1

2

3

ZRZESZENIE ARTYSTÓW PLASTYKÓW

„ZWORNIK”

Muzeum Górnośląskie w Bytomiu

4

Zrzeszenie Artystów Plastyków „Zwornik”, jedno z najaktywniejszych

ugrupowań artystycznych dwudziestolecia międzywojennego, powstało

w 1928 roku z inicjatywy Emila Krchy , Kacpra i Stanisława Pochwal-

skich oraz Kazimierza Rutkowskiego – absolwentów krakowskiej Akade-

mii Sztuk Pięknych, działało do 1939 roku.

Ugrupowanie nie posiadało sztywnego programu, akcentując swo-

bodę postaw artystycznych skupionych w nim twórców. Członków grupy

łączyła dążność do osiągnięcia doskonałości artystycznej, fascynacja

kolorem oraz rozwiązaniami fakturalnymi obrazu, przy jednoczesnym

odejściu od rygorów kompozycji i marginalizacji znaczenia tematu. Jego

godłem stał się przetransponowany w znak graficzny przez Marię Ritte-

równę gotycki zwornik z Kamienicy Hetmańskiej w Krakowie, jako sym-

bol zespolenia różnorodnych postaw artystycznych. Na przestrzeni dzie-

sięciu lat istnienia skład „Zwornika” ulegał wielokrotnym zmianom.

Ekspozycja zaprezentuje dzieła najbardziej znanych ze swych indy-

widualnych dokonań członków grupy: Tytusa Czyżewskiego, Jerzego Fed-

kowicza, Eugeniusza Gepperta, Emila Krchy, Zygmunta Menkesa, Kacpra

Pochwalskiego, Zbigniewa Pronaszki, Czesława Rzepińskiego, Emila

Schinagla oraz Mariana Szczyrbuły. Ugrupowanie w ciągu 10 lat aktyw-

ności zorganizowało ponad dwadzieścia wystaw w Polsce i za granicą i

wywarło niebagatelny wpływ na ukształtowanie oblicza polskiej sztuki

okresu międzywojennego.

5

Członkowie Zrzeszenia Artystów Plastyków „Zwornik” 1928-1939

Lucjan Adwentowicz, Tadeusz Cieślewski (syn), Tadeusz Cybulski, Tytus Czyżewski,

Jerzy Fedkowicz, Karol Förster, Eugeniusz Geppert, Adam Gerżabek, Henryk Gotlib,

Jadwiga Hoffmanówna, Janusz Janowski, Franciszek Kalwas, Zenon Kononowicz,

Emil Krcha, Zygmunt Król, Hanna Krzetuska, Jan Krzyszkowski, Stefan Kontski, Jan

Książek, Stanisław Majchrzak, Stanisław Marcinow, Wanda Markiewiczówna, Zygmunt

Menkes, Zygmunt Milli, Karol Muszkiet, Norbert Nadel, Andrzej Oleś, Jerzy Piwko, Zbi-

gniew Pronaszko, Kasper Pochwalski, Stanisław Pochwalski, Maria Ritterówna, Kazi-

mierz Rutkowski, Czesław Rzepiński, Jan Rychter, Natalia Rumińska-Gerżabkowa,

Emil Schinagel, Jadwiga Sperling, Władysław Stapiński, Janina Süsle-Muszkietowa,

Marian Szczyrbuła, Wanda Śledzińska, Stanisław Tracz, Jerzy Wolff, Władysław Za-

krzewski, Romuald Zerych.

6

Wystawy:

- Pałac Sztuki we Lwowie, maj 1929

- Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, październik 1929

- Łódź, 1930

- Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, sierpień 1930

- Pałac Sztuki we Lwowie, listopad 1930

- Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, marzec 1931

- Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Poznaniu, grudzień 1931

- Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, 1932

- Salon Sztuki Współczesnej w Poznaniu, styczeń 1933

- Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, maj-czerwiec 1933

- Związek Artystów Plastyków w Zakopanem, lipiec 1933

- Instytut Krzewienia Sztuki w Poznaniu, maj-czerwiec 1934

- Galeria Cvijete Zuzuvić w Belgradzie, luty 1935

- Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, czerwiec 1935

- Instytut Propagandy Sztuki w Warszawie, listopad 1935

- Galeria Sztuki w Łodzi, grudzień 1935

- Malmö-Sztokholm-Gӧteborg, 1936

- Salon 35 w Poznaniu, kwiecień 1936

- Instytut Propagandy Sztuki w Warszawie, luty 1938

7

Eksponowane obrazy pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krako-

wie, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu oraz kolekcji prywatnych.

Muzeum Górnośląskie w Bytomiu składa podziękowania instytucjom i oso-

bom, które wypożyczyły prace na wystawę oraz Fundacji Dell’ Arte, wydaw-

cy katalogu internetowego.

Wystawa prezentowana będzie od 26 kwietnia do 30 czerwca 2013 roku.

Kurator: Iwona Mohl

Współpraca: Fundacja DELL’’ARTE, Aleksander Sławomir Harkawy,

Galeria Polonia Art. Katowice,

8

KATALOG

9

Tytus Czyżewski

Tytus Czyżewski (1880 Przyszowa-1945 Kraków)

Był człowiekiem wielu talentów: malarzem, dramatopisarzem,

teoretykiem sztuki, poetą. Czyżewski należał do Formistów,

pierwszej polskiej grupy awangardowej lat 20-tych. Studiował

na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod opieką m. in.

Józefa Mehoffera i Leona Wyczółkowskiego. Po studiach wyje-

chał do Paryża, gdzie duże wrażenie zrobiła na nim sztuka

Cézanne'a. Tam też zapoznał się z zasadami kubizmu. Po

wybuchu I wojny światowej wyjechał do Wiednia, zwiedził rów-

nież Hiszpanię, Włochy, południe Francji. Czyżewski tworzył

wywodzące się z kubizmu obrazy wielopłaszczyznowe. Łączył uproszczone, zgeometryzowane

kształty nie raz w sposób zaskakujący i dziwny, dążąc do znalezienia pierwotnych instynktów i emo-

cji. Tematem jego prac były instrumenty muzyczne, pięciolinie z nutami ujęte w sposób fragmenta-

ryczny, a także motyw tańca. Artysta inspirował się polskim folklorem. Wśród jego dzieł istotną rolę

pełniły także portrety o sprymitywizowanej stylistyce, często zdobione dodatkowo kwiatami, ptakami

czy motylami. W twórczości malarskiej Czyżewskiego znaleźć można nawiązania do sztuki bizantyj-

skiej i włoskiego quattrocenta (wizerunki Madonny i sceny Ukrzyżowania). Malarz inspirował się,

szczególnie w latach 1922-1930, hiszpańskim folklorem oraz obrazami El Greca. W dziełach z tego

okresu dostrzec można elementy groteski czy pastiszu. Kolejnym motywem w jego twórczości były

martwe natury, w których ważną rolę odgrywały wzajemne relacje między przedmiotami. Istotnym

momentem w życiu Czyżewskiego był rok 1917 i przystąpienie do Grupy Ekspresjoniści Polscy (od

1919 roku znanej jako Formiści), która zapoczątkowała dzieje polskiej awangardy. Artysta był z nią

mocno związany: uczestniczył we wszystkich wystawach grupy w Krakowie, Lwowie, Poznaniu,

Warszawie, był współredaktorem pisma „Formiści” i jednym z twórców krakowskich klubów futury-

stycznych „Katarynka” i „Gałka Muszkatułowa”. Czyżewski brał udział w licznych wystawach arty-

stycznych: Salonach Jesiennych, Salonach Niezależnych i Tuileries. Swoje obrazy prezentował tak-

że m. in. na Salonach Instytutu Propagandy Sztuki, na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki

w Paryżu w 1937 r., a także na wystawach grupy Nowa Generacja we Lwowie i Grupy Plastyków

Nowoczesnych w Warszawie.

10

Tytus Czyżewski

Akt modelki w pracowni gwasz, papier, 47,3 x 30,3 cm, sygn. własność Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

11

Jerzy Fedkowicz

Jerzy Fedkowicz (1891 Stefanówka-1959 Kraków)

Był twórcą reprezentującym nurt koloryzmu, związanym przede

wszystkim z Krakowem. Wiedzę artystyczną zdobywał początko-

wo w pracowniach I. Bolszakowa i K. Juona w Moskwie, a na-

stępnie w Szkole Zachęty Sztuk Pięknych, na prywatnych kur-

sach w Petersburgu, krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a

nawet w Paryżu, jako stypendysta rządu francuskiego. Ogromny

wpływ na twórczość Fedkowicza wywarło malarstwo Wojciecha

Weissa, Jana Stanisławskiego, Fryderyka Pautscha i Kazimierza

Sichulskiego. Jako młody twórca inspirował się również kubi-

zmem. Dla artysty ważna była kompozycja obrazu. Stosował

delikatne gradacje tonów, przede wszystkim szarości i bieli. W jego twórczości artystycznej dostrzega

się często elementy nowego klasycyzmu. Lata 30-te w malarstwie Fedkowicza wiążą się z wyzwole-

niem koloru, nadaniem mu głębi i mocy. W swoich obrazach stosował efekty fakturowe, uwypuklał

chropowatość tkanki malarskiej. W twórczości Fedkowicza, szczególnie od lat 40-tych, ważną rolę

pełniły martwe natury, w których rozszerzył nieco paletę stosowanych barw. W latach 50-tych głów-

nym motywem jego prac były kobiece akty, charakteryzujące się linearyzmem i zrytmizowaniem

kształtów. Późny okres twórczości Fedkowicza to także inspiracje sztuką abstrakcyjną oraz posługi-

wanie się motywem maski, zaczerpniętym z malarstwa Weissa. Artysta był profesorem i dziekanem

Wydziału Malarstwa krakowskiej ASP, a także kierował Wolną Szkołą Malarstwa i Rysunków Ludwiki

Mehofferowej. Pracował również jako ilustrator tygodnika „Maski”. Zajmował się scenografią

(współpracował z Teatrem Miejskim im. J. Słowackiego w Krakowie) i publicystyką (pisał do „Głosu

Plastyków”, „Sztuk Pięknych”, „Przeglądu Artystycznego”). Prace Jerzego Fedkowicza były pokazywa-

ne na wystawach Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", Formistów, Grupy Dziesięciu i Nowej Ge-

neracji. Brał udział w ogólnopolskich ekspozycjach w Wiedniu, Brukseli, Hadze czy Wenecji. Artysta

należał do ugrupowania „Zwornik” i Cechu Artystów Plastyków „Jednoróg”. Aktywnie działał również w

Związku Polskich Artystów Plastyków. Twórczość Fedkowicza uhonorowano m. in. Złotym Krzyżem

Zasługi (1952 r.), Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski (1954 r.) i Nagrodą Plastyczną Miasta Kra-

kowa (1959 r.)

12

Jerzy Fedkowicz

Martwa natura z posążkiem olej, płótno, tektura, 47,5 x 63,8 cm, sygn. nr inw, MGB/Sz 7268 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

13

Jerzy Fedkowicz

Łodzie, ok. 1929 olej, płótno, 60 x 69,5 cm, sygn.

nr inw, MGB/Sz 3952 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

14

Jerzy Fedkowicz

Martwa natura z kwiatami, ok. 1938 olej, płótno, 74 x 60,5 cm, sygn. nr inw. MGB/Sz 3644 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

15

Eugeniusz Geppert

Eugeniusz Geppert (1890 Lwów-1979 Wrocław)

Uważa się go za przedstawiciela koloryzmu i abstrakcji alu-

zyjnej w malarstwie, a także reprezentanta nowego klasycy-

zmu. Studia artystyczne podjął w Szkole Leonarda Stroynow-

skiego w Krakowie, a potem kontynuował je na Akademii

Sztuk Pięknych (jego profesorami byli m. in. Jacek Malczew-

ski i S. Dębicki). Został także stypendystą Związku Polskich

Artystów Plastyków i przez trzy lata przebywał w Paryżu. W

twórczości Gepperta znaleźć można odwołania do patriotycz-

nej ikonografii Malczewskiego, malarstwa Juliusza i Wojcie-

cha Kossaków czy Piotra Michałowskiego. Obrazy artysty to także przedstawienia jeźdźców w pejza-

żu, walk i powstań o niepodległość Polski. Jego malarstwo w prosty sposób odwołuje się tym samym

do konwencji malarstwa batalistycznego. Motywem dzieł artysty były również sceny z wyścigów kon-

nych, polowań, wątki mitologiczne. Inspiracji Geppert poszukiwał u malarzy dojrzałego renesansu

(Veronese'a), fowistów i impresjonistów. W jego martwych naturach widać zainteresowanie folklorem,

a w tworzonych po II wojnie światowej pejzażach - Paulem Cézanne. W latach 50-tych ujawnia się w

jego malarstwie abstrakcja aluzyjna i przedstawianie ludowych rzeźb czy jeźdźców w przestrzeni nie-

rzeczywistej, wykreowanej przez wyobraźnię twórcy. Eugeniusz Geppert prezentował swoje malar-

stwo kilkakrotnie na paryskim Salonie Jesiennym, w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięk-

nych, Instytucie Propagandy Sztuki, Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie czy Salonie

Garlińskiego. Indywidualne pokazy odbyły się w galeriach Au Sacré du Printemps i Carmine w Paryżu.

Był także uczestnikiem wystawy sztuki w Los Angeles i Międzynarodowej Wystawy Sztuki w Pittsbur-

gu. Geppert należał do Nowej Generacji i grupy „Zwornik”, współpracował z takimi czasopismami, jak:

„Głos Plastyków”, „Przegląd Artystyczny”, „Czas”. Ważnym jego dokonaniem było stworzenie organi-

zacyjnych podstaw Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, w której następnie

pełnił funkcje profesora i rektora. Do dokonań artysty zaliczyć można także współtworzenie Grupy

Wrocławskiej oraz publikacje autorskich książek: "Formalne i nieformalne zagadnienia w malarstwie

polskim" (1947), "Moja droga" (1968) i "Przeszłość daleka i bliska" (1977).

16

Eugeniusz Geppert

Bitwa gwasz, tektura, 51,5 x 83,5 cm, sygn. kolekcja Elżbiety i Mariana Biesiada

17

Eugeniusz Geppert

Pegazy olej, tektura, 69,5 x 93,5 cm

własność prywatna w dyspozycji ANTYKI s.c. Katowice

18

Emil Krcha

Emil Krcha (1894 Kałusz-1972 Kraków)

Zasłynął jako malarz-kolorysta i jeden z założycieli krakowskiego Zrzeszenia Artystów Plastyków

„Zwornik”. Pochodził z rodziny utalentowanej artystycznie (w jego rodzinie było kilku zdolnych muzy-

ków, sam grał na wiolonczeli). Studia artystyczne podjął na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u

takich profesorów, jak Teodor Axentowicz, Stanisław Kamocki czy Ignacy Pieńkowski. W okresie stu-

diów Krcha zapoznał się z zasadami formizmu. Podróżował do Francji, Belgii i Holandii, gdzie również

uzupełniał swoją wiedzę i doskonalił umiejętności. Tworzył pejzaże, martwe natury utrzymane w cie-

płych tonacjach, sceny rodzajowe. Na jego działalność artystyczną oddziaływały m. in. wpływy fla-

mandzko-holenderskie, twórczość ludowa (posiadał kolekcje malowideł ludowych) czy gotyk. Jedno-

cześnie Krcha był malarzem-indywidualistą (np. w kolorystyce jego obrazów charakterystyczne były

barwy brunatno-czerwono-zielone z akcentami czerwieni i bieli, które były odstępstwem od malarstwa

postimpresjonistycznego, dominującego w tym okresie wśród malarzy-kolorystów). W swoich obra-

zach często naśladował malarstwo ludowe, stosował uproszczone formy, zniekształcał świat przedsta-

wiony. II wojna światowa odcisnęła piętno na obrazach artysty. Zaczęły pojawiać się w nich marionetki

oraz sceny bitew i pobojowisk. Istotnym motywem w malarstwie Krchy były kwiaty i martwe natury.

Tytus Czyżewski na jednej z wystaw „Zwornika” w 1938 r. powiedział, że „jego kwiaty to eksperyment

malarski, który w swej świeżości kolorystycznej jest doskonałym obrazem współczesnym”. Pierwsza

indywidualna wystawa malarza odbyła się w 1931 roku w Galerii Zborowskiego w Paryżu. Warto pa-

miętać, że Emil Krcha wspólnie z Eugeniuszem Geppertem i innymi artystami był założycielem wro-

cławskiej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych, w której następnie wykładał (jako pedagog

pracował również na ASP w Krakowie).

19

Emil Krcha

Pejzaż olej, tektura, 50,5 x 70,5 cm, sygn.

kolekcja Galerii Polonia Art.

20

Zygmunt Menkes

Zygmunt Menkes (1896 Lwów-1986 Riverdale)

Był malarzem żydowskiego pochodzenia tworzącym

kompozycje figuralne, martwe natury, akty, portrety i

pejzaże. Edukację artystyczną rozpoczął w Szkole

Przemysłowej we Lwowie, a następnie kontynuował w

krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zalicza się go

do przedstawiciela nurtu ekspresyjnego koloryzmu.

Twórczość Menkesa początkowo nawiązywała do fo-

wizmu. Artystycznym autorytetem był dla niego Henri

Matisse. W malarstwie powracał do żydowskich korze-

ni, przedstawiając sceny religijnych obrzędów, wize-

runki rabinów i życia codziennego ludności żydowskiej. Niezwykle ważny w tej tematyce jest cykle ob-

razów z okresu II wojny światowej, ukazujący Żydów w warszawskim gettcie. Charakterystyczne dla

twórczości artysty są wydłużone szyje malowanych postaci oraz gruszkowate zarysy ich głów. W obra-

zach z okresu amerykańskiego widać swoiste wtapianie się przedmiotu i postaci w tło i nostalgiczny

nastrój związany ze stosowaną kolorystyką (głównie błękity, czerń i biel). W późniejszych latach, arty-

sta mocno geometryzuje formy i stosuje intensywne, przeciwstawne barwy. Menkes posługiwał się

techniką olejną, ale też rysunkiem, gwaszem i akwarelą. Artysta działał w środowisku École de Paris,

które tworzyli przede wszystkim artyści z Europy Środkowo-Wschodniej, mieszkający i tworzący na

Montparnassie. Przyjaźnił się z Eugeniuszem Zakiem i Markiem Chagallem. Działalność artystyczną

prezentował na licznych wystawach w Paryżu (Salony: d'Automne, Independants, Tuileries, galerie:

Bernheim, de France, Le Portique), Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Anglii i Polsce (wystawy w

Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie i Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk

Pięknych w Warszawie). Pierwsza indywidualna wystawa artysty w Nowym Jorku miała miejsce w

1936 r. Malarz współpracował z Associated American Artists Gallery i French Art Gallery, pracował

jako pedagog w Art Students League. Menkes był również członkiem Nowej Generacji i „Zwornika”

oraz uczestniczył w ich wystawach. Wyróżniono go licznymi nagrodami, m. in. Carol H. Beck Medal of

the Pennsylvania Academy of Fine Arts (Filadelfia, 1943 r.), Gold Medal of the Corcoran Gallery

(Waszyngton, 1947 r.), Anrew Carnegie Award from the National Academy of Design (Nowy Jork,

1955 r.).

21

Zygmunt Menkes

Autoportret we wnętrzu olej, płótno, 73 x 63 cm, sygn.

kolekcja Marka Roeflera „Villa la Fleur”

22

Zygmunt Menkes

Czerwony pejzaż (Paysage rouge), ok. 1928 olej, płótno, 44 x 54 cm, sygn.

kolekcja Marka Roeflera „Villa la Fleur”

23

Zygmunt Menkes

Pejzaż (Landscape) olej, płótno, 66 x 80 cm, sygn.

kolekcja Marka Roeflera „Villa la

24

Zygmunt Menkes

Siedząca kobieta (Seated woman) olej, płótno, 94 x 73 cm, sygn. kolekcja Marka Roeflera „Villa la Fleur”

25

Zygmunt Menkes

Przystań z żaglówkami (La Ciôtat) olej, płótno, 50 x 73,5 cm, sygn.

nr inw. MGB/Sz 3490 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

26

Kasper Pochwalski

Kasper Pochwalski (1899 Kraków-1971)

Malarz, poeta, dramaturg, konserwator dzieł

sztuki pochodził z kilkupokoleniowej dynastii

artystycznej. Był artystą, który wyrósł z młodo-

polskiej krakowskiej tradycji, a równocześnie

pozostał wiernym swojej subiektywnej wizji

świata, która wyraźnie oddzielała go od ówcze-

snego pokolenia artystów. Ulubiony uczeń

J.Mehoffera, co roku nagradzany, uchodził na

ASP w Krakowie za swoisty fenomen artystycz-

ny ze względu na wyjątkowe uzdolnienia. Był

już wówczas doskonałym rysownikiem i mala-

rzem, który w trakcie studiów wykrystalizował

swój własny styl, mieszczący się w obrębie for-

malnej i tematycznej tradycji polskiego moder-

nizmu. Jako stypendysta rządu francuskiego

kontynuuje studia w Paryżu w Akademie Ranson, pod kierunkiem Maurice Denisa który doceniał

jego talent i stawiał za wzór reszcie swych uczniów. Po powrocie, w swojej pracowni, w 1928 r.

inicjuje powstanie ugrupowania „Zwornik”, nakreślając jego program, cele i dążenia. Pojmował

świat w kategoriach specyficznej wyobraźni, która zacierała różnicę między realnym światem, a

fantazją. Główną domeną wszechstronnej twórczości były kompozycje figuralne, z reguły wielopo-

staciowe, symboliczne alegorie, niewolne od wątków literackich. Kompozycje te powtarzają w licz-

nych wariantach takie motywy jak Miłość na dachu czy Przeprowadzka artystów . Wplata w swoim

koloryzmie jakości rysunkowo-linearne z malarskimi; lekko modelowane płaszczyzny otacza nie-

kiedy falistymi, czasem manierycznymi liniami. Stosowaną gładką fakturę wzbogaca często o chro-

powatość powierzchni powodując efekt drgania plam kolorystycznych. Tworzył również pełne ta-

jemniczości pejzaże, akty oraz symboliczne w swej wymowie martwe natury.

27

Kasper Pochwalski

Przeprowadzka, 1925 olej, płótno, 66 x 46 cm, sygn.

własność prywatna

28

Kasper Pochwalski

Marzenie, 1926 olej, płótno, 68 x 49 cm, sygn. własność prywatna

29

Kasper Pochwalski

Pożegnanie artysty, 1927 olej, płótno, 79 x 69 cm

własność prywatna

30

Kasper Pochwalski

Moja muza, 1929 olej, płótno, 108 x 75 cm, sygn. własność prywatna

31

Kasper Pochwalski

Odnowa obrazu, 1929 olej, płótno, 108 x 89 cm, sygn.

własność prywatna

32

Kasper Pochwalski

Sen monarchy, 1930 olej, płótno, 97 x 69 cm, sygn. własność prywatna

33

Kasper Pochwalski

W zaciszu, 1930 olej, płótno, 152 x 100 cm, sygn.

własność prywatna

34

Kasper Pochwalski

Sztuka na cenzurowanym, 1930 olej, płótno, 104 x 118 cm, sygn. własność prywatna

35

Kasper Pochwalski

Syreny, 1931 olej, płótno, 61 x 79 cm, sygn.

własność prywatna

36

Zbigniew Pronaszko

Zbigniew Pronaszko (1885 Debreczyn-1958 Kraków)

Był jednym z głównych przedstawicieli formistycznej awangardy (lata

1917-1922) i nurtu kolorystycznego (lata 30. i 40. XX wieku), a także

malarzem, rzeźbiarzem, scenografem. Studiował w Szkole Sztuk

Pięknych w Kijowie i krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (m. in. u

Jacka Malczewskiego i Teodora Axentowicza). Tematem jego malar-

stwa były sceny rodzajowe, pejzaże, akty, portrety. Zajmował się rów-

nież rzeźbą. Początkowo na postawę artystyczną Pronaszki wpływało

symboliczne malarstwo Malczewskiego. Jako formista nawiązywał do Cézanne'a i estetyki kubizmu,

łącząc je z polską sztuką średniowieczną i podhalańskim malarstwem naiwnym. Dla Pronaszki forma

dzieła była niezwykle ważna. Zgodnie z założeniami kubizmu akcentował płaskość obrazu, niwelował

iluzję głębi przestrzennej w obrazie poprzez przedstawianie różnych fragmentów rzeczywistości z

kilku punktów widzenia i odległości. W jego obrazach dominują błękity i brązy, zgeometryzowane

kształty o rytmicznych układach kompozycyjnych. Artysta stworzył także nowatorską formułę rzeźby

formistycznej, charakteryzującą się dynamiczną rytmiką rozczłonkowanych brył. W 1925 roku artysta

zwrócił się w kierunku koloryzmu (zestawiał ze sobą barwy intensywne, często kontrastowe tony cie-

płe i zimne). Wspólnie z bratem Andrzejem Pronaszką i Tytusem Czyżewskim był pomysłodawcą

wystaw Niezależnych w Krakowie. Zbigniewa Pronaszkę uważa się za teoretyka formizmu. Jego arty-

kuł „Przed wielkim Jutrem”, opublikowany na łamach czasopisma „Rydwan” w 1914 roku stał się ma-

nifestem młodej sztuki. Artysta był współzałożycielem awangardowej grupy Ekspresjoniści Polscy (od

1919 r. Formiści). Zajmował się także scenografią i pracą dydaktyczną (wykładał w Wolnej Szkole

Malarstwa Ludwiki Mehofferowej w Krakowie i na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana

Batorego w Wilnie). Pronaszko był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", z którym wy-

stawiał swoje prace. Brał udział także w ekspozycjach grupy Zero, Nowej Generacji i „Zwornika”. Ob-

razy Pronaszki wystawiane były w kraju (np. Kraków, Lwów) i poza jej granicami (m. in. w Paryżu,

Wiedniu, Stanach Zjednoczonych, Sztokholmie i Wenecji). Indywidualne wystawy artysty odbyły się

w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w 1922 i 1957 roku. Artysta został wyróżniony

złotym medalem za malarstwo na Międzynarodowej Wystawie "Sztuka i Technika" w Paryżu (1937

r.), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1954 r.), Orderem Sztandaru Pracy I klasy i

Nagrodą Państwową I stopnia (1955 r.).

37

Zbigniew Pronaszko

Czytająca, ok. 1938 akwarela, gwasz, 37 x 28, 5 cm, sygn.

z kolekcji Galerii Polonia Art

38

Zbigniew Pronaszko

Szachista olej, płótno, 60 x 54,7 cm, sygn. nr inw. MGB/Sz 7392 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

39

Czesław Rzepiński

Czesław Rzepiński (1905 -1995 Kraków)

W 1923 roku rozpoczął studia w Wolnej Szkole Malarstwa

Ludwiki Mehofferowej, prowadzonej przez Z. Pronaszkę i J.

Fedkowicza. Następnie studiował na ASP w Krakowie w

latach 1925-1929 i w Oddziale Paryskim ASP, prowadzo-

nym przez prof. Józefa Pankiewicza. Od 1931 roku wysta-

wiał z grupą „Zwornik”. Czesław Rzepiński w latach 1945-

1947 pełnił funkcję prezesa ZPAP. Pracował także jako pe-

dagog, m. in. prowadził kursy dla nauczycieli rysunku w Li-

ceum Krzemienieckimi i wykładał w macierzystej uczelni (od

1948 roku jako profesor).

W latach 1954-1967 był rektorem ASP w Krakowie. W

swym malarstwie odwoływał się do tradycji postimpresjonizmu, jego koncepcja malarstwa wywodziła

się ze sztuki P. Bonnarda i P.Matisse’a. Przez całe życie był konsekwentnym kolorystą. Traktował

motyw czy temat obrazu jako pretekst do swobodnej gry barw, a czasem rozwiązań dekoracyjnych,

czemu sprzyjało właściwe mu prowadzenie pędzla drobnymi, kolistymi ruchami. Malował wibrujące

barwami pejzaże, martwe natury i portrety na wzorzystych tłach, w których kształt postaci dookreślał

konturem. Pulsującą barwami materię malarską wzbogacał impastami. W latach 60. i 70. malarstwo

Rzepińskiego zbliżyło się do abstrakcji aluzyjnej. Do spopularyzowania sztuki artysty przyczynił się

Wiesław Ochman, oddany kolekcjoner jego prac.

40

Czesław Rzepiński

Martwa natura z dynią, 1930 olej, płótno, 38 x 46 cm, sygn. własność prywatna

41

Czesław Rzepiński

Pejzaż z Radziszowa, 1928 olej, płótno, 58,5 x 67,5 cm, sygn.

własność prywatna

42

Czesław Rzepiński

Portret w czarnym kapeluszu, 1937 olej, płótno, 65 x 81 cm, sygn. własność prywatna

43

Czesław Rzepiński

Sąd Parysa olej, płótno, 35 x 27 cm, sygn.

własność prywatna

44

Emil Schinagel

Emil Schinagel (1899 Drohojów-1943 Lwów)

Był malarzem, grafikiem, ale także lekarzem medycyny. Współ-

tworzył słynną grupę „Zwornik”, z którą prezentował swoje prace.

Studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod okiem

Axentowicza, w Brukseli u Van Haalema oraz na Wydziale Lekar-

skim Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tworzył malarstwo ścienne,

ilustracje do książek, grafiki, a nawet pisał artykuły o tematyce

artystycznej (m. in. w czasopiśmie „Głos Plastyków”). Tematem

jego dzieł były także martwe natury, portrety, pejzaże i sceny ro-

dzajowe. Artystę zalicza się do orientacji kolorystycznej. Zwiedził

wiele europejskich krajów, na dłużej zamieszkał w Paryżu i An-

twerpii (miał tam indywidualną wystawę swoich prac). Brał udział w wystawach w Instytucie Propagan-

dy Sztuki i Zrzeszeniu Żydowskich Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy.

45

Emil Schinagel

Akt olej, płótno, 131 x 81,5 cm, sygn.

własność Nikodem Gaj

46

Emil Schinagel

Gospoda pod Jarosławiem, ok. 1930 olej, płótno, 60 x 73 cm, sygn. własność prywatna

47

Emil Schinagel

Młyn w Wenduyne olej, płótno, 65 x 50,5 cm, sygn.

własność Nikodem Gaj

48

Emil Schinagel

Podwórko olej, płótno, 60 x 45 cm, sygn. nr inw. MGB/Sz 3903 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

49

50

Emil Schinagel

Na targu olej, płótno, 55,8 x 69 cm, sygn. własność Nikodem Gaj

51

Marian Szczyrbuła

Marian Szczyrbuła (1899-1942)

Studia artystyczne podjął w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod opieką Józefa Mehoffera i Woj-

ciecha Weissa. Malował przede wszystkim pejzaże z rejonów Wileńszczyzny, Stryja i Drohobycza, a

także Krakowa. Tworzył także portrety. Szczyrbuła w swoich obrazach stosował delikatną geometry-

zację, wyraźny kontur oraz zróżnicowaną fakturę malarską. Wykorzystywał głównie ciemną tonację

barwną z elementami intensywnego koloru. Artysta należał do grupy Formistów i grupy „Zwornik”.

Przynależał także do grupy uczniów Pankiewicza z tzw. Komitetu Paryskiego. Szczyrbuła wykładał w

Seminarium Nauczycielskim w Tarnopolu, a także w gimnazjach w Stryju, Wilnie, Dziśnie i Wilejce.

Wystawy prac malarza odbywały się wspólnie z grupą „Zwornik” (Kraków, Lwów). Oprócz tego,

uczestniczył w ekspozycjach krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych i warszawskiego

Instytutu Propagandy Sztuki. W czasie II wojny światowej większość prac artysty spłonęła. Szczyrbuła

został wywieziony do Tobolska w roku 1941 i tam zmarł.

52

Marian Szczyrbuła

Portret żony artysty, 1927-1930 olej, tektura, 56 x 38 cm nr inw. MGB/Sz 7799 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego

53

Marian Szczyrbuła

Widok ze Stryja , 1926-1929 olej, tektura, 65 x 91, 5 cm

nr inw. MGB/Sz 7800 ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego