DelPat v8.0 Sert Zemin Delme-Patlatma İşlemlerinin Organizasyon ve Analizini Yapan
Bilgisayar Yazılımı
DelPat, yukarıda bahsedilmiş olan konular için bilinen en kapsamlı ve
kullanıcı dostu yazılım paketlerinden birisidir.
Başlarken Bilgisayarınıza kurulumu yapılmış olan DelPat v8.0 yazılımını, ya masa üstünüzden yada
Windows programlar kısmından bulur ve çalıştırırsınız.
DelPat çalıştırıldıktan sonra, bundan sonra anlatılanların olduğu sırayı izler.
Birim Sistemi, Para Birimi ve Dil Seçimi Aşağıda resmini gördüğünüz bir form açılır (Şekil 1), yazılımı son kapattığınızda kaydedilen
birim sistemi, para birimi ve dil hazır olarak vardır. Eğer bunları değiştirmek isterseniz;
istediğinizi seçip, “Tamam” düğmesine basarak yolunuza devam edebilirsiniz.
Şekil 1
Seçmiş olduğunuz birim sistemi, para birimi ve dil, DelPat ın ana ekranında, üst sağ tarafta ve
yazılım açık olduğu sürece görünür, böylece de, hangi ölçüm sistemi, para birimi ve hangi dilde
çalıştığınızı görmüş olursunuz.
Birim sistemini değiştirmek için, sadece yuvarlak düğmelere tıklamanız yeterlidir (Şekil 2)
Şekil 2
Çalışmak istediğiniz dil için ise, dil adını seçin, bunu yaptığınızda, o dile ait ülkenin bayrağı
gelecektir. (Şekil 3a-3b)
Şekil 3a Şekil 3b
Deneme Sürümü yada Tam Sürüm Eğer DelPat v8.0 “Güvenlik Uyarıları” ve “Son Kullanıcı Lisans Sözleşmesini” kabul ediyorsanız
o zaman iki kullanım seçeneği vardır. “Asıl yazılım” ve “Deneme versiyonu” (Şekil 4).
Şekil 4
Tam kullanım için “CD anahtarını” ve “Ürün ID numarasını” girmeniz gerekir (Şekil 5).
Yukarıda bahsedilen girişleri tamamlayıp “Tamam” düğmesi ile devam ederseniz, bu form bir
daha karşınıza çıkmayacaktır.
Şekil 5
Deneme sürümü seçeneği ile programı kullanmak için karar verdiyseniz, o zaman parola
"DelPat" olur ve kullanım 30 günlük süre (Şekil 6) içindir. Bu süre için, herhangi bir kısıtlama
olmadan programın tüm özelliklerini kullanabilirsiniz.
Şekil 6
Varolan Bir Dosyayı Açmak yada Yeni Bir
Dosya Oluşturmak İlk açılışda, “... \ DelPat \ DelPat v8.0 \ Dpi” klasöründe (* .dpi) uzantısına sahip varolan
DelPat dosyaları açmak için önünüze gelir (Şekil 7). Yani DelPat dosyaları “.dpi” uzantılıdır.
Şekil 7
Açmayı istediğiniz dosyayı seçip “Aç” düğmesine tıklayın.
Bir dosya (yada buna delme-patlatma işlemini yaptığımız proje diyebiliriz) açıkken başka bir
projeyi açmak için; menüdeki “Dosya/Aç” veya resmine tıklayabilirsiniz. Bu durumda yine
yeni dosyayı seçebileceğiniz form ekrana gelir (Şekil 8)
Şekil 8
Herhangi farklı bir klasörde kaydedilmiş DelPat dosyasını da (*.dpi) bulup açabilirsiniz.
resmine veya ”Dosya/Yeni” menüsüne tıklayarak yeni bir DelPat dosyası açıp bunu siz
hazırlayabilirsiniz.
Şekil 9
İpucu: Son kullandığınız dosyalar (projeler), “Dosya” menüsü altında yer almaktadır, isterseniz
bunlara tıklayarakda açabilirsiniz. (Şekil 9)
DelPat v8.0 Ana Ekranı “Pro1” adlı bir projenin çalıştırılması ile oluşan ekran görüntüsü “Şekil 10” daki gibidir.
Menü bar : Ekranın üst tarafındadır ve yazılıma ait menüleri kapsar.
Toolbar : Menü barın hemen alt kısmında bulunan ve pratik bazı ulaşımları
sağlayan düğmeler grubudur.
Şekil 10
Dikey Menü: Ana ekranın sol tarafında bulunan, giriş yada çıkış bilgilerine ulaşımı sağlayan menülerdir.
Üç kısımdan oluşur:
GirişVeriler : Giriş bilgilerine daha kolay erişebilmek için toplam 7
adet buton içerir ÇıkışVeriler-1 : Sonuç bilgileri birinci kısmına (4 adet) daha kolay
erişebilmek için butonlar içerir. ÇıkışVeriler-2 : Sonuç bilgileri ikinci kısmına (3 adet) daha kolay
erişebilmek için butonlar içerir.
Ana Ekran Giriş Verileri Formları: Bu ekranda, “Şekil 10” dada görüldüğü gibi, bir delme-patlatma çalışmasında temel girdileri içeren 6 adet form görünür. Bunların başlıkları ve devamında açılan alt form başlıkları aşağıdaki gibidir:
Proje Süresi ve Ücretler
Proje Süresi Takvim
Ücretler-1 (Makine personeli ücretleri) Ücretler-2 (Patlatma personeli ücretleri) Vardiya kapasitesi
Makine ve Ekipmanları Delme
Ekle sil güncelle Delme oranı detayı
Delme ekipmanları Bileme
Şarj makineleri (patlayıcı dolumu için) Ekle sil güncelle
Yakıt – Yağ birim maliyet
Kayacın Özellikleri Kayaç kütlesi Çatlak mesafesi
Bilgi, “Çatlak mesafe sınıflaması” Kayaç tipi
Bilgi, “Kayaç tipleri” (bazı kayaçlara ait hazır bilgilerdir, bence işinize yarayabilir..!)
Sertlik ve özgül ağırlık “Kayaç sertliği ve basma dayanımı ilişkisi”
Çatlak durumu Su durumu
Bilgi, “Patlayıcıların su direnci sınıflaması”
Delik düzenlemesi Delme düzeni Delik düzeninde sıra Delik eğimi
Kayaç tane, kademe boyutları ve kontrollü patlatma
İstenilen tane boyu dağılımı
Grafik gösterimi Kademe boyutları
Burden değerleri için düzeltme faktörleri Kontrollü yüzel patlatması
Patlayıcılar
Detonatör
Ekle sil güncelle Başlatıcı
Ekle sil güncelle Taban şarj
Ekle sil güncelle Kolon şarj
Ekle sil güncelle
Sadece seçerek veya altı ana giriş ve alt detay girdi formlarını kullanarak, DelPat ın, karmaşık
hesaplama matris sistemlerini devreye koyabilir ve delme-patlatma sonuçları olarak en uygun
koşulları sağlama yeteneğinde olduğunu görebilirsiniz.
Yeni Bir Proje Yaratmak “Dosya” menüsü içerindeki “Yeni” alt menüsünü yada şeklini tıklayın (Şekil 11)
Şekil 11
Bütün bilgi giriş yerleri geçici değerler ile dolmuş olacaktır. Şimdi, projenize ait bilgilere göre
mevcut bilgileri değiştirebilir yada yenilerini girebilirsiniz. Değerlerin giriş işlemi bitince; “Farklı
Kaydet…” menüsü ile açılan formdan projenize tercih edeceğiniz bir isim verebilirsiniz. (Şekil
12a-12b)
Şekil12a
Şekil 12b
Giriş Verileri
Üst menüne, “Görünüm | GirişVeriler” yada DelPat ana ekranı sol tarafta
bulunan dikey menüde “GirişVeriler” başlığı altındaki kısımları içerir:
Giriş bilgileri : Giriş verilerinin tümünü bir form da göstermek ve
gerekirse karşılaştırmak üzere tasarlanmıştır.
Proje : Çalışılacak projeye ilişkin bilgilerin girilmesi.
Kayaç : Çalışılacak zemin hakkında bilgilerin girilmesi.
Kademe : Kademenin boyutları ve istenen tane boyu bilgileri
girişi.
Delici makine : Kullanılacak makinelerin seçimi.
Delikler : Delme düzeni seçimi.
Patlayıcılar : Patlayıcıların seçimi.
Bu bölümün amacı; çalışılan projedeki tüm delme-patlatma çalışmalarını
ilgilendiren bilgilerin yazılıma yüklenmesidir.
Burada, girilen her bilginin, uygulamadaki gibi olması amaçlanmıştır, yani
arazide bilerek yada tahminde bulunarak delme-patlatma
hesaplamalarımıza katabildiğimiz her bilgi DelPat ın giriş bilgisi olarak
kullanılabilmektedir.
Proje süresi ve ücretler Bu form, dört alt başlık altında veri almaktadır: (Şekil 13)
Proje süresi
Ücretler-1 (Makine personeli ücreti)
Ücretler-2 (Patlatma personeli ücreti)
Vardiya kapasitesi
Dikey menüde tıklamanız halinde form aktif olur.
Şekil 13
Proje süresi Formun birinci sekmesidir ve altı adet bilgi giriş kısmı vardır. (Şekil 14)
Şekil 14
Giriş içeriklerin açıklaması:
1. Başlangıç tarihi : Takvim içerisinden seçilmiş olan, projenin başlangıç
tarihidir (Şekil 14).
2. Toplam kaya kazısı : Proje içerisinde yapılacak sert zemin kazısının
toplam değeridir.
3. Proje süresi : Çalıştığımız projedeki, tüm delme ve patlatma
çalışmaları için tahmin edilen süredir. Bu süre; yıl, ay, hafta ve gün olarak verilebilir.
4. 1 ayda çalışılmayan gün : 1 ay içerisinde öngördüğümüz çalışılmayan güz
adetidir.
5. Vardiya çalışma saati : 1 vardiyadaki planlanan çalışma saatidir.
6. Gündeki vardiya adedi : 1 günde planlanan vardiya adedidir.
Proje zamanlaması için yapılan tüm planlamalarda, “Takvim” kullanılabilir. Bunun için
butonuna tıklandığında, küçük bir zamanlama hesap makinesi niteliğinde olan
“Proje süresi takvimi” isimli form açılır (Şekil 15).
Form üzerinde, çok kolaylıkla proje süresine yönelik bir çok hesaplama yapılabilir.
Şekil 15
“Tatil günleri/yıl” ve “Çalışılmayan günler/yıl” değerleri ilk açılmada “0” olarak gelir, buraya
yeni değerler girildikçe, “Çalışılmayan gün (toplam)” ve “Net çalışam günü” hesaplamaları
otomatik olarak yapılır ve değerleri gösterilir.
Hesaplanmış olan değerler şöyledir:
Proje süresi : 1096 gün
Çalışılmayan gün (ilave çalışılmayan günler eklenmeden önce) : 72 (%6,57)
Tatil günleri : 15 gün/yıl,
toplam 45 gün
Çalışılmayan : 10 gün/yıl,
toplam 30 gün
Çalışılmayan toplam gün : 147 (%13,41)
Net çalışma : 949 gün (18.980
saat)
Başlangış tarihi : 01.09.2015
(tıklayarak takvim üzerinden değişiklik yapabilirsiniz)
Bitiş tarihi : 01.09.2018
(tıklayarak takvim üzerinden değişiklik yapabilirsiniz)
Bütün rakamlar sizce uygunda, “Tamam” butonuna basıp hesaplanmış olan değerleri “Proje
süresi” sekmesine aktarabilirsiniz. Aktarma sonrası formun görünümü Şekil 16 daki gibi
olacaktır.
Şekil 16
Ücretler-1 (Makine personeli ücreti) Formun ikinci sekmesidir.
Delici makine ve eğer kullanılıyorsa şarj makinesi (makine kısmında seçilirse, bu makineye ait
ücret giriş kısmı aktif olur) operatör ve yardımcılarının saatlik ücretleri girilir. (Şekil 17)
Şekil 17
Ücretler-2 (Patlatma personeli ücreti) Formun üçüncü sekmesidir.
Patlatma personeli, “Ateşci” ve “Ateşci yardımcısı” kısımlarından oluşur. İhtiyaç duyulan kişi
ve saatlik ücretleri girilir. (Şekil 18)
Şekil 18
Vardiya kapasitesi Formun dördüncü sekmesidir.
“Çalışma verimi” ve “Tamirci bulmadaki verim” diye adlandırılan yerlere yüzde oran girmek
gerekiyor (Şekil 19). Bunun sonucu olarak, “Makine kullanmadaki verim” değeri otomatik
hesaplanır.
Şekil 19
Kayacın Özellikleri
Dikey menüde tıklamanız halinde form aktif olur.
Altı farklı alt başlık şeklinde ele alınmıştır:
Sertlik ve özgül ağırlık
Çatlak durumu
Su durumu
Kayaç kütlesi
Çatlak mesafesi
Kayaç tipi
Burada amçalanan; zemine dair bazı parametrelerin delme ve patlatma işlemlerindeki
etkilerini devreye koyabilmektir. Sonuçda, istediğimiz, çalışılacak zeminin detaylı jeolojik yada
kayaç mekaniksel tespiti değildir. Sadece, delme-patlatma işinde etkili olabilecek değerlere
bakmak ve bunlardan bildiklerimizi yada tahmin edebildiklerimizi DelPat a yüklemektir.
Sertlik ve Özgül Ağırlık Bu bölüm üç adet bilginin girişi için hazırlanmıştır. (Şekil 20)
Şekil 20
Kabarma katsayısı:
Kayacın bazı özelliklerine bağlı olarak patlatma sonrasında oluşan yığındaki kabarma oranıdır.
Kayalar patlatma sonucunda parçalanınca kabarır. Diğer bir deyişle kayanın yerinde hacmi,
kaya kırılınca artar. Parçalar küçüldükçe hacim artışı da artar. Açılan pencerede değerler 1 – 3
arasında ve 0,1 atlamalı hazır verilmiştir.
Mohs sertlik cetveli:
Bu cetvel 1 – 10 arasındadır ve açılan pencerede hazır olarak verilmiştir.
Özgül ağırlık:
Metrik birim sisteminde (SI), 1 ton/m3 ile 3,5 ton/m3 arasında değişen hazır değerler verilmiştir.
İngiliz birim sisteminde (BI), 62.4 lb/ft3 and 218.5 lb/ft3 arasında değişen hazır değerler verilmiştir.
Bu bölümde, “Kayaç sertliği ve basma dayanımı ilişkisi” başlıklı bir bilgi formu vardır.
Bu butona tıklarsanız açılır. (Şekil 21 - Kaynak, Protodyakonow sınıflandırması)
Şekil 21
Çatlak Durumu Zeminde etkin olan çatlak yapısı, tipik bir kademe kesiti üzerinde dört farklı sembolik gösterim
olarak tasarlanmıştır.
Kademe kesitlerinde gösterilen dört sembolik konum aşağıdaki gibidir: Şekil 22a-22b-22c-22d
Yatay :
Şekil 22a
Tabana doğru :
Şekil 22b
Dikey :
Şekil 22c
Yüzeye doğru :
Şekil 22d
Etkin çatlak yapısını seçmek için düğme butonlardan istediğini seçmeniz yeterli olacaktır.
Su Durumu Patlatma deliği içerisinde üç farklı durum vardır. (Şekil 23)
Şekil 23
Patlatma deliğindeki su durumları:
Kuru : Eğer patlatma deliğin kuru olduğunu biliyorsanır bu düğmeyi tıklayın.
Nemli : Bazen delik içerisinde su yoktur ancak suyun etkisi vardır yani nem çoktur, bu
durumda burayı seçin.
Sulu : Eğer delik içerisinde su varsa bunu seçin. Bu düğmenin seçilmesi ile açılan
pencere aktif olur. Burası, deliğe patlayıcı dolumu öncesi delik içerisindeki su sütunu
yüksekliğinin seçileceği yerdir. Bunun, arazideki ölçümü zor değildir ama patlatma
yerine özgü yaklaşık bir yükseklik tahmininde bulunmanızda yeterli olabilir.
Bu bölümde “Bilgi” butonuna tıklandığında; “Patlayıcılar su direnci
sınıflaması” başlığında bir bilgi formu gelir. (Şekil 24 - Kaynak Atlas Powder, 1987)
Şekil 24
Kayaç Kütlesi Kayaç kütlesi tanımı başlığı altında üç farklı kesim vardır. (Şekil 25)
Şekil 25
Kaya kütlesi tanımı açıklamaları:
Zayıf:
“Köşeli ve yuvarlak kaya parçalarının karışımı ile zayıf bağlı, yoğun kırıklı kaya kütlesi”
Bloklu:
“Fazla bozulmamış kübik blokların iyi bağlanmış ve devamsız yapıda kesişimler içeren kaya
kütlesi”
Tam masif:
“Az sayıda geniş aralıklı süreksizlikler içeren, yerinde sağlam kaya veya masif kaya”
Kaya kütlesine yönelik açıklamalar, aynı zamanda fareyi kaya kütlesini anlatan sembolün
üzerine getirdiğinizde de çıkar.
Çatlak Mesafesi İstenilen çatlak mesafe değeri kaydırıcı (Slider) kullanımı ile kolayca yapılabilir (Şekil 26).
Şekil 26
Hareketli okun kaydırılması ile oluşan değerin kesin rakam karşılığı üst kısımda verilir.
Okun hareketine bağlı olarak çatlak mesafesi üç ana sınır içerisinde değerlendirilmiştir ve ok bu
sınırların içindeyken alan beyaz renk alır. Bu üç sınır alanı açıklamaları aşağıdaki gibidir: (Şekil
26a-26b-26c)
Yakın : Çatlak mesafesinin 0.1 m den az olması (örnek = 0,07 m)
Şekil 26a
Orta : Çatlak mesafesinin 0.1 m ile 1 m arasında olması (örnek = 0,45 m)
Şekil 26b
Geniş : Çatlak mesafesinin 1 m den büyük olması (örnek = 5.45 m)
Şekil 26c
Bu kısımda bulunan “Bilgi” butonuna tıklayarak “Çatlak mesafesi sınıflaması”
başlıklı bilgi formuna ulaşılabilir. (Şekil 27. Kaynak, After Deere, 1968)
Şekil 27
Kayaç Tipi Bu kesimde, herhangi bir kayaç tipini seçebilir yada yeni bir kayaç tanımlayabilir ve bunu daha
sonra kullanmak üzere ekleyebilirsiniz. (Şekil 28)
Şekil 28
Kayaç tipi kısmı, aynı zamanda yeni kayaç tipi tanımlamalarının kaydı yada tanımlı kayaç tipleri
bilgilerine ulaşmak için tasarlanmıştır.
butonuna tıklayarak, bu formda kayaca yönelik seçmiş olduğunuz özelliklerin
toplu gösterimi önünüze gelir. (Şekil 29)
Şekil 29
Buradaki butona tıklayarak, jeolojide tanımlanmış olan üç farklı ana katagoride kayaç
özelliklerine ulaşırsınız (Sedimentary, Igneous and Metamorphic). Burada tanımlı
kayaçların “Textures (Dokular)” ve “Intact Rock Constant (Bozulmamış Kaya Sabitleri)”
değerleri görünmektedir. (Şekil 30)
Şekil 30
Kayaç Tane, Kademe Boyutları ve Kontrollü
Patlatma
Dikey menüde butonuna tıklanırsa aktif olur. (Şekil 31)
Şekil 31
Form üç kısımdan meydana gelmiştir:
İstenilen tane boyu dağılımı
Kademe boyutları
Kontrollü yüzel patlatması
İstenilen Tane Boyu Dağılımı
Şekil 31a
Şekil 31a da görüldüğü gibi iki değer girmek gerekir:
Tane boyu (10 – 150 cm) Ağırlıkca yüzde (5 - 99 %).
Burada amaçlanan, patlatma sonrası meydana gelecek olan yığının tahmini tane boyu dağılımıdır.
“Bilgi” butonuna tıklandığında, burada verilen değerlerin, yüzde ağırlıkca geçen malzeme dağılım grafiği hazırlanır. (Şekil 32)
Şekil 32
Grafiğin lejantında verilen “P..” değerleri yüzde geçen malzemeyi ifade eden ortalama tane
boylarıdır. “XC” ise tüm dağımı ifade eden tane boyu katsayısı karşılığıdır.
Kademe Boyutları
Kademe boyutları (yükseklik ve genişlik) kayan oklar yardımı ile yada klavye ile rakam girme
yada yukarı/aşağı okları kullanılarak çok kolay bir şekilde değiştirilebilir. (Şekil 33)
Burada verilen değerler kendi limitleri içerisinde seçilebilse de, bazı sınırlamalara sahiptirler:
Çalışılan projede, kademe yüksekliği yada kademe genişliği istenilen bir değerde sabit
olması gerekebilir (şev stabilitesi, zorunlu mesafeler vb.).
Bir kaya ocağında kademe yüksekliği güvenlik için belli bir mesafeyi geçemeyebilir.
Patlatmaların büyük olması çevre için sorun yaratabilir.
Delici makinenin kullandığı çaplar kademe yüksekliğini sınırlar.
Şekil 33
Buradaki “Bilgi” butonuna basıldığında, kademe yüksekliği (m) ve delik çapının (mm) bir
fonksiyonu olarak, burden değeri için düzeltme faktörlerini gösteren bir tablo verilir. (Şekil
34, Kaynak, Tamrock Surface Drilling Blasting, 1987) Buradaki değerler DelPat tarafından,
hesaplamalar kısmında kullanılmaktadır.
Şekil 34
Kontrollü Yüzey Patlatması
Özel bir patlatma yöntemidir, bundaki amaç; patlatma arka sınırının geriye zarar
vermemesi ve daha düzgün yüzeylerin elde edilmesidir. “Yok” başlıklı kontrol kutusu
seçili olursa, bu kısımdaki tüm değer giriş birimleri pasif olurlar ve bu durumda,
kontrollü yüzey patlatma yönteminin bu projede kullanılmayacağı anlaşılmalıdır. (Şekil
35)
Şekil 35
“Yok” başlıklı kontrol kutusu seçili değilse, bu durumda bu kısım aktif olur ve iki farklı yöntem
kullanılabilir: Şekil 36
Şekil 36
Son kesme : Sıralar arası uygun gecikme kullanıp arka sıranın en son patlamasını sağlayarak, düzgün yüzey elde etme tekniğidir. Genellikle, dar patlatma dilimlerinde etkin olur.
Ön kesme : Arka sıra, yakın delikler arası mesafe kullanılarak ilk önce patlatılır, böylece, bu sıra için öne itki değil, delikler arası çatlamanın meydana getirilmesi ile düzgün yüzeyler elde edilir. Geniş patlatma yerlerinde de uygulanabilir, delikler arası gecikme tekniğini kullanmak önemlidir.
Bir patlatma planında görebileceğimiz gibi, kontrollü patlatma hattı üç şekilde olabilir: Sol Hat. Sağ Hat. Arka Hat.
Tercihiniz için kontrol kutularını kullanabilirsiniz. Delik çapı, mm : Seçilmiş olan delici makinenin delik çapları burada da gösterilir, yani
delici makine çap limitlerini değiştirmeniz halinde burasıda değişir. Sadece bir çap seçilebilir.
Delik eğimi (h/v) : Kontrollü patlamada kullanılan deliklerin eğiminin seçileceği yerdir. Yatay (h) değeri sabit ve her zaman “1” olup dikey (v) değeri değiştirilebilir.
Patlayıcı, kg/delik : Kontrollü patlatmadaki bir delik içerisinde kullanılan toplam patlayıcı maddenin, adı/tipi, miktarı (kg) ve birim maliyet (TL/kg) değerlerinin girilebileceği yerdir. Kimi zaman, bu tür deliklerde ayrıca patlayıcı madde kullanımayıp sadece infilaklı fitil tercih edilebilir, bu durumda burası boş bırakılmalıdır.
İnfilaklı fitil, g/m : Kontrollü patlatmadaki bir delik içerisinde kullanılan toplam infilaklı
fitilin, adı/tipi, g/m değeri ve birim maliyet (TL/kg) değerlerinin
girilebileceği yerdir.
Detonatör, delik/adet : Kontrollü patlatmadaki detonatörün adı/tipi, 1 detonatörün kaç delik
için kullanılacağı ve birim maliyet (TL/adet) değerlerinin girilebileceği
yerdir.
Makine ve Ekipmanları
Dikey menüde butonuna tıklanırsa aktif olur. (Şekil 37)
Şekil 37
Bu form, dört kısımdan ve ilave alt kısımlardan meydana gelmektedir. Tasarım amacı, delme-
patlatma işlerinde kullanılan tüm makineler hakkında bilgi girişi yapabilmektir.
1. Delme : Delici makinenin seçileceği yerdir.
2. Delme ekipmanı : Delici makine ekipmanlarına ait bilgilerin girileceği yerdir.
3. Şarj makineleri : Şarj makinesinin seçileceği yerdir.
4. Yakıt-Yağ birim maliyet : Yakıt ve yağ birim fiyatlarının girileceği yerdir.
Delme Formun birinci sekmesidir, birçok delici makine veri tabanını içerir. Mevcut makinelerden
harhangi birisi seçebilirsiniz. (Şekil 38)
Eğer, delici makineye ait değerleri değiştirmek yada yeni değerler vermek isterseniz; sağ
tarafta bulunan “Ekle, Sil, güncelle” butonuna tıklayarak yada herhangi bir makine adı üzerine
çift tıklayarak “Delici makineler detay listesi” ni açmanız gerekir.
Şekil 38
Delici makineler detay listesi Açılmış “Delici makineler detay listesi” başlıklı form aşağıdaki gibidir: (Şekil 39)
Şekil 39
Bu formun nasıl kullanılacağına ait biraz daha bilgi:
Üst tarafta 6 adet button vardır;
Ekle : En alt kısımda bir sıra daha açar ve yeni bir delici makine
değerleri girmenizi bekler.
Sil : Seçilmiş olan satırı siler
Tazele : Verilerin yenilenmesini sağlar
Güncelle : Girilmiş yeni veriler yada yapılan değişikliklerin kaydını yapar
Kapat : Formun kapatılmasını yapar (aynı zaman “esc” tuşu ilede
formu kapatabilirsiniz)
Delme oranı detayı : Delici makinenin delme/delme dışı zaman hesaplamalarını
yapan formu açar. (Şekil 40)
Delici makinelere ait detay bilgilerin açıklaması:
Adı ve tipi : Delici makine için katalogunda yada sizin vereceğiniz
bir isimdir. Yerinde hemen yazabilirsiniz, bazen projenize yönelik özel bir isimlendirme,
veriler arasında makineyi daha çabuk bulmanıza yardımcı olabilir.
Fiyatı (TL) : Satınalma fiyatıdır.
Amortisman süresi (Yıl) : Makine için öngörülen amortisman süresidir.
Faiz oranı (%) : Tercih edilen amortisman oranıdır.
Motor gücü (kw) : Delme işinde kullanılan motorun kw cinsinden güç
değeridir. Havalı tip bir delici makinede bu kullanılan kompresörün motor gücü olarak
alınabilir.
Yakıt tüketimi (lt/saat) : Çalıştığı sürece makinenin saatlik yakıt tüketimidir.
Makinede kullanılan ekipman tipi, tercih edilen delik çapı ile çalışılan zemine dair
zorluklar, yakıt tüketimini etkileyen parametrelerdir. Ama sonuçda uygulamadaki
değeri yazmak en iyisi olur.
Minimum delik çapı (mm) : Delici makinede tercih edilen ekipman tipinin
kullanabileceği en küçük delici uç çapıdır. Açılır pencereden hazır değer seçilebilir.
Maksimum delik çapı (mm) : Delici makinede tercih edilen ekipman tipinin
kullanabileceği en büyük delici uç çapıdır. Açılır pencereden hazır değer seçilebilir.
Rod uzunluğu (mm) : Delici makinenin kullanabileceği herhangi bir rodun
uzunluk değeridir.
Delme oranı (%) : Delici makinenin diğer tüm manevraları hariç, sadece
delmeye ayırdığı zamanın, toplam çalışma zamanı içerisindeki oranıdır.
Aşağıdaki formül, delici uç çapı (mm) ile motor gücünün (kw) bir fonksiyonu olarak delme
ilerleme hızının hesaplanması içindir.
N=31*P/d^1/4
N : zemin özelliğine bağlı olarak değişebilen delme ilerleme hızıdır (m/dakika)
P : delici makine motor gücü (kW)
d : delici uç çapı (mm)
Delme oranı detayı
Şekil 40
“Şekil 40” daki formun sağ üst tarafındaki “Delme oranı detayı” başlıklı butona tıklandığında,
küçük bir hesap makinesi niteliğinde olan aynı başlıklı form açılır. (Şekil 41)
Şekil 41
Birinci sırada, seçilmiş olan delici makine adı vardır.
Rod uzunluğu seçilimiş olduğu şekli ile gelmiş ve delik derinliğine bağlı olarak teorik
adedi hesaplanmıştır. Gerektiğinde değiştirilebilir.
Makinenin delme sürecine yönelik diğer bilgiler, tahmini olarak gelmiştir, kullanıcı
tarafından doldurulabilir.
Sonraki deliğe hareket.
Delme hazırlığı.
Rod başına delme.
Rod başına ekleme.
Darbe verme.
Manşon sökme.
Delik tıkama.
Daha sonra, “Hesapla” butonuna tıklandığında hesaplamalar yapılır ve aşağıdaki
sonuçlar verilir:
Toplam süreç zaman (dakika, saniye)
Delme zamanı (%, dakika, saniye)
Delme dışı zaman (%, dakika, saniye)
“Tamam” butonuna tıklandığında, hesaplanmış olan delme zamanı (%) değeri, “Delici
makineler detay listesi” içerisindeki “Delme oranı (%)” başlıklı yerine gider.
Delme ekipmanları Formun ikinci sekmesidir ve delici makinelerde ana ekipman malzemeleri olarak kullanılan;
delici uç, rod, manşon ve şank için kullanım ömrü (m) ve birim maliyet (TL/adet) değerleri alınır
(Şekil 42).
Şekil 42
Eğer, “Yok” başlıklı kontrol kutusu seçilmemiş duruma getirilirse; buton
aktif olur ve tıklandığında, “Bileme makinesi bilgileri” formu açılır. (Şekil 43)
Şimdi, bir bileme makinesine dair detay bilgiler istenmektedir. Mevcut, tahmini bilgiler
değiştirilebilir yada yeni bilgiler girilebilir. “Tamam” butonuna tıklandığında, bu makineye ait
bilgiler hesaplamalar kısmında değerlendirilerek, etkileri sonuç değerlerine yansıtılır.
Şekil 43
Not: başlıklı kontrol kutusu seçilmiş duruma getirilirse; “Bileme” başlıklı
buton pasif olur ve projede böyle bir makinenin kullanılmadığı anlaşılır.
Şarj makineleri Formun üçüncü sekmesidir ve “Yok” başlıklı kontrol kutusu seçili olmadığında aktif olur. (Şekil
44)
Şekil 44
Şarj makinesi detay listesi
Bu kısım, şarj makineleri veri tabanına sahip olup, herhangi bir tanesini seçip devam
edebilirsiniz. Eğer, yeni bir şarj makinesi değerleri girmek yada mevcut değerleri değiştirmek
isterseniz; “Ekle Sil Gücelle” başlıklı butona tıklanarak yada herhangi bir makine adı üzerine
çift tıklayarak “Şarj makinesi detay listesi “başlıklı form açılır. (Şekil 45)
Burada; “Ekle” butonu ile yeni bir makine eklenebilir, mevcut makineler silinebilir yada
değerleri değiştirilebilir. Değerlerde değişiklik yapıldıktan sonra, “Güncelle” başlıklı butona
tıklanarak değerler veri tabanına kaydedilmiş olurlar.
Şekil 45
Açıklamalar:
Adı ve tipi : Katalogunda yazılı olan
yada sizin vereceğiniz bir isimdir. Yerinde hemen yazabilirsiniz, bazen projenize
yönelik özel bir isimlendirme, veriler arasında makineyi daha çabuk bulmanıza
yardımcı olabilir.
Fiyatı (TL) : Satınalma fiyatıdır.
Amortisman süresi (Yıl) : Makine için öngörülen
amortisman süresidir.
Faiz oranı (%) : Tercih edilen
amortisman oranıdır.
Yakıt tüketimi (lt/saat) : Çalıştığı sürece makinenin
saatlik yakıt tüketimidir.
Karıştırma ve doldurma kapasitesi (kg/dakika) : Kataloğunda yazılı olan
değeri kullanabilirsiniz ama en iyisi uygulamadaki kayıtlarınızın ortalamasını
kullanmaktır.
Yakıt – Yağ birim maliyet Formun dördüncü ve son sekmesidir. (Şekil 46)
Şekil 46
Çok basit olarak, kullanılan yakıt ve yağın litre fiyatları girilmelidir.
Not: Girilen bu iki değer (yakıt ve yağ birim fiyatları) mevcut tüm makineler için kullanılır.
Delik düzenlemesi
Dikey menüde tıklamanız halinde form aktif olur ve üç farklı bölümden meydana
gelmiştir. (Şekil 47).
Şekil 47
Bölüm açıklamaları:
Delme düzeni:
Bu kısımda, delinecek deliklerin plan görüşü olarak iki genel şekli vardır. Birincisi; “Peşpeşe”
delme düzenidir ve her sırada delikler birbirinin arkasında aynı hizadadır. İkincisi; “Şaşırtmalı”
delem düzeni olup, bir sonraki sıradaki delikler öndeki sıradaki deliklerin tam ortasına denk
gelmektedir. Delme düzenlerinden hangisi seçilirse, küçük bir şekil bu düzeni sembolik olarak
göstermektedir. (Şekil 48a, 48b)
Şekil 48a Şekil 48b
Delik düzeninde sıra:
Açılan pencereden kaç sıralı bir patlatma yapılacağı seçilebilir (en az 1, en çok 15 sıra adedi
vardır). (Şekil 49)
Şekil 49
Delik eğimi:
Delik eğimini seçmek kolaydır; yatay (h) ve dikey (v) değerleri girilerek “Hesapla” butonuna
tıklandığında, açı değeri (derece) olarak verilir. (Şekil 50)
Şekil 50
Patlayıcılar Form dört farklı alt kısım şeklinde tasarlanmıştır ve projede bir delik içerisinde kullanılacak
olan patlayıcı maddeler hakkındaki detay bilgilerin alınması içindir. (Şekil 51)
Dikey menüde tıklamanız halinde form aktif olur
Şekil 51
Delik içerisindeki patlayıcı tipleri:
1. Detonatör : Basınca duyarlı bir patlayıcının ilk detonasyonunun yapılabilmesi için
çoğunlukla delik tabanında yada herhangi bir bölgesinde kullanılan patlayıcı tipidir.
2. Başlatıcı : Taban yada kolon şarj kısımlarında kullanılan patlayıcıların
detonasyonunu sağlamak için kullanılan patlayıcılardır.
3. Taban şarj : Bir patlatma deliğinin genellikle alt kısmında kullanılan ve kolon
kısmında kullanılana göre daha güçlü bir patlayıcı tipidir.
4. Kolon şarj : Kolon kısmında yada varsa taban şarjı üstünde kullanılan daha hafif
bir patlayıcı tipidir.
Detonatör (Kapsül) Formun birinci sekmesidir, seçilecek olan detonatörler hazır olarak verilmiştir, bir tanesi
seçilebilir. (Şekil 52)
Şekil 52
Veri tabanında çok farklı sayıda detonatör mevcuttur ancak yeni bir tip girmek yada
değerlerini değiştirmek için; “Ekle Sil Güncelle” butonuna tıklanır yada herhangi bir isim
üzerine çift tıklanır ve “Detonatörlerin detaylı listesi” başlıklı form açılır.
Detonatörlerin detaylı listesi Bu kısımda, yeni bir detonatör eklemek yada mevcut değerleri değiştirmek mümkündür.
“Güncelle” butonuna tıklanarak veri tabanı kaydı yapılır. Herhangi bir kolonu harf sırasına
koymak için başlığa tıklamanız yeterlidir. (Şekil 53)
Şekil 53
Detonatör giriş bilgileri açıklaması:
Adı ve tipi : Detonatörün katalog yada kullanıcının vereceği
isimdir.
Delik başına adet : Bir patlatma deliğinde kullanılacak detonatör.
Gecikme (milisaniye) : Her bir numara arttırımında meydana gelecek
gecikme miktarıdır.
Birim maliyet (TL/detonatör) : Bir detonatörün projeye maliyetidir.
Tip (elektrikli/elektriksiz) : Detonatörün elektrikli yada ekeltriksiz olduğunun
seçilmesi, üzerine çift tıklayarak değişir.
Başlatıcı Formun ikinci sekmesidir, seçilecek olan başlatıcılar hazır olarak verilmiştir, bir tanesi
seçilebilir. “Yok” başlıklı kontrol kutusu seçili olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki; projede
başlatıcı tipi patlayıcı kullanılmamaktadır. (Şekil 54)
Şekil 54
Veri tabanında çok farklı sayıda başlatıcı tip patlayıcı mevcuttur ancak yeni bir tip girmek yada
değerlerini değiştirmek için; “Ekle Sil Güncelle” butonuna tıklanır yada herhangi bir isim
üzerine çift tıklanır ve “Başlatıcıların detaylı listesi” başlıklı form açılır.
Başlatıcıların detaylı listesi Bu kısımda, yeni bir başlatıcı eklemek yada mevcut değerleri değiştirmek mümkündür.
“Güncelle” butonuna tıklanarak veri tabanı kaydı yapılır. “Yok” başlıklı kontrol kutusu seçili
olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki; projede başlatıcı tipi patlayıcı kullanılmamaktadır.
Herhangi bir kolonu harf sırasına koymak için başlığa tıklamanız yeterlidir. (Şekil 55)
Şekil 55
Başlatıcı giriş bilgileri açıklaması:
Adı ve tipi : Başlatıcı için katalog yada kullanıcının
vereceği isimdir.
kartuş/delik (adet) : Bir patlatma deliğinde kullanılacak başlatıcı
kartuş adedi. “Kartuş çapı” yada “Kartuş uzunluğu” başlıklı kolondaki değerlerden
herhangi birisi “0” seçilirse, bu başlık otomatik olarak “kg/delik” olur.
Ağırlıkça kuvvet (cal/g) : Patlayıcı maddenin birim ağırlığının iş
yapabilme yeteneği olup patlayıcının her gram ağırlığından elde edilecek ölçülmüş
mutlak enerji miktarıdır.
Yoğunluk (g/cm3) : Patlayıcı maddenin birim hacminin
ağırlığıdır. Detonasyon sürecinde birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için
önemlidir. Aynca patlayıcının duyarlılığının ve detonasyon basıncının oluşmasında da
önemli rol oynar.
Detonasyon hızı (m/san) : Detonasyon reaksiyonunun hızıdır.
Yoğunlukla beraber birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için önemlidir.
Pratikte patlayıcının kuvvetinin de bir göstergesidir.
Detonasyon hızı test çapı (mm) : Detonasyon hızı tespiti, test için kullanılan bir
çap içindir. Bunun için istenilen çap, açılır pencereden seçilebilir. DelPat, tercih edilmiş
olan patlatma çapına göre detonasyon hızı değerini hesaplar.
Birim maliyet (TL/kg) : Birim ağırlığının (kg) projeye maliyetidir.
Kartuş çapı (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise,
kartuş çap değeri girilir. Değilse, “0” girilmelidir.
Kartuş uzunluğu (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise,
kartuş uzunluk değeri girilir. Değilse, “0” girilmelidir.
Su direnci : Patlayıcı maddenin sulu deliklerde
kullanılıp kullanılamıyacağının tanımıdır. Suya dirençli olarak tanımlanan bir
patlayıcının sulu delik içinde en az 24 saat patlama özelliklerini bozmadan kalabilmesi
gerekmektedir. Çift tıklayarak direncin olup olmadığı seçilebilir (evet/hayır)
Taban şarj Formun üçüncü sekmesidir, seçilecek olan taban şarj patlayıcılar hazır olarak verilmiştir, bir
tanesi seçilebilir. “Yok” başlıklı kontrol kutusu seçili olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki;
projede başlatıcı tipi patlayıcı kullanılmamaktadır. (Şekil 56)
Şekil 56
Veri tabanında çok farklı sayıda taban şarj tip patlayıcı mevcuttur ancak yeni bir tip girmek
yada değerlerini değiştirmek için; “Ekle Sil Güncelle” butonuna tıklanır yada herhangi bir isim
üzerine çift tıklanır ve “Taban şarjı detay listesi” başlıklı form açılır.
Bu patlayıcı tipinin şarj edildiği yerde, kaya kütlesinin kırılması çok daha zordur ve genellikle
şarj konsantrasyonu ve buna paralel kuvveti fazla bir patlayıcı ihtiyaç vardır. Kayacın istenilen
şekilde kırılması ve dilimlerin ileri hareketlerini rahat yapabilmeleri için, bu tip patlayıcılar
deliğin bu kısmında kullanılır.
Taban şarjı detaylı listesi Bu kısımda, yeni bir patayıcı eklemek yada mevcut değerleri değiştirmek mümkündür.
“Güncelle” butonuna tıklanarak veri tabanı kaydı yapılır. “Yok” başlıklı kontrol kutusu seçili
olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki; projede taban şarjı tipi patlayıcı kullanılmamaktadır.
Herhangi bir kolonu harf sırasına koymak için başlığa tıklamanız yeterlidir. (Şekil 57)
Şekil 57
Taban şarj patlayıcı giriş bilgileri açıklaması:
Adı ve tipi : Katalog yada kullanıcının vereceği isimdir.
Ağırlıkça kuvvet (cal/g) : Patlayıcı maddenin birim ağırlığının iş
yapabilme yeteneği olup patlayıcının her gram ağırlığından elde edilecek ölçülmüş
mutlak enerji miktarıdır.
Yoğunluk (g/cm3) : Patlayıcı maddenin birim hacminin
ağırlığıdır. Detonasyon sürecinde birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için
önemlidir. Aynca patlayıcının duyarlılığının ve detonasyon basıncının oluşmasında da
önemli rol oynar.
Detonasyon hızı (m/san) : Detonasyon reaksiyonunun hızıdır.
Yoğunlukla beraber birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için önemlidir.
Pratikte patlayıcının kuvvetinin de bir göstergesidir.
Detonasyon hızı test çapı (mm) : Detonasyon hızı tespiti, test için kullanılan bir
çap içindir. Bunun için istenilen çap, açılır pencereden seçilebilir. DelPat, tercih edilmiş
olan patlatma çapına göre detonasyon hızı değerini hesaplar.
Birim maliyet (TL/kg) : Bir detonatörün projeye maliyetidir.
Kartuş çapı (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise,
kartuş çap değeri girilir. Değilse, “0” girilmelidir.
Kartuş uzunluğu (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise,
kartuş uzunluk değeri girilir. Değilse, “0” girilmelidir.
Su direnci : Patlayıcı maddenin sulu deliklerde
kullanılıp kullanılamıyacağının tanımıdır. Suya dirençli olarak tanımlanan bir
patlayıcının sulu delik içinde en az 24 saat patlama özelliklerini bozmadan kalabilmesi
gerekmektedir. Çift tıklayarak direncin olup olmadığı seçilebilir (evet/hayır)
Kolon şarj Formun dördüncü ve son sekmesidir, seçilecek olan kolon şarj patlayıcılar hazır olarak
verilmiştir, bir tanesi seçilebilir. “Yok” başlıklı kontrol kutusu seçili olursa, bu kısım pasif olur ve
anlaşılır ki; projede kolon tipi patlayıcı kullanılmamaktadır. (Şekil 58)
Şekil 58
Veri tabanında çok farklı sayıda kolon şarj tip patlayıcı mevcuttur ancak yeni bir tip girmek
yada değerlerini değiştirmek için; “Ekle Sil Güncelle” butonuna tıklanır yada herhangi bir isim
üzerine çift tıklanır ve “Kolon şarjı detay listesi” başlıklı form açılır.
Bu patlayıcı tipinin şarj edildiği yerde, kaya kütlesinin kırılması çok daha kolaydır ve genellikle
şarj konsantrasyonu ve buna paralel kuvveti düşük ve dolayısiylede ucuz bir patlayıcıya ihtiyaç
vardır. Kayacın istenilen şekilde kırılması ve dilimlerin ileri hareketlerini rahat yapabilmeleri
için, bu tip patlayıcılar deliğin bu kısmında kullanılır, genellikle ANFO (Amonyum Nitrat + Fuel
Oil) tipi patlayıcılardır.
Kolon şarj detaylı listesi Bu kısımda, yeni bir patayıcı eklemek yada mevcut değerleri değiştirmek mümkündür.
“Güncelle” butonuna tıklanarak veri tabanı kaydı yapılır. “Yok” başlıklı kontrol kutusu seçili
olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki; projede kolon şarjı tipi patlayıcı kullanılmamaktadır.
Herhangi bir kolonu harf sırasına koymak için başlığa tıklamanız yeterlidir. (Şekil 59)
Şekil 59
Kolon şarj patlayıcı giriş bilgileri açıklaması:
Adı ve tipi : Katalogda bulunan yada kullanıcının
vereceği isimdir.
Ağırlıkça kuvvet (cal/g) : Patlayıcı maddenin birim ağırlığının iş
yapabilme yeteneği olup patlayıcının her gram ağırlığından elde edilecek ölçülmüş
mutlak enerji miktarıdır.
Yoğunluk (g/cm3) : Patlayıcı maddenin birim hacminin
ağırlığıdır. Detonasyon sürecinde birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için
önemlidir. Aynca patlayıcının duyarlılığının ve detonasyon basıncının oluşmasında da
önemli rol oynar.
Detonasyon hızı (m/san) : Detonasyon reaksiyonunun hızıdır.
Yoğunlukla beraber birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için önemlidir.
Pratikte patlayıcının kuvvetinin de bir göstergesidir.
Detonasyon hızı test çapı (mm) : Detonasyon hızı tespiti, test için kullanılan bir
çap içindir. Bunun için istenilen çap, açılır pencereden seçilebilir. DelPat, tercih edilmiş
olan patlatma çapına göre detonasyon hızı değerini hesaplar.
Birim maliyet (TL/kg) : Bir detonatörün projeye maliyetidir.
Kartuş çapı (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise,
kartuş çap değeri girilir. Değilse, “0” girilmelidir.
Kartuş uzunluğu (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise,
kartuş uzunluk değeri girilir. Değilse, “0” girilmelidir.
Su direnci : Patlayıcı maddenin sulu deliklerde
kullanılıp kullanılamıyacağının tanımıdır. Suya dirençli olarak tanımlanan bir
patlayıcının sulu delik içinde en az 24 saat patlama özelliklerini bozmadan kalabilmesi
gerekmektedir. Çift tıklayarak direncin olup olmadığı seçilebilir (evet/hayır).
Giriş Bilgilerinin Gösterimi Bu form, şimdiye kadar yukarıda girmiş olduğumuz ve ekranda olan projedeki yada daha
önceden hazırlanmış olan bir projedeki giriş bilgilerinin tümünün gösterilmesi ve
karşılaştırılması için tasarlanmıştır. (Şekil 60)
Dikey menüde tıklamanız halinde form aktif olur.
Şekil 60
Başka bir projeye ait giriş bilgileride bu form üzerinde açılarak karşılaştırılması yapılabilir.
Bunun için sembolüne tıklamanız yada “Dosya -> Aç” menüsünü kullanarak diğer projeyi
seçmelisiniz. (Şekil 61).
Şekil 61
Görmek istediğiniz diğer projenin *.dpi dosyasını seçip “Aç” butonuna tıklayın. Bu durumda
tüm bilgiler “Şimdiki” projenin yanında listelenecektir.
Değerlerin karşılaştırılmasını yapmak için, ikinci açılmaış olan kolonun başlığına tıklamak yada
diğer kolonun başlığını ok üzerine fare ile tutarak getirmemiz gerekir. Bu durumda,
karşılaştırma işlemi başlar ve aynı değerler mavi renge boyanır (Şekil 62). Bunun yanısıra,
istenmesi halinde, üst tarafda bulunan araçlar kullanılarak değerler farklı şekillerde
işaretlenebilir yada renklendirilebilirler. Ayrıca, değerlerin ön izleme sayfa görüntüleri yada
yazıcıya gönderilmeleri mümkündür.
Şekil 62