Konopka, Hanna
Niedziałkowska, Zofia: Ostrołęka : dzieje miasta. –Wydanie 2, uzupełnione. – Warszawa : MazowieckiOśrodek Badań Naukowych, 1975. rec.
"Rocznik Białostocki", 15, 1981, s. 364-366
Zdigitalizowano w ramach projektu pt. Digitalizacja i udostępnianie online czasopisma
„Rocznik Białostocki”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyższego na działalność upowszechniającą naukę (nr umowy 834/P-DUN/2019).
Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.
364 RECENZJE I OMÓWIENIA
nauczycieli tajne nauczanie w Sejneń,.. -skiem było prowad~one na po'ziomie szkO>ły powrs·zech:nej i ś.redniej za['ówrw w kompletach jak i nauczanie jednostkowe, kt.órego rozmiary ilrościowe w części udało się autovce urs·talić. J. K o-w a l c z Y k. i W. M O• n ki e W i 'C. Z W
artykrule "Temor okupanta :Qitler·owsrkiego na ziemi sejneńrskiej" · przedstawili ekstermi-nacyjną poHtykę okvtpanta hitlerowskiego na terenie powiatu sejneńskiego . . Pierwsza Ćzęść artykułu dotyczy ·strukturY orga·ritza·cyjnej admi,nis.tr·acji cywilnej ora.z 'Władz bez:,Jieczeństwa i poHcji, drug,a Ż:aś stosowany·~h przez olkupan ta form eksterm inacji ludnoś·ci i w ·związku z tym poniesionYJCh :ttrat biologicznych i materialnych. Roz:miia.ry zbrodni hi'tler·owrskich dokonany,ch na ludności powiatu sej.neń•skiego najdob1itniej iłu- -
. , s·tf!uje . załączony do artykułu 20-:-stronicowy wy.kaz osób pomordowanych w latach 1939-1944.
Artykuł H. M a.j e e ki e g o "Pierwsze lat.ą władzy ludowej w Sejneńskie~ (1944=--1947)" doty.crzy ksżtałto-. wania się władzy ludowej w Sej,neń:
skiem. Organizacja władzy ludowej na tym terenie wedŁug autom przebiegała w trudnych i ··złoiionych warunkach gospodarczych i poHtycznych, · spowodowanych z jednej :s:brony dużymi zniszczeniani<i wojennymi, z dl:r.:ug.iej zaś znacznym wpływem na .społeczeństwo
organiza·cji rzwiązany,ch z .rządem lotQ. ·· dyńskim. Bo omówieniu organi:zjacji władz administracyjnych i . samorządo
wy,ch zaikoń:·czonej do kpńca 1944 J.". oraz realizaćj'i Teformy rrolnej aubor p.rżed
s,tawił w dalsrej części ar:tyrkułu okres ciężkkh ZJmagań 'sił demoklt'atycznych z silami wstecznymi ·O uhrw.alenie· wł,adzy
ludowej, zakoń·c:zony . zwyCięstwem w wyborach do Sejmu.
Artykuł E. I w a ń c a "StaDoobrzę
dowrcy i ich t radycje ku·]turalne w SejBeńskiem" stanowi interesują.ce opracowanie dziejów i trady,cji kulturalnych staroobrzędowców, lugno·ści przy-
byłej na . terem powiatu · s·ej:neńskiego z Rosji, gdzie by la · prześladowaina pT·zez władze carskie i ro·syjiski kośCiół pr,a-
-wosławny ·za nieuznawanie reform w za:kTesie niektóry;ch 'obrzędów ręligij,..
·nych. Pod w,zględem wyzJnani,owym st.a:roobrrzędowcy nie rstano~iH rg,rupy jedno-litej, dmelili się :na bezpopowców i popowców, a w ·'l':ainach ty·ch dwóch z-asadniczych grup poWistJa:w,ały mniejsz;e Wspólnoty, których za,sadom · religijnym autor po.święca wie~e miejsca .. Pierwsi staroobrzędowcy osiedlili . s-ię
na ziemi iSejneń,skiej w 2 połowie
XVIII w.~ w tym też ~~resie powstały pierwsze osiedla ,sta,roolbrzędowcó,w.
Zasa~.niczą grupę przybyłych n.a te tereny ·staroob['rzędowców ·St,anówi'li · fi,eodosieje•wcy. PTZedmiotem .. _ s ·zczeg6łowej
analizy w dalszej częśd ar,tykułu są
dzieje staroobrzędowców w Sejneń .. skiem w XIX i XX w.
Ostatni artykuł tego tomu "Dorobek 1ziemi sej:neń,skiej w XXX-leciu Folski Ludowej" J. S ·z y r y ń s ki ej prezentuje dordbek ri osiągnięcia we wszystkich dziedzinach .życia gospodarczego, społerc:zm.ego i kul1tulfal~g.o powiatu .sejnehskiego w okresie 30 lat PRL OTaz perspektywy 1rozwoju.
Omawiany drugi tom "Materiałów do d~iejów ziemi sejneńrskiej" stJannwJ i:nteTesującą .pozY,cję wydawtnkzą o du-;i:~j wartośc.i naukoweJ uzupełniającą iuki wys,tępujące w tema:ityce tomu pierwsze:g.o. ~ .
.. Mek!sander A:ntoniuk
Zofia N i e d z i .a ł k o w s k a, Osbrolę
-ka. Dzieje miasta. Wydanie II UJZl.{peł
nlone, Warszawa 1975, s. 340.
W 1967 r. uka·zało .się pod tym 3am ym tytu•łem pi~rwsze wydatnie rpracy Zofii Niedziałkowskiej. Wypełn~ło on o · lukę ist.niE.~jącą dotąd rw historiog.rafii dotyczącej miatst reg~ol!l!u maz,owieckiego. Wychodząc naprrzedw zapotrzebo-waniu ze stTony społeczeństwa, szcze-
ił.ECENZJE I OMÓWIENIA !365
gólnie ostrołęckiego, praca ta rozeszła się .·bardzo . szybko. Drugie ,uzupełńione
- wydanie książki ukazało się w 1975_ r. NiezaJ.~imie od żjczliwego ·przyjęcia przez czy;telników, monografia Ost·rołę
k.i spotkafa się z priychy!lmą rec·enzją
Stanisława P a z y r y ("Rocznik Mazowiecki" 1969, t. li). · Poczyinione przez recenzenta uwagi, odno•s,zące się . na ogół do kwestii dlrugorzędrtych, · w;skazywały celowość dal>szy.ch . badań mnierzających do dosikonalenia tej pracY.. Przy,gotowując obecne wydanie autorika nie dokonała jednak zbyt wielu poprawek, s~czególnie w .ro:udziałach obej!llujących oka.-es _do pierwsze:j wojny świa- • to\\(ej. '-
J edyiriie prOiblemat~ka, dctycząca okresu międzywojennego (a:-ozdział XV) · pot.raktow~na została niec(), szerzej niż w wydan,iu pierw;szym. Uzupełniono ją dodatkowymi imformacjami o stanie szkolnictwa; opieki społecmej, .rozbudowie i ąpiększaniu m.i,asta oraz ukaZJują·cymi zajęcia mieSizkańcó.w Os:tr·ołęki. Na podk.reślenie za·sŁuguje próba zaprezentowania istnieją•CJT~Ch w mie~cie organizacji społec·znych" kuHulrał
nych i polity~ZJnyc.h. S,z:koda, że bardzo ogólnikowo i pobieża1.i~ przedstawiona
. została · sprawa praktyc:nnej dżiałalno
ści tych o·Dganizacji i ich wpływu na tok codzioonego życia w mieśde.
Sporo uwagi- ·poświęciła ,autorka dlziej.om Ost'r;ołęki w 'cza1sie drugiej wojny światowej i oku'Pacji · hitler.owsk,iej (r.Ozdział XVI). BHskd•ść tego ·okre- -' su hitstorycznęgo oraz wielJk,ie ~r'alory · ideowo-wychowawcze płyną·ce ·z. jej dokładnej ·znajomości, a itakże ·wyJ:?,ika.ją- · ca stąd umiejętność wartościowania
wymagała, jak sądzę, przeprowadzenia głębszych . badań I- pełniej·szego naświetlenia · ty.ch zagadnień.. Zapreze.nt'Owana faktog,rafia poz·ostawia uczucie niedosytu, · stanowić może jedynie tło pe·łniej
szego, bardzieJ · żywego ukazania wydarz·eń tego okresu.
Zamykające .publikację posłowie stanowi skondoosowaną próbę nalm'e-:-
ślenja rozwoju. miasta Os:trołęki po drugiej w9jnie światowej. Pli-z~dstar\.vione · tu 1 illlfÓil"macje mo,gą .być może zaspokoić potrzeby st;ały-c~ m.ieszJkańców
tego ;miasta, U.CiZelstników burzliwych przemian dokonujących się w ostatnich kilkunastu latach. Są one jednak zb'yt wą•skie i bezosobowe dla ,iJrmych czytelnikó:w ·Omawianej kisią,żki. Szersze ukazanie dziejów Ostrołęki w okresie Polski Ludowej wykraczało poza pier-
. wotne ·zamierzenia autorki, stąd też wynika ma1rgineLSoWe potraktowanie tej prob1em.atylk:i. .Stanowi ()(na . otwar·ty i · wdzięcZlny temat badawczy' dla historyka, równie jak p. Zofia NiediZiałkowska, rozmiłow,anego w naj·· bliilszej nam hi;storii O:strołE~ki.
Omawiana ~ca ~składa 1s.ię z· szesnastu ułoż;on~ch · chronologicznie roz-działów oraz posłowia poświęconego
. dziejom miasta po dr'lllg;iej WOJme świaitowej. Kolejne ro·zdzi:ały dotyczą
problematylci miasta w da111ym okresie hilstory~eznym, a nie określ-onych probl·emów na . przestrzeni jego dziejów.
· Z tego . też pąwodu taki układ rpr.acy ·stanowi . pewną lt.rudlność w sys.terna-tYJczriyrri śledzeniu myśli autorki. .
Wyjątkow'e m.iejs·ce w IP!'acy :zajmuje rozdział XI, "Bitwa pod Ostrnłęiką 26 maja 1831 rok:u". Jako jedyny poświęcony on ZIOistał jednemu proble:. mow.i, co pozytywnie rzultuje na jeglo wartość. Do.sk·on.ałym za~k:nięciem te·go · rozdziału byłyby d.nfórma·cje o pro' jektach · uci.czeni<:f ·pamięci bohate<rów t'ej bitwy rvv setlną roc:anicę powstania listopadowego, jednak koncepcja chronolą~icznego ukłald'4 ;pracy spowodował'a, że uczynione 1o zostało dopiero w ro:adznałe XV na stronach 222-225.
Nasuwają się dalsze uwagi 'SiZC'Zegół-owe. W ir'Ozdziale VII, poświęc·onym
Ostrołęce w pow·s,taniu. kośdUJs:zjkowskim, autorka da}e 'między iinnymi zarys dzia'łl;Ulia l. wielk·opo,lskiej bryg ady kawalerii narodowej. Zast!fizeżooie . budzić może ocena zdoU.ności. jej dowódcy, sugerująca, że pozbawiony on
l l
/
366 RECENZJE I OMÓWIENIA
był talentu wojS:k·owego (s. 116). Późniejsze działaillie brygady M a d a i i ńs ki e g o nie potwie['dza takiej opinii. Nie jest również ZJbyt Ś·c,i'słe •stwierdzenie, jakdby: "W drodze s.z.częśliwie
wy~lizg.iwały .się (1szwacm:oilly Madaliń~ , skiego - H. K.) oddziałom !I'Osyj1skim (wysłanym za ntilmi w pogoń ,przez _ generała I g e l ·s t tr o m a), a także od
. działom pruskim" (s·. 119)~ W :cz·asie marszu na· Ktraków oddział . lY,[adałińskieg_o nie . ty-lko "wy,śHzg~wał się",
lecz stoczył tCO najmniej t['zy zwytcię
skie potyc:zki ·z oddziałami prusk~mi (w Sz,reńskiu~ Wy.szogrodzie i Inpwłodziu).
Bardzo pobieźnie potrak'towa.I?-a została •sprawa organ;izacji władz powiatowY'Ch >i miej\Sikicb Ostrołęki , w -oktresie K1sięstwa Warszaw,skiego. Nie uzyskujen!y wiadomości na .temat obsady i działalności poszczegóLnych or-
. ga:nów władzy rw mieście oraz w powiecie. Ogóln1ie zasy~na·lizowany został iProblem ·sytuacji mies21czan w tymże okres·ie ~s. 140) _-:- chodziło
prawdopodobnie ' o demokr.atyc~ą _ wymowę -Ustawy Konstytucyjnej Księ- ·
strwa Wars1zawskiego z 22 1Hpca '1807 t.
,, Załączona .bogata i wszechstro.n~a biibliografia podno:s:i wartość publikacji i stanowić moż·e wyt~czną do prowadzenia datlszych badań. Wielka szkoda, 1że w pracy nie znałazły miejsca indeksy nazw osobowyich i geo~raficznych. Omawiana puJblikacja, oparta na wie1u dotstępnych' · dzisiaj mate.ria-
. łach i opracotwaniach, wzbogacona rela·cjami mieszkańców Osbro·łęki, ;posia.; .~
da wiele walorów składają•cych się na wa.rt·ość tej książki. Obszerny materiał Hu.st·rac"Yjny, liczme .schematy, tabele, szkice oraz 1Za.łą·c·z01ne illajciekarw·sze, unikalne dokum·enty, zna·czmie zwięk
szają komunikatywność tpTacy.
Oddane ·w ręce czyteLników _drugie wydanie Ostrołęki stanowa. dalszy krok ku pe1niej1s·zemu poznaniu jedne. go . z po1ski,ch miast, watrulllltó-w życia jego spółeczeń:stwa, jego rozwoju i dorobku. Ma on.o wreszcie · obok walorów
naukowych, po~nawczych, ważny aspek!t wychowawczy. Umiejętne wykortzystanie przez pedagogów treści tej mQ.nografii, :rozbudzenie wśTód młody·ch mieszka·ń·ców Ostrołęki · ś:wiado·
mości dOilpOrnujących ,się W ńiej pr.zemian · pOigłębić mo1te i·ch związek z bogatymi trad)Ticjami regiornu i zdynamizować irch urdział we WlspóHwor:zeniu jutra .swego mias•ta. / ·
Hanna Konopka
Osbrów Ma2lowie·cka. Z dzi·ejów miasta i powiatu, praca zbiorowa pod- :red. Stanisła•wa R ms 1S ·O 'C :ki e g o, Warsza-wa 1975, K.i.W, ,s. 572. '
Oddana do rąk c:zytelil1ik6w publikacja ję_st zbiorem ~o,zszerzonych , oraz · u:ZJupelnionych referatów i komunikatów WYigŁOISzonych rw lisitopad?;ie 1971 r. na uroczystej sesji naukowej, Z~woła
nej z okazji 550-lecia Ostrowi Mazowieckie'j. .Jest :to ifllter·esują·cy; choć niepełny jeszcze pl01I1 !badań pracy ikilkunas:tu zawodOWYICh hiStoryków· oraz miejs•cowych 1ręgionaUstów. Reforma admlinisttracji terengwej wypr,zedziła
wprawd:zi·e trwające ktlka lat prace redakcYjne i :roZJważania do~yczą·ce po·· wiatu .Ostrów Mazowiecka, :oędąc·e czę
ścią przedmiotu badań, rst•raciły z formalne~o punktu widzenia aktuałność
z uwa•gi illa likw~dację tego szczebla podziału adminitStracyjneg-o. • Jednakże wieloletnie . istnienie tej jednostki admińitstracyjnej :powoduJe, ]Że przydatność ·~ celowość pracy -istnieje w dalszym . cią~u.
Pulblikacja 1s·k·łada _ się ze studiów (:s. 9-258) i · maltei'IiałÓ'w . ~s. 261~520).
Studia 1srt.anowią zbiór dziewięciu
ohrono'lo-gi.c~nie uŁożonych artykułów, dGity·c.zących pÓszczególnych etapów rozwoju miasta i powiatu Ostrów Mazowiecka, IPOczyrnając od początków osadn.idwa, a k~oń-cząc na perspektywa.ch jego rozwoju do 1985 1roku. Ta