ÌẼSB

SÍAI HỌC KINH TẾ TP.HCMKINH TẾ PHÁT TRIỂN

CK.0000063667

TRẦN TIẾN KHAI

PHƯỚNG PHÁP NGHIÊN CỨU KINH TẾ

KIẾN THỨC cd BẢN

Đ Ạ I H Ọ C K IN H t ê ' T P . H ồ C H Í M IN H

K H O A K IN H T Ế P H Á T T R IE N

T R Ầ N T IẾ N K H A I

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cứu

KINH TẾ KIẾN THỨC cũ BẢN

ĐẠHíỌCĨHÁỈ NGUYỄN

T R U N G TÂM HỌ C L IỆ U

N H À X U Ấ T B Ả N L A O Đ Ộ N G XÃ H Ộ I

H O A N N G H Ê N H B Ạ N Đ Ọ C G Ó P Ý P H Ê B ÌN H

Mục lục

MỤC LỰCL Ờ I N Ó I Đ Ầ U __________________________________________________ 7

CHƯƠNG 1TỔ N G Q U A N V Ề N G H IÊ N c ứ u KHOA HỌC VÀ PH ƯƠNG P H Á P N G H IÊ N CỨU KIN H T Ế ___________________________ 11

1.1 CÁC KHÁ I N IỆM C ơ BẢN VỀ N G H IÊN c ú ư KHOA H Ọ C _ 121.1.1 Đ ịnh ng h ĩa_____________________________________________ 121.1.2 Các đặc đ iểm của ng h iên cứu khoa h ọ c ____________________141.1.3 Vai trò của ng h iên cứu khoa h ọ c __________________________ 15

1.2 CÁC LOẠI H ÌN H N G H IÊN c ú ư KHOA H ỌC_______________161.2.1 P h â n loại theo O ECD ___________________________________161.2.2 P h â n loại theo t ín h ứng dụng, mục tiêu và phương thức điềutr a ___________________________________________________________ 171.2.3 Các cách p h ân loại k h á c ________________________________19

1.3 NGHIÊN c ú u KINH T Ế _______________________________ 211.4 CÁC PHƯ ƠN G PH Á P TƯ DUY KHOA H Ọ C _________________ 24

1.4.1 T ư duy d iễ n d ị c h _______________________________________ 251.4.2 Tư duy quy n ạ p ____________________________________ _____ 27

1.5 NGHIÊN c ú u ĐỊNH LƯỢNG, NGHIÊN CÚƯ ĐỊNH TÍNH VÀPH O I H Ợ P __________’___________________________________________ 29

1.5.1 N gh iên cứu đ ịnh t í n h _______ ____________________________ 301.5.2 N gh iên cứu đ ịnh lượ ng________ ___________________________351.5.3 N gh iên cứu phối h ợ p_____________________________________ 351.5.4 K hác b iệ t giữa ng h iên cứu đ ịnh tín h và đ ịnh lượng_______ 36

1.6 CÁC HÌNH THÚC TO CHÚC NGHIÊN c ú u _____________ 401.6.1 Đề tà i n g h iê n cứu ________________________________________ 401.6.2 Dự á n k hoa h ọ c _________________________________________ 411.6.3 Chương tr ìn h k hoa học___________________________________421.6.4 Đề á n k hoa h ọ c _________________________________________ 43

1.7 QUY TRÌNH NGHIÊN c ứ u ___________________________ 431.7.1 Quy tr ìn h n g h iên cứu là g ì ? _____________________________ 431.7.2 Các bước của quy tr ìn h ng h iên cứu _______________________ 47

CHƯƠNG 2XÁC Đ ỊN H VÀ MÔ TẢ V A N Đ E n g h i ê n c ứ u .

2 1 XÁC Đ ỊN H VẤN Đ Ề N G H IÊN c ữ u ___________6162

Mục lục

2.1.1 V ấn đề ngh iên cứu là g ì ? ________________________________ 622.1.2 Làm sao tìm được vấn đề nghiên c ứ u ? ___________________ 632.1.3 N hư th ế nào là m ột vấn đề ngh iên cứu t ố t ? ______________ 682.1.4 Cách thức xác định và chọn lựa v ấn đề ngh iên cứu _______702.1.5 Các tiêu chí đ ánh giá vấn đề ngh iên cứu__________________ 76

2.2 XÁC ĐỊNH MỤC TIÊU N G H IÊN CÚƯ_______________________ 772.2.1 Đ ịnh ngh ĩa ________________________________________ 772.2.2 T ại sao cần phải p h á t tr iể n mục tiêu ngh iên cứu?_________ 792.2.3 P h á t biểu mục tiêu ngh iên cứu như th ế n à o ? _____________ 79

2.3 XÁC LẬP CÂU HỎI NGHIÊN c ứ u __________________________ 802.3.1 Câu hỏi ngh iên cứu là g ì?________________________________802.3.2 Làm sao để xác lập được câu hỏi ngh iên cứu?_____________81

2.4 XÁC LẬP GIẢ THUYẾT NGHIÊN c ú u ____________________ 852.4.1 Đ ịnh ngh ĩa về giả thuyế t nghiên c ứ u _____________________852.4.2 Quan hệ giữa giả thuyế t ngh iên cứu và câu hỏi ngh iên cứu862.4.3 Làm sao xây dựng giả thuyế t ngh iên cứu_________________902.4.4 P h ân loại g iả th u y ế t_____________________________________ 902.4.5 Vai trò của giả th u y ế t____________________________________92

2.5 ĐẶT TÊN ĐỂ T À I___________________________________________ 92

CHƯƠNG 3TỔNG QUAN TÀI L I Ệ U _____________________________________99

3.1 GIỚI TH IỆU VỀ TỔNG QUAN TÀI L IỆ U ___________________ 1003.1.1 K hái n iệm ______________________________________________1003.1.2 Mục đích của tổng quan tà i l i ệ u ________________________ 1023.1.3 M ột số lưu ý ___________________________________________ 102

3.2 VAI TRÒ CỦA TỔNG QUAN TÀI LĨÈU ____________ 1023.3 TH Ế NÀO LÀ MỘT TỔNG QUAN TÀI LIỆU T Ố T __________1033.4 CHIẾN LƯỢC KHAI THÁC THÔNG TIN DỮ LIỆU________ 1043.5 NGUỒN THÔNG TIN , DỮ LIỆU VÀ ĐÁNH G IÁ ___________ 106

3.5.1 Các cấp độ của thông tin dữ l i ệ u ________________________ 1073.5.2 Các dạng nguồn thông t i n ______________________________ 1083.5.3 Các căn cứ để đánh giá g iá tr ị của các nguồn và nội dungcủa tà i liệu tham k hảo________________________________________110

3.6 CÁCH V IẾT TRÍCH DẪN v à g h i t à i l i ệ u t h a m k h ả o 1123.6.1 Các h ìn h thức tr ích d ẫn _________ _______________________ 113

ii

Mục lục

3.6.2 C ách ghi tà i liệu th a m khảo (theo ISO 690, APA v à th ô n g lệ quốc tế )_______________________________________________________ 117

CHƯƠNG 4P H Á T T R IỂ N K H UNG LÝ THUYẾT, K H UNG KH ÁI NIỆM VÀ K H UN G P H Â N TÍC H ___________ _______________________ .1 2 7

4.1 G IỚ I T H IỆ U VỀ KHUNG LÝ THUYẾT, KHUNG KHÁI NIỆMVÀ KHU N G PH Â N T ÍC H _____________________________________ 1284.2 KHUNG LÝ TH U Y ẾT_____________________________________ 1284.3 K HU N G KHÁI N I Ệ M _____________________________________ 1304.4 K HU N G PH Â N T ÍC H _____________________________________ 134

CHƯƠNG 5ĐO LƯ ỜNG VÀ THANG Đ O ________________________________ 141

5.1 BẢN CHẤT CỦA VIỆC ĐO LƯỜNG_________________________ 1425.2 TH A NG ĐO__________________________________________________ 145

5.2.1 T h an g đo d an h ngh ĩa ____________________________________ 1465.2.2 T hang đo th ứ b ậc .________________________________________1485.2.3 T h an g đo k h o ả n g ________________________________________ 1495.2.4 T h an g đo tỷ s ố ___________________________________________150

5.3 Á P DỰ NG TH A NG ĐO TRONG N G H IÊN c ú ư K IN H T Ế _ 1505.3.1 M ục tiêu n g h iê n cứu _____________________________________1515.3.2 Các k iểu t r ả l ờ i _________________________________________ 1525.3.3 T ín h c h ấ t của dữ liệu ___________________________________ 1525.3.4 Số lượng hướng đ o _______________________________________ 1535.3.5 C ân xứng hoặc b ấ t cân xứng_____________________________ 1535.3.6 B ắ t buộc h ay k h ô n g b ắ t b uộc____________________________ 1545.3.7 Số lượng đ iểm đ o ________________________________________ 1545.3.8 S ai số do người đ án h g iá gây ra ______________________155

5.4 ÚNG D ỤN G CAC THANG ĐO CHO ĐIỂM KHI T H IẾ T KẾCÂU H Ỏ I Đ IỀU T R A ___________________________________________ 156

5.4.1 T h a n g đo th á i độ g iản đơn _____________________________ 1565.4.2 T h an g đo L ikert.____________ ____________________________ 1575.4.3 T h an g đo trắ c b iệ t_______________________________________1605.4.4 T h an g đo sôTThang đo d anh sách cho đ iể m ______________ 1625.4.5 T h an g đo S ta p e l_________________________________________ 163

iii

Mục lục

5.4.6 T hang đo tổng-hằng s ố _________________________________ 1645.4.7 T hang đo cho điểm đồ th ị__________________________ ___ 165

5.5 ỨNG DỤNG CÁC THANG ĐO XẾP HẠNG KHI T H IẾ T KẾCAƯ HỎI ĐIỀU TRA____________________ ______________________166

5.5.1 T hang đo so sán h c ặ p __________________________________1665.5.2 T hang đo xếp h ạng b ắ t b u ộ c____________________________ 1675.5.3 T hang đo so s á n h ________________ _________ _____________ 167

5.6 SAI SỐ TRONG ĐO LƯỜNG VÀ NGƯỎN SAI s ố ____________168

CHƯƠNG 6 xPHƯƠNG P H Á P CHỌN M AU v à x á c đ ị n h c ỡ m â u _ 1 7 5

6.1 BẢN CHẤT CỦA VIỆC CHỌN M ẪU________________________ 1766.1.1 T ại sao p hả i chọn m ẫu __________________________________ 1766.1.2 T h ế nào là m ột m ẫu t ố t ______ __________________________ 1786.1.3 Các k iểu th iế t k ế chọn mẫu._____________________________179

6.2 CÁC BƯỚC T H IẾT KẾ CHỌN M Ẩ ư ________________________ 1836.2.1 Tổng th ể ngh iên cứu là g ì?______________________________1836.2.2 Các chỉ tiêu cần quan tâm là gì? ________________________ 1846.2.3 Có khung m ẫu hay không?______________________________ 1856.2.4 Phương p háp chọn m ẫu nào là phù h ợ p ? ________________ 1866.2.5 C ần cỡ m ẫu bao nhiêu là vừa?___________________________ 187

6.3 CHỌN MẪU XÁC S U Ấ T ___________________________________ 1886.3.1 Chọn m ẫu xác suất ngẫu nh iên đơn g iả n _________________ 1886.3.2 Chọn m ẫu hệ th ố n g _____________________________________ 1906.3.3 Chọn m ẫu p h ân tầ n g ____________________________________ 1926.3.4 Chọn m ẫu theo nhóm ___________________________________ 1976.3.5 Chọn m ẫu nhiều giai đ o ạ n ______________________________ 200

6.4 CHỌN MẪU PH I XÁC SUẤT_______________________________ 2056.4.1 Chọn m ẫu th u ậ n tiệ n ___________________________________ 2076.4.2 C họn m ẫu theo p hán đ o á n ______________________________ 2086.4.3 C họn m ẫu h ạ n ngạch___________________________________ 2106.4.4 Chọn m ẫu quả cầu tu y ế t________________________________ 211

6.5 XÁC Đ ỊN H CỠ MẪU ______________________________________ 2126.5.1 Các k há i n iệm căn b ản liên quan đến chọn m ẫu và xác địnhcỡ m ẫ u _____________________________________________________ _2126.5.2 Xác đ ịnh cỡ m ẫu đối với giá tr ị trung b ìn h ______________ 214

iv

Mục lục

6.5.3 Xác định cỡ mẫu theo tỷ l ệ ______________________________ 217CHƯƠNG 7

V IẾT ĐỀ CƯƠNG NGHIÊN c ứ u _________________________2257.1 ĐỀ CƯƠNG NGHIÊN c ứ u LÀ G Ì? _______________________225

7.1.1 Đề cương ng h iên cứu____________________________________ 2267.1.2 V ai trò của đề cương ngh iên c ứ u _________________________227

7.2 N Ộ I DUNG VÀ CẤU TRÚC CỦA ĐỀ CƯƠNG N G H IÊN CÚƯ________________________________________________________________ 228

7.2.1 Đ ặ t v ấn đ ề ______________________________________________2297.2.2 Mục tiêu n g h iên c ứ u ____________________________________ 2337.2.3 Câu hỏi ng h iên cứ u _____________________________________ 2347.2.4 P h ạm vi và đơn v ị ngh iên cứ u ___________________________2367.2.6 Phương p h áp luận ngh iên c ứ u ___________________________2397.2.7 Cấu trú c dự k iến của báo cáo k ế t quả ___________________ 2457.2.8 Các n ộ i dung k h á c _________ _____________________________ 245

CHƯƠNG 8TH U T H Ậ P D Ữ L I Ệ U _____________________________________ 251

8.1 NGUỒN D ữ L IỆ U ________________________________________ 2518.1.1 Dữ liệu th ứ cấ p _________________________________________ 2528.1.2 Dữ liệu sơ c ấ p __________________________________________ 255

8.2 PHƯ ƠN G P H Á P TH U THẬP DỮ LIỆ U s ơ C Ấ P ____________ 2558.2.1 K hác b iệ t tro n g thu th ậ p dữ liệu giữa hai phương phápng h iên cứu đ ịn h t ín h và đ ịnh lư ợ n g ___________________________ 2558.2.2 Phương p h áp thu th ậ p dữ l i ệ u ___________________________258

8.3 BẢNG H Ỏ I _______________________________ _________________ 2638.3.1 C ác cách k h á c nhau tro n g việc áp dụng tíảng hỏi tro n g thuth ậ p số liệu , th ô n g t i n _________________ ______________________ 2638.3.2 C ác d ạ n g câu h ỏ i_______________________________________ 2648.3.3 Ưu nhược đ iểm của câu hỏ i m ở _________________________ 2668.3.4 Ưu nhược đ iểm của câu h ỏ i đón g ________________________ 2668.3.5 M ột số chú ý k h i đ ặ t câu h ỏ i ____________________________2668.3.6 B ốn bước cơ b ả n để đ ặ t câu hỏ i đún g _____________________2688.3.7 T rậ t tự của các câu h ỏ i__________________________________ 2718.3.8 K iểm tr a v à điều chỉnh b ảng câu hỏi____________________ 2718.3.9 Lựa chọn giữa phỏng v ấn và b ảng h ỏ i___________________272

V

Mục lục

8.4 TỔ CHỨC Đ IÊU TRA KHẢO S Á T __________________________ 2738.4.1 Tập h uấn phỏng vấn viên_______________________________ 2738.4.2 Tổ chức khảo s á t________________________________________2748.4.3 Các công cụ khảo s á t__________________________________ _274

CHƯƠNG 9N H Â P VÀ XỬ LÝ DỮ L IỆ U _______________________________ 279

9.1 NHẬP SỐ L IỆ U ___________________________________________ 2809.1.1 Cách bố tr í dữ liệu t rê n m áy t í n h _______________________ 2809.1.2 Cách n h ập l i ệ u _________________________________________ 281

9.2 THANH LỌC DỮ L IỆ U ____________:________________________ 2879.2.1 P h á t h iệ n g iá t r ị dị b iệ t trong dữ liệu sử dụng E x ce l_____ 2889.2.2 P h á t h iệ n giá t r ị d ị b iệ t trong dữ liệu sử dụng S P S S _____ 290

9.3 PHÂ N TÍCH THỐNG KÊ MÔ TẢ ___________________________ 2949.3.1 P h â n tích thống kê mô tả cho các b iến đ ịn h lượng______ 2969.3.2 P h ân tích thống kê mô tả cho các b iến đ ịnh t í n h ________ 302

9.4 PHÂ N TÍCH KIỂM ĐỊNH GIẢ THUYẾT s o SÁNH GIÁ TRỊTRƯNG B ÌN H _________________________________________________ 305

9.4.1 K iểm định giả th u y ế t so sánh giá t r ị tru n g b ìn h _________ 3059.4.2 Quy tr ìn h k iểm đ ịnh thống kê __________________________ 308

9.5 PHÂ N TÍCH D ữ L IỆ U s ơ K H Ở I___________________________ 3099.5.1 Các k iểm đ ịnh th am số _________________________________ 3109.5.2 Các k iểm định phi th am s ố _____________________________ 316

CHƯƠNG 10VIẾT BÁO CÁO N G H IÊN c ứ u __ _________________________ 326

10.1 CẤU TRÚC BÁO CÁO NGHIÊN c ứ u ___________________ 32610.1.1 Cấu trú c m ột bài báo khoa h ọ c_________________________32710.1.2 Cấu trúc m ột luận văn hoặc báo cáo khoa h ọ c __________328

10.2 CÁCH V IẾT NỌI D Ư NG __________________________________ 33010.2.1 Cách v iế t b à i báo khoa h ọ c ____________________________ 33010.2.2 Cách v iế t luận văn , báo cáo khoa học___________________ 333

10.3 HÌNH THỨC V IẾ T ________________________________________340T À I L IỆ U T H A M K H Ả O ____________________________________ 346

vi