İntihar Davranışında Bireysel ve Toplumsal Müdahaleler
Yrd Doç Dr Aytül Karabekiroğlu
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Psikiyatri ABD, Samsun
İntihar
Bireyin bir eylemle doğrudan ya da dolaylı olarak kendi
yaşamına son vermesidir.
İntiharın Önlenmesi
Toplum stratejileri
Bireysel stratejiler
İntiharın Önlenmesine İlişkin Bireysel Konular
Mental bozuklukların erken tanınması
Uygun bir şekilde tedavisi
İntihar riskinin uyarı işaretlerinin fark edilmesi
İntihar riski taşıyan kişilerin erken tanınması ve
değerlendirilmesi
İntihar eğilimli hastaların güvenliğinin hemen sağlanması
Değiştirilebilir risk etmenlerinin müdahale hedefi olarak
belirlenmesi
İntihar riski olan hastalarda;
İntihar krizi
Risk değerlendirme
ve güvenlik planı
Bilişsel davranışçı tekniklerin
uygulanması
Tekrarları önleme
Bilişsel formülasyon
ve tedavi planı
Tedaviyi
sonlandırma
ya da
yönlendime
Tedaviye
devam etme
Tedavinin Başlangıcı
• Bilgilendirilmiş onam alınması
• İntihar riski değerlendirme
• Güvenlik planı geliştirme
İntihar Riskinin Değerlendirilmesi
Risk etkenlerinin sorulması
Koruyucu etkenlerin araştırılması
İntihar riskinin genel değerlendirmesi
Hastaya bu konuda bilgi verilmesi
Risk etkenlerinin sorulması
İntihar davranışı ile ilişkili faktörler
Ölüm isteği
İntihar planı ve girişimleri
İntihar girişimleri planlı mı plansız mı?
Komut halüsinasyonları var mı?
İntihar girişimi nasıl durdurulmuş?
Kendine zarar verici davranışları mevcut mu?
İntihar girişimi sonrasında pişmanlık var mı?
İntihar davranışını aktive eden faktörler
Ayrılma, boşanma, eşin ölümü
Kişiler arası problemler
Adli problemler
İş kaybı, maddi sorunlar
Tedavi Hikayesi
Daha önceki psikiyatrik tedaviler
Geçmişteki psikiyatrik tedavilere yanıt
Hastanın Kliniği
Majör depresif epizod
Madde kullanım bozukluğu
Kişilik Özellikleri
Ümitsizlik
Problem Çözme Becerileri
Dürtüsel Davranışlar
Homisid düşüncesi
Koruyucu Faktörler
Gelecek beklentisinin varlığı
Yaşam için nedenlerin varlığı
Aile ya da diğer kişilere karşı sorumlulukların varlığı
Ölüm korkusu
Bir işte çalışıyor olmak
Güvenlik Planı
Bir intihar krizi sırasında hastanın uygulayabileceği baş etme
yöntemlerinin sıralandığı bir liste hazırlanması
Güvenlik planı
1. Uyarı işaretleri (Ne zaman güvenlik planına ihtiyacım olur?)
“Uyuyup hiç uyanmak istemediğimde”
“Kendi canımı yakmak istediğimde”
“Bu durumla daha fazla baş edemeyeceğimi hissettiğimde”
2. Başa çıkma stratejileri (Kendi başıma yapabileceklerim)
Yürüyüşe çıkmak
Egzersiz yapmak
Duş almak
Nefes alışımı kontrol etmek
3. Diğer insanlarla iletişime geçmek
Dikkatimi dağıtmak amacı ile arkadaşımı aramak tel numarası….
İşe yaramazsa krizde olduğumu belirterek aşağıdaki kişileri arayarak yardım isteme
Aile bireyi tel numarası…
Bir Başka kişi tel numarası….
4. Çalışma saatleri içinde bir sağlık çalışanını arama
Psikiyatrist tel numarası
7gün/24 saat çalışan acil yardım servislerini aramak
Tel numarası:…..
İntihar riski olan hastalarda bilişsel terapi
İntihar krizi
Risk değerlendirme
ve güvenlik planı
Bilişsel davranışçı tekniklerin
uygulanması
Tekrarları önleme
Bilişsel formülasyon
ve tedavi planı
Tedaviyi
sonlandırma
ya da
yönlendime
Tedaviye
devam etme
Bilişsel Olgu Formülasyonu İntihar krizi akışının zaman çizelgesi
Aktive edici
olay
(eşinin akşam eve
geç gelmesi ve
ardından yaşanan
tartışma)
Otomatik
düşünceler
(beni
önemsemiyor,
bana değer
vermiyor, beni
aldatıyor)
Duygusal
(Afekif) Yanıt
Kızgınlık
Davranışsal
Yanıt
Odasına gidip
kapıyı kapatıp
tek başına
odada bulunma
Anahtar
Otomatik
düşünceler
buna daha fazla
dayanamayacağım
Bu Girişime
yanıt
Girişim sonrası
yaşanan
ambivalan duygular
İntihar
Girişimi
Odasında bulunan
ilaçları içme
Anahtar
Otomatik
düşünceler
(intihar niyeti
ile ilgili) Artık bu yaşadığım
sıkıntıyı sonlandırmak
istiyorum
Duygusal ( Afektif ) Yanıt
depresyon, ümitsizlik
İntihar girişimi anlamak için genişletilmiş bilişsel yaklaşım
Aktive edici olay Duygu Düşünce Otomatik düşünceler intihar girişimi
Erken yaşam
Olayları
Temel inanışlar
Ara inançlar
Otomatik
düşünceler
Yatkınlaştırıcı
faktörler
İntihar riski olan hastalarda bilişsel terapi
İntihar krizi
Risk değerlendirme
ve güvenlik planı
Bilişsel davranışçı tekniklerin
uygulanması
Tekrarları önleme
Bilişsel formülasyon
ve tedavi planı
Tedaviyi
sonlandırma
ya da
yönlendime
Tedaviye
devam etme
Bilişsel-Davranışçı Teknikler
Davranışçı Müdahaleler
Duygusal Baş Etme Stratejileri
Bilişsel Müdahaleler
Davranışçı Müdahaleler
Zevk veren aktivitelerin arttırılması
Sosyal iletişimin arttırılması ve sosyal desteklerin geliştirilmesi
“ailem benim nasıl olduğumu önemsemez”
“ihtiyacım olduğunda kimse yanımda olmaz”
aile görüşmelerinde uyarıcı işaretler konusunda da aile
bilgilendirilmeli
Duygusal Baş Etme Stratejileri
Bu baş etme stratejileri kişinin kendisine zarar
vermeden emosyonlarını kontrol edebilme becerisi
kazandırmayı hedefler.
1.Fiziksel olarak kendini yatıştırma
2. Bilişsel olarak kendini yatıştırma
3. Duyusal (sensory) olarak kendini yatıştırma
Fiziksel olarak kendini yatıştırma
Kas gevşeme egzersizleri
Nefes alma egzersizleri
Bilişsel olarak kendini yatıştırma
Olumlu anıları hatırlamak
Olumlu duygular oluşturan bir olayı düşünme
Dikkatini başka bir olaya odaklama (arkadaşı arama, evi
temizleme)
Duyusal (sensory) olarak kendini yatıştırma
Duyuları kullanarak kendini yatıştırma
Duş almak
Olumlu duygular uyandıran müzik dinlemek…
Bilişsel Yöntemler
Temel inançların modifiye edilmesi
Yaşama nedenlerinin belirlenmesi
Baş etme kartlarının geliştirilmesi
Sorun çözme becerilerinin geliştirilmesi
Dürtüselliğin azaltılması
İntihar davranışı olan hastalarda sık karşılaşılan
temel inançlar
Çaresizlik(helplessness)
Sevilmezlik(unlovability)
Değersizlik (worthlessness)
Sokratik sorgulama, davranışsal deneyler, …
Yaşama için nedenleri sıralama
İntihar krizi sırasında yaşama nedenlerini sıralamak
zor…
Kriz anında olmadığı bir dönemde liste yapılır ve kriz
anında yazılı listeden okunur.
Baş Etme Kartları Geliştirme
Dikkatin intihar düşüncesine olan odaklanması ve umutsuzluk
kısır döngüsünden kurtulabilmesi için
Hastanın kendi sözleri ile ve seans sırasında hazırlanır.
Kısa ve hedefe odaklanan
Kriz anı dışında da bu kartları okuması istenir.
Sorun Çözme Becerilerinin Geliştirilmesi
intiharla ilgili dikkat odaklanmasını kırmasını sağlar.
kişinin yaşamındaki stres düzeyini azaltarak
dayanamama, ümitsizlik gibi duyguların azalmasına
yardımcı olur.
Seanslar arasında hastadan problemleri listelemesi istenir
Mümkün olduğunca çok sayıda çözüm bulması istenir.
Her çözümün olumlu ve olumsuz yönleri
Çözümün kendi yaşantısı ve başkalarının yaşantısı üzerindeki
etkileri
Çözümü uygularken karşılaşılabilecek olası problemler yazılır.
Bunlarla nasıl baş edilebileceği çalışılır.
Dürtüselliğin azaltılması
Dürtüsel intihar girişimi olan hastalarla çalışırken, kriz anının
geçici bir an olduğu ve bu andan kurtulunca bu düşünceni de
ortadan kalkacağı üzerinde çalışılır.
Dürtüsel davranışların olumlu ve olumsuz yanları
Dürtüsel intihar düşüncesi aklına geldiğinde neler yapabileceği
ile ilgili liste hazırlanır.
İntihar riski olan hastalarda bilişsel terapi
İntihar krizi
Risk değerlendirme
ve güvenlik planı
Bilişsel davranışçı tekniklerin
uygulanması
Tekrarları önleme
Bilişsel formülasyon
ve tedavi planı
Tedaviyi
sonlandırma
ya da
yönlendime
Tedaviye
devam etme
Tedavinin İleri Dönemi
Becerilerin gözden geçirilmesi ve arttırılması
Relaps önleme protokolünün oluşturulması
Tedavi hedeflerindeki ilerlemeyi gözden geçirilmesi
Ek bir tedavi planının düzenlenmesi
Tedavinin sürdürülmesi
Refere etme
Tedavinin sonlandırılması
Relaps Önleme Protokolü
Hastayı alıştırmalar için hazırlama
Yapılacak egzersizler konusunda hasta bilgilendirilir.
Geçmişte yaşadığı intihar krizlerinin tekrar yaşantılanması zor…
Gelecek intihar krizlerini önlemek amacı ile yapıldığı
Tedaviden öğrenilenleri yaşama geçirmek için yapıldığı…
Geçmiş krizleri gözden geçirme
İmajinasyon teknikleri kullanarak hastanın geçmişteki
intihar krizlerini canlandırmak
İntihar davranışı ile ilgili duygu, düşünce ve davranışları
bulmaya çalışmak
Öğrenilmiş becerileri kullanarak kriz anlarını tekrar
yaşamak
Gelecekte intihar girişimine yol açabilecek olayları
canlandırması ya da anlatması
Baş etme stratejileri oluşturması sağlanır.
İntiharın Önlenlenmesine İlişkin Toplumsal Konular
Öldürme riski yüksek silahlara ulaşımın kısıtlanması
Evlerde kullanılan gazların zehirden arıtılması
Zehirli böcek ve tarım ilaçlarının kullanımının sınırlanması
Okul temelli intihar eğitim programları
İnternet tabanlı intihar önleme programları
Dünya Sağlık Örgütü (2014); intihar önleme ile ilgili kaynaklar;
Aile hekimleri
Medya çalışanları
Okullar ve okul çalışanları
Hekimler
Hapishanelerde çalışanlar
İntiharla doğrudan karşı karşıya gelen mesleklerle (polis, itfaiye
çalışanları)
İntihar ve intihar girişimlerinin değerlendirilmesi ve kayıt altına alınması
Problemin büyüklüğünün anlaşılması
İntihar davranışına duyarlı olan grubu tanımlamak
İntihar davranışı ile ilişkili risk ve koruyucu faktörleri belirlemek
İntihar ve intihar davranışında en sık kullanılan yöntemleri
belirlemek.
Zaman içinde seçilen yöntemlerle ilgili değişimler olup
olmadığını değerlendirmek
Mevcut sorunlara yönelik intihar önleme projeleri
geliştirebilmek.
İntihar olgularının değerlendirilmesi
İntihar sonucu yaşamını kaybetmiş olan kişiler hakkında
retrospektif olarak kapsamlı bilgi edinme amacı ile psikolojik
otopsi kavramı ortaya atılmıştır.
Amaç, kişiyi intihara sürükleyen olaylar hakkında detaylı bilgi
almak ve intiharın nedenini araştırmaktır.
Bu süreç içinde kişinin yaşam koşulları, kişiliği, ruhsal hastalığı
olup olmadığı, aldığı tedavilerin olup olmadığının
değerlendirilmesi gerekir.
Bu süreç içinde bazı metotodolojik problemler yaşansa da,
genel olarak intihar süreci ile ilgili ortak bir sonuç oluşturulması
mümkün olmaktadır (Clark, 1992; Foster, 1999).
Günümüze kadar içlerinde Kuzey Amerika, Finlandiya ve
İşveç’in de bulunduğu 20’den fazla dünya ülkesinde yürütülmüş
geniş kapsamlı psikolojik otopsi çalışmaları bulunmaktadır
(Isometasa, 2001).
Sözel otopsi (verbal otopsi) değerlendirme anketi (DSÖ, 2014)
Anketi yanıtlayan ve ölen kişi hakkında detaylı bilgi
İntiharı ve intihara götüren olayları detaylı olarak inceleyen
sorular ..
Date of case registration (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ Not applicable Unknown
1.1 Country: _________________________ _ 888 999
1.2 Sample area (if applicable): ____________________ ______ 888 999
2.1 Case name (if authorized): ______________________ ____ 888 999
2.2 Case identification number (assigned): _____________________ ____ 888 999
2.3 Residential address:
_ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 888 999
2.4 Sex: Male Female Transsexual 888 999
2.5 Date of birth (Day/Month/Year): _ _ /_ _ / _ _ _ _ 888 999
2.5.1 Age (in years) _ _ _ _ _ _ 888 999
2.6 Date found (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ _ 888 999
2.7 Day of the week found: ___________________ 888 999
2.8 Time found (hhmm): _ _ / _ _ 888 999
2.9 Date of death (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ _ 888 999
2.10.1 Day of the week when died: ____________________
Date of case registration (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ Not applicable Unknown
1.1 Country: _________________________ _ 888 999
1.2 Sample area (if applicable): ____________________ ______ 888 999
2.1 Case name (if authorized): ______________________ ____ 888 999
2.2 Case identification number (assigned): _____________________ ____ 888 999
2.3 Residential address:
_ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 888 999
2.4 Sex: Male Female Transsexual 888 999
2.5 Date of birth (Day/Month/Year): _ _ /_ _ / _ _ _ _ 888 999
2.5.1 Age (in years) _ _ _ _ _ _ 888 999
2.6 Date found (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ _ 888 999
2.7 Day of the week found: ___________________ 888 999
2.8 Time found (hhmm): _ _ / _ _ 888 999
2.9 Date of death (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ _ 888 999
2.10.1 Day of the week when died: ____________________
2..11 Time of death (hhmm): _ _ / _ _ 888 999
2.12 Location found
(adapt to local
context):
Home _ Railway _ ___ 888 999
2.12.1 Description of the location:
___________________________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ __ _ _ __ _ _ __ _ _ __ 888 999
3.1 Suicide method used (according to ICD-10 codes): _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ __ _ _ _ 888 999
3.1.1 Description of suicide method:
___________________________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ 888 999
3.2 If more than one method was used, suicide method two (according to ICD-10 codes):
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ 888 999
3.2.1 Description of suicide method two
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ 888 999
4.1 Is there evidence of a suicide note or written intent to die?
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ No Yes
4.1.1 Description of evidence
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ __ _ _ _
888 999
4.2 Did the deceased make a verbal statement indicating an intention to die? No Yes
4.2.1 Description of evidence
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ __ _ _ _
İntihar girişimlerinin değerlendirilmesi
Date of case registration (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ Not applicable Unknown
1.1Country: ______________________ 888 999
1.2 Sample area (if applicable): _____________________________ 888 999
2.1 Case name (if authorized): _____________________________ 888 999
2.2 Suicide attempt number (assigned): _ _ _ _ _ _ _ _ 888 999
2.3 Residential address: _____________________________ 888 999
2.4 Sex: Male Female Transsexual 888 999
2.5 Date of birth (Day/Month/Year): _ _ /_ _ / _ _ _ _ 888 999
2.5.1 Age (in years): _ _ _ _ _ _ 888 999
2.6 Date of attempt (Day/Month/Year): _ _/_ _ / _ _ _ 888 999
2.7Dayoftheweekofattempt: ____________ 888 999
2.8 Time of attempt (Hour/Minute): _ _ / _ _ 888 999
2.9 Location of attempt
(adapt
to local context):
_Home _Railway __ _ 888 999
2.9.1 Description of the location: _____________________________
3.1 Method used in suicide attempt
(according to ICD- 10codes): ______ 888 999
3.1.1 Description of suicide attempt
method:
_____________________________
______________________________
888 999
3.2 If more than one method was used,
suicide attempt method two (according to
ICD-10 codes):
______
888 999
3.2.1 Description of suicide attempt
method two:
_____________________________
____________________________
888 999
5.1 Date of attempter’s first contact to
health care system (Day/Month/Year): _
_/_ _ / _ _ _ _
888 999
5.2 Hospitalization: _No _Yes 888 999
5.2.1 Length of hospitalization (Number of
days): ____ 888 999
5.3 Referral: _No _Yes 888 999
5.3.1 Referred from:
______________________________ 888 999
5.3.2 Referred to:
______________________________
Acil serviste intihar girişimleri psikososyal destek ve krize
müdahale programı
World Health Organization (WHO). World Suicide Report:
Preventing suicide: a global imperative. Geneva; 2014. ISBN
978 924 1564776
World Health Organization (WHO). Preventing suicide: a
resource series. Geneva; 2000. Available at:
http://www.who.int/mental_health/resources/preventingsuicide/
en/.