8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
1/32
en condiciones de
LA GOBERNANZA HDRICA
EXPERIENCIA EN CIUDADESDEL SURESTE DE MXICO
BAses PARA
cambio climtico
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
2/32
PRogRAmA de lAs nAciones UnidAsPARA los AsentAmientos HUmAnos,onU-HABitAtVr Arr,J Ra Prraa Aua saa para a cua Ara laa carb (WAtsAn-lAc)
R gz,
Ar t Prpa PrraaAua saa para a cua Ara laa carb (WAtsAn-lAc)
mara dr Fra da,
crara naa onU-HABitAtPRogRAmA conJUnto PARAFoRtAleceR lA gestin eFectiVAy democRticA del AgUA y elsAneAmiento en mxico PARAel APoyo Al logRo de los odm
car Hrrra, crar naa Prraa cju gbr ea U ma sa
a na Ua m paraFrar a g eva dra Aua saa m para Ap a lr odm (PcAs).
AUtoRes :Rava laa, daa sr, Rgz Vr maaa
eup t:Rbr Paa, Jaz gzz
mar Hrz,cr cabra cva, A.c.
Fraa:onU- HABitAt
d gr Fra era:A char lavrmaraa ca
iraa / Fura:Fr gara-Faba
crr e:Kar sHs: : Hs/111/11sisBn: 978-92-1-132404-4ipr: grup craipr mPrra e: oubr 2011
onU HABitAt mPAseo de lA ReFoRmA 116 Piso 14col. JUAReZmxico d.F. c.P. 06600mexico
l rav r a puba u pra u rra,
abra prpa, rva u ba a arra.
Las denominaciones usadas y la presentacin de este material no expresan la opinin de la Secretara
de las Naciones Unidas en lo que se reere al estado legal de ningn pas, territorio, ciudad o rea,
ni de sus autoridades y delimitacin de ronteras o lmites, as como tampoco, lo relacionado con su
sistema econmico o nivel de desarrollo.
Las opiniones, conclusiones y recomendaciones de este material no refejan necesariamente los puntos
de vista del Programa de las Naciones Unidas para los Asentamientos Humanos, as como tampoco
de su Consejo de Administracin ni de sus Estados Miembros. Todos los derechos del texto impreso
quedan reservados.
en condiciones de
LA GOBERNANZA HDRICA
EXPERIENCIA EN CIUDADESDEL SURESTE DE MXICO
BAses PARA
cambio climtico
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
3/32
43
TUXTLA GUTIRREZ,cHiAPAs:
Vuraba rua a urbae a u pa br rur hr
XALAPA, Veracruz:
Vuraba rua a urbae a u pa br rur hr
contenido
oPoRtUnidAdes y cAPAcidAdesinstAlAdAs PARA lA AdAPtAcin en losseRVicios de AgUA y sAneAmiento
PeRcePcin institUcionAl PARAel mAneJo del AgUA URBAnA
BAJo cAmBio climtico
constRUccin de estRAtegiAsPARAlA AdAPtAcin A PARtiR del dilogo
AlgUnAs ReFlexiones PARA AVAnZARen lA goBeRnAnZA HdRicA BAJocondiciones de cAmBio climtico
liteRAtURA citAdA
53
57
PRlogo | VctoR ARRoyo
PRlogo | csAR HeRReRA
PResentAcin
R ua ur mAra onU-HABitAta a aapa a ab
Un enFoqUe de mAneJo de RiesgosPARA los seRVicios de AgUA
y
y
47
49
18
32
07
18
11
05
y
y
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
4/32
Como Programa de Naciones Unidas para los Asentamientos Humanos, ONUHABITAT orienta nuevas estrategias acciones de poltica pblica para disminuir la vulnerabilidad de las ciudades rente alcambio climtico. As, a travs del apoo del Fideicomiso de Agua Saneamiento de ONUHABITAT del Fondo Espaol para el Logrode los Objetivos de Desarrollo del Milenio, a travs del ProgramaConjunto para Fortalecer la Gestin Eectiva Democrtica del Agua el Saneamiento en Mxico, el presente trabajo reeja las propuestas metodolgicas los resultados del esuero de ONUHABITATrente a un nuevo reto para lograr la gestin eectiva del agua urba
gias de adaptacin, se podr aminorar las condiciones de vulnerabilidadrente al cambio climtico en los asentamientoshumanos de Mxico delresto de Amrica Latina el Caribe.Los resultados ue ause presentan brindan ba
ses para sistematiar conocimientos tcnicos orientados a decisiones a buscar acuerdos para disear polticas hdricas. A su ve, las experiencias se desarrollaron en condiciones de inormacin gestin reales, enciudades medias de Mxico, lo ue permite su rplica en otros pases deAmrica Latina el Caribe.
na: el cambio climtico. Se apoaron procesos degobernana para enrentar los impactos del cambio climtico en el sector hdrico en particularen los servicios de agua saneamiento de las perierias urbanas de Tuxtla Gutirre, Chiapas deXalapa,Veracru; ambas ciudades medias localiadas en el sureste de Mxico.
ONU-HaBITaTBUSCA RESPONDER
A LOS RETOS yOPORTUNIDADES qUEEL CAMBIO CLIMTICO
REPRESENTA PARALOS PROCESOS DE
PLANIFICACIN URBANA,ORDENAMIENTO
TERRITORIAL y GESTINDE LOS SERVICIOS DE
AGUA y SANEAMIENTO ENCIUDADES.
ONUHABITAT busca responder a los retos oportunidades ue elcambio climtico representa para los procesos de planifcacin urbana, ordenamiento territorial gestin de los servicios de agua saneamiento en las ciudades. A partir de los resultados descritos en estedocumento se conclue ue solamente a travs de esueros reales decoordinacin multisectorial de la instrumentacin local de estrate
Prlogoy
yVctor ArrooJEFE REGIONAL DEL PROGRAMA AGUA y SANEAMIENTOPARA LAS CIUDADES DE AMRICA LATINA y EL CARIBE
El contenido tcnico comprendido en este documento de trabajo es innovador en cuanto a suenoue metodologa, pues intenta integrar propuestas soluciones construidas a partir del anlisis socioambiental del dilogo multisectorial,
considerando las tendencias actuales del clima, ascomo los escenarios de cambio climtico las condiciones de vulnerabilidad local en dos ciudades deMxico ue experimentan un crecimiento urbanomu acelerado. Bajo la ptica de gobernana hdrica,
y
y
05 06
y
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
5/32
El Programa Conjunto para Fortalecer la Gestin Eectiva Democrtica del Agua el Saneamiento en Mxico para el Apoo al Logrode los ODM, est dirigido a onas marginadas donde el comn denominador es la pobrea la insufciencia de los servicios de agua saneamiento. Las carencias ue aectan de diversas maneras a lapoblacin objetivo del Programa, se acentan por los problemas desalud derivados de aectaciones en la calidad del agua por los impactos de eventos hidrometeorolgicos extremos, sobre escenarios de altavulnerabilidad social.
nuevos procesos de planeacin del desarrollo urbano de los serviciosde agua saneamiento, en la lnea de adaptacin, considerando losimpactos esperados del cambio climtico.La intervencin de ONUHABITAT en ciudades como Tuxtla Gutirre Xalapa ha sido mu importante, porue atiende onas marginadas, pertenecientes a las perierias urbanas, las cuales presentanproblemas semejantes a los de comunidades rurales: inraestructuradefciente, servicios intermitentes, mala calidad del agua, carencia desaneamiento viviendas en onas de alto riesgo ante lluvias intensas.y
y
Csar HerreraCOORDINADOR NACIONAL DEL PROGRAMA CONJUNTODE AGUA y SANEAMIENTO
y
y
A travs del trabajo en tres entidades ederativas,Chiapas, Tabasco Veracru, el Programa Conjunto busca mejorar la calidad de los servicios en benefcio de la poblacin, en el marco de los Objetivospara el Desarrollo del Milenio, especfcamente en
cuatro de ellos: combate contra la pobrea, euidadde gnero, reduccin de muertes en menores decinco aos sustentabilidad del medio ambiente;ste ltimo, con metas especfcas de incremento delas coberturas de agua saneamiento.Considerar los riesgos ante la presencia de eventoshidrometeorolgicos es undamental para mejorarla gestin de los servicios de agua saneamiento.Es por ello ue es indispensable contar con inormacin sobre las tendencias actuales del clima losescenarios esperados bajo condiciones de cambioclimtico, con el fn de poner en prctica procesos de participacin eectiva ue omenten la co
Sus intervenciones hantenido impacto a nivellocal con la construccinde proectos demostrativos de captacin de agua
de lluvia en escuelas eldiseo de polticas pblicas para la adaptacinal cambio climtico, en
relacin con los servicios de agua saneamiento.Particular nasis se ha puesto en la consulta enlos procesos de dilogo multisectorial para el diseo la validacin de propuestas para la accin ue,a la echa, han brindado aportaciones a los Planesde Desarrollo Municipal, as como a instrumentosde planeacin en el mbito de la Proteccin Civil Programas de Accin ante el Cambio Climtico.
EL PROgRaMaCONjUNTO BUSCa
MEJORAR LA CALIDAD
DE LOS SERVICIOSEN BENEFICIO DE LAPOBLACIONES
Las intervenciones estructuradas oportunamente desarrolladas porONUHABITAT han contribuido a amalgamar las actividades de
distintas agencias en torno a propuestas especfcas, con lo ue se hangenerado sinergias ue responden a la intencin del Sistema de lasNaciones Unidas de trabajar bajo el lema de OneUN; asimismo hanlogrado plasmar un valioso acervo de inormacin cientfca tcnica,en orientaciones claras para la adaptacin al cambio climtico en elmanejo del agua urbana, ue a su ve, se han traducido en polticaspblicas a nivel estatal local.
rresponsabilidad en la planeacin e instrumentacin de acciones
mecanismos de adaptacin ante la variabilidad el cambio climticos.El cambio climtico es un gran desao para el logro de los ODM para la transicin al desarrollo sustentable; en este sentido las ciudades tienen un rol mu importante en la adaptacin del sector hdrico.Por tal motivo, como una de las ocho agencias participantes del Programa Conjunto, ONUHABITAT ha desarrollado una metodologapropia estudios pioneros para disear polticas pblicas detonar
0807
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
6/32
colABoRAdoRes
cra gra Prraacju para Frar a geva dra Aua saa m para Apa lr odm; e er,crar eaa Prraacju chapa; gurHrz, crar eaa
Prraa cju Vraruz;Ajar caja, subrar m Ab Hra naura chapa; ca R, Arazazgzz, Bra va, Fabr Brzak,mu euhua, gra epru, craBazar, laura mza Ajarcrra, pr ap a.
institUciones y oRgAniZAcionescolABoRAdoRAs
FederaleS Y regionaleSsa na Ua m,c naa Aua, iuma ta Aua,
gra Ra RHA x g-cr xi Frra sur.
VeracruzUvra Vraruzaa, c Aua ea Vraruz, srara Pr cv, iu naa ea, A.c., srara darr m Ab, srara sau,srara eua Vraruz,srara darr Arpuar,Rura, Fra Pa, srara darr e, cr eu ca, cj Paa para darr Vraruz,c mupa Aua Pab saa xaapa, Prcv xaapa, iava mrcuaa Aua xaapa.
En el marco del Plan Estratgico e Institucional de Mediano Plazo para ONU-HABITAT
(2008-2013) y a travs de diversos Programas, entre ellos el de Agua y Saneamiento para las
Ciudades de Amrica Latina y e l Caribe (WatSan-LAC), as como el Programa Conjunto
para Fortalecer la Gobernabilidad Eectiva y Democrtica del Agua y el Saneamiento en
Mxico para el Logro de los ODM (PCAyS), ONU-HABITAT ha comenzado a detonar
procesos y acciones para la adaptacin al cambio climtico en el manejo del agua urbana, a
partir del ortalecimiento de capacidades locales y la transerencia de tecnologas sustentables
en algunas ciudades del sureste de Mxico.
e u rupra a pra a rf rvaa a parpa onU-HABitAt
h pr, paruar b rv aua aa prra
urbaa, arra tua gurrz, chapa xaapa, Vraruz, m. s raa ua
a u pra ua araa pa aa prar ra urbaa -
pra aa ara uaa ua a a a a aa
rv aua aa, u ra a u vz, a ra vuraba r a
pa v hrr r.
c a abra br aa upa, a a a v a ua
a, ararzar a r vuraba rv aua r a
ab a, abrr pa r vr r v br
ar ra para a aapa a ab . Aua a araa -
a jr u-ra ur apaa pr br aa upa
vr ru pba , a u vz, azar apra para pr-
raa arr upa aa ua, a para Prraa A A cab
c ea chapa.
l rua b a pra onU-HABitAt bra a ba para azar -
ra a , apar pr para a parpa ar a a
r aapa a ab , para a ru aur a a ua pa
hra rpab r a ab . la a paaa pr u rpaba
ra ua pa arr.
A parr a pra, au r u ua a, ua Prraa
Aua saa para a cua Ara laa carb apa pr-
, a auaa pa u a ra pa pba;
r a a ar paz u pa br a u a vuraba urbaa a
a varaba a aua; a vara u fua a ru apaa para a
aapa a urba a ab .
cHiaPaSsrara m Ab Hranaura, subrara darrUrba ora trrra,
srara Paa darrsuab a srara obraPba darr Urba, srara sura Pr cuaaa,srara sau, srara cap, iu eaa Aua,iu A a a iraPba a Ara Pbaeaa, dr Pr cvtua gurrz, iu Prcv para maj ira R dar, sa mupa Aua Pab Aaara tuagurrz, Uvra ca Ar chapa, iava mr cuaa Aua tuagurrz, cr iva
darr suab Rurnaura ta Aprpaa,crva iraa, maVr A.c., Ab, cj c cua r grjava r saba.
s u ara paa gbr ea Vraruz,a gbr ea chapa, aH. Aua tua gurrz a H. Aua xaapa pra aza paa up onU-HABitAt PcAs pru pr u arr u ra m ara ab ua, u a ru apaa aapa aj aua.
la raza pr Bases para la Gobernanza Hdrica en
Condiciones de Cambio Climtico; Experiencia en Ciudades del Surestede Mxico u -aaa pr F epa para lr odm a rav Prraa cju para Frar a g eva dra Aua saa m para Ap a lr odm pr F Aua saa a rav Prraa Aua saa para acua Ara laa carb ( WAtsAn-lAc) onU-HABitAt.
AgRAdecimientos
reSumen ejecutiVo
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
7/32
La variabilidad natural del clima tiene impactos directosen la disponibilidad y la calidad del agua; millones de
personas pueden ser aectadas por cambios en el clima actual
y por los esperados bajo condiciones de cambio climtico.
e aa ba pr ara urbaza u -pra Ara laa aa a rua ruaur raa aapa apaa prua braza va, ua paa prvva u ra urba aua.A ur a vuraba ua r- r a ab , a ar r-vaa ruar raa ra aj r ar a aapa aahaa a ura hra. e ab rpr-
a u uv r para a aua, a hru, a paa urbaa apa pba.
Aua a arr, onU-HABitAt pruv urz pra Prraa iraa ra r objv darr m (odm),aa a u ra aa pa aa, aa a. e ar a, r a 2009 2011, onU-HABitAt r- par a aa sa na Ua m parpa Prraa cju paraFrar a gbraba eva dra Aua saa m para Apar r odm (PcAs). c par u ava, ra a a rabaj Wasa-lAc,onU-HABitAt ru pr var paraa ru pa pba br aapa aab r hr a chapa Vraruz, m.
Para onU-HABitAt, par a a-v u rr aab a ua,u u aj ra r-ur hr, a ru a p-brza, a parpa, a u r, a paa urbaa ra aba; a r ua jr braza. lapra u rb a -ua, rr a ua brazara aua u a ra r, aa urra v hr-r r.
A parr 22 pr cj A-ra onU-HABitAt (gc22), aprbar vr-a ru br a ua ab u a a br a a apar pra urbaza uab, para jrar a va a pba urbaa vurab. c par u raa r a ab 2010-2013,onU-HABitAt ra u a haa a u
prra :A. Dig sbe icas ci de icasB. Ceaci aeciie de a caacidadC. Fe de aiazas ivadas aa a aicaciD. Sesibiizaci, edcaci esabeciie de edesE. Icaci bsqeda de a eaidad ci-ica a ive isiciae ar Pa era iua m-a Paz para onU-HABitAt (2008-2013) a rav vr Prraa, r Prraa Aua saa para a cua laara carb (Wasa-lAc), onU-HABitAt ha za a -ar uv pr a para a aapa ra apaa a, para a ra-ra a uab a ua, par-uar u rr a rv aua aa.
SIN EMBaRgO,NO TODAS LASVARIACIONESDEL CLIMA SONNEGATIVAS; ALGUNAS
ANOMALASCLIMTICAS BIENPUEDEN MEJORARLAS CONDICIONESDE DESARROLLO DELAS CIUDADES
1 Ubicacin de ciudadesAnAlizAdAs A trAvs del ProgrAmA Conjunto PCAys.
PreSentacin 1211
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
8/32
RETOS EN DOS CIUDADESdel SureSte de mxicoe m, pa avrva ra a rurr. tr ua r-r pa uva ara a, a urra a 2007 taba chapa, a-a u a - a a aruura
a raruura, rv upa urba. la vara r u vv pa u haa,a ar r, v - vara raa hua u aa a aa ar. s bar, a a vara- a ava; au-a aaa a b pujrar a arr a ua (laa 2010, 2011;maaa 2004a, a. 2011).
quz r aaza pr ab a aua.e pa, pru p a ubaj a , pra paraa ua vara a prpa auuaa auar a 10% a ar par pa, au praurapra rur a pba aua haa u 30%, b a uaar vaprapra.
e pr u ura rua a p-ra onU-HABitAt ua a aa par-pa PcAs, ua uv u u j a, apar pr braza u prarar pa ab r h-r paruar rv aua aa a prra urbaa tua gurrz, chapa xaapa, Vraruz m (Fura 1 , pa arr).la ua u aza ra up-
b a pa v hrr r a u vz ua ra pba rurhr. Pr ra par, par pa aba ua rra haa a prra, a upra aa ara a. A uvz, a pra rv aua raza baj uu rrv apa a brura, aua upra 88% aua pab 89% a-aara. e a , ra ara prvr rv aua, r ar a uapba r za a, ar ua a para rar pa u pra baj ab .Fr a ar, hz ar ar -ra br a prba a pra r-v aua ara ra ra a-
b a. Fu a onU-HABitAt, a rav PcAs a abra br aa upa, aaz a vuraba r hr r a ab a, bj-v r ra para a aapa rv aua aa.e arr a u parpar arav br aa upa aa ua a aza rua, pr r r-a para pa pba br aj r aapa a ab . l ruau au pra bra ba para azar - ra a a buar aur- para pa hra. la pra arrar ra ra-, ua a m, u pr u rp-a r pa Ara laa carb.
2. A ca ca
ca ca cc
3.A -ac ca c ac
ca a c
4.Ppa
pa pcapca
5.d -ac/-ca
ppa fa
6. iaac
a
iac cac
Apaca a aapac caa ca cc
EL CaMBIOCLIMTICO
REPRESENTaUN NUEvO
RETO PARA LAGESTIN DEL
AGUA, ELDISEO DE LOS
SISTEMAS HI-DRULICOS, LA
PLANIFICACINURBANA y LASPOLTICAS DE
POBLACIN.
Estrategia metodolgica para el diseo de orientacionesen el mAnejo del AguA urbAnA, APliCAdA en lAs CiudAdes de tuxtlA gutirrez y xAlAPA en mxiCo.
2PARADISMINUIRlA VUlneRABilidAdde ciUdAdes y RegionesFRente Al cAmBio climtico,es de lA mAyoR ReleVAnciAinstRUmentAR estRAtegiAs
integRAles de mAneJo deRiesgo y diseAR medidAsde AdAPtAcin enFocAdAsHAciA lA segURidAd HdRicA.
ACERCAMIENTO DE ONU-HABITATa la adaPtacin al cambio climticoe a bua apab a r-a br aj aua urbaa, -rar uar apa ara. la prra a a abra u a br r hr rv aua pab aa-. A ua, ar a a a aazar ar ab ,a pa pra br r hr ur-ba. lu, aazar ru paa- br a, a a prp -a ua ara a prba u a va para rara. Fa azar vaar aua ra pa u pr-
a rar pa, prraa a bra, para u prr rua. e a Fura 2 apra a raa a aa apaapr onU-HABitAt.A ua pra ua brv rp aa ua a apa, arraa r abr 2009 a 2011, pr up rabaj onU-HABitAt.
1. Diagsic de sec dic de s sevicis de aga saeaiee a br u paraa r hr ra ur aua pab aa.s raz ua prpva aj r aapa a ab , u par-uar praa a a ar vura-ba a prra aa ua, ra avuraba ua, rava -aba.
vulnerAbilidAdnormativa
vulnerAbilidAdsocio-ambiental
vulnerAbilidAdinstitucional
(cp pcca)
1. dac c c c aa aa
1413
PResentAcin
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
9/32
aa ua), a aba- aa ua (vuraba -aba), aa a ar ab - (a aaza pb rurra) p p-ua u a r a v hrr.
ea prpua prar a pa ur aba para a apa .
5. Dig i-acaa a defici de acciesUa vz aa aua prpua prar a- para aa ua, razar ar parpav u prr a vaa rua a ru aur u-ra. e a-r aazar a ar rav arr urba (a, aba -) ur a a aa a aj r ar ab , paru-ar b pra rv aua aa. e pr rab -pra a za ara a u aua a ara har r a ab , pa hap br a pba
urbaa ar vuraba.6. Iegaci de ieacies de ica eaes gaas a ive icia esaaPrr a aur prpua a, raza-r a v a aa brvuraa aj aua urbaa, para auaru u u paa a pba. s r apra para Pa da-rr mupa aa ua (pr jp: H. Aua- xaapa, 2011), a pa ra Pa Aa cab c ea chapa , PAcccH(gbr ea chapa a. pra).R, a apra para rara aa ravraa a ara u-pa u vua br aa, a pa jra rv aua aa-
a u pr v.
s ar ru paa ubra-a a v a aa, u rpra a prpara a a varaba a, b, u a r a pra rv- aua. s uv pa a a b u prra ua a
para a aapa a ab aurba.
2. Aisis de edecias de cia esceaisde cabi ciics ararzar a a praura prp-a a aua para aa ua ar ab . s ar v r- prar baa hr, u-a ab 2c praura ua u- u 5% a prpa auuaa aua, pr 2010-2060. e a a a -ar a u arra a parr a aua- a u prv (maaa 2004b;2005). A u vz, para a a brva, uz ua ba a ua praura prpa auuaa, arraa pr a Ua
iva ca (cRU, pr u a ) a Uvra ea Aa (mh J 2005). eaba a ua ru 50k 2 pr- u pr 102 a (1901- 2002). Pr u par, ar a ba pr pr r a 1970 1999. A, rur ab raza a a a Rr- pr cp Prpa (PcR) uzar aaa prpa ua auuaa prau-ra a ua razaa baj ar A2, A1B 203. Fa, rbr pa pra baj ab rhr urba.
3. Aisis i-ac csa c acescave ades de decisies
Prra, a ar pa- rva, r, au u prpa r rara a u a paruar, a, a ab; a u pra ra, rur -pra para a rua pa ra-a, pr , a u rara rurva para a pa (tar a. 2001).s aar ar a ar aur arr : a ra u uzara para ar; u , bjv prraa p;u aua para ruar a; u praa auur a a u pra aprar a pr. erua a u a rvaa p parpa u ar pura r pr aru rua pa pba paraa aapa a ab . s rar v
aa upa, a r prva, p-
b, aa a a v.Fu a ar 29 a-r aa rvaa, ua16 pra a r pb, 6 aaa, 4 a a 3 a up paa ura. d 29 a-
r, 13 parpara a apa paa, 26 a a,6 pa a 14ar r vaua.Ua vz a prrza ar aa a ua, razar rva pru-a, aa a rr pra aj rur hr a vurba, ar prba pr-pva rv aua, va-rar rhr ar prpua ar av para arar a vuraba rr a ab a.e jr vaa -ra ar r ava uaava-parpava,a ua u aj auaurbaa r a va -aa, a a prp a ua ara ab a u pb pa. A uvz, a b a ap ar av u ajuaa a a a za u aa r. a uv u ba pr va br rur hr aapa- a ab , ra a
a a prp a -a u vua a prb-a aba r par pa (ine-PnUd-UnAm 2006; ine2009; laa a. 2004; laa 2006;laa nr 2007; laa, maaa nr 2008).
4. Desa de esaseiiaes de ica bicala prpua prar a-rrar a ra a r hr rv aua aa(vuraba ua r-a a apaa para a-
jar rur hr a prv
rv aua aa
EL DILOgO PERMITI ELINTERCAMBIO DE EXPERIENCIAS y LACONCIENTIzACIN ACERCA DE LA FUNCINDE LAS CIUDADES EN LA TAREA DE HACERFRENTE AL CAMBIO CLIMTICO, CONESPECIAL HINCAPI EN LOS EFECTOS SOBRELA POBLACIN URBANA EN MAyORESCONDICIONES DE VULNERABILIDAD.
PResentAcin15 16
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
10/32
km
0 52.5
1817
TUXTLA GUTIRREZ ,cHiAPAs
Principal ncleo urbano a a; ra ra 12% a pba a 99.5% a pbaupa.
La edad media de loshabitanteses de 24 aos, u a ua pba jv apa praa u ra ra.
Aunque la tasa decrecimiento anual va endescenso, a u bajar 3.95% u14 a.
A nivel municipal, 2005, praj pba 5 a u hababa uaa u 1.9%; a, 26.0%; ar aaa a 6.7%.
El ndice de ocupacinhabitacional ha u 5.41 hab/vva 1990a 4.30 hab/vva 2000 a 4.03 hab/vva 2005,
u a 124,754 vvahabaa.
Para el ao 2008 ar 567,350 haba.Para 2020 pra ua ua u a r r607,299 950,000 pbar ra 96,000 uva vva.
Para el 2005 se identifca Tuxtla Gutirrez comola tercera ciudad mediadel pas A muA ra araa, u 37% u pba vv
a .Se calcula para el 2020
una densidad de 86.4 hab/ha u ar u rurba 2,104 hraaa, prar a apbaa a prra.
En la Carta UrbanaMunicipal pra 29p r urbapara a 2020, uaupr a 3,095.2 ha ura prra prrvaa 13,202.1 ha.
Fuente: CONAPO 2005; INEGI 2005, 2006; Subsecretara de Planeacin y Evaluacin 2008; H. Ayuntamiento de Tuxtla Gutirrez 2007b, 2008a; UANF 2002.
EL CASO DE
Esta ciudad se ubica en la parte central del estado de Chiapas
y est asentada en la subcuenca Tuxtla Gutirrez de la cuenca
Ro Grijalva-Tuxtla Gutirrez, de la Regin Hidrolgica
Grijalva-Usumacinta; la ms caudalosa del pas.
El municipio tiene una extensin de 412.40 km2,con una mancha urbana de aproximadamente 80 km2
(H. Ayuntamiento de Tuxtla Gutirrez 2008; Kauer 2005).
e a up prpa ub-h uva vra. la au rr vara r 300 1,600 (s-rara obra Pba darr Urba, 2007). cua 60 k2 ra aura pra, u rpra apraa 14% uupr 0.3% rrr aa (gbr ea chapa 2007a;srara obra Pba darr Urba 2007; smAPA-imtA 2009).la ar par up ura va tua. e a para pba rr ra r saba, rb afu arr sa Au, Jua crp, la chaa, e ca, Parra,Papak, Pbak, Ppak, Jaapak, sa Ru, e sp, saa Aa,crr Hu, e Zapa Arr Ba, r r (iu eaa
Aua 2009a, 2009b).
cARActeRsticAsde lA PoBlAcin
y del sistemAURBAno
EN La PERIfERIa URBaNaLAS VIVIENDAS SON DE
MATERIALES LIGEROS
y PRECARIOS,ALGUNAS DE ELLASNO DISPONEN DEAGUA ENTUBADA,DRENAJE NIELECTRICIDAD.
Un enFoqUe de mAneJo de RiesgosPARA los seRVicios de AgUA
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
11/32
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
12/32
la uba r saba uafu, u ruza pr a a u-a, ra u ra urbaa a pbaa u-pa uja a uarurr. la ua pr
bra a ru vra raruura a a-ra a a cpa, p va r u a p-ba ua vv, a ua uaa, ab a. e apar baja r a ua prpa a pr uva a a pr a ua; aza prra, a aa av ava aua.la prra r br rr p pruaa, arap a baj a u ua a prv rv aua aa, uaur r rv pb urba.e r pu a prra rra vva aua pab prpr "Aa" "mu Aa" (haa 100%) a u a pr-
aj vva raj aar. la prra r r tua gurrz upaa pr rup u a prpr pba a "Aa" (12.3 a 15.1%) "mu Aa" (15.2 a 23.5%). l urr a prpr pba (haa 27,2% a
pba r).
El crecimiento peririco urbano de Tuxtla Gutirrez se desplazahacia reas de conservacin ecolgica, cua integridad es estra-tgica en la prevencin de riesgos; a a a a laa. e ab u u pra aravar a ua prvarav, a aar hba praa para a va vr (t-rra Vr, nauraza cuura, A.c. 2009, pr). A u vz, a brurava a par aa a ua rbu a a u -urr ra ua barrra prra para a e ca sur a za ra Va A.la pa a r aba pb haa ra r
rva a a ua aa a, bar, avra a urbaa za r a v r a.e ua, a vuraba rua a prra urbaa tua gu-rrz raa, r r, pr u ar :
epa urbaa br ra a r raa para a a a hra a ua r saba.
iua a rpra rr aba a paa arr urba a rua r a ua.
oupa r r arr, bru au pr a-a za prpa a ua.
oupa rr upb a za pu a urr- ar aua.
dara aua rua ru r r afu u ba r saba.l r, a a aba, ha v- a vuraba r a ab a paruar
a uva a a pba aaa a prra tua gurrz.
r ss pps , ss v ns m.
S p sp s s vs 3,000y 4,000 , s s ss sp y s yspps, s 1,000 s.
eps s hs s y .
l s y s s h h, h p ss.
F ss ss ss y
vs hs s.
eps s ss hs y p s p vs s.
l p v s vs s pss y p y vs.
eps vs s ; p p sp s 40c pv.
e rs s p 353 h, s vs; a rs , s s 40 h.
s v ps s .
e ss y s s s
s ssps ss y svs. e y s s s v vs s s s ps pps s pps p .
ls ss s ss y ss ss s S ps s , s ,p v s ps.
e p s sp h s sv p vs ss.
RHA XI,FRONTERASUR
ELEMENTOS DE RIESGO
HIDROMETEOROLGICO
UNIDAD DE
GESTIN
elementos PARA entendeRLAS CONDICIONES DE RIESGO REGIONALqUe inFlUyen A lA ciUdAd deTUXTLA GUTIRREZ EN CHIAPAS.
CuADro 1.
EN LaREgINSE HANCONSTRUIDOCONDICIONESDE ALTAVULNERABILIDADFRENTE A LLUVIASINTENSAS.
ESTADO
DE CHIAPAS
CIUDADTUXTLAGUTIRREZ
TUXTLA GUTIERREZ
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA
onU HABitAt
onU HABitAt
22
Col. Cuevas del Jaguar, Tuxtla Gutirrez
Viviendas, Tuxtla Gutirrez
21
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
13/32
Tendencias de lluvias intensas (pcp > 20 mm/da).
Das (# con precipitacin muy intensa)
9
13
17
21
25
11
15
19
23
1951 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2003
Tiempo (aos)
0
10
20
30
40
1951 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2003
Duracin de periodos fros
(Das (# por lo menos 6 consecutivos)
Tiempo (aos)
Duracin de periodos calientes
0
5
20
30
10
15
25
1951 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2003
(Das (# por lo menos 6 consecutivos)
Tiempo (aos)
EL CLIMA y SUS IMPACTOS SOBREEL RECURSO HDRICOe up a a ubh uva v-ra. la praura a aua 35.4 c a prpa puva arr 900 aua. dura pbr ubr prauva pa u ura 24 hra.
e tua gurrz a aa praura a ura u rar 30 33 c (Fura 4 a ), bar r prauraa pu ar pr a 40 c ura pravra.tab apra ua ara a haa v a ar, a u vz, ru (Fura 4 b ). l v pr para a au pra aa vz ar rua, a a praura aa 38 c. e a a praura a, pra varr a 10 c, u, r a 5 c (Fura 4 ). la a aaa r a u p h u ra praha apar (Fura 4 ), pr u ha ra a rpaza a h.
e tua gurrz a uva a u arr rpa ara, r, p uva 50 24 hra ru (Fura 5 a , pa u). n ba, r p uva a
ara (pp > 20 /a), par ar u (Fura 5 b ).
Temperatura mnima
Rango
25%-75%
Media
Outlers
Extremos
28
24
20
16
12
8
4
26
22
18
14
10
6
2E F M A M J J A S O N D
Tiempo (meses)
Temperatura (C)
El clima actual en Tuxtla Gutirrez - Temperatura a b 4
a b5
a b
CON MAyOR FRECUENCIA SE TIENEN EvENTOS DE PELIgROPaRa La SaLUD, LLEGANDO LA TEMPERATURA MXIMA
A MS DE 38 C.
Temperatura mxima
10
20
30
40
15
25
35
45
50
Rango
25%-75%
Media
Outlers
Extremos
E F M A M J J A S O N D
Tiempo (meses)
Temperatura (C) a b
TUXTLA GUTIERREZ
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA
El clima actual en Tuxtla Gutirrez - Lluvias
Razn de precipitacin diaria climatolgica
Rango
25%-75%
Media
Outlers
Extremos
0
40
80
120
20
60
100
140
160
E F M A M J J A S O N D
Tiempo (meses)
Precipitacin diaria (mm)
24
ComPortAmiento de lA PreCiPitACin en tuxtlA gutirrez
23
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
14/32
( )
Cambios esperados en la temperatura media anual para el periodo 2010-2060, bajo condiciones de cambio climtico,segn distintos escenarios de emisiones de gases de efecto invernadero, en Chiapas.
( )
b
a
El cambio climtico en Tuxtla Gutirrez - Temperatura6 a b
la pr ab para m, bajuaur ar , ura u r
a praura. e a chapa, para pr2010-2039, r r 0.9 c(Fura 6 a ), ua pr 0.5 c.
Para a pr- , r- pra -praura a aua upr aaza 1.5 c a par r-ur a (Fura 6 b ).Haa a aa oaaa Vraruz, au par r a-
r a 0.1 c. Baj ar A1B par ab ar au arr 0.1 c, rp a b baj
ar A2 (Fura 6 6 ).
LaS PROyECCIONESDE CAMBIO CLIMTICO PARA MXICO,
BAJO CUALqUIER ESCENARIO DEEMISIONES, MUESTRAN UN INCREMENTO
DE LA TEMPERATURA.
se APReciA UnAclARA tendenciAHAciA mseVentos deondAs de cAloR;ms FRecUentes.
TUXTLA GUTIERREZ
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA
onU HABitAt
2625
eca A1b
eca A2
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
15/32
EL CaMBIO CLIMTICO COMIENza a MaNIfESTaRSE
EN EL AUMENTO DE LA INTENSIDAD y EL NMERO DEEVENTOS HIDROMETEOROLGICOS EXTREMOS
Cambios proyectados en la precipitacin (%) acumulada anual, para el periodo 2010-2069,bajo condiciones de cambio climtico, segn distintos escenarios de emisiones de gases de efecto invernadero en Chiapas.
Precipitacin (%) acumulada anual
ba
7 a b
Precipitacin (%) acumulada anual
E a za s de mxic e cabi ciic za a aar au a a r v hrr r- (Auar a. 2005). e ua a a pr prpa aua chapa, baj ar A2 para pr 2010-2039, ab pra a ur a rra taba, pra ua ru r 5 10% (Fura 7 a ). la prr , para pr, r 5 a 10% a ar.
Para pr 2040-2069, a aaa ava prpa ha a a ur chapa, ua ru haa15% (Fura 7 b ), ra u r a r, ab r 5%. Baj ar A1B, ab prpaaua para a prra par xxi (2030) 5%. l ar a-b rra a ur a r, a prpa rur haa 20%, rp a a aua (Fura 7 ). la pr a r 5 10%, p ur chapa, r 10 15%.
TUXTLA GUTIERREZ
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA
onU HABitAt
El cambio climtico en Tuxtla Gutirrez - Lluvias
Tuxtla Gutirrez, Can del Sumidero
2827
eca A1b
eca A2
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
16/32
Balance hdrico para los alrededores de Tuxtla Gutirrez
y bajo cambio climticoen condiciones de clima actual
300
E F M A M J J
Tiempo (meses)
A S O N ED
200
200
0
DEF
-DST
+DST
SURP
Tiempo (meses)
300
Precipitacin (mm)
200
200
E F M A M J J A S O N ED0
Precipitacin (mm)
mm/da
Escenarios de cambio en la intensidad de olas de calor y la intensidad de las tormentashacia finales del s. XXI en el sureste de Mxico.
Ondas de calor Tormentas
( )
8
9
Cambios esperados en eventos extremos en Tuxtla Gutirrez
Impactos del clima sobre la disponibilidad de aguaen Tuxtla Gutirrez
e ua a v hrr r, tua gurrz aa ar pra rar arr 3 c a raa, arr 3 /a (Fura 8 ).
l ar ab a za tua gurrz au ab 2 c a praura u 5% auva, apraa haa a pr , a pba aua r a ur, br raa aua upra. spu brvar u uprv aua rura vra,ra u ura , auara (Fura 9 ).l v prpa ra a paar a aa aua, a raprar ra aa ura a uva ur-. d ua ra, au praura ur a aa
u aua, u a aa a ab aar.
LOS EvENTOS DE PRECIPITaCINEXTREMA INTENSIFICADOS IMPACTARN LA CALIDADDEL AGUA, AL TRANSPORTARSE GRANDES CANTIDADES DESEDIMENTOS DURANTE LAS LLUVIAS FUERTES.
TUXTLA GUTIERREZ
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA
onU HABitAt
30
Ro Sabinal, Centro, Tuxtla Gutirrez
29
ba
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA
3231
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
17/32
La ciudad est situada en las aldas de los cerros Macuiltpetl
y Core de Perote, entre la Sierra Madre Oriental y el golo
de Mxico. El municipio de Xalapa representa el 0.16% del
Estado de Veracruz. Su altitud promedio es de 1,460 msnm
y tiene una extensin de 118.45 km (H. Ayuntamiento
de Xalapa 2005).
e up xaapa a pa ua praura aaua u fua r 11 17.5 c a prpa a aua 1,552.8 . e xaapa fu urr upra 27 r-ua u u a par baja a ua a a r sr s, a a arr carr Papa. e ra 45 aa-a 5 a, r ua ara. l aaa aa urr rr maup, au a praa rvaru ubra va.la za urbaa xaapa ra rpaa a r -ra a raa pr rrr up. A a ua xaapa, u a abra upa cap, Ba-ra, d R sa Ar. e ra rpaa ha 528,378 haba
rbu 41,310.57 hra.
Crecimiento poblacional a a a u. srpra 413,136 haba para2005; a 423,471 para2010 670,589 para 2020.
Xalapa tieneprincipalmente unapoblacin de jvenes r a, au jv.
Se espera expansinurbana haa a prra a ua, prva pbrza ara rv b, prarr aa, barraa ra u ab.
Tiene una ReservaEcolgica Pruva uaRrva Rra; a prpara vr r a rrva rrra.
Para el 2005 se ubicaa Xalapa como la sextaciudad media del pas
"A" "mu A" ra ara a, a 26% u pba vv a.
Las colonias periricasu 48.5 % a a aha urbaa.
SE ESPERa UNINCREMENTO EN
La DENSIDaD EN LAPORCIN NORTE DE LACIUDAD, EN COLONIAS
EN PROCESO DECONSOLIDACINy EN POLGONOSDE POBREzA.
cARActeRsticAsde lA PoBlAcin
y del sistemAURBAno
XALAPA,VeRAcRUZ
EL CASO DE
MEXICO
140
GuadalupeVictoria
Unidady Trabajo
IndecoAnimas
El Sumidero
Veracruzana
ParqueNatura
Lomasde
Hidalgo
Cerrode la
Galaxia
E IC
Diamante
Ebano
A.
Ruz
Cortin
es
LzaroCrdenas
AlosSauces
Tajn
Granada
20deNoviembre
Presiden
tes
In
dependencia
Or
iza
ba
J.D az
EnriqueRebsamen
MEXICO
140
Museode Ciencia
ParqueBicentenario
Cerrode la Galaxia
ParqueLa Martinica
ReservaLucas Martn
CerroMacuiltepetl
ParqueJurez
ParqueLos Berros
ClubHpico
MercadoSan Jos
VERACRUZ
Xalapa
Xalapa
km
0 2
XALAPA
q
Fuente: Capitanachi 2008;Gobierno del Estado de Veracruz 2005.
3231
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA3433
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
18/32
e a urba ra pr raza a pr bru rrr aa. e r ha a u za ra rr urba-aba, rua ua vr-a raz u raa. la aha urbaa ha rpr ara ra u ur para ajar pba prv ra va ra par a, pr ab oaaa,chapa Puba. n ra ar aa p- pbrza a prra a r a ua, u aa a prrara pr par a srara darrsa (s).Xaaa esea agas iiaes aa bidasevicis bas debid a iicad de e-e a i de se. Ags idicades dea beica e a esaci de sevicis deaga saeaie s:
na ar a ua pba r a arr bar za a.
R rbu para rraa a pra a.
cbrura rv aua pab a v u-pa 85.7%; a aaara a a 84%. e a za urbaa xaapa a brura aua pab 88% a aaara, 89%.
e a 2005 rrar 52 a prra aaara.s raza ara aua rua raa urp aua.e ru u hra, u prva a pr a,
ua v pr aa, hrar rr.n ba, ha a urz pra a aa, a a
ru raruura ra ua a a jra a pra- rv aua. A, xaapa ua u br u aba urp rpr aua rua. Auu a bajaaa a u aua ha aa a prv a a prra urbaa, H. Aua rabaja u jra r. Pr u par, Prraaira saa a cua xaapa, pr ar rva a prra, ur aua rua a a paa raa rbur a aa r arr. e bar a xaapa aup Bara, sa Ar tahuaa, ea Zapaa cap (cmAs 2009a).
NO SE RECOMIENDa
CONSOLIDARASENTAMIENTOS ENLOS POLGONOS DEPOBREzA DE COLONIASPERIFRICAS AL NORTEDE LA CIUDAD
VULNERABILIDAD CONSTRUIDAEN EL SISTEMA URBANOPara a hra, xaapa uba a ubr cr, a RHr-Arava (RHA) x g-cr, a pr a cnaa Aua (caua). e a r a pra pr ar r- hrr pr 1980-2000, ar pr
a 300 p aua. la aa pr a pba u prba para brar rv aua, 24,500 aa, a ua 98% rura. s ha aua u prraa aua aa pr 2001-2025 rurr vr ar a 4 p; a aa aua r 8 , 5 rurr para rar a prua (caua 2008a, 2008b).Vraruz a a aa ua pa, rra475 v ura pr 1950-1994. e r ra, r a pra bra u paa a a pba.e a ua r r a a, a rua ua 1 aa 4 a. la upr uab 6,275 k 2, u rpr-a 8% a a. Para a 2005 ra 2,189 aa 1,252,251 haba 118 up, uvr aa (csVA 2005).e cuar 2 (pa u) ura au r
pr aa ua arava.
se HAn enFocAdo esFUeRZos imPoRtAntes AlsAneAmiento, A lA constRUccin de inFRAestRUctURAcontRA inUndAciones y A lA meJoRA en lA PRestAcin
de seRVicios de AgUA.
Vu( 3/a)
Q=1,760 l/s Q= 1,465 l/s
FUENTES DE ABASTECIMIENTO
Pra cbrm PuaA Puaxapac Pae ca
1,000250
25010010060
GASTOCONCESIONADO(l/s)
950150160757060
GASTOUTILIZADO(l/s)
FUENTES DE ABASTECIMIENTO DE LAciUdAd de xAlAPA y SUS CORRESPONDIENTES
GASTOS CONCESIONADOy UTILIZADO
EL GASTO SUBSIDIADO A COMUNIDADES ES DE 167 l/s.
Fuente: CMAS 2009a, 2009b.
XALAPA
onU HABitAt
34
Delegacin Norte de Xalapa
TOTAL
33
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA3635
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
19/32
la ua xaapa arara u ra a r urrua ua pra uva rra. e a za prra,u r aa a ara a a u v aaa pr ava aua apaaa ra a barraaa. db a a urra v, a a ara, ha pr va huaa a prra a ua.l haba a ra prra xaapa ur ara a prv-
u rv aa b. l pbar a par baja a ua xaapa v ru aa prua u rva urr a ara prra. A-a, a ara a r aaara ha av r a ar-a aua ara urp ubrr, u u p-ba para aba aua pa uur. la vurabarua a prra urbaa a ua xaapa r a a urra uva a raa, r r, pr u ar :
Aa r r, bru au pr a-b raruura a pru baura br.
cru hrua u para prr pa ua ava.oupa va rrr u rva a raa rur
aura ra prurbaa; 40% a ua hba uburbaza.
cru vaa upa rar a arara raj a ua urbaa.
dra a prra ua a rva u par aa a ua.
caa r ra urp aua, a upr ara aua rua a r sr, su s.
Aa ara za a r r r.iua raruura pr r, p a a ru-
br pu r prpa r.iu apa u a ra urba-aba
pr paa arr urba.Faa a para rr pa habab a rup u a-
a. ura aa vuraba a uva -rra, pa a pr p pbrza aprra r.
e p s 45 sps y 49 s s; v 2.5 vs p .
es p v ps vs s v s.
S s rHa s svs p y p .
l pp s s y p ss s y s ps.
my s; 475vs 1950 y 1994. c spf 6,275 k2; 8% s.
l s s s s h.
e svs ss 1.6 s pss s p y s 1.9 s s . e s s s hy 838 hs s p y 600 s .
a s y svsy vs p s-ss y ps p .
s v ps s .
Ps s vs s y , ps sps ssss.
RHA X,GOLFO-CENTRO
ELEMENTOS DE RIESGOHIDROMETEOROLGICO
UNIDAD DEGESTIN
CuADro 2.elementos PARA entendeRLAS CONDICIONES DE RIESGO REGIONAL
qUe inFlUyen A lACIUDAD DE XALAPA, VERACRUZ.
LOS PROGRAMAS
DE agUay SANEAMIENTOREqUERIRN DEINVERSIONESMAyORES PARAENFRENTARDAOS PORINUNDACIONES
ESTADOVERACRUZ
CIUDADXALAPA
XALAPA36
onU HABitAtDelegacin Norte ,Xalapa
35
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA3837
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
20/32
1944 1950 1960 1970 1980 1990 200015
20
35
25
30
55
40
45
50
Das (# con precipitacin muy intensa)
Tiempo (aos)
Tendencias de lluvias intensas (pcp > 20 mm/da).
1944 1950 1960 1970 1980 1990 2000
Duracin de periodos fros
(Das (# por lo menos 6 consecutivos)
Tiempo (aos)
0
5
20
10
15
25
Razn de precipitacin diaria climatolgica
Precipitacin diaria (mm)
10
20
30
40
15
25
35
45
Rango
25%-75%
Media
Outlers
Extremos
E F M A M J J A S O N D
Tiempo (meses)
5
a
10
11
b
EL CLIMA y SUS IMPACTOS SOBREEL RECURSO HDRICOxaapa aza a za aa ra a Vraruz. su
a h vara, ua praura a 34.3 c ua
a r 0 10c pr a aaa (Fura 10 a ). su prpa puva
a aua apraa 1,509 . da u a para
var r ua a ha aa a-
a pr a urbaza a ar a ua, rabaj
ra praa baj rr r aa a a
t, ubaa a ur xaapa para ararzar a a aua
a. ea a a u xaapa ha vu rurr
pr a u pu aazar var r br 35 c
(Fura 10 b ).
l var praura a pr pr 1948-2006 ura r 11 17 c. s bar, r a prauraa pu ar a var a baj 2 c a a 24 c(Fura 10 10 ). e prr a, a u raaa a pa nr. Pr rar, var va p-raura a, pu ar raa p u h u a h pra u rpaza.
e ua a pra a uva, prpa a ju pbr (Fura 11 a ), r ju a,u rav a uva vra. la a aua aura u a uva u a (pp > 20 /a) a za t u a xx (Fura 11 b ). s prarar a aa vz ar a uva aua, auu v, pu a u vz rar.
b
Temperatura mn ma
Temperatura (C)
Rango
25%-75%
Media
Outlers
Extremos
24
20
16
12
8
4
26
22
18
14
10
6
2
0E F M A M J J
Tiempo (meses)
A S O N D
LAS TENDENCIAS INDICAN qUE EN XALAPA SE HAN
VUELTO MS RECURRENTES LOS PERIODOS CaLIENTESqUE PUEDEN ALCANzAR VALORES EXTREMOSPOR ARRIBA DE LOS 35 C
XALAPA
El clima actual en Xalapa - Temperatura a b
Duracin de periodos calientes
(Das (# por lo menos 6 consecutivos)
0
20
80
120
40
60
100
1944 1950 1960 1970 1980 1990 2000
Tiempo (aos)
emperatura mxima
10
20
30
40
15
25
35
45
Rango
25%-75%
Media
Outlers
Extremos
E F M A M J J A S O N D
Tiem o meses)
Valores medios
de Temperaturamxima en Xalapa
5
Temperatura (C)a b
a bEl clima actual en Xalapa - LluviasComPortAmiento de lA PreCiPitACin en teoCelo, verACruz
tendenCiA del ClimA ACtuAl en CuAnto Al ComPortAmiento de lA temPerAturAen teoCelo, verACruz, Al sur de lA CiudAd de xAlAPA.
XALAPA
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA4039
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
21/32
Precipitacin (%) acumulada anual
Cambios esperados en las principales variables del clima para el periodo 2010-2069, bajo condiciones de cambio climtico,segn el escenario de emisiones A2, en Veracruz
Temperatura media anual (C)
Baj ab , arr xaapa, a aaa praura aua para p-r 2010-2039, rp a a aua (1970-1999) baj ar A2, r ra 0.7 a 1.0 c, ua pr r 0.25 a 0.5 c, a a r (Fura 12 a ). Para pr- 2040-2060, pra u ar r -praura, u ab uprr a 1.5 c (Fura 12 b ).Auu ra rubr, pra ab -av ea Vraruz, ru haa 10% a prpa auuaa aua a parraa a xaapa. l ab pra r a a varaba raua (Fura 12 12 ).
e ua a v hrr r,
12
ba
a b se PodRAn enFRentARAos cAdA VeZ msdeFicitARios en lA llUViAAnUAl, AUnqUe loseVentos intensos PUedenincRementARse.
XALAPA
onU HABitAt
El cambio climtico en Xalapa - Temperatura y Lluvias
Delegacin Norte , Zona Peri-urbana , Xalapa
LOS CaMBIOSESPERADOS SONMENORES A LOS DELA VARIABILIDADINTERANUAL, PEROLAS AFECTACIONES
A LA DISPONIBILIDADDE AGUA SERN
MUCHO MAyORES.
XALAPA
Un enFoqUe de mAneJo de Riesgos PARA los seRVicios de AgUA4241
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
22/32
arr xaapa, pra para a , u au aau v r praura a r 1 2 c,a u au u rua u 25% (Fura 13 a ). tab prar r arr 2 c a a a a ar, a a pra pr r u avr a a -a bu rua. la uva a pra rarr 1 2 pr a, r a rua v prar 2 3% para a (Fura 13 b ).l ar ab a za xaapa a u a -va a praura a u prpa ruar
r pba aua upra. Haa a prau uprv aua ruza vra, ra u , pra auar. A u vz, v pr-pa ra au praura aar a aa aua(Fura 14 ).la aapa a ab u ar prv; xaapapu apar a u paa ar a var u prba pba aa aua rba v r rab.
Cambios en eventos extremos bajo el escenario de emisiones A2, para el periodo 2040-2069, en la regin de Xalapa, Veracruz.(Eventos extremos definidos por percentil 95).
Temperatura mxima
Temperatura mxima (C)
Precipitacin
Precipitacin (mm)
LOS ESCENaRIOS DE CaMBIOCLIMTICO EN LA zONAS DE XALAPA INDICAN qUE LASELEVACIONES EN LA TEMPERATURA y LAS DISMINUCIONESEN PRECIPITACIN RESULTARN EN MENOR DISPONIBILIDAD
DE AGUA SUPERFICIAL.
13
14
a
b
a b
XALAPA
Cambios esperados en eventos extremos en Xalapa
Balance hdrico para los alrededores de la ciudad de Xalapa
y bajo cambio climticoen condiciones de clima actual
300
E F M A M J J A S O N ED
200
200
0
DEF
-DST
+DST
SURP
300
200
200
E F M A M J J A S O N ED
0
Tiempo (meses)Tiempo (meses)
Precipitacin (mm) Precipitacin (mm)
Impactos del clima sobre la disponibilidad de aguaen Xalapa
ba
oportunIDADES y CApACIDADES44
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
23/32
En este apartado se describen algunos instrumentos de
planeacin gubernamental que pueden apoyar la gestin del
riesgo en relacin con los servicios de agua y saneamiento en
las ciudades de Tuxtla Gutirrez y Xalapa. Estos instrumentos
constituyen una base para incorporar en la planeacin, a los
impactos de la variabilidad climtica actual y a los eectos del
cambio climtico uturo.
oportunIDADES y CApACIDADES
instAlAdAs PARA lA AdAPtAcin
en los seRVicios de AgUA
y sAneAmiento
PRogRAmAse instRUmentosestAtAles y mUniciPAles
elementos de PolticAsoBRe RecURsos HdRicos
Fuente: Gobierno del Estado de Chiapas 2007b; H. Ayuntamiento de Tuxtla Gutirrez 2007b,2007c, 2008b; Sistema Estatal de Proteccin Civil 2007; Subsecretara de Proteccin Civil 2008.
P ds chpsS 2007-2012.
ly P cv es chps.
c u 2007-2020.
as es rs (2007).
Ss a Fs ns es.
P cs p tp lvs ycs tps. nve (2008).
P cs p tp lvs 2009(d P cvmp).
P a c a dsss.
P mp ds2008-2010.
P H ip es chps.
is es aesps c agp t a (gtac)
ly as p s chps
e a r tua gurrz pra au prraa para r varab a ha a a pra Pr cv.e paruar, Pa darr chapa sar 2007-2012 (gbr ea chapa 2007b), pa aua a u pra -ur a vuraba a ab a, r uaa: eabr u prraa a a r urba, u uaru r ap para arar ra urbaa. Fruar ur u hru a p para r r a ava aua, a a ru ua vara pra ruara u a aara. dar, raar rar u u r r afu saba suhapa, aazar urr. cpar rrva rrra para rubar a a pba aaa r urr upra. Rvar ra ra br a prrva ab.la prava Pa ca nuv eu (subrara Pr cv 2008), a cara Urbaa mupa 2 007-2020 (H. Aua- tua gurrz 2007b) a r Prraa A a cab c ea chapa (gbr a chapa a. pra) u abra, bra prua para a aapa- a ab a v a.tua gurrz ua ra pa arr a parr u u-ab u rur aura ru raruura parar, vaua aj r aa v r a. s ab r ava jur para a pa raa a ab para rar a pr v.s ua, a a v razaa a parpa rpab uuaa a paa arr, ua ra prua para a
aapa a ua.
TUXTLa gUTIRREzCUENTA CON GRANPOTENCIAL DE DESARROLLO A PARTIR DEL USOSUSTENTABLE DE SUS RECURSOS NATURALES yCON INSTRUMENTOS E INFRAESTRUCTURA PARAMONITOREO, EVALUACIN y MANEJO DE RIESGOS
ASOCIADOS CON EVENTOS EXTREMOS DEL CLIMA
onU HABitAtplanta potabilizadora paso limn
oPoRtUnidAdes y cAPAcidAdes instAlAdAs PARA lA AdAPtAcin en los seRVicios de AgUA y sAneAmiento4645
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
24/32
e Prraa Vraruza a cab c a a ea Vra-ruz a a vauara aa a paa a a varaba a.epz a arrar ha var a r a Uvra Vraruzaa, iu naa ea (ine) a ebajaa Bra, u ar ap cr ca a Ara a UnAm iu ea, A.c. (Uvra Vraruzaa 2010). A rua,pr u va arv ra p ara a u, -aa pa bjv para a u ab. e r hr paa bjv ba a a a-a, a aa ra a a ara
praa a uva a a ar. s prp ab arrarraruura a ara ra. Aa ua ucr eaa eu ca, u rpra u ava uapara abrar a aapa a ab ara ravra.
PRogRAmAse instRUmentosestAtAles y mUniciPAles
elementos de PolticAsoBRe RecURsos HdRicos
Fuente: Gobierno del estado de Chiapas 2007b; H. Ayuntamiento de Tuxtla Gutirrez
2007b, 2007c, 2008b; Sistema Estatal de Proteccin Civil 2007; Subsecretara de
Proteccin Civil 2008.
P H es.
ly as es;ss y s s.
ivs p s
svs ; P i S, PiS.
cs sp v s.
ips ss p .
P V ds 2005-2010.
c es ess c.
ly P cv es.
gs p s pspvs p vssps : PF P cv,m Pv pe es,P lvs y P p tp Hs.
P V c c, PVcc.
P es useps y dsss g es V (2009).
P V P cv1999-2004 / 2005-2010.
as es y as mp rss.
r ds ump, 2008.
Fuente: CSVA 2005; Gobierno del Estado de Veracruz 2005; Secretara de Proteccin Civil 2009;www.xalapa.gob.mx
xaapa ua u va arv br urur hr ab u pa. la ra r-pra auaa , pu r ua hrraa ua-a a ru apaa aapa a ab
para a ra ua a urba.
EL PROgRaMavERaCRUzaNO
ANTE ELCAMBIO
CLIMTICOCOLOCAAL ESTADO DE
VERACRUz A LAVANGUARDIA
NACIONAL ENLA PLANEACIN
ANTE LAVARIABILIDAD
CLIMTICA.
onU HABitAtDelegacin Norte, Zona Periurbana de Xalapa
CuADro 4. 4847
pErCEpCIn InStItuCIonAl
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
25/32
El ejercicio de consulta con actores clave de la ciudady tomadores de decisiones de diversos niveles de gobierno,
se enoc a la caracterizacin de la problemtica y a la
obtencin de recomendaciones sobre el manejo del agua.
Las entrevistas se realizaron durante octubre y noviembre
del 2009. Las principales sugerencias de actores institucionales
de cada ciudad se sintetizan en los Cuadros 3 y 4.
g v ss p h.
b p s ps .
rf ps ps s s vsps.
apvh ss v.
Sp s ss s pvs.
ds p p .
c is es m
H v vsy s ps p sss , y ps s, .
Pp f ss y ss : sp, s,ss y s.
rv h h y .
c s s s pss p sss.
ds p y .
PRoPUestAs mencionAdAs PARA enFRentARlA PRoBlemticA de los seRViciosde AgUA Ante cAmBios en el climA,PARA xAlAPA, VeRAcRUZ
CuADro 3.
rvs pf s p sp, p y vs p.
F s ps p is es a v s s s s
h.a s ps is es a S m a Hsn.
mf cs c p p s .
r s ss s s y s ssp h .
r ps ss ss s s, s s sv.
cs sv v s s s y s ss pp s s.
d s svs y s .
Pv pp p y .
cp ps p v y p p s.
e s, s psy s p v svsy ss.
a ps p v ss y s s.
l s s ps p v S ma Hs n y P cv.
t v y sps p s.
u pvs s p pv p p p h s s y ss.
t s svss p s s vs .
r ps y ps p s ss.
PRoPUestAs mencionAdAs PARA enFRentARlA PRoBlemticA de los seRViciosde AgUA Ante cAmBios en el climA,PARA tUxtlA gUtiRReZ, cHiAPAs
la prpua a ura pr ar u-a a prpa pu rvaa urpa a aj rur hr r aua aa. e tua gurrz prb aza a apaa ara, a paa,a a vua pa ra prar a aa rpab a aua.s a arua a pa br raa a a . e arr rpaba aa aa br- para a a a za prurbaa rruar aa vuraba, var a upa u apa r pa br, a var a ra prar para rar ra.
SE DETECTaDESaRTICULaCIN
EN LAS POLTICASDE GOBIERNO y
DISCRECIONALIDAD EN
LA TOMA DE DECISIONES.
onU HABitAt
Hidrante Comunitario en Delegacin Norte, Zona Periurbana de Xalapa
pErCEpCIn InStItuCIonAl
PARA el mAneJo del AgUA
URBAnA BAJo cAmBio climtico
CuADro 5.5049
ConStruCCIn DE EStrAtEGIAS
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
26/32
l ur razar a ubr 2010; parpar vr r br aa, rpra- aa a a v. s r a r rua a ava br aj r aapa a ab PcAs, rf br aua a a r ua r paz u paa br aa upa, ru rab pra prpva ar, a uabza br a a ua ab . e a tua gurrz, ar aar pb a para a aap-a aur a u b fua. U ru a apra
cuar 5.
Los talleres de dilogo y la socializacin de resultados para la
construccin de acuerdos, permitieron contar con propuestas
integrales validadas por los actores de cada estado y ciudad
sobre posibles acciones de adaptacin al cambio climtico en el
manejo del agua urbana.
rs s s s sv s s s .
P s s s .
P s ss s .
ds ss p y vsy s pvh.
av s .
ip p ps svs.
ds pss vs y s v-s.
e, p y spvs p pvv s s s.
e ps s p f,p s s.
V s s s s s p s.
r ps vvs s s vs s.
d s hs v s y ssps.
ds p p s p s sss .
rs p v s s ss y ssss.
Pv p sy s ss p s ps ps s s.
i , y s svs .
ds s ss p s p p p.
sntesis de lA RelAcin de PRoPUestAs de Accin,VAlidAdAs en el tAlleR de dilogode tUxtlA gUtiRReZ, cHiAPAs
la a uva a pr ar prrzar ra arprupa, prr uar ab a aa va,u pr a apaa a, pa a a aa br. s r apa a a rar auapa u paa arr, u parp -br, aaa a v, a a praa rprar a ra a pa aa, a ab u vua
prba aua.
SE RECONOCIERONLAS CONDICIONES DEVULNERABILIDAD ANTECAMBIOS EN EL CLIMA
onU HABitAtTaller de Dilogo Adaptacin al Cambio Climtico y Polticas Pblicas en el Manejo de AguaUrbana en Tuxtla Gutirrez
ConStruCCIn DE EStrAtEGIAS
de AdAPtAcin A PARtiR del
dilogo
CuADro 6.
institUciones y oRgAniZAciones PARticiPAntes
constRUccin de estRAtegiAs de AdAPAcin A PARtiR del dilogo52
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
27/32
la a rvaa a uva a ur aaa prrzaa -va pr a pra parpa, rpra vr r v br ura cuar 6.Para a ua xaapa, a prpa pu aur u pra cuar 7, a azar ur parpa r a -r a ua a ar u aabra va.s rr a vuraba a ab a haba xaapa, pr ab a pba ar a vura-ba a auaa vua pa. l r parpa ura va a ab a ua xaapa, Vraruz, ura cuar 8.
s a a a ru para a paa urbaa u prauar a aapa a ab rv aua. e ra- a ru ra u ar prba a rara aur, r a aa aua a r ua.
institUciones y oRgAniZAciones PARticiPAntes,de AcUeRdo A niVel de gestin, en el dilogomUltisectoRiAl ReAliZAdo entUxtlA gUtiRReZ, cHiAPAs
Federal/regional
cs n a
g r F S
eStatal
S m a Hs n
is es a
S S y P c
is as i P
S cp
S S
municiPal
H. ay t g m a
Ss mp a P y a
css y css c (gv, S, c S)
Sociedad ciVil (organiSmoS internacionaleS, ongS,gruPoS de baSe Y academia)
iv m c a y S tg
csv i
ms Vs a.c.
a
c ivs dsSs s rss nsy t app
Sss e i S.a. c.V.
P s ns us ps ass Hs
P s ns us
p ds
ap sss in situ y s vs s s ps s.
bs ss s p y
s ss s p, y p v.
c s s s ps s.
c y .
i s y p s s p.
P p s ss p ps svs y p .
df s p p ss y pv.
CuADro 7.
PRinciPAles PUntos de AcUeRdosoBRe lA necesidAdes en lA PRestAcin
de seRVicios de AgUA en lA ciUdAd dexAlAPA, VeRAcRUZ
CuADro 8.
institUciones y oRgAniZAciones PARticiPAntes,de AcUeRdo A niVel de gestin, en el dilogo
mUltisectoRiAl ReAliZAdo en xAlAPA, VeRAcRUZ
c a uaapara a uva ara, pa a ura rar ara PrraaVraruza a cab c,rar a ra a a pa upa aa,ar a uva a u para a aapa urbaa ruar aaza ura paraa rua a.
SE RECONOCI aMPLIaMENTE LA NECESIDADDE FORTALECER LOS ACTUALES ESPACIOS DE DISCUSIN
y PLANEACIN DEL DESARROLLO, EN LOS qUEPARTICIPEN GOBIERNO, ACADEMIA y SOCIEDAD CIVIL
eStatal
cs a es V
cs P p ds V
S ds S y m a
Svs S V
municiPal
H. ay xp
cs mp a y S xp
P cv xp
Sociedad ciVil (organiSmoS internacionaleS, ongs,gruPoS de baSe Y academia)
uvs n a m
uvs V
is e, a.c.
e
iv m c a y S xp
ap
c V r P
Ss, a.c.
P s ns us p s ass Hs
P s ns us p ds
AlgUnAs ReFlexiones PARA AVAnZAR en lA goBeRnAnZA HdRicA BAJo condiciones de cAmBio climtico5453
ALGUNAS REFLEXIONES PARA
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
28/32
Para avanzar en la planifcacin del desarrollo sustentable de
una regin, es imprescindible considerar escenarios de riesgo,
donde los diversos actores que integran la vulnerabilidad de
una localidad, zona geogrfca o microcuenca, se cruzan con
la ocurrencia de eventos naturales que constituyen amenazas
para los sistemas urbanos.
e , b var u a a r ar a aapa a ab rpaba va. caar arr br aur u r prav para u va a a ru a vuraba r a a vara
a (maaa a. 2011; sr mra 2010).s b auar para ur a vuraba tua gu-rrz xaapa, a u pra u pa u h pra aua pr a varaba aura a, r rab- uur, baj ab . d au a ura ar uaa jr prparaa para a vara a, a-r u r a ra br a, pa arr u vur a ravra aa ra r a a ru apaa aapaa ab (laa 2010, 2011; maaa a. 2011; mra-Wh a. 2010).Habr u ar a vuraba a urba,a u pa raa a varaba aura a vrra baj ab .e tua gurrz xaapa para rur apaa aapa a ab aj aua urbaa, auu pr-
r haa a braza hra, ab pu rar aubu.
CAPACIDADES PARA LA ADAPTACIN.l a chapa Vraruz ua ba pra para ar ruar raa aapa a ab , aa aapaa aaa para r a v r. srva u paa aa upa u u u j a au para a pr a pba,a ru jur u pu r ua ba para avazar a pa raa aapava rar a paa pr v. Vraruz jp aa paa a a varabaa aua, u rr a u u ra, a a vua prava r r au pr v. Var u ru r hrr avaza haa
ua prvv u rav.
INFORMACIN DEL CLIMA y CONOCIMIENTOCIENTFICO EN LAS POLTICAS PBLICAS.s ha a urz u av pr rar u r pra ab a varab a, pr a u u u ha a ra a v . e tua gurrz rur ar rur para rar a paa upa r a avaraba a. n parab u ha a a -ru para aj r a v R Hr-Arava(RHA) ea, u v apa a v upa para a ua hra saba.
e xaapa ra urz r a-br pr ar ra raa a prv rv aua aa-, a pr har u u uab rur a ua.Pra ua u rubr u -arr a ua a v ua ubua. s bar, a ruza aa aa a ra u ua a a xaapapara har r a r u p arr urba, raa r-a a aa apa va a pra a ua a para var u rup vurab a za rv a r.Rua v a a ar uv urz vapara a aapa a uar ra a apaa -r, pr pr a, a apar ha ra pr paa a .
CONDICIONES DEL CLIMA y DISPONIBILIDAD
DEL AGUA.l ar ab a a a para a u- aa, ur ua u a pba aua a ua. Pr u par, a pr v r, rur -rar pa u r br a aa aua, au prpa a a ur a aa aua upra.Pr , ua ar rua a urra v, var arurr jr r a aa aua. e p ar u aua ra, pr u a ba a ar a r aa pba aua, u u rpara a au a pba. n ba, ar h pr aapaa ab a v a, u a raa va-, ua ra prua para avazar haa u uur uab.
ORDENAMIENTO TERRITORIAL
y REESTRUCTURACIN DEL DESARROLLO URBANO.A a a pa para ua pba rp r, b var a upa ra ua a prv rvpb uaur pa pba a a rhrua. d a ara pu prvr u a prra urbaa ar ra ua ra. s ur prar ava paraa ra urbaa aruar a pra rv aua aa-, a a para aj r aa a ahra ab a. A u vz , b rprar a pa pa a r, rr raa a a -rva a.l prba prr, ra uba ara rup a aa a prra urbaa r- prv vaa, haa a za a r aua.
DETONaR HOyPROCESOS DEaDaPTaCIN
aL CaMBIOCLIMTICO
A NIVEL LOCAL,EN LOS qUE LAS
ESTRATEGIASSE DISEEN
DE MANERACOLECTIVA,ES UNA GRAN
OPORTUNIDADPARA AVANzAR
HACIA UNFUTURO
SUSTENTABLE.
la
urra vhrr
r, br ar aa vuraba,
aa a a a
arrhua.
ALGUNAS REFLEXIONES PARA
AVAnZAR en lA goBeRnAnZA
HdRicABAJo condiciones
de cAmBio climtico
AlgUnAs ReFlexiones PARA AVAnZAR en lA goBeRnAnZA HdRicA BAJo condiciones de cAmBio climtico5655
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
29/32
VULNERABILIDAD CONSTRUIDA EN LA PERIFERIADE SISTEMAS URBANOS.la pa raa aa ha aa ra rva- a, u uaa para baa hr a ua,a ua ra par a urba. s b r u pru a a a par aa a ua, jr ur uaa para ur pa uva -
a, a ua pra arar au rua baj ab. la vuraba rua a za prra a ua, ua prua rrr rpra rraba a a pa urbaa pra rvpb.Aua ra u pu rar braza aj rur hr a rv aua aa a ra prra a ua, p cuar 9.
PARA AVANZARENLA CONSTRUCCINde cAPAcidAdes PARA lAAdAPtAcin en el mAneJo delAgUA URBAnA, se ReqUieRe UnmARco de Accin centRAdo en lAgoBeRnAnZA PARticiPAtiVA y en lAVolUntAd PolticA qUe consideReel cUidAdo de los ecosistemAscomo temA de PRoteccin A lAciUdAdAnA y como VA PARAlogRAR lA segURidAd HdRicA.
la aapa a ab u ar prv pr , uar b apar a u ar paa. eura p aapa para arazar a aba aa rur aua u b r praa paa pr apara ar a ua ra, a pba rapra, a a pr auaa pr ab . A uvz, ar apar a aapa a ab , apara apa a up objv darr m vua a ba aba.Au r u ua a , a auaa pa- u a a; r u pa ra br au a vuraba a a varaba a aua a a ar paz, a vara u fua a ru apaapara a aapa a urba a ab uur.
CuADro 9.
AlgUnAs oRientAciones PARA AVAnZAR en lA gestinde los seRVicios de AgUA y sAneAmiento en ReAs PeRiFRicAs de lAsciUdAdes, BAJo condiciones de cAmBio climtico
en trminoS de Planeacin Se requiere:
Fortalecer a rapara r ua ara aua aa, pr a v r a.
Integrar - a paa urbaa para rrar r,a ua a za r a vuraba aprra.
Considerar , a aaza aur ura ru v parpa, ra a a ap a aapa a ab .
laS caPacidadeS en materia de agua Y Saneamiento Se Pueden FortalecerSi Se conSidera :
Fomentar u pa a arav para aba raa in situ, pa a prra a.
Aplicar a u rura raruura raa para a pra rvb a a pr a.
Fomentar a raa pa upb para r urba a ua a aba a a za prra.
Incorporar par a a ubr aua aa, ua a u abra u aba, u ar ravraa ra rr v br.
Incentivar a ra prar aua a rar r a pa pa rv aua.
laS cuencaS urbanaS como zonaS de amortiguamiento Frente al imPacto deeVentoS extremoS del clima merecen eSPecial atencin en loS temaS de:
Mantenimiento a brura va arbra a par aa a ua ruaa a raura a.
Cumplimiento normativo vaa aa a a pr za rara aur.
laS iniciatiVaS de Proteccin ciVil Pueden Ser la baSe Para la adaPtacin alcambio climtico Si Se conSidera:
Explorar a a aua aa, hpa, ua, ab rv, a ura a r a praura a ar.
Fortalecer pa a a a au, ra ap p auvua a r a a ar ra aaa.
Establecer apoar a pra ra pr v u rr a ara ua v prvva prava r a v r a; ur a haba a paa, prv, ra rhaba; u aaupr a para ur vuraba.
Establecer rpaba prra aa aa br a a a zaprurbaa aa vuraba a uva a.
5857
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
30/32
Auar, e.c. a. 2005. cha Prpa atpraur er cra Ara a nrhrsuh Ara, 1961-2003. gph. R, 110, d23107,:10.1029/2005Jd006119.
capaah, c. 2008. la Ua AbaUrbaa xaapa, Vraruz. Prra e. t i,ii, iii iV. Vraruz. Uvra Vraruzaa. Vraruz.m.
cmAs. 2009a. sua gra Aua Pab,saa obra Hrua. ora oprar.www.aaapa.b.; c mupa Aua
Pab saa xaapa, Vraruz. m. cmAs. 2009b. Rua Ar Raza aFu Aba Aua Pab a cua xaapa; c mupa Aua Pab saa xaapa, Vraruz. m.
conAgUA. 2007. sua subr AuaPab, Aaara saa m;c naa Aua, srara mAb Rur naura, sara. m.
conAgUA. 2008a. eaa Aua m;c naa Aua, srara mAb Rur naura, sara. m.
conAgUA. 2008b. Prraa naa Hr 2007-2012; c naa Aua, srara m
Ab Rur naura, sara. m. conAPo. 2005. mara mupa,tua gurrz. cj naa Pba.srara gbra. m.
cVsA. 2005. Prraa Hru eaa Vraruz.cj sa Vraruza Aua. gbr ea Vraruz. m.
gbr ea chapa. 2007a. mapamupa tua gurrz; sa eaa ira eaa gra (seieg), sr mapa mupa chapa, subrara Paa. dr graa, eaa ira, dpara graa. srara Paa darr suab. gbr ea chapa. m.
liteRAtURA citAdA
iu eaa Aua. 2009. mapa ranaura Pra. ca, cua R, eaa,R Va. www.uaua.b.;gbr ea chapa. m.
iu eaa Aua. 2009. mapa : cuaR saba. U su, iraruura Hrua,Va, era, Pa Hr Urba, Afu, raiuab, ra Vr, ca, da, srza a cua, curva tpra, iraruura Puva,r r. gbr ea chapa. m.
ine. 2009. ir Fa Pr: A
saba drr a Prp aPba la a Vuraba R Fr acab c maru ca, chapa. m.
iu naa ea sara, Faua ca UnAm. m.
ine-PnUd-UnAm. 2006. ir Fa Pr:Fra capaa Aapa a cabc crara, m cuba. eu ca taaa. ine. m.
inegi. 2005. Ba da s pr ca 2005.(ca ruarzaa). iu eaa eaa,graa ira. m.
inegi. 2006. cuar ea mupa tuagurrz. iu naa eaa, graa
ira. m. Kaur, e. 2005. e cj cua RUuaa grjava: R para crar aParpa a Prpva cua. e: s. Vara e. mar (.). Prba saba epra orazava a cua m.sara, imtA, iRd, ca. m.
laa, R. 2006. ir Fa Pr:Vuraba Aapa Fr a a Varaba ca cab c a g Aua Za Rura m. conAcyt; e c m, A.c. m.
laa, R. 2011. Aaza ca; cuaVurab. Rva m sa, r 11,
ju. ceidAs. m.
laa, R. c. nr. 2007. e dasaba Hrraa para orar PaPba a g R Hrr a R sra A mzua Ha cr-o qurar. ine, UAq, FiRco, conABio.qurar. m.
laa, R., F. Fura F. saavra. 2004. Asaba R Rura: Prbam crr A. e F. lza(r). e Aar s a Pba maa.sa maa draa cr Ra iva mupara, cRim-UnAm.curavaa, mr. m.
laa, R., V. maaa c. nr. 2008. Aua ca:e para a Aapa a cab c.cr ca a Ara, UnAm, srara m Ab Rur naura, sara. m.
maaa, V. 2004a. e cab c gba:cprr Prba. e: marz, J. A. Frz(p.). cab c: ua V m.iu naa ea, srara mAb Rur naura. m.
maaa, V. 2004b. l pa e n m.cr ca a Ara, Uvra naaAua m, ccA-UnAm, dr gra Pr cv, srara gbra. m.
maaa, V. 2005. eabra earca para a R m, crara cuba. ir ava. Pr F capaa para a eapa ii Aapa a cabc crara, m cuba. cr ca a Ara, Uvra naaAua m, ccA-UnAm, iu naa ea, srara m Ab Rurnaura, ine-sara, Prraa a naUa para darr PnUd-geF. m.
maaa, V., l. gz, c. nr, R. laa B. va(r ). 2011 ( pra). ma Aapaa cab c Hua g m.ine, sara, WB, gbr Jap, UnAm, UAm,cegAm, s. c. m.
gbr ea chapa. 2007b.Pa darr chapa sar, 2007-2012.gbr ea chapa. m.
gbr ea chapa a. ( pra)Pa A a cab c ea chapa, PAcccH. srara m Ab Hra naura ea chapa, ebajaa Bra,iraa crva. tua gurrz. m.
gbr ea Vraruz. 2005.Pa Vraruza darr 2005- 2010. gbr ea Vraruz. m.
H. Aua tua gurrz. 2007a. Prraa darr Urba cr Pba tua gurrz, chapa. Auaza a br 2007. srara obra Pba darr Urbamupa, H. Aua tua gurrz. m.
H. Aua tua gurrz. 2007b. caraUrbaa mupa. 2007-2020. Prraa darrUrba cr Pba tua gurrz.mup tua gurrz. H. Aua tuagurrz. gbr ea chapa. m.
H. Aua tua gurrz. 2008a. Pamupa darr 2008-2010. H. Aua tua gurrz. gbr ea chapa.m.
H. Aua tua gurrz. 2008b. ir gbr tua gurrz. H. Aua tuagurrz. gbr ea chapa. m.
H. Aua xaapa. 2005. Pa darrmupa xaapa 2005-2007. H. Aua xaapa, Vraruz. m.
H. Aua xaapa. 2011. Pa mupa darr 2011-2013. H. Aua xaapa,Vraruz. m.
imtA-smAPA. 2008. mapa Za ifua prla drbu. tua gurrz, chapa. iuma ta Aua, srara mAb Rur naura, sara samupa Aua Pab Aaara tuagurrz, chapa. m.
59
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
31/32
Bases para la Gobernanza Hdrica en Condiciones de CambioClimtico; Experiencia en Ciudades del Sureste de Mxico upr pap ba 118 ra u rr Pap lba 270 ra ubra, ra pr:
FSC: "Fr swarhp cu", raza u pr bjv
prvr bu u rur ra, a pra rpaba ab, a apab, avab avaaa pr pr rb ra.
SFI: "suaab Frr iav", raza raap, urava, u u prraa ra baa aj uab bu, a pr a bvra,a aa aua hba a va vr.
PCF: "Pr chr Fr", pru auaura au pr br r.
ECF: "ea chr Fr", pru u ura pr abra ur baua r.
mra-Wh, F., R. gz, c. Hrr m. lpz(r .) 2010. d Ra Pa Ara laa carb. R oprua Aapa a cab c mara Aua:e para ua Aa Ra. Vr cacoP16, dbr 2010. Bid, conAgUA, FemsA, onU-HABitAt, cAtAlAc, imtA, BAnco mUndiAl, ccA,WWF, gWP, t mrr, codiA, AnA,FAncA, mdgiF, WFA, iUcn, FAn. m.
srara Pr cv. 2009. Aa eaa R Vraruz ia a lav. srara sura Pba, srara Pr cv.gbr ea Vraruz. Vraruz. m.
sr, d. J. mra. 2010. e ea Aua ag R dar m. e: Ka l. V. shuk (e.) ea Hrra cua gra Za iura; V. iii. mr eua ca a Fra Rua. saPrbur. Rua.
sa eaa Pr cv. 2007. Aa eaa R. srara sura Pba, gbr ea chapa. m.
smAPA. 2009. Pa gra Rua cra,aa 1: 25,000. sa mupa Aua Pab Aaara tua gurrz. Ua caarchapa. m.
smAPA-imtA. 2009. evaua sa
Pr la cu Aua Pab,Paa Bb tau Rua Braz nr sur tua gurrz, chapa.Pr Prar. sa mupa Aua Pab Aaara tua gurrz, chapa; iuma ta Aua, srara mAb Rur naura, sara. m.
subrara Paa evaua. 2008.srara Haa. www..hapa.b.; Prmupa. gbr ea chapa. m.
subrara Pr cv. 2008. Pa ca para a tpraa luva c
trpa, nuv eu. srara sura Pr cuaaa gbr ea chapa, Prraa a na Ua para darr PnUd. m.
tar, P., g. Kb, R. gua c. Rar (cr).2001. t suppr Parpar Urba dmak; Urba gvra tk sr. onU-HABitAt.narb. Ka.
UAnF. 2002. da s-r e tua gurrz. cj eaa Pba. gbr ea chapa. m.
Uvra Vraruzaa. 2010. cab c cab gbr: cpr m para Fuur Vraruz. Prraa eu cabc, Uvra Vraruzaa. Vraruz. m.
L d ONU HABITAT l t i d i d
8/4/2019 Bases Para La Gobernanza Hidrica en Condiciones de Cambio Climatico Mexico
32/32
el cAmBio climtico RePResentA Un nUeVo RetoPARA lA gestin del AgUA, el diseo de los sistemAsHidRUlicos, lA PlAniFicAcin URBAnA, lAs PolticAsde PoBlAcin y el logRo de los odm. con el Fin dedisminUiR lA VUlneRABilidAd de ciUdAdes y RegionesFRente Al cAmBio climtico, es de lA mAyoR ReleVAnciAinstRUmentAR estRAtegiAs integRAles de mAneJo delRiesgo y diseAR medidAs de AdAPtAcin enFocAdAsHAciA lA segURidAd HdRicA.
c a abra gbr chapa Vraruz mup tua gurrz xaapa, Bases para la Gobernanza
Hdrica en Condiciones de Cambio Climtico; Experiencia enCiudades del Sureste de Mxico, pra a para ruarpr ra pa pba rar prpua aapaa a ab . s prp ua a ra para ra aj aua urbaa a parr aaba ra u-ra prppab a braba ra.
la aapa a ab u ar prv; axaapa, tua gurrz, pu apar a u arpaa, a u vz, ua ba u ava para arazara pba rur aua u aa. s b rpr u avazar a braza aua avr a ru apaa aapa a pa ab pra.
Los esuerzos de ONU-HABITAT se enocan a la atencin de zonas marginadasde las perierias urbanas, las cuales presentan problemas semejantes a losde comunidades rurales, tales como, inraestructura inadecuada, serviciosintermitentes, problemas de calidad del agua, insufciencia en las accionesde saneamiento el establecimiento de viviendas en zonas de alto riesgoante el impacto de lluvias intensas.
car Hrrra, crar Prraa cju para Frar a g eva dra Aua saa m para Ap a lr odmy
www.onuhabitat.org www.mdgund.org/es
Recommended