• • D.INI DANI·~MANLII(
.vE · 0 • •
DIN HIZMETL.ERI
Editorler:
Prof. Dr. Nurullah 1\LTA~ Prof. Dr. Mustafa KOYLU
•• •• GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK
ISBN: 978-605-5584-41-2
©Tum haklan GONDOZ EGITiM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~tne aittir. Bu kitabm tamamr ya da bir krsmr 5846 sayrh yasanrn hukumlerine gore, GONDOZ EGITIM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~l:nin izni olmaksrzm elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayrt sistemi ile ~ogaltrlamaz, yazrh, sozJG, gorsel-i~itsel kitfe ileti~im ara~lan yoluyla yayrnlanamaz, depolanamaz.
Baskt HaZJrltk: Turker $enaltun
Ilk Baskr: 2012
Baskt: HERMES TANITIM OFSET Buyuk Sanayi 1. Cad. No: 1 0.? lskjtler- ANKARA Tel: 0312 384 34 32
GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK TURiZM SANAYi TiCARET LTD. :?Ti. Gevizlidere Mahallesi 1218. Gad. 6/8 Balgat- ANKARA Tel: 0312.472 66 62 • Faks: 0312.472 66 08 www.gunduzyayincilik.com [email protected]
SOSYAL HiZMETLERDE DiNi DANI~MANLIK VE DiN HiZMETLERi
Saadetti1t OZDEMiR
Sosyal hizmet alanlan c;:ok c;:e~itlidir ve birc;:ok dallara aynlrru~br. Daha kali
teli hizmet sunumu ac;:1smdan da bu gerek.lidir. Sosyal hizmet alanlar1 bir ta
raftan mevcut sorunlarla ugra~makta diger taraftan muhtemel problemlere
c;:oziim aramaktadrr. Bu sorunlar arasmda, maddi ve manevi problernlerin
c;:oziimii, sosyal haklar, irnar diizenlemeleri, i~ im.kanlari, kamu ve ozel sek
torde kabul gorme gibi hususlan sayabiliriz.
Sosyal hizmet alanlarmdan birisi de hie;: ~iiphesiz, "Dini Sosyal Hizmet"
alanlar1drr. Genel anlamda "Dini Sosyal Hizmetler'in faaliyet alaru ic;:erisin
de; Miiftiiliikler, Cezaevleri ve Hastaneler, Huzurevleri ve Rehabilitasyon
Merkezleri, SH<;:EK'e bagll Yuva ve Yurtlan saymak miimki.indiir.
Tiirkiye ile AB iilkeleri kar~ua~tmldlgmda, sosyal hizmetler alarunda farkll
llklar oldugu goriilecektir. AB iilkelerinde ozellikle "Dini Sosyal Hizmetler"
alaru, meslek olarak kabul edilip uzmanlig1 gerektirirken (Avrupa iilkele
rinin bu konuda c;:ok sa)'lda yeti~mi~ elemaru bulunmaktadlr. Ornegin Al
manya'da 35 bin civarmda "Sosyal ilahiyatc;:t" vardlr.), iilkemizde yogun bir
ihtiyac;: olmasma ragmen henliz bu alanda somut bir adlm atllmanu~br.
Vini Vanljmanltk ~e Vin Hizmelleri J 233
Dini sosyal hizmetler, sosyal hizmet gotiirillen veya bu hizmeti isteyen he
def kitlenin maddi-manevi ac;1dan huzur ve mutluluguna katla yapmaYJ,
acuanru hafifletmeyi, yaralanru sarmaYJ ve manevi rehabilitasyonu hedef
lemektedir. Manevi c;ah~mayla, fertlerin ic; diinyalarmda olu~an tahribatm,
fitrata uygun ve ahlili degerlere gore tamir edilmesi, ki~inin kendisiyle ve
toplumla bar1~lk ya~amas1, kar~).la~tig1 problemlerle ba~a c;u<maYJ becere
bilmesi hedeflenmektedir.1 Dini Sosyal Hizmetler, ~ilerin manevi risk
lere kar~1 uyaruk olmaslni, tutarh tutum ve davraru~ geli~tirmesini, ki~inin
kendisiyle ve toplumla bart~tk, hurafe, batll inane; ve bilgilerden uzak dur
maslni, benligini ve iradesini geli~tirmesini, toplum kaynakh problemleri
c;:ozebilme yetenegini ve giiciinii geli~tirmesini saglar2
Biz bu boliimde, "Dini Sosyal Hizmet" olarak adland1rdigtrruz hizmet alan
larmdan sadece, SH<;:EK'e bagh <;ocuk Yuvast ve Yeti~tirme Yurtlart ile Hu
zurevlerine yonelik dini daru~manhk ve ~n hizmetlerinden bahsedecegiz.
A. <;:ocuk Yuvas1 ve Yeti~tirme Yurtlanrun Tarihi Geli~imi
Tarihi ac;:tdan balald1gmda, kimsesiz c;:ocuklarm korunmas1 ve balQffil i~i her
zaman toplumlarm hafizasmda bir yer edinmi~tir. ilk olarak Siimerler'de ve
<;:in'de c;ocul< bal<1rruyla ilgili bilgilere ula~Ilrru~tlr. Yme Dogu Tiirkistan'da
Turfan kesiminde Hunlara ait kaztlarda c;ocuk balam! ve korunmastyla il
gili c;:e~itli bilgilere rastlarulrm~trr. Ayru ~eki!de ilh~ Prensferinden Gazan
Mahmut Han, c;:agda~1 Re~idettin'e yazdigt bir mektupta terk edilen c;:ocul<
lar konusuna deginerek, onlar ic;:in yetimhaneler, terbiye ve tslah evleri ac;:
ttglni belirtmi~tir.3
Her ne kadar tarihte kimsesiz c;:oculdarm baklrnl ve korunmastyla ilgili bazt
bilgilere ula~tlsa da, sonral<i donemlerde bu i~in kurumsalla~madlglni veya
kurumsalla~amadiglni gormekteyiz. Genellikle sosyal yardim hizmetlerinin
goniillillill< esasma dayah olaral< yiiriitiildiigiinii soylemek daha gerc;ekc;:i
olacaktrr. Bu gelenek, Selc;:uklular ve Osmartltlarda da ayru ~ekilde devam
etmi~tir. Ancal< Osmanh donemini diger donemlerden aYlrmanm daha dog
ru bir tespit olacaglni soylemekte yarar vardir. Her ne kadar devlet eliyle
1 Ali Seyyar, Sosyol Hizmetlerde Manevi Baktm, ~efkatli Eller Yayrnlan, Ankara 2007, s. 136.
2 Ali Seyyar, Sosyal Hizmet/erde Manevi Baktm, Editor; Ragbet yay., Istanbul 2008. ss. 136-139.
3 Osman K. Akol, Kimsesiz c;ocuklar, Ornek Motbaost, l~rk Han, Ankara 1950. s. 48; 8ekir Turkmen,
•sokak <;ocuklan ve Egitim~ Mi/li Egitim (Egitim-Scmat-Kiiltiir), sayt: 135, Milli Egitim Bastmevi,
Ankara 1997, s. 43.
234 I 'Dini 'Dan~tmanlrk ~e 'Din Hizmelleri
olmasa da, kurulan vaktflar vas1tas1yla gelenekselle~en ve kurumsalla~an bir
hizmetin verildigini soylemek gerekir. <;:iinkii bu amac;la kurulan valo.flann
daha kurulu~ a~amasmda, gelir ve giderleri, kirnler tarafmda yonetilecegi,
hizmet alanmm kapsam1 gibi baz1 hususlar onceden belirlenerek hizmetin
sekteye ugramas1 engellenmi~tir. Donemin ~artlar1 ic;erisinde devlet, s·osyal
hizmecleri, bir taraftan hayrrseverlere imkanlar olu~turma yoluyla, diger ta
raftan ihtiyac;: sahiplerine arazi bag1~1 veya bir takun tahsisler yoluyla bu i~i
siirdiirmeye c;:all~m1~trr.4
OsmanWarda, korunmaya ve balwna muhtac;: c;ocul< ve genc;lere hizmetin
nasll ba~larugmm ve gec;:irdigi safhalarm bilinmesinde yarar varchr. Tuna
Valisi olan Mithat Pa~a 1864 yllmda Rusc;uk'ta yetim klzlarm c;all~tlgt ve or
dunun giyim ihtiyac;larmm kar~llanrug1 dikirn atolyesi ozelliginde bir Islah
hane ac;:m1~tlr. Burada bir taraftan c;ocuklarm terbiyevi ac;1dan iyi insan ve
iyi vatanda~ olarak yeti~tirilmeleri hedeflenirken, diger taraftan onlarm ia~e
ve ibatelerinin de bir nevi teminat altma ahrunas1 saglaruru~trr. Boylelikle
to plum ic;in risk olu~turm bir grup, to plum ac;1smdan nitelikli hirer elemana
donii~tiiriilmii~tiir.5
1873 yJ..i.mda Cemiyeti Tedrisiyye-i islamiyye6 tarafmdan, oksiiz ve yetim
Miisliiman c;:ocuklar ve Kapah <;:ar~1 esnafmm c;:U.aklan ic;:in, bo~ zamanla
rmda egitim ve ogretim yapmak iizere Daru~~afaka admda bir okul ac;:ll
rm~tlr. Bu okul, prograrmnda askerlik ve jimnastik derslerinin olmas1, ders ·
kitaplarmm kendi matbaasmda basllmas1, halk tarafmdan yapllml~ olmas1
gibi baz1 ilkler ozelligini ta~tmal<tachr. Halen bakuna ve korurtmaya muhtac;:
kirnsesiz c;:ocuklar1 kabul eden bu kurum, hayrrseverlerin yardtmlar1yla faa
liyetlerini siirdiirmektedir.?
4 Akol, Kimsesiz <;ocuklar, s.48; Bekir Turkmen, "Sokak ~ocuklan ve Egitim~ Mili Egitim (EgitimSanat-Kiiltar), sa}'l: 135, Milli Egitim Bas1mevi, Ankara 1997, s. 43.
5 Yahya Akyuz, Tiirk Egitim Tarihi, KultOr Koleji Yaymlan 2, Istanbul 1993. 55.150-153; Ali Nairn
inan, <;ocuk Hukuku, AO Egitim Fak01te5i Yay1m, No: 3, lstanbul1968, 5. 8; Mehmet Zeki Pakahn,
"151ahhane~ Osman/r Tarih Deyimlerive Terimlerl Sozliigii, cJI, Milli Egitim Ba51mevl, lstanbul1993,
55.112-114.
6 Fevziye Abdullah Tan5el, Dun-Bugun Yaymevl, Ankara 1960, 55.95-97; •cemiyyet-i Tedrisiyye-i
lsl~miyyenin Nizamnamesi: Miitemmim, Dersaadet Matbaas1, Istanbul 1916, 5s.1-6; ~ina5i,
"Cemiyet-iTedrisiyye-i lslamlyyenin Kurulu~ ve ~ah~malan~ Maka/eler IV, Tenkitli Bas 1m.
7 Darunafaka Cemiyyeti Nizamnamesi, Dogan Karde~ Yaymlan, lstanbul1953, s5.1-8; Darunafaka
Cemiyyeti Tiiziigii, Yenilik Bask, Istanbul 1974, ~. 3-22; "Daru~~afaka~ TA, c. XII, Milli Egitim Basamevi, Ankara 1964, s. 326; Osman Ergin, Turk MaarifTarihi, c. 11-111, Eser Matbaas1, Istanbul
'Dini 'Doni[171Dnlrk ~e 'Din Hizmetleri I 235
II. Abdulhamit'in 1890 yillnda bir komite olu~turmastyla, yapllmast karar
la~tmlan Darulaceze, kimsesiz <;oculdarm, ya~lt ve bakuna muhta<; l<i~ilerin,
din, mezhep ve trk farlo. gozetmeksizin bakunlarmm iistlenilecegi bir ku
rum olarak dii~iiniilmii~tii. Faaliyetlerini kuruldugu giinden bugiine devam
ettiren bu kurum, bugiin daha ziyade ya~War i<;in sosyal yardtm hizmeti
veren bir kurulu~ haline donii~mii~tfirB
Birinci Diinya Sava~1 (1914) sonrast ortaya <;tkan sefalet, yoksulluk ve fa
kirlik nedeniyle, bir ~ekilde ortada katan korunmaya ve balama muhta<;
<;ocuklarm, korunmast ve istihdamt sorunu ortaya <;iknu~ttr. Bu <;ocukla
nn himayesi mal<sadtyla, Daruleytamlar (1915) kurulmu~tur. Daruleytam
lar sonraki yillarda ekonomik olarak bir<;ok gii<;lillde kar~1 kar~tya kalmt~,
Cumhuriyetin kurulu~undan sonr.a da devam eden bu stlo.nblar sonucunda
kurum 1927 ytltnda yiil<iimliiliilderini Datu~~afaka'ya devrederek tarih say
falarmdaki yerini almt~ttr.9
Korunmaya ve bakuna muhta<; <;ocuk ve gen<;lere yonelik Cumhuriyet once
si temelleri olan sosyal hizmet faaliyetleri, Cumhuriyet kurulduktan sonra,
daha organize ve disiplinli bir ~ekilde yiiriitiilmeye <;alt~Ilnu~ttr. Sosyal hiz
metlerin organizasyonu baglammda 1921 yillnda Tiirkiye <;ocuk Esirgeme
Kurumu (Himaye-i Etfal Cemiyeti) kurulmu~tur. Uzun siire Tiirl<iye <;ocul<.
Esirgeme Kurumu olarak faaliyetlerini siirdiiren bu kurum, 24.05.1983 tarih
ve 2828 sayili kanunla sona erdirilmi~ ve yerine Sosyal Hizmetler <;ocul<
1977, ss. 487-494; Beyza Bilgin, "Yetim ve Kimsesiz <;ocuklarla llgiliTesis Kurmanrn ve Ya~atmanrn
Cnemi~ Diyanet llmi Dergi, c. XXXIII, say1. 3, Ankara 1997, 5.16; Akyiiz. Tiirk Egitim Tarihi, s.146;
Halis Ayhan-Hakkl Mavi~. "Daru~~afaka~ DVIA, c. IX, lstanbul1994, 55.7-9.
, 8 Re~at Ekrem Ko~u. •oarulaceze~ Istanbul Ansiklopedisi, c.VIII, Ko~u Yaymlan, Istanbul 1966, 55.
4242-4245; Re~at Ekrem Ko~u, Darulaceze, Darulaceze Yardem Dernegi, lstanbul1974, 55.7-12;
Erg in, Tiirk MaarifTarihi, c.IV, 5.1548-1552; lnan, c;ocuk Hukuku, 5. 8; Akyiiz. Tiirk Egitim Tarihi, 5.
238; ·Nuran Ylldenm, Istanbul Darulaceze Miiessesesi Tarihi, Darulaceze Vakfe, lstanbul1996, s5.1-
59; Nuran Yeldenm, "Darulacezenln Kurulu~ ve l~leyi~i· Toplumsal Tarih Dergis/, Istanbul 1996,
5aye: 32, c. VI, 55. 16-30; HidayetY. Nuhoglu, "Darulaceze~ DVIA, c. VIII, lstanbul1993, s5. 512-514;
"Darulaceze• TA c.XII, 5S. 316-317; Bilgin, "Yetim ve Kimsesiz <;ocuklarla ilgili Tesis Kurmanrri ve
Ya~atmanm Onemi~ 55.15-16.
9 Ergln, Tiirk Maar/fTarihi, c. III-IV, ss. 1548-1552; lnan, c;ocuk Hukuku, s. 8; Akyuz, Tiirk Egitlm Tarihi, 5. 238; •oaruleytam• TA, c.XII, Milli Egitim Basemevi, Istanbul 1964, 5. 320; Hidayet Y.
Nuhoglu, "Daruleytam: DVIA, c.VIII, lstanbul1993 5. 521; Bilgin, "Yetim ve Kimse5iz <;ocuklarla
llglli Tesis Kurmanm ve !a~atmanm Onemi~ 55. 16-17; Ed hem Ruhi, Uiak ~efkat Yurdu c;;~eklerf, (Transkripsiyon-Sadele~tirme-Tahlii-Adnan $i~man), U~ak 2003, ss. 14-15.
236 I 'Dini 'Danqmanlrk ~e 'Din Hizmetleri
Esirgeme Kurumu kur~u~tur. Boylelikle daha once daguuk bir ~ekilde
yiiriitillmekte olan sosyal hizmet faaliyetleri bir c;:atl altmda toplannu~tlr.10
Gunumuzde Sosyal Hizmetlerin Durumu: Tlirkiye'de sosyal hizmetler, sos
yal devlet olmarun bir geregi olarak, genelde devlet eliyle yiirlitillmektedir.
Bu hi~metleri yiirlitme gorevi 2828 sayili kanunla11 SH<;EK'e verilmi~tir.
Ancak yine de biitiin hizmetleri bir yerde toplarnal< mi.imkiin olmadtgt ic;:in,
baz1 yiikiimlilliikler farkh kurumlara verilmi~tir.
Son yillarda yapuan ara~trrmalar SH<;EK'de yapuan degi~ikliklerin yanst
malarmm farkh alanlarda oldukc;:a yogun bir ~ekilde hizmet kalitesi ve c;:e
~itliligi ac;:tsmdan artbg1111 gostermektedir. Ornek olarak "Ozel Rehabilitas
yon Merkezleri" ve "Huzurevled''nde onemli bir art1~m oldugunu soylemek
miimkiindiir. Burada ozelle~menin_ iki ac;:tdan yararli oldugunu dti~tinmek
teyiz. ilki, devletin btiytil< bir yi.ikten kurtulmas1, ikincisi de hem ekonomik
hem de rekabetten dolayt daha kaliteli hizmet sunulmastdrr. Bu hizmetin
maliyeti onceki yillarla kar~ua~ttnldtgmda, hem maliyet hem de kalite ac;:t
smdan arb~ oldugu herkesc;:e kabul edilen bir gerc;:ektir.
SH<;EK c;:at1s1 altmda yuvalar, yeti~tirme yurtlar1, rehabilitasyon merkezleri,
kadtnlara yonelik hizmetler, aile ve toplum hizmetleri, huzurevleri, sevgi
evleri I c;:ocuk evleri, sokakta c;:ah~an c;:oculdara yonelik hizmetler gibi ana
hizmetler yarunda bu hizmetlerle ilgili alt hizmet birirnleri de bulunmak
tadtr. Ancal<, biz burada SH<;EK'in tUrn hizmetlerine yer vermek yerine,
konumuz itibariyle sadece <;ocul< Yuvalar1 ve Yeti~tirme Yurtlar1 hakkmda
bilgi vermeye c;:ah~acagtz.
c;ocuk Yuvalarz: Demokratik ve sosyal bir hul<ul< devleti olan Tiirkiye Cum
huriyeti'nde, muhtac;: duruma dli~en c;:ocuk, gene;:. ya~li. oziirlti tUrn ihtiyac;:
sahiplerinin sosyal sorunlarmm onlenmesi ya da en aza inc:Urilmesi devle
tin gorevleri arasmdadtr. Bu go rev, 2828 sayili Kanunla Sosyal Hizmetler ve
<;ocuk Esirgeme Kurumuna verilmi~tir.
Bir c;:ocugun en iyi balcltp koru~acagt yer ku~lrusuz, saglikli bir aile orta
rrudtr. Ancak, her c;:ocuk bir aile ortammda btiyiirne ~ansma sahip degildir.
10 Tiirkiye ~ocuk Esirgeme Kurumu Tiiziigii, (30 Haziran 1921) Ankara 1973, s. 31; "<;ocuk Esirgeme
Kurumu"TA, c.XI/,s.707;Bilgin, "Yetim ve Kimsesiz<;ocuklarla llgiliTesis Kurmanm ve Ya~atmamn Cnemi: s.17; SH~EK Kanunu, Ge~ici 1 ,2,3,4,5. Maddeleri, ss. 17-18.
11 http://www.shcek.gov.tr/2828-saym-sosyal-hizmetler-ve-cocuk-esirgeme-kurumu-kanunu.aspx.
22.03.2011.
'Dini 'Danljmanlrk ~e 'Din Hizmetleri I 237
"Korunmaya Muhtaf c;ocuklar" olarak nitelendirilen bu s:ocuklarmuz, 2828
sayili Sosyal Hizmetler ve <;ocuk Esirgeme Kurumu Kanunu s:ers:evesinde
ilgili mahkeme tara.fmdan haklannda korunma karart alman, beden, ruh ve
ahlak geli~imleri tehlikede olup;
1- Ana veya babastz, ana ve babastz,
2- Ana veya babas1 veya her i.kisi de belli olmayan,
3- Ana veya babas1 veya her ikisi tara.fmdan terkedilen,
4- Ana veya babas1 tara.fmdan ihmal edilip fuhu~, dilencilik, alkollii
i<;kileri veya uyu~turucu ma.ddeleri kullanma gibi, her ti.irlii sosyal
tehlikelere ve kotii alt~kanhldara kar~1 savunmastz btraktlan ve ba
~Ibo~luga siiriiklenen <;:ocuklaru:ruzdtr.
Bu yuvalar, 0-12 ya~ araltgmdaki korurunaya muhta<;: s:ocuklarm, bedensel,
egitsel, psiko-sosyal geli~imlerini, saghkh bir ki~ilik ve iyi alt~kanhldar ka
zanmalartru saglarnakla gorevli ve yiikiimlii, yatlh sosyal hizmet kurulu~la
ndtr. Gerekli durumlarda 12 ya~tru bitirmi~ korunmaya muhta<;: ktz s:ocuk
larl da yuvalarda baktlabilmektedir.
Aynca, korunmaya muhta<;: olup c;ocuk yuvalarmda bal<Il.rnakta alan, be
dense!, zihinsel ve ruhsal engelleri sebebiyle ozel egitirne ihtiyact olan c;:o
cuklar, Milli Egitirn Bakanhgma ait okullarda egitilmektedirler.12
Son yillarda korunmaya ve baktma muh~as: s:ocuklara yonelik bir klsmt ta
marnlanan, bir klsmt da devarn eden s:ok saytda proje, program ve c;alt~ma
bulunmaktadtr.
Bunlar arasmda ornek olaral< ~u projelere deginebiliriz:
Aile yanmda destek projesi: Kurum bakururun olumsuzluklart dii~iiniilerek
c;:ocuklarm, aileleri yanmda bakimt ve desteklenmesi arnactyla Eve Donii~ ve
Aile Yanmda Destek Projesi ba~lablnu~ttr. Bu projenin ba~labldtgt 2005 yili
Nisan aytndan 2006 yili sonuna kadar kurumlarda bakllmakta olan c;ocuk
lardan 3326'smm ayni nakdi yardunla eve donii~ii saglanmt~ttr. Ayni nakdi
yardun miktart % 100 arttmlnu~ttr.
Sevgi Evleri Projesi: Sevgi evleri projesi, Genel Miidiirliigiin <;ocuk Hizmet
leri Dairesi Ba~kanhgmca 2004 yt.lmda projelendirilmi~tir. <;ocugun sagl.tl<h
12 http://www.shcek.gov.tr/cocuk·vuvalari.aspx.22.03.2011.
238 I 'Dini 'DaiiJlrt!DIIIrk ~e 'Din Hizmetleri
geli~iminin ancak sagbkll. bir aile yarunda miimkiin olabilecegi ilkesinden
hareketle Genel Miidiirliikc;:e, korunmaya muhtac;: c;oculdarm oncelikle Ko
ruyucu Aile, Evlat Edindirme, Ayni Nakdi Yarrum hizmetinden yararlan
runlmasi ilkesi benimsenmi~tir. Fakat almabilecek bu tedbirlerin c;oziim
iiretmemesi durumunda en son c;are olarak kurum baklffi hizmeti tercih
edilmektedir. Kurulu~ bakuru iilkemizde c;ok saYlda c;ocugun bir c;atl alnn
da toplandigi toplu balum modelidir. Her ne kadar kurulu~lar ev ortarruna
yakm tefri~ edilmeye ba~lanrru~ ise de yeterli olamamaktadir. Son donemde
Gene! Miidiirllikc;e yeni model aray1~ma gidilerek farkh hizmet modelleri
nin devreye sokulmasma ve bu .Y?nde yeni kurulu~lar ac;1lm_asma yonelil<
planlamalar yap1lmaktachr. Bu planlamalar arasmda c;ok onemli bir yere
sahip olan Sevgi Evleri Projesi ile kurulu~ balurru yerine daha kiic;Uk birim
lerde, aile ortarruna benzer yapuardan ve ili~ki sistemi ic;erisinde c;ocuklarm
yeti~tirilebilecegi kiic;U)< miistakil binalardan olu~turulan site ic;ersinde, c;o
cugun bak!ffimm saglanmas1 amac;:lanmaktadu:.13
_ Yeti$tirme yurtlarz: 2828 sa Yilt Sosyal Hizmetler ve <;ocul< Esirgeme Kurumu
Kanunu ile korunmaya muhtac; c;ocugun bakuru, yeti~tirilmesi ve topluma
kazandir1lmas1 gorevi Sosyal Hizmetler ve <;ocul< Esirgeme Kurumu Genel
Miidiirliigii'ne verilmi~tir. Merkezde bu go rev <;ocuk Hizmetleri Dairesi Ba~
kanllgt ve Genc;lil< Hizmetleri Dairesi Ba~kanllg1 tarafmdan yiiriitiilmektedir.
Yeti~tirme Yurtlar1 daha once tarurru yapuan korunmaya muhtac; c;ocuklar
dan, ya~lar1 13-18 arasmda olanlar1 korumal<, bakmak ve bir i~ veya meslek
sahibi edilmeleri ve topluma yararll ki~iler olarak yeti~tirilmeleri.ni sagla
makla gorevli ve yiikiirnli.i alan yatlll sosyal hizmet kurulu~lar1dir.
5395 saYI~t <;ocuk Koruma Kanunu ile hakkmda bakun, barmma ve daru~
manhk tedbiri verilen c;ocuklar ile denetim tedbirine karar verilen c;ocuk
lar, SH<;EK'in gorev alaru ic;ine girrili~lerdir. 5395 saylli kanun c;erc;evesinde
kurumun gorev alaruna giren, suc;a siiriiklenen ve sue;: magduru c;ocuklarm,
psilm-sosyal durumlar1 goz oniinde bulundurularak; sosyal uyumlar1, re
habilite edilebilmeleri ve toplumla yeniden biitiinle~ebilmeleri ic;in c;ocuk
yuvas1 ve yeti~tirme yurtlarmdan farkh, bal<1m ve barmma birimlerinin
olu~turulmas1 gerekliligi ortaya c;lkml~tlr. Bu amac;la c;e~itli illerde rehabili
tasyon amac;h merkezler ac;u.rru~tlr.
13 http://www.shcek.gov.trlsevgi-evleri-cocuk·evleri.aspx; http: I I www.shcek.gov.tr I cocukyuvalarjaspx. 22.03.2011.
'Dini 'Dam[manlrk 'le 'Din Hizmetleri I 239
Bu merkezlerde mesleki c;:ah~ma gerc;:ekle~tirUmekte ve iiniversite veya dev
let hastanelerinin psikiyatri servislerinden destek ahnarak c;:ocuklarm re
habilitasyonu amac;:lanmaktadtr. Tedbir karar1 ile kurum bakuruna ahnan
c;:ocuklardan suc;:a yonelen c;:ocuklar ic;:in, "Koruma Bakun ve Rehabilitasyon
Merkezleri'; sue; magduru olup, istismara ugrarm~ <;:oculdara yonelik olarak
da "Baktm ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezleri" a<;:Ilmast planlanmal<tadtr.
Bu kurulu~larm, iiniversite hastanesinin bulundugu illerde a<;:umast plan
lanmal<tadtr. Cinsel, duygusal, fizil<sel istismara maruz k~ c,:ocuklarm,
soz konusu kurulu~larda rehabilitasyoruarmm saglanarak ailesine(ailesi ta
rafmdan istismar edilmemi~se) veya diger sosyal hizmet kurulu~larma yer
le~tirilmesi ongoriilmektedir.14
Korunma karart genel olarak, <;:ocuk re~ir olana kadar d~vam eder. Ancak
bu karar, korunma I tedbir kararma neden olan ~artlarm ortadan kalkmas1
halinde kurum yetkililerinin onerisi i.izerine ilgili mahkemece <;:ocul< re~it
olmadan once kaldmlabilecegi gibi, re~it oldul<tan sonra da <;:ocugun nzast
ahnmak ~artlyla devami hususunda karar verilebilir. Re~it oldul<tan sonra
korunma kararmm devami a~agtda belirtilen ~artlara baglidtr;
a) 18 ya~mi tamarnlami~ olan korunmaya muhta<;: <;:oculdardan;
1- Orta ogretime devam ederuerin 20 ya~ma kadar,
2- · Yi.iksek ogrenime devam ederuerin 25 ya~ma kadar,
b) Ogrenime devam etmeyen 18 ya~m1 doldurmu~ c,:oculdarm bir i~
veya meslek sahibi edilerek kendi kendilerine yeterli olabilmeleri
nin saglanmas1 amactyla 20 ya~ma kadar,
c) Bedensel, zihinsel ve ruhsal engelleri nedeniyle si.irekli bakuna
muhtac;: durumda bulunan ve bu engellerinden d<?laYJ c;:ah~mayan
<;:ocuklarm, korunma kararlan uzahlabilir.
Burliarda.n korunma karart kalkm1~, ancal< tek ba~ma ya~m si.irdi.ireme
yecek durumda bulunan la.z c;:oculdar1, Kurumca himaye olunur. Bu c,:ocuk
larm emek kar~thgt ia~e, ibate ve har<;:liklar1 Kurumca kar~tlanmak kayd.tyla
Kurum hizmetlerinde c;:ali~malari da saglanabilir.
14 http:/lmevzuat. basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx7MevzuatKod=l.S.S39S&Mevzuatlliski=O&source
XmiSearch=KABAHATlER%20KANUNU. 22.03.2011.
240 I 'Dini Vanlfmanlrk ~e 'Din Hizmetleri
Yasarun da ongordiigu bic;:imde soz konusu c;:ocuklarm, Tiirk orf, adet, inane;: -
ve ~ ahlakma sahip, kendine giivenen, insan sevgi ve sayg1s1yla dolu, Ata
tiirkc;:ii d~iinceye ve Atatiirk ilke ve inlalaplarma uygw:t olarak yeti~tiril
melerine, bir i~ ve meslek sahibi olmalarma, 18 ya~mdan sonra da izlenip
desteklenmelerine ozen gosterilmektedir.
Korunmaya muhtac;: s:ocuklarm ogrenim gorerek, bir ~ ve meslek sahibi ol
malari ve kendi kendilerine yeterli hale gelmeleri amas:lanmaktarur.
Ytiksek ogrenime devam eden c;:ocuklarm Yiiksek Ogrenim Kredi ve Yurt
lac Kur~u'na bagli Yiiksek Ogrenim Ogrenci Yurtlarmda iicretsiz olarak
kalmalar1, yemek yarduru ve oncelikli olarak kredi alrnalar1 saglanmaktadrr.
ilkogretim ve ortaogretime devam eden s:ocuklarm egitim gerekc;:esi ile
korunma altma almmalar1 yerine, MEB'e bagli YiBO ve PiO'larda egitim
gormeleri ve hakkmda korunma karan bulunan c;:ocuklaruruzm bursluluk
smavlarmda kontenjandan yararlandrrllmalar1 saglanmaktadrr.
<;e~itli nedenlerle ogrenirnlerine devam etmeyen s:ocuklar ise gerek kurulu~
doner sermaye atolyelerinde gerekse ozel i~ yerlerinde c;:~malcta ve 3308
sayili kanun geregi Milli Egitim Bakarilig1'na bagh <;1rakhk Egitim Merkez
lerine devarnlar1 saglanmaktadrr.15
Sosyal Hizmet Kurumlarmm fiziki, sosyal ve psikolojik ortamlarz: Yeti~tirme
yurtlarmuzda son yillarda fiziki ko~ullarm iyile~tirilmesi s:erc;:evesinde; c;:o
cuklarm saghkli psiko-sosyal geli~imlerini desteklemek amac1yla miimkiin
oldugunca ya~am ortamlar1 kii<;iiltiilerek ev ortamma uygun ~ekilde do~e
meler yapllmakta, yeni kurul~lar ise ev tipi ~eklinde ~a edilmektedir. Bu
amac;:la, Kurumca yeni model araYJ~ma gidilerek, sevgi evleri ve c;:ocuk evleri
projeleri hayata gec;:irilmek istenmi~tir.
Sevgi evleri; en c;:ok 10-12 c;:ocugun barrmp ya~arnlarrm siirdiirebilecegi,
temel gereksinimlerinin kar~Ilanabilecegi, toplu ya~arrun getirdigi olum
suzluklari ya~amadan yeti~tirilebilecekleri, aile ortarnma benzer miistakil
yaprya sahip kurulu~lardrr. Sevgi evlerinin yaplffiln~a; sosyal sorumluluk
kapsarnmda, kamu kurum ve kurulu~Iarmdan, yerel yonetimlerden ve sivil
toplum kurulu~larmdan destek almmaktadrr.16
15 http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.pbo?option-com content&view- article&id-328:cuk
koruma-kanunu&catid-l:vasa<emid-28. 22.03.2011.
16 http://www.shcek.gov.tr/sevgl-evleri-cocuk-evleri.aspx: 22.03.2011.
'Dini 'Danqmanlrk "le 'Ditl Hizmelleri I 241
<;ocuk Evleri; en c;:ok 8 c;:ocugun banrup hayatlaruu siirdiirebilecegi, bir
apartman dairesinde temel gereksinimlerinin kar~Ilanabilecegi, c;:ocuklarm
toplu ya~arrun getirdigi olumsuzluklari ya~amadan, kendine giivenen, gele
cege umutla bakabilen bireyler olarak yeti~digi ve arkada~Wdarm kuruldugu
evlerdir. Buralarda, kom~uluk ve mahalle gibi kavramlar1 ya~ayarak, orf ve
adetlerimizi, ahlak ve degerlerimizi ogrenebilecek, toplumla ic;: ic;:e olan ve
ya~arrun gereklerini bilen, bir genc;:ligin yeti~mesi ic;:in gerekli altyap1 olu~tu
rulmaya c;:ah~Ilml~tlr. 17
Alanm egitimsel altyaptsz: SH<;EK'e bagh kurulu~larda barmmakta olan, ko
runmaya ve bakuna muhtac;: c;:ocuk ve genc;:lerin egitim durumlar1yla ilgili so
rumlulul<, tamamen Milli Egitim Bakariligma bagll okullarda bulunmaktadlr.
Yani onlar ic;:in yuva ve yurtlar, c;:ocuk ve genc;:lerin evleri mesabesindedir.
Korunma karar1 almarak yuva ve ye~tirme yurtlarmda kalmaya b~layan
c;:ocuk ve genc;:lere yonelik, egitim durumlarma paralel bir yonlendirme ya
pllarak, egitim imkanlarmdan yararlanmalar1 ic;:in gereldi progra.mlarnalar
yap!lmaktadlr. 0-12 ya~ grubundaki c;:ocuklar yuvada kalmaktadlrlar. Bu ya~
grubu da iki kate go ride ele almmaktadlr. Birinci grup; 0-6 ya~ grubudur. Bu
ya~ grubundal<ilere bir nevi kre~ standartlarmda hizmet ve egitim imkaru
verilmektedir. <;ocuk yuvasmda 7-12 ya~ grubunu olu~turanlara ise, ilkog
retim okullarma devam yarunda, c;:ocugun durumuna gore ozel egitim veya
kayna~l:lrma egitimi almas1 tavsiye edilmektedir. Bu durumdaki c;:ocuklarla
ilgili, kurumdaki uzmanlarm da gorii~leri almarak rehabilitasyon kurumla
nyla ilgili bir planlamaya gidilmel<tedir.
Yeti~tirme Yurtlarmda barmmakta olan genc;:lerin ilk~gretirn sonras1 egitim
l~ri, ilkogretimdeki b~ar1 durumlarma gore ~ekillenmektedir .. Bu genc;:ler
.emsalleriyle ayru haldara sahiptirler. ilkogretimaeki ba~ar.Llarma gore sui.av
la ogrenci alan Fen ve Sosyal Liseleri, Anadolu Liseleri, Meslek Liseleri ve
diger ortaogretim kurumlarma devam etme ~anslaruu elde etmektedirler.
Ortaogretim sonras1 iiniversitelerde oku.n:_la hakkuu elde eden genc;:lere Kre
di Yurtlar Kumuna bagh yurtlara yerle~tirilerek MEB bursu baglanmaktadlr.
Universiteye devam e~en genc;:lere, yaz tatillerinde daha once kalmakta ol
duklart yurtlarda, okullaruu bitirinceye kadar misafir olarak kalma imkaru
verilmektedir.
17 http://www.shcek.gov.tr/2011·01-sayiH-cocuk-evleri·calisma·usul-ve-esaslarFhakkinda·
yonetmeligin-uygulanmasi-hakkinda-genelge.aspx. 2203.2011.
242 I 'Dini 'Danl$manl.k ve 'Din Hizmetleri
Ortaogretime farkb. sebeplerden dolayt devarn etmeyen veya edemeyen og- .
renciler, 3413 sayili Kanun ile karnu kurumlarmda bir i~e yerle~tirilmekte
dir. Erkek ogrenciler ~ayet yi.iksek ogretime devarn etmiyorlarsa 18 ya~m
dan sonra yurtla ~kileri kesilmektedir. Egitim-ogretirnle ~kisi olmayan
ktzlara·ise, evleninceye veya 24 ya~ma kadar yurtlarda misafir olarak harm
rna imkaru verilmektedir. Aynca, evlenen yurt mensubu genc,:lere, evlenme
yardtmt adt altmda bir yardrmda da bulunulmalctadtr.
Alamn psikolojik altyapzsz: Aileleriyle birlikte ya~ayan c,:ocuk ve genc,:lere
gore, kurum yuva ve yurtlarda barmmalcta olan genc,:lerin psikolojik so
runlart elbette ki farkb.drr. Yuva .ve Yeti~~me Yurtlarmda barmmalcta olan
genc,:lerin her birinin kuruma geli~ hikayesi farkb.dtr. Terk edilmi~lik, yok
sulluk, ~iddete maruz kalma, arme ve babas1zhk veya tiirlii olumsuzluklar
neticesi nac,:ar kalmarak tercih edilen bir yurt ortarnmm baz1 olumsuzlul<
lart ic,:inde barmdtrmas1 kadar kac,:mtlmaz bir ~ey olarnaz. Haklarmda c,:ocuk
yuvas1 ve yeti~tirme yurtlarmda kalmast ic;:in ilgili kurul karar1 alman c,:ocuk
ve genc,:lerin her birinin hikayeleri birbirinden farkb.drr.
Yeti~tir:ne yurdunda barmmakta olan genc,:lerin meslek sahibi olma en~eleri,
onlarm onde gelen problemlerden biridir. Giiniimiizde meslek sec,:imiyle ilgi
li ilk d~iinceler, lise yillarmda ol~maya b~larnaktadtr. ilkogretimden sonra
ba~larulan ortaogretim doneminde arbk mesleklerle ilgili d~iinceler ol~maya
ba~larnakta, tereddiitler ve belirsizlikler beraberinde bazt sorunlart da getir
mektedir. Bir taraftan meslek sec,:imiyle ilgili problemler, diger taraftan ergenlik
donemi c,:a~malan; arkada~ c,:evresinden, okuldan ve yurttan kaynaldanan so
runlar, her gec,:en giin genc;lerin zihinlerinde bir kartopu gibi biiyiimektedir. Ge
ne! olarak genc,:lerin y~~ oldugu bu problemlerin bir de yuva ve yurt c,:ocugu
olarak ya~andt~ hesaba katllirsa, konu biraz daha ac,:tk olarak ortay~ c,:lkacakttr.
Dstelik yuva ve yurt c,:oculdarmm ruhsal olarak orsele~ olduklan dii~iiniil- ·
diigiinde, genc,:lerin dururnu daha iyi analiz edilebilecektir.18
Alamn felseji altyapzsz: Her devletin hedefledigi, vatanda~larmm olmastru
istedigi bir "iyi insan" ve iyi vatandaf tanrmlarnas1 vardrr. Sis tern belirlenir
ken veya bir takrm mevzuat yapilirken, ktsacas1 ~ekil ve muhtevarun belir
lenmesinde, bu durum 6nemli bir rol oynar.
18 lsmet Karap1nar, "Erzurum Yeti~irme Yurdunda Kalan Gen~lerde Ruhsal Belirtiler Dag1hm1"
27. Ulusal Psikiyatrik Bilimler Kongresi http://onlinemakale.dusunenadamdergisi.org/pdf/
dusunenadam /81020101715-1_3-6.pdf.
'Dini 'Danqmanlrk ve 'Din Himretleri 1243
"iyi vatanda~" ve "iyi insan" yeti~tirmede, o milletin ve devletin kendine has
deger yargdanrun onemi daima goz oni.inde bulundurulur. Ama<;lar ve he
defier belirlenirken ortak degerler odak noktaslill olu~turur.
Korunmaya ve bakuna muhta<; <;ocuk ve gen<;lerin yeti~melerinde hedefler
belirlenirken, dikkat edilen onemli l<Istas, Milli Egitim'in yeti~tirmek iste
digi ogrenci tipiyle bir para.Iellik olu~turmaktu. MEB'in egitirndeki ama<; wi hedefleri, genel olarak benimsenerek diizenleme yapJ.lrru~tu.
SH<;:EK'e bagli <;ocul< yuvas1 ve yeti~tirme yurtlarmda barmmakta olan <;o
cul< ve genc;lerin yeti~meleri, miistakbel i~ ve ev hayatmda ba~arili, mutlu ve
huzurlu olabilmeleri i<;in bir tal<Im ama<; ve hedefler belirlenmi~tir.
Bu hedefve ama<;lar, 2828 sayili SH<;:EK Kanunu madde 4 I k de ~oyle ozet
lenmektedir;
"Korunmaya muhta<; c;oculdarm Tiirk orf, adet, inan<; ve milli ahlakma sa
hip, kendisine giivenen, insan sevgi ve sayg1s1yla dolu, Atatiirkc;ii dii~iince ve
Atatiirk ilke ve inl<daplarma uygun olarak ye~tirilmeleri, bir i~ veya meslek
sahibi yapdmalar1, koruma karar1 kalktd<tan sonra da toplum i<;inde izlen
meleri ve irnk3.!llar ol<;iisiinde desteklenmeleri esasttr:'19 ilgili maddeden de
anla~dd!g1 gibi, <;ocul< ve gen<;lerin nasd yeti~tirilecegiyle ilgili felsefi bir ba
ki~ a<;ISI getirilmel<tedir. Yukar1da verilen hususlar ana ba~hldardrr. Ba~hl<
larm i<;erigi detaylandrrdd!gmda SH<;:EK'deki <;ocuk yeti~tirme felsefesinin
daha iyi anla~dacag1 goriilecektir.
B. <;ocuk Yuvalan ve Yeti~tirme Yurtlarmda Dini Dam~manhk Hizmet
leri
Tarih boyunca kimsesiz <;ocuklar ve genc;Ier meselesi toplumlar1 me~gul
'ed~n problernlerden birisi olmu~tur. Onlarla ilgili problernler, c;oziilmeyi
· bekleyen problernlerin ba~mda gelmektedir. <;:ocuk yuvas1 ve yeti~tirme
yurdunda barmmakta olan gen<;ler, to plum ic;in bazen sorunlar1 giderilmesi
gereken bir grup, bazen de toplum ic;in yiil< olmu~tur.
Genelde tiim ~ocuklarm, ozelde de <;ocuk yuvas1 ve yeti~tirme yurdunda
ki gen<;lerin egitim diizeyinin genel anlamda yiil<selmesi, daha bilgili ve
kiiltiirlii nesillerin yeti~tirilmesi, toplumun ortak hedefleri arasmda yer al
maktadrr. Uluslar aras1 hukukta ilk olarak·1948 insan Haklar1 Evrensel Bil-
19 SH<;EK Kanunu, 55.7-8.
I '
244 I 'Dini 'Dan!Jnwnlrk ie 'Din Hizmetleri
dirgesinde, daha sonra da tiim uluslar aras1 sozle~melerde, ·c;:ocuklarm· egi
timi konusuna ac;:lkc;:a at:J.fta bulunulmu~tur. Yapilan c;:ah~malar neticesinde
20 Kasun 1989 yllinda <;:ocuk Haklarma Dair Sozle~me kabul edilmi~tir.20
Uluslar aras1 hukukta.kabul edilen metinler Tiirkiye'de de .soz konusu ka
nunlara paralel bir ~ekilde degi~tirilmi~ ve c;:ocuklarm egitim haklar1 te~at
altma ahnml~tlr.21
<;:ocuk Haklarma Dair Sozle~menin 29 I c,d maddesinde: "<;ocugun ana-ba
basma, kiiltiiri.ine, dil ve degerlerine, c;:ocugun ya~ad!g1 veya geldigi me~e
iilkenin ulusal degerlerine ve kendisininkinden farkll uygulamalara saygmm
geli~tirilmesi, c;:ocugun, anlaJl~· ~ar~, ho~gori.i, cinsler aras1 e~itlik ve ister
etnik, ister ulusal, ister din.i gruplardan, ister yerli halktan olsun, tiim insan
lar arasmda dostluk ruhuyla, ozgiir bir toplumda, ya~anbJl, sorumlulukta
i.istlenecek ~ekilde hazrrlanmasl" c;:ocugun egitiminin hedefleri olarak ac;:lk
lamal<tadrr. Bu madde de ac;:lklanan hususlar c;:erc;:evesinde ki.iltiirel kirnlik,
dil ve degerler, c;:ocugun geldigi iilkenin ulusal degerleri, anlay1~, bar1~, ho~
gori.i, dostluk ruhunun ve bir arada ya~ama bilincinin geli~mesi ~nemsen-:
mekte ve onemli olduklar1 ic;:in de bu hususa dikkat c;:ekilmektedir.
Yme <;:ocuk Haklarma Dair Sozle~menin 14. maddesinde ~oyle denilm~k
tedir.
Taraf devletler, c;:ocugun di.i~i.ince, din ve vicdan ozgiirli.ikleri hakkma saygt
gosterir,
Taraf devletler, ana babarun ve gerekiyorsa yasal vasilerin; c;:ocugun yete
nekleriyle bagda~rr bic;:irnde haklarmm kullanilmasmda c;:o<;uga yol gaster
me konusundaki hak ve odevlerine sayg1 gosterir,
Bir kimsenin dinini ve inanc;:larrm ac;:lklama ozgiirli.igu, kanunla ongoriilmek
ve gerekli olmak kayd!yla yalruzca kamu giivenligini, kamu diizenini, sagllk
ve ahlakt, ya da ba~kalartn.in temel haklarrm ve ozgiirli.iklerini korumak gibi
amac;:larla slnll'lanabilir.
Bu madde de c;:ocugun temel hakl<I olarak dii~i.ince, din ve vicdan ozgiir
li.igi.ini.in oldugu goriilmektedir. <;::ocugun ailede bu ihtiyacrm kar~uayacak
20 c;ocuk Hoklormo Doir Sozlfime Uygulomo El Kitob1, Unicef Birle~mi~ Milletler <;ocuk Fonu, 1998. ss. 369-389; Diinya <;ocuklanmn Durumu UnicefTemsildligi, 1999, s. 12.
21 Emine Akyiiz, Ulusal ve Uluslararast Hukukta c;ocugun Haklarmm ve Giivenliginin Korunmast, MEB Bastmevi, Ankara 2000, s. 397.
'Dini 'Donifnlllnilk 'le 'Din Himretleri I 245
olan anne babadrr. Korunmaya muhta~ s;ocuk ve gens;ler i~in ise, yasal vasi
SHc:;:EK'tir. Oyleyse SHc:;:EK'in C(Ocuklann uluslar arast sozle~melerle s;ocuk
ve gens;lere verilen bu haklarla ilgili iistiine dii~en gorevi yapmast gerek
mektedir. Aynca bu maddede, s;ocuklarm din ozgiirliiguyle ilgili ktstmda
yapJ.!.an yorumda ise ~oyle denilmektedir; "(Din bzgiirliigii) ... Bu hak kendi
tercihiyle bir dini kabul etme veya bir inanca sahip olma ozgiirliigu ile tek
ba~ma veya ba~kalanyla birlikte toplu bir bis;imde, aleni veya ozel olarak,
dinini veya inancmt ibadet, uygulama, ogre tim ~eklinde as;tga vurma ozgiir
liigtinii de is;erir:' ikinci paragrafta ise "His: kimse, kendi tercihi olan bir dini
kabul etme veya inanca sahip olma ozgiirli.igtini.i zayt.flatacak bir zorlamaya
tabi tutulamaz .. :' denilmektedir.22
c:;:ocugun dinini veya inancmt, ibadet uygplamasmt, ogretim ~eklini as;tga
vurma, bir dini ozgiirliik olaral< nitelendirmektedir. Bu ozgiirli.igiin yerine
getirilmesi is;in de yine SHc:;:EK, gerekli onlemleri almak ve imkanlart sagla
mak konusunda sorumludur. Korunmaya muhtas; s;ocuk ve gen~Ierin egitim
haklart ve bu egitim haklarmm bir b6li.imi.ini.i olu~turan Din Egitimi Hakkt,
Birle~mi~ Milletler, insan Haklart Evrensel Bildirgesi (1948), Uluslararast
c:;:ocuk Haklanna Dair Sozle~me ve bu sozle~meyi kabul eden <;ok saytda
devlet tarafmdan kabul edilmekte ve haklarm, hak sahiplerine verilmesi hu
susunda <;alt~malar kesintisiz olarak devam etmektedir.
Yuva ve yet:ittirme yurtlarmda halen din hizmetleriyle ilgili konularda s:o
cuk ve gens;lere rehberlik edecek, dogru ve saglJ.!.dt bir din anla~mm olu~
masma katkt saglayacak gorevliler bulwunamaktadrr. Bu da kurulu~larda
kalmakta olan ~ocuk ve ge~<;lerde saghklt bir dini ki.i.ltiir ve anla~m geli~
mesini engellemektedir.23
Yuva ve ye~tirme yurtlarmda mevcut mevzuata gore sunulan din hizmet
leri, din1 daru~manltk hizmetleri ~eklinde degildir. DiB ile SH<;EK arasmda
yapilan bir protokole gore din hizmetleri daha ziyade bilgi ogretme agtrl.tklt
yapilmaktadtr. Bu protokol dogrultusunda yapJ.!.an din hizmetinden sagl.tklt ve
verimli bir hizmetin elde edildigini soylemek mi.imki.in degildir. c:;:i.inki.i veri
len hizmetteki eksiklik bir tarafa, i~leyi~ olarak biirokratlarm protokollere ri-
22 <;:ocuk Haklanna Dair Sozl~me Uygulama El Kitabr, s. 179.
23 Ali Seyyar-Saadettln Ozdemir, "AB SOrecinde Tilrkiye'de Dini Sosyal Hizmetlerin Onemi: TiirkiyeAimanya Ornegi~ I. Din Hizmetleri Sempozyumu, Dlyanet l~leri Ba~kanl1g1 yaycnlan, Ankara 2008, ss. 520.521 .
246 I 'Dini 'Dam.snwnl1k -re 'Din ffizmttleri
ayet edip etmemeleri, siyasi iktidarm ve kurum yoneticilerinin olaya ba.kl~ma
gore degi~mektedir. Asil dikl<at edi.l.r:O.esi gerel<en ihtiyac;:, sosyal ve psil<olojil<
faktorler arl<a plana itilmektedir. Boyle olmas1, yuva ve yurtlarda barmmakta
olan c;:ocuk ve genc;:Ieri de il<ilemde brrakmaktadu:. Bu da dini daru~manhk ve
rehberlil< hizmetlerinin, sanki bilimsel bir gereklilik, ihtiyac;: ve baz1 ic;: ve ~
faktorlerden ziyade, siyasete, yani hi.ikiimetlere endeksli~ izlenim.i olu~
turmaktadlr. Halbul<i bu tiir uygulamalarda asil olan, l<i~i, grup ve partilerin
gorii~i.ini.in esas almmamas1dlr. Olmas1 gereken, konunun bilimsel gereklilik,
ihtiyac;: ve insan haklar1 c;:erc;:evesinde degerlendirilmesidir.
Yuva ve yeti~tirme yurtlarmdaki dini daru~manhk ve din hizmetleri gec;:
rni~ten gi.iniirniize ~oyle bir seyir izlernektedir: 1982'de c;:Il<arilan 2828 sa
yilt l<anuna kadar kurum birimlerinde, di.J;l hizmetleri smtfmda herhangi
bir gorevli bulunrnarnalctaydl. 24.05.1983 tarih ve 2828 saylli SH<;:EK ka
nununda Kurum bi.i.nyesinde din hizmetleri smtfmda gorevlendirilecek bir
kadro tarumlarnast varchr. Bu da muhternelen imam Hatip Lisesi mezunu
bir gorevliye tekabiil etmektedir .. Burada il<i husus kar~muza c;:tkmaktadlr.
Birinci olarak, bu gorevliler genelde huzurevlerinde istihdarn edilmi~lerdir.
ikinci husus ise, adl gec;:en gorevlilerin egitirn diizeyi olarak lise mezunu
olmalar1 hasebiyle, kendi egitirn diizeyine c;:ok yakm bir ki~~ye ne kadar da
~manhl< ve rehberlik edebilecegi problemli bir durumdur. Diger taraftan,
gec;:en zaman ic;:erisinde 2828 sayili kanunda tantm1 yapilan din hizmetleri
smtfmda gorev yapacak l<i~ilerle ilgili de baz1 sorurilar ya~anrnt~tlr. $oyle ki,
kuruma bagll baz1 yurt ve yuvalarda bu gorevliler ya hie;: istihdarn edilmemi~
veya yuva ve yur~arda ihtiyac;: olmadlg1 gerekc;:esiyle genelde huzurevlerinde
gorevlendirilrni~lerdir. Boylelikle yuva ve yurtlarda din hizrnetleri ve d.ini
d~manhk hizmeti gibi bir hizmetle, buralarda barmmal5ta olan genc;:ler
taru~arnarnt~tlr.
Tespitlerimize gore; SH<;:EK'in, kurulu~undan bu yana din hizmetleriyle ilk
taru~mas1 Diyanet i~leri Ba~kanltgmm 5 Aralll< 1989 tarih ve Din Hizmet
leri Daire .Ba~kanltglillil 74 nolu genelgesi 12 I 1 I 232 I 1393 sayili yaz1s1 ile
kururna bildirilmesi ile olmu~ ve bu uygularna SH<;:EK'in 08.01.1990 tarih
ve SHEM (EGT)E-11 -90-019 sayili yazlSlyla kurum yuva ve yurtlarmda uy
gulanrnt~tlr. Ancak ilgi yaztya gore, il Sosyal Hizmetler Miidiirliilderi bi.in
yesinde yer alan c;:ocuk yuvalart, ye~tirme yurtlltfl ve huzurevlerinde, miif
tiiliilderin i~birligi yaparak belli bir program dahilinde d.ini sohbet ve kon
feranslar dii.zenlenmesiyle ilgili hizmetler -bilirnsel g.erekc;:elerden yoksun-
'Dini 'Dan!Intanl1k ~e 'Din Hi:m~elleri I 247
siyasi ve ideolojik yakla~unlarla gelen tepkiler iizerine24 27.02.1992 tarih ve
B.02.LS<;:E .. .. - I 92-102 say.tb. yaz1 ile durdurulmu~tur. 27.02.1992 tarihin
den 03.09.1996 tarihine kadar ara verilen uygulama SH<;:EK Genel Miidiir
liigiiniin ilgi 03.09.1996 tarih ve B.02.1.S<;:E ..... I 196-563 sayill yaz1s1 ile dini
sohbet ve konferanslarm devam ettirilmesi karar1yla yeniden ba~lam1~t1r.
Aynca SH<;:EK Genel Miidiirliigiiniin il Sosyal Hizmetler Miidiirliilderine
gondeqni~ oldugu ilgi 19.02.1997 tarih ve B.02.1.S<;:E .... I 206 say.tb. egitim
ogretim programlarrm diizenleyen yazxsmda, ~ocuk ve gen~lere yonelik ~e
~itli egitimi-ogretim faaliyetlerinin onemi iizerinde durulurken, milli-dini
bayramlara yer verilmesinin, ~ocuklarm egitim-ogretimleriyle psil<a-sosyal
ve fiziksel gel~imlerine yararll olacagx ifade edilrnektedir. Diger taraftan,
03.09.1996 yillnda ba~layan dini soh bet ve konferans uygulamas1 i~in, Genet
Miidiirliigiin il Miidiirliilderine gonderdigi 28.07.1997 tarih ve B.02.LS<;:E .
. . ... I 97-426 say.tb. yaz1s1 ile kurulu~larda rte gibifaaliyetlere yer verildigi sor
gulanarak, uygulamadan vazge~ilmesi yoniinde telkinlerde bulunulmu~tur.
<;:ocul< yuvas1 ve yeti~tirme yurtlarmda uzunca bir siire ara verilen ve belli
bir program dahilinde r:apllrnayan din hizmeti faaliyetleri 26.02.2007 tari
hinde Devlet Bal<anligx adma, SH<;:EK Genel Miidiirliigii ile Diyanet i~leri
Ba~kanlig1 arasmda bir protokol imzalanaral< tekrar ba~lam1~tJ.r.25 Protoko
le gore; SH<;:EK kurumunca verilen hizmetletin, koruyucu sosyal hizmetler
olarak al<tifle~tirilmesinde, Diyanet i~leri Ba~kanligmm toplum tizerindeki
etl<isinden yararlanllrnasma deginilmi~tir. Yme devarnla kurum tarafmdan
bal<llan kadm, ~ocuk, gen~, ya~ll, oziirlii ve benzeri hizmet alan dezavantajll
hizmet gruplarmm "Tiirk orf, adet, inan~ ve milli ahlakma sahip kendisine
giivenen, insan sevgi ve saygisiyla dolu, Atatiirk~ii dii~iince ve Atati.irk ilke
ve inl<llaplarma uygun yeti~tirilmelerine" yardlmc1 olmak ~eklinde ac;:lldan
iru~tJ.r. Yukarda sayllan ama~larm ger~elde~mesi i~in, Diyanet i~leri Ba~kan
'llgi, ilahiyat egitimi alrru~, konusunda uzman26 personel gorevlendirmek
suretiyle yardlmct olma sorumlulugu alrru~m.
24 Suleyman Hayri Bolay, MOmtaz'erTiirkone, Din Egitimi Raporu, Ankara 1995. ss. 115-116.
25 Devlet Bakanhgma bagh SH<;:EK Gene! MOdOrlugO ile Devlet B~kanhgma Bagh Diyanet l~leri
Ba~kanhg1 Arasmda i~birligi ProtokoiO, 26.02.2007.
26 Protokolde •lfahiyat egitimi alm11 konusunda uzman personel" den ne kastedildigi
belirtilmemektedir. llahiyat programlanm ve gorev alan personelin alm11 oldugu hizmet
ic;:i ve diger egitim formasyonlan incelendiginde uzmanla1mamn olmad1g1 gorOimektedir.
SH<;:EK ve DIB boyle bir seminer veya kurs program1 duzenlememi1tir. Hizmetler ic;in yalmzca
llahiyat birikiminin yeterli olmad1g1 bilinen bir gerc;:ektir. 0 zaman formasyon ve egitimin nasi!
verilecegi, ic;:eriginin nas1l doldurulacag1, kimler tarafmdan verileceginin iyi ortaya konulmas1
gerekmektedir.
248 I 'Dini 'Danlfntanltk ~e 'Din Hizmetleri
Gerek daha once ~lkanlan genelgeler ve protokoller, gerekse son olarak ~1-
kanlan protokol, iyi dti~iinceler ~er~evesinde DiB ile SH<;EK arasmda (ilgili
Devlet Bakanllklan arasmda) yapilrru~tlr. illerde, mi.iftiiliikler ve SH<;EK il
mtidiirltigiintin i~birligi yapmastyla bu protokol i~lerlik kazanacaktlr. An
cak, her kurum yoneticisinin ve alt birimlerin konuya bak1~1, yeterli ve nite
likli eleman azhgt, bu i~birliginin yiirtitiilmesinde baz1 slkmblan da berabe
rinde getirmektedir. il miifti.ilerinin gerek~esi; yeterli ve nitelikli kadronun
azbgt, kar~1 tarafm ilgisizligi, miifti.iliikteki gorevlendirilecek ·vaiz ve diger
gorevlilerin bu i~i kendileri i~in ekstra ve gereksiz olarak gormeleri, gorev
yapmak i~in kurwna gittiklerinde miifti.iliik gorevlilerine kar~1 ilgisizliktir.
SH<;EK il yoneticileri ise gemil olarak; miifti.iliiklerden talep ettilderi hal
de vaiz veya diger gor.evlilerin miifti.iliik tarafmdan gorevlendirilmemesi,
yapuanlarm sadece miibarek giinler ve gecelerle sm1rh kalmas1, kurwnun
ozel durwnunu kavrayamayan bazt gorevlilerin konu~malaruun bazen mu
hataplarmm dertlerine derman olmay:I~l gibi gerek~eleri gostermektedirler.
Aynca gorevlilerin din hizmetlerine yalda~lffil da din hizmetlerine bal<t~l olumlu veya olumsuz yonde etkilemektedir. Diger taraftan miiftiiliik per
sonelinin SH<;EK biinyesindeki yuva ve yurtlarda gorev almama nedenle
rinden birisi de yuva ve yurt gen~leriyle yeterli ve gerekli ileti~~ ortarruru
saglayamarm~ olmalarxdtr. <;iinkti ilahiyat Fakiiltesi mezunu gorevlilerin,
ogrenimleri siiresince, bu alanla ilgili herhangi bir ozel alan dersi alm~
olmalar1, gen~lerin isteklerini ve psikolojik durumlarrm yeterince tanxma
rm~ olmalan, gen~lere yeteri kadar yardtmct olamamalarrm da beraberinde
getirmektedir.
SH<;EK ile DiB arasmda yapuan ikinci protokol ise 2007 yllinda yapuan
protokoldiir. Bu protokol de yine iki kurwn arasmda bir i~birligini fulgor
mekte ve her iki kuruma da belli sorurnluluklar yiiklemektedir. 2007 tari
hinde imzalanan bu protokol26.10.2011 tarihinde Aile ve Sosyal Politikalar
Bakariligt ile Diyanet 4leri Ba~kariligt arasmda imzalanan yeni bir i~birligi
protokoltiyle yiiriirliikten kaldirilrru~trr. 26.10.2011 tarihli protokole gore;
i~birligi konulart daha net ve ayrmtili bir ~ekilde ele almrm~trr. Bugiin iti
bariyle (2012) halen yiiriirliikte olan son protokol de birincisinin kaderiyle
ayru kaderi payla~maktadtr. Ayru sorunlar ve benzer problernler tekrar ya
~anmal<tadtr.
SH<;EK'e bagh yuva ve yurtlarda barmmal<ta olan ~ocuk ve gen~lerin, din1
bilgi edinme kaynaldar1 sadece ogrenime devam ettikleri okullarda verilen
'Di11i 'Danqma11lrk ~e 'Din Hizmetleri I 249
Din Kliltiirii ve Ahlak Bilgisi dersindeki bilgilerden ibaret kalmaktadtr. Di
ger emsalleri gibi onlarm da ozellikle yaz Kur'an Kurslarmdan veya benzeri
yaygm din egitimi hizmetlerinden yararlanma imkanlar1 teo ride vardtr. An
cal< pratikte boyle bir imkandan yararlandlldarma rastlarulmarru~trr. Soyle
ki; yaz Kur'an Kurslar1 okullarm tatil oldugu yaz aylarmda olmaktadtr. Yuva
ve yurtlarda kalmakta olan gen~ler ise, bu zaman dilimi i~erisinde kurumun
diizenledigi yaz kamplarma katlldlklar1 i~in, Yaz Kur'an Kurslar~na katlla
mamaktadtrlar. Yaz Kur'an Kurslarma katllamamalarmm bir diger gerek~esi
ise, laiklik adma, ~ocuk ve gen~lerin istismar edilmesi endi~esidir.
Sosyal hizmet alanlarmm giincel olarak kar~tla~t1g1 ba~hca sorunlar arasm
da ~unlan sayabiliriz; rehabilitasyon hizmetleri, korunma ve barmma, ye
me-i~me, giyim, nbbi hizmetle~:, ekonomik sorunlar, egitim, meslek sahibi
olma kayg1s1, gelecek endi~esi, di~lannu~hk psikolojisi gibi sorunlar ilk akla
gelenlerdir.
SH<;EK'e bagh yuva ve yeti~tirme yurtlarmda barmmakta olan gen~lerin
yukar1da sozii edilen baz1 problemleri yarunda "Di.rll Daru~manhk ve Reh
be~lik" hizmetleri sunulmas1yla ilgili kar~tla~tlklar1 olumsuzluklar da onla
rm ~oziim bekleyen bir diger problem alanm1 te~kil etmektedir. Yuva ve ye
ti~tirme yurtlarmdaki gen~lere barmdiklar1 kurul~larda kar~tla~tlklar1 dini
sorunlarma yeterli ve makul bir bilgi verecek ve d~manhk yapacak ki~iler
bulunmamaktadtr. 0 sebeple, ~ocuk ve gen~lerin zamanla ortaya ~lkan ve
~oziime kavu~turulamayan problemleri, onlarm gelecegi a~1smdan sorunlar
meydana getirmektedir. Yaptlan baz1 ara~tirmalar neticesinde ortaya konan
yuva ve yeti~tirme yurtlarmdaki ~ocuk ve gen~lerin "Dint Son.inlarl"ru ii~ ·
grupta incelemek miimkiindiir.
inan~ Konular1yla ilgili Problemler
ibadet Konular1yla ilgili Problemler
Ahlak Konulariyla ilgili Problemler
Yuva ve yeti~tirme yurtlarmdaki "Di.rll Daru~manhk ve Rehberlik hizmet
leriyle ilgili hususlarm daha iyi anla~tlmas1 i~in, konunun kategorize edil
mesinin ve bu ba~hklarm ayn ayn incelenmesinin daha uygun olacag1n1
dii~iinmekteyiz.
. 250 I 'Dini 'Donl[manlrk 1e 'Dirr Hiznretleri
inanf konulartyla ilgili problemler: Yaptlan ara~tumalar neticesinde,27 yuva
ve yurtlarda barmmal<ta olan ~ocuk ve genc;lerin inan~ konulartyla ilgili bil
gilerinin yeterli olmadtgt, bu bilgileri saghkh olarak almalarmm onlarm ha
yatlarma pozitif bir renk katacagt ortaya c;tkmt~tu.
Allah inanct: insanlar var oldugu giinden beri, a~km bir varhga ister inansm
ister inanmasm, O'nunla ilgili bilgileri hep merak etmi~tir. insanlar O'nun
giiciinii, kudretini, biiyiikliiguni.i, varhklart nastl var ettigini, krunatl nastl
bu kadar ahenkle, miikemmel idare ettigini ogrenmek istemektedir. Yara
ocmm yeryiiziinde onlarca hakstzltga, hukuksuzluga, adaletsizlige ragmen
nastl adil oldugu sorusu insanlarm ozellikle de i~inde bulunduklart durum
sonucu yuva ve yeti~tirme yurdu genc;lerinin ilgisini ~eken konular arasmda
yer almaktadtr.
Yuva ve yeti~tirme yurtlarmdaki c;ocuk ve genc;lerin, Allah inanctyla ilgili
merak ettikleri konularda sorulan veya ilgi duyulan husus ne olursa olsun,
verilen cevaplarda oncelikle Allah sevgisi on planda tutulmahdtr. Allah'a
sevgiyle, iimitle baglanmanm iizerinde durulmahdtr. <;iinkii Allah kullarrm
ayrrt etmeksizin sevmel<tedir. Hi~bir kulunu digerinden iistiin gormemekte,
onlara sevgi ve ~efkatle yalda~maktadtr. Ostiinliigiin ancak ibadetlerle, iyi
davraru~larla olacagrm net bir ~ekilde kullarma bildirmektedir.
Sevgi, ~efkat, ho~gori.i, saygt ve adam yerine konulma, yuva ve yeti~tirme
yurdunda barman genc;lere verilebilecek en degerli armagandtr. Onlar ken
dilerinin toplum tarafmdan dt~landtldarrm, adam yerine konulmadtldarrm,
haklarmda birc;ok haks12 ithamlar oldugunu dii~iinmekte ve ~u dii~iince
lerinde tamamen yantlmadtldarma da hazen rastlantlmal<tadtr. Onun ic;in
Allah'm kullarrm sevmesinin, onlart affetmesinin, yarattklarma deger ver
mesinin, bagt~laytciligmm ve merhametirlin ~ocuk ve gen~lere ogretilmesi,
onlarm hayata pozitifbal<malan a~tsmdan son derece oneffilidir.28
Yuva ve yeti~tirme yurtlarmda barmmakta olan ~ocuk ve genc;ler, hazen
kendilerine haks12ltk yaptldtgrm, hi~bir su~lar1 olmadtgt halde ni~in ora
larda olduklarm1 ve Allah'm adaletini sorgulamal<ta, bir talam ~iiphelerinin
oldugunu saklamamaktadtrlar. Halbuki Allah adildir ve adil olanlar1 sever,
27 Saadettin Ozdemir, Korunmaya Muhta~ Gen~lerin Din Ogretimi lhtiya~lan, !sparta 2002; Orhan
Demir, Yetl~tirme Yurdu Gen~ligi ve Din Egitimi, DO~Once Kitabevi,lstanbul2004.
28 Bilgin, •okul Oncesi <;agr <;ocugunda Din Duygusu~ Din Ogretimi Dergisi, Sayr. VII, ss. 12-18;
Mehmet Em in Ay, ~ocuklaflmrza Allah't Nastl Anlatallm, 3. Baskr, lstanbul1993, ss. 110-116.
'Dini 'Donas17UIIlllk ~e 'Din Hizmetleri 1251
Allah asia yarattlldan arasmda adaletsizlik yapmaz, Allah'm gerc;:ek adaleti
ahiret hayatmda gerc;:ekle~ecektir. Zaten yarat1c1 da insaru dlinyaya imtihm
ic;:in gonderrni~tir. insanlar iyiyi koti.iyii ayut etsinler diye dlinya hayatl var
edilrni~tir. Dolaytstyla diinya hayatl gec;:icidir. Astl olm ahirettir. insan diin
yada her halii.karda haline ~iikredecektir. $iikriiniin mii.kafat1 da ona cennet
olarak sunulacaktlr.
Allah sevgisi, Allah'm yardmu, Allah'a giivenilmesi gere.ktigi, Allah'm yoksu
lun, kimsesizin, muhtacm yarunda oldugu ve olacagt anlattldtgmda, bunun
yuva ve yurtlardaki c;:ocuk ve genc;:ler ac;:1smdan olumlu neticeler verecegi
muhakl<aktlr.
Peygamber jnancz: Peygamberlerin hayatlar1 incelendiginde her bir peygarn
berin hayatlnda insanlar ic;:in, ozellikle de yuva ve yeti~tirme yurdu genc;:leri
ic;:in pek c;:ok ornek bulmak miimkiindiir. <;iirtl<ii Peygamberlerin hayatla
n hep iyilikle-kotiiliigiin, hayula-~errin, dogruyla-yarili~m, hakla-battlm
miicadelesi ~eklinde olmu~tur. Onlar Allah'm kendilerine verdigi bu gorevi
yerine getirmek ic;:in tiirlii stl<mh ve 1zdrraplara maruz kalrru~lardrr. Bunun
ic;:in bazen hayatlar1 tehlikeye girrni~~ yaralaruru~lar, hastalaruru~lar bazen
de akla hayale gelmeyen i~kencelere tabi tutulmu~lardrr. Ama onlar biiti.in
bunlara ragmen btl<madan usanmadan, yt.lmadan yorulmadan miicadele
etrni~ler ve kazmrru~lardrr. Peygamberlerin aile hayatlart, ticaret hayatlar1,
sosyal ili~kileri, biiyii.klere ve kiic;:iiklere kar~1 davraru~lar1, hakll ve hakstza
kar~1 tutumlar1, lGsaca hayatlarmm tii.m a~amalar1 insanlar ic;:in, dolaylSlyla
da c;:ocuk ve genc;:ler i<;:in ornek almmas1 gereken davraru~larla doludUr.29
Hz. Muhammed'in daha kiic;:iik ya~ta iken babas1z ve daha sonra annesiz kal
mast, kiic;:ii.k ya~larda bin bir giic;:lii.k ve slkmn ile miicadelesi, bunlara kar~t
nastl direnc;: gosterdigi, buna ragmen asia iirnitsizlige dii~memesi,_sonunda.
biitiin bu stl<mttlar1 ~mast, soz konusu kurulu~lardaki c;:ocuk ve genc;:ler a<;:l
smdan degerli ve anlarnh orneklerdir. <;Unkii onlar, sadece kendilerinin bir
takun sorunlarla miicadele ettikleri, terk edildikleri ve ic;:inde bulunduklan
slkmtlli durumlardan c;:lkamayacaklart gibi olumsuz bir dii~iince ic;:erisinde
dirler. i~te Hz. Muhammed'in hayatmda, kendileri ic;:in ornekler bulmalart
onlar1 rehabilite etmek at;:tsmdan son derece onemlidir.
29 Beyza Bilgin, •AhliikTerbiyesinde DiniHikayeler~ Din Egitimi Araittrmalan De;gisi, say1:1,lstanbul 1994, ss. 51-74.
252 I 'Dini 'Dam.[manlrk ~e 'Din Hizmetleri
Hz. Muhammed'in c;:ocuklugu yarunda, genc;:liginden de ahnacak ibretlik
olaylar vardlr. insarun, kontrolii giic;: olan bu doneminde, O'nun herhangi
bir ta~kmhgmm, ba~kalanna ~ar~1 sorumsuz ve kaba davraru~larmm olma
masx, bilakis olgun davranmasx, ornek almma ac;:tsmdan deg~rlidir. Hz. Mu
hamme~'in c;:ocukluk ve genc;:ligi, korunmaya ve bakrma muhtac;: c;:ocuk ve
genc;:lerle birebir ortii~mektedir. 0, biitiin bu zorluklarm iistesinden gelmeyi
bilmi~, asia yilgmhk gosterme~tir.
Hz. Muhammed'in peygamberlikten sonraki hayatmda da birc;:ok ornek
vardlr. Ya~am tarzt olarak insanlara ornek olmasuu, sava~ta esirlere kar~x
davraru~uu, engelliye, yolda kalmi~a, kimsesize, ya~hya, c;:ocuga, giinah i~
leyen ve bunu itiraf edene, kendisine kotiiliik edene, sevenine ve sevme
yenine, evde e~ine ve c;:ocuklarma kar~x, pozitif davraru~laruu gormek ve
ornek almak miimkiindiir. Soylemeye c;:ah~tiglffilZ tiim bu hususlar, tiirlii
problernlerle ba~a c;:Ikmaya c;:ah~an, genellikle de karamsarhk ve iimitsizlik
ic;:indeki yuva ve yeti~tirme yurdu genc;:leri ac;:xsmdan b~eye deger ko
nular arasmda yer almaktadlr. <;ekmi~ oldugu biitiin sxkmblarla miicadele
ederken O'nun da bir insan oldugunun, olaganiistii bir varhk olmadlgmm,
diger ins_anlar gibi beslenrne, giyinme, uyuma, sevinme, iiziilme gibi his ve
ihtiyac;:larx oldugunun hatlrlanmasx, hayata olumlu bir bakx~ ac;:tsl kazandlr
masx nedeniyle onernlidir.
Kaza-Kader jnancl: Yuva ve yeti~tirme yurdu genc;:lerinde kaza-kader ve te
vekkiil anla)'l~mm. saghkh ve dogru bir ~ekilde olu~mast, onlarm gelecekleri
ac;:xsmdan son derece onemlidir. Bu genc;:ler ic;:inde bulunduklarx durumdan
"kader"i suc;:lamakta, fakat kaderin ne oldugunu bilememektedirler.
Anne ve babadan her ikisinin veya birisinin olmamasx, ebeveyn tarafmdan
terk eqilmeleri, ihmal edilrneleri veya bunun sonucu birtakrm kotii ah~kan
hklar kazanrru~ olmalarx, genc;:leri, kaderi suc;:lar duruma getirebilmektedir.
Genc;:lerden bazllarmm ic;:inde bulunduklan bu olumsuzluklardan kurtula
bilmeleri, biiyiik olc;:iide kaza ve kaderin dogru bir ~ekilde ogretilmesiyle
miimkiin olacakbr.
Kaza ve kader inanctyla paralel olarak tevekkill anla)'l~trun saghkh ve dogru
ogrenilmesi ve oziimsenmesi de son derece onernlidir. Zira dogru ve saghklx
bir tevekkiil anla)'l~l, c;:ocuk ve genc;:lerde c;:ah~ma azmini artlracak, gorev
~uurunu geli~tirecek, zorluklar kar~xsmda iimitsizlige d~meyi engelleyecek
~ir motivasyon unsuru olacakbr. Boylelikle genc;:lerin hayatlan dah~ anlamh
ve ya~anabilir bir hal alacaktxr.
'Dini 'Dan~marrhk ~e 'Din Hizmelleri J253
Ahiret jnanct: Oliim ve sonras1, insanhl< tarihinde tiim insanlarm en c;:ok
merak ettikleri, cevap aradlklart ve onlart me~gul eden sorularm ba~mda
gelmektedir. Oliim nedir? insan oldiikten sonra onu nasll bir sonuc;: bekle
mektedir? Cennet-cehennem, ceza, mi.i.kafat, strat kopriisii, mizan, ktyamet,
mah~er yeri gibi kavrarnlar, metafizik boyutu olmas1 nedeniyle cevap ara
nan konularm ba~mda gelmektedir. Genellikle de bu sorulara cevap, sagllklt
kaynaklar yerine, hurafe ve battl yollarla elde edilen sozel bilgilerden gel
mektedir. Dolaytstyla bu bilgiler, insanlarm sorularma cevap olmadtg1 gibi
insanlart tattnin de etmez.
Ahiret hayatmm varhgmm, yuva ve yeti~tirme yurdu genc;:lerince bilinmesi,
onlar ac;:tsmdan onemlidir. <;iinkii yuva ve yeti~tirine yurdu genc;:leri, kendi
lerinin hakstzllga maruz kalmalarmdan, magdur olmalarmdan; fakat diinya
da bu hakstzllklarm diizeltilemediginden' ~ikayetc;:i olmaktadtrlar. Herkesin
yapmt~ oldugunun kar~iligtru gore.cegi, hal<llnm, hakkuu alacagt, zalimin,
zulmiiniin cezastru c;:ekecegi bir yerin oldugunu bilmesi, hayata daha olumlu
bakrrialartru saglayacaktlr.
I~inin diinyada yapmt~ oldugu iyi ve kotii davraru~larmm kar~iligtru ala
cagrm bilmesi, ahlili ac;:tdan da insaru iyi davrant~lar yapmaya yonlendirir.
Kur'an'da da belirtildigi iizere "Kim zerre miktart hayrr ~lerse onun mi.i.ka
fatmt, kim de zerre miktart kotiili.i.k i~lerse onun cezastru gorecektir:'30 Bu
ayet, insanlara, kimsenin yaptlgt yanma kar kalmayacaktlr mesajilll vermek
istemektedir. <;iinkii insanm oldiikten sonra yok olup gitmeyecegini, yapttk
larmdan dolayt hesaba c;:el<ilecegini bilmesi, onu frenleyen, hatta engelleyen,
strurlayan bir inanc;:tlr. Diger taraftan, diinyada hukuk sisternleri ne kadar
ini.i.keinrnel olursa olsun, mutlak hukul<un olniast imkanstzdtr. _Diinyadaki
, 'hukuk sistemi belgelere, bilgilere ve ~ahitlerin verdigi bilgilere gore hi.i.kiim
vermektedir. Gerc;:ekte· suc;:lu suc;:suz, suc;:suz da hazen suc;:lu bulunabilir. An
cal< ahiret hayatlnda, gerc;:ek adalet ortaya c;:tkacak, en kiic;:i.i.k bir hal<stzllga
bile yaratlct miisaade etmeyecektir. i~te bu gerc;:egin yuva ve yeti~tirme yur
du genc;:leri tarafindan bilinmesi, onlar1, ic;:inde bulunduldart bazt olumsuz
dii~iincelerden armdtracaktlr. <;iinkii ·onlara gore diinyada bir taktm hak
stzllklar devam edip gitmektedir. Bu bilgilerin onlar tarafrndan bilinmesi,
onlarm ruh diinyalarrm ok~ayacak, huzurlu ve mutlu bir hayat siirmelerine
katkt saglayacaktlr.
30 Zilzal, 99/7.
254 I 'Dini 'Dan~Inzanlrk ve 'Din Hizmetleri
ibadet Konulanyla ilgili Problemler: ibadetler genel olar~, insanm Allah
ile ili$kisini canh tutar. ibadetler insanlarm taVll' ve davraru$larma dikkat
etmesini, Allah sevgisi ile insan sevgisini bir araya getirmeyi, biitiin varhk
larda sevgi ve $efkatin var oldugunu ve onun yaygmla$masuu, birle$mesini
ve biitiinle$mesini amac;:lar.31
ibadetlerin, ferdin sosyalle$mesinde, toplumla biitiinle$mesinde olduk<;a
etkili olduklar1 bir realitedir. ibadet eden ki$i ferdi olarak Allah' a yonelmek
te, O'na dua etmekte, O'na yalvarmakta ve hi<; kimseyle payla$amad1gtru
O'nunla payla$makta, yardtm alamadtg1 konularda O'ndan yardtm istemek
tedir. Ivsacast Allah'a giivenmekte, O'na dayanmaktadtr. i$te bu duru~,
ferde, i<;inde bulundugu olumstizluklarla ba$a <;tkmada yol gosterici, aydm
latlcl ve ufuk a<;tct bir lalavuz olacakttr. Yuva ve yeti$tirme yurdu gen<;leri
i<;in ibadetlerin onemi biiyiiktiir. <;:iinl<ii ibadet vasttastyla <;ocuk ve gen<;ler,
i<;inde bulunduldar1 olumsuzluklardan kurtulmal< i<;in yardtm isteyecek,
dertlerini ve problemlerini yarat1c1ya iletecek, O'ndan bunlarm <;6ziimii i<;in
yardtm isteyecektir. <;:ocuk ve gen<;lerin de bu dualarmm kar$iliguu alacagt
ru bilmeleri, onlarm hayata olumlu yalda$malarma neden olacakttr.32
Oru9: Bedeni varhgm devam etmesinin ehemmiyeti a<;tsmdan, insanlara
beslenmenin ne kadar onemli oldugunu gostermektedir.' Devletin sosyal
sorumlulugu geregi yuva ve yeti~tirme yurdu gen<;le~inin beslenmeyle ilgili
herhangi bir stkmtdart bulunmamaktadtr. Ancak, onlar kendilerine sunulan
bu iml<anlarm ne kadar degerli oldugunun farkmda degillerdir. Oru<; ibade
tiyle yeme i<;menin ne kadar onemli oldugunu anlayacal<, ekonomil< olarak
sd<mtt ya$ayanlarm durumunu daha iyi anlama fusattiu yal<alayacaldardtr.33
Dua: Dua, kulun biitiin benligiyle Allah' a yonelerek ondan, yapamadtgt, fa
kat elde etinek istedigi ~eyleri istemesidir. Dua, kul ile Allah arasmda ku
rulan bir diyalog gibidir. Duayla ki$i, halini Allah'a arz etmei<tedir. Nitekim
Kur'an'da bu diyaloga i$aret edilmekte ve $6yle buyrulmaktadtr. "Kullarrm
sana, beni sordugu vakit de ki, ben herhalde _y_akuum. Dua edenin duasuu
bana dua ettigi anda i$itir, ona kar$dd< veririm. 0 halde kullarrm da benim
davetime uysunlar ve bana inansmlar, umu,lur ki dogru yolu bulurlar:'34
31 Beyza Bilgin-Mualla Sel«;uk, Din Ogretimi Oiel Ogretim Yiintemleri, 2. Baskr, Gun Yaymcrhk, s. 96
32 Saadettin Ozdemir, islam'da lbadet Psikolojisi, (YLT), AOSBE, Erzurum 1992, ss. 48-50.
33 Ahmet Hamdi Akseki, Yavrufaflmlza Din Dersleri, Gaye Matbaasr, Ankara tarihsiz, ss. 277-279.
34 Bakara 2 /186.
'Dini 'Dam[manlrk '/e 'Din Hizmetleri J 255
Ayette dua edene Allah'm yakm oldugu, dualarm edildigi anda, edilen ta
rafmdan duyuldugu ve ona kar~Wk verildigi belirtilerek, ferde yarat:J.cmm
davetine uymas1 tavsiye edilmektedir. Duantn kabul edilecegine olan inans;
ve kabul edilecegiyle ilgili verilen teminat yuva ve yeti~tirme yurdu gens;Ie
rinin hayatlarmm olumlu ~ekillenmesinde, onlart hayata baglamada katlast
muhakkaktrr.
Bayram Namazlart: Bayrarnlar sevins;, ne~e ve kavu~ma giinleridir. insan
lar e~, dost, akrabalartyla gorii~ecelderi is;in sevinmekte ve ne~elenmektedir.
insanlar bayram vesilesiyle bir araya gelmekte, s;ok yakm akrabalar bile bu
bayramlar vesilesiyle gorii~ebilmektedir. Onun is;in· bayrarnlarm toplaytct
W<, bir araya getiricilik gibi bir ozelligi vardtr.
Yeti~tirme yurtlart gens;Ieri is;in bayramlar farkh bir anlam ta~rmalctadtr.
Ancak farkh duygu ve dii~iincede olan gens:ler de vardtr. Dikkatimizi <;:ek
tigi i<;:in burada baz1 gorii~lere yer vermenin yararll oldugu kanaatindeyiz.
Gens;lerin ifadelerinden ve gorii~melerimizden sonucu anladlguruza gore
onlar, genelde bayrarnlar1 ldasik anlamda dargmlarm bart~mast, dostlarm,
akrabalarm birbirine kavu~mas1, kabirlerin ziyaret edilmesi olarak deger
lendirmekt~dirler. Gen<;:ler, bayrarnlarla ilgili dii~iincelerinde ~u ifadelere
yer vermektedirler: "l(i~ilerin bir araya gelerek bart~malart, ayrilik ac1smm,
yani stkmnsmin giderilmesi"; "Bayrarnlarda dostluk hisleri kuvvetlenir";
"Bayrarnlarda hem insanlar kucalda~1yor, hem de bir takrm sorumlululdar1
insanlara hat:J.rlab.llyor"; !'Bu bayramda kiisler bar1~1p baz1 garipler sevini
yor"; "Bayrarnlarda insanlarm ili~kileri artlyor"; "Miisliimanlar o giinlerde
Allah'm emrettigi ~ekilde eglenmeliler" Gen<;:lerin ifadelerinden de anla~l
lacagt iizere onlar sozlerinde bayrarnlarla ilgili temennilerini, ya~amiJ.).< is
·rediklerini ve ya~adlklartyla, bayrarnlar1 degerlendirmeye <;:all~maktadlrlar.
Bayrarnlara yalda~1m hususunda, gen<;:ler arasmda olumlu gorii~ ve ifade
lerin yanmda olumsuz olanlarm da var oldugunu gordiik. Bir gen<;: "Biz o
(bayram) tadl ya~ayanuyoruz. <;iinki.i ailemizden uzagiZ ve her zaman bay
ram gelince yine yalruz kalacaguruz aldlrruza geliyor" sozleriyle bayrarnlar
da yalruz kalma iiziintiisiiniin, stkmt:J.smm adeta bayrarnlarm gelmemesini
istemesine yo! a<;:abildigini belirtmektedir. Gen<;: i<;:in bayram, olumsuzluk
ve iiziintiiniin giindeme gelmesi demek oldugundan bayrarnlar hakkmda,
iizerinde durulmas1 gereken bu ifadeleri kullanmt~b.r. Bir diger gen<;: ise,
"Ger<;:egi soylemek gerekirse Ramazan ve Kurban Bayranu diye bir ~ey bll
miyoruz. Vallahi bize bayrarnlar her giinkii gibi geliyor. <;lklyoruz sokak-
256 I Vini Vanr.[manlrk ie 'Din Himrtlltri
ta avanak avanak geziyoruz" sozleriyle bayramlara olan yatda~urum ortaya
koymaktadtr. Onun "Ramazan ve Kurban bayram1 diye bir ~ey bilmiyoruz"
ifadelerinden, aslmda bayramlan bildigi fakat kendi diinyasmda bir anlam
ifade etmedigi anla~tlmaktadtr. Bkz. Ozdemir, Korunmaya Muhtaf Genfle
rin Din Ogretimi ihtiyaflan, ss. 132-134.
<;:unkli onlardan c;ok az bir kism1 bayramlarda mevcut a.qne-baba veya ya
kinlanrun yanmda bulanabilme imkaruna sahiptir. Geri kalan c;ogunluk ise,
barmmakta olduklar1 yurtlardal<i arkada~lar1yla ve yurtta c;ali~makta olan
personelle bayramlar1 kutlamaktadtr. Genc;lerin, bayramlarda bu tekdiize
likten kurtulabilmeleri ic;in degi~ik bir ortam haztrlanarak yaptlacak etkin
likler, genc;lerin toplumla entegrasyonu ac;ISmdan onernlidir.35
Sosyal hayatta onernli yerleri olan dini bayrarnlarm kutlanmas1 ihtiyacmm,
ye~tirme yurdu gen<;leri ic;irl de onernli oldugu bir gerc;ektir. Genc;lerin
toplumla kayna~masmda, aile baglarmm glic;lendirilmesirlde, aralarmdaki
ktrgmWdarm ortadan kaldtril.masmda dini bayramlarm roliinden yararla
nil.malidtr. Bu genc;lerirl bayramlarda unutulmamalart ve ihmal edilnleme
leri, toplumun onlara verecegi en biiyi.ik hediyedir. Genc;lerin bayram sevin
cini payla~mak, dertleriyle, slkinttlariyla az bir siire de ilgilenmek, onlarm,
bayram co~kusu ya~amalarma bir katki saglarru~ olacakttr.
<;:ocuk yuvas1 ve yeti~tirme yurdu gen~leri bayramlarm, kendileri ac;1smdan
ayr1 bir onemi oldugunu ve var olan olumsuz dli~iincelerini yok ettigini be
lirtmi~lerdir. Genc;lere teo~ik bilgiler verilmesi yanmda (pratilcte) uygulama
da da onlarla bayramda birlil<te olma, evlere gotiirme, ozel programlar dii
zenleme, ailelerin, genc;lerin ic;inde bulunduklari psikolojiyi de goz oniinde .
bulundurarak, planli prograrnli ziyaretc;iler kabul etmesi, onlarm ~ahsiyet
ve ki~iliklerini bulmada yardtmc1 olacak etkinlikle~ arasmda saytlabilir.36
C. Huzurevlerinde Dini Daw~manhk ve Din Hizmetleri
Ya~lllik, insan ya~anurun evrelerinden biri olup, her fert bir giin o basama
ga ula~acaktlr. Dogwnla ba~layan hayat, c;ocukluk, genc;lik, yeti~kinlik ve
ya~lllik (yeti~kinlik ve ya~lllikla ilgili bunlar1 da ayrrma tabi tutan c;ok farki.I
gorii~ler vardtr) olarak sllllflandtrtlmi~t:J.r. Herne kadar ya~lllik insanlar ta
rafmdan sevirnsiz olarak goriilse de, ya~ayan herkes bir giin onunla yiizle~e-
35 Ozdemir, Korunmaya Muhta~ Gen~lerin Din Ogretimi lhtiya~lan, ss. 130-131.
36 Ozdemir, Korunmaya Muhta~ Gen~lerin Din Ogretimi lhtiyat;lan, ss. 132-135.
Vini 'Dam~matzlrk ~e Vi11 Hizmelleri I 257
cektir. Her organizmamn belirli bir siiresi oldugu gibi insanlar ic;:in de belli
bir siire vardrr. Fakat bu siire bazuart ic;:in zorlu basamaklardan olu~makta,
bazuar ic;:in de kolay ve huzurlu bir ya~am ~ekli olabilmektedir.37
Ya~hltgm hangi ya~ta ba~layacagtyla ilgili olarak bir taklm gori.i~ ayrll.Ildart
oldugtinu soyleyebiliriz. Bunun nedeni, insanlarda ya~lanma ozellilderinin
degi~ik ya~larda ortaya c;:tkmastyla alakaltdtr. Bir ki~ide bir ya~hltk belirtisi
60 ya~mda ortaya c;:tkarken, ama bir digerinde bu, 75 ya~mda olabilir. Aslm
da en dogru yakla~tm, insanlarda ya~hltgm hangi ya~ta ba~ladtgmdan ziyade
ki~ide biyolojik, psikolojik ve sosyolojil< ya~lanmanm hangi ya~ta ba~ladtgt
dtr.38 <:;iinki.i ti.im insanlart ayru kategoride degerlendirdigirniz zaman bir
taktm hatalara di.i~ebiliriz. Yapuan genellemenin her zaman istisnalart ve
hatta bazen de kuralt tamamen ortadan kaldrrtct durumlart olabilir. <:;i.inkii
yapuan genellemeler iilkenin sosyal, kii.ltiirel, ekonomik refah di.izeyi, hatta
inane;: durumuyla ilgilidir ve bunlarda ki~iden ki~iye, iilkeden iilkeye degi~
kenlik gosterebilir.
IG~i ailesiyle, c;:evresiyle, akrabalartyla, i~ ve meslek arkada~lanyla, toplum
da aldtgt rol kadartyla, ili~kisini siirdi.irdi.igu siirece, ki~i ic;:in ya~hltktan pek
faz;la soz edilemez.39 Burada ya~Wara deger verilmesi ic;:in mutlal<a iiretime
katkt yapmalart gerekir gibi bir di.i~i.inceyi kabul etmek dogru bir di.i~i.ini.i~
degildir. ilkel topluluklarda oldugu gibi, ya~ltya iiretime katkt yaptlgt siire
ce deger veren, i.iretimden di.i~i.ince de ondan kurtulmal< isteyen40 ki~ilerin
gi.ini.imi.izde de olmast muhtemeldir. Bu di.i~i.ince ve zihniyet degi~ikliginin
ancak egitim ve zamanla a~uacagt kanaatindeyiz.
tnsanlar her ya~ta ve donemde egitilebilir ozelliklere sahiptir. Ancak bilin
_mesi gerekir ki, her donemde verilecek olan egitimin ozellikleri, yontemi,
muhataplart, fiztki ve psikolojik ~artlart, motivasyonlart, ogrenmeye kar~t
haztr bulunu~luk durumlart farkltdrr. Konumuz itibariyle de burada bizim
sozi.ini.i ettigirniz muhataplar da ya~Wardrr. Ya~Warm genel egitim ve ogre-
37 Ya~hl1kla ilgili geni~ bilgi ic;in bkz: Bekir Onur, Geli?im Psiko/ojisi, lmge Kitabevi, Ankara 1995, ss. 201-243.
38 Yeti~kinlik donemi ve bu donemin ozellikleri ic;in bkz. Mustafa Koylil, Yeti$kin Din Egitiminin Teorik Temelleri, Eti.it Yayrnlan, Samsun 2000. ss. 38-77.
39 Mahmut Tezcan, "Toplumsal Oegi~me ve Ya~hhk: Aile Yaztlart 2, Oerleyenler: Beyli.i Dikec;ligil, Ahmet ~igdem, Ba~bakanhk Aile Ara~t1rma Kurumu, Ankara 1991, s. 243 . .
40 MahmutTezcan,"Toplumsal Oegi~me ve Ya~hhk~ s. 238.
258 I 'Dini 'Dani$1110IIilk ve 'Din Hizmetleri
timleri yarunda, din egitimi hizmetleri ac;:1smdan ozellikledni ve bu egitim
ogretim faaliyetlerinde kullarulacak yontem ve teknikleri dogru belirlemek,
yapuan etkinligin kalitesini artrracaktlr.41
Ya~lllikta verilmesi dii~iinillen din egitimi hizmetleriyle ya~War, degi~imi,
hayati anlamlandrrmaYJ., olaylar1 daha iyi degerlendirmeyi, gelecege alan il
gilerini daha diri tutma}'l6grenecelderdir.42
Huzurevlerinde sunulmakta olan din hizmetleri Diyanet i~leri Ba~kanhg1
(DiB) ile Sosyal Hizmetler ve yocuk Esirgeme Kurumu (SHGEK) arasmda
yapuan bir protokol c;:er~evesinde yapumakt_adrr. Bu protokole gore DiB ile
SHGEK'e bagh huzurevlerinde din hizmetleri geic;:ekle~tirilmektedir. Yalruz
burada yaygm olan ve her huzurevinde olmasa da bir klsmmda uygulan
makta olan k1snu, daha ziyade dini giin ve gecelerde yapuan etkinliklerdir.
Bu giin ve gecelerde programlar hazrrlanmakta ve bir takrrn etkinlikler dii
zenlenmektedir. Boyle bir protokol olmasma ragmen diizenli, planll, prog
ramh ve kaliteli bir hizmetin sunuldugunu soylemek pek de miimkiin go
zillanemektedir.
Huzurevlerinde standart bir uygulamarun olmamas1, bu kururnlarm idari
ve yonetim olarak farldl kurulu~lar; belediye, valGf, dernek ve tiizel ki~ilik
lere ait olmalarmdan kaynaklanmaktadrr. Bunun neticesinde, uygulamalar
ki~iye, kuruma, vakfa ve dernege gore degi~mekte ve·c;:ok farkh uygulama
larla kar~ua~limaktadrr. <;:iinkii yukar1da soziinii ettigimiz protokol SHGEK
ile DiB arasmda yapurru~trr. DolaYJ.slyla SHGEK'e bagh olan huzurevleri dl
~mdal<i diger huzurevlerini kapsaytci degildir. Hal boyle olunca da belediye,
vakil, dernek tiizel ki~ililder ve azmWdara ait huzurevleri, bu konuda tama
men kendi isteklerine b1rala.lnu~trr. Bu durum dogal olarak farkh uygulama
lari beraberinde getirmi~tir.
Huzurevlerinde sunulacak olan dini daru~manhl< ve din egitimi hizmetleri
ni, Bau'dal<i anlanuyla manevi bakrrn c;:erc;:evesinde dii~iinmek miimkiindiir.
Manevi baklmm gerc;:ekle~ebilmesi ic;:in oncelikle bu alanda yeti~mi~ elema
na ihtiyac;: vardrr. Manevi bakrrn hizmetlerinin sadece gonilllilliik esasma
gore yiiriitillmesi dogru degildir. yiinkii iyi niyetle fakat bilinc;:sizce yapuan
41 KoyiU, Yeti~kin Din Egitiminin Teorik Temelleri, ss. 151-213; Mehmet Ruhi Kalem, Ya~hlarm Din
Egitimi ve Ogretimi A~1smdan Problem ve Beklentileri, (Yaymlanmam1~ Yuksek Lisans Tezi), UO Sosyal Bilimler Ens:titiisu, Bursa 2006. ss. 91-101.
42 AkifKIIavuz, Ya~lanma Donemi Din Egitimi, Arasta Yay., Bursa 2003, ss. 15-23.
'Dini 'Dam~manlrk ~e 'Din Hizmetleri I 259
i~ler, bazen olumlu netice elde edilmesi beklenirken, hayal kmkhgt yarata
bilmektedir. Onun i<;in manevi hizmetler kavrarrurun c;:erc;:evesinin ne ola
cagt, nasli yiiri.itiilecegi, kimlerin bu hizmeti verecegi gibi hususlarm c;:ok iyi
belirlenmesi laztmdtr.
Huzurevlerinde, -baglt olunan birim veya yonetim ~ekline gore- din egitimi
hizmetleriyle ilgili uygulamalar, farkb.hk arz etmektedir. Bizirn ula~abildi
gimiz kadar1yla huzurevlerinde mevcut duruma gore -diizenli olmamalda
birlil<te- yalruzca dini gi.in ve gecelerde baz1 dini etl<inl.ikler di.izenlenmekte
dir. Bunun dt~mda huzurevindeki ya~Wara yonelik, rehabiliteye katl<1 amac;:
lt, moral motivasyon destegi veya dini daru~manhl< ve rehberlik anlamm
da hic;:bir faaliyet yi.iri.iti.ilmemektedir.43 Ancak, bazt kurulu~larda bulunan
imam-Hatip kadrosundal<i gorevliler, dini pratiklerle ilgili sorulara cevap
vermektedir. Boyle bir hizmetin olmast, olumlu olmakla birlil<te, olduk<;a
da yetersizdir.
Yaplian ara~ttrmalar ya~Warm dine ilgi ve doni.i~lerinin oldukc;:a yogun ol
dugu yoni.indedir.44 Bunun elbette l<i farkh nedenleri vardtr. Biz burada bu
nedenler iizerinde durmal< yerine, huzurevlerinde dini daru~manhl< ve din
egitimi ile ilgili sorunlar i.izerinde duracag1z.
Huzurevlerinde dini daru~manhl< ve din egitimi hizmetleriyle ilgili, di.izenli
olmasa da b~1 etkinlikler yaplimal<tadtr. Ancak, bunlarm yeterli ve saghldl
oldugunu soyleyebilmek mi.imki.in degildir. Verilecek hizmetin nasli ve ne
~ekilde olacag1, bu hizmeti kimlerin verecegi gibi batt belirsizlikler vardtr.
Onun i<;in sorunun kaynaklarlill dogru tespit ederek, sagWdi oneriler orta
ya koymamiZ gerekir. Bunlan h~zurevi yonetiminden, il mi.iftilli.iklerinden,
mevzuattan, huzurevi sakinlerinden, yeterli ve nitelikli gorevlinin olmama
smdan kaynaklanan nedenler olarak sualamal< mi.imki.indiir.
43 Batrda, ozellikle Almanya ve Avusturya'da Huzurevlerinde Dini Danr~manhk ve Rehberlik
konusunda onemli bazr uygulamalar vardrr. Geni~ bilgi is:in bkz. "Was ist See/sorger h!m.;LL www.seelsorge-im-alter.delleben-im-alter/horizonte/seelsorge/02.07 .2009; Katholiken in Wien:
Altenseelsorge gewinnt an Bedeutung Katolikler News OS. OS. Haberler 09. 200S 09. 200S http:
//religion.orf.at/projekt02/news/OS09/ne0S090S statistik.htm:http://www.kirche-celle.de/
service/altenseelsorge.html 01.07 2009.
44 Mustafa Arslan, Geleneksel ve Ya~h Dindarhgr Ta~rada Sosyal Hizmet Alamayan Ya~hlann
Dindarhk Durumlan Ozerine Bir lnceleme, If. Ulusal Ya~ltltk Kongresi, Cumhuriyet Oniversitesi Fen
Edebiyat FakOitesi, Sivas 7-8 Mayrs 2008, ss. 212-213.
260 I 'Dini 'Dan~manilk ve 'Din Hiznretleri
Huzurevi yonetiminin din egitimi hizmetleriyle ilgili olumlu-olumsuz go
rii~leri bu kurumlarda yap!.lacak olan din hizmetlerini de etkilemektedir.
Kurum yetkilisi din hizmetlerinin gerekliligip.e inaruyor, bu hizmetin ya~
Jmm rehabilitesine katklSl olduguna inaruyorsa, bunun is;in bir takun im
kanlar·hazrrlamaktadrr. Ancak, huzurevi yetkilisi, din egitimi hizmetlerini
ki~isel bir ihtiyas; olarak gormiiyorsa veya olaya ideolojik bir bakJ.~ as;tstyla
olumsuz yakla~tyorsa -ki birs;ogunun gerek<;esinin yapnu~ oldugumuz ara~
tlrma sonucu ideolojik oldugu kanaatine varchk- kurumda din hizmetlerine
ihtiyas; olmadtglill belirterek, problemle yiizle~mekten kas;rnmaktadrr. Bu
durum, sorunun s:oziimiinii giis;le~tiren sebeplerin ba~mda gelmektedir. . .
Diger bir husus ise, huzurevi yetkilisinin gerekli adrrnlart atmasma ve gi-
ri~imlerde bulunmasma ragmen din hizmetleri konusunda yetkili k!.l..man
miiftiiliikten yeterli destegin gelmemesi ve bu nedenle bir sonus: almama
stdrr. Burada miiftiiliiklerin gerek<;esi ise, kendilerinin ·yeterli elemaru ol
madtgt is;in gonderemedikleri ~eklindedir. Burada kurumlarm, birbirini
sus;lamalarmdan ve i~in, ~ilerin ihtiyarma brralalmasmdan ziyade, soruna
kal.J.c1 bir <;oziim getirilmesi gerekmektedir. Bu da bir mevzuat degi~ikligine
ihtiya<; oldugunu gostermektedir.
Huzurevi sakinlerinin genelinin saghk durumlarmm egitim-ogretime mii
sait olmamast, onlarm kendilerini bir takJ.m yeniliklere kapal.J. hissetmeleri,
hastahk, terkedilmi~lik, hayattan beklentilerinin bitmi~ olmast, toplumun
ve devletin kendilerine sahip <;tkmadtgt hissi, onlart ilgisizlige sevk etmekte
dir. Esasen ya~hhk donemi, insanlarm diinya i~leriyle tiim ili~kilerini kestigi,
diinyaya kiistiigu bir donem degildir. Onlar bu donemlerinde, daha once
edinmi~ olduklart deneyim ve tecriibelerini gelecek nesillere aktarabilecek
leri bir donemdedir.45 Onlara deger verilmeylp, saygt duyulmamast, onlarm
hayatla baglarlill koparan olumsuzluldardan biridir. Bu ilgisizlik diger alan
larm yanmda din egitimi hizmetlerini de olumsilz yonde etkilemektedir.
<;:iinkii kendisini her ~eye kapatan bir insan, egitime dolaytstyla din egitimi
hizmetlerine de kapatmaktadrr.
Yeterli ve nitelildi dini daru~manhk ve din egitimi hizmeti sunacak ilahiyat
<;J.larm olmamas1, huzurevlerindeki dini daru~manhk ve din hizmetleriyle ·
45 Fiisun Atat;, lnsan Ya~ammda Psiko/ojikGe/i~im, Beta Bastm Yaytm Dagt., lstanbull991, s. 407;
Melek bzer, Ozlem bzsoy Karabulut "Ya~hlarda Ya~am Doyumu• Geriatri 6 (2}: ss. 72-74, 2003,
http:Ugeriatri.dergisi.org/pdf/pdf TJG 146.pdf 8.06 2009.
'Dini 'DanJimanlrk ve 'Din Hiznrelleri I 261
ilgili sorunlardan birisidir. ilahiyat Faki.ilteleri programlanru inceledigimiz
de ilahiyat Faki.iltelerinde Ya~lillk Psikolojisi, Yeti~kin Egitimi, PDR Ozel
Alan Dersleri gibi derslerin olmac:hgllli gormekteyiz. ilahiyat Faki.iltelerinde
ogrencilerin yeterli temel ilahiyat alan bilgisini ainu~ olmalan bu proble~ .
<;ozmek i<;in yeterli degildir. Herkes<;e kabul edilecegi gibi t~k ba~ma alan
bilgisi, hi<;bir alanda <;oziim i<;in yeterli degildi:r. Mesleklere gore ozel alan
bilgisi farkWa~makta~. Sosyal hizmetlerin onern? bir boliimiinii olu~turan
huzurevinde gorev yapabilmek i<;in de hi<;bir formasyon almadan, herhan
gi bir alanda egitim hizmeti verebilmek miimkiin degildir. Hatta iyi niyet
olmasma ragmen formasyonsuzlul< hazen yanlt~ sonu<;lar doguracak ve bir
tal<llTl olumsuz geli~meleri de beraberinde getirecektir. Onun i<;in alan bil
gisi yanmda hangi alanda hizmet verilecekse o alanm formasyon bilgisinin
de ahnmas1 gerekmektedir.
Bilindigi gibi iilkemizde huzurevleri farkh statiilerde bulunmaktadrr. Hu
zurevlerindeki bu <;ok ba~hhktan dolayt her huzurevi idarecisi, personel
istihdam1, etkinlik ger<;elde~tirmenin zorlugu gibi farkh nedenlerden dola
Yl rehabilite hizmetlerinin tamamilll verememektedir. <;iinkii her hizmet
bir kiilfeti ve ek bir yiil<iimlilliigii getirmektedir. Huzurevlerinde din egiti
mi hizmeti vermenin elbette ki baz1 zorluklar1 vardrr. Dolayts1yla yul<ar1da
bahsettigimiz, DiB ile SH<;EK arasmda yapuan protokole, kar~ua~uan ba21
zorluklardan dolayt sadece SH<;EK'e bagh kurumlarda, dini giin ve gece
lerde uyulm~a, diger kurulu~larda ise uyulmamaktadrr. Yme, baz1 huzu
revlerinde imam-Hatip kadrosunda istihdam edilen personelin bu kurum
larda yeterli derecede rehabilite, moral motivasyon ve dini daru~manhk ve
rehberlik hizmeti verebilmesi miimkiin degildir. <;iinkii egitim donemleri
itibariyle ele almdlgmda, bu ki~ilerin bu alanda formasyonlarillill yetersiz
oldugu herkes<;e bilinmek!=e ve kabul edilmektedir. ~u an bu ki~ilerin bu ku
rumlarda yaprm~ olduklar1 hizmetler, sadece giinliik toplu ibadetlerin veya
bazl dini pratiklerin yerine getirilmesine yarillmcl olmaktan ote bir davra
ru~ degildir.
Huzurevlerinde din egitimi hizmetleri alanznda giirev yapacak personelde
bulunmasL gereken iizellikler: Huzurevlerinde gorev yapacal< tiim personel
ozellikle, ya~Warm ozel durumlar1 ve ya~lillk psikolojisi konusunda formas
yon sahibi olmahdrr. <;iinkii bir hizmet elemarurun hizmet edecegi hedef
kitlenin ozelliklerini, isteklerini, duygu ve dii~iincelerini bilmemesi, onlara
gotiirecegi hizmeti de olumsuz yonde etl<ileyecektir. Bu ~ekilde ~i, tarn-
262 I 'Dini 'Damjmanilk ve 'Din Hizmetleri
madlgt ve hic;bir bilgisi olmayan bir alanda yol almaya c;a.ll~acaktrr ki, bu da
dogal olarak ba~arlSIZIIgt neden olacaktrr. I~inin hizmet alanuu bilmesi,
onlara goti.irecegi hizmetin kalitesini de artlracaktrr.
· Bran~la~marun on plana c;lktlgt giiniimilzde, ya~Wara hizmet konusunda
da u'zmanla~ma onemsenmelidir. insarun dogumundan itibaren ba~Iayacak olursak, nastl ki; anaokullarmda anaokulu ogretmenleri, ilkogretimin birin
ci kademesinde siDJ.f ogretmenleri, diger smillarda da bran~ ogretmenleri
gorev yaptyorlarsa, ya~Wara hizmet konusunda da ya~li psikolojisi ve y~li
likla ilgili formasyon sahiplerinin go rev almasma ozen gosterilmelidir.
Huzurevlerinde din egitirni hizmetleri alanmda gorev yapacak·personelin
ogrenimleri siCasmda; temel ilahiyat bilgileri, sosyal hizmetler ve genel kiil
tiir formasyonu almt~ olmalarma onem verilmelidir. Aynca sosyal hizmet
ba~hgt altmda mutlaka ya~Wara yonelik bir taktrn bilgi ve tecriibe arhrtCl
ders ve uygulamalara yer verilmelidir.46
D. Sonne;
insan yaratlli~I geregi inanma ihtiyact alan ve inanmaya miisait bir varhkt:Ir.
Tarih boyunca inanc;stz fa~ayan, hic;bir inanct benirnsemeyen bir toplulu.:
ga rastlantlmarru~tlf. Pek c;ok ara~t:Irma bunu tarti~masti bir ~ekilde ortaya
koymal<tadlf. Oyleyse burada kar~lffilZa ~oyle bir sorun c;Ikmaktadir: insan
neye, nic;in, nastl, neden inanma.ll, dogruyu nastl bulma.lldir? i{ite bunun
ic;in biz c;ocuk yuvas1 ve yeti~tirme yurtlarmdaki c;ocuk ve genc;lerin ileriki
ya~larda toplumla kayna~aral<, ic; ic;e olduldar1 donemde toplumdan sayut
larunamalart ic;in, ic;inde ya~adtklar1 taplumun inanciru bilmelerini ve taru
malariru onemsiyoruz. <;ocuk ve genc;lerin baz1 dini bilgileri ogrenmekle
a~lfiliklara kac;acaklart, toplurnla kayna~amayacaklar1 gibi endi~elerin yer
siz, ilm.i dayanaklardan yoksun ve mesnetsiz aldugunu dii~iinmekteyiz. Ve
rilecek alan din hizmetleri onlara zarar vermenin aksine, anlar1 toplurnla
biiti.irtle~tirecek,sasyalle~tirecektic
<;acul< yuvast ve ye~ti.rme yurtlarmda c;ocuk ve genc;lere sunulacak alan dini
daru~manl1k ve rehberlik hizmetleri, anlarm ta;lurnla entegra~yonunu sag
layan en onemli hare; olacaktlf. ic;inde ya~adlgmiZ toplwnun c;agunlugunun
inandtgt dinden bihaber ya~ayan bir ~i, a taplumun kiiltiiriinii, adetlerini,
46 Ornegin ~u derslere yer verilebilir: Geli~im Donemleri ve Ozellikleri, Ya~hlrk Psikolojisi, Hasta
Psikolojisi (Baz• ya~lrlann hastahklannm ozelliklerini bilmek, onlara verilecek hizmette kaliteyi art1racakt1r.), Ya~am Boyu Ogrenme, Terapi Uygulamalan, Yeti~kin Din Egitimi.
'Dini 'Dampllanlrk ~e 'Din Hizmetleri J 263
geleneklerini, ~iirini, edebiyat:uu, sanat:uu, mimarisini nasil anlayacaktrr? Yuva
ve yurt ortammdan ayn.hp topluma katildildarmda onlarla nasil ile~im lm
racaktrr? Bu ki~ilerin ileride sag.h.k.h bir ile~im lmrmasrm beklemek dogru
bir yald~un olmayacaktrr. Bu ileti~im kopuldugu sonucunda, ic;:inde ya~adig1
toplumla kavga.h bir ki~ilik ortaya <;:1kacaktrr. Bu, hem o topluluk ic;:in, hem
de o c;:ocuk ve gene;: ic;:in istenmeyen pek c;:ok sorunu beraberinde getirecektir.
Biz var olan bu ihtiyac1 sag.h.k.h bir ~ekilde gideremedigimiz zaman, bu ihtiyac;:
saghl<slZ bir ~ekilde ve nitelil<siz ld~iler tarafmdan giderilecektir. i~te asil c;:o
cuk ve genc;:ler ic;:in kac;:rmlmas1 gereken durum budur.
c;ocuk yuvas1 ve yeti~tirme yurdunda barmmakta olan c;:ocuk ve genc;:lerin
ozelli.lde Allah'm var.hg1 ve slfatlari, melelder, lmtsal kitaplar, peygamberler,
kaza ve kader, ahi.ret hayatl gibi inane;: konular1yla, namaz, oruc;:, dua gibi
ibadet konular1 ve ahlak konular1yla ilgili bilgileri ogrenmek istedikleri ayru,
zamanda bu konulardald problemleriyle ilgili "Dini Daru~manlil< ve Rehbet
lik Hizmeti" alma konusunda ilgi ve istelderinin oldugu, ilm.i ara~trrmalar
sonucu ortaya konmaktadrr.
Yuva ve yeti~tirme yurtlarmdald genc;:lerin ileride daha saghl<.h, daha mutlu,
daha egitimli, daha huzurlu birer fert olmalar1 i<;:in, ~u hususlara dild<at edil
melidir: Mevcut durumda yuva ve yurtlarda, c;:ocul< ve gen<;:lere "Dini Daru~
manl!k ve Rehberlik" adma hi<;:bir hizmet sunulmamal<tadrr. inane;:, bo~lugu
asia kabul etmez. DolayiSlyla bu bo~lul<, saghl<.h bir dini bilgiyle dolmazsa,
hurafe ve batil inanc;:larla doldurulmaya c;:a.h~Ilacaktrr. Bunun sonucunda,
toplumda ortaya c;:Ikan hurafe ve batil inanc;:lar, yayg1nla~acak ve telafisi gi.i.c;:
sorunlar ortaya <;:Il<aracal<tir. Boyle bir hizmetin yuva ve yurtlarda verilme-
' "mesi, konunun tam merkezinde bulunan yuva ve yurt genc;:lerirlin ihtiya<;:
duyduklar1 dini konularda cevap bulamamalart, bunun sonucunda da hu
rafe ve batil inanc;:larla ba~ ba~a buakilmalar1 anlamma gelmel<tedir. Boyle
bir olumsuzluk hem toplum ic;:in hem de yuva ve yeti~tirme yurdu genc;:leri
a<;:tsmdan arzu edilecek bir sonu<;: degildir. Bu durumun ortaya <;:Il<masmm
nedenleri tamamen ortadan kaldrrllma.hdu.
Yurtlarda, genc;:lerin din ogretimiyle ilgili ihtiya<;:larma cevap verecek ve or
taya c;:Il<acak muhtemel sorunlarma yardimc1 olacal<, gerektiginde genc;:Ierin
miiracaat edebilecelderi temel dini kaynaklar1 ihtiva eden bir ki.i.ti.i.phane
buluruna.hdrr.
264 I Vini Vanijmanlrk ~e Vin Hizmetleri
SH<;EK kanununda yapuacak olan bir degi~iklikle yuva ve yeti~tirme yurt
lannda mutlaka, dini konularda kar~Ila~Ilan gtic;:li.ilderi a~ma hususunda
yardrmct olmak amactyla ilahiyat Faki.iltesi mezunlarmm "Sosyal Hizmet
Uzmaru" stattisiinde _"Dini Daru~manltk ve Rehberlik" uz~aru olarak hiz
met S1;ffiabilmelerine imkan saglanmaltdrr. Bu iml<an saglanmadtgt zaman
ehliyetsiz ki~ilerin soz konusu alanda faaliyet gostermesine zemin hazrrlan
maktadrr. Onlarm vermi~ oldu~ dini bilgileri ogrenen insanlar da yetersiz
kaynaklardan bilgi edinmi~ olmaktadrr. Ha.Ibul<i din, uzmanl.tgt gerektiren
bir alandrr. Herkesin soz sahibi olmas.t, uzmanm.t~ gibi c;oziimler tiretmeye
c;al.t~mas1, c;oztim yerine c;:oztimsiizltigti getirecektir.
ilahiyat Faktilteleri, mevcut yap1 ic;erisinde hizmet alanlar1 dikkate almdl
gmda, mesleki formasyon ac;1smdan yetersiz kalmaktadrr. Onun ic;in istih
dam alanlart goz on tin de bulundurulaiak bir yapuandrrmaya gidilmelidir.
Huzurevlerinde sunulacak olan din egitirni hizmetlerinin amact diizenli ve
programh bilgi vermekten ziyade, huzurevi sakinlerinin taleplerini kar~Ila
ma ve onlara moral-motivasyon destegi verme formatlnda olmaltd!r. <;tinkti
ya~luara deger vermek, onlara sevildilderini belli etmek, onlann bedeni ve
zihni, tecrtibe ve deneyirnlerinden istifade etmek ve bu istegi onlara hisset
tirmek, ya~Warm hayata baglanmalarma, onlarm hayattan· zevk almalarma
ve mutlu bir ya~am stirmelerine pozitif katkl saglayacaktrr.
'Dini 'Dinl/mDnlrk 1'e 'Din Hizmetleri I 265
I<aynak~a
"1994 Yilinda SH<;:EK Tarafmdan Yiiriitiilen Hizmetler'; SH(:EK Dergisi,
c.1, SaYJ.:2, Ankara 1985.
"75. Kurulu~ Yilinda SH<;:EK'in Bugiinu'; SH(:EK Sosyal Hizmetler Dergisi,
y!l:1, sa}'l: 2, Ankara 1997.
"TURKiYE <;:OCUK ESiRGEME KURUMU TARiHSEL GELi$iMi'; SH
. (:EK Sosyal Hizmetler Dergisi, ytl:1, sa}'l:2, Ankara 1997.
AKOL, Osman K. Kimsesiz (:ocuklar, Ornek Matbaas1, l~lkhan, Ankara
1950.
AKSEI<i, Ahmet Hamdi. Yavrularumza Din Dersleri, Gaye Matbaas1, An
kara tarihsiz.
AKTUG, Fatma ve arkada~Jan. "Hasta ve Ya~ll Bakun Elemaru Yeti~tirme
Projesinde 'Din Hizmetleri Egitimi' brnegi" I. Din Hizmetleri
Sempozyumu, cilt:2, DiB Din Hizmetleri Dairesi Ba~kanllgt, An
kara 2008.
AKYOZ Emine. Ulusal ve Uluslararast Hukukta (:ocugun Haklarmm ve
Guvenliginin KorunmasL, MEB Basunevi, Ankara 2000.
AKYOZ, Yahya. Turk Egitim Tarihi, Kiiltiir Koleji Yaymlar1 2, 4. Basla, is
tanbul1993.
ALTA$, Nurullah. "Dini Dan1~manhgm Teoril< Temelleri'; Ankara Univer
sitesi ilahiyat Fakii.ltesi Dergisi, cilt. XXXXI .
.f.RSLAN, Mustafa. "Geleneksel ve Ya~li Dindarllgt Ta~rada Sosyal Hizmet
Alamayan Ya~Warm Dindarlll< Durwnlan Ozerine Bir inceleme';
V. Ulusal Ya#tltk Kongresi, Cumhuriyet Oniversitesi Fen Edebi
yat Fakiiltesi, Sivas 7-8 MaYJ.s 2008.
ATA<;:, Fiisun.lnsan Ya$ammda Psikolojik Geli$im, Beta Basun Yayun
Dagt., istanbull991.
AY, Mehmet Emin. (:ocuklanmtza Allah't Nastl Anlatalzm, 3. Basla, Tima~
Yaymlart, istanbul1993.
AYHAN, Halls ve Hakla MAvi$. "Daru~~afaka'; DlA, Istanbul 1994.
BiLGiN, Beyza - Mualla, SEL<;:UK. Din Ogretimi-Ozel Ogretim YOntemle
ri, (2. Baslo), Ankara 1995.
266 I 'Dini 'Danl$manlrk ie 'Din Himretlm
BiLGiN, Beyza 'i\hlak Terbiyesinde Dini Hikayeler'; Din Egitimi Araitzr
malan Dergisi, say1: 1, istanbul1994.
BiLGiN, Beyza. "Dua'; blam ilimleri Enstitiisu Dergisi, say1: 2, Ankara
1975.
___ . "Okul Oncesi <;ag1 <;ocugunda Din Duygusu'; Din Ogretimi Der
gisi, MEGSB YaYiru, SaYI.7, Ankara 1986.
_ __ . "Yetim ve Kirnsesiz <;oculdarla ilgili Tesis Kurmarun ve Ya~atma
run Onemi'; Diyanet ilmi Dergi, c.XXXIli, SaYI.3, Ankara 1997.
BOLAY, Silleyman Hayri, Miimtazer, TDRl<ONE. Din Egitimi Raporu,
Tiirkiye Diyanet Val<ft Matbaas1, Ankara 1995.
CEBECi, Suat. "Bir Din Ogretimi Yakla~lffil Olaral< Dini Dan~~manhk ve
Rehberlik'; Degerler Egitimi Dergisi, cilt. 8, istanbul2010.
___ . "Din Egitirninde Rehberlik ve Psikolojik Destek'; Avrupa Birligine
Girii Surecinde Turkiye'de Din Egitimi ve Sorunlan Sempozyu
mu, Degi~im YaYiclari, Adapazar1 2002.
Cemiyyet-i Tedrisiyye-i islamiyye Nizamnamesi, Mutemmim, Dersaadet
Matbaas1, istanbul1916.
CERTEL, Hiiseyin. Ahiret inanclilln Psikolojik Temelleri'; Akademik Ara~
ttrmalar, yil:1, SaYI:2, Erzurum 1996.
CiLACI, Osman. "Dua'; DiA, c. IX, istanbul1994.
c;ocuk Haklarma Dair Sozleime El Kitabz, Unicef Birle~mi~ Milletler <;o
cuk Fonu, 1998.
Daruiiafaka Cemiyet-i Nizamnamesi, Dogan Karde~ YaYiclar1, istanbul
1953.
Daruiiafaka Cemiyeti Tiizugu, Yenilik Basrmevi, istanbul1974.
DEMiR, Orhan. Orhan Demir, Yetiitirme Yurdu Genfligi ve Din Egitimi,
Dii~iince Kitabevi, istanbul2004.
ERGiN Osman. Turk MaarifTarihi, c. II-III, Eser Matbaas1, istanbul1977
GUDDE, Abdulfettah Ebt1. Bir Egitimci Olarak Hz. Muhammed ve Ogre
tim Metodlan, Umran yaYiclari, istanbul1998.
'Dini 'Donlfmonlrk ¥e 'Din Himrtlleri 1267
KALEM, Mehmet Ruhi. Ya~Wann Din Egitimi ve Ogretimi Ac;tsmdan
Problem ve Beklentileri, (Yaymlanmam1~ Yi.iksek Lisans Tezi),
UU Sosyal Bilimler Enstitusu, Bursa 2006.
KILA VUZ, Akif. Ya~lanma Donemi Din Egitimi, Arasta Yay., Bursa 2003
KO<;U, Re~ad Ekrem. "Darulaceze': istanbul Ansiklopedisi, c.VIII, Koc;u
Yaymlart, istanbul1966.
___ . Darulaceze 1895-1974, Darulaceze Yard1m Dernegi, istanbul
1974.
KOYU), Mustafa. Yeti~kin Din Egitiminin Teorik Temelleri, Eti.it Yaymlart,
Samsun 2000.
OZER, Melek-Ozlem Ozsoy KARABULl)T. "Ya~Warda Ya~am Doyumu"
Geriatri 6 (2): ss. 72-74, 2003 http: I I geriatri.dergisi.org I pdf I
pdf TJG 146.pdf 8.06 2009
NUHOGLU, Hidayet Y., "Darulaceze'; DiA, c.VIII, istanbul1993, ss. 512-
514.
___ . "Daruleytam'; DiA, c.VIII, istanbul1993 . .
ONUR, Bekir. Gel~im Psikolojisi, imge Kitabevi, Ankara 1995.
OZARSLAN, Selim. 14-18 Ya~ Lise Genc;:lerinde Kader inanct, (Yaymlan-
Il1!lffil~ Yi.iksek Lis.Tezi), AU Sosyal Bilimler Enstitilsu, Ankara
1994.
OZBEK, Abdullah. Bir Egitimci Olarak Hz. Muhammed, Esra Yaymlart,
Konya 1991.
OZDEMiR Saadetin. islam'da ibadet Psikolojisi, (Namaz-Zekat), (Basu
mamt~ Yi.i.ksek Lisans Tezi), Atatilrk Universitesi Sosyal Bilimler
Enstitilsu, Erzurum 1992.
___ .. Korunmaya Muhtaf Genflerin Din Ogretimi ihtiyaflan, !sparta
2002.
PAI<ALIN, Mehmet Zeki. "Islahhane'; Osmanl£ Tarih Deyimleri ve Terim
leri Soz/Ugu, c. II, istanbul1993.
RUHi, Edhem. U~ak $efkat Yurdu <;ifekleri, (Transkripsiyon-Sadele~tirme
Tahlil-Adnan $i~man), U~ak 2003.
268 I 'Dini 'Danqmanlrk ~e 'Din Hizmelleri
SARICIK, Murat. Sorularla Kaderin $ifreleri, Nesil Yaymlatt, istanbul
2009.
SEYYAR, Ali -Saadettin, OZDEMiR. AB Siirecinde Tiirkiye'de Dini Sosyal
Hizmetlerin Onemi - Tiirkiye-Almanya Ornegi-1: Din Hizmetle
. ri Sempozyumu, Diyanet i~leri Ba~kanhgt Yayrnlan, Ankara 2008
SEYYAR, Ali, Editor; Manevi S?syal Hizmetler,:, Ragbet Yay., istanbul
2008.
___ . Sosyal Hizmetlerde Manevi Bakrm, ~efkatli Eller Yay., Ankara
2007;
~iNASi, "Cemiyyet-i Tedrisiyye-i islamiyyenin Kurulu~ ve <;ali~malart';
Makaleler, IV;
TANSEL, Fevziye Abdullah. Dun-Bugiin Yaymevi, Ankara 1960.
TC Ba~bakanhk SH<;EK Genel Miidiirliigii 1983 Yill Degerlendirme Rapo
ru ve 1994 Yill Hedefleri, Ankara 1993.
Tenkitli Baslffi: Fevziye Abdullah Tansel, Diin-Bugiin Yaymevi, Ankara
1960, ss. 95-97.
TEZCAN, Mahmut. "Toplumsal Degi~me ve Ya~lllik·; Aile Yq.zzlart 2,
Derleyenler: Beylii Dikec;ligil, Ahmet <;igdem, Ba~bal<anhk Aile
Ara~trrma Kurumu, Ankara 1991.
TOSUN, Cemal. (Editor) Din Hizmetlerinde j[eti~im ve Hakla j[i~kiler,
Anadolu Onv., Ac;Ikogretim Faki.iltesi Yayrnlart, 7. Baskt, Es~e
hir 1999.
TURK.MEN, Bekir. "Sokak <;ocuklart ve Egitim'; Milli Egitim (Egitim-Sa
nat-Kiiltar), sayt: 135, Milli Egitim Basunevi, Ankara 1997.
YILDIRIM, Nuran. "Darulaceze'nin Kurulu~ ve i~leyi~i'; Toplumsal Tarih
Dergisi, sa}'l:32, c. 6, istanbul1996.
___ . "Hilal-i Ahmer Cemiyeti'; Dunden Bugune jstanbul Ansiklopedisi,
c.IV; istanbul1994.
___ . jstanbul Darulaceze Miiessesesi Tarihi, Darulaceze Vakfi., istan
bul1996.