2016 թվա կա նի հուն վա րի 1-ից պաշ-տո նա պես ու ժի մեջ մտան « Կա յուն զար գաց ման 2030 օ րա կար գում» նե-րառ ված կա յուն զար գաց ման 17 նպա-տակ ներն՝ ըն դուն ված աշ խար հի երկըր-նե րի ա ռաջ նորդ նե րի կող մից 2015թ. սեպ տեմ բե րին կա յա ցած ՄԱԿ-ի պատ-մա կան գա գաթ նա ժո ղո վի ժա մա նակ: Ա ռա ջի կա 15 տա րի նե րի ըն թաց քում՝ հիմն վե լով հա զա րամ յա կի զար գաց-ման նպա տակ նե րի ար ձա նագ րած հա-ջո ղութ յուն նե րի վրա և ա ռաջ նորդ վե լով բո լո րին վե րա բե րող այս նոր նպա տակ-նե րով, երկր նե րը կհա մախմ բեն ի րենց ջան քե րը՝ վե րաց նե լու աղ քա տութ յունն իր բո լոր ձևե րով, պայ քա րե լու ան հա վա-սա րութ յուն նե րի դեմ և լու ծե լու կլի մա յի փո փո խութ յան հետ կապ ված խնդիր-նե րը՝ միա ժա մա նակ հետ ևե լով, որ ոչ ոք չան տես վի: 169 թի րախ նե րից բաղ-կա ցած 17 նպա տակ նե րը կեն թարկ վեն մշտա դի տարկ ման՝ հա մա ձայն ավելի քան 230 գլո բալ ցու ցա նիշ նե րի։
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
2 | 3
4 | 5
6 | 7
8 | 9
10 | 11
12 | 13
14 | 15
16 | 17
18 | 1920 | 21
22 | 23
24 | 25
26 | 27
28 | 29
30 | 31
32 | 33
34 | 37
2
ԱՄԵՆՈՒՐԵՔ ՎԵՐԱՑՆԵԼ ԱՂՔԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ՝ ԻՐ ԲՈԼՈՐ ՁԵՎԵՐՈՎ ՈՒ ԴՐՍԵՎՈՐՈՒՄՆԵՐՈՎ1.1 Մինչև 2030թ. ամենուրեք և բոլոր մարդկանցհամար իսպառ վերացնել ծայրահեղ աղքատությունը,որըներկայումս չափվումէորպեսօրական1,25դոլարիցպակասսպառում
1.2 Մինչև 2030թ. առնվազն կիսով չափ կրճատելըստ ազգային սահմանումների աղքատության բոլորձևերի մեջապրող բոլորտարիքներիտղամարդկանց,կանանցևերեխաներիհամամասնությունը
1.3 Ներդնելտվյալ երկրում համապատասխանսոցիալականպաշտպանությանհամակարգերևմիջոցառումներբոլորիհամար,այդթվում՝սոցիալականպաշտպանության երաշխիքների խմբեր, և մինչև 2030թ.
հասնել աղքատների և խոցելիների էական չափերովընդգրկմանը
1.4 Մինչև2030թ.ապահովել,որբոլորտղամարդիկևկանայք,մասնավորապեսաղքատներըևխոցելիները,ունենան հավասար իրավունքներ տնտեսական ռեսուրսներինկատմամբ,ինչպեսնաևհիմնականծառայություններիհասանելիություն,հողիևգույքիայլձևերինկատմամբսեփականությանևվերահսկողության,ժառանգությունիցևբնականպաշարներից,նորհամապատասխան տեխնոլոգիաներից և ֆինանսական ծառայություններից,այդթվում՝միկրոֆինանսներիցօգտվելուիրավունքներ
1.5 Մինչև 2030թ. ստեղծել աղքատների և խոցելիիրավիճակներումհայտնվածանձանցտոկունությունը,նվազեցնել կլիմային առնչվող ծայրահեղ իրադարձություններիևայլտնտեսական,սոցիալականևբնապահպանականցնցումներինևաղետներին ենթարկվածությանևդրանցնկատմամբխոցելիությանաստիճանը
1.ա Ապահովել ռեսուրսների զգալի մոբիլիզացումտարբերաղբյուրներից,այդթվում՝զարգացմանըմիտված խորացված գործակցության միջոցով՝ զարգացողերկրներին,մասնավորապեսառավելթույլզարգացածերկրներինհամարժեքևկանխատեսելիմիջոցներտրամադրելուհամար,որպեսզիիրականացնենծրագրերևռազմավարություն՝ վերացնելու աղքատությունն իր բոլորդրսևորումներով
1.բ Ստեղծել զարգացմանաղքատամետ և գենդերազգայուն ռազմավարությունների վրա հիմնված քաղաքականության ամուր շրջանակներ ազգային, տարածաշրջանային և միջազգային մակարդակներում՝օժանդակելու աղքատության վերացման գործողություններումներդրումներիարագացմանը
3
ՈՉ ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆԸ
© UNICEF/Armenia/MaramAva
4
ՎԵՐԱՑՆԵԼ ՍՈՎԸ, ՀԱՍՆԵԼ ՊԱՐԵՆԱՅԻՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒԹՅԱՆ ՈՒ ԲԱՐԵԼԱՎՎԱԾ ՍՆՈՒՑՄԱՆ, ԽԹԱՆԵԼ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԿԱՅՈՒՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ2.1 Մինչև2030թ.վերջդնելսովինևապահովելբոլորմարդկանց,մասնավորապեսաղքատներիևխոցելիիրավիճակներում գտնվող անձանց, այդ թվում՝ մինչևմեկտարեկաներեխաներիհամարանվտանգ,սննդարար և բավարար սննդի մատչելիությունը ողջտարվաընթացքում
2.2 Մինչև2030թ.վերջդնելթերսնվածությանբոլորձևերին,այդթվում՝մինչև2025թ.,հասնելմինչև5տա
րեկաներեխաներիշրջանումթերաճությանևսուրթերսնուցման միջազգայնորեն համաձայնեցված թիրախներին, բավարարել դեռահաս աղջիկների, հղիների ևկրծքովկերակրողկանանցսնուցմանկարիքները
2.3 Մինչև2030թ.կրկնապատկելփոքրպարենարտադրողների, մասնավորապես կանանց, տեղաբնիկժողովուրդների, ընտանեկան գյուղացիական տնտեսությունների, անասնապահների և ձկնորսների գյուղատնտեսականարտադրողականությունըևեկամուտները,այդթվում՝հողի,այլարտադրականռեսուրսներիևներդրումների,գիտելիքների,ֆինանսականծառայությունների,արժեքիավելացմանևշուկաներիհնարավորություններիևոչգյուղատնտեսականզբաղվածությանապահովևհավասարհասանելիությանմիջոցով
2.4 Մինչև 2030թ. ապահովել պարենարտադըրության կայուն համակարգեր և ներդնել դիմակայունգյուղատնտեսական գործելաձևեր, որոնք մեծացնումեն արտադրողականությունը և արտադրությունը, օգնումենպահպանելէկոհամակարգերը,ուժեղացնումենկլիմայիփոփոխություններին, ծայրահեղ եղանակայինպայմաններին, երաշտին, հեղեղներին և այլ աղետներինհարմարվելուկարողություններըև շարունակաբարբարելավումհողիորակը
2.5 Մինչև2020թ.պահպանելսերմերի,մշակաբույսերի,գյուղատնտեսականևընտելացվածկենդանիներիևդրանցվայրիազգակիցներիգենետիկականբազմազանությունը,այդթվում՝անվտանգկերպովկառավարվողև բազմազանեցված սերմերի և բույսերի բանկերիմիջոցովազգային,տարածաշրջանայինևմիջազգայինմակարդակներում,խթանել գենետիկականպաշարների և առնչվող ավանդական գիտելիքներից ստացվողօգուտների հասանելիությունը և արդարացի ու հավասարբաշխումը՝միջազգայնորենհամաձայնեցվածկերպով
5
2.ա Ավելացնել,այդթվում՝միջազգայինխորացվածհամագործակցությանմիջոցով,ներդրումներըգյուղականենթակառուցվածքներում,գյուղատնտեսականհետազոտություններիևգյուղատնտեսությանաջակցմանծառայություններում, տեխնոլոգիաների զարգացմանոլորտում,բույսերիևկենդանիներիգենայինբանկերում՝զարգացողերկրներում,մասնավորապեսառավելթույլզարգացածերկրներումգյուղատնտեսականարտադըրողականությանբարձրացմաննպատակով
2.բ Շտկել և կանխել առևտրի սահմանափակումները և խաթարումներըաշխարհի գյուղատնտեսականշուկաներում,այդթվում՝գյուղատնտեսականարտադըրանքի արտահանման սուբսիդիաների և համարժեքհետևանք ունեցող արտահանման բոլոր միջոցառումներիբոլորձևերիզուգահեռվերացմանմիջոցով՝համաձայնԴոհայիզարգացմանօրակարգի
2.գ Հաստատել միջոցառումներ՝ ապահովելու պարենամթերքների շուկաների և դրանց ածանցյալների պատշաճ գործունեությունը և դյուրացնել շուկային,այդթվում՝պարենիպահուստներինվերաբերողտեղեկությունների ժամանակին հասանելիությունը՝ պարենիգներիծայրահեղտատանումներիսահմանափակմաննօժանդակելունպատակով
ՈՉ ՍՈՎԻՆ
© UNICEF/Armenia/MaramAva
6
ԱՊԱՀՈՎԵԼ ԱՌՈՂՋ ԿՅԱՆՔ ԵՎ ԽԹԱՆԵԼ ԲԱՐԵԿԵՑՈՒԹՅՈՒՆ ԲՈԼՈՐԻ ՀԱՄԱՐ՝ ԱՆԿԱԽ ՏԱՐԻՔԻՑ3.1 Մինչև 2030թ. կրճատել մայրական մահացության համամասնությունը մինչև 70ից ցածր՝ 100 հազարկենդանածնիհաշվով
3.2 Մինչև2030թ.վերջդնելնորածիններիևմինչև5տարեկաներեխաների կանխարգելելիմահերին. բոլորերկրները պետք է նպատակ ունենան նվազեցնել վաղնորածնային մահացությունը առնվազն մինչև 12իցցածր՝1000կենդանածնիհաշվով,իսկմինչև5տարեկաներեխաներիմահացությունը՝առնվազնմինչև25ի՝1000կենդանածնիհաշվով
3.3 Մինչև2030թ.վերջդնելՁԻԱՀի,տուբերկուլյոզի,մալարիայիևանտեսվածարևադարձայինհիվան
դություններիհամաճարակներինևպայքարելհեպատիտի,ջրիմիջոցովփոխանցվողհիվանդություններիևայլվարակիչհիվանդություններիդեմ
3.4 Մինչև 2030թ. մեկ երրորդով կրճատել վաղաժամ մահացությունը ոչ վարակիչ հիվանդություններից՝կանխարգելման և բուժման միջոցով, և խթանել հոգեկանառողջությունըևբարեկեցությունը
3.5 Ուժեղացնել թմրամիջոցների չարաշահմանկանխարգելումը և բուժումը, այդ թվում՝ թմրադեղերիչարաշահումը և ոգելիցխմիչքների վնասաբեր օգտագործումը
3.6 Մինչև2020թ.աշխարհումկիսովչափկրճատելճանապարհատրանսպորտայինպատահարներից մահերիևվիրավորվելուդեպքերիթիվը
3.7 Մինչև 2030թ. ապահովել սեռական և վերարտադրողական առողջության պահպանման ծառայություններիհամընդհանուրհասանելիություն,այդթվում՝ընտանիքի պլանավորման, տեղեկատվության և կրթության, ինչպես նաև վերարտադրողական առողջությանինտեգրումըազգայինռազմավարություններումևծրագրերում
3.8 Հասնել առողջապահության համընդհանուրընդգրկմանը,այդթվում՝պաշտպանություն ֆինանսական ռիսկերից, որակյալ էական առողջապահականծառայությունների հասանելիություն և անվտանգ, արդյունավետ, որակյալ և մատչելի էական դեղորայքի ևպատվաստանյութերիհասանելիությունբոլորիհամար
3.9 Մինչև 2030թ. էականորեն կրճատել վտանգավորքիմիականնյութերիևօդի,ջրիևհողիաղտոտմանևթունավորմանհետևանքովմահերիևհիվանդություններիթիվը
3.ա Ուժեղացնել Առողջապահության համաշխար
7
հային կազմակերպության Ծխախոտի դեմ պայքարի շրջանակային կոնվենցիայի իրականացումը բոլորերկրներում՝ըստանհրաժեշտության
3.բ Օժանդակելպատվաստանյութերիևդեղորայքիհետազոտություններին և զարգացմանը վարակիչ և ոչվարակիչհիվանդություններիդեմ,որոնցիցհիմնականումտուժումենզարգացողերկրները,հասանելիդարձնելմատչելիէականդեղորայքըևպատվաստանյութերըհամաձայն Մտավոր սեփականության իրավունքներիառևտրայինասպեկտներինվերաբերող(TRIPS)համաձայնագրի և հանրայինառողջապահության վերաբերյալԴոհայիհռչակագրի,որըհաստատումէզարգացողերկրների իրավունքը՝ լիարժեք կերպով օգտագործելու Համաձայնագրի՝ մտավոր սեփականության իրավունքների` առևտրինառնչվող հայեցակետերի մասինդրույթները, որոնք վերաբերում են հանրային առողջությանպահպանմանճկունեղանակներին,և,մասնավորապես, հասանելի դարձնել դեղորայքը բոլորի համար
3.գ Էականորենավելացնելառողջապահությանֆինանսավորումը և բուժանձնակազմի հավաքագրումը,զարգացումը, վերապատրաստումը և պահպանումըզարգացողերկրներում,հատկապեսառավելթույլզարգացած երկրներում և զարգացող փոքր կղզիպետություններում
3.դ Ուժեղացնել բոլոր երկրների, մասնավորապեսզարգացող երկրների՝ վաղ նախազգուշացման, ռիսկերինվազեցմանևազգայինևգլոբալառողջապահականռիսկերիկառավարմանկարողությունները
ԱՌՈՂՋՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԲԱՐԵԿԵՑՈՒԹՅՈՒՆ
© WHO/Armenia
8
ԱՊԱՀՈՎԵԼ ՆԵՐԱՌԱԿԱՆ ՈՒ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՈՐԱԿՅԱԼ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԲՈԼՈՐԻ ՀԱՄԱՐ ԵՎ ԽԹԱՆԵԼ ՈՂՋ ԿՅԱՆՔԻ ԸՆԹԱՑՔՈՒՄ ՈՒՍՄԱՆ ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ 4.1 Մինչև 2030թ. ապահովել, որ բոլոր աղջիկները և տղաները ստանան անվճար, համապատասխանև որակյալտարրական և միջնակարգ կրթություն, որըհանգեցնում էպատշաճ ևարդյունավետ ուսումնառությաննպատակների
4.2 Մինչև2030թ.ապահովել,որբոլորաղջիկներիևտղաներիհամարհասանելիլինենորակյալվաղման
կության զարգացման հնարավորությունները, խնամքը և նախադպրոցական կրթությունը, որպեսզի նրանքպատրաստլինենտարրականկրթության
4.3 Մինչև2030թ.բոլորկանանցևտղամարդկանցհամարապահովելմատչելիևորակյալտեխնիկական,միջինմասնագիտական և բարձրագույն, այդ թվում՝համալսարանական կրթության հավասար հասանելիություն
4.4 Մինչև2030թ. էապեսավելացնել երիտասարդներիևմեծահասակներիթիվը,ովքերունենպատշաճ,այդ թվում՝ տեխնիկական և միջինմասնագիտականհմտություններ՝ զբաղվածություն,արժանապատիվաշխատանք գտնելու և ձեռներեցությամբ զբաղվելու համար
4.5 Մինչև 2030թ. վերացնել գենդերային անհավասարությունները կրթության ոլորտում և ապահովելհավասար հասանելիություն ուսման և միջինմասնագիտականկրթությանբոլորմակարդակներումխոցելիների,այդթվում՝հաշմանդամությունունեցողանձանց,տեղաբնիկժողովուրդներիև խոցելիիրավիճակներումգտնվողերեխաներիհամար
4.6 Մինչև 2030թ. ապահովել, որ պատանիները ևմեծահասակներիզգալիհատվածը՝թե՛տղամարդիկ,թե՛կանայք,դառնանտառաճանաչևթվաճանաչ
4.7 Մինչև2030թ.ապահովել,որբոլորսովորողները ձեռք բերեն կայուն զարգացումը խթանելու համարանհրաժեշտգիտելիքներևհմտություններ,այդթվում,իթիվսայլոց,կայունզարգացմանևկայունկենսակերպի,մարդու իրավունքների, գենդերային հավասարության,խաղաղությանևբռնությունըմերժողմշակույթիխթանման, աշխարհի քաղաքացիության, ինչպես նաև մշակութայինբազմազանությանևկայունզարգացմանմեջմշակույթիունեցածավանդըգնահատողուսուցմամբ
9
ՈՐԱԿՅԱԼ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ
4.ա Կառուցել և վերազինել ուսումնական հաստատությունների շենքային հարմարությունները, որոնցումհաշվի են առնված երեխաների, հաշմանդամների ևգենդերային տարբերությունների առանձնահատկությունները,ևորոնքապահովումենանվտանգ,բռնությունից զերծ, ներառական և արդյունավետ ուսումնառությանմիջավայրբոլորիհամար
4.բ Մինչև 2020թ. էականորեն և գլոբալ ընդգրկումով ավելացնել զարգացող երկրներին տրամադրվողկրթաթոշակները,մասնավորապեսառավելթույլ զարգացածերկրներին,զարգացողփոքրկղզիպետություններինևաֆրիկյաներկրներին՝բարձրագույնկրթությանհամակարգում, այդ թվում՝ միջինմասնագիտականուսուցման,տեղեկատվական և հաղորդակցմանտեխնոլոգիաների, տեխնիկական, ճարտարագիտական ևգիտականծրագրերումընդգրկվելունպատակով՝զարգացածերկրներումևայլզարգացողերկրներում
4.գ Մինչև2030թ.զարգացողերկրներում,հատկապեսառավելթույլզարգացածերկրներումևզարգացողփոքր կղզիպետություններում էականորեն ավելացնելորակավորված ուսուցիչների թվաքանակը, այդ թվում՝ուսուցիչների պատրաստման նպատակով ստեղծվողմիջազգայինգործակցությանմիջոցով
© UNICEF/Armenia/Pirozzi
10
ՀԱՍՆԵԼ ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ ՀԱՎԱՍԱՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԶՈՐԱՑՆԵԼ ԲՈԼՈՐ ԿԱՆԱՆՑ ՈՒ ԱՂՋԻԿՆԵՐԻՆ 5.1 Ամենուրվերջդնելբոլորկանանցևաղջիկներինկատմամբգործադրվողխտրականության բոլոր ձևերին
5.2 Վերացնել բոլոր կանանց և աղջիկների հանդեպ գործադրվող բռնության բոլոր ձևերը պետականև մասնավոր ոլորտներում, այդ թվում՝ թրաֆիքինգը ևսեռականուշահագործմանայլտեսակները
5.3 Վերացնելբոլորվնասակարգործելաձևերը,ինչպիսիք են երեխաների, վաղ և հարկադրյալ ամուսնություններըևկանանցսեռականօրգաններիխեղումը
5.4 Ճանաչել ևարժևորել չվարձատրվողտնային ևխնամքի աշխատանքը՝ հանրային ծառայություններիտրամադրման,ենթակառուցվածքներիև սոցիալական
պաշտպանության քաղաքականությունների և տնայինտնտեսությունում կամ ընտանիքում, ինչպես հատուկէ տվյալ երկրին, համատեղ պատասխանատվությանխթանմանմիջոցով
5.5 Ապահովել կանանց լիարժեք և արդյունավետմասնակցությունը և հավասար հնարավորություններըքաղաքական,տնտեսականևհանրայինկյանքումորոշումներիկայացմանբոլորմակարդակներումղեկավարդիրքզբաղեցնելուհամար
5.6 Ապահովել սեռական և վերարտադրողականառողջության պահպանման ծառայությունների և վերարտադրողական իրավունքների համընդհանուր հասանելիություն, ինչպես համաձայնեցվել է ըստ Բնակչության և զարգացման հիմնահարցերին նվիրվածմիջազգային խորհրդաժողովի գործողությունների ծըրագրիևՊեկինյանգործողություններիծրագրի ուդրանցվերանայման խորհրդաժողովների ելքային փաստաթղթերի
5.ա Ձեռնարկել բարեփոխումներ՝ կանանցտրամադըրելուհավասարիրավունքներտնտեսականռեսուրսներինկատմամբ,ինչպեսնաևհողիևգույքիայլձևերինկատմամբսեփականությանև վերահսկողության,ֆինանսական ծառայություններից, ժառանգությունից ևբնականպաշարներից օգտվելու իրավունքներ՝ ներպետականօրենքներիհամաձայն
5.բ Ընդլայնել բարձրարդյունավետ, մասնավորապես՝ տեղեկատվական և հաղորդակցման տեխնոլոգիաներիօգտագործումը՝կանանցզորացումըխթանելունպատակով
5.գ Ընդունելևամրապնդելառողջքաղաքականությունևկիրարկելիօրենսդրություն՝գենդերայինհավասարությանխթանմանև բոլորմակարդակներումբոլորկանանցևաղջիկներիզորացմաննպատակով
11
ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ ՀԱՎԱՍԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
© UNDP/Armenia
12
ԱՊԱՀՈՎԵԼ ՀԱՍԱՆԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԿԱՅՈՒՆ ՁԵՎՈՎ ԿԱՌԱՎԱՐԵԼ ՋՈՒՐՆ ՈՒ ՍԱՆԻՏԱՐԱԿԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԸ ԲՈԼՈՐԻ ՀԱՄԱՐ 6.1 Մինչև2030թ.ձեռքբերելանվտանգևմատչելիխմելու ջրի համընդհանուր և հավասար հասանելիությունբոլորիհամար
6.2 Մինչև2030թ.ձեռքբերելհամարժեքևհավասարսանիտարահիգիենիկպայմաններբոլորիհամար,ևվերջդնելբնականկարիքներըդրսումհոգալուն,հատուկ ուշադրություն դարձնելով կանանց, աղջիկներիև խոցելի իրավիճակներում գտնվողների կարիքներին
6.3 Մինչև2030թ.բարելավելջրիորակը՝կրճատելովաղտոտումը,վերացնելովվտանգավորքիմիկատներևնյութերթափելըևնվազեցնելովդրանցարտահոսքերը,կիսովչափկրճատելովչմաքրվողկեղտաջրերիհամամասնությունըև էականորենմեծացնելովվերամշակումը և անվտանգ վերօգտագործումն ամբողջ աշխարհում
6.4 Մինչև 2030թ. էականորեն մեծացնել ջրօգտագործման արդյունավետությունը բոլոր ոլորտներում ևապահովել քաղցրահամ ջրի կայուն ջրառը և ջրամատակարարումը՝ լուծելու սակավաջրության խնդիրը ևէականորեն կրճատել սակավաջրությունից տառապողմարդկանցթիվը
6.5 Մինչև2030թ.իրականացնելջրայինռեսուրսների համապարփակ կառավարում բոլոր մակարդակներում,այդթվում՝համապատասխանդեպքերում,անդրսահմանայինգործակցությանմիջոցով
6.6 Մինչև 2020թ. պաշտպանել և վերականգնելջրաէկոհամակարգերը,այդթվում՝լեռները,անտառները,ջրաճահճայինտարածքները,գետերը,ջրաբերշերտերըևլճերը
6.ա Մինչև2030թ.ընդլայնելմիջազգայինգործակցությունըևզարգացողերկրներինցուցաբերվողկարողությունների զարգացմանն ուղղված օժանդակությունըջրամատակարարմանըևջրահեռացմաննառնչվողաշխատանքներում և ծրագրերում,այդթվում՝ ջրի հավաքում,աղազերծում,ջրիխնայողություն,կեղտաջրերիմաքրում,վերամշակմանևվերօգտագործմանտեխնոլոգիաներ
6.բ Սատարելևուժեղացնելտեղականհամայնքների մասնակցությունը ջրամատակարարման և ջրահեռացմանկառավարմանբարելավմանը
13
ՄԱՔՈՒՐ ՋՈՒՐ ԵՎ ՍԱՆԻՏԱՐԱԿԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐ
© OXFAM/Armenia
14
ԱՊԱՀՈՎԵԼ ԲՈԼՈՐԻ ՀԱՄԱՐ ՄԱՏՉԵԼԻ, ՀՈՒՍԱԼԻ, ԿԱՅՈՒՆ ԵՎ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԷՆԵՐԳԻԱՅԻ ՀԱՍԱՆԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆ 7.1 Մինչև 2030թ. ապահովել մատչելի, հուսալիև ժամանակակից էներգետիկ ծառայությունների համընդհանուրհասանելիություն
7.2 Մինչև2030թ.էապեսմեծացնելվերականգնվողէներգիայիհամամասնությունըէներգիայիտարբերտեսակներիհամադրությանմեջամբողջաշխարհում
7.3 Մինչև 2030թ. կրկնապատկել էներգաարդյունավետությանբարելավմանգլոբալմակարդակը
7.ա Մինչև 2030թ. խորացնել միջազգային գործակցությունը՝ դյուրացնելու մաքուր էներգիայի, այդթվում՝ վերականգնվող էներգիայի հետազոտման ևտեխնոլոգիաների,էներգաարդյունավետությանևզարգացածուավելիմաքուրհանածովառելիքիտեխնոլոգիաների հասանելիությունը, խթանել ներդրումներըէներգետիկ ենթակառուցվածքներում և մաքուր էներգիայիտեխնոլոգիաներում
7.բ Մինչև2030թ.ընդլայնելենթակառուցվածքներըևարդիականացնելտեխնոլոգիաները՝ ժամանակակիցև կայուն էներգետիկ ծառայություններ մատուցելու բոլորինզարգացողերկրներում,մասնավորապես՝առավելթույլ զարգացած երկրներում, զարգացող փոքր կղզիպետություններումևդեպիծովելքչունեցողզարգացողերկրներում՝ համաձայն վերջիններիս համապատասխանօժանդակությանծրագրերի
15
ՄԱՏՉԵԼԻ ԵՎ ՄԱՔՈՒՐ ԷՆԵՐԳԻԱ
© Foundation for the Preservation of Wildlife and Cultural Assets
16
ԽԹԱՆԵԼ ԿԱՅԱՑԱԾ, ՆԵՐԱՌԱԿԱՆ ԵՎ ԿԱՅՈՒՆ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՃ, ԼԻԱՐԺԵՔ և ԱՐՏԱԴՐՈՂԱԿԱՆ ԶԲԱՂՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ ԱՇԽԱՏԱՆՔ ԲՈԼՈՐԻ ՀԱՄԱՐ 8.1 Պահպանելմեկշնչինընկնողտնտեսականաճըհամաձայն ներպետական հանգամանքների, և, մասնավորապես,համախառններքինարդյունքիտարեկանառնվազն7տոկոսաճառավելթույլզարգացածերկըրներում
8.2 Հասնել տնտեսական արտադրողականությանավելի բարձր մակարդակների՝ բազմազանեցման,
տեխնոլոգիաների արդիականացման և նորարարություններիմիջոցով,այդթվում՝բարձրավելացվածարժեքունեցողևաշխատատարոլորտներում
8.3 Խթանել զարգացմանը միտված քաղաքականություններ, որոնք օժանդակում են արտադրողականաշխատանքին, արժանապատիվ աշխատատեղերիստեղծմանը, ձեռներեցությանը, ստեղծագործական ևնորարարականմոտեցմանը,խրախուսելմիկրո,փոքրև միջին ձեռնարկությունների ֆորմալացումն ու աճը,այդ թվում՝ ֆինանսական ծառայությունների հասանելիությանմիջոցով
8.4 Մինչև 2030թ. շարունակաբար բարելավել գլոբալ ռեսուրսների արդյունավետությունը սպառման ևարտադրությանմեջ,ձգտելտնտեսականաճըառանձնացնել շրջակամիջավայրիվատթարացումից՝ համաձայն Կայուն սպառման և արտադրության ծրագրերիտասնամյաշրջանակի,զարգացածերկրներիառաջատարությամբ
8.5 Մինչև2030թ.հասնելլիարժեքևարտադրողականզբաղվածությանևարժանապատիվաշխատանքիբոլոր կանանց և տղամարդկանց, այդ թվում՝ երիտասարդներիև հաշմանդամություն ունեցողանձանցհամար, ինչպես նաև հավասար վարձատրություն՝ հավասարարժեքաշխատանքիդիմաց
8.6 Մինչև2020թ.էապեսկրճատելզբաղվածությունչունեցող, կրթություն կամ ուսուցում չստացող երիտասարդներիհամամասնությունը
8.7 Ձեռնարկելանհապաղևարդյունավետմիջոցառումներ՝իսպառվերացնելուհարկադրյալաշխատանքը,վերջդնելուժամանակակիցստրկությանըևմարդկանցթրաֆիքինգին, ապահովելու երեխայի աշխատանքիվատթարագույնձևերի,այդթվում՝մանուկզինվորներիհավաքագրմանև օգտագործմանարգելումնու վերա
17
ցումը, ինչպես նաև մինչև 2025թ. վերջ դնել երեխայիաշխատանքինիրբոլորձևերով
8.8 Պաշտպանելաշխատանքայինիրավունքներըևխթանելանվտանգևապահովաշխատանքայինմիջավայրբոլորաշխատավորների,այդթվում՝միգրանտաշխատավորների,մասնավորապեսկինմիգրանտներիևանկայունզբաղվածությունունեցողներիհամար
8.9 Մինչև2030թ.մշակելևիրականացնելռազմավարություն՝ խթանելու կայուն զբոսաշրջությունը, որնստեղծումէաշխատատեղերևխթանումտեղականմշակույթնուարտադրատեսակները
8.10 Հզորացնել ներպետական ֆինանսական կառույցներիկարողությունները՝խրախուսելուևընդլայնելուբանկային,ապահովագրականևֆինանսականծառայություններիհասանելիությունըբոլորիհամար
8.ա Մեծացնել «Օգնություն առևտրին» նախաձեռնության շրջանակում տրամադրվող աջակցությունըզարգացող երկրներին, մասնավորապեսառավել թույլզարգացածերկրներին,այդթվում՝«Առավելթույլզարգացած երկրներինառևտրինառնչվողխորհրդատվականօժանդակությանընդլայնվածևինտեգրվածշրջանակ»իմիջոցով
8.բ Մինչև 2020թ. մշակել և գործարկել երիտասարդներիզբաղվածությանգլոբալռազմավարությունևիրականացնել Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության «Աշխատատեղերի վերաբերյալ գլոբալ պակտը»
ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ ԱՇԽԱՏԱՆՔ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՃ
© UNICEF/Armenia/MaramAva
18
ՍՏԵՂԾԵԼ ԴԻՄԱԿԱՅՈՒՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ, ԱՋԱԿՑԵԼ ՆԵՐԱՌԱԿԱՆ ԵՎ ԿԱՅՈՒՆ ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆԸ ԵՎ ԽԹԱՆԵԼ ՆՈՐԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ 9.1 Մշակելորակյալ,հուսալի,կայունևդիմակայուն,այդ թվում՝ տարածաշրջանային և անդրսահմանայինենթակառուցվածքներ՝օժանդակելուտնտեսականզարգացմանըևմարդկանցբարեկեցությանը,ուշադրությանկենտրոնումպահելովմատչելիևարդարացիհասանելիությունբոլորիհամար
9.2 Խթանել ներառական և կայունարդյունաբերությանզարգացումըևմինչև2030թ.զգալիորենմեծաց
նել զբաղվածության և համախառն ներքին արդյունքիմեջ արդյունաբերության բաժնեմասը՝ ազգային հանգամանքներին համահունչ կերպով, և կրկնապատկելարդյունաբերությանբաժնեմասըառավելթույլզարգացածերկրներում
9.3 Փոքրածավալ արդյունաբերական և այլ ձեռնարկություններիհամար,մասնավորապեսզարգացողերկրներում, ավելի հասանելի դարձնել ֆինանսականծառայությունները, այդ թվում՝ մատչելի վարկերը, մեծացնել դրանց ինտեգրումը արժեքի շղթաներում ևշուկաներում
9.4 Մինչև 2030թ. արդիականացնել ենթակառուցվածքները և վերազինել ձեռնարկությունները՝ դրանքդարձնելու կայուն՝ ռեսուրսների օգտագործման ավելիբարձր արդյունավետությամբ և մաքուր, շրջակա միջավայրի համար անվտանգ տեխնոլոգիաների և գործընթացներիառավելլայնընդունմամբ՝բոլորերկրներիձեռնարկածգործողություններիշնորհիվ՝իրենցհամապատասխանհզորություններիհամաձայն
9.5 Ընդլայնել գիտահետազոտական աշխատանքները, արդիականացնել տեխնոլոգիական հնարավորությունները արդյունաբերության ճյուղերում բոլոր՝մասնավորապես՝ զարգացող երկրներում, այդ թվում՝մինչև 2030թ. խրախուսել նորարարությունները և էապես ավելացնել գիտահետազոտական և զարգացմանոլորտիաշխատողներիթիվը1մլնմարդուհաշվով,մեծացնել գիտահետազոտական և զարգացման աշխատանքների վրա կատարվող պետական և մասնավործախսերը
9.ա Դյուրացնելկայունև դիմակայունենթակառուցվածքներիզարգացումըզարգացողերկրներում՝ցուցաբերելովընդլայնվածֆինանսական,տեխնոլոգիականևփորձագիտականօժանդակություն–աֆրիկյաներկըրներին,առավելթույլզարգացածերկրներին,դեպիծով
19
ելքչունեցողզարգացողերկրներինևզարգացողփոքրկղզիպետություններին
9.բ Օժանդակել հայրենական տեխնոլոգիաներիզարգացմանը, գիտահետազոտական աշխատանքներին և նորարարությանը զարգացող երկրներում, այդթվում՝ ապահովելով քաղաքականություններիառումովնպաստավոր միջավայր, ի թիվս այլոց, արդյունաբե
ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ, ՆՈՐԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ
րությանբազմազանեցմանևհումքայինապրանքներինարժեքիավելացմանհամար
9.գ Զգալիորեն մեծացնել տեղեկատվական և հաղորդակցման տեխնոլոգիաների հասանելիությունըև ձգտել տրամադրել համացանցի համընդհանուր ևմատչելի հասանելիություն առավել թույլ զարգացածերկրներինմինչև2020թ.
© UNDP/Armenia
20
ԿՐՃԱՏԵԼ ԱՆՀԱՎԱՍԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՐԿՐՆԵՐԻ ՆԵՐՍՈՒՄ ԵՎ ԴՐԱՆՑ ՄԻՋԵՎ 10.1 Մինչև 2030թ. աստիճանաբար հասնել բնակչության ստորին 40 տոկոսի եկամուտների աճին՝ ազգային միջինից բարձր ցուցանիշով, և պահպանելայդաճը
10.2 Մինչև2030թ.ուժեղացնելևխթանելբոլորիսոցիալական, տնտեսական և քաղաքական ներառումը՝անկախտարիքից,սեռից,հաշմանդամությունունենալու հանգամանքից, ռասայից, էթնիկական ծագումից,կրոնիցկամտնտեսականկամայլկարգավիճակից
10.3 Ապահովել հավասար հնարավորություններ ևկրճատել արդյունքների անհավասարությունները, այդթվում՝վերացնելովխտրականօրենքները,քաղաքակա
նություններըևգործելաձևերը՝ևխթանելովայսառումովպատշաճ օրենսդրության, քաղաքականությունների ևգործողություններիընդունումը
10.4 Ընդունել քաղաքականություններ, հատկապեսհարկաբյուջետային,աշխատավարձերիևսոցիալականպաշտպանությանքաղաքականություններևաստիճանաբար հասնել հավասարության առավել բարձր մակարդակի
10.5 Բարելավել գլոբալ ֆինանսական շուկաների ևհաստատությունների կարգավորումը և մշտադիտարկումը,ուժեղացնելնմանկարգավորումներիիրականացումը
10.6 Զարգացող երկրների համար ապահովել ընդլայնված ներկայացվածություն և ձայն՝ գլոբալ միջազգային տնտեսական և ֆինանսական հաստատություններում որոշումների կայացման գործում՝ նշվածհաստատությունների գործունեությունը դարձնելու առավելարդյունավետ,արժանահավատ,հաշվետվողականևօրինական
10.7 Դյուրացնել մարդկանց կարգապահ, անվտանգ,կանոնավորև պատասխանատումիգրացիանևշարժունությունը,այդթվում՝պլանավորվածևլավկառավարվող միգրացիոն քաղաքականությունների իրականացմանմիջոցով
10.ա Ներդնել հատուկ և տարբերակված վերաբերմունքի սկզբունքը զարգացող երկրների համար, մասնավորապես՝առավելթույլզարգացածերկրներում,ըստԱռևտրի համաշխարհային կազմակերպության համաձայնագրերի
10.բ Խրախուսել զարգացմանն ուղղվածպաշտոնական օգնությունը և ֆինանսական հոսքերը, այդ թվում՝օտարերկրյաուղղակիներդրումները,առավելմեծկա
21
րիքունեցողպետություններին,մասնավորապես՝առավելթույլզարգացածերկրներին,աֆրիկյաներկրներին,զարգացող փոքր կղզիպետություններին և դեպի ծովելքչունեցողզարգացողերկրներին՝համաձայնվերջիններիսազգայինպլաններիևծրագրերի
ԿՐՃԱՏՎԱԾ ԱՆՀԱՎԱՍԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
10.գ Մինչև 2030թ. միգրանտների դրամական փոխանցումներիգործարքներիծախքերըիջեցնելմինչև3տոկոսիցցածրև վերացնել5տոկոսիցբարձրծախքերովդրամականփոխանցումներիմիջանցքները
© PAN Photo Agency
22
ՔԱՂԱՔՆԵՐԸ ԵՎ ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԸ ԴԱՐՁՆԵԼ ՆԵՐԱՌԱԿԱՆ, ԴԻՄԱԿԱՅՈՒՆ, ԱՆՎՏԱՆԳ ԵՎ ԿԱՅՈՒՆ11.1 Մինչև2030թ.բոլորիհամարհասանելիդարձնել պատշաճ, անվտանգ և մատչելի բնակարաններ ևհիմնական ծառայություններ, արդիականացնել հետնախորշերը
11.2 Մինչև2030թ.բոլորիհամարհասանելիդարձնելապահով,մատչելի,հասանելիևկայունտրանսպորտային համակարգեր՝ բարելավելով ճանապարհներիանվտանգությունը,հատկապեսընդլայնելովհասարակական տրանսպորտը՝ հատուկ ուշադրություն դարձ
նելով խոցելի իրավիճակներում գտնվող անձանց,կանանց,երեխաների,հաշմանդամությունունեցողանձանցևտարեցներիկարիքներին
11.3 Մինչև 2030թ. խթանել ներառական և կայունքաղաքայնացումը և մարդկային բնակավայրերի մասնակցային,ինտեգրվածևկայունպլանավորումնուկառավարումըբոլորերկրներում
11.4 Ուժեղացնելաշխարհի մշակութային և բնականժառանգությանպահպանությանն ու երաշխավորմաննուղղվածջանքերը
11.5 Մինչև2030թ.զգալիորենկրճատելաղետների,այդ թվում՝ ջրինառնչվողաղետների հետևանքով մահերիև տուժածներիթիվըև էապեսնվազեցնելտնտեսականուղղակիվնասներըգլոբալհամախառններքինարդյունքի համեմատ՝ ուշադրության կենտրոնում պահելովաղքատներիևխոցելիիրավիճակներումգտնվողանձանցպաշտպանությունը
11.6 Մինչև 2030թ. կրճատել քաղաքների բացասականազդեցությունըշրջակամիջավայրիվրամեկշնչիհաշվով, այդ թվում՝ հատուկ ուշադրություն դարձնելովօդի որակին և կենցաղային ուայլ թափոնների կառավարմանը
11.7 Մինչև2030թ.համընդհանուրկերպովհասանելիդարձնելապահով, ներառականև մատչելի, կանաչև հանրայինտարածքներ,մասնավորապես՝կանանցևերեխաների,տարեցներիևհաշմանդամությունունեցողանձանցհամար
11.ա Օժանդակելտնտեսական,սոցիալականևբնապահպանական դրական կապերին քաղաքային, քաղաքամերձ և գյուղական վայրերի միջև՝ ուժեղացնելովազգայինև տարածաշրջանայինզարգացմանպլանավորումը
23
11.բ Մինչև 2020թ. էապես մեծացնել քաղաքների ևմարդկայինայլբնակավայրերիթիվը,որոնքընդունումև կենսագործում են ինտեգրված ռազմավարություն ևպլաններ՝ ուղղված ներառմանը, ռեսուրսների արդյունավետությանը, կլիմայի փոփոխությունների մեղմացմանը և դրանց հարմարվելուն,աղետների նկատմամբդիմակայունությանը.մշակելևիրականացնելաղետներիռիսկերիամբողջականկառավարումբոլորմակար
ԿԱՅՈՒՆ ՔԱՂԱՔՆԵՐ ԵՎ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐ
դակներում՝ «Աղետների ռիսկի նվազեցման Սենդայի20152030թթ. գործողությունների ծրագրին» համահունչկերպով
11.գ Օժանդակել առավել թույլ զարգացած երկըրներին, այդ թվում՝ ֆինանսական և խորհրդատվականօժանդակությանմիջոցով,կայունևդիմակայունշենքերկառուցելիս՝օգտագործելովտեղականնյութեր
© PAN Photo Agency
24
ԱՊԱՀՈՎԵԼ ՍՊԱՌՄԱՆ ԵՎ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԿԱՅՈՒՆ ՄՈԴԵԼՆԵՐ12.1 Իրականացնել Սպառման և արտադրությանկաղապարների կայուն ծրագրերի տասնամյա շրջանակը՝բոլորերկրներիկողմիցգործողություններիձեռնարկմամբ,զարգացողերկրներիառաջատարությամբ,հաշվի առնելով զարգացող երկրների զարգացումն ուհնարավորությունները
12.2 Մինչև2030թ.հասնելբնականպաշարներիկայունկառավարմանևարդյունավետօգտագործման
12.3 Մինչև 2030թ. կիսով չափ կրճատել մեկ շնչինընկնող պարենի գլոբալ վատնումը մանրածախ ևսպառողների մակարդակներում և կրճատել պարենի կորուստները արտադրության և մատակարարմանշղթաներում, այդ թվում՝ հետբերքահավաքային կորուստները
12.4 Մինչև 2020թ. հասնել քիմիական նյութերի ևբոլոր թափոնների բնապահպանորեն անվտանգ կառավարմանըդրանցկյանքիողջշրջափուլիընթացքում՝համաձայն միջազգային համաձայնեցված շրջանակների, և զգալիորեն կրճատել դրանց արտազատումըմթնոլորտի,ջրիևհողիմեջ՝նվազեցնելուդրանցբացասականազդեցությունըմարդկանցառողջությանևշըրջակամիջավայրիվրա
12.5 Մինչև2030թ.էապեսկրճատելթափոններիգոյացումը՝ կանխարգելման, նվազեցման, վերամշակմանևվերօգտագործմանմիջոցով
12.6 Խրախուսելընկերություններին՝հատկապեսխոշոր և անդրազգային, ընդունել կայուն գործելաձևեր ևկայունության վերաբերյալտեղեկություններն ընդգրկելիրենցհաշվետվություններիշրջափուլում
12.7 Խթանել պետական գնումների կայուն գործելաձևեր՝ համաձայն ազգային քաղաքականություններիևգերակայությունների
12.8 Մինչև2030թ.ապահովել, որամենուրմարդիկունենան համապատասխան տեղեկություններ և իրազեկվածություն՝հանունկայունզարգացմանևբնությանհետներդաշնակկենսակերպի
12.ա Օժանդակել զարգացող երկրներին՝ հզորացնելիրենցգիտականևտեխնոլոգիականկարողությունները՝որդեգրելուսպառմանևարտադրությանառավելկայունսխեմաներ
12.բ Մշակել և իրականացնել գործիքներ՝ մշտադիտարկելուկայունզարգացմանազդեցություններըկայունզբոսաշրջությանվրա,որնստեղծումէաշխատատեղերևխթանումտեղականմշակույթնուարտադրատեսակները
12.գ Ռացիոնալացնել հանածո վառելիքի սուբսի
25
դիաները, որոնք խրախուսում են վատնողաբար սպառում՝հեռացնելովշուկայիխաթարումները՝ըստազգայինհանգամանքների,այդթվում՝վերակազմակերպելովհարկումը և հանելովայդ վնասակար սուբսիդիաները,եթե այդպիսիք կան՝ արտացոլելու դրանց ներգործությունըշրջակամիջավայրիվրա, լիովինհաշվիառնե
ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒ ՍՊԱՌՈՒՄ ԵՎ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ
լով զարգացող երկրներիառաձնահատուկ կարիքներըև պայմանները,ևնվազագույնիհասցնելովհնարավորբացասական ներգործությունը դրանց զարգացմանվրա՝այնպես, որպեսզիպաշտպանվենաղքատներըևտուժածհամայնքները
© Nairian
26
ՁԵՌՆԱՐԿԵԼ ԱՆՀԱՊԱՂ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ՝ ՊԱՅՔԱՐԵԼՈՒ ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԴՐԱ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԵՄii
13.1 Ուժեղացնել դիմակայունությունը և հարմարվողականությունըկլիմայինառնչվողվտանգներիևբնականաղետներինկատմամբբոլորերկրներում
13.2 Կլիմայի փոփոխություններին ուղղված միջոցառումներըներառելազգայինքաղաքականություններում,ռազմավարություններումևպլաններում
13.3 Բարելավել կրթությունը, իրազեկվածությանբարձրացումըևմարդկայինուինստիտուցիոնալկարողություններըկլիմայիփոփոխություններիմեղմացման,հարմարվողականության, ազդեցության նվազեցման և
վաղնախազգուշացմանհարցերում
13.ա ԿատարելՄԱԿիԿլիմայիփոփոխությանմասինշրջանակայինկոնվենցիայիզարգացածերկրներհանդիսացողանդամպետություններիստանձնածհանձնառությունը՝մինչև2020թ.բոլորաղբյուրներիցտարեկանհամատեղ մոբիլիզացնելու 100 մլրդ դոլար՝ բավարարելու զարգացող երկրների կարիքների մեղմացմաննպատակային գործողությունների և իրականացմանթափանցիկության համատեքստում, և հնարավորինսարագ լիարժեք կերպով գործարկել Կանաչ կլիմայիհիմնադրամըվերջինիսկապիտալացմանմիջոցով
13.բ Խթանել մեխանիզմներ կլիմայի փոփոխություններին առնչվող արդյունավետ պլանավորում ևկառավարումիրականացնելուկարողություններըզարգացնելու նպատակով՝առավել թույլ զարգացած երկրներումևզարգացողփոքրկղզիպետություններում՝այդթվում՝ ուշադրության կիզակետում պահելով կանանց,երիտասարդներին և տեղական ու մեկուսացված համայնքները
iiԸնդունելով,որՄԱԿ-իԿլիմայիփոփոխությանմասինշրջանակա-յինկոնվենցիանառաջնայինմիջազգայինևմիջկառավարականհարթակն է կլիմայի փոփոխություններին գլոբալ արձագանքըբանակցելուհամար։
27
ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ՝ Ի ՆՊԱՍՏ ԿԼԻՄԱՅԻ
© UNDP/Armenia
28
ԱՊԱՀՈՎԵԼ ՕՎԿԻԱՆՈՍՆԵՐԻ, ԾՈՎԵՐԻ ՈՒ ՋՐԱՅԻՆ ՊԱՇԱՐՆԵՐԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԿԱՅՈՒՆ ՕԳՏԱԳՈՐԾՈՒՄԸ՝ ՀԱՆՈՒՆ ԿԱՅՈՒՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ14.1 Մինչև2025թ.կանխելևզգալիորենկրճատելծովերի բոլորտեսակիաղտոտումները՝ մասնավորապեսցամաքումիրականացվողգործողություններիհետևանքով,այդթվում՝ծովերիաղտոտումըջրաբերուկներովևսննդանյութերով
14.2 Մինչև 2020թ. կայուն ձևով կառավարել ևպահպանել ծովային և ափամերձ էկոհամակարգերը՝խուսափելու զգալի բացասական ազդեցություններից,
այդ թվում՝ մեծացնելով դրանց դիմակայունությունը.ձեռնարկել գործողություններ դրանց վերականգնմանհամար՝ հասնելուայն բանին, որ օվկիանոսները լինենառողջևարտադրողական
14.3 Նվազագույնի հասցնել և դիմագրավել օվկիանոսների ջրի թթվայնացման ներգործությունը, այդթվում՝գիտականխորացվածգործակցությանմիջոցովբոլորմակարդակներում
14.4 Մինչև 2020թ. արդյունավետ կերպով կարգավորելձկնորսությունըևվերջդնելձկնայինպաշարներիսպառմանը, ապօրինի, չգրանցված և չկարգավորվողձկնորսությանըևձկնորսականկործանիչգործելաձևերին և իրականացնել գիտահեն կառավարման պլաններ՝ հնարավորինս ամենակարճ ժամկետներում վերականգնելու ձկնային պաշարները՝ առնվազն մինչևայնպիսի մակարդակների, որպեսզի հնարավոր լինիըստ իրենց կենսաբանական բնութագրերի առավելագույն,կայունսերնդատվություն
14.5 Մինչև2020թ.պահպանելափամերձևծովայինտարածքներիառնվազն10տոկոսը՝համահունչազգայինևմիջազգայինօրենքներինևհիմնվելովլավագույնհասանելիգիտականտեղեկություններիվրա
14.6 Մինչև 2020թ. արգելել ձկնարդյունաբերականտնտեսությունների սուբսիդիաների որոշ ձևեր, որոնքնպաստում են գերհզորությանը և ձկնային պաշարների սպառմանը, վերացնել սուբսիդիաները, որոնքնպաստումենապօրինի,չգրանցվածևչկարգավորվողձկնորսությանը,և ձեռնպահմնալնույնպիսինորսուբսիդիաների ներդրումից՝ ճանաչելով, որ զարգացող ևառավելթույլզարգացածերկրներինկատմամբպատշաճ և արդյունավետ, հատուկ և տարբերակված վերաբերմունքը պետք է լինի Առևտրի համաշխարհայինկազմակերպության՝ ձկնարդյունաբերական տնտեսություններիսուբսիդիաներիվերաբերյալբանակցություն
29
ներիանբաժանելիմասըiii
14.7 Մինչև 2030թ. մեծացնել ծովային ռեսուրսների կայուն օգտագործումից ստացվող տնտեսականօգուտներըզարգացողփոքրկղզիպետություններինևառավելթույլզարգացածերկրներին,այդթվում՝ձկնայինտնտեսությունների,ջրումկենդանիներիև բույսերիբուծման (ակվակուլտուրա) և զբոսաշրջության կայունկառավարմանմիջոցով
14.ա Ընդլայնել գիտական գիտելիքները, զարգացնել հետազոտական կարողությունները և փոխանցելծովայինտեխնոլոգիաները՝ հաշվիառնելովՕվկիանոսագրական միջկառավարական հանձնաժողովի չափանիշներըևուղեցույցներըծովայինտեխնոլոգիաներիփոխանցմանվերաբերյալ՝բարելավելուօվկիանոսներիառողջությունը ևխթանելու ծովային կենսաբազմազանության ավանդը զարգացող երկրների, մասնավորապես՝զարգացողփոքրկղզիպետություններիևառավելթույլզարգացածերկրներիզարգացմանգործում
14.բ Ոչժամանակակիցտեխնիկականմիջոցներունեցող փոքրածավալ ձկնորսական տնտեսություններիհամարհասանելիդարձնելծովայինպաշարներըևշուկաները
14.գ Ընդլայնել օվկիանոսների և դրանց ռեսուրսներիպահպանումըևկայունօգտագործումը՝միջազգայինօրենքի իրականացմամբ, ինչպես դա արտացոլված էԾովայինիրավունքիՄԱԿիկոնվենցիայում,որըտրամադրումէօվկիանոսներիևդրանցռեսուրսներիպահպանմանև կայուն օգտագործման իրավականդաշտը՝ինչպեսնշվածէ«Ապագան,որըմենքենքուզում»բանաձևի158րդպարբերությունում
iiiՀաշվիառնելովԱռևտրիհամաշխարհայինկազմակերպությանբանակցությունները, Դոհայի զարգացման օրակարգը և ՀոնգԿոնգինախարարականհռչակագիրը։
ԿՅԱՆՔԸ ՋՐԻ ՏԱԿ
© UN Department of Public Information/Armenia
30
ՊԱՀՊԱՆԵԼ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆԵԼ ԵՎ ԽԹԱՆԵԼ ՑԱՄԱՔԱՅԻՆ ԷԿՈՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ԿԱՅՈՒՆ ՕԳՏԱԳՈՐԾՈՒՄԸ, ԱՊԱՀՈՎԵԼ ԱՆՏԱՌՆԵՐԻ ԿԱՅՈՒՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ, ՊԱՅՔԱՐԵԼ ԱՆԱՊԱՏԱՑՄԱՆ ԴԵՄ, ԴԱԴԱՐԵՑՆԵԼ ԵՎ ՇՐՋԱԴԱՐՁԵԼ ՀՈՂԵՐԻ ՎԱՏԹԱՐԱՑՈՒՄԸ, ԿԱՍԵՑՆԵԼ ԿԵՆՍԱԲԱԶ-ՄԱԶԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿՈՐՈՒՍՏԸ
15.1 Մինչև 2020թ. ապահովել ցամաքային էկոհամակարգերի և ցամաքում քաղցրահամ ջրի էկոհամակարգերի և դրանց ծառայությունների պահպանումը,վերականգնումը և կայուն օգտագործումը, մասնավորապես անտառների, ջրաճահճային տարածքների,լեռներիևչորայինշրջանների՝համաձայնմիջազգայինհամաձայնագրերովստանձնածպարտավորությունների
15.2 Մինչև2020թ.խթանել բոլորտեսակիանտառների կայուն կառավարման ներդրումը, կասեցնել անտառահատումները,վերականգնելդեգրադացվածանտառները,էականորենավելացնելանտառապատմանևանտառվերականգնմանծավալներըողջաշխարհում
15.3 Մինչև 2030թ. պայքարել անապատացմանդեմ,վերականգնել վատթարացածհողերը,այդթվում՝անապատացումից, երաշտից և հեղեղումներից վնասվածհողերը,ձգտելհասնելուաշխարհումհողերիչեզոքվատթարացմանվիճակի
15.4 Մինչև 2030թ. ապահովել լեռնային էկոհամակարգերի, այդ թվում՝ դրանց կենսաբազմազանությանպահպանումը՝մեծացնելուկայունզարգացմանհամարէական օգուտներտրամադրելու դրանց կարողությունները
15.5 Ձեռնարկել հրատապ և նշանակալի գործողություններ՝ նվազեցնելու բնական ապրելավայրերիդեգրադացումը, կասեցնել կենսաբազմազանությանկորուստըևմինչև2020թ.պաշտպանելվտանգվածտեսակներըևկանխելդրանցանհետացումը
15.6 Խթանելգենետիկականպաշարներիօգտագործումից ստացվող օգուտների արդարացի և հավասարբաշխումը, խթանելայդպաշարներիպատշաճ հասանելիություն՝ ըստ միջազգայնորեն համաձայնեցվածկարգի
31
15.7 Ձեռնարկել անհապաղ գործողություններ՝ վերջդնելուպահպանվողբուսաևկենդանատեսակներիորսագողությանըևապօրինիառևտրինուանդրադառնալվայրի բնության անօրինական ապրանքների թե՛ պահանջարկի,թե՛առաջարկիհարցերին
15.8 Մինչև 2020թ. միջոցներ ձեռնարկել՝ կանխելուօտարինվազիվտեսակներիներմուծումըևզգալիորեննվազեցնել դրանց ներգործությունը հողային և ջրայինէկոհամակարգերիվրա,վերահսկելկամվերացնելգերակատեսակները
15.9 Մինչև2020թ. էկոհամակարգերիևկենսաբազմազանության արժեքները ինտեգրել ազգային և տեղական պլաններում, զարգացման գործընթացներում,աղքատության կրճատման ռազմավարություններում ևհաշիվներում
15.ա Մոբիլիզացնել և զգալիորեն մեծացնել բոլորաղբյուրներից եկող ֆինանսական միջոցները՝ կենսաբազմազանությանևէկոհամակարգերիպահպանմանևկայունօգտագործմաննպատակով
15.բ Մոբիլիզացնել զգալի միջոցներ բոլորաղբյուրներիցևբոլորմակարդակներում`ֆինանսավորելուանտառներիկայունկառավարումըևհամարժեքխրախուսման միջոցներ տրամադրելու զարգացող երկրներինկայուն կառավարումը զարգացնելու, այդ թվում՝ պահպանմանևանտառվերականգնմանհամար
15.գ Խթանել որսագողության և պահպանվող տեսակների ապօրինի առևտրի դեմ պայքարի ջանքերինցուցաբերվողհամընդհանուրաջակցությունը,այդթվումտեղականհամայնքների՝կայունկենսամիջոցներիհնարավորություններինհետամուտլինելուկարողություններիմեծացմանմիջոցով
ԿՅԱՆՔԸ ՑԱՄԱՔՈՒՄ
© Armenia Tree Project
32
ԽԹԱՆԵԼ ԽԱՂԱՂ ԵՎ ՆԵՐԱՌԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿԱՌՈՒՑՈՒՄԸ՝ ՀԱՆՈՒՆ ԿԱՅՈՒՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ, ԲՈԼՈՐԻ ՀԱՄԱՐ ՀԱՍԱՆԵԼԻ ԴԱՐՁՆԵԼ ԱՐԴԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԲՈԼՈՐ ՄԱԿԱՐԴԱԿՆԵՐՈՒՄ ՍՏԵՂԾԵԼ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏ, ՀԱՇՎԵՏՈՒ ԵՎ ՆԵՐԱՌԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
16.1 Զգալիորեննվազեցնելբռնությանբոլորձևերըևդրանցառնչվողմահերիցուցանիշը
16.2 Վերջ դնել երեխաների չարաշահմանը, շահագործմանը,թրաֆիքինգին,նրանցդեմգործադրվողբոլորտեսակիբռնություններինևխոշտանգումներին
16.3 Խթանել օրենքի գերակայությունը ազգային ևմիջազգայինմակարդակներումևապահովելարդարադատությանհավասարհասանելիությունբոլորիհամար
16.4 Մինչև2030թ.զգալիորենկրճատելֆինանսներիև զենքերիապօրինի հոսքերը, ուժեղացնել գողացվածգույքըհետվերցնելուևվերադարձնելուգործողությունները և պայքարել կազմակերպված հանցավորությանբոլորձևերիդեմ
16.5 Էապեսկրճատելկոռուպցիանևկաշառակերությունըիրենցբոլորձևերով
16.6 Զարգացնելարդյունավետ,հաշվետուևթափանցիկհաստատություններբոլորմակարդակներում
16.7 Ապահովել որոշումների կայացմանարձագանքող,ներառական,մասնակցայինևներկայացուցչականգործընթացբոլորմակարդակներում
16.8 Ընդլայնել և ուժեղացնել զարգացող երկրներիմասնակցությունը գլոբալ կառավարմամբ հաստատություններին
16.9 Մինչև 2030թ. բոլորինտրամադրել իրավաբանականինքնություն,այդթվում՝ծննդիգրանցում
16.10 Ապահովելտեղեկատվությանհանրայինհասանելիությունըև պաշտպանել հիմնարարազատությունները՝համաձայնազգայինօրենսդրությանևմիջազգայինհամաձայնագրերի
16.ա Ուժեղացնել բոլոր մակարդակների համապա
33
տասխանազգայինհաստատությունները,այդթվումևմիջազգային գործակցության միջոցով, զարգացնելու՝բռնություններըկանխելուևահաբեկչությանուհանցավորությանդեմպայքարելուկարողություններըմասնավորապեսզարգացողերկրներում
ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ, ԱՐԴԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՄՈՒՐ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
16.բ Խթանել և կիրարկել ոչ խտրական օրենքներ ևքաղաքականություններ՝հանունկայունզարգացման
© PAN Photo Agency
34
ՈԻԺԵՂԱՑՆԵԼ ԿԱՅՈՒՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԻՐԱԳՈՐԾՄԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԸ ԵՎ ԱԿՏԻՎԱՑՆԵԼ ԳԼՈԲԱԼ ԳՈՐԾԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՆՈՒՆ ԱՅՍ ՆՊԱՏԱԿԻ
Ֆի նանս ներ
17.1 Ուժեղացնել ներքին ռեսուրսների մոբիլիզացումը,այդթվում՝զարգացողերկրներինցուցաբերվողմիջազգայինաջակցությանմիջոցով՝բարելավելուհարկերիևայլեկամուտներիհավաքագրումը
17.2 Զարգացած երկրները պետք է լիարժեք կերպովկատարենզարգացմանըպաշտոնականաջակցության իրենց հանձնառությունները, այդ թվում՝ բազմա
թիվ զարգացած երկրների հանձնառությունը՝ հասնելուզարգացողերկրներին,որպեսիրենցհամախառններքին եկամտի (ՀՆԵ) 0,7տոկոսի չափով զարգացմաննուղղված պաշտոնական օգնություն (ODA/ԶՊՕ) տրամադրելու թիրախին, իսկ առավել թույլ զարգացածերկրներին՝ 0,150,20տոկոս.խրախուսվում է, որԶՊՕտրամադրողները սահմանեն թիրախ՝ առավել թույլզարգացած երկրներին տրամադրելու առնվազն 0,20տոկոս
17.3 Մոբիլիզացնել բազմաթիվ աղբյուրներից լրացուցիչ ֆինանսական միջոցներ զարգացող երկրներիհամար
17.4 Աջակցելզարգացողերկրներինձեռքբերելուերկարաժամկետպարտքերի կայունություն՝ ըստանհրաժեշտությանպարտքերիֆինանսավորմանը,պարտքերիբեռի թեթևացմանը և պարտքերի վերակազմակերպմանը նպաստող համակարգված քաղաքականություններիմիջոցով,անդրադառնալ մեծպարտքեր ունեցողաղքատ երկրների արտաքին պարտքերին՝ մեղմելուպարտքերիառաջացրածդառնությունը
17.5 Ընդունելևիրականացնելներդրումներիխթանմանռեժիմներառավելթույլզարգացածերկրներիհամար
Տեխ նո լո գիա
17.6 Խորացնել հյուսիսհարավ, հարավհարավ և«եռանկյունաձև» տարածաշրջանային և միջազգայինգործակցություն գիտության, տեխնոլոգիաների և նորարարության վերաբերյալ, ընդլայնել գիտելիքներիփոխանակումը փոխհամաձայնեցված պայմաններով,այդթվում՝գործողմեխանիզմներիմիջևհամակարգումըբարելավելումիջոցով,մասնավորապես՝ՄԱԿիմակարդակում, ինչպես նաև տեխնոլոգիաների դյուրաց
35
մանգլոբալմեխանիզմիմիջոցով
17.7 Զարգացող երկրներում նպաստավորպայմաններով խթանել բնապահպանորեն անվտանգ տեխնոլոգիաներիզարգացումը,փոխանցումը,տարածումնուծավալումը,այդթվում՝արտոնյալև գերադասելիպայմաններով՝ըստփոխհամաձայնության
17.8 Լիարժեք կերպով գործարկել տեխնոլոգիական«բանկը» և գիտության,տեխնոլոգիաների ու նորարարության կարողությունների զարգացման մեխանիզմըառավել թույլ զարգացած երկրների համար մինչև2017թ. և ընդլայնել բարձրարդյունավետ, մասնավորապես՝տեղեկատվականև հաղորդակցմանտեխնոլոգիաներիօգտագործումը
Կա րո ղութ յուն նե րի զար գա ցում
17.9 Ընդլայնելմիջազգայինօժանդակությունը՝զարգացողերկրներումարդյունավետևհասցեականկարողությունների զարգացում իրականացնելու, աջակցելուազգայինպլաններիկողմիցԿայունզարգացմաննպատակների իրագործմանը, այդ թվում՝ հյուսիսհարավ,հարավհարավև«եռանկյունաձև»գործակցությանմիջոցով
Առև տուր
17.10 Խթանել համընդհանուր, կանոնահեն, բաց, ոչխտրականևարդարացիբազմակողմառևտրայինհամակարգի ստեղծում Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությաններքո,այդթվում՝Դոհայիզարգացմանօրակարգի բանակցությունների եզրահանգման միջոցով
17.11 Զգալիորեն ավելացնել զարգացող երկրներիարտահանումները, մասնավորապես նպատակ ունե
նալովմինչև2020թ.կրկնապատկելառավելթույլզարգացածերկրներիգլոբալարտահանումներիբաժնեմասը
17.12 Տևական ժամկետով մուտք ապահովել դեպիանմաքսևանքվոտաշուկաբոլորառավելթույլզարգացած երկրներին ըստ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանորոշումների,այդթվում՝ապահովելով,որառավել թույլ զարգացած երկրներից ներկրումներինկատմամբ կիրառելի գերադասվող կանոնները լինենթափանցիկուպարզ,ևնպաստենշուկայիմուտքիդյուրացմանը
Հա մա կար գա յին հար ցերՔա ղա քա կա նութ յան և ինս տի տու ցիո նալ փոխ շաղ կապ վածութ յուն
17.13 Մեծացնել գլոբալ մակրոտնտեսական կայունությունը,այդթվում՝ քաղաքականությանհամակարգման և քաղաքականության փոխշաղկապվածությանմիջոցով
17.14 Ընդլայնել քաղաքականության փոխշաղկապվածությունըհանունկայունզարգացման
17.15 Հարգել յուրաքանչյուր երկրի քաղաքականություններիդաշտըևառաջնորդությունը՝հաստատելուևիրագործելուաղքատությանվերացմաննուկայունզարգացմանապահովմաննուղղվածռազմավարություն
Գոր ծըն կե րութ յուն բազ մա թիվ շա հագր գիռ կող մե րի միջև
17.16 Խորացնել գլոբալ գործընկերությունը հանունկայունզարգացման,լրացվածբազմաթիվշահագրգիռկողմերի միջև գործընկերությամբ, որոնք մոբիլիզացնումևփոխանակումենգիտելիքներ,փորձագիտություն,տեխնոլոգիաներևֆինանսականմիջոցներ՝սատարելու
36
Կայունզարգացմաննպատակներիիրագործմանըբոլոր,մասնավորապես՝զարգացողերկրներում
17.17 Խրախուսելևխթանելարդյունավետպետական,պետականմասնավոր և քաղաքացիական հասարակությանգործընկերություններ՝հիմնվելովվերջիններիսփորձառության և ռեսուրսային ռազմավարություններիվրա
Տվ յալ ներ, մշտա դի տար կում և հաշ վետ վո ղա կա նութ յուն
17.18 Մինչև 2020թ. մեծացնել կարողություններիզարգացմանն ուղղված օժանդակությունը զարգացողերկրներին,այդթվում՝առավելթույլզարգացածերկըրներին և զարգացող փոքր կղզիպետություններին՝զգալիորեն ավելացնելու բարձրորակ, ժամանակին ևհուսալի տվյալների առկայությունը՝ տարանջատվածըստեկամտի,սեռի,տարիքի,ռասայի,էթնիկծագման,միգրացիոն կարգավիճակի, հաշմանդամություն ունենալու հանգամանքի, աշխարհագրական դիրքի և ազգայինհամատեքստինվերաբերելիայլբնութագրերի
17.19 Մինչև 2030թ. գոյություն ունեցող նախաձեռնությունների հիման վրա մշակել կայուն զարգացմանոլորտումգրանցվածառաջընթացի չափումներ,որոնքլրացնումենհամախառններքինարդյունքը,ևօժանդակել զարգացող երկրներում վիճակագրական կարողություններիզարգացմանը
© PAN Photo Agency
37
ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ՝ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ
17 Ն
ՊԱ
ՏԱ
Կ Վ
ԵՐ
ԱՓ
ՈԽ
ԵԼՈ
Ւ Ա
ՇԽ
ԱՐ
ՀԸ
ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐ
1.1.1 Աղքատության միջազգայինշեմիցցածապրողբնակչությանհամամասնությունը՝ըստսեռի,տարիքային խմբի, զբաղվածության կարգավիճակի ևաշխարհագրական վայրի(քաղաքային/գյուղական)
1.2.1 Աղքատության ազգայինշեմից ցած ապրող բնակչությանհամամասնությունը՝ըստսեռիևտարիքայինխմբի
1.2.2 Ըստ ազգային սահմանումներիաղքատությանբոլորձևերիմեջապրողբոլորտարիքներիտղամարդկանց,կանանցևերեխաներիհամամասնությունը
1.3.1 Սոցիալական պաշտպանությաներաշխիքներիխմբերումև(կամ)համակարգերում ընդգրկված բնակչության համամասնությունը՝ ըստսեռի, և առանձնացնելով երեխաներին, գործազուրկ անձանց, տարեցներին, հաշմանդամություն ունեցողանձանց, հղի կանանց և (կամ) նորածիններին, աշխատանքի վայրումվնասվածքստացածներին,աղքատներինևխոցելիներին
1.4.1 Հիմնական ծառայություններիհասանելիությունունեցողտնային
տնտեսություններում ապրող բնակչությանհամամասնությունը
1.4.2 Հողի զբաղեցման ապահովիրավունք ունեցող չափահաս բնակչությանամբողջականթիվը՝ըստսեռիու զբաղեցման իրավունքի տեսակի,իրավական փաստաթղթերով և ովքերկարողենվկայելիրենցիրավունքիապահովլինելումասին
1.5.1 Աղետներիպատճառովմահվան դեպքերի, անհետ կորածներիտուժածներիթիվը100հազարմարդուհաշվովi
1.5.2 ԱղետներիպատճառածտընտեսականուղղակիվնասըկապվածՀՆԱիհետi
1.5.3 Աղետների ռիսկերի կրճատմանվերաբերյալազգայինուտեղական ռազմավարություններ ունեցողերկրներիքանակըi
1.ա.1 Աղքատության նվազեցմանծրագրերին կառավարության տրամադրած միջոցների համամասնությունը
1.ա.2 Էական ծառայությունների(կրթություն, առողջապահություն ևսոցիալականպաշտպանություն)վրակատարված ծախսերը՝ արտահայտված որպես պետական ընդհանուր
ծախսերիհամամասնությունը
1.բ.1 Կառարավության ներկա ուկապիտալծախսումներիհամամասնությունը, որոնցից անհամաչափորեն օգտվում են կանայք, աղքատներնուխոցելիխմբերը
iԸնդհանուր վեհաժողովի կողմիցստեղծված(բանաձև69/284)աղետների ռիսկերի կրճատման վերաբերյալ ցուցանիշների ու եզրույթներիմիջկառավարականփորձագիտականաշխատանքային բաց խումբը մշակումէցուցանիշներիմիշարքչափելուՍենդայիշրջանակիկատարմանգլոբալ առաջընթացը: Սույն հավելվածիցուցանիշները վերջիվերջո արտացոլելու են Սենդայի շրջանակի համաձայնեցվածցուցանիշները:
2.1.1 Թերսնվածությանտարածվածությունը
2.1.2 Չափավոր կամ սուր պարենային անապահովության տարածվածությունը բնակչության շրջանում՝հիմնվելով Պարենային անապահովության գնահատման սանդղակիվրա
2.2.1 Թերաճության տարածվածություն (տարիքհասակային հարաբերակցության գործակցի <2ստանդարտ շեղում Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության(ԱՀԿ)երեխայիաճիչափորոշիչների միջնարժեքից (մեդիան)մինչև5տարեկաներեխաներիշրջանում
2.2.2 Թերսնուցման տարածվածություն (քաշհասակայինհարաբերակցությանգործակցի>+2կամ<2ստանդարտ շեղում ԱՀԿ երեխայիաճի չափորոշիչների միջնարժեքից(մեդիան)մինչև5տարեկաներեխաների շրջանում՝ ըստ տեսակի (սուրթերսնուցումևգերքաշություն)
2.3.1 Մեկաշխատանքիմիավորինընկնողարտադրությանծավալըըստգյուղատնտեսական/անասնապահական/անտառտնտեսության ձեռնարկություններիչափիդասերի
2.3.2 Փոքրածավալ մթերք արտադրողների միջին եկամուտը ըստ սեռիևտեղաբնիկլինելուկարգավիճակի
2.4.1 Արդյունավետու կայուն գյուղատնտեսականգործելաձևերկիրառող գյուղատնտեսական տարածքներիհամամասնությունը
2.5.1 Բուսական ու կենդանականգենետիկականպաշարներիքանակըմթերված պարենային ու գյուղատնտեսական միջնաժամկետ ու երկարաժամկետ պահուստային տարածքներում
2.5.2 Տեղական մշակաբույսերիհամամասնությունը, որդասակարգված է որպես վտանգի ենթակա,վտանգիոչենթակակամանհետացման անհայտ աստիճանի վտանգիենթակա
2.ա.1 Պետական ծախսումներիգյուղատնտեսական կողմնորոշմանհամաթիվը
2.ա.2 Գյուղատնտեսությանն ուղղված պաշտոնական հոսքերի (զարգացմանն ուղղված պաշտոնականօգնություննուայլպաշտոնականհոսքերը)ամբողջականգումարը
2.բ.1 Արտադրողիօժանդակությաննախահաշիվը
2.բ.2 Գյուղատնտեսական արտադրանքի արտահանման սուբսիդիաներ
2.գ.1 Պարենիգնիանկանոնություններիցուցանիշը
3.1.1 Մայրականմահերը100հազարկենդանածնիհաշվով
3.1.2 Հմուտ բժշկական անձնակազմիկողմիցընդունվողծնունդներիհամամասնությունը
3.2.1 Մինչև5տարեկաներեխաներիմահացությանցուցանիշը (մահերիթիվը1000կենդանածնիհաշվով)
3.2.2 Վաղ նորածնային մահացությանցուցանիշը(մահերը1000կենդանածնիհաշվով)
3.3.1 ՆորՄԻԱՎվարակներիթիվը1000 չվարակված բնակչի հաշվովըստ սեռի, տարիքի և բնակչությանհիմնականխմբերի
3.3.2 Տուբերկուլյոզի 1000 մարդուհաշվով նոր դեպքերի թիվը մեկտարվաընթացքում
3.3.3 Մալարիայի 1000 մարդուհաշվով նոր դեպքերի թիվը մեկտարվաընթացքում
3.3.4 Հեպատիտ Բով վարակմանդեպքերի թիվը 100 հազար բնակչիհաշվով
3.3.5 Անտեսված արևադարձային
հիվանդությունների դեմ միջամտություններիկարիքունեցողմարդկանցթիվը
3.4.1 Սրտանոթային հիվանդություններին,քաղցկեղին,շաքարայինդիաբետին կամ շնչուղիների քրոնիկական հիվանդություններին վերագրվողմահացություններիթիվը
3.4.2 Ինքնասպանությանհետևանքովմահացությանցուցանիշ
3.5.1 Թմրամիջոցներիօգտագործման հետևանքովառաջացած խանգարումների բուժման միջամտությունների (դեղորայքային բուժում,սոցիալհոգեբանական, վերականգնողական և հետբուժական խնամքիծառայություններ)ընդգրկումը
3.5.2 Ալկոհոլի վնասաբեր օգտագործումը,որնըստազգայինհամատեքստիսահմանվածէորպեսալկոհոլի սպառում մեկ շնչի հաշվով (15և ավելի բարձր տարիքի անձանցշրջանում)մեկօրացուցայինտարվաընթացքում՝ մաքուր սպիրտի լիտրերով
3.6.1 Ճանապարհատրանսպորտային պատահարներից մահացությանթիվը
3.7.1 Վերարտադրողականտարի
քի (1549 տարեկան) կանանց համամասնությունը, որոնց ընտանիքիպլանավորման կարիքները բավարարվում են ժամանակակից մեթոդներով
3.7.2 Դեռահասների(1014տարեկան,1519տարեկան)ծնելիությունըտվյալտարիքայինխմբի1000կնոջհաշվով
3.8.1 Հիմնական առողջապահական ծառայությունների ընդգրկումը (հետագծող միջամտություններիհիմանվրասահմանվածհիմնականծառայություններիմիջինընդգրկումըներառյալվերարտադրողական, մայրական,նորածնիևմանկականառողջության,վարակիչհիվանդությունների, ոչ վարակիչ հիվանդություններիու ծառայության կարողունակություննու մատչելիությունը հանրության ևբնակչության ամենախոցելի խավիհամար)
3.8.2 1000մարդու հաշվովմարդկանցթիվը,որոնքապահովագրվածեն կամ ընդգրկված են պետականառողջապահականհամակարգում
3.9.1 Շենքերի ներսում և դրսումօդիաղտոտմանըվերագրվողմահացությանցուցանիշը
3.9.2 Աղտոտվածջրի,անապահով
սանիտարական պայմանների ուհիգիենայի իսպառ բացակայության պատճառով մահացությունների թիվը (անապահով «Ջուր ևսանիտարահիգիենիկ պայմաններբոլորի համար» (WASH) ծառայություններինենթարկվածլինելը)
3.9.3 Ոչ դիտավորյալ թունավորումներիպատճառովմահացությանթիվը
3.ա.1 Ներկայումս ծխախոտի օգտագործման ըստ տարիքի ստանդարտացված տարածվածությունը15ևավելիբարձրտարիքիանձանցշրջանում
3.բ.1 Մատչելիդեղորայքիևպատվաստանյութերի կայուն հասանելիություն ունեցող բնակչության համամասնությունը
3.բ.2 Բժշկականհետազոտությունների և հիմնական առողջապահականոլորտներինտրամադրվողզարգացմանն ուղղված պաշտոնականընդհանուրզուտօգնությունը
3.գ.1 Բուժաշխատողների խտությունևբաշխվածություն
3.դ.1 Միջազգայինառողջապահականկանոնակարգի(IHR)նկատմամբկարողություններն ու արտակարգպատրաստվածությունը
4.1.1 Երեխաների և երիտասարդների համամասնությունը՝ (ա) 2րդկամ3րդդասարաններում,(բ)տարրական դպրոցն ավարտելիս, (գ)հիմնականդպրոցնավարտելիս,ովքեր ձեռք են բերելառնվազն գիտելիքների նվազագույն մակարդակ (i)ընթերցանությունից և (ii) մաթեմատիկայից՝ըստսեռի
4.2.1 Մինչև 5 տարեկան երեխաների համամասնությունը, ովքերզարգացման առումով ունեն առողջության,ուսումնառությանևսոցիալհոգեբանականբարեկեցությանբնականոնմակարդակ՝ըստսեռի
4.2.2 Կազմակերպված ուսումնառությանը մասնակցության թիվը(տարրական դպրոց ընդունվելուպաշտոնականտարիքիցմեկտարիառաջ)՝ըստսեռի
4.3.1 Ֆորմալ և ոչ ֆորմալ կրթությանը և ուսուցմանը երիտասարդների և մեծահասակների մասնակցության ցուցանիշը նախորդ 12ամիսներին՝ըստսեռի
4.4.1 Տեղեկատվական և հաղորդակցման տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ)
հմտությունների տիրապետող պատանիների և (կամ) մեծահասակների համամասնությունը ըստ հմտությանտեսակի
4.5.1 Հավասարության համաթվեր(իգական/արական, գյուղական/քաղաքային, ունևորությանստորին/վերինքվինտիլևայլն,օրինակ,հաշմանդամության կարգավիճակ, տեղաբնիկ ժողովուրդներ և հակամարտություններից տուժածներ, երբտվյալներ առկա լինեն) այս ցանկի բոլոր կրթական ցուցանիշների համար,որոնքհնարավորէտարանջատել
4.6.1 Բնակչության տոկոսը տվյալտարիքայինխմբում, ովքեր ձեռք ենբերել առնվազն որոշակի մակարդակի(ա)տառաճանաչությանև(բ)թվաճանաչության գործուն հմտություններ՝ըստսեռի
4.7.1 Թե ինչ չափով են (i) գլոբալքաղաքացիությանկրթություննու(ii)կրթություն հանուն կայուն զարգացման առարկաները՝ ներառյալ գենդերայինհավասարությանումարդուիրավունքների ներգծումը բոլոր մակարդակներումընդգրկված(ա)ազգայինկրթությանռազմավարության,(բ) առարկայացանկի, (գ) ուսուցիչներիվերապատրաստման,(դ)աշա
կերտներիգնահատմանմեջ:
4.ա.1 Դպրոցների համամասնությունը, որոնք ունեն. (ա) էլեկտրականություն, (բ) համացանց՝ մանկավարժական նպատակներով, (գ)համակարգիչներ՝մանկավարժականնպատակներով, (դ) հարմարեցվածենթակառուցվածքներևնյութերհաշմանդամություն ունեցող աշակերտների համար, (ե) հիմնականխմելուջուր, (զ) մեկ սեռի համար նախատեսված տարրական սանիտարահիգիենիկ հարմարություններ, (է)ձեռքերըլվանալուտարրականհարմարություններ (համաձայն «Ջուր ևսանիտարահիգիենիկ պայմաններբոլորի համար» ցուցանիշի սահմանումների)
4.բ.1 Զարգացմաննուղղվածպաշտոնական օգնության հոսքերի ծավալը կրթաթոշակների համար ըստոլորտներիևուսմանտեսակի
4.գ.1 Ուսուցիչների համամասնությունը (ա) նախադպրոցական հիմնարկներում, (բ) տարրական, (գ)հիմնական, (դ) ավագ դպրոցի մակարդակում, ովքերնախքանաշխատանքի անցնելը կամ աշխատելունզուգահեռստացելենտվյալերկրումհամապատասխան մակարդակումդասավանդելուհամարպահանջվող
ուսուցչիառնվազննվազագույնկազմակերպված կրթություն (օրինակ,մանկավարժականկրթություն)
5.1.1 Անկախ իրավական դաշտիառկայությունից, խթանել, կիրարկելևմշտադիտարկել սեռիհիմքովհավասարությունը և խտրականությանբացառումը
5.2.1 Երբևէ զուգընկեր ունեցած15 տարեկան և ավելի բարձր տարիքի կանանց և աղջիկների համամասնությունը, ովքեր ենթարկվել ենֆիզիկական,սեռականկամհոգեբանականբռնությաններկակամնախկինզուգընկերոջ կողմիցվերջին12ամիսների ընթացքում, ըստ բռնությանձևիևըստտարիքի
5.2.2 15տարեկանևավելիբարձրտարիքի կանանց ևաղջիկների համամասնությունը, ովքեր ենթարկվելեն սեռական բռնության զուգընկերչհանդիսացողանձանցկողմիցվերջին 12 ամիսների ընթացքում, ըստտարիքային խմբի և բռնության կատարմանվայրի
5.3.1 2024 տարեկան կանանց
համամասնությունը, ովքեր ամուսնացել են կամ սեռական կապի մեջենգտնվել նախքան15տարեկանևնախքան18տարեկանդառնալը
5.3.2 1549տարեկանաղջիկներիև կանանց համամասնությունը, ովքերենթարկվելենկանանցսեռականօրգանների խեղման կամ կտրման,ըստտարիքի
5.4.1 Չվարձատրվող տնային ևխնամքի աշխատանքի վրա ծախսվածժամանակիհամամասնությունըըստսեռի,տարիքիևտեղի
5.5.1 Ազգայինխորհրդարաններումև տեղականկառավարմանմարմիններումկանանցզբաղեցրածտեղերիհամամասնությունը
5.5.2 Ղեկավարպաշտոններ զբաղեցնողկանանցհամամասնությունը
5.6.1 1549տարեկանկանանցհամամասնությունը, ովքեր ինքնուրույնիրազեկված որոշումներ են կայացնումսեռականհարաբերությունների,հակաբեղմնավորիչներիօգտագործման և վերարտադրողական առողջությանպահպանմանհարցերում
5.6.2 1549 տարեկան կանանցհամար սեռական և վերարտադրողական առողջության պահպան
ման, տեղեկատվության և կրթությանհասանելիություներաշխավորողօրենքներևկանոնակարգերունեցողերկրներիթիվը
5.ա.1 (ա) Գյուղատնտեսական նըշանակության հողերի նկատմամբսեփականությանկամապահովիրավունքներունեցողմարդկանցհամամասնությունը՝ըստսեռի,(բ)կանանցհամամասնությունը գյուղատնտեսական նշանակության հողերի սեփականատերերի կամ իրավակիրների մեջ՝ ըստ հողի տիրապետմանպայմանների
5.ա.2 Երկրների համամասնությունը, որտեղ իրավական դաշտը (այդթվում՝ սովորութային իրավունքը)երաշխավորում է կանանց հավասար իրավունքները հողի սեփականության և (կամ) վերահսկողությաննկատմամբ
5.բ.1 Բջջային հեռախոս ունեցողանհատների համամասնությունըըստսեռի
5.գ.1 Երկրների համամասնությունը, որոնք կիրառում են գենդերային հավասարությանը և կանանցզորացմանը հետևելու և հանրայինհատկացումներ կատարելու համակարգեր
6.1.1 Անվտանգ ձևով կառավարվող խմելու ջրի մատակարարմանծառայություններից օգտվող բնակչությանհամամասնությունը
6.2.1 Անվտանգ ձևով կառավարվող սանիտարահիգիենիկ ծառայություններից, այդ թվում՝ օճառով ևջրով ձեռքերը լվանալու հարմարությունիցօգտվողբնակչությանհամամասնությունը
6.3.1 Անվտանգ ձևով մաքրվածկեղտաջրերիհամամասնությունը
6.3.2 Ջրայինավազաններիհամամասնությունըշրջակաորակյալջրով
6.4.1 Ջրօգտագործմանարդյունավետության մեջ ժամանակի ընթացքումկատարվածփոփոխությունը
6.4.2 Ջրի պակասի պատճառածլարվածության (սթրեսի)մակարդակը. մաքուր ջրի ետ քաշվելը գոյությունունեցողմաքուրջրիպաշարներիհարաբերակցությամբ
6.5.1 Ջրային ռեսուրսների համապարփակ կառավարման իրականացմանաստիճանը(0100)
6.5.2 Անդրսահմանային ջրայինավազանի համամասնությունը ջրային համագործակցության գործառնականպայմանավորվածությամբ
6.6.1 Ջրաէկոհամակարգերի չափերի մեջ ժամանակի ընթացքումկատարվածփոփոխությունը
6.ա.1 Ջրամատակարարման և ջըրահեռացմանն առնչվող՝ զարգացմանն ուղղված պաշտոնական օգնությանքանակը,որըմասէկազմումպետության կողմից համակարգվողծախսերիպլանի
6.բ.1 Տեղական վարչական միավորների համամասնությունը, որոնքունենհաստատվածևգործողքաղաքականություններևընթացակարգեր՝ջրամատակարարմանևջրահեռացման կառավարման մեջ տեղականհամայնքների մասնակցության համար
7.1.1 Էլեկտրականություն ունեցողբնակչությանհամամասնությունը
7.1.2 Հիմնականումմաքուրվառելիքինևտեխնոլոգիաներինապավի
նողբնակչությանհամամասնությունը
7.2.1 Վերականգնվող էներգիայիհամամասնությունը էներգիայի ընդհանուրվերջնականսպառմանմեջ
7.3.1 Է ներգաինտենսիվությունը՝չափված առաջնային էներգիայի ևՀՆԱիտեսակետից
7.ա.1 2020ից սկսածամենտարիմոբիլիզացվող գումարը ԱՄՆ դոլարով՝ 100 մլրդի հանձնառությանըհաշվետուկերպով
7.բ.1 Էներգիայի արդյունավետության բնագավառում ներդրումները,որպեսՀՆԱիտոկոս,ևֆինանսականփոխանցումների մեջ արտաքին ուղիղ ներդրումների քանակը կայունզարգացման ծառայությունների ենթակառուցվածքների ու տեխնոլոգիայիհամար
8.1.1 Մեկ շնչին ընկնող իրականՀՆԱիտարեկանաճիցուցանիշը
8.2.1 Մեկզբաղվածանձինընկնողիրական ՀՆԱիտարեկանաճի ցուցանիշը
8.3.1 Ոչ ֆորմալ զբաղվածությանհամամասնությունըոչգյուղատնտեսական զբաղվածության մեջ՝ ըստսեռի
8.4.1 Պաշարների սպառման ցուցանիշը,նույնըըստմեկշնչի,նույնըըստՀՆԱի
8.4.2 Պաշարներիներքինսպառումը,նույնըըստմեկշնչի,նույնըըստՀՆԱի
8.5.1 Իգական և արական սեռիվարձու աշխատողների ժամականմիջին վաստակը ըստ զբաղմունքի,տարիքային խմբի և հաշմանդամությունունենալուհանգամանքի
8.5.2 Գործազրկության մակարդակըըստսեռի,տարիքայինխմբիևհաշմանդամություն ունենալու հանգամանքի
8.6.1 Կրթություն կամ ուսուցումչստացող,զբաղվածություն չունեցողերիտասարդների(1524տարեկան)համամասնությունը
8.7.1 Երեխայի աշխատանքումներգրավված 517 տարեկան երեխաների համամասնությունը և թիվըըստսեռիևտարիքի
8.8.1 Մահացու և ոչ մահացու ել
քովաշխատանքայինվնասվածքների հաճախականությանցուցանիշըըստսեռիևմիգրանտիկարգավիճակի
8.8.2 Աշխատանքային իրավունքների ազգային համապատասխանեցման ավելացում (միավորումներկազմելու ազատություն և կոլեկտիվպայմանագիր) համաձայն Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության (ԱՄԿ) տեքստային աղբյուրներիևազգայինօրենսդրության՝ըստ սեռի ու միգրանտի կարգավիճակի
8.9.1 Զբոսաշրջությունիցստացվողուղղակի ՀՆԱն, որպես ընդհանուրՀՆԱի համամասնություն, և նույնը՝աճիցուցանիշում
8.9.2 Զբոսաշրջության արդյունաբերությանմեջաշխատատեղերիթիվը,որպեսընդհանուրաշխատատեղերիհամամասնությունևնունըաճիցուցանիշում՝ըստսեռի
8.10.1 Առևտրային բանկերի մասնաճյուղերի և բանկոմատների թիվը100հազարմեծահասակիհաշվով
8.10.2 Բանկում կամ այլ ֆինանսական հաստատությունում կամբջջային դրամական ծառայությունմատուցողիմոտհաշիվունեցող չափահասների(15տարեկանևավելի
բարձրտարիքի)համամասնությունը
8.ա.1 Հանձնառություններ և հատկացումներ «Օգնություն առևտրին»նախաձեռնությանշրջանակում
8.բ.1 Սոցիալական պաշտպանությանևզբաղվածությանծրագրերումընդհանուրպետականծախսերըորպեսպետականբյուջեիևՀՆԱիհամամասնություն
9.1.1 Տարվա բոլոր եղանակներինբանուկ ճանապարհից 2 կմ հեռուապրողգյուղականբնակչությանհամամասնությունը
9.1.2 Ուղևորների և բեռների ծավալներըըստփոխադրմանեղանակի
9.2.1 Արտադրության ավելացվածարժեքը որպես ՀՆԱի համամասնությունևմեկշնչիհաշվով
9.2.2 Արտադրության ոլորտումզբաղվածությունըորպեսընդհանուրզբաղվածությանհամամասնություն
9.3.1 Փոքր արդյունաբերականձեռնարկությունների համամասնությունը ընդհանուր արդյունաբերու
թյանավելացվածարժեքիմեջ
9.3.2 Վարկկամվարկայինգիծունեցողփոքրարդյունաբերականձեռնարկությունների համամասնությունը
9.4.1 CO2ի արտանետումները՝ավելացված արժեքի մեկ միավորիհաշվով
9.5.1 Գիտահետազոտականևզարգացման աշխատանքների վրա կատարվող ծախսերը՝ արտահայտվածորպեսՀՆԱիհամամասնություն
9.5.2 Գիտահետազոտական աշխատանքկատարողներիթիվը(լրիվդրույքի համարժեքով) մեկ միլիոնբնակչիհաշվով
9.ա.1 Ընդհանուր միջազգային պաշտոնականօժանդակությու(զարգացմանն ուղղված պաշտոնական օգնություն՝գումարածայլպաշտոնականհոսքեր)ենթակառուցվածքներին
9.բ.1 Միջին և բարձր տեխնոլոգիաներիճյուղիավելացվածարժեքիհամամասնությունըընդհանուրավելացվածարժեքիմեջ
9.գ.1 Բջջայինցանցիծածկույթունեցող բնակչության համամասնությունըըստտեխնոլոգիայի
10.1.1 Տնային տնտեսություններիծախսերի կամ մեկ շնչին ընկնողեկամտի աճի ցուցանիշները բնակչության ստորին 40 տոկոսի և ամբողջբնակչությանշրջանում
10.2.1 Եկամտի միջնարժեքի 50տոկոսից ցածր սպառում ունեցողմարդկանց համամասնությունը՝ ըստտարիքի,սեռիևհաշմանդամությունունենալուհանգամանքի
10.3.1 Բնակչության համամասնությունը, որը հաղորդել է, որ նախորդ12 ամսվա ընթացքում անձամբ իրնկատմամբ զգացել է խտրականություն կամ ենթարկվել է ոտընձգությունների, որոնք արգելվում ենհամաձայն մարդու իրավունքներիմիջազգայինիրավունքի
10.4.1 ՀՆԱիմեջաշխատուժիբաժնեմասը,որըկազմված էաշխատավարձերից և սոցիալական պաշտպանությանփոխանցումներից
10.5.1 Ֆինանսական առողջ գործարքներիցուցանիշներ
10.6.1 Միջազգային կազմակերպություններում զարգացող երկրներիցանդամներիևնրանցքվեարկե
լուիրավունքիհամամասնությունը
10.7.1 Վարձու աշխատողի կրածհավաքագրման ծախքը որպեսմեկնման երկրում վաստակած տարեկանեկամտիտոկոս
10.7.2 Երկրների թիվը որոնք ունենլավկառավարվող միգրացիոն քաղաքականություն
10.ա.1 Առավել թույլ զարգացածերկրներից և զարգացող երկրներիցզրոյական սակագնով կատարվածներկրումների նկատմամբ կիրառված սակագնային տողերի համամասնությունը
10.բ.1 Զարգացմանն ուղղված միջոցների ընդհանուր հոսքերը՝ ըստընդունողևդոնորերկրներիևհոսքիտեսակի (օրինակ, զարգացմաննուղղված պաշտոնական օգնություն,օտարերկրյա ուղղակի ներդրում ևայլհոսքեր)
10.գ.1 Դրամական փոխանցումներիծախքերը՝արտահայտվածորպեսփոխանցված գումարի համամասնություն
11.1.1 Հետնախորշերում,ոչֆորմալբնակավայրերում կամանբավարարբնակարանայինպայմաններումապրող քաղաքային բնակչության համամասնությունը
11.2.1 Բնակչության համամասնությունը,որիհամարհարմարավետկերպովհասանելիէհասարակականտրանսպորտը՝ ըստսեռիտարիքիևհաշմանդամություն ունենալու հանգամանքի
11.3.1 Հողերի օգտագործման ևբնակչությանաճիցուցանիշներիհարաբերակցությունը
11.3.2 Քաղաքների պլանավորմանև կառավարման մեջ քաղաքացիական հասարակության ուղղակիմասնակցության կառուցվածք ունեցող քաղաքների համամասնությունը,որոնքգործումենկանոնավորևժողովրդավարձևով
11.4.1 Մշակութայինևբնականժառանգությանբոլորօբյեկտներիպահպանման ու պաշտպանության մեկշնչին ընկնող ընդհանուր ծախսը(պետական և մասնավոր)՝ ըստ ժառանգությանտեսակի(մշակութային,
բնական, խառը և Համաշխարհայինժառանգության կենտրոնի նշումով),կառավարման մակարդակի (պետական,մարզայինև տեղական/քաղաքային), ծախսերի տեսակի (գործառնական ծախսում/ներդրում) ևմասնավոր ֆինանսավորման տեսակի (բնեղեն նվիրատվություններ,մասնավոր շահույթ չհետապնդողհատվածևհովանավորչություն)
11.5.1 Աղետներիպատճառովմահվանդեպքերի,անհետկորածներիևտուժածներիթիվը100հազարմարդուհաշվովi
11.5.2 ԱղետներիպատճառածտընտեսականուղղակիվնասըկապվածգլոբալՀՆԱիհետ,ներառյալաղետների պատճառած վնասը կարևորագույն ենթակառուցվածքներին, ևհիմնական ծառայությունների խաթարումըi
11.6.1 Կանոնավորապեսհեռացվողևհամարժեքկերպովվերջնակետումբեռնաթափվող քաղաքային կենցաղայինկոշտթափոններիհամամասնությունը՝ քաղաքի գոյացրած ընդհանուրթափոնների համեմատ՝ ըստքաղաքների
11.6.2 Մանր մասնիկավոր նյութերիտարեկանմիջինմակարդակները
(օրինակ,PM2.5ևPM10)քաղաքներում(կշռվածըստբնակչության)
11.7.1 Քաղաքների կառուցապատված տարածքների միջին բաժնեմասը, որը հանրային օգտագործման նպատակով բաց տարածք էբոլորիհամար՝ըստսեռի,տարիքիևհաշմանդամություն ունենալու հանգամանքի
11.7.2 Ֆիզիկական կամ սեռական ոտնձգությունների ենթարկվածմարդկանց համամասնությունը՝ ըստսեռի, տարիքի, հաշմանդամությունունենալուհանգամանքիևբռնությանկատարման վայրի՝ վերջին 12 ամսում
11.ա.1 Քաղաքներում բնակվող բընաչությանհամամասնությունը,որոնքիրականացնում են քաղաքային ևտարածաշրջանային զարգացմանպլաններ՝ ինտեգրելով բնակչությանկանխատեսումները և ռեսուրսներիկարիքները՝ըստքաղաքիչափի
11.բ.1 Տեղական կառավարությունների համամասնությունը, որոնք որդեգրումևիրականացնումենաղետների ռիսկի նվազեցման տեղականռազմավարությունԱղետների ռիսկինվազեցման20152030թթ.Սենդայիշրջանակինհամահունչi
11.բ.2 Երկրներիթիվը,որոնքունենազգային և տեղական աղետներիռիսկի նվազեցման ռազմավարություններi
11.գ.1 Ֆինանսական աջակցության համամասնությունը առավել թույլ զարգացած երկրներին,որը հատկացված է տեղական շինանյութերի օգտագործմամբ կատարվող կայուն, դիմակայուն ևռեսուրսաարդյունավետշենքերիկառուցմաննուարդիականացմանը
12.1.1 Կայուն սպառման և արտադրության (ԿՍԱ) ազգային գործողությունների ծրագրեր ունեցողկամ իրենց ազգային քաղաքականություններում կայուն սպառումը ևարտադրությունըորպեսգերակայությունկամթիրախընդգրկածերկրներիթիվը
12.2.1 Պաշարների սպառման ցուցանիշը,նույնըըստմեկշնչի,նույնըըստՀՆԱի
12.2.2 Պաշարներիներքինսպառումը,նույնըըստմեկշնչի,նույնըըստՀՆԱի
12.3.1 Պարենի գլոբալ կորստի համաթիվ
12.4.1 Վտանգավոր և այլ քիմիական նյութերի և թափոնների վերաբերյալ միջազգային բազմակողմբնապահպանական համաձայնագրերիկողմերիթիվը,որոնքկատարում են տեղեկությունների հաղորդման իրենց հանձնառություններն ուպարտավորությունները, ինչպես դապահանջվումէյուրաքանչյուրհամապատասխանհամաձայնագրով
12.4.2 Վտանգավորթափոններիգոյացումըըստմեկշնչիևաղտազերծված թափոնների համամասնությունը՝ըստաղտազերծմանտեսակի
12.5.1 Վերամշակմանազգայինցուցանիշը,վերամշակվածնյութըտոննաներով
12.6.1 Կայունության վերաբերյալհաշվետվություններ հրապարակողընկերություններիթիվը
12.7.1 Պետական գնումների կայուն քաղաքականություններ և գործողությունների ծրագրեր իրականացնողերկրներիթիվը
12.8.1 Թե ինչ չափով են (i) գլոբալքաղաքացիությանկրթություննու(ii)կրթություն հանուն կայուն զարգաց
ման առարկաները (ներառյալ կլիմայի փոփոխության մասին կրթությունը) ընդգրկված (ա) ազգայինկրթության ռազմավարության, (բ)առարկայացանկի, (գ) ուսուցիչներիվերապատրաստման,(դ)աշակերտներիգնահատմանմեջ
12.ա.1 Զարգացող երկրներին՝ հետազոտության և կայուն սպառմանուարտադրությանմշակման,ինչպեսնաև բնապահպանական առումովանվտանգտեխնոլոգիաներիհամարտրամադրվող օժանդակության քանակը
12.բ.1 Կայունտուրիզմիռազմավարության կամ քաղաքականության ևիրականացված գործողություններիծրագրերի թիվը համաձայնեցվածմշտադիտարկման ու գնահատմանգործիքներով
12.գ.1 Հանածո վառելիքի սուբսիդիաների քանակը ՀՆԱի մեկ միավորի հաշվով (արտադրություն ևսպառում) և որպես հանածո վառելանյութերիվրակատարվածազգայինընդհանուրծախսերիհամամասնությունը
13.1.1 Աղետների ռիսկի նվազեցմանազգային և տեղական ռազմավարությունունեցողերկրներիթիվըi
13.1.2 Աղետներիպատճառովմահվանդեպքերի,անհետկորածներիևտուժածներիթիվը100հազարմարդուհաշվովi
13.2.1 Երկրներիթիվը,որոնքհայտնել ենայնպիսիինտեգրվածքաղաքականության/ռազմավարության/ծրագրի ստեղծման կամ գործնականացմանմասին,որովավելանումէ կլիմայի փոփոխության անբարենպաստ ներգործության նկատմամբիրենց հարմարվելու կարողությունը,ևխթանում կլիմայի նկատմամբդիմակայունությունը, ինչպեսնաևջերմոցայինգազիցածրարտանետումների այնպիսի զարգացումը, որըչվտանգիպարենիարտադրությունը(ներառյալ ազգային հարմարվողականությանծրագիր,պետականորենսահմանված ներդրում, պետականհաղորդակցություն, երկու տարինմեկհաշվետուզեկույցներկամայլք)
13.3.1 Երկրների թիվը, որոնք (բացասական հետևանքների) մեղմացման, հարմարվողականության,ազդեցության նվազեցման և վաղ
նախազգուշացման թեմաներն ընդգրկելենտարրական,միջնակարգևբարձրագույնուսումնականծրագրերում
13.3.2 Երկրների թիվը, որոնքհայտնել են հարմարվողականության, (բացասական հետևանքների)մեղմացման ու տեխնոլոգիաներիփոխանցման,ինչպեսնաևզարգացմանգործողություններիկատարմանուղղությամբ իրենց ինստիտուցիոնալ, համակարգային և անհատական կարողությունների ստեղծմանհզորացմանմասին
13.ա.1 2020իցսկսածամենտարիմոբիլիզացվող գումարը ԱՄՆ դոլարով՝ 100 մլրդի հանձնառությանըհաշվետուկերպով
13.բ.1 Առավել թույլ զարգացած երկըրներիևզարգացողփոքրկղզիպետություններիթիվը, որոնք ստանումեն մասնագիտացված աջակցություն(ևայդստացվածաջակցության քանակը, ներառյալ՝ ֆինանսները,տեխնոլոգիան ու կարողությունների ստեղծումը) կլիմայի փոփոխություններին առնչվող արդյունավետպլանավորում և կառավարում իրականացնելու նպատակով կարողություններզարգացնելումեխանիզմներիհամար,այդթվում՝ուշադրության
կիզակետումպահելովկանանց,երիտասարդներինևտեղականումեկուսացվածհամայնքներին
14.1.1 Ծովափնյա ճահճացմանև պոլիէթիլենային լողացող աղբիխտությանհամաթիվը
14.2.1 Էկոհամահարգային մոտեցումներով կառավարվող ազգայինբացառիկ տնտեսական գոտիներիհամամասնությունը
14.3.1 Ծովի ջրի միջին թթվայնությունը (pH)՝ չափված ներկայացուցչականնմուշառմանկայաններիհամաձայնեցվածհավաքակազմում
14.4.1 Կենսաբանորեն կայուն մակարդակներիսահմաններումգտնվող ձկնային պաշարների համամասնությունը
14.5.1 Հատուկ պահպանվող տարածքների ծածկույթը ծովային տարածքներիհամեմատ
14.6.1 Անօրինական, չգրանցված ևչկարգավորված ձկնորսության դեմպայքարում երկրների միջազգայինիրավականգործիքներիօգտագործ
մանառաջընթացիաստիճանը
14.7.1 Կայուն ձկնաբուծականտընտեսությունները, որպեսփոքր կղզիպետությունների, թույլ զարգացածերկրների ու բոլոր երկրների ՀՆԱիտոկոս
14.ա.1 Բյուջետային հատկացումներըծովայինտեխնոլոգիաներիհետազոտմանը՝ արտահայտված որպեսհետազոտական աշխատանքներինհատկացվածընդհանուրբյուջեիհամամասնություն
14.բ.1 Երկրներիառաջընթացըիրավական/կարգավորող/քաղաքականության/ինստիտուցիոնալ դաշտիիրականացմանգործում,որըճանաչումև պաշտպանում էփոքրձկնորսական տնտեսությունների մուտքիիրավունքը
14.գ.1 Համաձայն Ծովային իրավունքիՄԱԿիկոնվենցիայիօվկիանոսներիևնրանցպաշարներիպահպանությանուկայունօգտագործմանսկզբունքի միջազգային իրավունքիիրագործման միջոցով իրավական,քաղաքականության և ինստիտուցիոնալ շրջանակների, օվկիանոսներիհետառնչությունունեցողիրավականգործիքների վավերացման, ընդունմանուկատարմանմեջառաջընթացգրանցածերկրներիթիվը
15.1.1 Անտառածածկ տարածքները՝ արտահայտված որպես ընդհանուրհողայինտարածքներիտոկոս
15.1.2 Ցամաքային և քաղցրահամջրի կենսաբազմազանության կարեվոր տեղանքների համամասնությունը, որոնք ընդգրկված են պահպանվող տարածքներում՝ ըստէկոհամակարգիտեսակի
15.2.1 Անտառների կայուն կառավարմաննկատմամբառաջընթաց
15.3.1 Վատթարացած հողի համամասնությունը ընդհանուր հողայինտարածքներինկատմամբ
15.4.1 Լեռների կենսաբազմազանությանհամարկարևորտարածքներիներառվածությունըբնությանհատուկպահպանվողտարածքներում
15.4.2 Լեռների կանաչ ծածկույթիհամաթիվ
15.5.1 Կարմիրցուցակիհամաթիվ
15.6.1 Երկրների թիվը, որոնք ընդունելենօրենսդրական,վարչականև ռազմավարական շրջանակներապահովելու շահույթիազնիվևարդարացիբաշխում
15.7.1 Որսագողությամբ կամապօրինի ձևով վաճառված վայրի բնությաննմուշներիհամամասնությունը
15.8.1 Օտար ինվազիվտեսակներիկանխմանկամվերահսկմաննառնչվող ազգային համապատասխանօրենսդրության ընդունման համամասնությունը
15.9.1 20112020թթ. Կենսաբազմազանության ռազմավարականծրագրի Աիչի կենսաբամազանության 2րդ թիրախին համահունչստեղծված ազգային թիրախներիառաջընթացը
15.ա.1 Զարգացմաննուղղվածպաշտոնական օգնություն և հանրայինծախսեր կենսաբազմազանության ևէկոհամակարգերի պահպանման ևկայունօգտագործմանհամար
15.բ.1 Զարգացմաննուղղվածպաշտոնական օգնություն և հանրայինծախսեր կենսաբազմազանության ևէկոհամակարգերի պահպանման ևկայունօգտագործմանհամար
15.գ.1 Որսագողությամբ կամապօրինի ձևով վաճառված վայրի բնությաննմուշներիհամամասնությունը
16.1.1 Դիտավորյալ սպանություններիզոհերիթիվը100հազարբնակչիհաշվով՝ըստսեռիևտարիքի
16.1.2 Հակամարտություններին առնչվող մահերի թիվը 100 հազարբնակչիհաշվով՝ ըստսեռի,տարիքիևպատճառի
16.1.3 Ֆիզիկական, հոգեբանականկամ սեռական բնույթի բռնությանենթարկված բնակչության համամասնությունընախորդ12ամիսներիընթացքում
16.1.4 Իրենց բնակության տարածքումմենակքայլելիսիրենցապահովզգացող բնակչության համամասնությունը
16.2.1 117 տարեկան երեխաներիհամամասնությունը, ովքեր անցյալամսումխնամատարներիկողմիցենթարկվելենորևէֆիզիկականպատժի և (կամ) հոգեբանական ագրեսիայի
16.2.2 Մարդկանց թրաֆիքինգիզոհերի թիվը 100 հազար բնակչի հաշվով, ըստ սեռի, տարիքի ևշահագործմանձևի
16.2.3 1824 տարեկան երիտասարդ կանանց և տղամարդկանցհամամասնությունը,ովքերմինչև18տարեկանըենթարկվելենսեռականբռնության
16.3.1 Բռնության զոհերի համամասնությունը նախորդ 12 ամիսներին, ովքեր իրենց բռնության ենթարկվելու մասին հաղորդել ենիրավասումարմիններինկամկոնֆլիկտներիլուծմանայլպաշտոնապեսճանաչված մեխանիզմների (անվանվում է նաև հանցագործություններիհաղորդմանցուցանիշ)
16.3.2 Դատավճիռ չստացածազատազրկվածները՝ արտահայտվածորպեսբանտարկյալներիընդհանուրթվիտոկոս
16.4.1 Ապօրինիմուտքայինևելքային ֆինանսական հոսքերի ընդհանուրարժեքը(ԱՄՆդոլարով)
16.4.2 Բռնագրավված փոքր ևթեթև զինատեսակների համամասնությունը, որոնք գրանցված են ևհետագծվում են՝ համաձայն միջազգայինչափորոշիչներիևիրավականփաստաթղթերի
16.5.1 Պետականպաշտոնյայիհետառնվազն մեկ անգամ շփում ունեցած անձանց համամասնությունը,
ովքեր կաշառք են տվել պետականպաշտոնյային, կամ այդ պետականպաշտոնյաները նրանցից կաշառքենպահանջելնախորդ12ամսում
16.5.2 Պետականպաշտոնյայիհետառնվազնմեկանգամշփումունեցածբիզնեսների համամասնությունը, որոնք կաշառք են տվել պետականպաշտոնյային, կամ այդ պետականպաշտոնյաները նրանցից կաշառքենպահանջելնախորդ12ամսում
16.6.1 Պետականառաջնայինծախսերը որպես սկզբնական հաստատված բյուջեի տոկոս՝ ըստ ոլորտի(կամըստբյուջեիկոդերիևայլն)
16.6.2 Հանրային ծառայություններից վերջին անգամ օգտվելիս բավարարվածբնակչությանհամամասնությունը
16.7.1 Պաշտոնների համամասնությունը(ըստսեռի,տարիքի,հաշմանդամություն ունենալու հանգամանքի և բնակչության խմբի)պետական հաստատություններում(ազգային և տեղական օրենսդիրմարմիններ, հանրային ծառայություններ և դատական մարմիններ)՝համեմատած ազգային բաշխվածությանը
16.7.2 Որոշումներիկայացմանգոր
ծընթացի ներառականությանն ուզգայունությանըհավատացողբնակչության համամասնությունը՝ ըստսեռի, տարիքի, հաշմանդամությունունենալու հանգամանքի և բնակչությանխմբի
16.8.1 Միջազգային կազմակերպություններում զարգացող երկրներիցանդամներիևնրանցքվեարկելուիրավունքիհամամասնությունը
16.9.1 Մինչև5տարեկաներեխաներիհամամասնությունը,որոնցծնունդը գրանցվել է քաղաքացիականմարմնիկողմից՝ըստսեռի
16.10.1 Լրագրողների, ԶԼՄներիանձնակազմի, արհմիություններիանդամների և իրավապաշտպանների սպանությունների, առևանգման, հարկադրյալ անհետացման,կամայական ազատազրկման ևխոշտանգումների ճշգրտված թիվընախորդ12ամսում
16.10.2 Հանուն տեղեկատվությանհանրային մատչելիության սահմանադրական,կանոնադրականև/կամքաղաքականության երաշխիքներորդեգրող և իրագործող երկրներիթիվը
16.ա.1 Փարիզյան սկզբունքներինհամահունչ ազգային անկախ իրա
վապաշտպան ինստիտուտների գոյությունը
16.բ.1 Բնակչության համամասնությունը, որը հաղորդել է, որ նախորդ12 ամսվա ընթացքում անձամբ իրնկատմամբ զգացել է խտրականություն կամ ենթարկվել է ոտընձգությունների, որոնք արգելվում ենհամաձայն մարդու իրավունքներիմիջազգայինիրավունքի
17.1.1 Պետական ընդհանուր եկամուտները (ըստ աղբյուրի)՝ արտահայտված որպես ՀՆԱի համամասնությունը՝ըստաղբյուրի
17.1.2 Ներքին հարկերից ձևավորվող ներքին բյուջեի համամասնությունը
17.2.1 Զարգացմաննուղղվածպաշտոնական օգնության զուտ թիվը ևառավելթույլզարգացածերկրներին՝որպես ՏՀԶԿ/Զարգացման աջակցման կոմիտեի դոնորների համախառնազգայինեկամտիհամամասնությունը
17.3.1 Արտաքին ուղղակի ներդը
րումները (ԱՈւՆ), զարգացմաննուղղված պաշտոնական օժանդակությունը և հարավհարավ համագործակցությունը որպես ընդհանուրներքինբյուջեիհամամասնություն
17.3.2 Դրամական փոխանցումների ծավալը (ԱՄՆ դոլարով)արտահայտված որպես ընդհանուր ՀՆԱիհամամասնություն
17.4.1 Պարտքի սպասարկումը՝ արտահայտվածորպեսապրանքներիևծառայությունների արտահանումներիտոկոս
17.5.1 Թույլ զարգացած երկրների համար ներդրումներիխթանմանռեժիմ որդեգրած և իրականացնողերկրներիթիվը
17.6.1 Երկրների միջև գիտությանև/կամ տեխնոլոգիական համագործակցության համաձայնագրեր ևծրագրեր՝ըստհամագործակցությանտեսակի
17.6.2 Ֆիքսվածկապիևլայնաշերտհամացանցի բաժանորդագրությունները100բնակչիհաշվով՝ըստարագության
17.7.1 Հաստատված ֆինանսավորմանընդհանուրգումարըզարգացողերկրների համար՝ խթանելու բնա
պահպանորեն անվտանգ տեխնոլոգիաների զարգացումը, փոխանցումը,տարածումնուծավալումը
17.8.1 Համացանցից օգտվող անհատներիհամամասնությունը
17.9.1 Ֆինանսական և փորձագիտականօժանդակությանդոլարայինարժեքը, (ներառյալ հյուսիսհարավ,հարավհարավ և «եռանկյունաձև»գործակցությանմիջոցով),որնուղղվածէզարգացողերկրներին
17.10.1 Ամբողջաշխարհումարժևորվածմիջինսակագին
17.11.1 Զարգացողերկրներիևառավել թույլ զարգացած երկրների գլոբալարտահանումներիբաժնեմասը
17.12.1 Միջին սակագները, որոնցհետ գործ են ունենում զարգացողերկրները,առավել թույլ զարգացածերկրները և զարգացողփոքր կղզիպետությունները
17.13.1 Մակրոտնտեսական կառավարմանվահանակ
17.14.1 Երկրներիթիվը,որոնքունենկայուն զարգացման քաղաքականության տրամաբանությունը բարձրացնողգործողմեխանիզմներ
17.15.1 Զարգացման համագործակ
ցություն մատակարարողների կողմից երկրում առկա արդյունքներիշրջանակներիևպլանավորմանգործիքներիօգտագործմանչափը
17.16.1 Զարգացման արդյունավետության մշտադիտարկման շրջանակներում բազմակողմ շահագըրգռություն ունեցող առաջընթացարձանագրած երկրների թիվը,որոնքաջակցումենհասնելուկայունզարգացմաննպատակներին
17.17.1 Պետականմասնավոր և քաղաքացիականհասարակությանգործընկերություններին տրամադրվածգումարըԱՄՆդոլարով
17.18.1 Ազգային մակարդակում«Պաշտոնական վիճակագրությանհիմնարար սկզբունքներ»ի համաձայն մշակված կայուն զարգացմանցուցանիշների համամասնությունըլիարժեք տարանջատումներով այնդեպքում, երբհամապատասխանումէթիրախին
17.18.2 Երկրներիթիվը,որոնքունենվիճակագրության վերաբերյալ ազգային օրենսդրություն «Պաշտոնական վիճակագրության հիմնարարսկզբունքներ»ինհամահունչ
17.18.3 Ազգային վիճակագրականծրագիրունեցողերկրներիթիվը,որն
ամբողջությամբֆինանսավորվումուիրագործվում է՝ ըստ ֆինանսավորմանաղբյուրի
17.19.1 Զարգացող երկրներում վիճակագրական կարողություններիհզորացմանհամարառկաբոլորռեսուրսներիդոլարայինարժեքը
17.19.2 Երկրների համամասնությունը,որ(ա)վերջին10տարիներիընթացքումանցկացրելէառնվազնմեկբնակչությանևմեկտնայինմարդահամար, և (բ) հասել է ծնունդներիգրանցման100և մահվանդեպքերիգրանցման80տոկոսին
www.un.am www.un.org/sustainabledevelopment/
Ձևավորումը «Էյվա» արվեստների հիմնադրամի
ՄԱԿ Հայաստան 2016