15-04-23 pag. 1
Huwen of samenwonen: maakt het iets uit?
Veerle VanderhulstFaculteit rechten - Vrije Universiteit Brussel
15-04-23 pag. 2
Inleiding
‘Samenleven’: • Onder één dak wonen • Gezamenlijke huishouding • Solidariteit en genegenheid
De rechten en plichten verschillen naargelang de samenlevingsvorm:
• Huwelijk• Wettelijk samenwonen• Feitelijk samenwonen
15-04-23 pag. 3
Inleiding
I. Drie verschillende samenlevingsvormen- Voorwaarden, begin, einde
II. Persoonlijke gevolgen en solidariteit III. Gevolgen voor het vermogen
- Tijdens het samenleven, bij scheiding, bij overlijden- Wat zegt de wet? - Kan ik via een contract afwijken van de wettelijke regeling?
IV. KinderenV. Gevolgen voor de belastingen
- Personenbelasting - Successierechten
VI. Gevolgen op het vlak van de sociale zekerheid: - Pensioen
VII.Conclusie
15-04-23 pag. 4
I. Verschillende samenlevingsvormen
15-04-23 pag. 5
I. Verschillende samenlevingsvormen
- ‘Wij willen trouwen!’ - Eerst: aangifte bij ambtenaar burgerlijke stand- Vervolgens: voltrekken van huwelijk opmaak akte
- Voorwaarden om te mogen trouwen:- 18 jaar- Toestemming èn wil om levensgemeenschap tot stand te
brengen (cf. schijnhuwelijken)- Bigamieverbod - Huwelijkbeletsel bij familieband
- Einde van het huwelijk: - Echtscheiding via uitspraak van de rechter (familierechtbank)- 2 vormen van echtscheiding:
- Echtscheiding met onderlinge toestemming: de echtgenoten maken onderling een akkoord over de afhandeling van de echtscheiding en laten hun akkoord bevestigen door de rechter
- Echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting
Huwelijk
15-04-23 pag. 6
I. Verschillende samenlevingsvormen
- ‘Wij willen wettelijk samenwonen!’ – Zeer eenvoudig: gezamenlijke verklaring afleggen bij de
ambtenaar van de burgerlijke stand (loket) – Melding in bevolkingsregister als wettelijk samenwonende,
maar geen opmaak akte ( huwelijk)
- Voorwaarden wettelijke samenwoning - 18 jaar- Toestemming- Niet mogelijk om tegelijk met verschillende personen wettelijk
samen te wonen- Geen beletsel bij familieband (vb. bejaarde moeder en
volwassen dochter)
- Einde van de wettelijke samenwoning:- Door het huwelijk (niet noodzakelijk met elkaar!)- Door gezamenlijke schriftelijke verklaring bij de ambtenaar BS- Door eenzijdige verklaring van 1 van de samenwoners
ambtenaar van de burgerlijke stand verwittigt via deurwaarder de andere partner
Wettelijke samenwoning
15-04-23 pag. 7
I. Verschillende samenlevingsvormen
- ‘Wij willen feitelijk samenwonen!’ – Louter feitelijk gegeven: 2 personen die samen onder hetzelfde
dak wonen – Enige vereiste is administratief van aard, nl. inschrijving in
bevolkingsregister op zelfde adres
- Voorwaarden feitelijke samenwoning - Geen voorwaarden
- Einde van de feitelijke samenwoning: - Louter feitelijk gegeven - Inschrijving in bevolkingsregister op ander adres
Feitelijke samenwoning
15-04-23 pag. 8
Samenvatting
Wettelijke samenwoning
- Eenvoudig, zowel bij begin als einde van de wettelijke samenwoning
Let op: Verklaring van wettelijke samenwoning‡ samenwoningscontract
Feitelijke samenwoning
- Louter feitelijk gegeven
Huwelijk
-Veel formaliteiten, zowel bij begin als einde van het huwelijk
Verschillende samenlevingsvormen verschillende gevolgen op het vlak van persoon, vermogen, belastingen en pensioen!
15-04-23 pag. 9
II. Persoonlijke gevolgen en solidariteit
15-04-23 pag. 10
II. Persoonlijke gevolgen en solidariteit
Wettelijke samenwoning
- Geen persoonlijke plichten
- Geen hulpplicht
- Plicht om bij te dragen in de gezinslasten
beperktere solidariteit gezinslasten
Feitelijke samenwoning
- Geen persoonlijke plichten
- Geen hulpplicht
-Geen bijdrageplicht
geen solidariteit gezinslasten
Huwelijk
- Plicht om samen te wonen - Plicht om trouw te zijn - Plicht om elkaar (moreel) bij te staan
- Plicht om levensstandaard met elkaar te delen (hulpplicht)- Plicht om bij te dragen in de lasten van het huwelijk
ruime solidariteit gezinslasten
‘de wet is de wet’ d.w.z. geen afwijking via een contract mogelijk!
15-04-23 pag. 11
III. Gevolgen voor het vermogen
15-04-23 pag. 12
III. Gevolgen voor het vermogen
• 1. Tijdens het samenleven• 2. Bij scheiding– Partneralimentatie – Verdeling van het vermogen
• 3. Bij overlijden – Erfrecht
1ste vraag: Wat zegt de wet? 2de vraag: Kan ik afwijken van de wettelijke
regeling via een contract of testament? (punt 4.)
15-04-23 pag. 13
1. Tijdens het samenleven
Huwelijk
- Verplichte en ruime solidariteit m.b.t. de gezinslasten (zie boven): geen afwijking mogelijk!
- Gevolgen hangen af van het gekozen huwelijksstelsel - Keuze gebeurt in een huwelijkscontract - Er bestaan 2 types huwelijksstelsel: (zie dia nr. 14) 1. Stelsel van gemeenschap van goederen2. Stelsel van scheiding van goederen- Als er geen huwelijkscontract is, dan geldt het huwelijksstelsel
bepaald in de wet (zie dia nr. 15)
15-04-23 pag. 14
2 types huwelijksstelsel:
Gemeenschap van goederen
3 vermogens:
- Inkomsten worden samengebracht in gemeenschap - Beide echtgenoten staan in voor schulden van gemeenschap- Bestuur: in gezamenlijk overleg - Eigen vermogen: elke echtgenoot behoudt daarnaast eigen vermogen
Scheiding van goederen
2 vermogens:
- Inkomsten blijven gescheiden; geen solidariteit- Schulden blijven gescheiden
- Elke echtgenoot bestuurt zijn eigen vermogen
15-04-23 pag. 15
Het wettelijk huwelijksstelsel = het stelsel van gemeenschap van aanwinsten
Wat zit er in de gemeenschap? ‘aanwinsten’
Inkomsten (vb. loon) Geld dat wordt gespaard met de inkomsten
Goederen die worden verworven met het geld dat wordt gespaard met de inkomsten
15-04-23 pag. 16
1. Tijdens het samenleven
Wettelijke samenwoning- Verplichte maar beperkte solidariteit m.b.t. de gezinslasten (zie boven): geen afwijking mogelijk - De wettelijke samenwoning heeft quasi geen gevolgen voor het vermogen te vergelijken met scheiding van goederen bij huwelijk
- Als de partners gevolgen in het leven willen roepen, dan moeten zij dit zelf regelen via een samenwoningscontract
- Wettelijk vermoeden van onverdeeldheid
15-04-23 pag. 17
1. Tijdens het samenleven
Feitelijke samenwoning- Geen verplichte solidariteit m.b.t. de gezinslasten (zie boven)
- De feitelijke samenwoning heeft geen gevolgen voor het vermogen
- Als de partners gevolgen in het leven willen roepen, dan moeten zij dit zelf regelen via een samenwoningscontract
15-04-23 pag. 18
Samenvatting
Wettelijke samenwoning
-Beperktere solidariteit gezinslasten -Quasi geen vermogensrechtelijke gevolgen, vergelijkbaar met scheiding van goederen-Samenwoningscontract
Feitelijke samenwoning
-Geen solidariteit gezinslasten - Geen vermogensrechtelijke gevolgen
-Samenwoningscontract
Huwelijk
-Ruime solidariteit gezinslasten -Keuze tussen stelsel van gemeenschap versus scheiding van goederen
-Huwelijkscontract
Grote impact op vermogen Geen impact op vermogen
15-04-23 pag. 19
2. Gevolgen bij scheiding
15-04-23 pag. 20
Scheiding
Wettelijke samenwoning
- Er bestaat geen ‘echtscheiding’ voor de wettelijke samenwoning
- Zie dia over einde van de wettelijke samenwoning
Feitelijke samenwoning
- Er bestaat geen ‘echtscheiding’ voor de feitelijke samenwoning
-Zie dia over einde van de feitelijke samenwoning
Huwelijk
-Altijd via de rechter
-2 vormen van echtscheiding:
1) Echtscheiding onderlinge toestemming 2) Echtscheiding onherstelbare ontwrichting
15-04-23 pag. 21
Partneralimentatie na scheiding
Wettelijke samenwoning
- Geen wettelijk recht op alimentatie
- Eventueel wel recht op alimentatie indien onderling afgesproken in een samenwoningscontract
Feitelijke samenwoning
- Geen wettelijk recht op alimentatie
- Eventueel wel recht op alimentatie indien onderling afgesproken in een samenwoningscontract
Huwelijk
- Wettelijk recht op alimentatie (zie dia nr. 22)
15-04-23 pag. 22
Partneralimentatie na scheiding
• Huwelijk: recht op alimentatie na echtscheiding
– Wie heeft recht op alimentatie ? • De ‘behoeftige’ echtgenoot’ heeft recht op alimentatie, op voorwaarde
dat de andere echtgenoot over ruimere middelen beschikt• Het recht vervalt in geval van
– partnergeweld– zware fout (vb. overspel?) – ‘luiheid’
– Hoeveel bedraagt de alimentatie? • Minimumbedrag: bedrag dat nodig is om de ‘staat van behoefte’ te
dekken• Maximumbedrag:
– Bedrag dat nodig is om de levensstandaard van tijdens het huwelijk te bereiken
– 1/3 inkomsten van ex-echtgenoot die alimentatie moet betalen– Wat is de duurtijd van de alimentatie?
• Maximumtermijn is gelijk aan de duur van huwelijk• Of eerder: bij aangaan nieuw huwelijk of wettelijke samenwoning− Wat is de procedure?
− Ofwel in onderling akkoord − Ofwel te vragen aan de rechter (familierechtbank)
15-04-23 pag. 23
Verdeling van het vermogen bij scheiding
Wettelijke samenwoning
- Indien goederen in onverdeeldheid uitonverdeeldheidtreding
- Geen wettelijke regels over hoe de verdeling moet gebeuren
Feitelijke samenwoning
-Indien goederen in onverdeeldheid: uitonverdeeldheidtreding
-Geen wettelijke regels over hoe de verdeling moet gebeuren
Huwelijk
- Indien gemeenschap moet ‘vereffend en verdeeld’ worden
- Zie wettelijke regels i.v.m. vereffening en verdeling (vb. vergoedingsregeling)
15-04-23 pag. 24
3. Bij overlijden
15-04-23 pag. 25
Erfrecht
Wettelijke samenwoning
- De langstlevende heeft beperkt wettelijk erfrecht
- Via een testament kan hiervan worden afgeweken
- De langstlevende kan wèl volledig onterfd worden
- Dwz via testament kan aan de langstlevende het vruchtgebruik van de gezinswoning worden afgenomen
Feitelijke samenwoning
- De langstlevende heeft geen wettelijk erfrecht
Huwelijk
- De langstlevende heeft wettelijk erfrecht (dwz de wet bepaalt wat de langstlevende erft)
- Via een testament (of huwelijkscontract) kan hiervan worden afgeweken.
- MAAR: de langstlevende kan niet volledig onterfd worden
- WANT de langstlevende erft altijd het vruchtgebruik van de gezinswoning (+ evt. meer)
De langstlevende erft altijd De langstlevende erft niets (tenzij testament)
15-04-23 pag. 26
Huwelijk: wat erft de langstlevende echtgenoot volgens de wet?
• Situatie nr. 1: de erflater laat vrouw en (achter)(klein)kinderen na:
– De langstlevende erft het vruchtgebruik– De (achter)(klein)kinderen erven de blote eigendom
15-04-23 pag. 27
Huwelijk: wat erft de langstlevende echtgenoot volgens de wet?
• Situatie nr. 2: de erflater laat geen (achter)(klein)kinderen na, maar wel andere erfgenamen (vb. zus/broer, vader/moeder)
– De langstlevende erft het gemeenschappelijk vermogen (als er een gemeenschap is)
– De langstlevende erft het vruchtgebruik van het eigen vermogen
– De andere erfgenamen erven de blote eigendom van het eigen vermogen
15-04-23 pag. 28
Huwelijk: wat erft de langstlevende echtgenoot volgens de wet?
• Situatie nr. 3: de erflater heeft geen andere erfgenamen :
– De langstlevende erft alles
15-04-23 pag. 29
4. Afwijken van de wet via een contract?
15-04-23 pag. 30
Afwijken van de wet via een contract?
Wettelijke samenwoning
- Niet verplicht
- Notariële akte
- Vglbaar scheiding v. goederen + vaak regeling scheiding
- Valkeniersbeding niet mogelijk
- Niet mogelijk om bepalingen op te nemen ivm overlijden
Feitelijke samenwoning
- Niet verplicht
- Notariële akte niet nodig
Huwelijk
- Huwelijkscontract is niet verplicht
- Notariële akte
- Keuze huwelijksstelsel + modaliteiten
- Valkeniersbeding
- Verdeling van de huwgemeenschap bij overlijden (vb. verblijvingsbeding)
Veel wettelijke regels Weinig/geen wettelijke regels Inhoud: afwijking Inhoud: regeling voorzien
15-04-23 pag. 31
IV. Kinderen?
15-04-23 pag. 32
IV. Kinderen?
Wettelijke samenwoning
- Moeder
- Vader:- Geen
vaderschapsregel- Erkenning is
noodzakelijk
- Meemoeder: - Erkenning is noodzakelijk
Feitelijke samenwoning
- Moeder
- Vader - Geen
vaderschapsregel - Erkenning is
noodzakelijk
- Meemoeder- erkenning is noodzakelijk
Huwelijk
- Moeder
- Vader: - Automatisch via de
vaderschapsregel
-Meemoeder: - Automatisch via de
meemoederschaps-regel
! Gelijkschakeling tussen alle kinderen van zodra juridisch ouderschap vaststaat!
• Wie is vader, moeder, meemoeder?
15-04-23 pag. 33
IV. Kinderen?
• Kinderbijslag?
• Geen verschil tussen de samenlevingsvormen • Enkel de feitelijke gezinssituatie is van belang
15-04-23 pag. 34
IV. Kinderen?
15-04-23 pag. 35
V. Gevolgen voor de belastingen
15-04-23 pag. 36
Personenbelasting
Wettelijke samenwoning
- 1 gezamenlijke aangifte
- Huwelijksquotiënt geldt
Feitelijke samenwoning
-2 aparte aangiftes
-Partners worden beschouwd als ‘alleenstaanden’
Huwelijk
- 1 gezamenlijke aangifte
- Huwelijksquotiënt geldt
Gelijkschakeling op het vlak van personenbelasting
15-04-23 pag. 37
Successierechten Vlaanderen
Wettelijke samenwoning
- Idem tarief gehuwden
- Vrijstelling gezinswoning
Feitelijke samenwoning
- Idem tarief gehuwden indien: 1)1 jaar ononderbroken samenwonen2)gemeenschappelijke huishouding
-Anders: hoogste tarief!45% (€0 - € 75 000) 55% (€75 000 – €125 000)65% (boven de € 125 000)
-Vrijstelling gezinswoning indien samenwoning van 3 jaar!
Huwelijk
-Voordeligste tarief: 3% (€ 0-€50 000)
9% (€ 50 000 - € 250000)
27% (boven € 250 000)
-Vrijstelling gezinswoning
Gelijkschakeling op het vlak van successierechten in Vlaanderen
15-04-23 pag. 38
VI. Gevolgen sociale zekerheid?
15-04-23 pag. 39
Pensioen
Wettelijke samenwoning
- Rustpensioen: geen gezinstarief, enkel algemeen tarief van 60%
- Er bestaat geen overlevingspensioen
Feitelijke samenwoning
- Rustpensioen: geen gezinstarief, enkel algemeen tarief van 60%
- Er bestaat geen overlevingspensioen
Huwelijk
- Rustpensioen: gezinstarief aan 75% indien voordeliger dan optelsom van algemeen tarief van 60%
- Overlevingspensioen in geval van overlijden
Enkel verschil voor werknemers- en zelfstandigen; geen verschil voor ambtenaren.
15-04-23 pag. 40
Arbeidsongevallenverzekering: uitkering na overlijden
Wettelijke samenwoning
-Wettelijk samenwonende partner heeft in principe geen recht op rente
-BEHALVE: indien er een samenwoningscontract werd opgemaakt waarin een wederzijdse hulpplicht werd afgesproken
Feitelijke samenwoning
- Feitelijk samenwonende partner heeft geen recht op rente (ook niet in geval van samenwoningscontract)
Huwelijk
-Echtgenoot heeft recht op een rente van 30% van basisloon van overleden echtgenoot
15-04-23 pag. 41
VI. Conclusie
Wettelijke samenw.
-Eenvoudige toe- en uittredingsformaliteiten
- Geeft enigszins structuur aan relatie- Beperkte bescherming
- Geen zekerheid na breuk
Feitelijke samenw.
- Geen formaliteiten
- Louter feitelijk gegeven
- Quasi geen bescherming
-Geen zekerheid na breuk
Huwelijk
- Zware toe- en uittredingsformaliteiten
- Best gestructureerd
- Ruime bescherming
- Meer zekerheid na breuk
Veel regels Weinig regels Ruime bescherming Geen bescherming
15-04-23 pag. 42
VI. Conclusie
Vraag niet: Welke samenlevingsvorm is ‘de beste’?
want: de beste samenlevingsvorm bestaat niet (huwelijk is wel de meest beschermende samenlevingsvorm)
Vraag wel: Welke samenlevingsvorm past het beste bij onze gezamenlijke verwachtingen?
Om het antwoord te vinden:- Vertrek van je huidige situatie- Ga na wat de wettelijke gevolgen zijn bij
echtscheiding/overlijden/kinderen/… - Indien niet tevreden met deze wettelijke regeling:
- moduleer zelf via een contract of kies voor een andere samenlevingsvorm
15-04-23 pag. 43
Vragen?
(Pictogrammen: www.sclera.be)