Tryby nadzwyczajne służące do uchylenia lub zmiany decyzji niewadliwej lub wadliwej nieistotnie

Decyzja ostateczna, na mocy której żadna ze stron nie nabyła prawa, może być w każdym czasie uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, lub przez organ wyższego stopnia, jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony.

W przypadkach wymienionych w § 1 właściwy organ wydaje decyzję w sprawie uchylenia lub zmiany dotychczasowej decyzji.

W sprawach należących do zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego do zmiany lub uchylenia decyzji, właściwe są organy tych jednostek.

Uchylenie decyzji w trybie art. 154

Dla wzruszenia decyzji w trybie art. 154 k.p.a. wymagane jest spełnienie łącznie trzech przesłanek: • 1) musi być to decyzja

ostateczna, • 2) decyzja ta nie może

tworzyć praw nabytych dla żadnej ze stron postępowania

• 3) za jej uchyleniem lub zmianą przemawia interes społeczny lub słuszny interes strony.

Uchylenie lub zmiana decyzji w trybie art. 154 k.p.a. może mieć

miejsce jedynie w sytuacji, gdy brak jest podstaw prawnych do jej uchylenia lub zmiany w trybie

wznowienia postępowania lub do stwierdzenia nieważności tej decyzji.

Gdy w postępowaniu administracyjnym bierze udział więcej niż jedna strona, dla spełnienia się głównej przesłanki trybu konieczne jest, aby żadna ze stron nie nabyła prawa z decyzji ostatecznej. Odnosi się to zarówno do postępowania wszczętego na żądanie jednej ze stron, jak i do postępowania wszczętego z urzędu. Z tego powodu, w tym trybie nie można zmienić decyzji rozstrzygającej sporne interesy stron, ponieważ przynajmniej jedna ze stron postępowania może wywodzić swoje prawo nabyte z decyzji ostatecznej, na mocy której inna ze stron nie nabyła prawa.

Część doktryny uważa, ze w tym trybie mogą być wzruszane wyłącznie decyzje merytoryczne, które nie nadają uprawnień, nie zaś decyzje procesowe. Wydaje się jednak, że z treści przepisu art.. 154 takiego ograniczenia nie da się wyprowadzić.

Zgodzić się jednak należy ze stwierdzeniem, że w trybie art. 154 § 1 nie jest dopuszczalne uchylenie lub zmiana decyzji kasacyjnej, tj. decyzji uchylającej decyzję organu pierwszej instancji i przekazującej sprawę do ponownego rozpatrzenia temu organowi (art. 138 § 2), ponieważ decyzja kasacyjna tego typu otwiera na nowo tok instancji i ma innych charakter niż pozostałe decyzje procesowe.

Brak nabycia praw:

Decyzje formalne (procesowe) - pogląd

niejednolity

O umorzeniu postępowania

O odmowie wszczęcia

postępowania w sprawie stwierdzenia

nieważności

O odmowie wznowienia

postępowania

Decyzje merytoryczne

Odmawiające w całości przyznania

uprawnień wnioskowanych przez

stronę

Nakładające obowiązek w maksymalnej

wysokości przewidzianej przez

przepisy prawa

Decyzje odbierające nadane wcześniej

uprawnienia (decyzje wydane w wyniku

zastosowania klauzuli odwołalności)

Decyzje na podstawie, których strony nie nabyły prawa zmieniane w trybie art.154.

Postępowanie w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji w tym trybie może nastąpić z urzędu lub na wniosek strony, przy czym strona nie jest w tym wypadku skrępowana brakiem możliwości wyboru organu, do którego wniosek złoży.

Organem tym może być zarówno ten organ, który decyzję wydał, jak i organ wyższej instancji, chyba że ostateczną decyzję wydał organ jednostki samorządu terytorialnego w sprawie należącej do jego zadań własnych, wtedy bowiem uprawnienia samorządowego kolegium odwoławczego zostają wyłączone

Wniosek o wszczęcie postępowania w tym trybie można zgłosić w każdym czasie.

Rodzaje decyzji, które organ może wydać:

• decyzja uchylająca lub zmieniająca decyzję ostateczną, • decyzja odmawiająca uchylenia lub zmiany decyzji w razie uznania wniosku strony za bezzasadny.

Warunkiem jest niezmieniony stan faktyczny i prawny, istniejącym w dniu wydania ostatecznej decyzji i z udziałem tych samych stron. Zmiana regulacji prawnej oznacza powstanie nowej sprawy, która będzie rozpatrywana od podstaw w postępowaniu zwyczajnym.

Decyzja podjęta w tym trybie jest decyzją podjętą w I instancji, co oznacza, że stosuje się do niej zwykłe środki zaskarżania - odwołanie lub wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy, w przypadku decyzji podjętych przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze

Decyzja ostateczna, na mocy której strona nabyła prawo, może być w każdym czasie za zgodą strony uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, lub przez organ wyższego stopnia, jeżeli przepisy szczególne nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony

Zmiana decyzji w trybie art. 155

Uchylenie lub zmiana decyzji w trybie art. 155 k.p.a. następuje w warunkach uznania administracyjnego i może mieć miejsce po spełnieniu następujących przesłanek:

• brak jest podstaw prawnych do jej uchylenia lub zmiany w trybie wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności tej decyzji.

• zgoda strony, • Za zmianą lub uchyleniem przemawia interes społeczny lub słuszny interes

strony, • Zmianie lub uchyleniu nie sprzeciwiają się przepisy prawa

Zgoda strony musi być udzielona wyraźnie, nawet jeśli przesłanką zmiany lub uchylenia jest właśnie interes strony. Wzruszenie decyzji w tym trybie bez zgody strony stanowi rażące naruszenie prawa

Złożone przez stronę w sprawie zmiany decyzji w trybie art. 155 można uznać za wyrażenie przez nią zgody na dokonanie stosownej zmiany decyzji (wyr. NSA z dnia 13 grudnia 1996 r., III SA 1214/95)

Jeśli w postępowaniu zakończonym decyzją ostateczną brało udział wiele stron, wystarczy zaistnienie okoliczności, że decyzja tworzy prawo tylko dla jednej ze stron postępowania.

Postępowanie w tym trybie toczy się jak w przypadku art. 154.

Wywłaszczenie z prawa – art. 161

Minister może uchylić lub zmienić w niezbędnym zakresie każdą decyzję ostateczną, jeżeli w inny sposób nie można usunąć stanu zagrażającego życiu lub zdrowiu ludzkiemu albo zapobiec poważnym szkodom dla gospodarki narodowej lub dla ważnych interesów Państwa.

Uprawnienia określone wyżej, w stosunku do decyzji wydanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego w sprawach należących do zadań z zakresu administracji rządowej przysługują również wojewodzie

Tryb ten jest trybem akcesoryjnym, stosowanym wyłącznie wówczas, kiedy spełnione są dwie przesłanki:

Decyzja ostateczna nie może być uchylona w innym trybie – art. 145, 154, 156, 162 i 163 (w trybie odesłania do

przepisów szczególnych), a w przypadku trybu z art. 155, wówczas, gdy strona nie wyrazi zgody na zmianę decyzji, a pozostałe warunki zastosowania tego trybu zaistnieją.

Istnieje zagrożenie dla wskazanych w tym trybie wartości , którego nie można usunąć w inny sposób, tj. przez zastosowanie pozostałych trybów.

Natomiast nie można tutaj mówić o obowiązku podejmowania działań faktycznych, jako uprzednich czynności przed zastosowaniem tego trybu,

chyba, ze nakaz taki wynika wprost z przepisów prawa, choć jeśli takie czynności zostały podjęte i usunęły zagrożenie, to nie ma podstaw do

zastosowania tego trybu.

Pojęcie wywłaszczenia z prawa powstało z doktrynie, która podkreśla pozbawienie właściwie nabytego prawa z decyzji.

Zagrożenie dla zdrowia lub życia powinno być realne i usuniecie decyzji z obiegu, likwiduje ten problem. Natomiast w pozostałych wypadkach – usunięcie decyzji lub jej zmiana spowoduje uniknięcie szkody dla interesu gospodarczego lub innego interesu państwa (prawdopodobieństwo naruszenia).

W obu przypadkach zagrożenie albo prawdopodobieństwo jego naruszenia powinno być obiektywnie stwierdzone i musi być bezpośrednio powiązane z faktem wykonania prawa z decyzji. Okoliczności te organ musi udowodnić i wykazać to w uzasadnieniu do decyzji.

W tym trybie może zostać uchylona każda decyzja ostateczna.

Uprawnionym organem jest właściwy rzeczowo minister lub właściwy miejscowo wojewoda, w przypadku decyzji organów samorządu terytorialnego w sprawach zleconych z zakresu administracji rządowej ( w tym SKO). Minister może uchylić także decyzję tych jednostek.

Postępowanie zmierza do ustalenia okoliczności przewidzianych jako podstawa zmiany lub uchylenia decyzji.

Decyzja również podkreśla wyjątkowy charakter tego trybu:

o uchyleniu decyzji objętej postępowaniem – podejmowana

tylko wówczas, kiedy nie wystarczy sama zmiana decyzji

O zmianie decyzji objętej postępowaniem, ale w niezbędnym

zakresie, czyli koniecznym dla spowodowania skutku usunięcia

zagrożenia

O odmowie uchylenia lub

zmiany decyzji

Rodzaje decyzji podejmowanych w tym trybie

Decyzje te są decyzjami podjętymi przez organ I instancji i przysługują wobec nich środki zaskarżenia.

W przypadku uchylenia lub zmiany decyzji odbierającej uprawnienie, stronie przysługuje roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę od organu, który uchylił lub zmienił tę decyzję; organ ten, w drodze decyzji, orzeka również o odszkodowaniu.

Odszkodowanie ograniczone jest do szkody rzeczywistej – czyli damnum emergensa nie zaś lucrum cessans. Konieczne jest wykazanie związku przyczynowego pomiędzy uchyleniem lub zmianą decyzji ostatecznej a powstałą szkodą oraz wskazać na jej postać i wartość.

O odszkodowaniu orzeka organ, który uchylił lub zmienił decyzję ostateczną w odrębnej decyzji. O decyzji o wysokości odszkodowania lub odmowy jego ustalenia przysługują środki zaskarżenia a następnie powództwo do sądu powszechnego.

Roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym decyzja zmieniająca lub uchylająca decyzję stała się ostateczna

Organ administracji publicznej, który wydał decyzję w pierwszej instancji,

stwierdza jej wygaśnięcie, jeżeli decyzja:

1) stała się bezprzedmiotowa, a

stwierdzenie wygaśnięcia takiej decyzji nakazuje

przepis prawa albo gdy leży to w interesie społecznym

lub w interesie strony,  

2) została wydana z zastrzeżeniem

dopełnienia przez stronę określonego

warunku, a strona nie dopełniła tego warunku.

Orzeczenie następuje w drodze decyzji

Stwierdzenie wygaśnięcia decyzji

Bezprzedmiotowość powstaje wskutek ustania bytu stosunku materialno -prawnego ukształtowanego przez decyzję, np. zniszczenie przedmiotu decyzji, śmierci lub likwidacji strony tego stosunku, lub osoba ta utraciła kwalifikacje niezbędne do wykonywania przyznanego jej uprawnienia, zmiany stanu faktycznego, zmiany stanu prawnego, to pod warunkiem, że wyraźnie to wynika z przepisów prawa.

Dodatkową przesłanką jest przemawiający za tym interes strony lub interes społeczny, który trzeba wykazać w uzasadnieniu decyzji. Np. obowiązek stwierdzenia wygaśnięcia zezwolenia na sprzedaż alkoholu.

Niekiedy przepisy prawa szczególnego wprost ustanawiają przesłankę bezprzedmiotowości jako jedyną przesłankę wygaśnięcia decyzji - np. art. 28 ust. 1 prawa geologicznego

Przesłanką stwierdzenia wygaśnięcia decyzji (art. 162 § 1 pkt 2) jest niedopełnienie przez stronę nałożonego na nią warunku.

Przez warunek należy rozumieć klauzulę dodatkową do decyzji – jako zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego (w grę wchodzi raczej warunek zawieszający, chyba że przy warunku rozwiązującym nie zastrzeżono innego skutku)

Jeżeli strona dopełni warunku, wówczas decyzja administracyjna wywołuje skutki prawne od daty ziszczenia się warunku, chyba że co innego postanowiono w decyzji. Decyzje z zastrzeżeniem warunku przewidują przepisy szczególne. Zgodnie z przepisem art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej udzielenie patentu następuje pod warunkiem uiszczenia opłaty za pierwszy okres ochrony. W razie nieuiszczenia opłaty w wyznaczonym terminie Urząd Patentowy stwierdza wygaśnięcie decyzji o udzieleniu patentu.

Organ administracji publicznej może stwierdzić wygaśnięcie decyzji ostatecznej i decyzji nieostatecznej ( w tym wypadku, o ile nie toczy się postępowanie odwoławcze).

Nie jest dopuszczalne stwierdzenie wygaśnięcia decyzji ostatecznej, gdy właściwy organ wszczął postępowanie w sprawie zmiany lub uchylenia decyzji ostatecznej, w sprawie stwierdzenia nieważności takiej decyzji albo wznowił postępowanie zakończone decyzją ostateczną

Decyzja stwierdzająca wygaśnięcie decyzji jest decyzją deklaratoryjną, która wywołuje skutki prawne ex tunc, tzn. od dnia, w którym powstały przesłanki wygaśnięcia decyzji. Przysługują od niej środki zaskarżenia oraz można ją uchylić w którymś z trybów nadzwyczajnych, w tym z art. 155.

organ administracji publicznej jest obowiązany uchylić decyzję, w której:

• a) nałożono na stronę obowiązek dopełnienia określonych czynności, • b) wyznaczono termin dokonania tych czynności, a strona nie dopełniła

tych czynności w wyznaczonym terminie.

Przesłanki muszą być spełnione łącznie. Dodatkowym warunkiem jest niezastrzeżenie w decyzji innych skutków w wyniku niewypełnienia zlecenia, np. odszkodowawczych

Uchylenie decyzji z klauzulą zlecenia

Organ administracji publicznej może uchylić lub zmienić decyzję, na mocy której strona nabyła prawo, także w innych przypadkach oraz na innych zasadach niż określone w niniejszym rozdziale, o ile przewidują to przepisy szczególne.

Chodzi zatem o przypadki uchylenia decyzji na podstawie innych okoliczności niż wskazanych w art. 155, 161 i 162. Przepis art. 163 nie jest natomiast samodzielną podstawą do podejmowania jakichkolwiek działań proceduralnych.

Przykładem szczególnych przepisów są przepisy przewidujące cofnięcie koncesji lub zezwoleń administracyjnych.

Przepisy szczególne jednakże nie wykluczają przepisów KPA o zmianie lub uchyleniu decyzji, różnią się bowiem przesłankami.

Odesłanie do przepisów szczególnych