1431

İZMİT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ GELİŞMELERİN THE TIMES GAZETESİNDEKİ YANKILARI (1919-1921)

Dilara USLU*

Giriş

The Times Gazetesi 1785’te kurulduğundan beri dünyanın çok satan günlük gazetelerinin başında gelmektedir. Birinci Dünya Savaşı’na gelindiğinde bu gazetenin sahibi Lord Northcliffe, aynı zamanda İngiliz propaganda ofislerinden biri olan Crewe House’un başına getirilmiştir. İngiliz politikasının sesi olan The Times, bu görevini savaşın akabinde de devam ettirmiştir. Milli Mücadele boyunca önemli muharebelerin gerçekleştiği İzmit ve çevresiyle ilgili haberlere de sütunlarında yer verdiğini görmekteyiz.

İzmit bulunduğu konum itibariyle ülkenin batısı ile doğusu arasında bir köprü vazifesini yerine getirmektedir. Tarih boyunca bu özelliğini korumuş, bu durum bazı dönemlerde çok daha ön plana geçmesini sağlamıştır. Balkanlardan 93 Harbiyle birlikte başlayan Anadolu’ya göçlerde Kocaeli hep önemli bir sığınma kapısı ve güvenli sığınak noktası olmuştur. İzmit, muhacirlerin çok önemli bir bölümünün, vapurla ve trenle gelerek ilk ayak bastıkları ve Anadolu’ya doğru yolculuklarında ilk konaklama yerlerinden birisidir.

1- Mondros Mütarekesi Sonrası İzmit’te Yunan İşgali ve The Times’ın Bakışı

Mütareke sonrasında Haydarpaşa–Eskişehir demiryolu hattını İngilizler denetim altına almışlar, İzmit’e de bir askeri birlik yerleştirmişlerdi. Mütareke Dönemi’nde işgal kuvvetlerinden İngilizler, Rum ve Ermeni azınlığı Türk halkına tercih eder bir tutum içerisinde olmuşlardır. Kocaeli’yi işgal ettiklerinde geceleri evlerde ışık yakılmasını yasaklamışlar ve ışık gördükleri evleri basıp hane halkını cezalandırmışlardır.1 Ancak Kuva-yı Milliye’nin bölgede Nisan 1920’de baş gösteren Ankara’ya karşı çıkarılan ayaklanmayı bastırması ve yine Damat Ferit Hükümeti’nce Ankara’ya karşı harekete geçirilen Kuva-yı İnzibatiye’nin harekâtını etkisiz hale getirmesi sırasında İzmit önlerine kadar gelmiş olan Kuva-yı Milliye birliklerinin İngiliz birlikleri ile çatışması, kendilerini askeri yönden zayıf hisseden İngilizleri endişeye sevk etmişti. Bu sebeple bölgedeki güvenlikleri için Yunan askeri kuvvetini kullanma yoluna gitmişlerdi. Nitekim 8 Temmuz’da Bursa’yı işgal eden Yunan kuvvetlerinin küçük bir kısmı yani 400 kişilik Yunan taburu 11 Temmuz’da kara yoluyla, sonrasında ise 18 Temmuz’da İngiliz torpidosunun himayesinde arabalı vapurla Karamürsel’e getirilmişlerdi. Bu kuvvetler her gelişlerinde bölgede birkaç gün kalmış, kasaba ve köylerde baskı ve çapulculuk yapmışlardı. Bu durum gibi Yunanlıların Türklere

∗ Yrd. Doç. Dr., Bilecik Şeyh Edabali Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü1 Rıfat Yüce, Kocaeli Tarihi ve Rehberi, İzmit, 1945, s. 72-73.

1432

yaptıkları The Times sütunlarına farklı şekilde yansıtılmıştır. “Türk Haydutluğu” başlıklı haberde İstanbul ve İzmit arasında haydutluk hareketlerinin yaygın olduğu belirtilmektedir. Yeniköy’den Üsküdar’a yolcuları taşıyan bir motorlu vagonun dört Arnavut tarafından durdurularak yolcuların soyulduğu, bir Rum tüccar ve onun eşinin öldürüldüğü ifade edilmektedir.2

“Müslüman Olmayanlar Üzerine Hareketler” başlıklı haberde ise birçok Ermeni’nin İzmit yarımadası yakınlarında öldürüldüklerini, ayrıca bu grupların Rum sakinleri zapt edip sol kulaklarını kestiklerini ve onlara “Gidin ve arkadaşlarınız İngilizlere bunu gösterin” diye emrettiklerini yazmaktadır.3 Bununla birlikte The Times editörüne yazılmış bir mektuba da yer verilmiştir. Mektubun imzalarına baktığımızda Kardinal Francis, Lord Byrce, Winton, C. Oxon, Lucy C. F. Cavendish, Alexander Whyte, J. Scott Lidgett ve Aneurin Williams’ın yer aldığını görüyoruz. Bu mektupta Anadolu’da Asurlu ve Ermeni Hristiyanların acılarının korkunç bir resim olarak durduğu iddiasına yer verilmektedir. Mektubun devamında, bu acıların rahatlatılması için bu mektubu gönderdiklerini yazıyorlardı. Kuzeyinde Suriye ve Kilikya, güneyinde Erivan, batıda İzmit ve İstanbul’dan gelen haberlerde aynı kıtlık ve hastalık masallarından, gıda maddelerinin, tarım için tohumların eksikliğinin hissedildiğinden bahsedilmektedir. Türk katliamından kaçtıklarını söyledikleri bahtsız, evsiz kadın ve çocuklar için kıyafet istemektedirler. Mektubun sonunda bununla ilgili katkıların gönderilmesi için bir de adres verilmiştir.4

1920 yılının ortalarında işgal kuvvetleri İstanbul’a yerleştikten sonra çevreyi de kontrol altında tutmak istemişler ve bu maksatla 48 parça harp gemisini İzmit Körfezi’ne göndermek suretiyle buradaki Türk deniz kuvvetlerini etkisiz hale getirmişlerdir. Güvenliği tamamen sağlayabilmek maksadıyla da 25 Haziran 1920 tarihinde İngiliz Deniz Kuvvetleri, Karamürsel’i işgal etmiştir.5 İngilizlerin İzmit bölgesindeki işgalleri genişleyince liva merkezi Geyve’ye taşınmış, Adapazarı, İzmit, Kandıra, Karamürsel kazaları da bu livaya bağlanmıştır. 1920 yılının ortalarına gelindiğinde İngilizler, bölgeyi Yunanlılara terk ederek yavaş yavaş boşaltmaya başlamışlardır. İzmit Körfezi’nin güney ucundaki Karamürsel’de yerleştikleri ve Yunan planlarının İzmit’te fark edilebilir derecede olduğu görülmektedir.6 Bu dönemde İzmit’in doğusuna küçük bir grupla Yunanlılar tarafından keşif yapılmıştır.7

The Times Temmuz ortalarında sütunlarına Türklerle ilgili şu ifadeleri taşımıştır: “İzmit yarımadasında Milliyetçi birlikler olarak adlandırılanların çoğunun kötü karakterli ve varoş oldukları açık bir şekilde görülüyor. Özellikle Milliyetçilerin arkasında saklanan veya yağmalamak için bu birliklere katılan Lazlar vardır. Bu Lazların çoğu karşılaştıklarını öldürüyorlar.”8 Bununla birlikte diğer bir haberde ise “Rum Katliamları” başlığı altında, Türklerin herhangi bir tahrik unsuru olmadan İzmit’in güneydoğusundaki Geyve’de ipek yetiştiren yüzlerce Rum ve Ermeni’yi katlettiklerinin öğrenildiği yazılmaktadır. Haberin devamında Türklerin kendilerine uymayan azınlıkları baskı altında tuttuğu ifade edilmektedir.9

“Yunan Başarıları” başlıklı haberde ise “İzmit ve Şile etrafındaki bölgedeki harekâtlar uygulamada bitmiştir. Aslanbey, Yunan grubunun bir kısmının köye girişini engelleyen Milliyetçiler tarafından ele geçirildi. 80 Ermeni düzenli birliği ve birçok kadın öldürüldü ve köy yakıldı. Türkler yaklaşık 150 kayıp verdi. İngiliz askeri yetkililerinin Geyve 2 The Times, 28 Haziran 1919.3 The Times, 15 Nisan 1919.4 The Times, 2 Mayıs 1919.5 Yusuf Çam, Millî Mücadele’de İzmit Sancağı, İzmit Rotary Kulübü Yayınları, İzmit, 1993, s.43.6 29 Haziran 1920.7 9 Temmuz 1920.8 19 Temmuz 1920.9 29 Temmuz 1920.

1433

katliamındaki esirlerin bazılarıyla bir soruşturmaya katıldığı rapor ediliyor. 300 kişilik Milliyetçi grup Ermeşe yakınlarındaki Rumlar üzerine saldırdı, birçoğu öldürüldü. Buna karşılık rapor edildiğine göre Bursa’da ise Milliyetçilerden 14 kişi öldürüldü.”10 şeklinde yazılmaktadır. Bir başka haberde de buna benzer şekilde acı çeken Hristiyanlara dair ifadelere yer verildiği görülmektedir.“Türkler 5000 Hristiyanı Katlediyor” başlıklı haberde Mustafa Kemal’in rejiminin Hristiyanlara kötü muamele ettiği iddia edilmektedir. Geyve bölgesindeki ve Karamürsel’in güneyinde katliamlarda en az 5000 Hristiyanın hayatlarını kaybettiğine inanıldığı ifade edilmektedir.11

Bununla birlikte İstanbul ve Boğazlara yerleşmiş görünen İngilizler için İzmit ve Adapazarı çevresini denetim altında bulundurmak bir güvenlik meselesiydi. İngiltere’nin Boğazlar bölgesindeki hâkimiyetini devam ettirebilmesi için tampon bölgeler oluşturması gerekliydi. Bu nedenle askeri güçlerini Kocaeli Yarımadası’nda yoğunlaştırmış, daha sonra da bölgenin işgal edilmesi işini Yunan askerlerine bırakmıştır. İngiltere için İzmit güvenlik bölgesi olmasının yanı sıra demiryolu ve haberleşme hatlarını kontrol edebilmek için de önemli bir merkez olarak görülmekteydi.12 Bundan sonra İzmit’i karargâh merkezi yapan Yunanlılar Ekim Ayı içinde Akmeşe, Derince ve Kandıra’ya askeri birlikler yerleştirerek denetim altına almışlar, bilahare askeri işgallerini Sapanca, Arifiye ve Adapazarı’na kadar genişletmişlerdir. 13 Ekim’den itibaren İngilizler önemli istasyonlarda İngiliz subayları bulunmak şartıyla Haydarpaşa-Adapazarı demiryolu hattının denetimini Yunanlılara teslim etmişlerdir. Bununla birlikte İngilizler, 27 Ekim 1920 yılında şehri Yunanlılara bıraktılar ve bu tarihten itibaren şehirde Yunan işgali gerçekleşmiştir.

Bu konuyla ilgili The Times’a baktığımızda; Anadolu’daki Yunan ordusunun 160.000 olduğu, bunun Trakya’dan gelenler ve 12. bölüğün gelmesiyle 175.000’e yükseleceği ifade edilmektedir. Yaklaşık üç hafta içerisinde başlayacağı beklenilen yeni saldırı için hazır olacakları belirtilmiştir. The Times muhabiri, eğer Milliyetçiler daha fazla kaynak elde etmeden önce Yunanlılar saldırı yapabilirlerse Yunan ordusunun başarılı olacaklarına dair kendilerinden emin olduklarını yazmaktadır. Bununla birlikte Milliyetçilerin Sovyetlerden yardım almasından dolayı Sinop ve İnebolu’dan yapılan taşımacılığın Yunanlılar tarafından engellenmesinin oldukça önemli gözüktüğü ifade edilmektedir.13 Sovyetlerin Türk ordusuna yardım yaptığı The Times gazetesinde sıklıkla yer almasına ve bu durum olumsuz karşılanmasına rağmen Yunan ordusunun İngilizlerden yardım aldığına dair hiç haber yapılmamıştır. Bu durum bir çifte standart uygulandığının ve Türk-Yunan savaşının The Times’da tek taraflı bakış açısıyla ele alındığının göstergelerinden biri olarak göze çarpmaktadır. Bu durum gazetenin Birinci Dünya Savaşı boyunca Türkiye ve Türklerle ilgili hemen hemen bütün olaylara bakışında dikkat çekici bir şekilde görülmektedir.

2. The Times Gazetesinde İzmit Katliamı

İzmit ve çevresinde Yunan işgaliyle birlikte yağma ve zulümler Ermeni ve Rum çetelerinin yardımlarıyla artış göstermişti. Bu konu hakkında 6 Ocak 1921’de Gebze Belediye Reisi Sadarete rapor göndermişti. Bu raporda Yunan askerlerinin yanlarında getirdikleri Yeniköylü Rumlarla kasabaya baskın yaparak, halkın malını gasp edip öldüresiye dövdükleri, halka zulmettikleri bildirilerek acilen yardım istenmiştir. Yine buna benzer bir rapor 24 Mart 1921’de Karamürsel Kaymakamı Hüseyin Hilmi Bey tarafından Hariciye Nezareti’ne gönderilmiştir. Burada yine Rum-Ermeni-Yunan birliklerinin Türk halkına yaptıkları mezalimden bahsedilerek, Rum Patrikhanesinin Rum ve Ermeni çeteleri örgütleyerek İzmit ve çevresine gönderdiği ve bu konuyla ilgili gerekli önlemlerin alınması 10 7 Ağustos 1920.11 23 Ağustos 1920.12 Sabahattin Özel, Milli Mücadele’de İzmit-Adapazarı ve Atatürk, Derin Yayınları, İstanbul 2005, s. 16.13 17 Haziran 1921.

Dilara USLU

1434

gerektiği dile getirilmiştir.14

Nihayetinde Gemlik, Yalova ve İzmit bölgesinde yapılan mezalimi araştırmak üzere İtilaf Devletleri Nisan ayı ortalarında komisyon oluşturdular. Komisyonun görevi bölgedeki mezalimi araştırmak, araştırmaların sonucuna göre rapor hazırlamaktı. Komisyon üç ayrı devletin temsilcilerinden meydana geliyordu. Üç kişiden müteşekkil komisyonda bir Grek ve bir Türk tercümandan başka Uluslararası Kızılhaç Komitesi’nden Maurice Gehri de vardı. Ayrıca cepheden henüz dönmüş olan Arnold Toynbee de ilk yenilgisinin ardından Yunan ordusunu gözlemlemek amacıyla hazır bulunmuştur. Gehri, raporunda yapılan vahşetle Türklerin can, ırz, mal, para olarak büyük kayıpları olduğunu yazmaktadır.15

Araştırma komisyonu incelemelerine başlamak üzere 12 Mayıs 1921 sabahı İstanbul’dan hareket etti, akşam Gemlik’e ulaştı. Albay E. Bolletto (İtalya), Yüzbaşı G. Virg komisyonun üyeliklerini, Başkanlığı da Albay Franks (İngiltere) yürütüyordu. Ayrıca bölgedeki yağma ve katliamları incelemekle görevli bir alt heyet daha oluşturulmuştu. Heyet başkanı O. R. Van Milllingen idi. Yüzbaşı H. M. Farmar, Yüzbaşı Vitelli, Yüzbaşı Wilkonsy heyetin üyeleriydiler. Komisyon üyeleri hemen çalışmalarına başladı. Yapılan incelemeler neticesinde komisyon bölgeye dair genel bir rapor hazırladı, ayrıca inceleme heyetinin gözlemlerini içeren günlük de ekte sunuldu. Rapor ve günlükten sonra da genel bir değerlendirme yer alıyordu.16 İzmit’te yangın öncesinde gerçekleşen katliamların sebeplerini ve kimlerin sorumlu olduğunu araştırmak için gelen bu komisyon incelemelerine devam ederken İzmit’te bir de yangın olacaktır.

Bu durum The Times gazetesinde farklı şekilde sunulmaktadır. İstanbul’dan alınan telgrafa göre, Yunanlılar Adapazarı’nda yenilgiye uğratıldılar ve İzmit’te geri çekilmeye zorlandılar. Türkler 24 Haziran’da İzmit’i ele geçirdiklerini rapor ediyorlardı. The Times gazetesinde ise Atina’dan alınan bir bilgi verilmekteydi. Burada Yunan ordusunun İzmit bölgesindeki hareketlerinin stratejik sonuçlar elde ettiği bildirilmektedir. Önemli pozisyonlar bir süreliğine kaybedilse de takviye kuvvetlerin kurtarmaya geleceğini ve Türkleri her yerde ağır kayıplarla geri çekilmeye zorlayacaklarını yazmaktadır. Diğer taraftan yaralanmış ve öldürülmüş 200 Yunan askerinin olduğu belirtilmektedir.17

İzmit katliamı olarak adlandırılan olay, 24 Haziran 1921 tarihinde meydana geldi ve İngiliz gazeteci Arnold Joseph Toynbee’nin tahminine göre 300’den fazla sivil Türk o gün içerisinde öldürüldü. Toynbee olaydan kısa bir süre sonra şehri ziyaret etmiş ve olayları belgelemiştir. Olaylar Türk-Yunan Savaşı sırasında Haziran sonunda Yunan kuvvetlerinin İzmit’ten çekilişi sırasında meydana gelmiş, şehir yağmalanmış ve bir bölümü yanmıştır. Türkler, Ermeniler ve Rumlar arasında bir panik oluşmuştur. Gözlemcilerin verdikleri bilgiler ortada olmasına rağmen The Times, yangının kimin çıkardığının belli olmadığını belirtmektedir. 29 Haziran 1921 günü İngiliz parlamentosu da Yunan çekilmesini ve bu katliamı tartışmıştır.18 Bununla birlikte Kandıra ve çevresinde Yunanlıların boşalttığı bölgelerde Rum ve Ermeni çeteleri faaliyetlerini sürdürüyorlardı.19 “İzmit Yanıyor”

14 İbrahim Meral, Mütareke’ den Cumhuriyet’e (30 Ekim 1918-29 Ekim 1923) Azınlıkların Sosyal, Ekonomik ve Demografik Yapısı ve Dış Ülkelerle Olan ilişkileri, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1997, s.150.

15 Cengiz Mutlu, “Balkan Savaşları’ndan Lozan Konferansı’na Osmanlı Devleti’nde Rumların İç ve Dış Göçleri”,HistoryStudies, s. 4/2 (Temmuz 2012), s.276.

16 Mehmet Kaya, “Yalova-Gemlik Bölgeleri ve İzmit Yarımadası’nda Yunan Mezalimine Dair İtilaf Devletleri Araştırma Komisyonu Raporları (12-22 Mayıs 1921)”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü s.51(Bahar 2013), s.567.

17 28 Haziran 1921.18 Benjamin Lieberman, TerribleFate: EthnicCleansing in theMaking of Modern Europe, Rowman&Littlefield, 2013,

s. 126.19 Şehir ve Kasabaların Harp Bölgeleri Bombardıman, İşgal ve Kurtuluş Tarihleri 1911-1922, Genelkurmay Harp

Dairesi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1977, s.45.

1435

başlıklı haberle olayı sütunlarına taşıyan The Times, Londra’dan alınan telgrafta bütün Yunan birliklerinin İzmit’i boşalttığını, kalan Rum sivilleri kendi yanlarına aldıklarını yazmaktadır. Kasabanın ise ateşe verildiğini, bazı katliamlar ortaya çıktığını; fakat bunların kim tarafından gerçekleştirildiğinin kesin olarak belli olmadığını eklemektedir.20

Arnold Toynbee ise; eşi ve müttefik yüksek komisyon temsilcisi ile birlikte olduğu teknede İzmit’e doğru yol alırken karada Yunan ordusunun çekilmesini takip etmiştir. Yunan ordusunun bu alanı tahliye ederken çevredeki köyleri ve Karamürsel kasabasını ateşe verdiğini görmüştür ve bunu şöyle aktarmaktadır: “29 Haziran 1921 günü eşimle birlikte üniformalı Yunan birliklerinin bir neden olmaksızın İzmit Körfezi’nin güney kıyılarında yaptıkları kundakçılığa tanık olduk” diye yazmaktadır.21 Buradan hareketle yangının büyük bir kısmının Yunanlılar tarafından çıkarıldığını söylemek yanlış olmaz.

Yaklaşık 200 Milliyetçi düzenli birliğin Yunan garnizonunun çekilişi sonrası İzmit’e girdiği bildirilmekteydi. Fakat The Times’a göre Türklerin varışından önce İzmit’te bazı kışkırtma hareketleri olmuştur. Hem Yunanlılar hem de Türkler köylerindeki aşırılıkları yapanın diğer düzenli ordudan birileri olduğunu ileri sürmektedir. İngiliz subay General Franks, durumu soruşturmak için İzmit’e vardığında karışık bir durum olduğunu söylemiştir. Yunanlılar İzmit Körfezi’nin güneyine deniz tarafına çekilmişlerdi. Yerel gazeteler İzmit bölgesindeki çarpışmanın sonuçlarına büyük önem veriyorlardı.22 “Birçok Köy Yandı” başlıklı haberde Bursa için Mudanya’ya devam etmek yerine İzmit’i boşaltan Hellen birliklerinin İzmit Körfezi güney kıyısındaki filosunun bu bölgede konuşlandığı belirtilmiştir. Bu arada, İzmit ve Yalova arasındaki Karamürsel kasabası ve birçok köy yanmış, fakat hala kim tarafından yapıldığının bilinmediğini ileri sürmektedir. The Times, büyük oranda evlerin ağaç olmasını ve hafif bombalamayla bu evlerin yanmış olabileceğini yangınların nedeni olarak göstermektedir. Bununla birlikte Karamürsel’den Yalova’ya kadar kıyı duman bulutlarının ardında kalmıştır.23

Arnold Toynbee ise, İzmit’te Yunan çekilişinden 35 saat sonra şehre girdi ve şehri yağmalanmış ve kısmen yanmış buldu.24 Toynbee, Türk nüfusunun genel bir katliama uğramasının engellenmesinde öldürmeler başladıktan kısa bir süre sonra sokaklarda devriye gezmeye başlayan Fransız subaylarının çabalarıyla gerçekleştiğini yazmıştır. Ona göre, binlerce Türk mülteci Fransız papazlarının binasında korunmuştur. Toynbee notlarının devamında Yunan çekilişinden üç buçuk gün önce 24 Haziran’da, iki Türk mahallesinin (Bağçeşme ve Tabakhane)’nin erkek sakinlerinin gruplar halinde mezarlığa götürüldüğünü ve 300’den fazla Türk’ün orada idam edilmiş olduğunu eklemektedir.25

Araştırma komisyonunun raporla ilgili çalışmaları sürerken The Times’ın yaptığı haberler adeta raporun sonucunu etkilemeye yönelik bir çaba gibi görünmektedir. “Anadolu’daki Hristiyanlar” başlıklı haberde, her bir Türk’ün kundakçılık veya cinayet suçundan Türk polisi tarafından tutuklanma riski ile karşı karşıya olduğu Yalova, Gemlik veya İzmit bölgesinde çoğunlukla Rumların ve Ermenilerin zulümler yaşadığından bahsedilmektedir. Mayıs’ta Gemlik bölgesinde Yunan düzenli birliklerinin katliamlar yaptıklarının şüpheli olduğu gibi İzmit’te de yangını Yunanlıların çıkardığının şüpheli olduğunu yazmaktadır.26 Araştırma Komisyonu’nun raporunda Hristiyan halka karşı Türklerin yaptığı bazı zulümlerden bahsedilmekle beraber bundan daha fazla ve şiddetli derecede Rum ve Ermeni

20 30 Haziran 1921.21 Arnold Joseph Toynbee, The Western Question in GreeceandTurkey, General Books LLC, 1922, s. 298.22 1 Temmuz 1921.23 5 Temmuz 1921.24 Lieberman, TerribleFate, s. 126.25 Toynbee, The Western Question s.300.26 28 Temmuz 1921.

Dilara USLU

1436

çetelerin Türk köylerine yaptığı mezalimlerin olduğu yazmaktadır. Çete faaliyetleri, 1921 ilkbaharından itibaren İzmit’in güney kesimine yayılmıştır, Bahçecik hariç bütün Rum ve Ermeni köyleri yıkılmıştır. Yunan makamlarınca otuz iki köyün yıkılıp yakıldığı, on iki binden fazla insanın katledildiği, iki bin beş yüz kişinin kaybolduğu, on beş bin kişinin de İzmit’te göçmen olarak bulunduğu bilgisine yer veriliyordu. Bu bilgilerin dönemin nüfus yapısı incelendiğinde abartılı olduğu hemen anlaşılacaktır.27 Buna karşılık Arnold Toynbee bu olaylarla ilgili bizzat gözlemlerini kaleme aldığı eserinde İzmit’te camilerin soyulmuş ve kirletilmiş, tarihi Pertev Paşa Camii’nin dışında ve içinde domuzlar kesilmiş olduğunu yazmaktadır. Türk dükkânları yağmalanmış, Hıristiyan dükkânların yağmalanması ise üzerlerine bir haç işareti ile engellenmiş olduğunun üzerinde durmuştur.28

İstanbul’daki İngiltere temsilcisi Mr. Rattigan heyet çalışmalarına Lord Curzon’a gönderdiği yazıda değiniyordu. Rattigan, İtilaf Devletlerinin İzmit ve çevresindeki katliamları araştırmak için bir heyet gönderdiğini, Rum ve Ermeni çeteleri ve Yunan kuvvetlerinin İzmit çevresinde katliam ve zulüm yaptığını belirtiyordu. Yunan otoritelerinin de katliamların durdurulması adına hiçbir adım atmadıklarını ifade ediyor. İtilaf Devletleri Yüksek Komiserliği’nin Yunan Yüksek Komiserliği’ne mezalimin önlenmesi konusunda bu rapora dayanarak bir nota verdiğini belirtiyordu.29

İzmit ve çevresindeki gerçekleşen olumsuz olayların yoğun bir gündem oluşturduğu dönemde The Times Venizelos ile yapılan bir mülakatı sayfalarına taşımaktadır. Bu uzun röportajda Venizelos, Müttefikler tarafından Yunanlılara yapılan bağışın askıya alındığını fakat Rus Bolşevik Hükümeti’nin Kemalistler diye tabir ettiği Anadolu Hareketi’ni desteklediğini belirtmektedir. Yunan Hükümetinin İzmit’ten çekilmeye zorlandığını söylemektedir.30

The Times’ın İstanbul muhabiri ise, Yunanlıların İzmit’i ve İzmit yarımadasının tamamını yeniden ele geçirdiğini ve bunu Milliyetçilerin açıkça rapor ettiğini bildiriyordu.31 The Times İznik, Gemlik ve Karamürsel arasındaki yuvarlak içerisinde bir bölgede ve İzmit’te bazı hasarlar meydana geldiğini bildirmekteydi. Bu bölgenin 1920 yazında Türk düzenli ordusu tarafından ilk baskın yapılan yer olduğu vurgulanmaktaydı. Ayrıca Türklerin İzmit’teki yerli Rumların katliamlarını gerçekleştirdiklerini, 1000 kişiden fazlasını işkencelerden sonra öldürdüklerini, en eski Hristiyan kiliselerinden birini yok ettiklerini yazmaktadır. The Times muhabiri, Yunan düzenli ordusunun bu bölgede herhangi bir katliam yaptığına dair bir kanıt bulamadığını, fakat Yunanlıların sistemli bir şekilde çekilirken İzmit ve Gemlik arasındaki ekinleri yok ettiklerini belirtmektedir. Bunun nedeni olarak da; Türk düzenli birlikleri Bursa’daki Rumların ekinlerini Türk ordusu için işlerken, Türklerin temel gıda kaynakları olarak bu bölgeyi kullanmalarını önlemek için Rumlara ait İzmit ve çevresindeki ekinleri yok ettiklerini yazmaktadır.32 Araştırma komisyonunun raporuna rağmen The Times kamuoyunu yanlış yönlendirerek, Türklerin İzmit ve çevresini yakıp yıktığına dair asılsız haberler yapmayı tercih etmektedir. Bu durum objektiflikten uzak, belgelere değil çıkarları gözeten bir anlayışın göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sonuç

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı sonunda yıkılmasıyla Türkiye toprakları paylaşım senaryolarına sahne olmuştur. İzmit, üzerinde bulunduğu konum itibariyle İngiltere’nin elinde bulundurmak istediği bir güvenlik kalkanı olarak görülmüştür. Bir 27 Mehmet Kaya, “İzmit Yarımadası’nda Yunan Mezalimine Dair İtilaf Devletleri Araştırma Komisyonu Raporları”, s.576.28 Toynbee, The Western Question, s. 299.29 Mehmet Kaya, “İzmit Yarımadası’nda Yunan Mezalimine Dair İtilaf Devletleri Araştırma Komisyonu Raporları”,s.577.30 8 Temmuz 1921.31 16 Ağustos 1921.32 17 Ağustos 1921.

1437

süre kendisi işgal ederek elinde tutmaya çalışmış, fakat daha sonra bölgeyi Yunan işgaline bırakmıştır. 1920 yılı itibariyle bölgede Yunan işgali başlamıştır.

İngiltere’nin çok satan gazeteleri arasında ilk sıralarda yer alan The Times ise adeta İngiltere’nin propaganda aracı olarak çalışmış, İngiliz politikalarının gerçekleştirilmesine zemin hazırlayacak kamuoyunu hazırlama görevini üstlenmiştir. Bu dönemde yapılan haberlerle İngiliz ve hatta dünya kamuoyu üzerinde İzmit ve çevresinde Türkler tarafından katliama uğrayan ve acı çeken Hristiyanlarla ilgili bir algı oluşturulmaya çalışılmıştır. The Times’ın sahibi Lord Northcliffe, aynı zamanda İngiliz propagandasının yönlendiricisi olarak görev yaptığı için bu gazetede çıkan haberler de genellikle bu yönde olmuştur. Northcliffe, Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında gazete patronluğunun yanı sıra Crewe House adı verilen propaganda ofisinin de başında yer almıştır. Bu durum The Times gazetesinin İngiliz politikası ve propagandasının yönlendirilmesinde bir araç olarak kullanılmasında etkili olmuştur.

1919-1921 yılları arasında Milli Mücadele’nin muharebe döneminin yoğun olarak yaşandığı süreç içerisinde The Times’ın Türkiye ve Türklerle ilgili haberlere bakışında taraflı davrandığı, Türkleri “barbar, vahşi, zorba” ifadelerle tanımlarken, Ermenileri ve Rumları “acı çeken mazlum Hristiyanlar” olarak betimlemektedir. Bu durum gazeteciliğin tarafsızlık ilkesinden uzak tek bir bakış açısıyla yapılmış bir haber anlayışından başka bir şey değildir. Ayrıca bu dönemde hem İngiliz hem de dünya kamuoyu üzerinde bir algı oluşturma çabası dikkat çekmektedir. 1920 yılı süresince İzmit’te devam eden İngiliz ve Yunan işgalleri The Times’ın sayfalarına muazzam zaferler olarak yansıtılmış, fakat 28 Haziran 1921’de Türk kuvvetlerinin İzmit’i geri alması küçük bir olay olarak verilmiştir. Bununla birlikte tam da Türklerin İzmit’i geri aldığı bu dönemde İzmit’in bazı ilçelerinde yangınlar çıkmış, birçok köy ve kasaba yanmıştır. İzmit yangını ya da İzmit katliamı olarak adlandırılan bu olay The Times gazetesinde kimliği belirsiz gruplar tarafından çıkarılan hadiseler gibi yer almıştır. Hâlbuki bu olayları incelemek için Uluslararası Araştırma Komisyonu oluşturulmuş ve yapılan incelemelerde yangının Yunanlılar tarafından çıkarıldığı belirtilmiştir. Fakat bu komisyonun çalışmalarına yer veren The Times, komisyonun ortaya koyduğu raporda yazanları okuyucularına iletmek yerine yangını kimin çıkardığının belli olmadığını iddia etmiştir.

İngiltere’nin propaganda aracı The Times gazetesinin bakış açısından 1919-1921 yılları arasında İzmit ve çevresi ile ilgili önemli gelişmelerin nasıl yansıtıldığı, İngiltere’nin o dönemde Türkler, Yunanlılar, Rumlar ve Ermeniler ile ilgili bakışını ve niyetini ortaya koyması bakımından oldukça ehemmiyeti haizdir. The Times’ın İngiliz çıkarları için bir araç olduğu yaptığı haberler incelendiğinde açık bir şekilde görülmektedir.

Dilara USLU

1438

KAYNAKÇAThe Times, 28 Haziran 1919.

The Times, 15 Nisan 1919.

The Times, 2 Mayıs 1919.

The Times, 29 Haziran 1920.

The Times, 9 Temmuz 1920.

The Times, 19 Temmuz 1920.

The Times, 29 Temmuz 1920.

The Times, 7 Ağustos 1920.

The Times, 23 Ağustos 1920.

The Times, 17 Haziran 1921.

The Times, 28 Haziran 1921.

The Times, 30 Haziran 1921.

The Times, 1 Temmuz 1921.

The Times, 5 Temmuz 1921.

The Times, 8 Temmuz 1921.

The Times, 28 Temmuz 1921.

The Times, 16 Ağustos 1921.

The Times, 17 Ağustos 1921.

Çam, Yusuf, Millî Mücadele’de İzmit Sancağı, İzmit Rotary Kulübü Yayınları, İzmit, 1993.

Kaya, Mehmet, “Yalova-Gemlik Bölgeleri ve İzmit Yarımadası’nda Yunan Mezalimine Dair İtilaf Devletleri Araştırma Komisyonu Raporları (12-22 Mayıs 1921)”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, sayı:51(Bahar 2013).

Lieberman, Benjamin, TerribleFate: EthnicCleansing in theMaking of Modern Europe, Rowman&Littlefield, 2013.

Meral, İbrahim, Mütareke’den Cumhuriyet’e (30 Ekim 1918-29 Ekim 1923) Azınlıkların Sosyal, Ekonomik ve Demografik Yapısı ve Dış Ülkelerle Olan ilişkileri, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1997.

Mutlu, Cengiz, “Balkan Savaşları’ndan Lozan Konferansı’na Osmanlı Devleti’nde Rumların İç ve Dış Göçleri”, HistoryStudies, s. 4/2 (Temmuz 2012).

Özel, Sabahattin, Milli Mücadele’de İzmit-Adapazarı ve Atatürk, Derin Yayınları, İstanbul 2005.

Şehir ve Kasabaların Harp Bölgeleri Bombardıman, İşgal ve Kurtuluş Tarihleri 1911-1922, Genelkurmay Harp Dairesi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1977.

Toynbee, Arnold Joseph, The Western Question in GreeceandTurkey, General Books LLC, 1922.

Yüce, Rıfat, Kocaeli Tarihi ve Rehberi, İzmit, 1945.