندوپاكستانكردن كماي هندسعي در همنواي منطقه متعادل وهايسياستهمراهي بامتحده ضمن

اما نبايد انتظار .نموداي في مابين هند و پاكستان خواهدهسطح مناقشات و تنششات اين دو كشور اتمي داشته باشيم اياالت متحده كوشش واقعي در حل قطعي مناق

ك از دو يضمن حفظ روابط دوستانه خود با هرتا كوشد اياالت متحده مي. داشته باشدديدات دو كشور دخالت نداشته كشور پاكستان و هند در مورد تداوم رويارويي و ته

عملياتي هند در سازماندهي تهديد هند از جانب پاكستان باعث كنترل حيطه .باشد 1اي ساركقاره بخصوص در سازمان منطقههاي سياسي و اقتصادي شبهفعاليت

كشور جنوب آسياي ديگر به همراه چندپاكستان و افغانستان ،خواهدشد كه هندمجموع عوامل مذكور دورنماي حل قطعي منازعه افغانستان و .باشندعضو آن مي

.نمايدم ميپاكستان را مبهوب آسيا متكي بر موارد ذيل اي اياالت متحده در جنبنابراين سياست منطقه

:بودخواهد

1- South Asian Assosiation for Regional Cooperation (SAARC)

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

114

ا همسويي در مبارزه بحل منازعات تهديد آميز افغانستان و پاكستان براي .1 .تروريزم و بنيادگرايي در منطقه

.رت كنترل شده به منظور كنترل هندتداوم مناقشه پاكستان و هند بصو .2پليتيك چين و نطقه به واسطه نزديكي با منطقه ژئومدت در مضور درازح .3

قاره و شرق آسيا قعيت ارتباطي آسياي مركزي به شبههند و اشراف بر مو . آسيااز كانال جنوب

داشت افغانستان در اين شرايط بتواند نسبت به حل توان انتظاربنابراين مياما بايد تاكيد كرد كه . فاده كامل بنمايدمنازعات خود با پاكستان از اين فرصت استهاي بستگي كاملي به تعهدات و خواستهحمايت اياالت متحده از حل اين مناقشات

تواند نصورت حضور اياالت متحده صرفا ميغير اي در.درهبران پاكستان و افغانستان دار .شي مقطعي براي فراموشي مناقشات افغانستان و پاكستان فراهم نمايدشپو

واسطه عوامل مذكور در باال و ه اهميت ژئو استراتژيك افغانستان در اين منطقه ببه اورميانه از عراق و خ1الملل نيروهاي بنيادگرا و تروريسم بيننيز گسترش و تمركز

يزم و ربارزه با تروپيروزي اياالت متحده در م. سمت جنوب آسيا موردتوجه استتواند وجهه و پرستيژ اياالت متحده در بين كشورهاي جهان را افزايش بنيادگرايي مي

.وين را روشنتر و اميدواري بخشددهد و چشم انداز نظام ن

1- International Terrorism

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

115

فارساي خليجزيرسيستم منطقه. 2ت متحده در خاورميانه استراتژي اياالترين محورها در ژئويكي از مهمفارس خليج

ه جهاني به هاي عمدحجم عظيم توليد نفت و وابستگي شديد قدرت. محسوب گردداظتي اياالت متحده بر منطقه فارس بر اهميت كنترل و نقش حفانرژي تاميني از خليج

اي خليج ختلفي در سيستم منطقهز الگوهاي ماياالت متحده ا. فارس افزوده استخليجدر راستاي استراتژي يانات سياسي كشورهاي منطقه خليج فارس در جهت هدايت جر

شوراي همكاري كشورهاي حوزه مثال حمايت ازبطور. بردخود سود ميمطلوب گردد يا حمايت از هاي منطقه محسوب ميفارس بدون ايران كه يكي از قدرتخليجگانه و نيز تعارضات بين كشورهاي عربي در مورد جزاير سهتاهاي مرزي امارادعا

اياالت . شودارس ميگر در خليج فليج باعث وابستگي به قدرت مداخلهحاشيه خج از سويي امنيت خلي .دهدفارس مياي به امنيت خليجالعادهمتحده اهميت فوق

. )1386، وكيلي (گذار استفارس بر امنيت افغانستان تاثير نظام فارس در استراتژياي خليجغانستان در رابطه با سيستم منطقهافاهميت

.باشدنوين ناشي از عوامل ذيل ميفارس از خشكي با توجه به در اختيار داشتن خاك افغانستان و خليجكنترل .1

امكان لوجستيكي مناسب و امكانات عملياتي وسيع و مناسبامين امنيت انتقال انرژي در تدر بين عراق و افغانستان و ايران قرارگرفتن .2

فارسخليج آزاد بودن افغانستان در انتقال انرژي از آسياي مركزي به درياهايامكان بديل .3

از طريق افغانستان

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

116

توجه در افغانستان بافارسخليج عربي كشورهاي پتانسيل مذهبي استفاده از .4 اي ان براي ارتقا به سطح قدرت منطقههاي ايربه تالش

فارس و افغانستان و تاثير امنيت بر ايجادوابستگي متقابل امنيتي بين خليج .5فارس ار طريق افغانستان كه پيوندهاي مسير تجاري آسياي مركزي با خليج

.خوبي با كشورهاي عرب حاشيه خليج داردفارس با افغانستان خليجايمنطقهتاثيرات متقابل زيرسيستمموردسرانجام آنچه در

گرفت مبتني بر اين نكته است كه افغانستان هم نقش ارتباطي و در نظرتوانميي و خليج فارس دارد و هم نقش عنوان پل ارتباطي بين آسياي مركزه ژئواكونوميكي ب

د و ايران در رابطه با هن ،اي همچون، چينهاي منطقهپليتيكي بواسطه روابط قدرتژئو .فارسخليج

اي چين سيستم منطقه. 3

به عنوان يكي از همسايگان قدرتمند افغانستان با اينكه مرز مشترك كمي چين هاي ترين قدرتاما به عنوان يكي از بزرگ دارد كيلومتربا آن93 الي 73ول تقريبا به ط

تاثير فراواني بر ) 61-48 ،1381پور، رحيم(اقتصادي دنيا و به عنوان قطب جمعيتي چين . اياالت متحده در قرن فرا رو دارداستراتژي ئوستان در ژيافتن جايگاه افغاناهميت

جهان ضمن داشتن پليتيك خود دررد تا با تعريف جايگاه مستقل ژئوعالقه خاصي دااي با مشاركت فعال و متحده نسبت به كنترل اوضاع منطقهروابط نيك با اياالت

يت افغانستان اهم .اي اقدام نمايدهاي منطقهها و سازماندر اتحاديهعموما اقتصادي

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

117

هاي است و فاقد جنبه1اي چين بيشتر امنيتي و استراتژيكدر زيرسيستم منطقههستاني و در زيرا مرز مشترك دو كشور عمدتا كو .باشداكونوميكي و اقتصادي ميژئو

جهت 19هاي پامير قرار دارد كه در اواخر قرن كوهالعبور رشتهارتفاعات بلند و صعبامپراطوري روسيه تزاري و هند بريتانوي در راستاي سياست جداسازي مرزهاي

دار به اين ك افغانستان بصورت داالني دنبالهبه عنوان قسمتي از خا 2»دولت حايل« .كشور اضافه گرديد

هاي عالقمندي چين بيشتر در منطقه آسياي مركزي و مشاركت در سازمانابراين چين حضور قدرتمندي در باشد بنياي با مشاركت كشورهاي اين حوزه ممنطقه

توجه به حضور روسيه به عنوان عضو اصلي و دارد و با3هاي شانگهايسازمان همكارياي اين سازمان با گسترش در پذيرش ن به عنوان عضو ناظر اهميت منطقهاهند و اير

ري و هرچند تراز تجا.باشدعضاي آن براي اياالت متحده بسيارمهم و حياتي مياهاي بازسازي افغانستان بخصوص در چند سال اخير ها در پروژه چينيمشاركت

اما چنانچه ذكر شد اهميت افغانستان براي چين و نيز 4گسترش خوبي داشته استسرزميني و رابطه افغانستان با چين در استراتژي نظام نوين صرفا از لحاظ موقعيت

.توجيه استامنيتي قابلبسيار با احتياط عمل نموده و چين از جايگاه اياالت متحده نسبت به چين

در سفر بوش به پكن چين به عنوان .راتژي اياالت متحده برخوردار استبااليي در است 1 Strategic 2 Buffer State 3 Shanghay Organization Cooperation (SOC)

ين در پروژه بزرگ معدن مس عينك مشاركت چ-1

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

118

،1384 ،عزتي( .شريك استراتژيك اياالت متحده در منطقه و جهان اعالم گرديداتحاد همچنين در رويارويي روسيه با اياالت متحده در مقطعي اعالم سياست ) 234

.)همان(نب روسيه با مخالفت چين مواجه شد پكن از جا- دهلي-استراتژي بين مسكواله تايوان ضمن همكاري با داشتن چين در مساياالت متحده سعي دارد با مشغول

.بخصوص آسياي مركزي بكاهدانور و تمركز چين در افغانستان و قدرت مچين از به چين در قياس با كشورهاي آسياي پذيري كمتر نسبتوذافغانستان بواسطه نف

چين در مركزي و نيز تهديد جدي براي پاكستان در صورت نزديكي اين كشور به توازن فعلي و تحوالت. اي در استراتژي اياالت متحده داردتقابل با هند نقش برجسته

هند و پاكستان با دخالت اياالت متحده نقش ،آينده در مناسبات قدرت بين چين .استراتژي نظام نوين دارددر جايگاه افغانستان در ژئومهمي

اي آسياي مركزيسيستم منطقه. 4پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي كشورهاي آسياي مركزي از سلطه هرچند

روسيه رهايي يافتند اما با بازپروري روسيه در جهان سياست باز هم آسياي مركزي 1المنافعتشكيل كشورهاي مشترك. شودمياختهان منطقه نفوذروسيه شنعموما به عنو

اما . رت روسيه در اين حوزه گرديده استباعث تثبيت برتري قدبا محوريت روسيه هاي فراواني بين چين و ين چنانچه اشاره شد باعث پيوستگيگيري اقتصادي چقدرت

مات اصلي اقداديده است اما خطرآسياي مركزي خصوصا با تقويت سازمان شانگهاي گر

1 Commonwealth of Independent States (CIS)

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

119

اياالت متحده در آسياي مركزي و توافقات با اين كشورها بخصوص با تشكيل شوراي باشد كه حساسيت روسيه در افغانستان و آسياي مركزي مي1مشاركت براي صلح ناتو

.را بوجود آورده استتثبيت نقش افغانستان به عنوان كريدور ت افغانستان براي آسياي مركزي دراهمي

.باشدكشورهاي جنوب و جنوب شرق آسيا مي آسياي ميانه به انتقال انرژي ازگذار بر تواند نقشي تاثير اين كشورها با افغانستان نيزميقوميهاي فرهنگي وپيوستگي

البته امنيت افغانستان عامل . كشورها با افغانستان داشته باشدهمكاري و نزديكي اينانستان براي آسياي مركزي ريدور افغاساسي در برقراري اين ارتباطات و استفاده از ك

از سوي ديگر اياالت متحده به عنوان هژمون با توجه به مشكالتي كه با ايران . است .افغانستان و پاكستان تاكيد دارد -دارد نيز در تقويت محور آسياي مركزي

ياي مركزي متاثر از چند پذيري و اهميت جايگاه افغانستان در رابطه با آستاثير :ستعامل ا

كزي جهت استفاده مطمئن برقراري امنيت براي اعتماد كشورهاي آسياي مر .1 راهيابي و هاي آزادافغانستان به سمت پاكستان براي اتصال به آب از كريدور

.به سمت جنوب و شرق آسيانحوه تعامالت چين و روسيه در رابطه با اقدامات و اهداف استراتژيك اياالت .2

.طقه آسياي مركزير افغانستان و منمتحده د

1 Partinership for Peace (PFP)

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

120

كردن كشورهاي ستان كه پتانسيل بااليي در درگيرحل مناقشات قومي افغان .3 .آسياي مركزي در مساله افغانستان دارد

بخصوص با تراتژي خود بر حفظ روابط همكاريچنانچه اياالت متحده در اسه نيز هاي امنيتي روسي نيز بتواند در مورد نگرانيآسياي مركزي ادامه دهد و چين دراراي سازي نمايد جايگاه افغانستان در رابطه با آسياي مركزي برجسته و داعتماد

مركزي يتبط با كشورهاي آسيااي مرهاي منطقهسازمانپتانسيل باال براي پذيرش درصادي افغانستان وضعيت اقتخواهدبود كه نقش مهمي درتثبيت اوضاع سياسي و بهبود

.داشتخواهدت اهميت و نقش افغانستان در رابطه با آسياي مركزي بيشتر توان گفبنابراين مي

اي تواندبين اين سيستم منطقهرتباطي و ژئواكونوميكي است كه ميبه لحاظ موقعيت اآنچه مهم است تامين امنيت و .قرار نمايدب و شرق آسيا از لحاظ اقتصادي بربا جنو

.بودبراي افغانستان خواهديت ارزشمند داشتن چنين موقعت هم الزمه و هم پيامدثبامدت فغانستان با آسياي مركزي در درازاكونوميك ازيرا وابستگي اقتصادي و ژئو

اي بوجود افغانستان و اين زير سيستم منطقه بين 2پليتيكيو تعلق ژئو1وابستگي .آوردخواهد

ژئواستراتژي اياالت متحده در منطقه خاورميانه در ارتباط با افغانستان- ب

1 Geopolitical Interest 2 Geopolitical Dependency

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

121

كنترل مناطق ناامن و آشوبي متحده درترين مشكل اياالته اشاره شدعمدهچنانچاين منطقه از لحاظ . پليتيكي جهان اسالم واقع شده استاست كه عمدتا در حوزه ژئو

بوش در اجالس سران تر كه جورججغرافيايي عمده مناطق موسوم به خاورميانه بزرگو ) cervone, 2007( گيردرميعنوان كرده بود را درب) 2004 در سال 8جي (

از آن ) گپ(ي دقيقا مناطقي را كه بارنتز به عنوان منطقه خارج از حوزه جهاني سازاما . در مركز اين حوزه قرار گرفته استدهد و افغانستان نيز كند پوشش ميياد مي

؟ش مرزهاي خاورميانه جديد در چيستاهميت خاورميانه و علل گسترالمللي همواره بر اهميت ژئواكونوميكي خاورميانه تاكيد نعمدتا در مباحث بي

رسد پس از به همين منوال بود اما به نظر ميگردد و در دوران جنگ سرد نيز ميافزايش است هرچند ميزان وابستگي به سپتامبر اهميت خاورميانه روبه11ث حواد

ل امنيتي و سياسي رسد دالي افزايش يافته است اما به نظر مينفت و منابع فسيليديگري نيز در خاورميانه باعث توجه و عالقمندي اياالت متحده به عنوان هژمون و

خطر تروريزم و بنيادگرايي در .تد جهان در اين منطقه گرديده استكشورهاي قدرتم سپتامبر باعث حمله اياالت متحده به افغانستان و بعدها به عراق 11فرداي پس از

. جامعه جهاني را نيز به دست آوردات بعدها توانست حمايتاين اقدام. گرديدآمريكايي و غربي خاورميانه باعث تحريك احساسات ضدها در همچنين اقدامات غربي

توان گفت گسترش مرزهاي خاورميانه و بنابراين مي. منطقه گرديده استدر اينيت فراواني در براين اهمكي بوده بناياهميت آن هم ژئواكونوميكي و هم ژئوپليت

زهاي خاورميانه با توجه گسترش مر. امنيتي اياالت متحده يافته استهاي استراتژيهاي نسبتا مشترك اين كشورها از مراكش در غرب تا بنگالدش در شرق به به ويژگي

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

122

كوشد تا بنابراين اياالت متحده مي.ل توسعه مشخص استاستثناي چند كشور در حااي خاورميانه منطبق با مرزهاي ژئوپليتيكي جهان اسالم با گسترش حداكثري مرزه

.بتواند با استراتژي هاي مشخص در مديريت و كنترل موثر اين منطقه اقدام نمايد :باشدتر شامل موارد ذيل ميرميانه بزرگاهداف اياالت متحده در خاو

و انزواي ايران تضمين امنيت اسرائيل .1 تضمين امنيت صدور نفت .2 يند صلح خاورميانهپيشبرد فرآ .3 استراتژي امريكا در جنگ عليه تروريسم .4 كردن خاورميانه و الزام به رعايت منشور حقوق بشر دموكراتيزه .5 )1386 ،بيگدلي (هاي كشتارجمعيجلوگيري از گسترش توليد و تكثير سالح .6

شور در قالب آنچه وراي تمامي اهداف اياالت متحده در ژئواستراتژي جديد اين كامنيتي . لل استالمتاكيد بر عامل امنيت در محيط بينخورد ين به چشم مينظام نو

هاي نظام نوين را هژمون در سطح جهاني باشد و پايهكننده پايداري قدرتكه تضميننمايد نگاه ژئواكونوميكي به مناطق ميو چنانچه برژينسكي نيز اشاره مستحكم نمايد

پليتيك نيست يگزيني ژئواكونومي به جاي ژئوتنها به معني جايد نهدر استراتژي جداستراتژي استراتژي اياالت متحده در بديل ژئوتمي صرفا راهنماي عمل يا بلكه ژئواكونور حفظ مناطق ترين سطح جايگاه خود را دو امنيت در عالي) 1386عزتي، (جديداست

ترين نهايياصوال در چرخه استراتژيك امنيت اولين و. باشدژئواستراتژيك دارا مياكونوميك را نيز نبايد از باشد اما الزامات ژئومل در تعيين مناطق ژئوپليتيكي ميعا

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

123

شود كه مرزهاي مناطق ژئواكونوميك با مرزهاي چشم دور داشت بنابراين مشاهده مي .ك انطباق كاملي يافته استاستراتژيژئو

اي هاي منطقه تاثيرپذيري متقابل آن باسيستمئواستراتژيك افغانستان وجايگاه ژ. 2شكل و رابطه آن با استراتژي نظام نوين جهاني

ژئوپليتيك نظام نوين جهانيشكل گيري تك حوزه

ژيكژئواستراتتقسيم جهان به حوزه هاي

پليتك ژئو

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

سيستماي منطقه

خليج

سيستماي منطقهجنوب

سيستم اي منطقه

آسياي كز

سيستم اي منطقه

مستقل

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

124

عوامل موثر بر ويژگي خاص جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين - ج

جهاني كه به آن 1ايهاي منطقهتان در رابطه با سيستمعالوه بر اهميت جايگاه افغانس

نظام در ژئواستراتژي عوامل مهم و موثر بر توجه آمريكا اگر بخواهيماشاره داشتيم دهيم توجه قرار و ژئوپليتيكي افغانستان را موردنوين با توجه به ماهيت جغرافيايي

.توجه جدي قرار دادنكات ذيل را نيز بايد مورد

گرايي كانوني و تروريسم در افغانستان خطر بنياد. 1اي همسايه و منطقهنمايي كشورهايرتانستان پس از جنگ سرد كانون قدافغ

ه و ايران در مقابل جبهه روسي ، چين، حضور هند).236 ،1384 ،رسولي(گرديده بود . را با خطر مواجه كرده بودامارات متحده عربي و پاكستان امنيت منطقه ،عربستان

يب ها بود سرانجام حوادث تروريستي مهگرايي و جنبش طالبان نتيجه اين جدالبنياد. سپتامبر متجلي گرديده غرب را نسبت به اهميت موضوع افغانستان متوجه نمود11

هاي اصولي خود را از جمله سياست2اياالت متحده مبارزه با تروريسم و بنيادگراييدر واقع يكي از منابع تهديدات فرآيندي ).1386بيگدلي، ( سپتامبر قرار داد11پس از

د تهديداتي هست كه ختاري را به دنبال داشته باشغرب كه ممكن است تهديدات ساگردد و جلوگيري و اقدام فوري كوچكي مانند افغانستان اعمال ميهاياز ناحيه واحد

1 Regional System 2 Fundamentalism

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

125

چنانچه . رسيداي اياالت متحده منطقي به نظر ميهدر اين مورد در راستاي سياست امي بازدارنددات از استراتژي نظاشاره شد اياالت متحده در برخورد با اين تهدي

گسترده به افغانستان بعدها اياالت متحده با هجوم .كجانبه گسترده استفاده نمودي . ناتو و سازمان ملل را نيز به دست آوردحمايت

اكونوميهاي ژئواستراتژيك افغانستان در استراتژياهميت موقعيت . 2ما است ااهميت موقعيت جغرافياي افغانستان هرچند از گذشته تاريخي مشهود

هي اين در گذشته تاريخي اهميت گذرگا .وره تاريخي اين اهميت متفاوت استهر ددرهاي ل حاضر اين اهميت در انتقال لولهاما در حا .كشور در جاده ابريشم موردتوجه بود

شك يكي از جنوب و شرق آسيا نهفته است بدونآسياي مركزي به سمتگاز و نفت ازه پس از طالبان و چه در دوران حضور طالبان در هاي عمده غرب چعالقمندي

از آسياي كشور در مسير انتقال گاز و نفت افغانستان موقعيت برجسته و استراتژيكاين مسير عمال ايران را از ميز مذاكرات . مركزي به سمت جنوب و درياهاي آزاد است

يگر وي دس از .كند جنوب غرب آسيا دور ميبراي انتقال انرژي به سمت شرق و درصد انرژي جهان را 60ر دارد كه امروزه حدود اي قراافغانستان در نزديك منطقه

خزر كه منطقه مهم و ژئوپليتيكي خليج فارس و نزديكي به درياي .كندتامين مي .كنداي نزديكي به اين مناطق بيشتر ميعالقه غرب را بر. ذخاير زيادي در خود دارد .براي اين كشور بوجود آورده است عيت راعراق و افغانستان اين موق

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

126

) هند و روسيه، چين،ايران(تابعهتراتژيكي چندسيستماسمشتركتهديدات.3منطقه . 1افغانستان در موقعيتي قرار گرفته است كه بر چهار محيط ژئوپليتيك

منطقه ژئوپليتيكي ارتدوكسي با محوريت روسيه، . 2 ،)كنفسيوسي(ژئوپليتيكي چين منطقه ژئوپليتيك . 4و)با محوريت ايران(قه ژئوپليتيكي هند وجنوب غربي آسياطمن .3

هاي مطمئن در ها نياز به پايگاهمديريت اين سيستم. راف كامل داردجهان اسالم اشهاي مركزي و افغانستان يكي از اين پايگاه. هاي ژئوپليتيكي داردهريك از اين حوزه

هاي استراتژيك حضور در تفاهم نامه. واند باشدت مياستراتژيك براي اياالت متحده. بيني شده استهاي نظامي پيشدرازمدت اياالت متحده در افغانستان و ايجاد پايگاه

2)آيساف( كننده براي امنيت و همكاريالمللي كمكونيروهاي بين1رغم اينكه ناتوعليفغانستان هزينه لف انظامي خود در مناطق مختهاي نظامي و غيردر طراحي پايگاه

هاي حال تاسيس پايگاهاندامااياالت متحده بطورگسترده و باهزينه باالي دركمي نمودههاي اين كشور در آسياي وجود پايگاه. غرب و جنوب افغانستان است ،نظامي در شرق

هاي ايران نيز به عنوان يكي از كانون. دليل ديگري بر صحت اين مدعا استمركزي نيز اقدامات آمريكا در همسايگي افغانستان قرار دارد و اين همسايگي فرصت مبارزه عليه

مناسبي براي اياالت متحده فراهم نموده كه از جانب غرب در عراق و از جانب شرق .با افغانستان اوضاع ايران را در نزديكي هرچه بيشتر تحت كنترل داشته باشد

الت متحده را بايد در پرتو توان گفت اهميت افغانستان براي ايادر نتيجه مي چنانچه ژئواستراتژي نظام نوين .نظام نوين در حال حاضر جستجو كردژئواستراتژي

1 North Atlantic Treaty Organization (NATO) 2 International Security Assistance Force (ISAF)

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

127

اشد توافقات اياالت اهميت افغانستان براي غرب ممكن است متفاوت بدگرددچار تغييرغرب ، روسيه و ايران ممكن است ضمن اينكه از اهميت اين كشور براي متحده با چين

اي در راستاي صلح و ثبات هاي منطقهتواند زمينه مناسبي براي همكاريما ميبكاهد ا. يابدوين تا چه حد توانايي عملياتي مياستراتژي نظام ن بايد ديد.اي ايجاد نمايدمنطقه

رسد اين است كه عالوه بر مردان افغانستان مهم به نظر ميلتبنابراين آنچه براي دوي نظام نوين براي اين كشور در برقراري و استفاده از راتژهايي كه استتوجه به فرصت

اي اي و فرامنطقهقرار ميدهد توجه به موقعيت منطقههاي موجود فراروي ما موقعيترا نبايد از نظر اي كه نام برديم وص در پيوند با چهار سيستم منطقهافغانستان را بخصغانستان همراه با تحوالت نظام سياست خارجي و داخلي اف) 2شكل( .دور داشته باشند

ها و نستان را با توجه به ويژگيااه افغنوين و استراتژي اياالت متحده بايد بتواند جايگامكان توافق اياالت متحده با ايران و . اي افغانستان نيز در بر بگيردهاي منطقهپتانسيل

س نخواهدبود لذا ن دور از دستريا تعارض با پاكستان در چارچوب استراتژي نظام نويبايدديدآيا درصورت اين تحوالت كه سخت براهميت وجايگاه افغانستان درژئواستراتژي

آمده از موقعيت كنوني ايم در فرصت بدستگذارد آيا ما توانستهنظام نوين تاثير مي .اي اقدام نماييم يا خيريگاه خود به عنوان يك قدرت منطقهبراي تثبيت جا

گيري نتيجهفراز و بديلي در تاريخ پرري است در قلب آسيا كه موقعيت بيانستان كشوافغ

ت آسيا نشيب خود داشته است در واقع تحوالت افغانستان شمايي كوچك از تحوالدهي مسير يزموقعيت مركزي اين كشور درجهتاكنون ناست و جالب اين است كه هم

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

128

آمادگي دولت مركزي در مضعف و عد. از و برجسته استتحوالت سياسي در آسيا ممتراي هاي فراهم داشته بگاه اين كشور نتواند از موقعيتيچافغانستان باعث گرديده تا هه بررسي اين موضوع مجالي كه البتاي خود استفاده نمايدارتقا موقعيت وجايگاه منطقه

سپتامبر بار ديگر 11طلبد اما تحوالت پس از جنگ سرد بخصوص حوادث ديگر ميد شوروي خط كشور را كه در حدود نيم قرن در رويارويي اياالت متحده و اتحااين

.الملل كشانيداره به متن تحوالت نظام نوين بينشد را دوبمقدم جبهه ناميده ميهاي نظام نوين در خاورميانه قرار افغانستان به عنوان كشوري كه در مركز سياست

ن را در نظام نوين كه جايگاه و اهميت آاي است ز چند سيستم منطقهگرفته متاثر اها نقشي خاص ان در نسبت با هريك از اين سيستمافغانست .نمايدجهاني مشخص مي

ها اهميت و جايگاه اين كشور را در گيرد كه مجموعه اين نقش عهده ميرا به از نتايج پارچگي سيستمي اين چند.نمايدستراتژي نظام نوين جهاني مشخص ميژئوايكي از است كه نظام نوين جهاني ) 1379، اتوتايل و ديگران(ليتيك پسانوگرايي ژئوپ

قراري اين نظام اياالت متحده به عنوان رود و جهت برنمودهاي بارز آن بشمار مياما چنانچه ذكر .الملل داردسعي در كنترل و مديريت سيستم بينهژمون نظام جديد

چندپارچگي و نظامي چندقطبي و مشاركتي پليتيك فرداي جنگ سرد ميل به شد ژئو . المللي دارددر سطح بين

وجه به استراتژي نظام نوين را اي با تمنطقههاي اهميت افغانستان در سيستم :توان بصورت ذيل برشمردمي

پليتيكي اي جنوب آسيا بيشتر امنيتي و ژئو سيستم منطقهدر .1 وميكي و ارتباطي اكوناي آسياي مركزي بيشتر ژئونطقهدر سيستم م .2

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

129

استراتژيك اي مستقل چين ژئوپليتيكي و ژئودر سيستم منطقه .3اهميت بيشتر فارس اين اي خاورميانه با تاكيد بر خليجهدر سيستم منطق .4

.باشدژئواستراتژيك و ژئوپليتيكي ميرو و تغيير در الت پيشپايداري اين موقعيت و روابط موجود بستگي به تحو

اهميت افغانستان در . رسداني دارد اما چنان به نظر ميجهماهيت نظام نوين ها و اياالت ژئواستراتژي نظام نوين به لحاظ شرايط مذكور برجسته و مطلوب افغان

اما آنچه مهم است تغيير در استراتژي .باشدوان كارگزارسيستم موجودميمتحده به عن. جه نمايدخواسته ديگري مواهاي مهم نا چالشتواند افغانستان را با مينظام نوين

اي افغانستان بخصوص در حوزه ژئواستراتژيكي كه به نسبت باتوجه به اهميت منطقهحضور هژمون جهاني رايط پايداري را حتي در صورت عدمپليتيك و ژئواكونومي شژئو

داشت الزم است دستگاه سياست خارجي افغانستان در موقعيت كنوني نسبت خواهدهاي در هريك از سازمانآوردن عضويت ثابت و تالش براي به دست مشاركت فعالبه

سي و اي جهت تضمين امنيت سيااي و فرامنطقهاي در چهار سيستم منطقهمنطقهبرداري از موقعيت ژئواكونوميكي افغانستان در راستاي دفاعي افغانستان و نيز بهره

.اي اقدام نمايندثبات منطقهصلح و ولت افغانستان در سياست داخلي مبتني بر تقويت پروسه همچنين اقدامات د

سازي بين اقوام مختلف در افغانستان كه امكان سازي نسبت به اعتماد ملت-دولتامنيت . بايد توجه كرد كشورهاي همسايه دارند را نسبت بهواگرايي سياسي بااليي

هاگزاري سرمايهاي و نيزباالرفتن حجمهاي منطقه گسترش همكاري،داخلي افغانستانكشورهاي آسياي مركزي را براي اعتماد را درافغانستان به دنبال خواهدداشت واعتماد

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

1387 زمستان ،11 ش ،8 ج جغرافيايي، علوم كاربرديتحقيقات نشريه

130

شروع . ز طريق افغانستان افزايش خواهديافت ابه كريدور انتقال انرژي به درياي عماندر افغانستان را نيز اين پروژه بر تثبيت و تامين فضاي اعتماد براي برقراري ثبات

نفع را ساعي كلوپي از كشورهاي همسايه ذينمود و همكاري و تشريك مواهدبيشتر خ .داشتنيز در پي خواهد

و ماخذمنابعانتشارات وزارت ، ترجمه مهرداد رضاييان،طرح بازي، )1377( زبيگنو،برژينسكي -1

. تهران،امورخارجه محمدرضا و ،نيافظ، ترجمه حا)1380(، پاول سيمون و روتلج، ژرارد و دالبياتوتايل، -2

.، تهران انتشارات وزارت امور خارجه،هاي ژئوپليتيك در قرن بيستمانديشه، هاشم ،نصيري، انتشارات سمت، جغرافياي سياسي و سياست جغرافيايي ،)1381(پيروز ،مجتهدزاده -3

.تهران ،واقفي انتشارات ،نگاهي به مسايل ژئوپليتيكي جهان معاصر، )1374(، علي پورفكويي -4

.مشهد- موسسه،افغانستاننيافتگيتوسعهبرخارجيتاثيرسياست، )1384(جعفر ،رسولي -5

. كابل،ميوندانتشارات . تهران، انتشارات سمت،اصول و مفاهيم ژئوپليتيك ،)1385( محمدرضا ،نياحافظ -6

.تهران ،ت سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، انتشاراايايران منطقه) 1384(رضايي، محسن .تهران انتشارات سمت، ،ژئواستراتژي، تهران، )1384(اهللا عزت،عزتي -7ومين كنگره مجموعه مقاالت د ،)1384( ،21قرنجايگاه ايران در نظام ژئوپليتيك -8

.تهران ، انتشارات سازمان جغرافيايي،انمن ژئوپليتيك ايرانالملل و استراتژي بينساخت ژئوپليتيك سيستم نوين، )1385( فرهاد ،قاسمي -9

.2 شماره ، فصلنامه ژئوپليتيك،ي اياالت متحده امريكانظام، امنيتيبر پديده نظم در تاثير ساختار هژمونيك نظام بين الملل ،)1382(فرهاد ،قاسمي -10

.188-187 شماره ،، اطالعات سياسي و اقتصاديفارسسيستم تابع خليج

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0

جايگاه افغانستان در ژئواستراتژي نظام نوين جهاني

131

-اي در سياست بينومي و نظري مطالعات منطقهطرح مفه ،)1384(فرهاد ،قاسمي -11 .67، شماره مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي،مللال

، اطالعات سياسي ايگرايي و پارادايم امنيت منطقهمنطقه، )1382( محمود ،عسكري -12 .188-187 شماره ،و اقتصادي

كم و جايگاه ر سده بيست و يتحوالت ژئواستراتژيك د، )1381( علي ،پوررحيم -13 .184 و 183 شماره ، مجله اطالعات سياسي و اقتصادي،اي ايرانمنطقه

فصلنامه ، سپتامبر11آمريكا و افغانستان پس از بررسي روابط، )1386(حسنيه -14 و 11 شماره كابل، ، دفتر مطالعات استراتژيك وزارت امورخارجه افغانستان،مطالعات استراتژيك

12. ترجمه مجتبي ،الملليمسايل حل ناشده در نظام بين، )1372( هنريكسينجر، -15

.19893شماره ،وزنامه اطالعاتر ،اميري به نقل از ،نگاهي به ماهيت استراتژي آمريكا در خاورميانه، )1386(علي ،بيگدلي -16

com.blogfa.geopolitic://http. به نقل از،استراتژي اياالت متحده در منطقه، )1386(اهللا عزت،عزتي -17

com.blogfa.geopolitic://http . Goldstein,Joshua S,(1999), International Relation ,New York, Longman.

Huntington, Samuel P,(1993) The Clash of Civilization? ,Forreign Affaires. Vol 72 .No 3.

Cervone, Alberto, (2007) Greater Middle East and Extended Mediterrananean; from confortation to cooperation , center for high defense studies , pizza della rovere ROMA. John T. Payne (April 29, 2004),Geopolitics, Globalization and the Age of Terrorism, Presented to the Raleigh Tavern Philosophical Society. … (2007), Reconstraction, stability and security of Afghanistan , the rol of regional countries, Edd: Ficher, karl Miwand publication&printing press, kabul.

Dow

nloa

ded

from

jgs.

khu.

ac.ir

at 2

3:47

IRD

T o

n T

uesd

ay J

une

23rd

202

0