Waarskuwing!!Alle regte voorbehou volgens die Suid-Afrikaanse kopiewet. Geen gedeelte van hiedie boekmag gereproduseer word deur fotokopiëring of enige ander metode sonder skriftelike verlofvan die uitgewer en skrywer nie. Enige persoon wat enige ongemagtige optrede uitoefen inverband met hierdie publikasie mag onderhewig wees aan kriminele vervolging en siviele eise teen beskadiging.
Saamgestel deur A. OlivierUitgegee deur:
Tel: 014 592 6083Cell: 079 092 0519(no sms Vodacom)/063 133 6292(no sms MTN)Email: [email protected]/ www.amaniyah.co.zaISBN 978-0-9946838-0-9 eISBN 978-0-9946838-1-6
Boeke in dié reeksBoBoBoekekeekeke ke inin in didiéiié ié rereereeekeeekseksksks
Help ons om ‘n beter produk te lewer met elke druk deur voorstelle te stuur aan: [email protected]
Eerste uitgawe 2016
4 MATERIE EN MATERIALE
5 STATIESE ELEKTRISITEIT
3 MIKRO-ORGANISMES
2
FOTOSINTESE EN RESPIRASIE
INTERAKSIE EN INTERAFHANKLIKHEID BINNE DIE OMGEWING
1
INLEIDING TOT EKOLOGIE EN EKOSISTEMEVOEDINGSVERWANTSKAPPEENERGIEVLOEI: VOEDSELKETTINGS EN VOEDSELWEBBEBALANS IN 'N EKOSISTEEMAANPASSINGSBEWARING IN EKOSISTEME
SOORTE MIKRO-ORGANISMESSKADELIKE MIKRO-ORGANISMESNUTTIGE MIKRO-ORGANISMES
ATOMEDEELTJIEMODEL VAN MATERIECHEMIESE REAKSIES
WRYWING EN STATIESE ELEKTRISITEIT
INHOUDSOPGAWE
LEWE EN LEWENDE DINGE
MATERIE EN MATERIALE
ENERGIE EN VERANDERING
1
33
107
42
124
4662
15
81
66
28
86
7077
SIGBARE LIG7
DIE SONNESTELSEL
UITSTRALING VAN LIGSPEKTRUM VAN SIGBARE LIGONDEURSIGTIGE EN DEURSIGTIGE STOWWEABSORPSIE EN WEERKAATSING VAN LIGWAARNEMING VAN LIGLIGBREKING
DIE SONVOORWERPE RONDOM DIE SONDIE AARDE SE POSISIE IN DIE SONNESTELSEL
DIE MELKWEGSTERRESTELSEL EN NAASTE STERRE
BUITE DIE SONNESTELSEL
VERDER AS DIE MELKWEGSTERRESTELSEL
VROEË BESIGTIGING VAN DIE RUIMTE
BESIGTIG VAN DIE RUIMTE
TELESKOPE
6 ENERGIE OORDRAG IN ELEKTRIESE STELSELSSTROOMBANE EN KOMPONENTE VAN 'N STROOMBAANUITWERKING VAN 'N ELEKTRIESE STROOMBAANSERIE- EN PARALLEL STROOMBANE
PLANEET AARDE EN DIE RUIMTE
ENERGIE EN VERANDERING
8
9
10
180
154
184190192
173
133
200
217
225
176
139
202213
223
229
LEWE EN LEWENDE DINGE10
Vereiste Bron Rol in fotosintese
Koolstofdioksied
Water
<������
Sonlig
2. Skryf 'n woordvergelyking vir fotosintese. _________________________________________________________________________________________
3. Voltooi die volgende tabel wat die vereistes vir fotosintese opsom.
=���������������������������������������� �����������# skaf die woord wat by die letters A tot E in die diagram pas.
A : __________________________________________
B : __________________________________________
C : __________________________________________
D : __________________________________________
E : __________________________________________
5. 5.1 Noem die hoofproduk van fotosintese. _______________________________________________________
5.2 Plante kan die hoofproduk van fotosintese in ander stowwe omskakel. Noem twee van hierdie stowwe en beskryf die funksie van elkeen.
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
6. 6.1 Noem 'n byproduk van fotosintese. __________________________________________________________
� >�B� ������%������ ������������ ������������%������������
______________________________________________________________________________________
7. Noem TWEE redes waarom fotosintese 'n belangrike proses is.
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
8. 'n Graad 8 leerder voer die volgende ondersoek uit.��Kies 'n blaar van 'n potplant en bedek 'n deel daarvan met
'n swart papierstrook sodat geen lig daardie deel kan bereik nie.
��Maak die papierstrook met 'n skuifspeld aan die blaar vas.��&� ������ ���������������!�����������.��Breek die blaar van die plant af en toets vir die teenwoordigheid
� �������.
Son(naam van gas watopgeneem word)
(vanuit grond)
(produk gevorm)
(gas wat vrygestel word)
A
B
C
D E
������!���aan plant
2���������%strook
2���� �������papier vas te!��
Gedeelte van blaarnie beïnvloeddeur jodium
Gedeelte van blaar beïnvloeddeur jodium
����������
LEWE EN LEWENDE DINGE 11
Skryf 'n eksperimentele verslag vir hierdie ondersoek deur die volgende opskrifte te gebruik:
Doel: ____________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
Hipotese: ________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
Metode: _________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
Gevolgtrekking: ___________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
Bespreking: ______________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
9. Tydens 'n ondersoek word 'n potplant vir drie dae in 'n donker kas geplaas. Een van die potplant se blare is toe ge- deeltelik met foelie bedek. Nadat die plant vir twee dae aan sonlig blootgestel is, is die blaar van die plant ver- wyder en behandel, soos in die onderstaande diagram aangedui word.� ������������������������ ���������������������������
9.1 Noem die TWEE chemikalieë wat A en B gemerk is.
A : __________________________
B : __________________________
9.2 Waarom word die stof A in hierdie ondersoek gebruik?
____________________________
_____________________________________________________________________________________
�����
Foelie
Kokendewater
A
B
Drupper
LEWE EN LEWENDE DINGE12
9.3 Wat is die doel met hierdie eksperiment?
_______________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________
9.4 Formuleer 'n hipotese vir hierdie ondersoek.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
9.5 Watter deel van die blaar, die bedekte of onbedekte deel, sal 'n positiewe resultaat aan die einde van die ondersoek lewer?
______________________________________________________________________________________
9.6 Noem EEN voorsorgmaatreël wat jy tydens hierdie ondersoek moet tref.
______________________________________________________________________________________
$Q��������%���������������������������
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
11. Skryf 'n woordvergelyking om die proses van respirasie voor te stel.
________________________________________________________________________________________
12. Waar vind respirasie plaas?
_________________________________________________________________________________________
13. Wat is die belangrikheid van respirasie?
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
$=���X���%�����������%�����������������������������������������������������%��������������������������������������� gebeur met elke produk.
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
LEWE EN LEWENDE DINGE 13
Groenplante
$Y���������������%������������������������� ������������������������������������������������
___________________________________________________________________________________________
___ _________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________
____ __________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
16. Groen plante fotosinteer slegs gedurende die dag en respireer gedurende die nag. 16.1 Jy het 'n kamer vol groen plante. Sal daar meer suurstof binne die kamer wees tydens die dag of tydens die nag? Verduidelik.
_________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
16.2 Indien 'n persoon asemhalingsprobleme het, is dit raadsaam om plante in die aand uit die kamer vat. Hoekom?
___________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
17. Sekere ruimtevaarders op 'n tog in die buitenste ruimte neem nie suurstof saam het hulle op die ruimtetuig nie, maar in plaas daarvan baie plantjies. Die plantjies word by 'n venster geplaas om hope sonskyn te kry.
17.1 Verduidelik waarom die ruimtetuig 'n voorraad suurstof benodig.
____________________________________________________________________
17.2 Verduidelik waar die ruimtetuig die voorraad suurstof vandaan verkry.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
17.3 Die venster van die ruimtetuig moet altyd in die rigting van die son wys. Waarom?
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
17.4 Wat gebeur met die koolstofdioksied wat deur die ruimtevaarders uitgeasem word?
____________________________________________________________________________________
18. Joseph Priestley het in 1774 'n eksperiment met 'n plant en 'n muis uitgevoer wat die verwantskap aantoon tus- sen plante, diere en gasse. Kyk na die diagramme. Priestley kon nie die resultate verklaar nie.
18.1 Verduidelik die resultate vir hom.
____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________
___________________________________________________A : Die muis is dood. B : Die muis is nie
dood nie.
LEWE EN LEWENDE DINGE14
18.2 Hoe toon hierdie eksperiment 'n skakel tussen fotosintese en respirasie?
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
$Z��������������������������������������������%������������������������� �������������������������������������������
19.1 Watter proses vind plaas in die gedeelte gemerk F?
_____________________________________________________
19.2 Wat is die naam van die pigment wat 'n rol speel in hierdie proses? _____________________________________________________
19.3 Gee die naam van TWEE anorganiese komponente wat gebruik word tydens die proses in Vraag 19.1 genoem.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
19.4 Noem die naam van die organiese voedsel wat geproduseer word tydens hierdie proses. _____________
19.5 Gee die letter vir die dele waar voedsel gestoor word. ________________________________________
19.6 Gee die letters van die plekke waar die gasse en water die plant binnegaan en verlaat. _______________
� $Z�\� ��������������������������A : _______________________ en C : ___________________________
19.8 Watter proses vind plaas in die selle van alle diere en plante? __________________________________
BQ������ ���� ����� ���� ��������� ����gebruik word om te toets of 'n muis koolstofdioksied tydens respirasie vrystel. Lug vloei in die rigting soos wat die pyltjies aantoon. Natriumhidroksied ��� ������� A los koolstofdioksied op. Dit beteken dat die lug wat die muis bereik koolstofdioksied vry is.
� BQ�$� X����������������������������������B melkerig word of helder bly? Verduidelik jou antwoord.
____________________________________________________________________________________
20.2 Hoekom word die koolstofdioksied van die inkomende lug verwyder?
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
� BQ�^� X����������������������������������C melkerig word of helder bly? Verduidelik jou antwoord.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
20.4 Indien 'n dooie muis in plaas van 'n lewende muis gebruik word, hoe sal die resultate verskil? Verduidelik.
____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________
D
F
E
C
B
A
�������B�������A �������C
muis lug uitlug in
helder kalkwater
natriumhidrok-siedoplossing
helder kalkwater
2 EN INTERAFHANKLIKHEIDBINNE DIE OMGEWINGINTERAKSIE
EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE
LEWE EN LEWENDE DINGE 15
Bevolking
INLEIDING TOT EKOLOGIE1. Wat is ekologie?������������������������������7������������������������������������ ����%��������������F����������������orga- nismes��������������������������� � ��������������������������%����������������� ��������� ������������� �������������@��������������������� �������� �������%��������������������%��������������������������������������� ��������� ����#�����������%������������%� ����������������������������������������� ����������������������������� ��������������� ������!�������������������������������������� ��������������������������������������������������������� ������������������%������ekologie���������
��Fisiese omgewing�������������������������������������������%������������������������������������ �������������������%����%�����%���� ��������������������Chemiese omgewing���4����������������������������� �����������%����������������������������������%�� ���������<�������������������������'�����������������<�-������������������������ �����
2. Ekologie organiseer lewende dinge in hul omgewing��5����� ����������������������������������������������������������/�bevolkings�' � ������-%�gemeen- skappe%�ekosisteme��������biosfeer�
C����������������������������������������������������������������������
EKOSISTEME1. Ekosisteme en die biosfeer
�����Ekosisteem����������� �������������� �������������������������������������uit al die verskillende bevolkings '�������-������������������������������������������������� ������������'�������-�������@������������������3���������������������������������������������������%������������������������������� ���������
�������organismes/����������������������������������������
�������bevolking/� ���������� ����������������������������� ���������� �� ���������['n Spesie is 'n groep organismes van dieselfde genetiese groepG�����
�������gemeenskap/�E����� ������������������������������� �������
�������biosfeer/�� ��������������������������������������������� ����������
�������ekosisteem/�� �������������������������������������� ��� ��� ��������� ��� ���������������� ������� ��� �������� ������������
Organisme
Gemeenskap
Ekosisteem
Biosfeer
Ekologie is die studie van die interaksie van verskillende organismes met mekaar en met die �������������������� ���� ������������������������
�������������������������� ��������������������������������������� ����� ������������������������������� ���������������������������������� ������ ������������������