Een verandering van tijdperken: onderwijs in transitie
Jan Rotmans
Rotterdam, 10 December 2013
www.twitter.com/janrotmans
We leven niet in tijdperk van verandering
maar in een verandering van tijdperken
Kantelperiode
periode waarin heel veel tegelijk verandert
is zeldzaamheid in de geschiedenis
voorbeeld: eind 19de eeuw
moderniseringsproces fundament Nederland
onderwijs, kiesrecht, zorg, sociale opbouw
Indicaties voor Kantelperiode
-collectief unheimisch gevoel dat verandering in lucht hangt
-chaos door turbulentie, instabiliteit en onzekerheid
-enorme dynamiek van onderop, nieuwe macht van onderop
-geen duidelijke richting, weinig inzicht en overzicht
-creatieve mensen breken door het systeem heen
-steeds meer conflicten tussen bestaande en nieuwe orde
25 jaar
DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase
25 jaar
Transitie naar Samenleving 3.0
Horizontaal
Decentraal
Bottom-upKa
ntel
perio
de Verticaal
Centraal
Top-down
Tijd
O
pbou
w va
n du
urza
me
sam
enle
ving
We zitten hier
Kantelfase
energiebedrijven vallen om
massale ontslagen in thuiszorg
welzijnsorganisaties verdwijnen
bouwbedrijven saneren op grote schaal
Opbouw en Afbraak
veel branche-organisaties verdwijnen
veel belangenbehartigers verdwijnen
veel sectorvertegenwoordigers verdwijnen
3 van de 5 organisaties zullen sneuvelen
Evolutionaire Revolutie
silo’s worden afgebroken
nieuwe instituties ontstaan
mensen breken door structuren heen
Paradigma Wisseling
oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld
exploitatiemodel co-operatiemodel
economisch rendement maatschap. rendement
lineaire processen kringlopen
waarde ontlenen waarde creëren
zelfredzaam samenredzaam
Samenleving kantelt
oude, verticale instituties lopen op hun einde
vakbonden, omroepen, kerken, milieuorganisaties, politieke partijen
nieuwe, horizontale verbanden ontstaan
gemeenschappen, coöperaties, sociale & fysieke netwerken
Opbouw en Afbraak
Waar zien we die verandering?
energie van centraal, fossiel naar decentraal duurzaam
welzijn van zorgen voor naar zorgen dat
bouw van aanbod & product naar vraag & dienst
zorg van doelmatig & efficiënt naar mensgericht
Samenleving 3.0
do it ourselves society
samenleving van onderop
participatiesamenleving
burgerkracht sociaal doe het zelven
GezondheidsZorg
Kernprobleem in de Zorg
Systeemwaarden Menswaarden
doelmatigheid aandacht / tijd
efficiency vertrouwen
controle, beheersing ruimte
regelzucht keuzevrijheid
kosten / baten kwaliteit
Persistente Probleem in Langdurende Zorg
mens en systeem zijn vervreemd van elkaar
verbroken verbindingen tussen:
lichaam en geest
management en werkvloer
financiering en inhoud
gezondheid en welzijn, arbeid, sport
zorgverlener en verzorgde
Verbroken Verbinding
relatie tussen zorgverlener en zorgvragervertrouwen, intimiteit, passie, aandacht, bezieling
is verworden tot
relatie tussen leverancier en cliëntkosten, doelmatigheid, budget, efficiency, afrekening
Verbroken Verbinding
Systeem is belangrijker geworden dan Mens
vandaag is belangrijker morgen
cijfers belangrijker dan mensen
Systeemvernieuwing is nodig
in de langdurende zorg
Uitgangspunten van Zorg 3.0
mensgericht
menslievend
vanuit eigen kracht
in eigen omgeving
samenredzaam
met bescherming van kwetsbare mensen
Voorbeelden van Zorg 3.0
Buurtzorg
brengt verpleging en verzorging weer bij de mensen
zelfsturende buurtzorgteams: verpleegkundigen ziekenverzorgenden
zorg op maat in buurt op basis van behoeften zorgvrager
integratie in netwerk van zorgvrager (gezin, vrienden, buurt)
platte, horizontale organisatie met nauwelijks managers
Onderwijs
Onderwijs zit in een Kramp
dwang en drang
scholen gevangene van systeem
tuchtiging van toetsing
Kernprobleem in het Onderwijs
mensen staan in dienst van de Structuur
leerlingen zijn onderwijsconsumenten
scholen zijn onderwijsfabrieken
Persistente Probleem in Onderwijs
continue vernieuwing van lesmethodieken
bureaucratisering en schaalvergroting
controle en beheersing
uniformisering en standaardisering
efficiency-instellingen die concurreren
Persistente Probleem in Onderwijs
mens en systeem zijn vervreemd van elkaar
verbroken verbindingen tussen:
leraar en leerling
school en leerling
monitoring en werkelijkheid
imago school en identiteit school
Verbroken Verbinding
kennisoverdracht tussen leraar en leerlingpassie, aandacht, bezieling
is verworden tot
overdracht tussen onderwijsproducent & consumentdoelmatigheid, efficiency, onderwijsmethodiek
Universiteiten
onderwijsfabrieken
leerlingen zijn onderwijsconsumenten
outputfinanciering
onderwijs ondergewaardeerd
mono-disciplinair
silo-structuur
Hoge Scholen
ondermaatse kwaliteit
devaluatie diploma’s
schaalvergroting en fusering
bureaucratie & overhead
stimulerend en motiverend
onderwijs in dienst van ondersteunende diensten
Voortgezet Onderwijs
kwaliteit taal- en rekenonderwijs
voortijdige schooluitval
zeer zwakke scholen
kennis versus compenties
leraren onvoldoende gestimuleerd
holistisch principe ontbreekt
Middelbaar Beroeps Onderwijs
hoge uitval leerlingen
kloof met arbeidsmarkt
niet transitierijp
studenten onvoldoende uitgedaagd
docenten timulerend en motiverend
MBO groter probleem dan arbeidsmarkt
Basis Onderwijs
uniformisering & standaardisering
overvolle klassen
unieke leerling niet erkend
CITO-terreur
kwaliteit leraren
bureaucratie
Onderwijssysteem is niet
toekomstbestendig
Onderwijs 3.0
Transitie Onderwijs
transitie van het onderwijs is noodzakelijk
van naar
standaard diversiteit
bureaucratisch flexibel
rendement kwaliteit & ruimte
Uitgangspunten van Onderwijs 3.0
leerling specifiek
leraar en leerling centraal
balans tussen kennis- & competenties
ruimte voor professional
stimulerend en motiverend
met zo weinig mogelijk overhead
Transitie Strategie
Wat Niet Helpt
meer monitoring & controle
meer en beter toetsen
meer geld
meer toezicht en bureaucratie
Transitiesturing
organisch sturen: combinatie van top-down & bottom-up
koplopers mobiliseren, dan het peloton, dan achterblijvers
richting geven en ruimte bieden
stimuleren, experimenteren, selecteren, opschalen
politiek kan versnellend of vertragend effect hebben
Transitie Management Aanpak
visie en transitieagenda
transitie-arena
transitie-experimenten
evalueren en leren
Koplopers & Kantelaars
kantelaar in het onderwijs [eerste pinguin]
koplopers identificeren [tweede pinguin]
transitie arena van koplopers [volgende pinguins]
mensen van buit onderwijs zijn cruciaal
Vernieuwingsproces
van onderop en van bovenaf
visie ontwikkelen [stip op de horizon]
transitiepaden ontwikkelen
experimenten starten
Vernieuwings Beweging
beweging creëren die druk uitoefent
macht van onderwijs regime breken
nieuwe macht ontwikkelen
experimenten starten
Vernieuwings Beweging
beweging creëren die druk uitoefent
macht van onderwijs regime breken
nieuwe macht ontwikkelen
experimenten starten
Initiatieven
veel initiatieven
MBO op Goeree Oveflakkee
privaat gefinancieerd
eigen regels, eigen diploma’s
Ruimte
zit veel meer ruimte in systeem dan gedacht
veel innovatieruimte wordt niet gebruikt
maak zichtbaar welke initiatieven al lopen