AN AFRICAN-LANGUAGE GLOSSARY FOR
CATALOGUERS
compiled by
Martin Lyon
ăhhqkkăJă
3ĺçăčż˝
Q <{
čą I ďščąDutDhĺŤ
qutDhă
ăďźĺ ¨é︹ćŚé︹ä¸i~ I :t: ,q:: I Cl:l
AN AFRICAN-LANGUAGE GLOSSARY FOR CATALOGUERS
cămpiled by
Martin Lyăn
Schăă1 ăf Oriental and African Studies
University of Londăn
1985
FOREWORD
â, A little learning is a dangerăus thing ââ warned păpe, and I put ăut this glăssary at my peril, since my knăwledge ăf African languages is slight indeed. Nevertheless âăn the grăunds that any such wărk, however imperfect and incomplete, is better than .none, I venture tă hăpe that mine will be useful tă catalăguersăf African-language material.
Users ăf this glăssary shăuld bear in mind that the wărds it căntains may have many meanings besides those listed here. Furthermăre, some ăf my glăssesare ănly apprăximate, cănveying the gist of a wărd or phrase rather than its 1i teral meaning.
An almost insuperable problem is that văcabulary is ăften commăn tă several
languages - especially amăng the Bantu grăup, many ăf whăse members are bewilderÂingly alike. Where I know that a word belăngs tă twăăr măre languages I have said săďź but inevitably there wi 11 be săme such cases which I have missed. AccărdÂingly, if a wărd ăr phrase is glossed ănly as, făr example, Zulu, this dăes nătnecessarily mean that it is ćŚ.!:.l Zulu: it means that so far I have only encăunteredit in Zulu, which is a different matter.
Anăther prăblem is that many African languages exist in several dialects âărhave used măre than ăne ărthăgraphy, să that each wărd may have five ăr six spellings in băăks published at different dates and in different places. In a small glăssary like this it is clearly impăssible tă include all such spellings. What I have tried tă dă is tă give the standard ăr căďźmmonest spellings plus a few ăf the măre important variants. A user whă fails tă find a wărd under ănespelling shăuld check under any others which seem plausible before căncludingthat it is năt listed.
wărds with prefixes are entered as they ăccur in real life. Many dictiănarieslist ănly the răăts ăf such words, and are therefăre ăf little use to năn-specialists.Făr example, the Swahili wărd kimetungwa âăften seen on title pages, will năt appear in a dictionary: lexicăgrapherseĺżEĎĺŻeăple to know that ki and me are grammatical inflexiăns and to look up the root ćŚćŚćŚďš Here no such expectation is made ; the derivatives ăf tunga which librarians are likely tă căme acrăss are listed sepa-rateĺĽďź while tunga-itself - rarely used as a word - is not listed at all.
This glăssary is limited tă the main Niger-Căngă languages plus .Hausa, the languages căvered being:-
Akan (Fante ) Hereră Swahili Akan (Twi) Igbă Swatt Bemba Kăngă TăngaEfik Lingala TsăngaEwe Ndebele Tswana Gč¨ Nărthern săthă XhăsaGanda Nyanja/Chewa YaăGikuyu Shona yăruba
Hausa săuthern săthă Zulu
ACKNOWLEDGEMENTS
I čĄn măs t grateful tă Mr C.G. Allen, authăr ăf a fărthcăming manual ăfSwahili for librarians, for showing me his wărk in manuscript and făr making many helpful suggestiăns abăut Swahili and Zulu vocabulary. I ĺ grateful
tă the fă11ăwing members ăf the SOAS academic staff făr their advice and interest: Professăr G. Innes and Mr F.D.D. Winstăn făr advice chiefly ăn the names ăf African languages ; Dr J.H. Carter făr additiănal Shăna văcabulary ďšand Mr D.K. Rycrăft făr păints căncerning Ndebele, Swati, Xhăsa, and Zulu. I must alaă thank Mr Keith Sparrăĺ făr his help with the Hausa entries.
Martin Lyon The Library Schăă1 ăf Oriental and African Studies
THE GLOSSilY
a fetăleeăe mo puăng ea Secoana ke
abalembele mu ciBemba ni abalăbi, see umlăbiabhalwe nguďšďšăr abalwe ngu-} abin da ke ciki, abin da ya ke
chiki, etc. abubuwan da ke ciki akăďźmani na akpa
akw\tkw9, akw.kwo Akwykw9 Ns9
Alĺgba.AU.yćďź llaye 9r9 Alhaji (feminine Hajiya}
alisaidiwa na Alkali Allah alătshwe nguÂAlufa amashiwi yakubalilapo amazwi â˘â˘â˘
an buga shi a an fara bugawa an gyara an sake bugawa an shirya a, an shirya shi a analemba bukhuli mâCingerezi ndi anamasulira mâCinyanja ndi an di wet Annabi apçarewa
Nijeriya ta Arewa aseda Askăfu (plural Maaskofu)
Askăfu Mkuu ati
,10
.
năďź
mw
in
ďźďźăďź
t
.-e
kk
-
e
,et
eerda s9
ă
e1
an
â8.
ďź
re
â
u
ăăn
au9t
ç
ran
ă
anr
1t
,uq
&a
tttwwx aA
â
a
ă
aaa
A
translated intă Tswana by {Tswana) written in Bemba by {Bemba)
written by (Ndebele, Swati, Xhăsa & Zulu)
căntents (Hausa) căntents (Hausa) written by (Lingala) many meanings including "firstâ(Efik); part, sectiăn (Ewe) băăk, letter, paper (Igbo) Hăly Bible elder, Mr., Sir (Yăruba)nătes (Yăruba)a Muslim who has made the pilgrimai;,;e tă Mecca (used befăre names){Hausa.etc.) assisted by (Swahili) Judge (Hausa) God {Hausa,etc.) written by {Ndebele & Zulu) priest, Reverend (Yoruba) intrăductiăn, preface (Bemba) Many phrases beginning with amazwi (âwordsâ) mean âďź intrăductiănorä¸ďźâ,preface â, in¡ Ndebele .and Zulu printed by (Hausa) first printed, first published (Hausa) improved, revised (Hausa) reprinted (Hausa) cămpiled at, published by (Hausa} written in English by (Nyanja/Chewa) translated into Nyanja by {Nyanja/Chewa) authăr, writer (Efik) Prăphet (Hausa) department, part, sectiăn (Yoruba) nărth (Hausa) Nărthern Nigeria acknăwledgements (Akan (Twi)) Bishăp (Swahili) Archbishop and (Yăruba)
Old Testament (Hausa} editiăn (Yăruba)first editiănsecănd âďźdramatis persănae (Yoruba) illustratiăns by (Yoruba) page (Ewe }
baafa Baba
Baba Mtakatifu Baba ya Taifa
babi bafetoledi,see măfetăledibakafanikisa zifwanikisă
mba bakalemba bbuku eli
mu-Cingisi mba bakalisandula muďšCitănga
¡ mba bakămi,see măkomibakwadi,see mokwadi Bambăbangwadi,see măngwadi
baraza
barua Bature (plural Turawa}
bhuku (plural mabhuku) bhuku iri rakawana mubayiro wokutanga pamakundanăăkunyăraa-19 â˘â˘â˘
mabhuku aya anădhindiswane-
Bibi bin, bini bint, binti bug a bugun farkăbuka
buka ea pele
âďźâ băbediďźââ băbeli
buku (in Gikuyu, alsă ibuku and ĺbukuďš
buku yă sungula
â, ya VďźźčĄbirhiââ, vunharhu
bumbirăBunge Bw., Bwana (plural Mabwana)
Bwana Mungu Bwana Spika
B
page (GĺŽďźFather {many languages including Swahili) Hăly Father, Pope (Swahili) Father ăf the Natiăn {an epithet ăfPresidents Kenyatta ăf Kenya and Nyerere ăf Tanzania) (Swahili) chapter {Hausa}
illustrated by (Tănga)
written in English by (Tăngaďš
translated into Tănga by (Tănga)
Mr. (Nyanja/Chewa)
cabinet. cănference, căuncil, meeting (Swahili) epistle, letter {Swahili) an Arab, a Eurăpean, a white persăn(Hausa) băăk, vălume (Shăna)
first prize-winning năvel in the 19 â˘â˘â˘ writing cĺpetition
these băăks are published by Lady, Madam, Miss, Mrs .{Swahili) 8ăn, săn ăf (Swahili, etc.) daughter, daughter ăf (Swahili, etc.) print, publish (Hausa) first published {Hausa) băăk, volume ďšNărthern & Săuthernsăthăďź Tswana) vălume ăne (Nărthern & Săuthern săthă& Tswana) vă1ĺ˝e twăďźNărthern săthăďź Tswana) ââ(Southern Sothăďź
băăk, vălume ďšGikuyu, Lingala,Nyanja/ Chewa, Tsănga, Yaăďź etc; see a1.so ibuku) vă1ĺe one (Tsănga)
âďź tčăââ, three â,
anthă1ăgy, căllectiăn (ShănaďšNational Assembly, Parliament (Swat:iili) Lărd, Mr., Sir {Swahili,etc. } the Lărd Găd (Swahili) Mr. Speaker { in parliamentary speeches) ďźĺ¸ahili)
Chama cha
Chama cha Afro-Shirazi
â,
cha pa
âďź Kikăminis ti â, Mapinduzi
chapa ya kwanza â,â, pili ââ, tatu â,â, nne ââ, tano
chapishăchidzidzăďźplural zvidzidzăďźchikamu chimanyisyăďź see cimanyisyăChineke chipande, see cipande chitambăchitsauko chuă
Chuă Kikuu
cibalăcifundă
ciiyăcilăngosă1ă ca za mkatimu cimanyisyăďźăr chimanyisyăďźcipaanzi, see cipanzi cipande ďźăr chipande) cipanzi ďšăr cipaanzi) citabă
da daga dan darasa (plural madarasa) darirădetembedzăďźplural madetembedzăďźdi ¡fetăletlwe mă puăng ya
Setliwana kćdi kgăbăkandwe ke dibaji dikagare dikéta-pele, dikatapele
ditaba tll'a puku ye diteng dithulaganyďźăditshupădiĺŽÂˇani
c
D
Assăciatiăn ăf, Party ăf' săciety ăf(Swahili) AfrăďźShirazi Party (fărmerly the ruling party in Zanzibar) Communist Party Revălutionary Party ăf Tanzania (the ruling party, fărmed in 1977 by the amalgamation ăf TANU and the AfrăďźShirazi Party) print, publish (Swahili) first editiăn, impressiăn, printing second â,ââ third â,, făurth âďźâďźâďźfifth â,
publication {Swahili } lessăn (Shona) chapter, part, sectiăn (Shăna)
Găd (Igbăďź
act ďźăf a play) (Shăna)chapter (Shăďźna)băăk ďš căHege, schăăl; schălar (Swahili) University chapter (Tănga)lessăn (Tănga)chapter (Tănga)căntents (Nyanja/Chewa) announcement, notice (Yao)
chapter, part, sectiăn {Bemba, etc.) part, sectiăn (Tonga) băăk, vălume {Bemba)
and, with (Hausa) by, frăm (Hausa) săn ăf (Hausa} class, lessăn ďš Swahili)scene (Shăna)păem (Shăna)
translated intă Tswana by (Tswana) the compiler is ďšNărthern săthăďźintrăductiăn, preface {Swahili) căntents (Nărthern săthăďźintrăductiăn, preface (Nărthern săthă& Tswana) căntents (Nărthern săthăďšcăntents (Nărthern săthăďź Tswana) căntents ďšNărthern săthăďź Tswana) contents (Tswana) căllected wărks ďš Chief, Căuncillăr{Swahili)
dăndăăďšplural madăndăăďźdăngăsă1ăduramazwi dyondzăďźplural tidyăndzo)dza ,w:, mu dzakapepetwa na.
e kwadilwe ke ebem isă iko, ebemiso ik9 ebhal'ĺŽe ngu-ebifaananyi byakălebwa,ebifaananyi
byakubibwa ebirimu ebisokerwakăebuku edinam eguqulwe esi xăseni ngu, eguqulwe
esiXhăseni nguÂegwuregwu ekit.abăďź see kitabăćŻkqekăndua
ekănăekyakyusibwa elezăďź plural maelezo)
elimu elăkubăngaemenyawă
emu nsÂŁm emume endeleăďźplural maendeleăďź
maendeleă ya iktisadi e!)lOla ini-9w9 ćni ti 6 ya AwAr,n ni ennyingăetanda ya nkasa eti, see ti Etubămeyawandikibwa ezihlungwe zahlelwa nguÂeziphakathi eziqukethwe
faharasi, faharisi, fahirisi fetăletswe mă Setswaneng ke fităďźwa
gabatarwa gazeti (plural magazeti) sĎcigă
excerpt, quătatiăn, selectiăďźn (Swahili } căntents (Nyanja/Chewa) die tiănary (Shănalessăn, subject, teaching (Tsănga)căntents ďšAkan (Fante )} chăsen by, selected by (Shona)
E
ăďźJ
U -- u qtu & a s ă
ku x } LR
â s--ai
zzbL Ea (
M âă
e c
â
ă
Jae
af1 nee arb wpe sd ĺŻA
ďźââ
ďźĺŁďź
ă
7.1y
ku
+LKU c nun ede t
ă
t
trt a--+La
--
rnr wiw
illustrated by (Ganda) căntents (Ganda, etc.) intrăductiăn, preface (Ganda) boćďź vălume (Kongăďšact ďšăf a play) (Efik)
translated intă Xhăsa by (XhăsaďšdrčĄh play (Igbăďź
educatiăn, lessăn, teaching (Yăruba)chapter (Hererăďźchapter ďšKăngăďźtranslated by {Ganda) accăunt, descriptiăn, explanatiăn(Swahili } educatiăn, learninçďź teaching {Swahili) acknăwledgements (Zulu) căntents ďšEwe)căntents (Akan (Twi}} act ďźăf a plaďźďźĺďź scene ďš Igbăďźdevelăpment, prăgress (Swahili) econĺ˝ic development authăr, writer (Ewe) Reverend {Yoruba} illustratiăďźns by (Yăruba } chapter (Ganda) căntents ďšLingala)
Chief (Efik) written by (Ganda) selected and edited by {Zulu) căntents (Zulu) căntents (Zulu}
p
căďźntents, index {Swahili) translated intă Tswana by (Tswana) scene (Hausa}
G
intrăductiăn, preface (Hausa} magazine, newspaper, periădical (Swahili) chapter, part, sectiăn ďšGikuyuďš
- 4 -
gĎtumi gĎa kabuku gaka gă nmadisădiyaGwamna, Gwamnan Gwamnati, Gwçç1atin
haană mamwe mabhuku akadhindiswa neve-
habari
hadithi
na hadithi nyingine Hajiya, see Alhaji Hakimu {plural Mahakimu) halmashauri hi ĺăsihotuba
i guqulwe nge siZulu ngu i lătshwe ngu, see ilătshwe nguÂibalwe ngu., see ibhalwe ngu. ibanga ibejiri ibhalwe nguďšďźăr ibalwe ngu-) ibhuku ibika
ibuku, ibGku
ibuku rTa mbere ker1'
ââ gatatu ââ kana â,
ibuăticandelăid An idara
âďź gatană
idwetshwe nguÂifanekiswe nguÂifihln l.fijilbl ifilimďźăiguqulelwe esi-Xăseni ngu,
iguqulelwe esiXhăseni ngu iguqulwe ngesiZulu ngu. ihe di ďźăr digaďš nâ˘akâ˘ĺŤ.kw9 a, ihe
e dere n â akwykćŹďź etc.ihlelwe ngu. ikhasi ikpa
H
I
intrăduetiăn, preface (Gikuyu) intrăduction, preface (Tswana) acknăwledgements (Hausa) Governăr (Hausa) Government (Hausa)
ăther titles published by (Shăna)aceăunt, histăry, infărmatiăn, news {Swahili) story, stăries, traditiăn, traditiăns(Swahili) and ăther stăries
Judge ; chief, ruler (Swahili) committee, căuncil (Swahili } by (Tsănga)Chief, King, Lărd (Tsănga)speech (Swahili)
translated intă Zulu by {Zulu)
băăk, vălume (Zulu) page (Igbăďźwritten by ďšXhăea & Zulu} boćďź vălume ďšZulu)annăuncement, nătice; intrăduetiăn,preface (Zulu) băăk, vălume (Bemba & Gikuyu; see al.so buku) vălume ăne (Gikuyu)
âďź twăââ, three â II făur âďźâ, five â,
chapter (Efik) part, sectiăn (Xhosa) act ďźăf a playďšďźYăruba) department, part, sectiănďš publishinghăuse (Swahili) drawn by (Ndebele & Zulu) illustrated by {Ndebele & Zulu} căntents, index (Yăruba)acknowledgements ďšyăruba)căntents (Bemba}
translated intă Xhăsa by ďšXhăsa)translated intă Zulu by (Zulu)
căntents ďš Igbo)arranged by, edited by (Zulu) page (Ndebele & Zulu) page (Efik}
- 5 -
ikpehe iktisadi ilandiswa ngu. ilimi, ilimin, ilmi, ilmin ilătshwe nguďšďźăr i 1ătshwe ngu) imbulambethe imeandikwa na imefasiriwa na imehaririwa na imepigwa chapa na imetafsiriwa na imetangazwa na imetălewa na imetungwa na imfanekisăă see umfanekisăimifanekisă3incwadi ďźăr inncwadi)
incwadi yăkuqalaâ, yesibili â, yesithatu
indaba
indima inganekwane
ingxenye inkăďźmbainkăndlăINkăsi
inkundla inncwadi, see incwadi ins ha intethă yăkugabula izigcawu intshayelelă
intlăkăipepa, see iphepha ipheji iphepha ďšăr ipepa) iphethe ezăkuthi, iphethe
lezindaba, iphethe lezizihlăkă
iqukethe lezi lran irua rt'a Isa isahlukăďźplural izahlukăďźisalathisăďź isalatisăďźăr iza~athisăďź
izalatisăisandulela, isandulelă
isazisă
1ć
isethulăishiličĄă
ishiwi lyantanshi isi isibingelelăisifanekisăďź see umfanekisăisifundă
part, scene, sectiăn (Efik} economics, econĺy (Swahili) narrated by, tăld by (Ndebele & Zulu} educatiăďźn, knăďźwledge (Hausa) written by (Ndebele & Zulu) intrăductiăn, preface (Xhăsa)written by (Swahili) explained by, translated by (Swahili) edited by (Swahili) printed by (Swahili) translated by {Swahili) issued by, published by {Swahili) issued by, published by (Swahili) written by (Swahili)
băăk, letter, sign, vălume ďšNdebele,Xhăsa & Zulu} volume one
â twăâ three affair, news, repărt, stăry (Ndebele & Zulu) act ďźăf a play) (Xhosa) children's story, fairy tale (Ndebele & Zulu) part, sectiăn (Ndebele & Zulu} căntents (Zulu) intrăductiăn, preface (Ndebele & Zulu) Chief, Lărd, King {Ndebele, Xhăsa & Zulu} act ďšăf a play) (Ndebele & Zulu}
essay, essays {Swahili) intrăductiăďźn, preface ďšXhăsa)intrăductiăn, preface (Xhăsa)chapter (Xhăsaďš
page (Ndebele} page ďšXhăsa)
căntents (Zulu) căntents ďšZulu)act ďźăf a play), scene (Yăruba)page {Gikuyu) Jesus (Ganda, Hausa, Swahili, etc.) chapter (Ndebele, Xhăsa & Zulu)
căntents (Xhăsa)intrăductiăn, preface (Ndebele, Xhăsa& Zulu} annăuncement, nătice (Ndebele, Xhosa & Zulu) labăur, exercise, wărk ďš message ďšyăruba)intrăductiăn, preface {Zulu) căntents {Bemba) intrăductiăn, preface ďšBĺnbaďšchapter (Igbăďźgreeting, intrăductiăn (Ndebele & Zulu}
lessăn ďšNdebele & Zulu)
- 6 -
isigaba
isigcawu isikăkelăis incăkăisingenisă
isiphăďź isipăisiqulathă
isishayelelă
isithăďźmbeltAn lt9ka, lt9kasi itălikelwe esi Ndebeleni nguÂitsir lwćŻ
lwĺ kinn!â, kejl
izahlukăďź see isahlukăizalathisăâ izalatisăďź see isalathisăizindaba eziphakathi izăsha eziphakathi
ja-găra, ja-g¡ăranJçç1uri ya
Jamhuri ya Muungană waTanzania Jamhuri ya Watu wa
Jami âar jarida jeri, jerin Jihar Jumbe (Plural Majumbe ăr Wajumbe) juzuu {plural majuzuu)
ka Kabaka Kadhi kafalitsidwa ndi kai {plural kanu} kamati kamfani, kamfanin
Kamfanin Gaskiya Kamfanin Wallafa Littattafai na Nijeriya ta Arewa
kamus kamusi kanisa (plural makanisa} kanu, see kai Kapa
kapu karatathi
J
I{
chapter, part, scene, sectiăn (Ndebele & Zulu) scene (Ndebele & Zulu) introductiăn, preface (Xhosa) anecdăte, conversatiăn, jăke ďšXhăsa)intrăductiăn, preface (Ndebele, Xhăsa& Zulu) dedicatiăn (Xhăsa)căntents (Xhăsa)intrăductiăn, preface (Zulu) illustratiăn, picture (Zulu) histăry, stăry (Yăruba)căntents ďšyăruba)translated into Ndebele by {Ndebele) chapter (Akan (Fante}) băăk, paper, volume (Yăruba)vălume ăne
â twă
căntents (Zulu) căntents (Zulu}
guide, instructiăn-băăk (Hausa) Republic ăf (Swahili)
United Republic of Tanzania Peăple â S Republic ăfUniversity (Hausa) jăurnal, periădical (Swahili) series {Hausa) State (Hausa} Chief, King ; delegate, member (Swahili) chapter, part, sectiăn (Swahili)
by (Nărthern & Săuthern Săthăďźďšăf (Xhăsa)King, Queen {Ganda) Măslem judge (Swahili) issued by, published by {Nyanja/Chewa) chapter ; head (Hausa) connnittee ďźĺ¸ć˛šili)
căďźmpany, cărpăratiăn (Hausa) Gaskiya cărpăratiăn
Nărthern Nigerian Publishing Company dictiănary (Hausa) dictiănary ďšSwahili)church {Swahili ,etc.)
Cape Town, Cape Province ďšNărthern & săuthern săthăďź Xhăsa)chapter (Kăngăďźpage (Gikuyu)
karălo, karăISkashi
kasindikizidwa ndi katibu Katikkiră
Katăndakavanyisa
kazi ke
ketapele, kétape le
kgaă1ăďź kgaolS
Kgăsi, KgăéŚ1khaă1ăďźplural likhaă1ăďźkhatisă
khatisă ea pele âďźâďź băbeli
khethelăKiarabu kichărăďźplural vichărăďšKiingereza kijitabu (plural vijitabu) ki li tungwa na kimeandikwa na kimeenezwa na
kimefasiriwa na kimegeuzwa na kimehaririwa na kimenakiliwa kimepigwa chapa na kimesahihishwa na kimetafsiriwa na kimetakal!Wa na kimetangazwa na kimetayarishwa na kimetenj!enezwa na,kimetengezwa na
kimetălewa na kimetungwa na Kimvita kinapatikana kwa kiăngăzi (plural viăngăzi ďškipigă chapa kisa (plural visa)
kitabăďźăr ekitabăďškitabu (plural vitabu)
kitabu cha kwanza
ââ, pili â,â, tatu ..â nne âďźâďź tană
kitč1gulizikitendawili (plural vitendawili) Kiunguja
part, sectiăn ďšNărthern sătho & Tswana} act ďźăf a play), chapter, part, sectiăn{Hausa} printed by (Nyanja/Chewa) secretary ďš authăr, writer {Swahili) Prime Minister (Ganda) God {Ganda) act ďšăf a play), chapter, half, part, sec tiăn ďšTsăďźnga)ĺployment, labour, work {Swahili) by; is, are (Nărthern & Săuthern săthă& Tswana) introductiăn, preface ďšNărthern sătho& Tswana) act ďźăf a play}, chapter (NărthernSothăďź Tswana} Chief, King ďšNărthern săthăďź Tswana) act ďźăf a play), chapter (Săuthern săthăďźeditiăn, printing (Săuthern săthăďźfirst editiăn, printing
secănd ââďźdedicatiăn (Săuthern săthăďźArabic (language) (Swahili) drawing, engraving (Swahili) English (language}(Swahili) băoklet, pamphlet (Swahili) written by {Swahili) written by (Swahili) cănsidered by, judged by, measured by (Swahili) explained by, translated by (Swahili) translated by (Swahili) edited by {Swahili) căpied, reprinted {Swahili) printed by {Swahili) cărrected by, revised by {Swahili) translated by (Swahili } cărrected by (Swahili) issued by, published by (Swahili) prepared by (Swahili } arranged by, cărrected by, edited by {Swahili) issued by, published by {Swahili) written by (Swahili) the Mombasa dialect ăf Swahili (Swahili) available fră111 (Swahili) guide, leader (Swahili) impressiăn, printing {Swahili) aceăunt, adventure, explanatiăn,story,subject (Swahili) băăk, vďźălume ďšGanda,etc.)băăk, vălume ďšSwahili,etc.)vălume ăne ďšSwahili)
â two â, â, three â, â, four â â five â
intrăduetiăn, preface {Swahili) riddle (Swahili } the Zanzibar dialect ăf Swahili (Sćšďźahili)
- 8 ¡-
kămiti ďš in Hausa alsă kămi tin)
kăskăyebisa kasa kple krataafa kratafa ku lăngă1ăkakuandika kuchapwa na kufasiriwa na kuguqulwe esi Xăseni ngu kuhaririwa na kujanwa zibalăkurungus kusanyikă
kusămkutengenezwa na
kyakyusibwa kyawandiikibwa, kyawandikibwa kyer&ÂŁ ase kyerÂŁwee
labari, labarin laguqulelwa e siXăseni ngu lati 9w9 le
lehlăhălenanig8' lenaneă
lenaneo la li taba lentsăe la ketapele leqephe {plural maqephe) Lesa letlakala likahare likhaă1ăďź see khaă1ăLikita limeandikwa na linale111bedwa ndi Linjila lip<!ji litafi, litafin, see littafi lithăkăďź see thăkălititi utllďźĺ˝ăďź seedďźďźďźăâďźălittafi, littafin ďšăr litafi,
litafin) Littafi Mai Tsarki littafi na daya ďźăr fari, farkăďź
â,â, biyu â,â, uku âďźâďź hudu ďšăr fudu) 11 11 biyar
liyebisa¡, liyebisa Ha nkasa
L
cămmittee (Hausa, Shona, Săuthernsăthăďź Swahili, etc.) căurse (Hausa) căntents (Lingala) and, with (Ewe) page {Akan (Fante)) page (Akan (Twi)) căntents (Tsănga)tă write, writing (Swahili) printed by (Swahili) explained by , translated by (Swahili) translated intă Xhăsa by (Xhăsa)edited by (Swahili) contents (Tonga) the end (Hausa) anthă1ăgy, căllectiăn (Swahili) tă read, reading (Swahili) arranged by, cărrected by, edited by (Swahili) translated by (Ganda) written by (Ganda) written by (Akan (Fante)) authăr, writer (Akan {Fante))
aceăunt, information, neçďź story (Hausa) translated intă Xhăsa by (Xhăsa)by (Yărubaďšand, with (Nărthern & Săuthern săthă& Tswana) chapter (Săuthern săthăďźcăntents (Tswana) căntents (Nărthern & Săuthern săthăďźcăntents (Săuthern săthăďźintrăduetiăn, preface (Southern săthăďźpage (Săuthern săthăďźGăd (Bemba, etc.) page ďšNărthern săthăďź Tswana } căntents ďšsăuthern săthăďź
Dr. (Hausa) written by (Swahili) written by (Nyanja/Chewa) Găspels, New Testament (Hausa) page (Yaăďź
page (Lingala)
băăk, vălume {Hausa) Hăly Bible vălume ăne
â twăâ three â, four II five
căntents (Lingala)
- 9 -
liyingisi 1ăkasa (plural makasa ăr nkasa} 1ăngă1ăka, năngolăka, năngănokalubangilălugha lukaya Lukiikăďź Lukikălupapula ďšăr ălupapula)lya kusaanguna
M
introductiăn, preface (Lingala) page {Lingala} căntents (Tsănga)introductiăn, preface {Bemba} language, languages (Swahili) page ďšKăngďźăďšParliament (Ganda) page (Ganda} intrăduetiăn, preface (Tănga)
M. befăre Hausa names sămetimes stands făr Ma lam {q.v.). Maalim Dr., teacher {Swahili) Maaskăfu, see Askăfumabhuku, see bhuku Mabwana, see Bwana madarasa, see darasa madetembedzăďź see detembedză
madăndăăďź see dăndăămaelezăďź see elezămaendeleăďź see endeleămagazeti, see gaze ti magĺ˝ă
Mahakimu, see Hakimu¡¡ mai, Mai (Hausa plural masu)
mai bugawa mai fassara mai shiryawa mai talifi mai zane-zane masu wasa
maisha ya Majumbe, see Jumbe majuzuu, see juzuu makala makanisa, see kanisa makasa, see lăďźkasamakomani na maktaba Malaĺďź Hallam (feminine Malama) MauçĽ
Mama Mkubwa manenă ya mbele maqephe, see leqephe Marehemu l Marhum , masanauéťďź see sanamu mashairi, see shairi mashamba, see shsmba mashariki
Afrika Mashariki ă
Afrika ya Masharik1' masimulizi, see simulizi Masista, see Sista masĺnăďź see somămasu, see mai
the end (Shăna)
Mrs ďźďźčĄăther (Shănaďšďšăne whăďšHausaďźďšas in the făllowing phrases beginning with mai (singularďźăr masu (plural) printer, publisher trans latărcompiler authăr, writer illustratărdrsmatis persănaethe life ăf ďšSwahili)
article, căntributiăn, feature (Swahili)
written by {Lingala) library {Swahili } Dr., teacher (Hausa} Mother {many languages including Swahili) Măther Superiăr (Swahili } intrăduetiăn, preface (Swahili)
dead, deceased, the late (Swahili)
east {Swahili } East Africa
- 10 -
matafsiri, see tafsiri mateng mats enămau ăyamba-¡ "'¡ maunorăďź see unără
maifodu marĎa marĎho mayani Mazt mbiă mbre emi mbăn mbre mbănakisă Jmbănă 7mbuku see buku and ibuku Mbunge (plural Wabunge) mchapaji mchapishaj i mchezăďźplural michezăďź
na micheză minginemethali
Mfalme mfasiri {plural wafasiri) mfuatanămfululizo mhariri (plural wahariri) Mheshimiwa mhinzămiaka; see mwaka michezăďź see mchezămifananidzăďź see mufananidzămikutanăďź see mkutană
milangăďź see mlangămi pangăďź see mpangă
mis emăďź see msemămitambăďź see mutambămitume,see mtume mitwe ya makani, mitwe yamakani mkusanyaji mkutanăďź plural mikutanăďźmkuu
mlangăďźplural milangăďźmlinii Mlungu, see Mulungu mme nwed,see nwed Mădimămăfetăledi (plural bafetoledi)
bafetoledi ke čĄăfetăledi ke
măkĺ˝i (plural bakomi) măkwadi ďšplural bakwadi)
bakwadi ke mokwadi ke
măla wa ntlha MăličĄămăngăli
măngăli ke
âăamăngwadi (plural bangwadi)
bangwadi ke măngwadi ke
MărenaMărena e Măhă1ă
căntents (Nărthern & Săuthern săthăďźintroductiăn, preface (Nărthern săthăďźintrăduetiăn, preface (Nyanja/Chewa)
căntents ďš Gikuyu)page (Nyanja/Chewa) Mr. ďš Igbăďźdramatis personae {Efik) drĺnatis persănae (Efik)
scene (Tsonga)
Member of Parliament (Swahili) printer (Swahili) publisher (Swahili) drama, play; g帍e, spărt (Swahili) and ăther plays allegory, allegăries, prăverb, proverbs (Swahili) Chief, Kinçďź Sultan (Swahili) translator (Swahili) series (Swahili) series (Swahili) edităr (Swahili) the Hănăurable (Swahili) introductiăn, preface (Shăna)
căntents (Tonga) Cĺ˝piler (Swahili) căďźmmittee, cănference, meeting (Swahili) biä¸ďź central, great, impărtant, main {Swahili) chapter ďš dăăr, gate (Swahili) căntents (GI)
Găd (Nărthern săthăďź Tswana) trans latăr (Nărthern sătho)the translatărs are the translatăr is authăr, writer (Lingala) authăr, writer (Tswana) the authărs are the author is căntents (Tswana) Găd (Săuthern săthăďźauthăr, writer (Săuthern Sotho) the authăr is authăr ăfauthăr, writer (Nărthern Sothăďźthe authors are the authăr is Chief, King ďšNărthern & Săuthern săthăďźPar amăunt Chief (Săuthern săthăďź
- 11 -
mpangăďźplural mipangăďźmue
arrangement, plan {Swahili) and (Lingala)
moiga chapa, mpigachapa (plural¡wapiga chapa,wapi"gachapa} printer (Swahili)
msaada assistance {Swahili) mséăďźplural misemo } proverb (Swahili) Mt. before ăf after saints â names in Swahili stands făr Mtakatifu (q.v.)⢠mtafsiri (plural watafsiri } trans latăr (Swahili } Mtakatifu (plural Watakatifu) hăly, hăly man, Saint (Swahili) mtangazaji (plural watangazaji) publisher (Swahili) Mtĺi (plural Watemi) Chief (Swahili) mtengenezi edităr (Swahili } mtengenezaji authăr, edităr (Swahili } Mtk. befăre ăr after saints â names in Swahili stands făr Mtakatifu (q. v. }- mtăa vi tabu publisher (Swahili) mtăaji publisher (Swahili } mtume (plural mitumeďšĺľăstle, messenger, prophet (Swahili) mtungaji (plural watungaji) authăr, writer (Swahili } mufananidzăďšplural mifananidzăďź illustratiăn, picture (Shăna)
mifananidză na- illustratiăns by Mufundhisi missiănary, Reverend, teacher (Tsănga)Muhăna Lărd ďšHerero)muhtasari abstract, summary {Swahili) muhundzuluxi i the translatăr is (Tsăngaďšmukaddama intrăduetiăn, preface {Hausa) Mukama Chief, King, Lord (Ganda) Mulungu ďźăr Mlungu) Găd (Bemba, Nyanja/Chewa, Yaăďź etc.)Mungu Găd ďš Swahili,etc.)munyări authăr, writer {Shona} mupfuxeti i the adapter is (Tsonga) mus umă intrăduetiăn, preface ďš Shăna)mutambăďźplural mitamboďš drĺa, play (Shăna)mutanen da ke cikin wasan dramatis persănae (Hausa) mutsari i the authăr is (Tsănga)mutu chapter {Nyanja/Chewa} Mvita MÎąmbasa ďšSwahili) mwaka {plural miaka, etc ďš year ďš vălume ďšăf a periădical) (Bemba,
Gikuyu, Shăna, Swahili, Tănga, etc.) mwakilishaji agent (Swahili) Mwalimu (plural Waalimu, Walimu, etc.) Dr., teacher (Nyanj a/Chewa, Swahili, etc.) mwana
Mwana wa Mungu mwand!ki mwandishi (plural waandishi) Mwenyekiti
Mwenyiââwinyi mwishămzee (plural wazee)
na, na-
Nabii nahawu, nahawun Nana ncaakalemba nda tjangua i ndakatulă-ndi
R
child, child of, sănâďźăn ăf (many Bantu languages including Swahili) the săn ăf Găd ďšSwahili ďšauthăr, edităr ďšGikuyu)authăr, writer ; secretary (Swahili) Chairman (Swahili) Mr., Sir {Swahili) the end (Swahili } elder, fatherďźăld man (săďźmetimes befărenĺes,e.g. Mzee Jăm Kenyatta){Swahili)
and (many languages including Swahili }; by {Bemba, Hausa, Lingala, Shăna, Swahili, etc. ďźďšăf ďšHausa)Prăphet (Swahili) granunar (Hausa) grandfather ; Chief, King (Akan (Twi)) authărďźĺiter ďšTonga)çŻitten by (Hererăďźpăć˛ďź poems ďšNyanja/Chewa)many meanings including â,andâ, and â,byâ, Nyanja/Chewa
- 12 -
nd! df n âegwuregwu a ndf să n â egwuregwu a ndiye munyări weriya Ndugu
a im
ă
r11n uzaa ddess nnnNn
'38:>dănya ~ !)g:>dzenya, ngu, ngu-!)Wed, see çśďźwednhanganyaya nhetembănhungamidzăni
nkand âa nkasa, see 1ăkasa
nke, nkE nkeji
nkătă1ănnianim
nnianim ne aseda năngă1ăka ă
~ 1ăngă1ăkanăngănăka , nsăneki, nsănikii'l'.wed ďźăr !)wed ; plural mme ĺwed)
!)wed emi :>w:n-:, ke nyanduri nyaraka, see waraka nyienyim nyimbăďź wimbănyăngeza
nzaikusu Nzambi
Qba, Oba ăbhalwe nguÂ~gbfni ăj ĺ ewĺżďźăjli-lw塎ăkumunyethweyăăkuphakathi ďšăr ăkupakathi)ăkuqukethwe yilencwadi ăkusencwadini
ăkwu DDDali teâăkwu nmalite :,kyerswfă
Ql9run ă1ătshwe nguÂOlobladAn ălupapula, see lupapula ăďźmbănisăt}m9WĺąăngezăOni
dramatis persănae (Igbăďź
dramatis personae (Igbăďźalsă authăr ăf (Shănaďšbrother, cămrade, kinsman ; in Tanzania, Mr., Miss, Mrs. (Swahili) păem, peăms, păetry (Shăna)act ďźăf a play), chapter, part (Tsănga)and, with (Ganda) Găd (Gikuyu) fable, fables, stăry, stăries{Swahili ); fables, stăries (Shăna;see also runganăďź
intrăduetiăn, preface (Ewe)
by (Ndebele, Swati, Tănga, Xhăsa & Zulu ]
intrăduetiăn, preface (Shăna)păem, păems, poetry ďš Shăna)intrăduetiăn, preface (Shăna)and, with (Tsănga ďźďš by (Bemba); is, are (Bemba, Swahili, etc.) băăk, vălume (Kăngăďź
byďźăf (Igbăďźpart, scene, sectiăn ďš Igbăďźintroductiăn, preface (Kăngăďźintrăduetiăn, preface (Akan (Twi)) acknowledgements
authăr, writer ; secretary (Kăngăďźbăăk, letter, vălume ďšEfik)this băăk is published by păet (Shăna)
intrăduetiăn, preface {Akan (Fante))
appendix, supplement (Swahili) annăuncement, nătice (KăngăďźGăd (Kăngăďź etc.)
ă
King (Yăruba,etc.)written by (Zulu} Mr., Sir (Yăruba)page (Yăruba)căntents (Ndebele) căntents (Ndebele, Xhăsa & Zulu) căntents ďšZulu)căntents (Zulu) intrăduetiăn, preface ďš Igbăďźauthăr, writer (Akan (Twi)) Găd (Yăruba)written by (Ndebele) King {Yoruba)
scene (Xhosa) Dr. ďšyăruba)addendum, additiăn (Swahili) King (Yoruba)
- 13 -
&pin ăr!䝤r䝤
ărădhaăviuru
papila pegă
peji pĺž 16pepanhau pheji pi cha
picha zimechărwa na
pănăpuku
puku ea pele ââďź băbedi
rabă
Rais, Raisi rakabuda muna rĎand!k!twă nTrimwe bhuku nĺnunyări uyu, rimwe
bhuku rakanyărwa năďźmunyări uyu ripătirisala risimu rTtairrTtwă nTrită ră rhanga, rită ră sungula,etc.runganăďźplural nganăďź
rungană urwu rwakanyďźărwanaďšďź rungană urwu rwebhuku iri rwakanyărwa na-
rutendă
sahihishăsala sanamu {plural sanamu ăr masanamu) Sarki, Sarkin se id:t!JOde ke !)Wed eini see idude ke nwed, se idude ke
!)Wed emi sehemu
sephaphela
p
Jl
s
the end (Yărubaďšchapter (Yăruba)speech, wărds ďš many phrases să
beginning mean âintrăduetiănâărâprefaceâďźYăruba)catalăgue, list, table (Swahili) căntents ďšHererăďź
page (Tsonga} announcé1ent, notice ĺžărthern Sothăďź
page (Shăna, Tănga, etc.) alsăďź with ďšyărubaďšnewspaper (Shăna)page ďšTsăngaďšillustratiăn, illustratiănĺĄďź picture,pictures (Swahili) illustratiăns by scene (Nărthern & Săuthern săthăďź Tswana) băăk, vălume (Nărthern sătho)vălume ăne
âďź twă
act ďźăf a play), chapter, part, sectiăn(Hausa) President (Swahili) first published in (Shăna)written by (Gikuyu)
anďźăther title by this authăr (Shăna)repărt (Swahili) message {Swahili) hymn, săďźng ďšTsongaďštranslated by {Gikuyu} introductiăn, preface (Tsănga)fable, stăry (Shona ; see also nganăďź
this atăry written by acknăďźwledgements (Shăna)
cărrectiăn, cărrigendum (Swahili } prayer (S¡ćšahili, etc. } illustratiăn, picture, statue (Swahili } Emir, King (Hausa) căntents {Efik)
căntents ďšEfikďšact ďšăf a play), department, part, sec tiăn (Swahili) intrăduction, preface {Tswana)
- 14 -
Serikali ya seripa
shada shada la mashairi
shafi shairi (plural mashairi) shamba (plural mashamba}
sherehe sheri'a, sheria shukrani shumăďźăr tsumăďźsifundvăSikwembu silătshwe ngu-simulizi (plural masimulizi)
Sista ( plural Mas is ta) somăďź plural masomo) săni uwalundenye nde Sultani sura
swifanisăďź see xifanisă
ta taarifa
taarifa ya mwaka Taasisi ta baa tafsiri (plural matafsiri)
tarehe tarihi, tarihin tema
temana
tenzi, see utenzi thăkăďźplural lithăko)thulaganăďź thulaganyăâ
thulagany8 ďšăften făllowed by ăther wărds)
thutăďź thuta
ti (in Twi alďźă eti with plural atira)
tidyăndzăďź see dyăndzătlalehătlhaka ea ntlha tăleătea gă felegetsa
tsamba tsebe, tsç´b;, tsĺbetXĺ˝ăďźplural litlomăďš
T
the Găvernment of (Swahili) half, part, sectiăn (Nărthern săthă& Tswana) antholăgy, căllectiăn (Swahili) anthălogy ăf poems page {Hausa) quatrain ďš păem, săng, verse (Swahili) farm, plantatiăn, plăt ăf land (Swahili) list, table (Swahili) law (Hausa & Swahili) acknăwledgements (Swahili) prăverb, prăverbs (Shăna)lessăn ďšSwati)Găd ďšTsănga)written by (Ndebe 塼e)aceăunt, news, stăry, traditiăn(Swahili) nun, Sister (Swahili) lessăn, letter, reading {Swahili,etc.) arranged by, edited by (YaăďźChief, Kinçďź Sultan (Hausa & Swahili) chapter (Ganda, Swahili,etc. ); illustratiăn, map, picture (Hausa)
by ďźăf (Hausa); chapter (Ewe) infărmatiĺšďź news, report {Swahili) annual repărt, report făr the year căllege, Institute, Schăă1 (Swahili) impressiăn, printing (Swahili) couunentary, explanatiăn, translatiăn(Swahili } date, histăry ďš jăurney ďšSwahili)histăry (Hausa) act ďźăf a play), scene ďšNărthern &
săuthern săthăďź Tswana) act ďźăf a play), chapter, .scene, verse (Nărthern & Săuthern Sothăďź Tswana)
hymn, păem, săng (Săuthern săthăďź
contents {Northern săthăďź Tswana) lessăn, teaching (Nărthern & săuthern Sotho & Tswana)
chapter ďšAkan(rwi ďźďźďšăf (Yăruba)
repărt (Săuthern săthăďźintrăductiăn, preface (Tswana) editiăn, issue (Swahili) intrăductiăn, preface (Tswana) page (Nyanja/Chewa) page ďšsăuthern săthăďź Tswana) story ďšsăuthern săthăă
- 15 -
tatčĄăďź see sh\DDăttDDe
tungăďź see utungăTuranci Turawa, see Bature
uandishi uchambuzi Ufaransa uhlu lwezifundă沚1ărăďźplural ma~hărăďź
mat'iliără me mbuku hăçăm wa kwĺ˝b1'.rĎriaaără wa mwandTki
uhuru Uingereza ujćć˛
Ujerĺani
ukubăngaukugabula izigcawa ulaä¸rasa
ukusantika ukushicilela ukuvuma Ula ya uluhlu lwemihăbe, uluhlu
lwezahlukăďź uluhlulwezifundă
umbhali umbikă
umbănisăumdlalăumefasiriwa na umehaririwa na umetafsiriwa na umfanekisăďźăr isifanekisă 2
u
plural imfanekisăăr imifanekisăďš
imfanekisă yenziwe nguÂumhleli umlăbi (plural abalăbi)ĺ˝ăďźja
Umăja Kisoviet ĺ ăja éĽ Mataif a
umqulu ăkhishwayăUnguja Urusi ushai:ti al-Ustadh
utangulizi utenzi {plural tenzi)
commissiăn, committee, delegation, ĺinistry, missiănďźăne whă is appăintedăďźr sent {many English tranalatiăna)(Swahili)
English {Hausa}
literature, writing ; style (Swahili) criticism (Swahili } France (Swahili) căntents ďš Zulu)aceăunt, message, news, speech, subject (Gikuyu) căntents
intrădue tiăn, preface
freedĺ˝ďź independence (Swahili } England, Britain {Swahili) căččŞunity, fĺŻnily, săciety ďš in Tanzania, President Nyerere âs brand ăf săcialism(sĺahili)
Germany (Swahili) acknowledgements (Ndebele & Zulu) intrăduetiăn, preface (Zulu) page {Swahili) acknowledgements (Bemba) printing { Zulu) acknowledgements (Ndebele) Eurăpe ďš hăme, native land (Swahili)
căntenta ďšXhăsaďšauthăr, writer (Ndebele, Xhăsa & Zulu) annăuncement, repărt (Ndebele, Xhăea& Zulu) scene ďźćăeaďšdrama, play (Xhăea & Zulu} explained by, translated by (Swahili) edited by (Swahili) translated by (Swahili)
illustratiăn, picture {Ndebele, Xhăea& Zulu) illuatratiăns by (Xhăsa & Zulu} cămpiler, edităr ďšNdebele, Xhăsa & Zulu) authăr, writer (Ndebele & Zulu) uniăn, unity (Swahili) săďźviet UniănUnited Natiănspublicatiăn (Zulu) Zanzibar (Swahili) Russia, the U.S.S.R. (Swahili } păetry (SďźĺŽahili)learned ăne, Master {Arabic, used befăre ăr after Swahili names) intrăduetiăn, preface (Swahili) epic ăr narrative păem; activity, work (Swahili)
- 16 -
UTixo utungăďź plural tungăďź
tungă za
utungă wa
uwalembele ni uwalembile nde uwalengele ifikăpe ni uwapilibwilile ni
Va-vatambi vărunganăvatlangi vichorăďź see kichărăvijitabu, see kijitabu viăngăzi,see kiăngăzivisa, see kiea vitabu, see kitabu vi tendawil 1, see kitendawil 1 vutć˛ni bya
Waalimu, see Mwalimu waandiehi, see mwandishi Wabunge, see Mbunge wafasiri, see mfaeiri wahariri, see mhariri Wajumbe, see Jumbe waka, wakar (plural wakăki,wakăkin)wakalilemba ngu wakar, see waka wakishirikiana wakăki, wakăkin, see waka
v
w
Găd (Xhăsa)cămpăsitiăn, wďźărk (Swahili) cămpăs itiăns ăf' wărks ăfcompăs itiăn ăf, wărk ăfwritten by (Bemba) written by (Yaăďźillustrated by (Bemba) translated by (Bemba)
Mr. (Shăna)dramatis persănae (Shăna)dramatis persănae (Tsonga)
the life ăf (Tsănga)
păĺ˝ďź săng (Hausa) written by ďšTănga)
with the căllabăration ăf (Swahili)
wali, walin father, saint {Hausa) Walimu, see Mwalimu wamwafwUe ni translated by (Bemba) wapiga chapa, wapigachapa, see mpiga chapa
war aka {plural nyaraka) wasa, waean (plural waeanni,
waeannin} wasifu watafsiri, see mtafeiri Watakatifu, see Mtakatifu watangazaj 1, see mtangazaj 1 Watemi, see Mtemi watungaj 1, see mtungaj 1 wazee, see mzee Waziri (in Hausa alaă Wazirinďš
Waziri Mkuu wimbăďź plural nyimbăďźWizara ya
letter {Swahili)
drama, play (Hausa} biăgraphy, descriptiăn (Swahili)
Minister, Prime Minister, Vizier {Hausa & Swahili) Prime Minister (Swahili) hymn, eăng (Swahili,etc.) Ministry ăf (Swahili)
xifanisăďźplural swifanisăďź
xivikăxivănoxiyenge
ya rubuta yakapindurirwa kuShăna naÂyaki da jahilci
yalitungwa na yaliyăkusanywa na yaliyĺnăysmekusanywa na ysmetegemea yenziwe ngu-yitJăyolembedwa ndi
za mkati âmu Zĺ˝ďź bwalăZazzau zib'alwe nguÂzibutwe ngu-zifwanikisă zyakasimbwa a zili măomu, zili mubbuku zilizăchaguliwa na zilotshwe nguÂzimeandikwa na zimefasiriwa na zimehaririwa na zimesimuliwa na zimetălewa na zimetungwa na ziqoqwe ngu-
ziqăqwe zahlelwa nguÂziv1să yăkutendazăsănkhanitsidwa ndi zvapera zvidzidzăďź see chidzidzăzviri mubhuku, zviri mukati
][
y
z
illus.tratiăn, picture ďšTsănga)annďźăuncement, nătice (Tsănga)scene (Tsănga)act ďšăf a play), chapter, part, sec tiăn (Tsănga)
has written it, wrăte it (Hausa) translated intă Shăna by (Shăna)down with ignăranee! (Hausa}(N.B. This slăgan sometimes appears ănpublications in languages ăther than Hausa)). written by {Swahili) căllected by, cămpiled by {Swahili) contents ďźĺ¸çĽ1ili)căllected by, cămpiled by (Swal).ili) based ăn ďš Swahili)made by, written by ďšXhăsa & Zulu) chapter (G't} written by (Nyanja/Chewa)
căntents (Nyanja/Chewa) contents (Nyanja/Chewa) Zaria (Hausa) written by (Xhosa) căllected by, cămpiled by (Xhăsa)illustrated by ďšTănga)căntents (Tănga)chăsen by, selected by (Swahili) written by (Ndebele) written by (Swahili) explained by, translated by {Swahili) edited by {Swahili) narrated by, tăld by (Swahili) issued by, published by (Swahili) written by (Swahili) collected by (Ndebele & Zulu) căllected and edited by acknowledgements (Shona) edited by (Nyanja/Chewa) the end (Shăna)
căntents (Shăna)