Zmiany klimatu —o co w tym wszystkim chodzi?Wprowadzenie dla młodzieży

Komisja Europejska

Zmiany klimatu —o co w tym wszystkim chodzi?Wprowadzenie dla młodzieży

Komisja Europejska

Dyrekcja Generalna ds. Środowiska

Europe Direct to serwis informacyjny, dzięki któremu można uzyskać odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej

Bezpłatna linia telefoniczna:00 800 6 7 8 9 10 11

© Fotografie uzyskano dzięki:Digital Vision Ltd, str. 6;

E. Johansson, str. 12 (u góry);

Wspólnota Europejska, str.19;

Wspólnota Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Środowiska, Mike St. Maur Sheil, str.17;

Wspólnota Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Badań Naukowych, str.14;

Hans Oerter (EPICA), str.10;

Międzynarodowy Instytut Zrównoważonego Rozwoju (International Institute for Sustainable Development

– IISD), „Earth Negotiations Bulletin”, Leila Mead, str.13;

PhotoDisc, okładka i str.3, 7, 8, 12 (u dołu);

Jack Stein Grove, str. 9.

Wiele dodatkowych informacji o Unii Europejskiej jest dostępnych w Internecie.

Można je uzyskać przez portal Europa (http://europa.eu).

Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji.

Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2006

ISBN 92-79-01912-0

© Wspólnoty Europejskie, 2006

Kopiowanie jest dozwolone pod warunkiem podania źródła.

Printed in Belgium

Wydrukowano na papierze z recyklingu, wyrónionym odznak ekologiczn

UE dla papieru graficznego (www.europa.eu.int/ecolabel)

Spis Treści

3

Zmiany klimatu – o co w tym wszystkim chodzi? 4

Co powoduje zmiany klimatu? 4

Efekt cieplarniany 4

Wytwarzane przez nas gazy cieplarniane 5

Dowody na zachodzące zmiany klimatu 7

Zmiany klimatu i ich skutki 8

Jak pracują klimatolodzy? 10

Co należy zrobić, aby zahamować zmiany klimatu? 12

Co robią rządy? 12

Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w

sprawie zmian klimatycznych 12

Protokół z Kioto 13

Co robi UE? 14

Co robią przedsiębiorstwa? 17

Co Ty możesz zrobić? 18

Spojrzenie w przyszłość 19

Użyteczne strony internetowe na temat zmian klimatu 20

Zmiany klimatu postępują, a ich wpływ na nas wszystkich wzrasta.

Czy zauważyłeś, że burze i powodzie stają się coraz częstsze w

Twojej okolicy, że coraz częściej jest o nich mowa w relacjach

telewizyjnych? Czy w zimie wydaje się, że jest cieplej niż kiedyś,

czy jest mniej śniegu, a więcej deszczu? Czy czujesz, że wiosna z

każdym rokiem nadchodzi nieco wcześniej, a kwiaty rozkwitają i

ptaki nadlatują, zanim się tego spodziewasz?

To wszystko oznaki przyspieszenia zmian klimatu – czy też

globalnego ocieplenia, jak czasami określa się to zjawisko.

Jeżeli nie podejmiemy działań, aby temu zapobiec, zmiany klimatu

przyniosą nieodwracalne szkody światu, w którym żyjemy, i

zmienią nasze zachowania, które teraz są dla nas tak oczywiste.

Klimat zmienia się ze względu na sposób, w jaki ludzie żyją w

dzisiejszych czasach, szczególnie w bogatszych, rozwiniętych

gospodarczo krajach – dotyczy to również Unii Europejskiej.

Elektrociepłownie, które wytwarzają energię, aby zapewnić nam

prąd elektryczny i ogrzać nasze domy, samochody oraz samoloty,

których używamy, fabryki, które produkują kupowane przez nas

towary, rolnictwo, które wytwarza dla nas żywność – wszystkie te

elementy odgrywają rolę w zmianach klimatu.

Efekt cieplarniany

Nasza atmosfera pełni rolę przezroczystej, ochronnej

warstwy wokół Ziemi. Wpuszcza światło słoneczne i

zatrzymuje ciepło. Bez niej ciepło słoneczne natychmiast

odbijałoby się od powierzchni Ziemi i wędrowało z

powrotem w kosmos. W takim przypadku na Ziemi byłoby

o około 30° Celsjusza zimniej – wszystko by zamarzło.

Dlatego też atmosfera działa trochę jak szklane ściany cieplarni.

To dlatego mówi się o „efekcie cieplarnianym”. Za efekt ten

odpowiedzialne są „gazy cieplarniane” w atmosferze, które

wyłapują ciepło.

4

Co powoduje zmiany klimatu?

Zmiany klimatu —o co w tym wszystkim

chodzi?

Większość gazów cieplarnianych

występuje w naturze. Niemniej

jednak od czasów rewolucji

przemysłowej w XVIII wieku

społeczność ludzka ma też

swój udział w ich wytwarzaniu.

Stężenie gazów cieplarnianych w

atmosferze jest obecnie wyższe

aniżeli w jakimkolwiek okresie

na przestrzeni ostatnich 420 000

lat. Powodują one wzmocnienie

efektu cieplarnianego. Oznacza to

wzrost temperatury na Ziemi oraz

zmiany klimatu.

Wytwarzane przez nas gazy cieplarniane

Głównym gazem wytwarzanym wskutek działalności człowieka jest

dwutlenek węgla (CO). Odpowiada on za około 75% całkowitej

„emisji gazów cieplarnianych” na świecie. Termin ten opisuje

wszelkie uwolnienia gazów cieplarnianych do atmosfery w postaci

dymu, pary i oparów pochodzących z rur wydechowych, kominów,

palenisk i innych źródeł. Dwutlenek węgla jest uwalniany głównie

wtedy, gdy spalane są paliwa kopalne, takie jak węgiel, olej i gaz

ziemny. Paliwa kopalne są nadal najczęściej wykorzystywanym

źródłem energii. Spalamy je po to, aby wytworzyć prąd

elektryczny i ciepło, używamy ich również jako paliwa do naszych

samochodów, statków i samolotów.

Większość z nas zna dwutlenek węgla z napojów gazowanych

– bąbelki w napojach gazowanych i piwie to oczywiście bąbelki

CO. Odgrywa on również istotną rolę w oddychaniu: wdychamy

tlen, a wydychamy dwutlenek węgla, podczas gdy drzewa i rośliny

wchłaniają CO, a wytwarzają tlen. To z tego względu lasy na

świecie są tak ważne. Wchłaniają one nadmiar CO, który my

wytwarzamy. Mimo to wylesianie – wyrąb, wycinanie i wypalanie

lasów – odbywa się na każdym kontynencie.

5

Źródło: Strona internetowa rządu Kanady poświęcona zmianom klimatu

Energia

słoneczna

przechodzi

przez atmosferę

Powierzchnia Ziemi

jest ogrzewana

przez słońce i

odbija ciepło w

kierunku kosmosu

Gazy cieplarniane

w atmosferze

zatrzymują część

tego ciepła

Część energii jest

przekazywana

z powrotem w

kosmos

Efekt cieplarnianys

6

Innymi gazami cieplarnianymi uwalnianymi przez działalność

człowieka są metan i podtlenek azotu. Stanowią one część

niewidocznych oparów pochodzących z wysypisk śmieci, hodowli

bydła, uprawy ryżu oraz niektórych metod nawożenia gleby w

rolnictwie. Niektóre gazy cieplarniane, tzw. gazy fluorowane,

produkujemy również sztucznie. Używa się ich w chłodzeniu

i systemach klimatyzacji, a do

atmosfery dostają się przez wycieki

oraz wtedy, gdy urządzenia nie są

odpowiednio przetwarzane, po tym

kiedy stają się odpadem.

Źródło: Program Organizacji Narodów Zjednoczonych ds.

ochrony środowiska (UNEP) & GRID Arendal

Stężenie CO2 w atmosferze w skali globalnej

Cząsteczek na milion (ppm)

7

Zmiany klimatu już się rozpoczęły. Na przestrzeni ostatniego

wieku średnia globalna temperatura wzrosła o 0,6° Celsjusza,

podczas gdy średnia temperatura w Europie wzrosła o prawie 1°

Celsjusza. W skali globalnej pięć najgorętszych odnotowanych lat

(mniej więcej od 1860 r., od kiedy wynaleziono instrumenty, które

są w stanie w miarę dokładnie mierzyć temperaturę) wystąpiło w

następującej kolejności:

1. 1998

2. 2002

3. 2003

4. 2004

5. 2001

Tendencja do ocieplania się klimatu wynika ze wzrastającej ilości

gazów cieplarnianych uwalnianych przez działalność człowieka.

Eksperci klimatolodzy prognozują, iż tendencja ta ulegnie

przyspieszeniu przy wzroście średniej globalnej temperatury w

granicach 1,4–5,8° Celsjusza do 2100 r., a temperatury w Europie

w granicach 2–6,3° Celsjusza. Taki wzrost temperatury może

nie robić wrażenia. Ale trzeba pamiętać, że podczas ostatniej

epoki lodowcowej, której koniec miał miejsce 11 500 lat temu,

średnia globalna temperatura wynosiła jedynie 5° Celsjusza mniej

niż dzisiaj. Niemniej jednak większą część Europy pokrywał

lód polarny. Kilka stopni to duża różnica dla naszego klimatu.

Obecna zmiana klimatu już wywiera duży wpływ w Europie

i na całej kuli ziemskiej (patrz następna strona). W dłuższej

perspektywie może nawet wywołać katastrofalne zdarzenia, takie

jak szybko podnoszący się poziom mórz i powodzie, wielkie burze

oraz niedobór żywności i wody w niektórych częściach świata.

Zmiany klimatu wpływają na wszystkie kraje, ale najbardziej

narażone są kraje rozwijające się. Ich ekonomia opiera się często

na działalności uzależnionej od klimatu, takiej jak rolnictwo, i

nie mają one wystarczających środków na przystosowanie się do

konsekwencji zmian klimatu.

Dowody na zachodzące zmiany klimatu

40o

0o

10o

-10o

-20-20o

20o

30o

8

Zmiany klimatu i ich skutki• Podbiegunowe czapy lodowe topnieją. Obszar morza

pokryty lodem arktycznym na Biegunie Północnym zmniejszył się o 10% w ostatnich dziesięcioleciach, a grubość lodu znajdującego się nad wodą zmniejszyła się o około 40%. Po drugiej stronie świata lądolód powyżej kontynentu antarktycznego stał się niestabilny.

• Lodowce cofają się. Jest bardzo prawdopodobne, iż 75% lodowców w Alpach Szwajcarskich zniknie do 2050 r. Władze zimowego kurortu Andermatt w Szwajcarii planują pokrycie lodowca Gurschen, popularnego obszaru narciarskiego, wielką izolującą plastikową powłoką w okresie letnim, aby zapobiec jego topnieniu i ześlizgiwaniu.

• Wraz z topnieniem czap lodowych podnosi się poziom mórz. Poziom ten na przestrzeni ostatniego stulecia już podniósł się o 10–25 centymetrów (w zależności od pomiaru), a przewiduje się, że będzie on nadal wzrastał, nawet o 88 centymetrów do 2100 r.

Spowodowałoby to zalanie nisko położonych wysp i obszarów przybrzeżnych, takich jak Malediwy, delta Nilu czy Bangladesz. W Europie zagrożonych byłoby około 70 milionów mieszkańców obszarów

przybrzeżnych. Woda morska przedostałaby się nawet na tereny położone w głębi lądu, zanieczyszczając ziemię rolną i zasoby świeżej wody.

• Jeżeli ogromny lądolód Grenlandii stopnieje, co może się zdarzyć na przestrzeni kilku kolejnych stuleci, poziom mórz może się podnieść aż o siedem metrów.

• Zmiany klimatu powodują ekstremalne wydarzenia pogodowe, takie jak burze, powodzie, susze i fale gorąca. W ostatnim dziesięcioleciu na świecie było o trzy razy więcej klęsk żywiołowych związanych z pogodą – w większości powodzi i huraganów – aniżeli w latach sześćdziesiątych XX wieku. Klęski żywiołowe nie tylko powodują wiele zniszczeń, ale również przyczyniają się do wzrostu kosztów ubezpieczenia.

• W wielu regionach świata już zaczyna brakować wody. Prawie jedna piąta światowej populacji, tzn. 1,2 miliarda ludzi, nie ma dostępu do czystej wody pitnej. Jeżeli temperatury globalne wzrosną o 2,5° Celsjusza powyżej poziomu sprzed rewolucji przemysłowej, dodatkowo 2,4–3,1 miliarda ludzi na świecie prawdopodobnie będzie cierpieć z powodu niedostatku wody.

• Wzrost temperatury o 2,5° Celsjusza oznaczałby zagrożenie głodem dla 50 milionów ludzi, poza tymi 850 milionami, które już dzisiaj cierpią z powodu chronicznego głodu. W Europie okres wegetacji wydłużył się o dziesięć dni w okresie 1962–1995. Chociaż zmiana ta była korzystna dla rolnictwa w północnej Europie, nawet tam zbiory zaczną się zmniejszać, gdy temperatury wzrosną o więcej niż 2° Celsjusza powyżej poziomu sprzed rewolucji przemysłowej.

• Choroby tropikalne takie jak malaria mogą się rozprzestrzeniać, gdyż obszar, w którym warunki klimatyczne są odpowiednie dla komara przenoszącego malarię, będzie się poszerzał. Wzrost temperatury o 2° Celsjusza może spowodować

zagrożenie dla kolejnych 210 milionów ludzi.

>>>

9

• Począwszy od 2070 r., Europa może co dwa lata

doświadczać fali gorąca takiej, z jaką mieliśmy

do czynienia w 2003 r. Upalne lato przyczyniło

się wówczas do przedwczesnej śmierci 20 000

Europejczyków, wywołało ogromne pożary lasów

w południowej Europie oraz spowodowało straty w

rolnictwie o wartości przewyższającej 10 miliardów

euro.

• Wiele zwierząt i roślin nie będzie w stanie poradzić

sobie ze zmienioną temperaturą ani też przenieść się

do regionów, gdzie klimat byłby dla nich odpowiedni.

Jedno z alarmujących opracowań wskazuje, iż zmiany

klimatu mogą doprowadzić do wyginięcia jednej

trzeciej gatunków na Ziemi do 2050 r. Szczególnie

narażone są ssaki i ptaki żyjące w zimnych warunkach,

takie jak niedźwiedzie polarne, foki, morsy i pingwiny.

W lasach Amazonki naukowcy zauważyli, że większe,

szybciej rosnące drzewa, które pochłaniają więcej

CO2, rozwijają się kosztem innych.

• W perspektywie długoterminowej ogólna zmiana

klimatu może pociągnąć za sobą konflikty regionalne,

głód oraz przemieszczanie się uchodźców, wywołane

zmniejszaniem się zasobów żywności, wody i energii.

• Kolejnym czarnym scenariuszem byłoby zamknięcie

Golfsztromu, prądu zatokowego, który niesie ciepłą

wodę w kierunku północnym do Atlantyku – co było

motywem wykorzystanym w filmie „Pojutrze” z 2003 r.

Chociaż jest mało prawdopodobne, aby stało się to w

obecnym stuleciu, naukowcy zgadzają się, iż operacja

taka zapobiegłaby tendencji do ocieplania klimatu w

Europie północnej i przyczyniłaby się do znacznego

ochłodzenia na tym obszarze (1).

(1) Te i jeszcze wiele innych ciekawych faktów zaczerpnięto z raportu

Europejskiej Agencji Środowiska „Skutki zmieniającego się klimatu w

Europie”, z sierpnia 2004 r., dostępnego na stronie internetowej:

http://reports.eea.europa.eu/climate_report_2_2004/en oraz z

dokumentu informacyjnego Komisji Europejskiej „Zwyciężyć w

walce ze zmianą klimatyczną”, z lutego 2005 r., który można znaleźć

na stronie internetowej: http://ec.europa.eu/comm/environment/

climat/pdf/staff_work_paper_sec_2005_180_3.pdf

10

Jak pracują klimatolodzy?

Współczesna klimatologia zajmuje się analizowaniem przeszłości

oraz dokładną obserwacją i interpretacją tego, co dzieje

się obecnie. Naukowcy korzystają z bardzo wielu źródeł,

aby dowiedzieć się czegoś o warunkach klimatycznych w

przeszłości. Na przykład przewiercają się przez wierzchołek

czapy lodowej na biegunach aż do podłoża skalnego i pobierają

walce lodowe, znane jako rdzenie lodowe. Na Antarktydzie

zespół badaczy europejskich wydobył ostatnio rdzenie lodowe

z głębokości ponad 3 km, które nie doświadczyły światła ani

powietrza od ponad 900 000 lat1! Właściwości fizyczne lodu

i powietrza zawartego w niewielkich pęcherzykach mówią

badaczom o tym, jaki klimat panował w owym czasie i jak

wyglądała atmosfera. Innymi źródłami, które dają pogląd co do

przeszłości, są słoje drzewne i koralowce z czasów starożytnych,

stalagmity oraz stare pyłki kwiatowe, nasiona i liście. Dzięki tym

badaniom wiemy, że epoki lodowcowe występowały naprzemiennie

z okresami cieplejszymi oraz że temperatura na Ziemi wahały się

w granicach 9–22° Celsjusza (obecna średnia globalna temperatura

wynosi 15° Celsjusza). Wahania te były spowodowane przyczynami

naturalnymi, takimi jak zmiany w orbicie Ziemi wokół Słońca

oraz w osi Ziemi, zmiany w aktywności Słońca oraz wybuchy

wulkaniczne.

Przez ostatnie 8000 lat klimat był w miarę stały, przy niewielkich

zmianach wynoszących mniej niż 1° Celsjusza w ciągu stulecia. Te

stabilne warunki umożliwiły rozwój społeczeństwa i ekosystemów,

jakie znamy dzisiaj. Ale obecnie temperatura rośnie w

zatrważającym tempie. Same przyczyny o charakterze naturalnym

nie tłumaczą tak szybkiego ocieplenia, które jest bezprecedensowe

od przynajmniej 1000, a niektóre opracowania podają, że od 2000

lat.

Ogromną część odkryć naukowych wykorzystuje się do

prognozowania klimatu oraz przewidywania skutków zmiany

klimatu.

(1) Więcej informacji na temat tego europejskiego projektu zwanego EPICA, znajduje się na

stronie internetowej:

http://www.esf.org/esf_article.php?activity=1&article=85&domain=3

11

Dokonuje się tego przez

modelowanie i symulacje

komputerowe. Nie mówimy

tutaj o prostych komputerach

osobistych, tzw. pecetach

– komputery, których używa

się do tego, aby spojrzeć 100,

200 lub 300 lat w przyszłość,

to złożone systemy, które

uwzględniają ogromną liczbę

zmiennych. Na przykład

naukowcy nadal nie wiedzą,

jak wrażliwy jest nasz klimat

na wzrastające stężenie

gazów cieplarnianych, tzn.

które stężenie wywołuje

określone zmiany klimatu.

Zależy to również od

innych czynników, takich

jak zanieczyszczenie

powietrza i tworzenie się chmur.

Tak więc naukowcy prowadzą symulacje, opierając się na różnych

założeniach.

Muszą oni również przewidywać wiele innych czynników,

na przykład – ile paliw kopalnych spalimy w przyszłości, ile

ludzi będzie zamieszkiwać Ziemię oraz jak będzie się rozwijała

gospodarka. To dlatego wszystkie prognozy dotyczące przyszłego

rozwoju klimatu mieszczą się w pewnych zakresach. W 1988 r.

Organizacja Narodów Zjednoczonych ustanowiła Międzyrządowy

Zespół ds. Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate

Change – IPCC), który skupia tysiące naukowców z całego

świata. Ich zadaniem jest ocena istniejących badań i wiedzy na

temat zmian klimatu i ich skutków oraz składanie sprawozdań z

tej oceny. Jak do tej pory IPCC opublikował trzy sprawozdania

– w 1990, 1995 i 2001 r. Na podstawie dostępnych materiałów

dowodowych IPCC doszedł do wniosku, iż stężenie gazów

cieplarnianych w atmosferze zwiększyło się głównie w wyniku

działalności człowieka. Również w ocenie IPCC temperatura

wzrośnie do 2100 r. o wartość w granicach 1,4–5,8° Celsjusza

(patrz str. 7).

Temperatura w okresie ostatniego 1000 lat (półkula północna)

oraz prognozowany wzrost temperatury w najbliższych 100 latach

Źródło: Europejska Agencja Środowiska.

Temperatury odtworzone. Dane

na podstawie słojów drzewnych,

koralowców i rdzeni lodowych

(kolor niebieski), dane wygładzone

(kolor czarny) oraz przedział błędu

(kolor szary).

Prognoza przeciętnej temperatury

globalnej na lata 2000–2100, oparta

na różnych scenariuszach IPCC (linie

przerywane) oraz całkowity zakres

wyników (kolor szary).

Dane zarejestrowane

z termometrów (kolor

czerwony).

Ró

żnic

e w

te

mp

era

turz

e (

ºC)

od

śre

dn

iej t

em

pe

ratu

ry w

lata

ch 1

96

1–

19

90

Gadi

12

Po prostu: musimy zredukować emisje gazów cieplarnianych do atmosfery. Niektóre gazy cieplarniane mają długą żywotność, co oznacza, iż pozostają w atmosferze przez całe dziesięciolecia, a nawet dłużej. Nawet jeżeli teraz podejmiemy zdecydowane działania, temperatury będą nadal rosły przez jakiś czas. Niemniej jednak, jeżeli nie podejmiemy żadnych działań, temperatura wzrośnie jeszcze bardziej i w którymś momencie klimat może stać się nieprzwidywalny.

Zredukowanie emisji gazów cieplarnianych będzie wymagało inwestycji i zmian w zakresie tego, jak wytwarzamy i wykorzystujemy energię. Ostatnie opracowania ujawniają, że cena niepodjęcia żadnych działań będzie o wiele wyższa ze względu na szkody i straty, jakie mogą przynieść niekontrolowane zmiany klimatu.

Co robią rządy?

Już w latach osiemdziesiątych XX wieku gromadziły się dowody na zmiany klimatu. Rządy zdały sobie sprawę z tego, jak duże zagrożenie one stanowią i że trzeba coś z tym zrobić. Zdały sobie sprawę również z tego, że muszą ze sobą współpracować, aby mieć szansę na powodzenie. Zmiany klimatu to kwestia o charakterze globalnym, gdyż wszystkie kraje, choć w różnym stopniu, przyczyniają się do emisji gazów cieplarnianych i wszystkie kraje ponoszą skutki tego zjawiska. Tak więc żaden kraj nie jest w stanie rozwiązać tego problemu we własnym zakresie.

Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatycznychW 1992 r. rządy uzgodniły Ramową konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatycznych (United Nations Framework Convention on Climate Change – UNFCCC). Jak dotąd to międzynarodowe porozumienie zostało formalnie przyjęte przez 189 krajów – czyli prawie przez wszystkie kraje na świecie. Ostatecznym celem tej konwencji jest:

stabilizacja stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznej antropogenicznej [powodowanej przez człowieka] ingerencji w układklimatyczny. Poziom taki należałoby osiągnąć w ramach czasowych wystarczających dla umożliwienia ekosystemom naturalnego przystosowania się do zmian klimatu, aby zapewnić, iż wytwarzanie żywności nie jest zagrożone, oraz umożliwić, by rozwój gospodarczy przebiegał w sposób zrównoważony.

Co należy zrobić, aby zahamować zmiany

klimatu?

13

Na mocy konwencji 189 rządów monitoruje emitowanie gazów

i składa sprawozdania o wytwarzanych przez dane kraje gazach

cieplarnianych, opracowuje strategie w zakresie zmian klimatu

oraz pomaga biedniejszym krajom poradzić sobie z kwestią zmian

klimatu. Rządy spotykają się raz do roku, aby omówić kwestie i

zdecydować o tym, co robić w następnej kolejności. Konwencję

zaprojektowano tak, aby stała się rodzajem parasola, pod

którego osłoną można uzgodnić więcej działań w przyszłości.

Protokół z KiotoW 1997 r. w japońskim mieście Kioto rządy zrobiły

kolejny krok i uzgodniły ważny protokół. Umowa

ta zobowiązuje kraje uprzemysłowione wśród

sygnatariuszy do zredukowania lub ograniczenia emisji

gazów cieplarnianych oraz osiągnięcia pewnych celów

emisyjnych do 2012 r. Każdy kraj ma wyznaczony

jakiś cel.

Protokół z Kioto skupia się na krajach

uprzemysłowionych, gdyż to one odpowiadają za

większość emisji gazów cieplarnianych w przeszłości

i obecnie oraz mają wiedzę i pieniądze potrzebne do

zredukowania tych emisji. Na przykład ilość gazów cieplarnianych

wytwarzanych w UE wynosi w skali roku 11 ton na mieszkańca,

podczas gdy kraje rozwijające się wytwarzają w skali roku jedynie

około 1 tony na mieszkańca.

Protokół z Kioto wszedł w życie 16 lutego 2005 r. Jak dotąd 150

rządów, w tym wszystkie 25 krajów UE, formalnie go przyjęło ().

36 krajów to kraje uprzemysłowione, które mają wyznaczone cele z

Kioto. Większość z tych celów nakłada obowiązek redukcji emisji

gazów cieplarnianych do 2012 r. w wysokości 5–8% w stosunku

do poziomu z 1990 r. Jedynie Stany Zjednoczone i Australia

zdecydowały się nie brać udziału w protokole z Kioto, choć

początkowo miały taki zamiar.

(1) Stan na 29 kwietnia 2005 r.

14

Protokół z Kioto to zaledwie pierwszy krok – nawet wtedy

gdy był negocjowany, było jasne, iż nie wystarczy dla

powstrzymania zmian klimatu. Ale jest elementem o zasadniczym

znaczeniu, gdyż sygnalizuje reszcie świata, iż większość krajów

uprzemysłowionych jest gotowa zmienić swoją postawę dla

ratowania światowego klimatu. Wprowadził on również wiele

mechanizmów, w których ramach kraje współpracują na rzecz

redukcji emisji, co przyniesie obniżenie kosztów.

Co robi UE?

Unia Europejska stoi na pierwszej linii w globalnej walce przeciw

zmianom klimatu. Unia jest przekonana, że jako jedna z potęg

gospodarczych ma obowiązek dawać przykład.

W czasie negocjacji protokołu z Kioto 15 państw, należących

wówczas do UE (oznaczone kolorem żółtym, patrz ramka na

następnej stronie), obrało szczególnie ambitny cel – zredukowanie

do 2012 r. ich łącznej emisji gazów cieplarnianych o 8% poniżej

poziomu z 1990 r. Następnie państwa te określiły, jak wiele każde

z nich musi zrobić, aby osiągnąć przyjęty łączny cel, mając na

uwadze sytuację gospodarczą i strukturę przemysłu w każdym z

państw. Większość musi ograniczyć emisje, ale niektóre mogą je

zwiększyć do pewnego pułapu, podczas gdy jeszcze inne muszą

utrzymać emisje na poziomie z 1990 r.

Dziesięć państw, które przystąpiły do UE w dniu 1 maja 2004

r. (oznaczone kolorem niebieskim), ma na mocy protokołu

ustanowionecele indywidualne, z wyjątkiem Cypru i Malty.

15

Cele UE wynikające z protokołu z Kioto

Państwa członkowskie UE, które na mocy

protokołu z Kioto mają wspólny cel redukcji

wynoszący 8%

Państwa członkowskie UE,

które na mocy protokołu z Kioto mają cele

indywidualne

Austria – 13% Republika Czeska – 8%

Belgia – 7,5% Estonia – 8%

Dania – 21% Węgry – 6%

Finlandia 0% Łotwa – 8%

Francja 0% Litwa – 8%

Niemcy – 21% Polska – 6%

Grecja + 25% Republika Słowacka – 8%

Irlandia – 13% Slovēnija – 8%

Włochy – 6,5%

Luksemburg – 28%

Niderlandy – 6%

Portugalia + 27%

Hiszpania + 15%

Szwecja + 4%

Zjednoczone Królestwo – 12,5%

W marcu 2000 r. UE uruchomiła Europejski

program dotyczący zmian klimatycznych

(European Climate Change Program – ECCP).

Wspólnie z przedstawicielami przemysłu,

stowarzyszeń ekologicznych i innych

zainteresowanych grup UE zidentyfikowała 42

środki, które mają pomóc państwom członkowskim

w ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych w

opłacalny sposób. Wszystkie te środki zostały już

wdrożone lub są w trakcie przyjmowania.

Kamieniem milowym w europejskiej polityce w zakresie zmian

klimatycznych jest obowiązujący w UE system handlu emisjami,

który został uruchomiony 1 stycznia 2005 r. Rządy państw UE

ustaliły pułapy określające, ile CO może rocznie emitować

każdy zakład z około 12 000 elektrowni i energochłonnych

fabryk. Zakłady te odpowiadają za prawie połowę emisji CO w

UE. Zakłady, które emitują mniej CO niż im dozwolono, mogą

odsprzedać niewykorzystane przydziały emisji innym fabrykom,

które nie radzą sobie tak dobrze. W ten sposób stworzono

finansową zachętę do ograniczania emisji.

System sprawia również, że istnieją potencjalni kupcy na pozwolenia na emisje. Przedsiębiorstwa, które przekraczają swoje pułapy emisyjne i nie pokrywają nadwyżki emisji prawami

nabytymi od innych, muszą płacić dotkliwe kary.

16

System handlu prawami do emisji gwarantuje, że emisje będą

ograniczane tam, gdzie jest to najtańsze, przy obniżeniu całkowitych

kosztów redukcji emisji. Inne środki w ramach ECCP są kierowane

na przykład na poprawę efektywności zużycia paliw w samochodach

oraz racjonalnego wykorzystania energii w budynkach (lepsza

izolacja może ograniczyć koszty ogrzewania nawet o 90%!); na

zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, takich

jak wiatr, słońce, energia pływowa, biomasa (materiał organiczny

jak na przykład drewno, osady przemysłowe, rośliny, odchody

zwierzęce itp.) czy energia geotermalna (ciepło pochodzące ze

źródeł cieplnych i wulkanów); na promowanie łączenia produkcji

energii cieplnej i elektrycznej, do czego potrzeba łącznie mniej

energii; na kontrolowanie fluorowanych gazów cieplarnianych

wykorzystywanych w systemach klimatyzacji; na ograniczenie emisji

metanu z wysypisk; na podnoszenie świadomości; na umacnianie

działalności badawczo-rozwojowej oraz wykorzystanie technologii

przyjaznych dla klimatu.

Wiele technologii przyjaznych dla klimatu już istnieje, a

żeby były szerzej stosowane, potrzeba jedynie ulepszyć je.

Na przykład możliwe jest pozyskiwanie węgla w czasie

spalania paliw kopalnych, a następnie składowanie go

w starych kopalniach lub byłych polach naftowych.

Technologia ta zwana jest pozyskiwaniem i składowaniem

węgla i ogranicza emisję CO do atmosfery. Inną

obiecującą technologią, która jednakże wymaga dalszych

badań, jest produkcja wodoru z odnawialnych źródeł

energii, a następnie wykorzystanie go w ogniwach

paliwowych. Ogniwa paliwowe przetwarzają wodór

i tlen w wodę, a w procesie tym produkowana jest

energia elektryczna.

UE osiągnie cele z Kioto wyznaczone na 2012 r., jeżeli

zostaną wdrożone wszystkie środki zaplanowane przez UE i jej

państwa członkowskie. Do 2002 r., tj. roku, dla którego dostępne

były najświeższe dane w momencie przygotowywania niniejszego

folderu, 15 państw członkowskich dawnej UE ograniczyło emisje

gazów cieplarnianych o 2,9% w porównaniu do poziomu z 1990

r. (ich celem z Kioto jest 8%). 25 państw obecnej UE łącznie

ograniczyło emisje o 9%.

Sektor energety czny

28%

Pozostali

4%

Rolnictwo

10%

Gospodarstwa

domowe i małe i

średnie

przedsiębiorstwa 17%

Transport

21%

Przemysł

20%

Emisje gazów cieplarnianych w

UE w 2001 r.

Źródło: Europejska Agencja Ochrony Środowiska.

17

Co robią przedsiębiorstwa?

Przedsiębiorstwa odgrywają ważną rolę w walce ze zmianami

klimatu. Zaczynają rozumieć, że przez ograniczanie emisji gazów

cieplarnianych nie tylko chronią klimat, ale również oszczędzają

pieniądze oraz zdobywają dobrą reputację i przewagę nad

konkurencją.

Na przykład duże międzynarodowe przedsiębiorstwo wytwarzające

szeroki asortyment produktów w różnych regionach świata od

1990 r. zaoszczędziło 1,5 miliarda euro dzięki ograniczeniu zużycia

energii i wdrożeniu w swoich fabrykach nowych technologii,

przyjaznych dla klimatu. Ponadto przedsiębiorstwo to oszczędza

7–11 milionów euro rocznie wskutek wykorzystania odnawialnych

źródeł energii. Dzięki tym środkom przedsiębiorstwo od 1990 r.

ograniczyło emisję gazów cieplarnianych o 67% ().

Stowarzyszenia europejskich, japońskich i koreańskich

producentów samochodów dobrowolnie zobowiązały się do

ograniczenia przeciętnej emisji CO w nowych

samochodach osobowych sprzedawanych w

Europie w porównaniu z poziomem z 1995 r.

o około jedną czwartą do 2008 r. (europejscy

producenci samochodów) lub 2009 r. (japońscy

i koreańscy producenci samochodów).

Rozwój technologii przyjaznych dla klimatu

tworzy również nowe miejsca pracy i otwiera nowe rynki.

Dzięki wsparciu programów w zakresie energii wiatrowej w kilku

państwach UE, europejskie przedsiębiorstwa zaopatrują obecnie

90% rozkwitającego globalnego rynku na sprzęt do produkcji tego

rodzaju energii. W Niemczech wprowadzenie energii wiatrowej

stworzyło miejsca pracy dla 40 000 osób. Jeżeli przedsiębiorstwa

europejskie będą w stanie szybko opracować technologie przyjazne

dla klimatu, zapewnią sobie przewagę konkurencyjną na czas, gdy

wzrośnie globalny popyt na takie technologie.

(1) Patrz „Mniej znaczy więcej: 14 pionierów redukcji emisji gazów cieplarnianych”, dokument

opracowany przez Grupę Klimatyczną, koalicję organizacji, które zobowiązały się do

ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Dokument dostępny na stronie: http://www.

theclimategroup.org/tcg_lessmore.pdf

18

Co Ty możesz zrobić?

Zmiany klimatu są problemem globalnym, jednak każdy z nas jest w stanie wpływać na stan rzeczy. Nawet drobne zmiany w naszym zachowaniu mogą przyczynić

się do przeciwdziałania emisji gazów cieplarnianych, bez wpływu na jakość

naszego życia. W rzeczywistości zmiany te mogą być źródłem oszczędności.

• Oddawaj rzeczy do recyklingu. Przy recyklingu 1 kg starych puszek aluminiowych zużywa się o dziesięć razy mniej energii niż przy produkcji nowych puszek, a fabryki zużywają dużo mniej energii do wytworzenia papieru ze starych gazet niż z masy celulozowej.

• Gdy przygotowujesz coś gorącego do picia, gotuj tylko tyle wody, ile potrzebujesz.

• Oszczędzaj ciepłą wodę, korzystając raczej z prysznica niż z wanny – to pochłania cztery razy mniej energii.

• Nie zapominaj o wyłączaniu światła, gdy go nie potrzebujesz. Gospodarstwa domowe są odpowiedzialne za pobór 30% energii elektrycznej zużywanej w UE, więc jeśli wszyscy będziemy ją oszczędzać, różnica będzie znacząca.

• Jeżeli będziesz kupował nowe żarówki, wypróbuj energooszczędne – mają dłuższą żywotność i pobierają pięć razy mniej energii niż żarówki tradycyjne.

• Nie pozostawiaj telewizora, sprzętu stereofonicznego czy komputera w trybie oczekiwania (stand-by), tzn. w trybie sygnalizowanym jarzeniem się małej diody. Odbiornik telewizyjny zużywa średnio 45% energii w trybie oczekiwania. Gdyby wszyscy Europejczycy zaprzestali używania trybu oczekiwania, zaoszczędziliby energię elektryczną wystarczającą do zasilenia kraju wielkości Belgii.

• Nie pozostawiaj ładowarki podłączonej do prądu, jeżeli nie ładujesz telefonu. Marnowane jest wówczas

95% energii elektrycznej – tylko 5% jest wykorzystane do samej czynności naładowania telefonu.

• Jeżeli Ty lub Twoi rodzice kupujecie nowe urządzenie elektryczne, na przykład lodówkę lub pralkę, upewnijcie się, że jest ono oznaczone klasą „A” w ramach europejskiego oznakowania racjonalnego wykorzystania energii, którym musi być opatrzone każde urządzenie. Klasa „A” oznacza, że urządzenie jest bardzo oszczędne pod względem zużycia energii.

• W sklepach i supermarketach szukaj towarów z europejskim oznakowaniem ekologicznym, którego symbolem jest kwiatek (patrz w lewym górnym rogu tej ramki). Oznakowanie to sygnalizuje, że towary zostały wyprodukowane z zachowaniem najwyższych standardów ekologicznych.

• Nie przegrzewaj swojego domu. Zmniejszenie temperatury tylko o 1° C pomoże obniżyć o 7% rachunki, jakie twoja rodzina płaci za energię.

• Gdy wietrzysz pokój, otwórz szeroko okno na kilka minut, po czym zamknij je z powrotem, nie pozwalając, aby ciepło wydostawało się na zewnątrz przez dłuższy czas.

• Prywatne samochody są odpowiedzialne za 10% emisji CO2 w UE. Publiczne środki transportu, rower czy spacer to tańsza i zdrowsza alternatywa.

• Jeżeli Twoi rodzice mają kupić nowy samochód, poproś ich, aby kupili model mniejszy i efektywny pod względem zużycia paliwa. Na mocy prawodawstwa europejskiego producenci samochodów muszą

podawać, ile CO2 emitują ich samochody.

• Przeloty to w skali globalnej najszybciej zwiększające się źródło emisji CO2. W przypadku odległości kilkuset kilometrów korzystaj z alternatywnym środków komunikacji, takich jak pociągi czy autobusy.

• Zasadź drzewko w szkole, w ogrodzie lub w sąsiedztwie. Pięć drzew pochłania zazwyczaj około 1

tonę CO2.

19

W Unii Europejskiej panuje przekonanie, że możemy ograniczać

emisję gazów cieplarnianych, a równocześnie w dalszym ciągu

poprawiać standard i jakość życia ludzi. Te dwa czynniki wcale się

nie wykluczają. Wymaga to jednak dostosowań w sposobie życia

oraz w sposobach produkowania i użycia energii.

Przywódcy europejscy uzgodnili, że nie można dopuścić, aby

temperatura w skali globalnej wzrosła o więcej niż 2° Celsjusza

ponad poziom sprzed rewolucji przemysłowej, ponieważ, gdyby

tak się stało, znacznie wzrosłoby ryzyko zmniejszenia zasobów

żywności i wody oraz występowania klęsk ekologicznych na

świecie. Aby osiągnąć powyższy cel, potrzebne będą dalekosiężne

działania po 2012 r., do którego osiągnięte mają być cele określone

w protokole z Kioto.

Może okazać się konieczne, aby do 2020 r. kraje uprzemysłowione

ograniczyły emisję gazów cieplarnianych w stosunku do

poziomu z 1990 r. o około 15–30%, a do 2050 r. o około 60–80%.

Ważne jest również, aby kraje rozwijające się, które dobrze

sobie radzą pod względem ekonomicznym, uczestniczyły w

przyszłym układzie, ponieważ poziom ich emisji szybko wzrasta.

Obecnie rozpoczyna się międzynarodowa debata na temat

przyszłego systemu związanego z kwestiami zmian klimatu.

Komisja Europejska opublikowała już dokument

przedstawiający podstawowe elementy, które

ten nowy system powinien zawierać, a należą

do nich powszechny udział wszystkich

krajów emitujących znaczne ilości gazów

cieplarnianych i determinacja w zakresie

wykorzystywania nowych technologii

przyjaznych dla klimatu.

Zmiany klimatu nie ustaną natychmiast,

jednak im szybciej wszyscy sobie ten

problem uświadomimy i podejmiemy w tym

względzie odpowiednie działania, tym łatwiej

nam będzie wpłynąć na nasz los, żyć wygodnie

i zachować całe piękno i różnorodność biologiczną

naszej planety dla przyszłych pokoleń.

Spojrzenie w przyszłość

20

Użyteczne strony internetowe na temat zmian klimatu:Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Środowiskahttp://www.europa.eu.int/comm/environment/climat/home_en.htm

Europejska Agencja Środowiskahttp://themes.eea.eu.int/Environmental_issues/climate

Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatycznych i protokołu z Kiotohttp://unfccc.int/2860.php

Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatuhttp://www.ipcc.ch/

Program Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. ochrony środowiskahttp://www.unep.org/themes/climatechange/

Grupa Klimatyczna http://www.theclimategroup.org

Starptautiskais Dabas fondshttp://panda.org/about_wwf/what_we_do/climate_change/index.cfm

Greenpeacehttp://www.greenpeace.net/climate.htm

Niniejszą publikację można zamówić lub pobrać na następującej stronie internetowej:http://europa.eu.int/comm/environment/pubs/home.htm

Komisja Europejska

Zmiany klimatu – o co w tym wszystkim chodzi?Wprowadzenie dla młodzieży

Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich

2006 – 20 str. – 21 x 21cm

ISBN 92-79-01912-0

SPRZEDAŻ I PRENUMERATA

Odpłatne publikacje, wydane przez Urząd Oficjalnych Publikacji, dostępne są w naszych biurach

sprzedaży w różnych częściach świata.

Jaka jest procedura nabycia dowolnej publikacji? Po otrzymaniu listy biur sprzedaży należy wybrać odpowiednie biuro i skontaktować się

z nim w celu złożenia zamówienia.

Jak dotrzeć do listy biur sprzedaży?• Można ją przejrzeć na stronie internetowej Urzędu http://publications.europa.eu

• Bądź wysłać faksem zamówienie pod numer (352) 292-94-27-58, aby otrzymać jej wersję papierową.

KH-35-01-344-PL-C