Mens en Natuur
Geld en groen voor grind bij Grensmaas
Marjon de Hond: “Klimaat niet van later zorg”
Balkenende ontvangt Duurzaam Koffertje
Bij ons in… Muntendam57ste jaargang - nummer 3, Najaar 2006
Magazine voor leden en relaties van IVN
Groene Maand:Ontdek Nederland-Waterland!
www.ivn.nl
2
De zomer, zo laten de media weten, moet vooral zon bren-gen en warm zijn. Veel mensen delen die mening. Voldoet de zomer niet aan dit verwachtingspatroon, dan zijn ze teleurgesteld.Maar ik ben verontwaardigd als de weerman zegt dat de zomer jammer genoeg is afgelopen.Geef mij maar de herfst. Op de herfst ligt niet zo’n druk. Je kunt in dit jaargetijde van alles verwachten. Schijnt de zon, heerlijk! Regent het een halve dag, het zij zo. Het is tenslotte najaar.Na de warmte en droogte afgelopen zomer groeit misschien wel het aantal fans van dit jaargetijde. Voor wie van kleur, wolken en water houdt is dit seizoen verwennerij. Geel, rood, oranje en bruin waar eerst het groen overheerste. Regenwater blijft staan op de paden. Druppels glinsteren als parels op de bladeren. En dan de geur die vrijkomt in een najaarsbos. Heerlijk!Maar het wordt pas echt genieten als felle zon en don-kere wolken elkaar afwisselen. Vooral boven water is dat prachtig.
Rob van de Bor(lid IVN Ede) Foto: Rob van de Bor
Herfstgevoel
Wat geeft u een herfstgevoel?Vertel het en laat het zien aan: [email protected]
3
Water in overvloed?Nederland staat wereldwijd bekend als
waterland. Velen vinden op en rond het
water ruimte voor ontspanning en ver-
maak, en ook onze dijken en deltawerken
zijn toeristische trekpleisters.
Nieuw is, dat er enerzijds door het
veranderende klimaat steeds meer regen
valt, terwijl anderzijds door ingrepen het
grondwaterpeil daalt waardoor de voor
trekvogels belangrijke natte gebieden
verdrogen. Het is van groot belang dat
ook in de toekomst bedreigde trekvogels
hier op krachten kunnen komen. Daarom
ben ik zeer verheugd met de gunstige
ontwikkelingen rondom het Naardermeer.
Vele mensen - waaronder mijn persoon,
als natuurliefhebber en streekbewoner -
verzetten zich tegen de plannen om een
tunnel onder ons oudste beschermde
natuurgebied aan te leggen. En met
resultaat, de plannen gaan waarschijnlijk
niet door!
Het veelzijdige onderwerp water leent
zich goed als thema om een Groene
Maand lang onder de aandacht van een
breed publiek te brengen, met meer dan
400 activiteiten. IVN’ers laten daarbij
vooral ook het spannende en avontuur-
lijke van water ontdekken én beleven.
Ik ben trots dat zoveel IVN-afdelingen
hun bijdrage leveren, want daarmee laat
het IVN aan velen zien wat het te bieden
heeft: een plezierige, actieve ‘bijdrage
aan een duurzame samenleving door
mensen te betrekken bij natuur, milieu
en landschap!’ Vooral in september, een
maand om volop te genieten van onze
rijke waternatuur.
Peter RomboutsVoorzitter IVN
> NATUUR EN LEEFOMGEVING
Grensmaas: geld en groen voor grindLimburgse IVN’ers zijn kritisch over het Grensmaasproject
(‘groen voor grind’). “Geld is toch de sturende factor.
Ecologisch zou er veel meer haalbaar zijn.”
“Veel mensen vinden teken enge beesten” De beet van een teek kan verstrekkende gevolgen hebben.
In Nederland komen steeds meer teken voor. Wageningen
Universiteit en IVN’ers doen er onderzoek naar.
> EDUC ATIE EN COMMUNIC AT IE
Zeegidsen betrekken mensen bij zee-natuur De redenen om deel te nemen aan de zeegidsencursus
lopen uiteen. Gemeenschappelijk is het enthousiasme
om mensen te betrekken bij zee-natuur. Vier deelnemers
vertellen.
Watergids: brug tussen instanties en publiekWatergidsen. Brabant telt er binnenkort dertig. Ook andere
provincies zijn begonnen met de opleiding van watergid-
sen. Want water is actueel.
Klimaat: waar steek jij je energie in?Op Duurzame Dinsdag (5 september) vragen maatschap-
pelijke organisaties politieke aandacht voor duurzame
ontwikkeling. Minister-president Balkenende neemt het
Duurzame Koffertje in ontvangst, dit jaar vol klimaatvrien-
delijke initiatieven, wensen en statements van burgers.
> V ERENIGING EN V RIJWILLIGER S
Groene Maand: ontdek Nederland-Waterland!Al eeuwen houdt Nederland zich bezig met watermanage-
ment. Tijdens de Groene Maand-activiteiten ervaart iedere
deelnemer hoe we in Nederland omgaan met water en
waterbeheer.
IVN-ambassadeur Funda Müjde IVN-ambassadeur Funda Müjde wil dat allochtonen én au-
tochtonen de schoonheid van het Nederlandse landschap
leren kennen. “Je moet allochtonen niet betuttelen, maar
meteen inzetten als natuurgids!”
Inhoud
Mens en Natuur57ste jaargang - nummer 3, Najaar 2006
14
16
Vaste rubrieken
4 Uit het veld
13 Thuis in de natuur
Marjon de Hond: “Klimaat niet van later zorg”
19 WoesteLand
23 De stelling van Amsterdam
“Landbouw kan niet zonder ont- en afwatering”
24 Agenda
27 Gesignaleerd
28 Jubilea / Geslaagden
29 Lezersaanbiedingen
31 Bij ons in... Muntendam
21
10
26
14
15
22
16
21
10
Foto omslag: Alexandra Brouwer (IVN)
4
IVN-dag: vernieuwende educatieOp 11 november in Burgers’ Zoo in Arnhem: de lande-
lijke IVN-dag, met als thema ‘Vernieuwende educatie’.
Inspirerende workshops, uitdagende debatten, een
interessante informatiemarkt, spannende rondleidin-
gen en leuke ontmoetingen met IVN’ers uit het hele
land. Een dag voor álle IVN’ers: beroepskrachten en
leden, landelijk, provinciaal en lokaal actief en soms
wat meer recreatief. IVN-leden ontvangen een gratis
toegangsbewijs voor Burgers’ Zoo en een bon voor een
gratis lunch. Introducés zijn welkom. Speciaal voor
kinderen zijn er spannende en leerzame activiteiten.
Meer dan 500 IVN’ers hebben zich al aangemeld.
Aanmelden kan tot de eerste week van september.
Informatie: IVN Nederland, tel. (020) 6228115.Uit het veld
Natuurwerkdag 4 novemberOp de zesde editie van de Landelijke Natuurwerkdag gaan weer duizenden
mensen tegelijk aan het werk in natuur en landschap. Op ruim 260 locaties is
er voor jong en oud van alles te doen. Bomen knotten, takken zagen, vennen
schoonmaken, heide plaggen, maar ook kunstwerken van hout bouwen of
knutselen met natuurlijke materialen. Kom ook, werk mee en help de natuur
een handje!
Informatie: www.natuurwerkdag.nl
Nacht van de Nacht Op 28 oktober 2006 vindt voor de tweede maal
de Nacht van de Nacht plaats. Stichting Natuur
en Milieu en de provinciale Milieufederaties zijn
initiatiefnemers van de nachtactiviteiten, die vorig
jaar zo’n tienduizend bezoekers trokken. Tijdens de
Nacht van de Nacht zijn in alle provincies tiental-
len activiteiten die de duisternis in het zonnetje
zetten. Zo openen sterrenwachten hun deuren voor
bezoekers die de sterrenhemel willen bewonderen,
biedt Natuurmonumenten avondwandelingen in na-
tuurgebieden aan en organiseert Staatsbosbeheer
avondexcursies per boot. Ook dierentuinen, aquaria
en duikverenigingen zijn benaderd om mee te doen
met de avondopenstellingen. IVN werkt ook op veel
plaatsen mee.
Met deze nacht vragen de initiatiefnemers aan-
dacht voor de schoonheid van de duisternis en de
bedreiging ervan door de toenemende verlichting in
Nederland. Nederland is een van de meest verlichte
landen ter wereld. Te veel licht is hinderlijk voor
mensen en verstoort het dag-nachtritme van dieren.
De organisatoren roepen steden op om op 28 ok-
tober de verlichting van één of meerdere symbolen
uit te zetten. Verder roepen ze zo veel mogelijk
andere organisaties op de Nacht van de Nacht te
ondersteunen door ook nacht- en avondactiviteiten
te organiseren.
Informatie: www.nachtvandenacht.nl
Berichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatie
Burgers hechten belang aan NMEAcht van de tien Nederlanders vinden het belangrijk om
bezig te zijn met en te leren van natuur en milieu. Zij
zijn het eens met de stelling: ‘De overheid heeft de taak
organisaties te ondersteunen die activiteiten organiseren
waar je dingen over natuur en milieu leert’. Dat blijkt uit
een onderzoek dat de ministeries van VROM en LNV dit
voorjaar lieten uitvoeren onder burgers.
Informatie: www.vrom.nl
Foto: Martine Sprangers
Foto: Natuurwerkdag
5
> OV ERIJSSEL
Strijd om schoon water, Vecht!Welke onbedoelde effecten heeft de recreatie op de kwaliteit
van de Overijsselse Vecht en het landschap eromheen? In
Overijssel gaat de Groene Maand op 1 september van start
met een forumdiscussie over de Overijsselse Vecht en de ge-
volgen die de veranderde functie van de rivier heeft beleid en
beheer van de omliggende gebieden. Bij de oprichting van het
toenmalige Zuiveringsschap West-Overijssel in 1972 kreeg de
bevolking van Hardenberg de belofte dat de destijds zwaar
vervuilde Vecht weer als een zilveren lint door het landschap
zou stromen. Dat is gelukt. Van een rivier voor transport en
de afvoer van industrieel water is de Vecht veranderd in een
waardevol landschapselement, dat veel recreanten trekt naar
plaatsen als Dalfsen, Ommen en Hardenberg.
De forumdiscussie wordt gehouden op 1 september om 10.00 uur in Natuuractiviteitencentrum de Koppel. De Koppel vindt u aan de oever van de Vecht, Vechtstraat 8 in Hardenberg.
> GRO NINGEN
Toppers van Noord-Groningen Ruim 65 Groningse vrijwilligers genoten op 17 juni
van de jaarlijkse Regiodag. De organiserende
afdeling presenteerde traditiegetrouw de mooiste
stekjes in het eigen gebied aan collega-vrijwilligers.
Die verzamelden zich onder een stralende hemel
bij het Schathoes van de Menkemaborg in Uithui-
zen. Na de ‘kovvie mit kouke’ - koffi e met koek
- keken ze rond in de prachtige, volgens historische
tekeningen aangelegde tuin en in het huis van de
Menkemaborg. Daarna stapten ze op de fi ets voor
een rondleiding langs de mooiste plekjes van het
Hoge Noorden. Een lange rij fi etsers slingerde als
een kleurig lint langs cultuurhistorisch interes-
sante plaatsen, zoals De Dinge waar eeuwenlang
in de open lucht recht werd gesproken en de drie
rijen sterke dijken, aangelegd door respectievelijk
monniken, boeren en arbeiders. Op de dijk tussen
het Groninger Land en het Groninger Wad streek de
groep neer voor een broodje en een sapje, genie-
tend van het uitzicht over het Wad; je kon helemaal
tot Borkum kijken… Aan de landkant van de dijk in
een plasje met zoute kwel foerageerden lepelaars,
kluten en bergeenden die zich ongestoord lieten
bespieden.
> GRO NINGEN
Zout, zoet en brak waterIn de noordoosthoek van Groningen ligt de Dollard, een uniek buitendijks natuur-
gebied van tien bij tien kilometer. Met de buitendijkse kwelders en slikken is de
Dollard een van de laatste brakwatergetijdenlandschappen in Europa. Daar, vlak
aan de grens met Duitsland in het estuarium van de Ems, is een laarzenpad over de
kwelders aangelegd. Het pad leidt naar de Kiekkaaste, een vogelobservatiehut op
de rand van eb en vloed. Bij laag water kun je er het meest genieten van de op de
slikken fouragerende vogels. Raadpleeg voor de beste tijd www.getij.nl of de tabel
bij Nieuwe Statenzijl. Bij springtij kan het Marcelluspad van en naar de Kiekkaaste
fl ink onder water komen.
De Dollard is eigendom van Natuurmonumenten maar het Groninger Landschap
beheert het natuurgebied. Het Groninger Landschap bezit de kwelders en niet te
vergeten de Polder Breebaart, nabij de Punt van Reide. Tussen zeedijk en zomer-
dijk is in korte tijd een natuurgebied gecreëerd waarbij zout en zoet elkaar ontmoe-
ten. Dollard en polder staan met elkaar in verbinding door een duiker die binnen
bepaalde regelstanden water in en uit doet stromen. Polder en zoetwater van het
vaste land zijn ook met elkaar in verbinding gebracht door middel van een vijzel.
Die zo is gemaakt dat stekelbaarsjes en paling onbeschadigd de brakke polder in
kunnen en door kunnen naar zee. Bij de intrek van vissen gebeurt dat andersom.
In Informatiecentrum de Reidehoeve aan de Dallingeweersterweg 30 in Termunten
is te zien hoe ingenieus zoet en zout met elkaar zijn verbonden. Zaterdag en zondag
tussen 12.00 en 16.00 uur geopend, met een schitterend uitzicht over de Dollard.
> FRYSL Â N / GRO NINGEN
Biografi e vaarweg Lemmer-Delfzijl Aan de oevers van de vaarweg Lemmer-Delfzijl die als een levensader door Groningen en Fryslân stroomt schrijven op 1 september tachtig auteurs de ‘Biografi e van de vaarweg Lemmer-Delfzijl’. Als landschapsschilders van het woord bemannen de auteurs een dag lang tachtig observatieposten langs de hele vaarwegroute. De biografi e - een project van grafi sch vormgever Vanessa van Dam en beeldend kunstenaar/publicist Sjaak Langenberg -maakt deel uit van het overkoepelende Gronings-Friese kunstproject ‘Woordenstroom’, waarin taal een centrale rol speelt. Dit project is ontwikkeld in opdracht van de provincies Groningen en Fryslân in het kader van het Masterplan Vormgeving vaarweg Lemmer-Delfzijl. Het boek met de biografi e ver-schijnt eind dit jaar in een oplage van tweeduizend exemplaren bij de Friese Pers/Noordboek.Zie: www.lemmerdelfzijl.nl
> UT RECHT
Zestig informatiezuilen Nationale ParkenWat is er allemaal te zien en te leren in de twintig
Nationale Parken die Nederland rijk is? Dat staat op
zestig informatiezuilen in deze parken, waarvoor
IVN-coördinatoren tekst en beeld verzorgden. In
juni onthulde koningin Beatrix symbolisch een in-
formatiezuil in het Doornse Gat in Nationaal Park de
Utrechtse Heuvelrug. De informatiezuilen zijn een
cadeau van het ministerie van LNV en de ANWB,
nog ter gelegenheid van het zilveren regeringsjubi-
leum van de koningin. “Maar eigenlijk zijn ze een
cadeau aan het hele Nederlandse volk. De natuur is
immers van en voor zestien miljoen Nederlanders”,
aldus minister Veerman van LNV bij de onthulling.
De Nationale Parken, van de Oosterschelde tot
de Alde Faenen en van de Meinweg tot de Texelse
duinen, vormen volgens de minister een staalkaart
van bijzondere Nederlandse landschappen. De in-
formatiezuilen helpen de burger meer te leren over
de natuur. “Indirect profi teert de natuur daarvan.
Wat je kent ga je liefhebben en dat wil je bescher-
men,” aldus Veerman. In dat verband ziet hij een
belangrijke taak weggelegd voor natuureducatie, in
het bijzonder voor stadskinderen.
> UT RECHT
Zoekmachine natuur en milieuOp zoek naar informatie over
vleermuizen, het tropisch regen-
woud, de straling van zendmas-
ten of eerlijke kleding, die niet
door kinderhanden is gemaakt?
Of zoek je een leuke wandel- of
fi etsroute over de Utrechtse
Heuvelrug? Sinds kort heeft de
Utrechtse gemeentebibliotheek
een zoekmachine voor natuur- en
milieu-onderwerpen. Met deze
zoekmachine/computer raad-
pleeg je snel en gemakkelijk de
uitgebreide catalogus natuur- en
milieuboeken en -tijdschriftar-
tikelen van de bibliotheek van
het Milieucentrum Utrecht. Deze
milieuclub heeft een bibliotheek
met meer dan 3500 boeken,
ruim 80 tijdschrifttitels en een
uitgebreid knipselarchief over
de meest uiteenlopende na-
tuur- en milieuonderwerpen. De
samenwerking met de openbare
bibliotheek maakt de collectie
toegankelijk voor een breed
publiek.
De boeken zijn te leen zonder lidmaatschap maar je betaalt wel borg. De catalogus in ook online te raadplegen op www.milieuplein.nl
> OV ERIJSSEL
Overijsselse Nacht van de NachtOok in Overijssel vindt op 28 oktober de Nacht van de Nacht plaats om aandacht te vragen voor de schoonheid van de nacht. Veel IVN-afdelingen en andere groepen doen ook dit jaar weer mee. Beatrijs van de Lisdonk (IVN Consulentschap Utrecht) organiseert hiervoor op 4 oktober een workshop waarin IVN-afdelingen kennismaken met nieuwe, spannende werkvormen. Op het programma staan activiteiten met intri-gerende titels als ‘Nachtelijk bezoek’, Nachtverhaal, ‘De Horte by night’, ‘Venster op de nacht’ en ‘De nacht en ik’. Landgoed De Horte te Dalfsen, 4 oktober van 18.30 tot 23.00 uur. Kosten € 15,- (incl. soep, broodjes en informatieboekje). Aanmelden: Marijke Wester, Natuur en Milieu Overijssel, tel. (038) 4250969, e-mail: [email protected]
> OV ERIJSSEL
Klimaat-uitwisselingsdag natuurgidsen Op 13 oktober is er een uitwisselingsdag voor Overijsselse
IVN-natuurgidsen. Deze derde editie staat in het teken van
de landelijke campagne ’Hier - Klimaatverandering in je
achtertuin’. Het thema klimaatverandering kan een extra
dimensie geven aan je publieksactiviteiten. Op de Uitwis-
selingsdag laat Arnold van Vliet (Natuurkalender) in een
inleiding met praktijkwandeling zien t hoe je dat kunt doen,
wat je boodschap is en vooral wat je met betrekking tot
dit thema in de natuur kunt laten zien. Bovendien kun je
werken met het infopakket dat bij de campagne hoort.
De uitwisselingsdag vindt plaats op vrijdag 13 oktober bij het Milieucentrum Deventer. Aanmelden: Marijke Wester, Natuur en Milieu Overijssel, tel. (038) 4250969, e-mail: [email protected]
6
> UT RECHT
Tovenaar Autumnus: herfst in het bosKinderen en volwassenen kunnen in de herfstvakantie luisteren naar de verhalen van Au-
tumnus, de herfsttovenaar die elk jaar zorgt voor paddenstoelen in het bos en bladeren in
alle kleuren geel, rood en en oranje. Herfst wordt het niet zomaar; daarvoor moet je veel in
je mars hebben. En dat heeft Autumnus. Hij beleeft elke dag veel avonturen op de Heuvel-
rug en vertelt de kinderen daarover. Zij kunnen daarna met eigen ogen zien hoe betove-
rend mooi de herfst op de Heuvelrug is. Autumnus is een supertovenaar!
Bij de activiteiten en de VVV’s in de regio is een kleurrijke ‘Heuvelrug-ontdek-kaart’ voor kin-deren verkrijgbaar. Hierop staan het verhaal van Autumnus en leuke doe-tips. De actviteiten rondom Autumnus worden verzorgd door het IVN Consulentschap Utrecht.
7
> NO O RD - HO LL A ND
Biodiversiteit in Netwerk Bezoekerscentra Dit jaar en volgend jaar organiseren
de Nederlandse bezoekerscentra
activiteiten rond het thema Biodi-
versiteit, zoals de 1001-soortendag.
Vanaf nu kan iedereen ook zélf aan
de slag met dit thema: de bezoe-
kerscentra hebben hiervoor nieuwe
activerende producten ontwikkeld.
Met de Natuur Doe Kaarten (€ 5,50)
kun je op pad in ieder willekeurig
seizoen en natuurgebied en maak
je van een gewone wandeling een
boeiende ervaring. Het is een kaar-
tenset met 50 natuuropdrachten die
kinderen (4-12 jaar) in de natuur
kunnen uitvoeren. Poeponderzoek
doen, muziek maken met eikendop-
jes, zaden verzamelen, raadspelle-
tjes, zoekopdrachten, fantasiespel-
letjes, weetjes, het zit er allemaal
in. De sets zijn ook geschikt voor
gezinnen of een (school)groep. De
‘Scheur door de natuur’-kalender
(€ 8,50) biedt 365 dagen lang
interessante wetenswaardighe-
den, schitterende foto’s en mooie
illustraties rond het thema Biodi-
versiteit, van wc-papier tot fossiele
brandstof. De inhoud is gevarieerd
en leuk voor iedereen: grap-
pige anekdotes, striptekeningen,
(doe)activiteiten, raadsels, gedicht-
jes, spelletjes en leuke weetjes.
‘Aan de slag met biodiversiteit’
(€ 4,95) helpt excursieleiders met
achtergrondinformatie, tips en sug-
gesties om tijdens excursies bezig
te zijn met het thema.
Interesse om met je afdeling, tijdens een excursie of in je vrije tijd aan de slag te gaan met biodiversiteit? Voor informatie en het bestellen van materialen kun je terecht bij Netwerk Bezoekerscentra, Maria Mulder, tel. (0222) 317458, e-mail: [email protected]
> NO O RD - HO LL A ND
Kandidaten voor Zilveren MaanprijsMilieufederatie Noord-Holland, Landschap Noord-Holland en IVN Consulentschap Noord-
Holland reiken in december voor de vijfde keer de Zilveren Maanprijs uit. Deze prijs zet
vrijwilligers in het zonnetje die op bijzondere wijze hun handen uit de mouwen steken of
anderen enthousiast weten te maken voor vrijwilligerswerk op het gebied van natuur, milieu
of landschap. Iedereen die een geslaagd project of baanbrekende activiteit op het gebied van
natuur, milieu of landschap in Noord-Holland kent dat tussen september 2005 en september
2006 is uitgevoerd door een enthousiaste vrijwilliger of vrijwilligersgroep, kan deze nu voor-
dragen voor de prijs. Gegevens van kandidaten voor de prijs dienen vóór
maandag 16 oktober binnen te zijn bij Landschap Noord-Holland.
Informatie en aanmelden: www.zilverenmaanprijs.nl of IVN Consulentschap Noord-Holland, tel. (0251) 650783. Prijsuitreiking: 9 december tijdens de Noord-Hollandse Natuurdag. In 2005 ging de Zilveren Maan naar de Stich-ting Noordzeekanaalgebied voor het project ‘Sterk, Schoon & Slim’.
> ZUID - HO LL A ND
Publiekscampagne Groene HartIVN Consulentschap Zuid-Holland organiseert deze zomer en dit najaar samen met andere
Zuid-Hollandse natuur- en milieuorganisaties een publiekscampagne over het Groene Hart.
Dat gebeurt onder de vlag van ConSept - de verenigde natuur- en milieuorganisaties in Zuid-
Holland - die zich sterk maken voor de ontwikkeling van het Nationaal Landschap Groene Hart.
De campagne moet mensen op een aansprekende wijze informeren over en betrekken bij het
Groene Hart. De aftrap werd begin juli gegeven met een bijeenkomst die in het teken stond van
Leesbaar Landschap. Deze vernieuwende methodiek leert mensen op speelse wijze hoe ze
snel landschappelijke kwaliteiten kunnen waarnemen en beleven. Onder begeleiding van een
boswachter trokken de deelnemers het gebied in rondom het Fort Wierickerschans aan de rand
van Bodegraven.
Een fotowedstrijd daagt mensen uit aansprekende en verrassende foto’s te maken van mooie
plekjes van het Groene Hart die het landschap karakteriseren. Een deskundige jury beoordeelt
de foto’s en kiest hieruit drie winnaars. De Groene Hart-dag (9 september) op het terrein van
Fort Wierickerschans vormt de uitsmijter van de publiekscampagne met onder meer boottoch-
ten, een expositie van de ingezonden foto’sen infroamtie van natuur- en milieuorganisaties.
Landschapsfotograaf Martin Kers reikt de prijzen van de fotowedstrijd uit.
Informatie: www.ivn.nl/groenehart, Marjon Vlug, IVN Consulentschap Zuid-Holland, tel. (06) 52450982, e-mail: [email protected]
8
> ZUID - HO LL A ND
Groene Maand natuur-wandelvierdaagsenTijdens de Groene Maand wordt op twee plaatsen in Zuid-Holland een natuur-wandelvier-
daagse georganiseerd. In Rotterdam organiseren het NIVON en het Rotterdams Milieucentrum
op zondag 3, 10, 17 en 24 september de Groene4daagse. Het zijn stevige gemarkeerde
wandelingen van 20 kilometer en meer van het Rotterdamse wandelpadennetwerk: het Eras-
muspad, het Pad op Zuid, het Jeneverpad en het Ton Markesepad. Alleen deelnemers aan alle
wandeldagen hebben recht op het ‘groene wandelkruisje’.
Op dezelfde zondagen in september organiseert IVN Delft samen met de KNNV Regio Delft, de
Midden-Delfl and Vereniging, de Vereniging voor Natuur- en Milieubescherming Pijnacker de
Natuur4daagse Delfl and. De deelnemers maken tijdens een wandeling kennis met het land-
schap en de natuur rond Delft. De Natuur4daagse Delfl and kent vier verschillende trajecten
die elk in een ander gebied zijn uitgezet. Er is speciale aandacht voor het Groene Maand-
thema water. De routes zijn tussen de 5 en 10 km. De starttijd is tussen 10.00 - 12.00 uur,
de aankomsttijd tussen 12.00 -15.00 uur. De deelnemers lopen op eigen gelegenheid op een
routebeschrijving die ook veel vertelt over landschap en natuur langs de route. De deelnemer
die drie routes loopt ontvangt een herinneringsmedaille.
IVN Delft organiseert de eerste wandeling op 3 september, dieeen deel van het Paarse Paal-
tjes Pad volgt. De dag valt samen met de Open Bieslanddagen. De route voert daarom ook
langs Hoeve Biesland van biologische boer Jan Duijndam.
Informatie: Rotterdams Milieucentrum, www.groene4daagse.nlIVN Delft, www.ivndelft.nl, e-mail: [email protected] o.v.v. ‘natuur4daagse’
Op Zilva’s Ontdekpak op Recreatiecentrum Ter Spegelt
kunnen kinderen maar ook ouderen met een knapzak
vol instrumenten van alles te weten komen over de
planten en dieren uit het gebied. Het Ontdekpad is
ontwikkeld door IVN Consulentschap Brabant; de eer-
ste keer dat het Consulentschap iets dergelijks doet.
Het idee achter Zilva’s Ontdekpad is de drempel naar
natuurbeleving voor kampeerders op Ter Spegelt klei-
ner maken. “Kampeerders kunnen op informatieve en
speelse wijze kennismaken met natuurlijke elementen
die op de camping te vinden zijn,” vertelt John Rozema
van IVN Consulentschap Brabant. “Als we verder
> ZUID - HO LL A ND
Opening Groene Maand Zuid-Holland
Op 3 september wordt de Groene
Maand in Zuid Holland feestelijk
geopend in Scheveningen. Er
is ondermeer een open podium
voor zeepoëzie en zeeproza.
Vissers en vuurtorenwachters
vertellen (sterke) verhalen over
hun confrontatie met de zee.
Verder is er aandacht voor North
Sea Trail, een kustwandelpad dat
de kustprovincies samen met de
Stichting Wandelplatform-LAW
en Bureau Ecosouvenir hebben
opgezet. Het pad maakt deel uit
van het internationale North Sea
Trail van alle landen rondom de
Noordzee.
Gedeputeerde Leen van der Sar
verricht de feestelijke opening
van de Groene Maan door met
een traditioneel kornet zeedier-
tjes te vangen. Vers opgeleide
zeegidsen informeren het publiek
over de vangst.
IVN afdeling Den Haag organi-
seert die dag een excursie met
speciale aandacht voor de bij-
zondere fl ora langs de kust, zoals
het bloeiende zeebiet tussen de
basaltblokken.
Gedetailleerde informatie over het programma is te vinden op www.groenemaand.nl en de web-site van het consulentschap www.ivn.nl/zuidholland Meer informatie over het kust-wandelpad is te vinden op ww.northseatrail.nl
> BR A B A NT
Zilva’s Ontdekpad laat kinderen
9
> LIMBURG
EzelwandelingenIn het Dubbbroek, een natuurgebied van Limburgs Landschap nabij
Maasbree, kun je wandeltochten maken met ezels en door ezels getrok-
ken huifkarren. Ezels dragen tijdens de dagwandelingen en meerdaagse
tochten je bagage en kinderen kunnen als ze moe zijn een stukje ‘mee-
liften’. De organisatoren hebben ook diverse wandelroutes uitgezet door
het Dubbroek (125 ha) dat in en bij een oude Maasbedding ligt tussen
Maasbree, Baarlo en Hout-Blerick. In de jaren vijftig en zestig verdween
er veel elzenbroekbos. Ervoor in de plaats kwamen populieren. Ook
werden zeer natte hooilanden met populierenproductiebos beplant. In
deze toestand kocht de eerste delen van het Dubbroek van de gemeente
Maasbree Allerlei bostypen zijn beeldbepalend in het Dubbroek. In
de laagste delen, waar vrijwel permanent water boven of dichtbij het
maaiveld staat groeit elzenbroekbos. Op de overgang van de natte naar
de droge gronden groeit essen-eikenbos met een soortenrijke struiklaag.
Eind jaren negentig zijn in het gebied op drie plaatsen wilgen en riet
verwijderd en is de waterbodem tot op de veenlaag afgegraven. Zo kan
de voortgaande verlanding helemaal opnieuw beginnen.
Informatie over de Ezelwandeltochten: tel. (077) 4654169,www.ezelwandelingen.nl
> LIMBURG
IVN Limburg in race voor het Nationale ComplimentHet project ‘De langste tuin van Limburg’ van IVN District Limburg is een van de twintig genomi-neerden uit 530 inzendingen voor het Nationale Compliment 2006. Deze inzending maakt deel uit van de campagne IVN NatuurNet-werk. Op 16 december is de uitreiking van Het Nationale Compliment (i.s.m. Make a Difference Day en Het GemeentenCompliment). Het IVN District verdient alleen al met deze nominatie sowieso € 1000,-.Elk jaar reikt Vereniging NOV in samenwerking met de Rabobank en het ministerie voor Volks-gezondheid, Welzijn en Sport twee belangrijke vrijwilligersprijzen uit: het Nationale Compli-ment voor het beste vrijwilligersproject en het GemeentenCompliment voor de gemeente met een actief vrijwilligerswerkbeleid.
> BR A B A NT
Streekfestival Groene Woud Onder de noemer ‘Brabants grootste tuin op ’t
zuiden’ werd op 2 juli het Streekfestival van Het
Groene Woud gehouden op Landgoed Velder in
Liempde. Net als vorig jaar was het festival een
doorslaand succes. Het goede weer zorgde voor een
grote aanloop naar het sfeervol ingerichte evene-
mententerrein. Zo’n 150 stands gerangschikt op
thema’s als kunst, natuur, recreatie landbouw en
culinair wisten elke doelgroep wat te bieden. Ook
de stand van IVN Consulentschap Brabant trok veel
geïnteresseerde bezoekers. Grote publiekstrek-
ker was Gerard van Maasakkers die naast een kort
optreden de prijzen uitreikte aan de jonge winnaars
van de poëziewedstrijd.
kijken hopen we natuurlijk dat kampeerders ook
de natuur en het landschap buiten de camping op
waarde zullen schatten en zullen gaan ontdekken.”
Het Ontdekpad is in eerste instantie bedoeld voor
kinderen, maar doordat de opdrachten op de
infopalen makkelijk te wisselen zijn kunnen in het
laagseizoen bijvoorbeeld vijftigplussers ermee
aan de slag. De eerste ervaringen zijn volgens de
commercieel directeur van Ter Spegelt erg positief.
John Rozema sluit de ontwikkeling van dergelijke
natuurbelevingprogramma’s elders in Brabant
daarom ook niet uit.
natuur ontdekken
De kwaliteit en kwantiteit van het water zijn overal in Nederland actueel.
Bij de Limburgse Grensmaas zijn er plannen voor natuurontwikkeling en
hoogwaterbescherming in ruil voor grindwinning, onder het motto: ‘Groen
voor grind’. IVN’ers uit de regio zijn kritisch. “Geld is toch de sturende
factor. Ecologisch zou er veel meer haalbaar zijn.”
“Duivelsnaaigaren, kegelsilene, slangewortel, sofi ekruid,
kompassla… de eerste keer vonden we ruim tachtig soorten
in anderhalf uur!” Hub de Rooy van IVN Elsloo (Zuid-Limburg)
vertelt enthousiast over het inventariseren van de nieuwe
natuur langs de Maas bij het dorpje Meers. Samen met vrijwil-
ligers van zijn afdeling en buurafdeling Stein is hij deze zomer
op verzoek van Natuurmonumenten begonnen met het inven-
tariseren van het proefproject Meers, een voorbeeldproject
voor natuurontwikkeling langs de Grensmaas.
De Grensmaas is het ongestuwde en onbevaarbare deel van
de Maas tussen Maastricht en Roosteren van ongeveer 45
kilometer, tevens de grens tussen België en Nederland. Het
Grensmaasproject betekent verbreding van de stroomgeul en
verlaging van de weerden (uiterwaarden) door grindwinning.
Vervuilde dekgrond wordt geborgen in circa 20 meter diepe
putten waaruit eerst grind wordt gewonnen. Daarna mag de
natuur over een oppervlakte van minimaal 1000 hectare haar
gang gaan, onder beheer van Natuurmonumenten.
Oorspronkelijk had het Grensmaasproject tot doel te voldoen
aan de verplichting om 35 miljoen ton grind te leveren, om
te voldoen aan de nationale behoefte. In ruil daarvoor: groen
voor grind, oftewel de realisatie van nieuwe natuur. Na de
hoogwateroverlast in 1993 en 1995 is daar de hoogwater-
bescherming als doelstelling bijgekomen. De plannen en
vergunningaanvragen met bijbehorende Milieu Effect Rappor-
tage (MER) zijn momenteel formeel in procedure. Het werk zelf
moet in 2007 beginnen en in 2021 zijn afgerond.
Vrij spelIn het proefproject Meers is te zien hoe het er langs de gehele
Grensmaas uit moet gaan zien. Daar is een ontgrinder al
enkele tientallen jaren aan het werk. Van het totaal van 135
te ontginnen hectares zijn er 46 klaar. Natuur en rivier hebben
daar nu vrij spel. Een deel van de gebied is omheind en wordt
begraasd door Galloway-runderen en Konikspaarden. Tiental-
Grensmaas: geld en groen voor grind
Nat
uur
en le
efom
gevi
ng
Door Lieke Muyris
Foto: Twan Wiermans
Groene Maand in de startblokken‘Water in overvloed? Ontdek Nederland-Waterland’. De ze-
vende editie van de Groene Maand staat in het teken van de
invloed van water op ons landschap. Partners van de Groene
Maand zijn dit jaar onder meer het Ministerie van Verkeer en
Waterstaat en het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en
Visserij. In de Groene Maand brengen honderden kleinscha-
lige activiteiten de waterrijke gebieden in ons land in beeld.
Het offi ciële startschot voor de Groene Maand is dit jaar op
31 augustus in Kasteel Groeneveld in Baarn met aansluitend
Waterdebat. Genodigden hierbij: kamerleden, dijkgraven,
terreinbeheerders, vertegenwoordigers van uiteenlopende
maatschappelijke organisaties en overheden.
Onderwerp van het debat: de kwaliteit en kwantiteit van het
water in ons land, het belang van schoon water en de rol van
water in ons landschap.
Foto: Twan Wiermans
10
len soorten planten hebben het gebied al in bezit genomen.
“Je komt planten tegen die zo zeldzaam zijn dat je ze niet
kent”, aldus natuurgids Fons Leerschool van IVN Stein. “Maar
ook onverwachte kweekvormen. Vlinderstruiken, stokrozen,
tomaten, het groeit nergens zo goed als daar”, voegt één van
de inventariserende IVN’ers daaraan toe. Ook de watervogels
hebben het gebied gevonden: diverse soorten eenden, gan-
zen, zwanen, aalscholvers, maar ook de zeldzame blauwborst
en oeverloper worden er nu vaak gezien. Toch zijn de IVN’ers
kritisch. Hub de Rooy: “Ik heb altijd moeite gehad met het
grindverhaal. Ze hadden het beter kunnen laten zoals het was.
Het gaat uiteindelijk om geld.”
Beperkte kwaliteitDe budgettaire neutraliteit waarmee het Grensmaasproject
moet worden uitgevoerd is volgens de IVN’ers uit Born en
het Federatief Verband tegen Ontgrindingen (waarbij zij zich
aangesloten hebben) funest voor de ecologische en morfolo-
gische ontwikkeling van het afgegraven gebied. Ze vinden het
zelfs desastreus voor het behoud van de unieke kronkelwaar-
den, overblijfselen van oude Maasbeddingen. “Wij hebben
helemaal niets tegen de maatregelen voor hoogwaterbescher-
ming”, benadrukt Miel Jaspers. “Stel die ingrepen ten doel
aan natuurontwikkeling en zorg voor verdere ontwikkeling van
de natuur met instandhouding van de bestaande waarden. We
respecteren zelfs de verplichting om 35 miljoen ton grind voor
de nationale behoefte te leveren. Maar zoals de uitvoerings-
plannen er nu uitzien wordt de nieuwe grindnatuur maar van
een beperkte kwaliteit ten opzichte van het haalbare.”
Omdat de natuurontwikkeling niet méér mag kosten dan de
grindwinning opbrengt, zijn er compromissen gesloten wat
de uitvoering betreft. In het stuk Grensmaas dat binnen het
werkgebied van IVN Land van Swentibold valt, zijn er daardoor
grote pijnpunten. Het begint al in het zuidelijke deel: daar
steekt een aantal grote gasleidingen de Maas over. Omdat het
11
>>
te duur is om die leidingen te verleggen, wordt de weerd er
veel minder verlaagd dan zou kunnen. Iets noordelijker liggen
een paar voormalige stortplaatsen uit de mijnperiode. Het is
Waterbeleid: kansen voor natuurHet klimaat verandert en dit heeft gevolgen voor onze
waterhuishouding. Het weer wordt extremer met korte
maar hevige regenbuien, meer smeltwater dat via de
rivieren ons land binnenkomt en stijging van de zee-
spiegel. Om te voorkomen dat dit tot meer wateroverlast
leidt, hebben Rijk, provincies, gemeenten en water-
schappen het Waterbeleid 21ste Eeuw ontwikkeld.
Water krijgt de ruimte, voordat het die ruimte zelf neemt,
dat is de kern van het beleid. Stad en landschap krijgen
ruimte om water op te slaan.
Het beleid is er ook op gericht, te voorkomen dat ge-
bieden verdrogen; voor veel natuurgebieden van groot
belang. De grondwaterstand wordt voor de landbouw
vaak kunstmatig laag gehouden. Het beleidsmotto is nu
echter ‘vasthouden, bergen, afvoeren’, om te zorgen dat
water langer in het eigen stroomgebied blijft. Watergan-
gen worden breder en minder diep. Dat heeft - behalve
hoger grondwaterpeil - als voordeel dat het water meer
ruimte heeft en het overstromingsgevaar afneemt én dat
natuurvriendelijke oevers ontstaan waar wilde planten
en (water)dieren meer kansen hebben. Beken die ooit
zijn recht getrokken voor snelle afvoer van water mogen
weer meanderen. De fl auw afl opende oevers van sloten
bieden meer kansen voor padden, kikkers en salaman-
ders die het land op willen. Binnen bebouwde gebieden
zorgen bergingsvijvers en sloten ervoor dat bij water-
overlast de riolering minder belast wordt. Dat water kan
dan ook weer voor natuurlijke en recreatieve doeleinden
worden gebruikt.
De Europese Kaderrichtlijn Water is bedoeld om de kwa-
liteit van het grond- en oppervlaktewater in Europa op
een goed niveau te krijgen en houden, en stelt normen
voor de chemische samenstelling ervan. Maar ook de
ecologische kwaliteit speelt een rol. Bij de waterstaat-
kundige inrichting van gebieden wordt niet meer alleen
naar het economische maar ook naar het ecologische
belang gekeken.
Zie ook: www.nederlandleeftmetwater.nl, www.kaderrichtlijnwater.nl, www.ruimtevoorderivier.nl
Nat
uur
en le
efom
gevi
ng
>>
12
Grondwaterstand: groen of rood?Grondwatermeters laten zien hoe het is gesteld met de grondwaterstand. Interessant om te weten want de stand van het grondwater heeft gevolgen voor de natuur. Een grond-watermeter is een roestvrijstalen buis die boven de grond laat zien hoe hoog of hoe laag het grondwater staat. Door het gebruik van kleuren is de grondwaterstand eenvoudig af te lezen. Wijst de meter een waarde aan in het groene vlak, dan is de grondwaterstand gunstig voor de functie van het gebied. Een waarde in het rode vlak staat voor een te lage grondwaterstand. Er staan nu al veertien grondwatermeters in Drenthe, vijf in Utrecht, tien in Overijssel en vijftien in Noord-Brabant. De grote grondwatermeters hebben vooral educatieve waarde. Kijk op www.waterindepeiling.nl, ook voor het bestellen van begeleidende educatieve pakketten.
wel de bedoeling die vervuilde grond ooit op te ruimen, maar
voorlopig wordt ervoor gekozen om daar niet te ontgrinden,
maar een kunstmatig eiland te creëren door een nevengeul
te graven. Daarmee wordt de beschermingsdoelstelling wel
gehaald, maar is er geen kans op ontwikkeling van nieuwe
grindnatuur.
Unieke kronkelwaarden“Als je zoals ik verliefd bent op dit gebied, kun je het niet eens
zijn met wat er gaat gebeuren”, zegt Miel Jaspers, voorzit-
ter van de Werkgroep Kingbeek. Deze werkgroep zet zich in
voor herstel en behoud van het kronkelwaardenlandschap
waardoor de Kingbeek stroomt. Het is een bescheiden beek
van slechts zeven kilometers, maar wel een van een bijzon-
dere schoonheid. De Kingbeek ontspringt in de gemeente
Stein, loopt door het ontgrindingsgebied Koeweide om daar
uit te monden in de Maas. Het beeklandschap is nét in oude
glorie hersteld, maar loopt nu gevaar door de ontgrindings-
plannen. “De locatie Koeweide bevat grind van de hoogste
kwaliteit, dus daar kijkt men gretig naar”, aldus Miel Jaspers.
“De stroomgeul wordt daar dusdanig verbreed dat er 4600 ku-
bieke meter per seconde water doorheen kan, terwijl een stuk
stroomopwaarts en stroomafwaarts het maximum 3850 kub
is. Bij normale Maaswaterafvoeren zie je daar straks een plas
van 100 hectare water, geen mooie natuur.” De afgraving van
de Koeweide gaat tot op amper 35 meter van de Kingbeek en
dan meteen vele meters diep. “Op de locatie Koeweide wordt
- en dat geldt ook voor Meers - over een te grote oppervlakte
te diep ontgrind. In Meers mag dan wel duivelsnaaigaren en
slangewortel voorkomen, het is een verkeerd voorbeeldpro-
ject. De MER is in dit verband duidelijk”, aldus Jaspers.
Het Federatief Verband concludeert dat de huidige plannen
voor de Grensmaas in ecologisch opzicht niet het maximaal
“Mensen betrekken bij kwaliteit en belang van water”“Hoe meer ik ermee bezig ben, hoe meer er bij komt
kijken, een heel leuk en divers proces”, aldus Janneke
Werneke, programmaleider Water en projectleider
Groene Maand bij IVN Nederland.
Water is voor de komende jaren een van de prioritaire
thema’s van het IVN. Het kennisteam Water, waarin elke
regio van de beroepsorganisatie is vertegenwoordigd,
heeft onlangs de Visie Water geformuleerd.
“In dit team komt de kennis en ervaring uit de regio naar
boven. In elke regio speelt wat anders. Dat varieert van
brak water, grondwater en verdroging tot zwem- en drink-
water, natuurlijke beken en beheersmaatregelen. Er zijn
twee speerpunten gekozen, aansluitend op de expertise
van het IVN: het betrekken van mensen bij de ecologi-
sche waterkwaliteit en bij het belang van water in het
landschap door voorlichting, educatie en participatie.”
Het programma wordt nu verder uitgewerkt. Er is een
overzicht gemaakt van alle IVN-waterprojecten en een
plan van aanpak voor de komende twee jaar is in de
maak. Daarnaast wordt de mogelijkheid onderzocht van
een landelijk project voor de ministeries van Landbouw,
Natuur en Visserij en Verkeer en Waterstaat, dat zoveel
mogelijk aansluit bij bestaande activiteiten van IVN-af-
delingen en Consulentschappen.
haalbare zijn; slechts één oever wordt aangepakt en door het
nog steeds ernstig vervuilde Maaswater zullen de verlaagde
weerden opnieuw vervuilen. Een aantal rivierkundige maat-
regelen komen bovendien niet overeen met de ideeën van een
vrij stromende rivier.
Lieke Muyris is redactielid/correspondent Limburg en lid van IVN Stein.
In Raalte-Noord komt regenwater terecht in speciaal aangelegde veldjes (wadi’s),
waardoor het grondwaterpeil hoger is.
13
“Sommige weersverschijnselen
blijven je altijd bij. Ik herinner me nog
de enorme rolwolk op 17 juli 2004. Die
zag je vanuit de verte op je afstormen,
waarna er hele zware buien volgden. Of
de hagelstenen uit 1998, zo groot als eie-
ren! Het weer is fascinerend. Alles buiten
is mooi, ook in de regen. Ik ben een echt
buitenmens. Op de hei of in het bos kan
ik genieten van de rust en ruimte.
De Oostvaardersplassen zijn dicht
bij mij in de buurt. Er zijn zeer veel dieren
te zien, konikspaarden en herten. Toen ik
er een keer wandelde zag ik een bos-
wachter die net een hert had geschoten.
Hij had de kop in zijn hand om te voor-
komen dat het gewei zou worden meege-
nomen. Het is een bizar beeld dat in mijn
geheugen staat gegrift. Ik ben een echte
dierenliefhebber en een enorm gevoels-
mens. Ik wilde dierenarts worden, maar
ik zou nooit in een poot kunnen snijden.
Eens een Zeeuw, altijd een Zeeuw.
Toen ik voor mijn studie in de stad ging
wonen, was dat een grote schok. Ik mis
de ruimte van het platteland. Mijn opa
had een boerderij. Ik ben van kinds af
aan met het buitenleven opgegroeid. Ik
had een eigen moestuintje op de boer-
derij en was vaak met een schepnetje
langs de slootkant te vinden. De aardap-
pelen werden met de hand gerooid. Eén
weekend per jaar moesten we met de
hele familie rooien. Buiten zijn is me met
de paplepel ingegoten. Boeren hebben
veel kennis over het weer, dus dat heb ik
ook als kind al meegekregen.
Op de rug van een paard, met je
gezicht in de wind, vergeet je alles om
je heen. Je bent helemaal alleen: jij, je
paard en de omgeving. Dat is voor mij de
fi jnste manier om van de natuur te genie-
ten. Ik vind het ergerlijk dat die natuur
zo wordt ingepikt voor huizen en wegen.
Meer wegen is geen oplossing voor het
fi leprobleem. Straks loopt Almere over
in Amsterdam. En het beetje natuur dat
er nog is, wordt vervuild door de mensen
die er komen, mensen gooien van alles
op de grond.
Het klimaat is onverwacht en
onvoorspelbaar. We weten nog maar zo
weinig. Als we het hebben over klimaat-
veranderingen gaan we maar van één
scenario uit, dat het warmer wordt. Dat
is wel het meest waarschijnlijk, maar
ik vind dat we meer rekening moeten
houden met heel andere mogelijkheden,
we moeten breder kijken. Samen met
het InnovatieNetwerk ben ik bezig met
een onderzoek waarbij we vier scenario’s
belichten: warm en droog, warm en nat,
koud en droog, koud en nat. Wij, en voor-
al de overheid, moeten ons op alle opties
voorbereiden. Kunnen we hier straks nog
wel aardappels verbouwen? We hopen
over een jaar een rapport met adviezen
over de gevolgen van mogelijke klimaats-
veranderingen voor onze voedselvoor-
ziening en ruimtegebruik te presenteren.
We kunnen nu echt niet meer zeggen dat
gevolgen van klimaatveranderingen voor
ons van later zorg zijn.”
Favorieten
Soort: paarden en mijn katten en konijnen.
Gebied: mijn eigen achtertuin met de kikkers,
konijnen en moesmanden. Nieuw-Zeeland is
een droom voor wie van natuur houdt; vooral
het zuidelijk eiland met gletsjers en prachtig
groen.
Informatiebron: op internet vind je alles.
Ik bekijk natuurlijk regelmatig weersites.
Vara’s Vroege Vogels is informatief.
Vrije tijd: Fietsen, wandelen, paardrijden,
buiten zijn.
“Klimaatverandering niet van later zorg”
Door Zefea Samson
Marjon de Hond (Tholen, 3 juni 1972). Sinds 1999 weervrouw bij het NOS Journaal. Opent Groene Maand Flevoland, zaterdag 2 september in Zeewolde.Opleiding: HTS Technische Natuurkunde, Dordrecht; Meteorologie en Fysische Oceanografi e, Utrecht. Samenwonend, eerste kind op komst
Thuis
in de natuur
Foto’s: Sacha de Boer
13
Educ
atie
en
com
mun
icat
ie
“Gek eigenlijk als je bedenkt dat je vlak
bij zee woont en er niets van af weet.”
Voor Margo Slot uit Haarlem was dat een
van de redenen om zich aan te melden
voor de cursus. Samen met vijf andere
deelnemers van IVN-afdeling Zuid-Ken-
nemerland organiseerde Margo het zee-
evenement ‘Van vissers tot fl essenpost’
tijdens de Week van de Zee (mei) in het
Zandvoortse Juttersmuseum. Bezoekers
konden een fi lm over de natuur in de
Noordzee bekijken, een jutter vertelde
over fl essenpost en een oude visser
vertelde over de visserij in vroeger tijden.
Kinderen konden terecht met vragen over
hoe je vondsten uit zee kunt schoonma-
ken en bewaren.
Tentoonstelling“Omdat we onder de zeespiegel zijn
geboren moeten we constant rekening
houden met onze positie ten opzichte
van de zee”, aldus Nelly Pot namens
de drie deelnemers van IVN-afdelingen
Nieuwkoop-Noorden en Alphen aan
de Rijn. De ligging van Nederland ten
opzichte van NAP en de invloed van de
zee op het onstaan van het huidige land-
schap lopen dan ook als een rode draad
door hun tentoonstelling en bijbehoren-
de fi etstocht ‘Van Heuvelrug naar Kust en
Zee’. De tentoonstelling gaat open op
30 september en is te zien in bibliothe-
ken.
Strand“We wilden graag meer en bredere infor-
matie over de zee met zijn fl ora en fauna.
We organiseren al regelmatig activiteiten
aan het strand voor groepen”, zegt Joop
Ettema. Hij en nog vijf deelnemers van
IVN-afdeling Noord-Kennemerland maken
een handleiding voor strandgidsen. Die
kan worden gebruikt bij activiteiten langs
het strand en ter ondersteuning voor
nieuwe strandgidsen.
De een wandelt graag langs de branding, de ander beseft
dat hij onder de zeespiegel is geboren. Iedere deelnemer
aan de zeegidsencursus in Noord- en Zuid-Holland heeft
zo zijn eigen reden om zich aan te melden. Gemeen-
schappelijk is het enthousiasme om mensen te betrek-
ken bij de zee-natuur. Vier deelnemers vertellen over de
projecten die ze inmiddels hebben opgezet.
Door Caroline Dekker
ZeegidsencursusDe IVN-zeegidsencursus - eerder al met succes uitgevoerd in Groningen - bestaat uit vier
bijeenkomsten en een terugkomdag waarop de deelnemers hun projecten presenteren.
In de cursus komen het gebruik van de zee, de zeespiegelstijging, kusttypen, visserij,
vervuiling, bouwen in zee en dynamisch kustbeheer aan de orde.
Aan deze versie in Noord- en Zuid-Holland hebben meegewerkt: gastsprekers van het
NIOZ, stichting De Noordzee en stichting Duinbehoud; de strandwerkgroep van IVN
Noord-Kennemerland (kennismaking kornetvissen). De deelnemers waarderen vooral
het bezoek aan de visafslag in IJmuiden en de uitleg over dynamisch kustbeheer.
Er komt een evaluatie van de cursus. Daarna wordt duidelijk of en hoe de cursus een
vervolg krijgt.
Een zeezak met
een grondboor
“Al jaren zetten we ons in om kinderen
enthousiast te maken voor de natuur”,
vertelt Simone Jongepier namens de
vier deelnemers van IVN-afdeling Voor-
ne-Putten-Rozenburg. “Op de cursus
hebben we ervaringen uitgewisseld.
Dat was prettig, want je hoeft het wiel
niet twee keer uit te vinden!” De groep
ontwikkelde een doe-route naar en op
het strand voor jongeren van twaalf
jaar en ouder. Zij krijgen op deze route
een zogenaamde ‘zeezak’ mee, een
rugzak met doe-activiteiten en een
grondboor. “Nu we dit terrein hebben
ontdekt gaan we vaker activiteiten op
en rond het strand organiseren.”
Caroline Dekker is redactielid/cor-respondent Noord-Holland en lid IVN Zuid-Kennemerland
14
1515
Educatie en comm
unicatie
Door educatie en communicatie een brug vormen
tussen waterinstanties en het grote publiek. Dat is
in het kort de taak van de watergids. Brabant telt
er binnenkort dertig. Ook andere provincies zijn
begonnen met de opleiding van watergidsen. Want
water is actueel.
De watergidsencursus is een samenwerkingsverband van de
provincie Noord-Brabant, de Brabantse waterschappen en IVN
Consulentschap Brabant. Het initiatief sluit naadloos aan op
de ontwikkelingen op het gebied van water en waterbeheer.
Er is veel nieuw beleid ontwikkeld dat bij het grote publiek
nog amper bekend is. Hoe krijg je meer aandacht voor water
en waterbeheer? Hoe overtuig je burger en bestuurder van het
belang van water? En hoe krijg je water terug op de maat-
schappelijke en politieke agenda? Allemaal vragen waarop
de cursus in acht bijeenkomsten een antwoord geeft.
Andere opdrachtgeversJosé de Jonge is als projectleider nauw bij de opleiding van
watergidsen betrokken. Ze legt uit waarom de cursus in Bra-
bant bijzonder is. “Wij doen het anders dan de provincies die
de watergidsencursus al eens hebben gegeven. Elders ligt de
nadruk toch vooral op eigen IVN-projecten, terwijl wij tijdens
de cursus al contact zoeken met allerlei instellingen die zich
met water bezighouden. Onze gidsen zijn straks actief op het
gebied van voorlichting en educatie over water. Niet alleen
voor IVN, maar ook voor andere opdrachtgevers. Dit maakt
het draagvlak van de cursus een stuk groter.”
WinstSamenwerking is dus van groot belang voor de nieuwe water-
gidsen. Dat blijkt ook uit het feit dat de acht bijeenkomsten
steeds op locatie worden gehouden. Zo zijn de cursisten op
bezoek geweest bij De Kleine Aarde, de provincie, water-
schappen, maar ook bij een viskwekerij. Ze gingen aan de slag
met lespakketten, excursies en themabijeenkomsten. José:
“Excursies organiseren en verzorgen, scholen begeleiden
bij veldwerk, folders schrijvers, publieksdagen organiseren;
allemaal activiteiten die tot het takenpakket van de watergids
behoren. Zo kunnen de watergidsen een brug vormen tussen
instanties die met water bezig zijn en het publiek. Daar is
grote winst te boeken.”
Didactiek en inhoudDe groep cursisten in Brabant is vrij divers. Zo telt de groep
naast IVN’ers ook mensen van de Brabantse Milieufederatie
(BMF), milieueducatieve centra en waterschappen. Maar er
zijn ook mensen bij die een uitdaging zien in het werken als
watergids. Aan de toelating zijn hoge eisen gesteld op het
gebied van didactische vaardigheden, inhoudelijke kennis en
inzetbaarheid na de cursus. De cursus gaat in vier modulen in
op ecologie en waterlandschap, en het belang en gebruik van
water. Ook beleidsontwikkelingen rond water en watereduca-
tie komen uitgebreid aan bod.
Marcel Donks is correspondent Brabant en lid van IVN De Waerdman
De watergids: brug tussen
instanties en publiek Door Marcel Donks
Nederland-Waterland: al eeuwen houdt Nederland zich bezig met water-
management. Nu is dat actueler dan ooit: we willen geen natte voeten, maar
tegelijkertijd is er toch veel droogte. Tijdens de Groene Maand-activiteiten
ervaart iedere deelnemer hoe we in Nederland omgaan met water en water-
beheer.
Ontdek Nederland-Waterland!
Door Zefea Samson
GROENE MAAND SEPTEMBER 2006>
16
Vere
nigi
ng e
n vr
ijwill
iger
s
Kikkers lokkenVolgens het beroemde kinderboek ving Dik
Trom op de volgende manier kikkers.
Hij pakte een stok, met daaraan een touwtje
met een rood lapje van 3x3 cm. Hij bewoog
dat heen en weer, boven water met kikkers.
Van alle kanten kwamen kikkers aanspringen,
bovenop het lapje! Probeer met een lange stok
met een rood lapje of jou dit ook lukt.
Drijvende zaadjesPeuter een rijpe zaaddoos van een gele lis-
vrucht open. Laat wat zaadjes in het water
vallen: ze blijven drijven. Haal van enkele an-
dere zaden het kurken buitenlaagje af en laat
deze zaadjes in het water vallen: ze zinken
onmiddellijk. Zo zinken zaadjes in de natuur.
Eerst drijven ze weg en na het verrotten van
het kurklaagje zinken ze naar hun groeiplaats
op de bodem.
Deze en andere doe-tips in ‘Ontdek de water-kant’. Het gidsje is schriftelijk, zonder postze-gel, te bestellen: Hexspoor, Antwoordnummer 16524, 5280 WJ Boxtel. O.v.v.:OB 41. IVN-ledenprijs € 4,95,- niet-leden € 5,95.
Foto: Alexandra Brouwer
De Groene Maand, die zijn zevende editie beleeft, is een promo-
tie-evenement van 37 organisaties die zich inzetten voor natuur,
milieu, landbouw, recreatie, toerisme en water. De Groene Maand
probeert op een leuke manier zo veel mogelijk Nederlanders te be-
trekken bij natuur en landschap door ze de natuur in te laten trek-
ken. Daar is veel te beleven en te leren. Daarom worden honder-
den ‘groene’ publieksactiviteiten georganiseerd in het hele land.
Wandelingen en fi etstochten met gids, rondleidingen, tentoonstel-
lingen, informatiemarkten, kinderactiviteiten en themalezingen.
Het grootste deel van de activiteiten wordt georganiseerd door
de IVN-afdelingen. Daarnaast bieden de partners aantrekkelijke
groene kortingen, arrangementen en bijzondere acties.
Lage grondwaterstandenDit jaar belichten de activiteiten het thema water. We moeten zor-
gen dat we geen natte voeten krijgen en tegelijkertijd is er droogte.
In ons landschap moet ruimte worden gemaakt voor het water. Los
van de deltawerken en de dijken gebeurt dat in de vorm van uiter-
waarden en baggerwerkzaamheden, nieuwe nevengeulen, singels
en sloten. In ons cultuurlandschap worden lage grondwaterstanden
aangehouden, waardoor grote delen van het land verdroogd zijn.
Lage grondwaterstanden zijn gewenst voor de landbouw en komen
door winning van drinkwater en industriewater. Hierdoor komen
Foto: Alexandra Brouwer
veel dier- en plantensoorten behoorlijk in gevaar. Als er niets
verandert, verdwijnt onze rijke fl ora en fauna en blijven alleen
de veelvoorkomende soorten als riet en brandnetels bestaan.
Ontdek de WaterkantIVN-afdelingen hebben veel kennis over water. Veel afdelin-
gen hebben hun programma op het thema water afgestemd.
Maar ook met kleine aanpassingen wordt een reguliere
wandeling al een wateractiviteit. Om afdelingen op weg te
helpen ontvingen ze in mei het gidsje ‘Ontdek de Waterkant’.
Hierin staan ideeën en tips voor natuurgidsen, jeugdleiders
en leerkrachten om met eenvoudige middelen jong en oud de
natuur te laten beleven. Waarnemen, meten en onderzoeken,
maar ook belevingsactiviteiten voor een avontuurlijke sfeer
bij het buiten bezig zijn. Deze publicatie is een heruitgave.
De eerste versie werd in 1999 samengesteld door de District
Kadervorming (DKV) van IVN-district Zuid-Holland onder eind-
redactie van IVN’er Ton Lommers. “In de bundel wordt geen
aandacht besteed aan het vangen, uitzoeken en bekijken van
waterdiertjes. Dat zijn wel belangrijke waterkant-activiteiten,
maar daar is al veel informatie over beschikbaar en bovendien
is het moeilijker even in een excursie toe te voegen,” belicht
Ton Lommers de inhoud van de gids. “Wij vonden het vooral
belangrijk dat de activiteiten leuk zijn voor iedereen, veel
of weinig kennis, jong of oud. Ze moeten gemakkelijk uit te
voeren zijn en niet locatiegebonden. Het belangrijkste is de
actieve, persoonlijke en avontuurlijke sfeer.”
17
Feestelijke openingsevenementen Groene MaandNaast de landelijke opening van de Groene Maand vinden in
diversie provincies feestelijke evenementen plaats.
Meer informatie op www.groenemaand.nl
Zaterdag 2 september, werkschuur Staasbosbeheer, Molensteeg 2,
Oudemolen, 11.00 tot 16.00 uur.
Nationaal park Drentsche Aa. Informatiemarkt, excursies, ontdek-
kingstocht voor kinderen door het beekdal van de Drentsche Aa.
Informatie: www.drentscheaa.nl. Agnes Bakker: [email protected] of (0592) 371740.Georganiseerd door IVN Consulentschap Drenthe.
Zaterdag 2 september, Roode Schuur, Dasselaarweg in gemeente
Zeewolde, 12.00 tot 14.00 uur.
Programma: Offi ciële start door Marjon de Hond en Coby Adema,
directeur IVN regio Midden.
Activiteitenmarkt, Waterproof waterproef met bestuurders, presen-
tatie grondwatermeter. Excursies, waterverhalen, levend ganzen-
bord, waterkringloopspel, kano-doeton, watch, bisel en activiteiten
van de recreatiesector.
Georganiseerd door IVN Consulentschappen Flevoland, Utrecht, Gelderland en IVN-afdeling Zeewolde.
Zondag 3 september, Bezoekerscentrum Ilperveld, Landsmeer,
11.00 tot 17.00 uur.
Onthulling eerste grondwatermeter in het gebied. Publieksactivitei-
ten met demonstratie binoculairs en microscopen, vaarexcursies,
grondboring en doe-activiteiten voor kinderen.
Georganiseerd door IVN Consulentschap Noord-Holland.
Zondag 3 september, Scheveningen haven, 12.00 tot 14.00 uur.
Tevens North Sea Trail dag, met prijsuitreiking kilometervreter-
wedstrijd, IVN-excursie ‘Eten uit de haven?’. Open podium met
culturele optredens over de Noordzee, van gedichten tot kleder-
dracht-modeshow en verhalen vertellen. Zelf meedoen aan het
open podium van North Sea Trail met een leuk verhaal, mooie foto
of gedicht? Digitale bijdragen voor 21 augustus opsturen naar
[email protected]. De drie mooiste foto’s en verhalen worden
geplaatst in Toeractief. Fotowinnaars krijgen een fraaie print van
hun foto.
Georganiseerd door IVN Consulentschap Zuid-Holland en North Sea Trail.
Zondag 3 september, braderie Bergen op Zoom.
IVN-promotiekraam met waterdiertjes en een steltloper.
Zondag 17 september, Bezoekerscentrum de Kraaijenberg, Bergen
op Zoom.
Watch-doemiddag, interactief waterorkest, fi etstocht en diverse
informatiekramen.
Georganiseerd door IVN Consulentschap Brabant.
Vrijdag 1 september, Natuuractiviteitencentrum de Koppel,
Vechtstraat 8, Hardenberg, 10.00 tot 12.00 uur.
‘Een zilveren lint door het landschap’, debat over recreatie in en
rond de Vecht met gedeputeerde, wethouder en pers.
Zaterdag 2 september, Natuuractiviteitencentrum de Koppel,
Vechtstraat 8, Hardenberg, vanaf 13.00 uur.
Publieksdag met hoogwerker, boot- en fi etstocht, infomarkt en
fotowedstrijd.
Georganiseerd door Natuur en Milieu Overijssel.
Drenthe
>
Flevoland, Utrecht, Gelderland>
Noord-Holland>
Zuid-Holland>
Noord-Brabant>
>
Overijssel>
>
18
Zomerimpressie
WoesteLand 2006
Jeug
d en
jong
eren
De zomerkampen zijn achter de rug. Spannende
avonturen op een fort in Zeeland, een heerlijke
wandeltrektocht door het Rothaargebergte, re-
laxen in Polen en bikkelen met een huifkar door
Drenthe. Op de Veluwe werd op leven en dood ge-
streden en in Ierland genoten we van landschap en
gemeenschapsleven. We kijken uit naar de reünie!
De Winter vanMeer informatie kampen van Wo 18-30 jaar: 27 t/ 12-15 jaar: 27 t/ 16-30 jaar: 2 t/ Zie: www.woest
De vloek van Ellewoutsdijk (Fort Ellewoutsdijk, 7 t/m 12 augustus)
De vloed trotseren en het fort van zijn vloek verlossen.
In de voetsporen van… (huifkartrektocht door Drenthe, 28 juli t/m 5 augustus)
Het paard bepaalt het tempo.
In de voetsporen van verplaatsende dieren.
Onderweg gaan de handen uit de mouwen.
Door Marieke van Geel
WoesteLand over de winter-esteLand: m 31 december m 31 december m 6 januarieland.nl
Das wuβte Wald(wandeltrektocht door het Duitse Rothaargebergte, 11 t/m 18 juli)
Wandelend van berghut naar berghut.
Boompjes zagen op de hoogheide.
De bosbouw eens wat beter bekijken.
Koken op kampvuur.
Op zoek naar de wortels(Noordoost-Polen, 25 juli t/m 3 augustus)
Kanoënd door een eeuwenoud cultuurlandschap.
Lekker luieren als beloning voor hard werken.
20
212121
Vereniging en vrijwilligers
IVN-ambassadeur Funda Müjde wil dat allochtonen
én autochtonen de schoonheid van het Nederlandse
landschap leren kennen. “Veel allochtonen hebben
trouwens veel kennis van eetbare en geneeskrachtige
planten. Je moet hen niet betuttelen, maar meteen
inzetten als natuurgids!”
Funda komt uit de beboste bergen van Turkije. “Veel allochto-
nen komen uit een bergachtige omgeving. Het groene, water-
rijke Nederland is in het begin heel mooi, maar ook al snel
saai. Ik ben gewend dat, zoals in mijn geboortestad Adana,
palmbomen midden in de stad groeien en dat als je in de
zee staat, je je eigen voeten kunt zien. Pas later leerde ik dat
bruin-groen water heel schoon kan zijn. Ik ben gek op varen
en tijdens zo’n tocht spring ik wel eens in het kanaal.” Weke-
lijks loopt ze negen kilometer door de weilanden en langs het
water rond Amsterdam-Noord, richting Landsmeer en Den Ilp.
Op één bruggetje blijft ze altijd staan om
de overhangende wilgen te bewonderen.
KunstparadijsDe IVN-ambassadeur denkt een goede
brugfunctie te kunnen vervullen, omdat
ze er belang aan hecht om allochtonen
én autochtonen de schoonheid van het
Nederlandse landschap te leren kennen.
“Nederland is zoveel mooier dan veel
mensen denken. Ik probeer steeds weer
terug te gaan hoe ik zelf in het begin Ne-
derland bekeek. Alles ziet er perfect uit,
maar het heeft geur noch smaak. Wilde
eenden mag je niet opeten en bloemen
niet plukken. Nederland is een kunstpa-
radijs, dat verveelt na een tijd.”
Miljoen walvissenNederlanders mogen van Funda best wat van de chauvinis-
tische trots overnemen die in andere landen zo gewoon is.
“Als je in het buitenland de weg vraagt, krijg je allerlei anek-
dotes over de omgeving te horen. Wij hebben ook prachtige
oude plaatsen met kastelen, heide en duinen, hunebedden
en huifkarren waarover veel te vertellen is. Toen ik Neeltje Jans
bezocht, leerde ik dat 100 jaar geleden Nederland de grootste
walvisvangst van de omgeving had. Er zwom een miljoen wal-
vissen in de Noordzee. Hoeveel mensen weten dat nu nog?”
Eindeloos genietenDie trots, liefde en passie zijn volgens Funda de basis voor
betrokkenheid bij de natuur. “Soms doen we of allochtonen
en jongeren van een andere planeet komen. Als je een keer
met iemand op pad bent geweest, dan ben je nog niet klaar.
Liefde overbrengen kost tijd. Je moet daadwerkelijk samen
van de natuur genieten. Maar ook openstaan voor de ervaring
van de ander. Veel allochtonen hebben trouwens een enorme
kennis van eetbare en geneeskrachtige planten. Je moet hen
niet betuttelen, maar meteen inzetten als natuurgids! Wat ons
bindt is enthousiasme en dat reikt verder
dan afkomst of leeftijd.”
Met haar eigen enthousiasme heeft
Funda zelf al heel wat mensen de natuur
in gekregen. “Ik laat anderen zien dat
hetzelfde plekje elk seizoen, elke dag,
zelfs ieder uur weer anders is. Daarom
kan ik zo eindeloos genieten van de na-
tuur. Als ik het dieprood van de onder-
gaande zon zie, dan kan ik huilen van
geluk. Een wandeling staat voor mij gelijk
aan mediteren, zoveel rust en ontspan-
ning geeft het me.”
Funda Müjde: “Allochtonen meteen inzetten als natuurgids!” Door Zefea Samson
Foto’s: Martine Sprangers
Funda MüjdeIVN-ambassadeur Funda Müjde is caba-
retière en columniste voor de Telegraaf.
Daarnaast heeft ze geacteerd in een
aantal tv-series (Vrouwenvleugel, Zeg ‘ns
Aaaa, Hallo Holland) en de fi lm Julia’s
geheim (1987).
Verder schreef ze het boek Algemeen Be-
schaafd Turks! (Thomas Rap/De Bezige
Bij, 2004).
Op Duurzame Dinsdag 2005 overhan-
digde ze - samen met IVN-directeur Jurr
van Dalen - het Duurzame Koffertje aan
minster Verdonk.
Website: www.fundam.nl
22
Om mensen extra uit te dagen tot initiatieven en ideeën heb-
ben IVN en de andere deelnemende organisaties voor het
eerst gekozen voor een thema: klimaat. Het klimaat veran-
dert immers sterk. We krijgen steeds meer te maken met de
nadelige gevolgen. Er zijn meer droogtes maar ook heviger
regenval, overstromingen en andere natuurrampen. Boven-
dien nemen armoede en ziektes toe en ontstaan steeds vaker
confl icten, bijvoorbeeld over water en vruchtbare grond. Maar
waar ligt de oplossing voor het klimaatprobleem? Niet ergens
ver weg, maar hier. Bij jezelf. Door zelf iets te ondernemen of
een voorstel te doen. Door ergens energie in te steken, alleen
of juist samen met anderen. En andere dingen juist te laten.
Duurzame Dinsdag sluit hiermee aan op HIER, de klimaatcam-
pagne van de 38 goede doelen van de Nationale Postcodelo-
terij.
Tot 5 september kan iedereen een bijdrage leveren. En dat
gebeurt volop: elke dag komen er initiatieven bij. Zo is er een
organisatie die zich inzet om festivals en evenementen mi-
lieuvriendelijker te maken. Er is ook iemand die met kinderen
en kunstenaars kunstwerken wil maken van afval en die wil
verkopen. De opbrengsten gaan naar een goed doel dat de
kinderen zelf kiezen. Of neem dat bedrijf dat een systeem
wil ontwikkelen om op een goedkope manier drinkwater uit
zeewater of vervuild water te maken zodat ook de allerarm-
sten schoon drinkwater hebben. Of: de Brabantse Duurzame
Driehoek als vliegwiel voor duurzame ontwikkeling in de regio.
Geldprijs
Dit jaar maken burgers met hun initiatieven kans op een
geldprijs om hun idee te helpen realiseren. Het ministerie van
VROM heeft een totaalbedrag van € 25.000 ter beschikking
gesteld voor de meest aansprekende burgerinitiatieven. De
beoordeling vindt plaats door een deskundige jury met verte-
genwoordigers uit politiek, bedrijfsleven en de samenleving
onder voorzitterschap van Thom de Graaf.
Duurzame Dinsdag zelf vindt plaats in de Oude Zaal van de
Tweede Kamer in Den Haag. Frans Weisglas, voorzitter van
de Tweede Kamer, verricht de opening. De initiatiefnemers
gaan daarna in gesprek met kamerleden, vertegenwoordigers
van bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties over de
mogelijkheden van verschillende initiatieven. De dag wordt
afgesloten door ‘Opa Aarde’, Hayrettin Karaca. Hij is oprichter
van TEMA-NL, een Turkse natuur- en milieuorganisatie met
meer dan 230.000 vrijwilligers.
Duurzame Dinsdag wordt georganiseerd door IVN Nederland, de Nederlandse Vrouwen Raad, de Decade for Education on Sustainable Development, Tema Nl, SME Advies, SMS, Forum, Nationale Jeugdraad, in samenwerking met tal van maatschap-pelijke organisaties. Meer weten? Kijk op www.duurzamedinsdag.nl
Claudia Vijge is projectmedewerker bij IVN Nederland
Klimaat: waar steek jij
je energie in?Door Claudia Vijge
Op 5 september is het voor de zevende keer Duurzame
Dinsdag. Maatschappelijke organisaties vragen hier-
bij politieke aandacht voor duurzame ontwikkeling.
Symbolisch gebeurt dit door het Duurzame Koffertje
te overhandigen aan minister-president Balkenende.
Het Duurzame Koffertje zit vol initiatieven, wensen en
statements van burgers.
Fonds 1818 HaaglandenTer stimulering van regionale betrokken-
heid bij Duurzame Dinsdag reikt Fonds
1818 dit jaar voor het eerst de Duur-
zaamheidsprijs uit voor initiatieven uit
de regio Haaglanden. Deze prijs bestaat
uit een totaalbedrag van € 30.000.
DUURZAME DINSDAG 2006>
Educ
atie
en
com
mun
icat
ie
Land- en tuinbouwbedrijven produceren
in nauwe verwevenheid met de omge-
ving. Omdat de grond onder druk van
de internationale concurrentie, dalende
prijzen en een krimpend landbouwareaal
intensiever wordt gebruikt kan spanning
ontstaan met omgevingsfactoren zoals
natuur, milieu, landschap en water.
Nat en droogDe land- en tuinbouw produceert effi ciënt
en behaalt optimale opbrengsten met zo
weinig mogelijk negatieve invloeden op
de omgeving. Het waterbeheer is daarbij
een wezenlijke randvoorwaarde. De
moderne land- en tuinbouw stelt eisen
aan de bewerkbaarheid van landbouw-
gronden, het opbrengend vermogen en
de oogstzekerheid. De behoefte groeit
om de productieomstandigheden en de
externe invloeden beheersbaar te maken.
De landerijen mogen niet te nat en niet
te droog zijn en er moet een stabiel en
geleidelijk peilverloop zijn. Belangrijk is
ook de beschikbaarheid van voldoende
en schoon water.
WaterconserveringOm een perceel in een landbouwkundig
goede conditie te krijgen is een goede
ontwatering en afwatering nodig. Er mag
niet te veel water worden afgevoerd;
verdroging is ook voor land- en tuinbouw
een probleem. Het zo veel mogelijk
vasthouden (conserveren) van water is
daarom in veel provincies al praktijk.
Waterconservering leidt niet alleen tot
meer water in de beek, maar ook tot een
extra ‘schijf’ grondwater in de bodem.
De landbouwgewassen maar ook de
natuurgebieden profi teren hiervan. Een
extra schijf water veroorzaakt immers
tegendruk tegen het water dat via de
ondergrond uit de natuurgebieden wil
wegzijgen.
HoogwatergolfEen zekere drooglegging betekent ook
ruimte voor waterberging. De laatste
jaren zien we steeds vaker wateroverlast
in laaggelegen kwetsbare gebieden,
zoals dorpen in beekdalen en steden
langs rivieren. Deze overlast kunnen we
voorkomen door op het juiste moment
water in het achterland vast te houden.
Naast de aanleg van retentiegebieden
biedt ook de berging in beken en in de
De stelling van Amsterdam
“Landbouw kan niet
zonder ont- en afwatering”
Neemt u zelf ook stelling en heeft u een uitgesproken mening over een onderwerp dat een
relatie heeft met natuur, milieu en educatie, stuur deze dan in maximaal 400 worden naar:
De hier ingenomen stelling geeft uitsluitend de mening weer van de auteur, niet van de
redactie of het IVN.
23
bodem oplossing. Gebieden die van
nature erg nat zijn of die worden vernat,
reageren bij hevige neerslag als een
verhard oppervlak. Water wordt meteen
afgevoerd en komt als hoogwatergolf op
het concentratiepunt aan.
Goed peilbeheerHet belang van een goede ontwatering en
afwatering van landbouwpercelen reikt
dus verder dan alleen de drooglegging
van de landbouw zelf. Het is wel heel
belangrijk dat het peilbeheer actief wordt
gestuurd. Het haarvatensysteem speelt
daarin een wezenlijke rol. Door dit goede
peilbeheer ontstaat een technische
veerkracht, die in staat is te bemiddelen
tussen alle belangen in het gebied: van
landbouw, natuur en waterveiligheid.
John Tobben (Limburgse Land- en Tuin-bouwbond), Mara Lindenberg (LTO Noord)
Reageren op deze stelling? Ga naar www.ivn.nl/forum
Foto: René Ros, Stelling van Amsterdam
24
Feestelijke openingsevene-menten Groene Maand31 augustus Landelijke opening van de Groene
Maand op Kasteel Groeneveld in
Baarn.
1, 2, en 3 septemberFeestelijke evenementen in diverse
provincies.
www.groenemaand.nl
Duurzame Dinsdag 5 septemberDen Haag
www.duurzamedinsdag.nl
Rondje Delta Vanaf zaterdag 9 september 17.30 uur, Nederland 1
In het nieuwe NCRV-natuurprogram-
ma Rondje Delta vaart presentatrice
Mieke van der Weij over de Zuid-
Hollandse, Zeeuwse en Noord-
Brabantse wateren. Langs schor-
ren en slikken, vissersplaatsjes en
waterstaatkundige kunstwerken.
www.ncrv.nl
Nacht van de NachtZaterdag 28 oktoberEen kennismaking met de schoon-
heid van de duisternis.
www.nachtvandenacht.nl
Meer herfstexcursies en vele andere activiteiten van IVN-afdelingen op www.ivn.nl, ook voor links naar afdelingssites. Veel informatie van en voor natuur- en milieu-educatieve centra is te vinden op en via www.podiumonline.nl
Agenda
Natuurwerkdag 20064 novemberJaarlijks terugkerende activiteit op
de eerste zaterdag van november.
Je fysiek inzetten voor natuur en
landschap is voor veel mensen een
welkome manier om betrokkenheid
te tonen bij de eigen leefomgeving.
www.natuurwerkdag.nl
Landelijke IVN-dag11 novemberIn Burgers’ Zoo, Arnhem. Voor IVN-
vrijwilligers en beroepskrachten.
> GRONINGEN
Van Afschuw tot PassieTot en met 31 decemberLevende reptielen en voedseldieren, maar ook
een unieke fotocollectie en opgezette dieren.
Natuurmuseum Groningen.
www.natuurmuseumgroningen.nl
> FRIESLAND
Schommels in netwerken Tot en met 1 oktoberIn de fraaie tuin rond de historische gebouwen
toont kunstenaar Chiel Kuijl zijn ambachtelijk en
kunstzinnig vormgegeven schommels die je wil
en mag aanraken.
Museum Joure, Centrum van cultuur, Geelgieters-straat 1-11 Joure, www.museumjoure.nl
Herfstexcursie: Door het bos heen en over het water terugRond het thema ‘water’ organiseert IVN Montferland een uitgebreide en veelzijdige excursie-
dag door het Bergherbos (20 km ten oosten van Arnhem). Een heuvelachtig bos, dat ligt op
een stuwwal uit de voorlaatste ijstijd. Aangrenzend ligt ’s-Heerenberg met het imposante
kasteel Huis Bergh. Deelnemers kunnen met een routebeschrijving zelf 2,5 km wandelen.
Onderweg komen ze IVN-gidsen tegen die over de omgeving uitleg geven. Een daarvan is
Henk ten Brink. “Deze omgeving is zeer de moeite van het bezichtigen waard. Alleen al over
dit wereldberoemde kasteel met al zijn kunstschatten zouden we een hele dag kunnen
vertellen”, licht hij enthousiast toe. In De Plantage, het parkbos achter kasteel Bergh, krijgen
de wandelaars uitleg over het ontstaan en de specifi eke begroeiing. De tocht voert naar het
riviertje De Wetering, die de grens met Duitsland markeert. “Dat wordt mijn post,“ zegt Henk.
“Deelnemers krijgen daar informatie over waterkwaliteit, visstand, geologie en de historie
van het landschap.” Als de waterstand hoog genoeg is, kunnen de deelnemers met waterfi et-
sen de weg over het water vervolgen. De excursie eindigt bij het NME-centrum waar een water-
kar staat. Hier kunnen deelnemers waterbeestjes met loepjes en schepnetjes onderzoeken.
Datum: 23 september - Start 10.00 uur, einde 15.00 uur.Startplaats: Emmerikseweg (Grenscafé de Peer) ‘s- HeerenbergInformatie: IVN Montferland, Henk ten Brink, tel. (0314) 661619 of Maarten Blom, tel. (0314) 344314. Website: www.ivnmontferland.nl; www.huisbergh.nl
25
> NOORD-HOLLAND
Wolkje boven TexelTot en met 30 oktoberTentoonstelling over het weer op Texel
en de ‘weer’slag op de natuur. Ook
aandacht voor gevolgen van klimaat-
verandering en het beleid. Speciaal
gericht op kinderen.
Ecomare, Ruijslaan 92, De Koog,www.ecomare.nl
Proef de streek23 septemberOp een steenworp afstand van de stad is
ook veel te genieten. Op het Stadionplein
in Amsterdam zelf proeven, ervaren en
zien wat er allemaal voor handen is nét
buiten de stad.
Stadionplein, Amsterdam.
www.proefdestreekinoudzuid.wocvondel-park.nl
Noord-Hollandse Natuurdag 9 decemberOp de Noord-Hollandse Natuurdag pre-
senteren Natuuronderzoekers hun meest
recente onderzoeksbevindingen.
Aristozalen, Station Amsterdam Sloter-
dijk, Amsterdam.
www.landschapnoordholland.nl/nhnatuurdag2006.php
> GELDERLAND
City of Insects18 tot en met 24 septemberHet Laboratorium voor Entomologie van
Wageningen Universiteit organiseert het
groots evenement ‘Wageningen - City of
Insects’. Activiteiten voor alle leeftijden
op het gebied van insecten.
www.insect-wur.nl
Ontdekkingstochten 2006Tot en met 13 december
Spannende ontdekkingstochten door de
natuur voor kinderen van 8 tot 12 jaar.
Elke maand een ander onderwerp.
Natuurmuseum Nijmegen, Gerard Noodt-straat 121, Nijmegenwww.natuurmuseum.nl
Dijk, dijker, dijkstTot en met 31 decemberExpositie over dijken in Nederland. Bijna
tweederde van het Nederlands grond-
gebied zou onder water staan als er geen
dijken of andere waterkeringen (dammen,
duinen en kaden) zijn.
Watermuseum, Zijpendaalseweg 26 - 28, Arnhem, www.watermuseum.nl
> FRIESLANDVolgelringen16 septemberExcursie over het vangen en ringen van vogels.
Opgeven verplicht.
KNNV Drachten: (0512) 520986www.natuurcentrumdrachten.nl
> OVERIJSSEL
De fossiele tuinVan 8 oktober tot 25 februari 2007 Expositie over de ontwikkeling van het plantenleven
op aarde.
Natura Docet, Oldenzaalsestraat 39, Denekamp, www.naturadocet.nl
NachtvlinderNacht23 septemberDe tweede Nationale NachtvlinderNacht staat in het
teken van herfstvlinders. Ook veel aandacht voor
de jeugd.
www.natuurmilieu.nl
> UTRECHT
Autumnus is op de HeuvelrugVan 21 tot en met 29 oktober
Op verschillende plekken in Nationaal Park
Utrechtse Heuvelrug is het nieuwe Autum-
nus-verhaal te horen. Vorig jaar maakte
Autumnus een reis door de tijd. Dit jaar
gaat hij op zoek naar sporen in het Natio-
naal Park.
Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, www.nationaalpark-utrechtseheuvelrug.nl Foto: Het Utrechts Landschap
> NOORD-BRABANT
De Geheime TuinTot en met januari 2007Familietentoonstelling naar een idee van beeldend
kunstenares Othilia Verdurmen. Een magische wereld
voor kinderen vanaf 6 jaar. Gebaseerd op het boek
De Geheime Tuin van Frances H. Burnett.
Milieu Educatie Centrum, Genneperweg 145, Eindhoven, www.mecehv.nl
> ZUID-HOLLAND
Werkpaarden & TroeteldierenTot en met 29 oktoberGeneeskunde van het gezelschaps-dier.Natuurhistorisch Museum Rotterdam,Westzeedijk 345, Rotterdam, www.nmr.nl
Politieke Arena23 septemberSpraakmakend debat over duur-zaamheid in Zoetermeer. Stadhuisplein, Zoetermeerwww.ivn.nl/zuidholland
Extreem: overleven in ex-treme natuurVanaf 13 oktober tot en met 26 augustus 2007
Tentoonstel-ling over leven en overleven in extreme natuur. Foto’s, fi lmpjes, interactieve spelletjes en experimenten. Ontdek met welke trucs plan-
ten en dieren onder de meest barre omstandigheden kunnen overleven. Naturalis,Darwinweg 2, Leiden, www.naturalis.nl
16e Pompoen- en Kale-basdagen en Pompoen-weging14 tot en met 22 oktoberDiverse wedstrijden op het ge-
bied van pompoenen, kalebas-
sen en creaties.
Ostaderstraat 23, Asten, www.museumdepeel.nl
26
Hoe gaat het teken vangen precies?“We zetten een parcours uit van acht
trajecten van 25 meter in een dennen-
bos, waar onder de bomen bosbessen
groeien. Daar zitten veel teken. Je sleept
een wit laken achter je aan en draait na
een traject het sleepdoek voorzichtig om.
Met een pincet vis je de teken tussen de
rommeltjes uit en doet ze in een potje
met alcohol. In een logboek noteren we
ondermeer de weersomstandigheden,
het aantal teken en hun levensfase. De
potjes gaan naar het laboratorium voor
onderzoek.”
Weet je nu meer van teken dan voorheen? “Wel wat meer, ja. Bijvoorbeeld over de
levensfases die ze doorlopen. De meeste
mensen denken dat teken toevallig op je
vallen, maar ze ‘wachten’ op een dier of
mens om op mee te liften. Mijn hond en
ikzelf zijn trouwens al een paar keer te
pakken genomen door teken. Met het ver-
wijderen van teken heb ik geen moeite.
Dat gaat heel goed met de tekenlasso: je
wikkelt een touwtje om het lijfje en trekt
hem er zo uit. Dat gaat makkelijker dan
met een tekentang.”
Wat kan het IVN doen rondom dit onderwerp?“We zouden deelnemers op excursies
altijd moeten informeren over teken en
tekenbeten. Ik vind het belangrijk de
angst bij mensen weg te nemen. Als je de
teek binnen 24 uur verwijdert is er niets
aan de hand.”
Teken dragen soms de Borrelia-bacte-
rie bij zich. Een beet van zo’n teek kan
mensen met deze bacterie besmetten
en zo de ziekte van Lyme veroorzaken.
Volgens Arnold van Vliet van Universiteit
Wageningen is ongeveer vijftien procent
van de teken besmet met de Borrelia-
bacterie. Teken komen overal voor en
hun aantal neemt toe. ”We weten niet
precies hoe dat komt”, zegt Van Vliet.
“We vermoeden dat de uitbreiding van
bossen en natuurgebieden een steentje
bijdraagt. Maar ook de akkerkanten
die met EU-gelden ecologisch worden
beheerd en nauwelijks meer worden
gemaaid vormen ideale plekken voor
de teek. Wellicht is ook het veranderend
klimaat van invloed. Om daarachter te
komen doen we onderzoek.”
Op 25 plaatsen in Nederland worden
sinds juli dit jaar tot december 2007 twee
keer per maand teken gevangen die in
Wageningen worden nagekeken op de
Borrelia-bacterie. Een aantal IVN-vrijwil-
ligers doet hieraan mee. Een van hen
is Carin Brinker van de afdeling Hellen-
doorn-Nijverdal.
Waarom doe je mee aan dit onderzoek?“Het is lastig mensen te vinden voor
dit project. Veel mensen vinden teken
toch enge beestjes. Ik heb gezien wat
de ziekte van Lyme met mensen doet en
vind onderzoek daarom belangrijk. We
zijn met drie vrijwilligers. Ik ben vaste
deelnemer, de anderen rouleren.”
Het is een klein beestje van slechts anderhalf tot
twee millimeter. Maar de beet van een teek kan
verstrekkende gevolgen hebben. In Nederland
komen steeds meer teken voor. De Universiteit
van Wageningen doet er onderzoek naar en
IVN-vrijwilligers helpen daarbij.
Door Inez de Jong en Renate Duits“Veel mensen vinden teken enge beesten”
Nat
uur
en le
efom
gevi
ng
Meer informatie over het onderzoek en een kaart waarop de gemelde tekenbe-ten staan is te vinden op www.natuurkalender.nl
Inez de Jong is hoofd communicatie IVN NederlandRenate Duits is tijdelijk communicatie-medewerker IVN Nederland
TekenTeken zijn nauw verwant aan mijten en iets minder aan spinnen die even-als de teek acht poten hebben. Op de voorpoten zit het orgaan van Haller, dat volgens wetenschappers gebruikt wordt om gewervelde gastheren op te sporen. Ademuitstoot, geurverspreiding en een andere lichtinval zijn genoeg om de teek op de aanwezigheid van een ‘prooi’ te wijzen. De teek laat zich vallen, en zoekt een plekje in een huidplooi. Vrijwel niemand merkt dat, want tijdens de beet komt er een verdovende stof vrij die de pijn uitschakelt. Teken kunnen meer dan een jaar zonder voedsel, maar eenmaal genesteld in een prooi zuigt de teek zich in korte tijd boordevol met bloed. Dan kan de teek meer dan een centimeter groot worden. Voor de goede orde, alleen het vrouwtje zuigt bloed. Het mannetje doet dat niet en speelt derhalve geen rol bij het overbrengen van ziekten.
Gesignaleerd Door Leontien Kuip, IVN Kenniscentrum
Winnen van de Bierkaai Dijksterhuis, K. Eigenzinnige pioniers voor natuur, landschap en milieu.
192 blz. ISBN: 90-6224-461-0. Prijs € 12,95
Winnen van de bierkaai bevat acht portretten van eigenzinnige Nederlanders
die op een originele manier bezig zijn met de bescherming van landschap,
natuur en milieu. De acht zijn scharrelveehouder Herman Kok, oerakkerbouwer
Ruurd Walrecht, agrarische-natuurbeschermer Ben Koks, heggenvlechter Jaap
Dirkmaat, bosbeheerder annex cultuurfi losoof Chris van Orden, wadden-
onderzoeker Theunis Piersma, uitvinder Sietze Leefl ang, bouwer annex zonne-
energeticus Hendrik Gommer. Allen zijn doorzetters die ondanks tegenwerking
en regelgeving de bureaucratische en andere bierkaaien bleven bevechten.
En met succes; zij wonnen het zelfs van de bierkaai. Enkele onderzoekers,
beleidsmakers en natuurbeschermers geven bovendien hun kijk op elke zaak.
Water in de tuin. Gids voor creatief gebruik van water in de tuinDriessen, J. (Roodbont Uitgeverij), ISBN 9075280645. Prijs € 11,50
Dat je véél meer kunt doen met water in de tuin dan de aanleg van
een vijver, is te lezen in de gids Water in de tuin. Van simpel beekje
tot spuitende beeld, van regenzuil tot mini-moeras: creatief ge-
bruik van water brengt sfeer en leven in de tuin. Inclusief tips voor
waterbesparing. Zo verdwijnt regenwater via de goot meestal direct
het riool in. In ‘Water in de tuin’ leest u hoe u dit water op een
leuke manier kunt opslaan in uw tuin, bijvoorbeeld door de aanleg
van een mooie waterzuil. Goed voor uw portemonnee bovendien,
want in droge perioden kunt u uw planten ermee besproeien.
Daarnaast zorgt bijvoorbeeld de aanleg van waterdoorlatende
bestrating of een gazon ervoor dat uw tuinplanten niet te veel
water krijgen. Water in de tuin beschrijft talloze mogelijkheden die
u heeft om water in de tuin een plek te geven en te integreren in uw
tuinplan.
27
Waarom nonnetjes samen klaarkomen en andere wonderen van het WadPiersma, T., Hondius, G.
(KNNV Uitgeverij), 208 pa-
gina’s, ISBN 9050112250,
Prijs € 14,95
In dit boek vertelt de
auteur op toegankelijke
wijze over de wonderlijke
verhalen en ontdekkingen
over het leven op het wad.
Het gaat over de biologi-
sche zoektocht naar het
verhaal van nonnetjes kanoeten
en andere dieren die zich in, op en
boven het wad bevinden. Over het
genot van onderzoek en de manier
waarop biologische puzzelstukjes
worden verzameld en uiteindelijk
op hun plaats vallen.
De illustratieve stripverhalen van
Gerrie Hondius, bekend van haar
strips in Opzij en Nrc.next, bena-
drukken deze kant van het verhaal.
DVD Opgewarmd Nederland (2): Visies en NieuwsclipsStichting NatuurMedia en Uitgeverij Jan
van Arkel, ISBN 978-90-6224-477-5.
Prijs € 13,50 (Voorintekenprijs € 9,25)
Deze maand komt de DVD Opgewarmd
Nederland (2) uit met ca 10 korte
fi lms en clips over natuur, water en
klimaat, totale speelduur ca 60 min.
De dvd is het vervolg op het boek (+ dvd)
Opgewarmd Nederland. Een deel van
de fi lms is in klein formaat te zien op
www.opgewarmdnederland.nl
Op de DVD (met keuzemenu) komen
de fi lms uit in een hoogwaardig en
groot formaat. Ook zeer geschikt voor
het onderwijs, zowel VWO als HBO.
U kunt tot 15 september 2006 pro-fi teren van de voorintekenprijs van € 6,75 + € 2,50 verzendkosten = € 9,25 (winkelprijs wordt € 13,50). Voorintekening kan uitsluitend door
overboeking van € 9,25 op rekening-
nummer 7708188 t.n.v. NatuurMedia,
Amsterdam, o.v.v. OGN2 en uw naam
en adres.
Nut & Noodzaak van de Mondiale Voet-afdruk. Over de mondiale gebruiksruimte, duurzaamheid en mensenrechten Juffermans, J., uitgave i.s.m. Lemniscaat, Rotterdam
2006, 160 pagina’s, ISBN 90 5637 839 2,
Prijs € 14,50
Als alle Chinezen en Indiërs het Westerse con-
sumptiepatroon overnemen, zouden daarvoor
zeker twee extra aardes nodig zijn. Jan Juffermans
(Kleine Aarde) concludeert daarom dat duurzame
leefstijlen dringend nodig zijn. Het boek gaat over
alle aspecten van het model ‘Mondiale Voetafdruk’
en de grote verschillen in benutting en de verdeling
van de mondiale gebruiksruimte. Dat is de ruimte
op aarde, die biologisch productief is en die onder
grote druk staat, zowel
wat kwantiteit als kwali-
teit betreft.
Voor bestellen of downloaden, zie www.janjuffermans.nl
28
40 jaar IVN GooiOp zaterdag 16 september onder het motto: “Natuur is overal
en het IVN laat je dat zien. Al 40 jaar!”, in de infoschuur van
het Goois Natuurreservaat aan de voet van de natuurbrug over
de Crailoseweg tussen Bussum en Hilversum. Start 13.00 uur
met het overdragen van een ‘IVN-boom’ aan de rentmeester
van GNR Henk Korten en een info-markt met de werkgroepen
van de afdeling.
IVN Zuidlaren viert 25 jaar met fotowedstrijdEen programma voor de inwoners. Er wordt een boekje ge-
maakt met wandelingen in de omgeving. Daarnaast wordt er
een fotowedstrijd georganiseerd. Op de dag van de verjaar-
dag, 30 september, zal natuurfotograaf Harry Cock de win-
naars bekend maken. Daarna worden ze geëxposeerd.
IVN Consulentschap Fryslân viert 30-jarig jubileumOp donderdag 1 juni heeft het IVN Consulentschap Fryslân
haar 30-jarig jubileum uitgebreid gevierd. Samen met de IVN
Consulentschappen Groningen en Drenthe (beide 25 jaar)
werd er voor alle relaties een jubileumcongres georganiseerd
rond het thema ‘Verbinden’.
IVN Consulentschap Gelderland 25 jaarDonderdag 30 november 2006 viert IVN Consulentschap zijn
25-jarig bestaan in het Openlucht Museum te Arnhem tijdens
het symposium de Gelderse Ontmoeting 2006.
25 jaar IVN Consulentschap Limburg Op vrijdag 19 mei jl. vierde het IVN Consulentschap zijn
25-jarig bestaan natuurlijk samen met het Districtsbestuur,
de werkgroep District Kadervorming /BCN, en de Natuurgidsen.
Op 24 november wordt het jubileum jaar met een afsluitend
feest gevierd voor relaties.
25 jaar IVN Consulentschap BrabantIVN Consulentschap Brabant viert 6 november het 25-jarig
jubileum met een feestelijke dag voor relaties. De dag wordt
afgesloten met een feestje voor de medewerkers, het district
en de vrijwilligers.
Natuurgidsencursus
IVN ApeldoornTino van Beek, M.D. Bijkerk-van Dijk, Joop Bothe, Olga Cevaal,
Jolanda Keltjens, Yvonne de Groot, Annette Harlaar, Gerrit Jan
Josef Heerbaart, Saskia Heinen, Hella Helsdingen, Diane Hou-
weling, Karin Karlietis, Ineke Keesom, Elly van Kerkhof, Mar-
chien van Looij, Jan Nijhuis, Peter Oosterkamp, Aja Spooren-
donk, Willemien de Vilder, Monique van den Waarsenburg.
Jubilea / Geslaagden
28
Evenementen-maand
De dagen worden korter. Toch maken veel IVN’ers juist nu lange dagen. Voor de Groene Maand organiseren en coördineren beroepskrachten en vrijwilligers in heel het land een waterval aan activiteiten. Anderen steken volop energie in klimaatvriendelijke initiatieven; nu speciaal om deze initiatieven op Duurzame Dinsdag - 5 september - onder de aandacht te brengen van poli-tiek én media.
De Groene Maand heeft dit jaar als thema ‘Water in overvloed? Ontdek Nederland-Waterland’. Feestelijke openingsevenementen vinden plaats in Bra-bant, Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel, Noord-Holland, Zuid-Holland en Flevoland. Daarna volgen veel aantrekkelijke, informatieve publieksactiviteiten, die een beeld geven van zowel droge als waterrijke gebieden en hoe we in Nederland omgaan met water en waterbe-heer. Zie voor een overzicht het magazine bij dit num-mer en kijk op www.groenemaand.nl voor laatste nieuws en extra activiteiten.Voorbeelden: fi etsexcursie met IVN-gids langs water-projecten bij Overijsselse Vecht (Zwolle, Waterschap); kano-excursie door het Groene Hart (IVN Ronde Venen); waterberging Ooijpolder (Nederland leeft met water).
Op Duurzame Dinsdag gaan in de Oude Zaal van de Tweede Kamer politici, ondernemers, maatschappelijke organisaties én initiatiefrijke burgers met elkaar in ge-sprek over duurzaamheid, dit jaar in het bijzonder: kli-maat. Kamervoorzitter Weisglas opent de bijeenkomst, minister-president Balkenende neemt het Duurzame Koffertje met initiatieven in ontvangst, staatssecretaris Van Geel stelt stimuleringsprijzen ter beschikking. Elke dag worden er nog nieuwe initiatieven aangemeld! Zie www.duurzamedinsdag.nl voor alle initiatieven - of het alsnog aanmelden daarvan - en het voorlopige pro-gramma. Hopelijk krijgen we klimaat hiermee hoog op de agenda in het nieuwe kabinet!
Een oud-Nederlands woord voor september is evenemaent (van avena=haver; september is immers oogstmaand). IVN maakt er een grootse evenementen-maand van!
Jurr van DalenAlgemeen directeur IVN
Lees verder op pagina 30 >>
29
De grootste en mooiste regenton van Nederland, met € 30,- korting!
Prijs: Normaal € 249,-
Deze aanbieding € 219,- geldt alleen
in september 2006 mét deze coupon. Be-
stellingen alleen via de importeur: Kilian
Water, Wageningen.
Thuisbezorgen € 25,- (voor Zeeuws-Vlaanderen en
Waddeneilanden gelden andere tarieven)
Kilian Water
Postbus 312 - 6700 AH Wageningen
tel. (0317) 426436, [email protected]
50 nieuwe wandelingen in eigen land.
Trouw-wandelredacteur Haro Hielkema
voert u mee langs de mooiste wandelrou-
tes. Niet de afstand of de prestatie staat
bij deze tochten voorop, maar het verhaal
achter het landschap, het genieten van
het historisch element, van wat je onder-
weg ziet, proeft, voelt en fantaseert.
Haro Hielkema stond aan de wieg van de
wandel- en fi etsrubriek die sinds 1992
iedere zaterdag in Trouw verschijnt.
Stuur de bon in een ongefrankeerde envelop naar
Trouw, t.a.v. bestelservice, Antwoordnummer 2792,
1000 PA Amsterdam.
Met 400 liter inhoud is de Regenzuil veel groter dan een gewone regen-
ton (215 cm hoog, diameter 50 cm); door de hoogte vraagt hij weinig
ruimte. De Regenzuil is bekroond met de ‘ICSID Excellence Design
Award’, ‘s werelds grootste design-prijs voor industrieel ontwerp.
Met de Regenzuil kunt u regenwater opslaan om de tuin te sproeien,
ramen te lappen of de auto te wassen. De hoogte zorgt voor een goede
druk aan het einde van een tuinslang. In de winter moet de zuil leeg
zijn om vorstschade te voorkomen.
De zuil is vervaardigd uit hoogwaardig poly-ethyleen, in de kleur
groengrijs-graniet. De regenzuil is eenvoudig te installeren en wordt
compleet geleverd met regenautomaat, messing tapkraantje, installatie-
handleiding en bevestigingsmateriaal. De regenautomaat zorgt voor
aanvoer van het regenwater en overstort wanneer de zuil vol is.
Een ontwerp van Marc de Jonghe (ORSO Design, Antwerpen).
Levertijd drie weken; garantie 1 jaar.
Zoet water wordt steeds schaarser. Er worden zelfs oorlogen om
gevoerd en de verwachting is dat water net zo kostbaar wordt als olie.
Het Nederlands Watermuseum vindt het van groot belang dat iedereen
zich bewust wordt van deze problematiek. Want naast plezier geeft
water ook problemen, want er is of te veel, of te weinig of het is te vies.
Door een integrale aanpak van de problemen en een brede bewustwor-
ding in de samenleving kunnen wij een groot deel van deze problemen
oplossen. Met de thema’s ‘water in de natuur’, ‘water in Nederland’ en
‘water in de wereld’ leer je hoe je verstandig met water om kan gaan.
Kruip door het riool of fi ets over de Rijn.
Het museum beschikt ook over een Waterlab waar kinderen in het
weekend zelf waterprofessor worden, een Watercinema, een Water
Informatie Centrum, een Waterwinkel én een brasserie. Daarnaast zijn
er wisselende exposities en buiten kunnen kinderen spelen in de Wa-
terspeelplaats. Het Nederlands Watermuseum is een spetterend dagje
uit voor jong en oud.
Het Nederlands Watermuseum is een
leuk, eigentijds en interactief museum
over alle aspecten van zoet water in
Nederland en de rest van de wereld.
Tegen inlevering van deze bon krijgt u tijdens de Groene Maand 15% korting op de entree van het Nederlands Watermuseum. (Geldig van 1 t/m 30 september 2006, maximaal
4 personen per bon.)
Voor openingstijden of meer informatie
kijkt u op www.watermuseum.nl
Eenmalige Groene Maand-aanbieding
Mens en Natuurlezers betalen geen bijdrage in de verzendkosten
(normaal €2,50). Vul deze machtigingsbon in en het bedrag wordt een-
malig van uw rekening afgeschreven. Leverbaar vanaf half oktober.
Ja, ik bestel …. exemplaren van Wandel weg in Nederland 2 à € 14,95
zonder verzendkosten. Ik machtig Trouw om het totaalbedrag van
deze bestelling eenmalig af te schrijven van het door mij ingevulde
bank-/gironummer.
Naam: Voorletters: m/v
Adres:
Postcode/Plaats:
Telefoonnummer:
E-mail:
Bank-/girorekening:
Handtekening:
Lezersaanbiedingen
15% korting op de entree van het Nederlands Watermuseum
Wandel weg in Nederland 2 - Haro Hielkema - € 14,95
30
Waar begin je in vredesnaam met het oplossen van het klimaatprobleem?
(advertentie)
IVN NederlandPostbus 20123, 1000 HC Amsterdam
tel. (020) 6228115
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl
IVN Ledenservice Bereikbaar van maandag t/m donderdag,
tussen 9.00 en 16.00 uur.
tel. (020) 5308860
e-mail: [email protected]
IVN Consulentschap Drenthe Postbus 125, 9400 AC Assen
tel. (0592) 371740
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/drenthe
IVN Consulentschap Groningen Postbus 1020, 9701 BA Groningen
tel. (050) 3135933
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/groningen
IVN Consulentschap Fryslân Postbus 538, 8901 BH Leeuwarden
tel. (058) 2890463
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/fryslan
IVN Consulentschap Utrecht Oostbroek, Bunnikseweg 39, 3732 HV De Bilt
tel. (030) 2210599
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/utrecht
IVN Consulentschap FlevolandBotter 11-37, 8232 JN Lelystad
tel. (0320) 258980
e-mail: consulentschap.fl [email protected]
www.ivn.nl/fl evoland
IVN Consulentschap GelderlandJansbuitensingel 13, 6811 AB Arnhem
tel. (026) 3512927
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/gelderland
IVN Consulentschap Noord-HollandDorpsstraat 65, 1901 EJ Castricum
tel. (0251) 650783
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/noordholland
IVN Consulentschap Zuid-HollandOchterveltstraat 41 b, 3015 XL, Rotterdam
tel. (010) 4779669
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/zuidholland
IVN Consulentschap Zeeland Postbus 334, 4460 AS Goes
tel. (0113) 211675
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/zeeland
IVN Consulentschap Brabant Postbus 883, 5280 AW Boxtel
tel. (0411) 614111
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/brabant
IVN Consulentschap Limburg Godsweerderstraat 2, 6041 GH Roermond
tel. (0475) 386460
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/limburg
Natuur en Milieu Overijssel Stationsweg 3, 8011 CZ Zwolle
tel. (038) 4250960
e-mail: [email protected]
www.natuurmilieu.nl
ADRESSEN IVN>
Mens en NatuurKwartaalmagazine voor leden en relaties van het IVN
57ste jaargang - nummer 3
Najaar 2006
Postbus 20123
1000 HC Amsterdam
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/mensennatuur
Redactie:
Michiel de Wit (hoofdredacteur), Zefea Samson
(redacteur), Annemieke Lenssinck (Bladen & co,
eindredactie), Caroline Dekker, Diederik van Grieken,
Ria van Griethuizen, Natascha Leenstra, Lieke Muyris,
Tineke Velthorst
Correspondenten:
Frits Colnot, Marcel Donks, Arthur Hilgersom
Medewerkers aan dit nummer:
Renate Duits, Marieke van Geel, Leontien Kuip,
Claudia Vijge
Ontwerp en vormgeving:
En-i, Nijmegen
Druk:
Hollandia - De Volharding, Amsterdam
Advertenties:
All-Round Media Services, Haarlem,
tel. (023) 5245336, e-mail: [email protected]
IVN is lid van de World Conservation Union IUCN en
de Vereniging NOV (Nederlandse Organisaties Vrijwil-
ligerswerk).
De PostcodeLoterij steunt het IVN.
COLOFON <
Natuurgidsencursus IVN Noord-Holland NoordMarloes Anink, Elly Boddeke Stroomer, Petra Brasz, Joop Et-
tema, Arnold Goede, Jody Hille, Trudie Hink, Bert van ’t Hull,
Joke van ’t Hull van ’t Veer, Nynke Jongbloed-Rameijer, Marga
Kossen-Eriks, Agaath Laken-van Stein, Rita Leegwater, Annet
van Loenen, Adri van Mil, Marjo Molenaar, Friedel Nijman,
Mona Osman, Marga Sijs, Marleen Sluijs, Hermine Smit,
Yvonne Stokman, Cees Verkerke, Dick Vermoolen, Netty Zwirs-
Ligthart, Truus Ettema.
IVN Zutphen Warnsveld en IVN EerbeekLia Alberts, Stanley Booy, Wim Bosma, Ben Bouwman, Aart
Brethouwer, Ineke Breukink, Henk de Bruin, Jacques Duiven-
voorden, Anke Eshuis, Ronald Geerlof, Hans Giesselbach,
Jouck Iedema, Els Klein Gebbink, Ineke Kuipers, Ans Lutgerink,
Mirian Molenveld, Elly van Oorspronk, Ellen Paardekoper,
Henk Pasman, Mai-Britt Peters, Els Verleg, Wim de Weerdt,
Hannie Wijers, Lucie van Zeijts.
Jubilea / Geslaagden
>> Vervolg van pagina 28
31
Door Frits ColnotAl sinds 1994 verzorgt het NME-centrum vanuit de Heemtuin in Muntendam de natuur- en milieueducatie voor circa 150 basisscholen in Oost-Groningen. Dat gebeurt op een aantal locaties die ver van de scholen liggen. Het Buitenlokaal brengt daarin verandering. Bij tien scholen zijn ‘natuur’-gebiedjes gezocht waar educatie kan worden gegeven.
Het buitenlokaal dient twee doelen. Leerlingen worden zich bewust van hun eigen,directe omgeving door kennis te maken met de fl ora en fauna dicht bij school. Daarnaast biedt het buitenlokaal de scholen de mogelijkheid vaker zelf met de leerlingen naar buiten te gaan. Het NME-centrum biedt onder-steuning met materiaal en kennis.
Vorig jaar ging een samenwerking van start met Landschaps-beheer Groningen en Staatsbosbeheer. Sindsdien doen de leerlingen ook onderhoud in de gebiedjes. Daarnaast verzorgden de partners afgelopen schooljaar vijf activiteiten voor de tien deelnemende scholen. Landschapsbeheer richt zich vooral op het onderhoudsaspect en NME De Heemtuin verzorgt de educatie. Staatsbosbeheer heeft vooral een faci-literende rol. De organisatie stelt haar gebieden beschikbaar en ondersteunt het project fi nancieel.
Water speelt een grote rol in de aangeboden activiteiten. Water is immers belangrijk in onze directe omgeving. Het is voor leerlingen fascinerend om te ontdekken wat er zo dicht bij huis in het water allemaal voorkomt.
Frits Colnot is correspondent Groningen en lid IVN Belling-wedde/Landelijke Raad IVN
Bij ons in... Muntendam
Heeft uw werkgroep, afdeling, dienst of centrum ook een opmerkelijk of
succesvol project? Meld het bij [email protected]
Foto: Frits Colnot
Deze vocht- en schimmelproblemen bij de koude vloer zijn erger als er dubbelglas aanwezig is. Het vocht dat voordien condenseerde op het enkelglas, trekt nu naar de niet geïsoleerde vloer. Deze is ineens de langste tijd het koudste oppervlak in huis. Het gevolg hiervan is; Veelmeer huisstofmijten en schimmels in vloerbedekking, langs plinten en onder/achter op en in meubels.
Koude vloer blijkt oorzaakvochtproblemenhoge stookkosten èn
De vloeren van de meeste huizen in Nederland zijn in de winter erg koud omdat ze niet of slecht geïsoleerd zijn.Hierdoor heerst er een sterke temperatuursgelaagdheid met bij het plafond een overmatige warme luchtlaag waardoor veel warmte onbenut verloren gaat. De lage temperatuur onderin de woning is oncomfortabel en veroorzaakt naast koude voeten ook nog vochtproblemen.
Het TONZON Thermoskussen is een Nederlandse uitvinding en sinds de introductie in 1980 toegepast onder honderdduizenden woningen. Het is een schoon en licht (doch ijzersterk!) isolatiemateriaal met een subliem isolerend effect. Het is het enige isolatiemateriaal dat droog blijft in een Nederlandse kruipruimte. Het beschermt houten vloerentegen houtrot en stopt ook het rottingsproces van betonvloeren zo blijkt uit 26 jaar praktijkervaring. Het materiaal kent ook veruit de
Muffe kruipruimtegeur?Bij veel huizen druipen de voordeuren soms van het vocht en kan men de bedompte geur vanuitde kruipruimte ruiken. Met de TONZON aanpak zijn ook deze problemen opgelost. De vieze natte kruipruimte is veranderd in een schone, droge ruimte waarinook leidingen en ophangbeugels veel langer meegaan.
Voor wie er niet tegenop ziet om zelf onder de vloer aan de slag te gaan, zijn er verhelderende videofilmpjes te bekijken en/of te downloaden op de website: www.tonzon.nl. Geen internet? Geen nood! Bel TONZON voor een gratis CD-ROM en/of schriftelijke informatie: 053-4332391.
Betere vloerisolatie =warmere vloer én
meer energiebesparing. Goede vloerisolatie bespaart veel energie. Dit blijkt uit analyses van praktijkprojecten waarbij als enige isolatiemaatregel vloerisolatie is toegepast. WanneerTONZON vloerisolatie is aangebracht dan bedraagt de gemiddelde besparing zelfs 8,5 m³ gas per m² per jaar. Deze hoge besparing blijkt eenvoudig te verklaren.
PraktijkonderzoekUit een vergelijkend praktijk-onderzoek bleek al eerder dat de beste methode om de vocht-problemen bij de vloer op te lossen het TONZON vloerisolatiesysteem is. De stevige Bodemfolie op de kruipruimtebodem reduceert de toetreding van vocht uit de kruipruimte met 99% en remt daarbij ook radongas.De Thermoskussens tegen de vloer hebben een Rd-waarde van3,80 tot 4,60m²K/W wat verge-lijkbaar is met een pak van 17 tot 20 cm gewone isolatie. Door de hogere temperatuur onderin de woning verdwijnen de vocht-problemen bij de vloer als sneeuw voor de zon en de concentratiehuisstofmijten daalt significant dankzij het kurkdroge klimaat in de vloerbedekking. De tempera-tuursverbetering van de andere systemen kwamen niet eens in de buurt. Bij bodemisolaties wordt de vloer in de winter zelfs kouder.
Ook de schimmelvorming langs de plinten is met de TONZON aanpakhet best bestreden. Bij het onderzoek kwam naar voren dat v r i jwe l a l l e sys temen de koudebrug met de funderingversterken waardoor de plinten kouder worden. Bij het TONZONsysteem worden de randen van de vloer wel warmer.
Huisstofmijten (foto) telen wierig in vloerbedekkingen op niet geïso-leerde vloeren. Hun aantal neemt toe met gemiddeld 35% als dubbelglas wordt geplaatst en vloerisolatie achterwege blijft.
De exponentiële stijging van het aantal allergiepatiënten loopt synchroon met de sterke toename sinds 1975 van het aantal oneven-wichtig geïsoleerde woningen (wel dubbelglas/geen vloerisolatie).
Ventilatie?Het idee dat de toename van de vocht- en allergieproblemen veroorzaakt wordt door gebrek aan ventilatie is een hardnekkig misvers tand. H
klapraampje.De overmatig warme luchtlaag bovenin de kamer ontsnapt door het klapraampje naar buiten nog voor het vocht bij de vloer heeft kunnen opnemen. De beste oplossing is het warm maken van de vloer door vloerverwarming of een goede vloerisolatie.
e t constant mechanisch afzuigen van warme binnenlucht kost energie en helpt maar een klein beetje. Dat geldt o o k v o o r h e t p e r m a n e n t openhouden van het
Naarmate de vloer beter is geïsoleerd, wordt ze sneller warm, warmer en houdt ze de warmtelanger vast. Deze dynamiek heeft een grote invloed op de vochtigheidbij de vloer, het comfortgevoel en de energiebesparing. De extreme temperatuurgelaagdheid wordt genivelleerd. Het gevoel vanoptrekkende koude verdwijnt. Het stookgedrag wordt spontaan getemperd. De gemiddelde binnentemperatuur daalt soms wel met enkele graden. Het is al langer bekend dat de verlaging van de gemiddelde binnentemperatuureen forse besparing op het totale verbruik oplevert. Daarnaast wordtde dagelijkse stooktijd en de totale
lengte van het stookseizoen steeds korter. Door deze effecten heeftgoede vloerisolatie een veel grotereinvloed op het totale energie-verbruik dan andere isolaties. Dit effect is vergelijkbaar met dat vanvloerverwarming, die het energie-besparend effect ook dankt aan het nivelleren van het grote temperatuurverschil.
Hoog rendement
TONZON vloerisolatie kost soms iets meer dan een gewone vloerisolatie, maar bespaart welveel meer energie en is daardoor toch rendabeler. Doe-het-zelversverdienen de investering al binnen 2 jaar terug en mensen die het laten aanbrengen zijn gemiddeld binnen 7 jaar uit de kosten. Goede vloerisolatie is een van de weinige luxes die zichzelf terugverdienen.
Naast vloerisolatie heeft TONZONnog andere producten met een hoog f inanc iee l en mi l ieu rendement op het gebied vanmuur- dak- en badisolatie. Ook is er nu een Nieuwe Radiatorfolie die achterop de radiator zelf kan worden geplakt, keurig uit het zicht.
innovatieve warmteisolatie
werkt u samen met TONZON aan het klimaatprobleem
sinds die man hier was hoeven ze mij niet meer van
de bank te jagen
Het Thermoskussen is een prettig materiaal om
boven het hoofd te verwerken.Geen irriterende vezeltjes,
stof of giftige gassen.
Dat stevige zeil ligt trouwens ook lekker
schoon en droog
Met vloerisolatie op hoog niveau kan de CO uitstoot met 2,3 miljoen ton 2
per jaar worden gereduceerd. Dat is 1% van het Nederlands totaal.
laagste milieubelasting en heeft het Dubo-keurmerk gekregen.
Meer info op www.tonzon.nltel 053-4332391.
(advertentie)