Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 1 z 16
KONKURS BIOLOGICZNY
DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM
ETAP WOJEWÓDZKI
Drogi Uczniu!
GRATULACJE! Witaj na III etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się
prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania.
Arkusz liczy 16 stron i zawiera 26 zadań.
Przed rozpoczęciem pracy sprawdź, czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś Komisji
Konkursowej.
Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem.
Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem.
Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi.
W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej
odpowiedzi.
Nie używaj korektora. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź.
Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym.
Brudnopis nie będzie oceniany.
Pracuj samodzielnie.
Powodzenia!
Czas pracy:
90 minut
Liczba punktów
możliwych do
uzyskania:
70
………………………
Kod ucznia
- -
Dzień Miesiąc Rok
pieczątka WKK DATA URODZENIA UCZNIA
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 2 z 16
Zadanie 1. (0 - 4 pkt.) Ewolucjonizm jest nauką, której przedmiotem badań jest ewolucja świata żywego. Inaczej
ewolucjonizm to nauka zajmująca się całokształtem zagadnień związanych z rozwojem życia
na Ziemi.
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących procesu, którym zajmuje się nauka, jaką jest
ewolucjonizm. W wyznaczonym miejscu wpisz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe albo
F, jeśli jest fałszywe.
1. Ewolucja jest procesem nieustającym - zachodzi również współcześnie pod wpływem
zmieniających się warunków środowiska. ___________
2. Ewolucja jest procesem odwracalnym. ___________
3. Tempo ewolucji jest zmienne: w niektórych grupach organizmów i środowiskach jest ono
szybsze, a w innych - wolne.___________
4. Ewolucja dotyczy tylko niektórych organizmów.___________
5. Ewolucja jest procesem, który jest widoczny w trakcie rozwoju pojedynczego osobnika.
___________
6. Efektem ewolucji jest coraz większa różnorodność gatunkowa, złożoność i organizacja
świata żywego. ____________
Zadanie 2. (0 - 2 pkt.)
Zjawisko melanizmu przemysłowego zaobserwowano po raz pierwszy u motyla zwanego
krępakiem brzozowym. W czasach, gdy przemysł nie był jeszcze tak rozwinięty jak obecnie,
podstawowe ubarwienie tego motyla było jasne. Osobniki z mutacją powodującą ciemne
ubarwienie były rzadkością. Obecnie w rejonach uprzemysłowionych, na skutek wzrostu
emisji dwutlenku siarki, kora drzew jest pozbawiona porostów i jest ciemna, a osobniki
motyla ciemno ubarwione - częściej spotykane.
Określ, jaki mechanizm ewolucji spowodował częstsze występowanie form ciemnych
motyla i wyjaśnij, jakie znaczenie dla nich ma fakt, iż obecnie kora drzew w rejonach
uprzemysłowionych jest ciemna.
Mechanizm ewolucji: _____________________________
Wyjaśnienie: ____________________________________________________________
________________________________________________________________________
Zadanie 3. (0 - 3 pkt.)
Na rysunku przedstawiono schematy kończyn przednich: kreta, wieloryba i konia (nie
zachowano proporcji wielkości).
Zapoznaj się z nimi, a następnie napisz, czy są to struktury homologiczne, czy
analogiczne. Swoją odpowiedź uzasadnij, posługując się dwoma argumentami.
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 3 z 16
Struktury ________________________________
Uzasadnienie:
1._________________________________________________________________________
2._________________________________________________________________________
Zadanie 4. (0 - 2 pkt.)
Rekin i delfin charakteryzują się podobnym kształtem ciała mimo, że należą do różnych grup
systematycznych.
Podaj nazwę procesu ewolucyjnego, którego skutkiem jest przedstawione podobieństwo
i wyjaśnij, jaka jest przyczyna tego procesu.
Proces ewolucyjny: _________________________________________
Przyczyna: _________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Zadanie 5. (0 - 1 pkt.)
Około 1,8 mln lat temu pierwsze hominidy opuściły Afrykę i zasiedliły Europę i Azję.
Znajdź wśród wymienionych nazwę tych hominidów i ją zaznacz.
A. człowiek zręczny (Homo habilis)
B. człowiek wyprostowany (Homo erectus)
C. neandertalczyk (Homo neanderthalensis)
D. człowiek myślący (Homo sapiens)
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 4 z 16
Zadanie 6. (0 - 2 pkt.)
Rysunki przedstawiają szkielety dorosłych osobników: współczesnego człowieka i małpy
człekokształtnej – goryla.
A. Na podstawie analizy rysunków podaj cechę budowy szkieletu osiowego człowieka,
która różni go od szkieletu osiowego goryla, a związana jest z pionową postawą ciała.
________________________________________________________________________
B. Spośród wymienionych poniżej cech budowy szkieletu (1 - 6) dorosłego człowieka
i dorosłego goryla, zakreśl te, które są dla nich wspólne.
1. mała trzewioczaszka
2. przeciwstawny kciuk
3. przeciwstawny paluch
4. siedem kręgów szyjnych
5. skrócona miednica
6. wysklepiona stopa
Zadanie 7. (0 - 2 pkt.)
Na poniższym wykresie przedstawiono liczebność populacji pewnego gatunku bakterii
w czasie kilku godzin, w warunkach naturalnych. Czas trwania podziału komórki u tego
gatunku bakterii wynosi 1 godzinę.
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 5 z 16
A. Sformułuj jeden wniosek wynikający z analizy powyższego wykresu.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
B. Wyjaśnij, czym może być spowodowana zmiana przebiegu wykresu po czwartej
godzinie badania.
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Zadanie 8. (0 - 3 pkt.)
Na rysunkach przedstawiono cztery typy aparatów gębowych występujących u owadów.
Polecenie 1.
Do każdego z przedstawionych typów aparatów gębowych owadów (A – D) wybierz jego
poprawną nazwę spośród oznaczonych cyframi 1 – 5.
1. gryząco-liżący
2. gryzący
3. ssący
4. kłująco – ssący
5. liżący
A. ________
B. ________
C. ________
D. ________
Polecenie 2.
Podaj, na czym polega przystosowanie budowy aparatu gębowego oznaczonego
na rysunku literą B do rodzaju pobieranego pokarmu i miejsca, skąd jest on pobierany.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 6 z 16
Zadanie 9. (0 - 1 pkt.)
Wskaż zestaw, w którym prawidłowo przypisano organizmy do właściwych poziomów
troficznych.
A. producenci – bakterie fotosyntetyzujące, konsumenci – dżdżownice i grzyby
B. konsumenci I rzędu – gąsienice motyli i mszyce, konsumenci II rzędu – biedronki
C. producenci – bakterie fotosyntetyzujące i saprofityczne, konsumenci I rzędu – żaby i ropuchy
D. konsumenci I rzędu – grzyby, konsumenci II rzędu – pijawki i kleszcze.
Zadanie 10. (0 - 4 pkt.)
Przyjrzyj się rysunkom przedstawiającym dwie rośliny – kaniankę i jemiołę, a następnie
napisz w jaki sposób zdobywają one składniki mineralne oraz związki organiczne.
kanianka jemioła
Kanianka zdobywa sole mineralne ______________________________________________
__________________________________________________________________________
a związki organiczne_________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Jemioła zdobywa składniki mineralne ____________________________________________
___________________________________________________________________________
a związki organiczne ________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 7 z 16
Zadanie 11. (0 - 2 pkt.)
Który z wymienionych organów ma inne, niż wszystkie pozostałe pochodzenie
w rozwoju osobniczym? Zaznacz jedną poprawną odpowiedź, a następnie uzasadnij
swój wybór.
A. wąs czepny groszku
B. cierń kaktusa
C. igła sosny
D. cierń tarniny
Uzasadnienie: ___________________________________________________________
________________________________________________________________________
Zadanie 12. (0 - 3 pkt.)
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących budowy i funkcji układu limfatycznego
ssaków. Wpisz znak X w odpowiedniej kolumnie tabeli „prawda” lub „fałsz”.
Lp. stwierdzenie prawda fałsz
1.
Układ limfatyczny jest tak zbudowany, że zanim limfa dopłynie do
żył, przepływa przez co najmniej jeden węzeł chłonny, który usuwa
z niej drobnoustroje chorobotwórcze.
2. Układ limfatyczny tak samo jak krwionośny jest układem
zamkniętym.
3. Przepływ chłonki jest szybszy niż przepływ krwi.
4. Układ limfatyczny przyczynia się do utrzymania stałej objętości
krwi.
5. Chłonka odgrywa ważną rolę w transporcie tłuszczów z jelita do
komórek.
Zadanie 13. (0 - 3 pkt.)
Grupy krwi: A, B, AB i 0 wyodrębniono na podstawie budowy erytrocytów. Na ich
powierzchni znajdują się specyficzne cząsteczki zwane antygenami. U wielu osób na
powierzchni krwinek czerwonych występuje również czynnik Rh.
Gen odpowiadający za powstawanie lub brak tego czynnika występuje w dwóch wersjach:
allelu dominującego R i recesywnego – r. Allel dominujący warunkuje wystąpienie we krwi
czynnika Rh, allel recesywny – brak tego antygenu.
Właśnie od układu Rh zależy, czy dojdzie do konfliktu serologicznego, czyli choroby
hemolitycznej noworodka.
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 8 z 16
Rozwiąż zadanie.
Państwo Kowalscy spodziewają się dziecka. Prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu
serologicznego u tej pary wynosi 50 %.
Podaj genotypy rodziców oraz ich dzieci. Posłuż się szachownicą genetyczną.
genotyp pani Kowalskiej ______________________________________
genotyp pana Kowalskiego ____________________________________
♂
♀
Zadanie 14. (0 - 2 pkt.)
Zapoznaj się z poniższym tekstem.
Łąka jest bogatym ekosystemem, w którym żyją trawy i inne rośliny zielne, owady, np. motyle
i chrząszcze żywiące się liśćmi. Z kręgowców można spotkać jaszczurki, ptaki, np. owadożerną
pliszkę żółtą, do której są przyczepione kleszcze, drapieżnego błotniaka łąkowego budującego
gniazdo na ziemi oraz liczne ssaki: np. gryzonie, a nawet lisy. W glebie rozwijają się niektóre
gatunki grzybów i bakterie, z których część żyje w korzeniach koniczyny – rośliny z rodziny
bobowatych.
Określ relacje między organizmami żyjącymi na łące, wymienionymi w poniższej tabeli
– wpisz w każdym wierszu nazwę rodzaju zależności międzygatunkowej.
relacja między: nazwa rodzaju zależności międzygatunkowej
lisem polującym na gryzonie lub jaszczurki
a błotniakiem
lisem polującym na gryzonie a gryzoniami
bakteriami korzeniowymi a koniczynami
pliszką żółtą a kleszczami
Zadanie 15. (0 - 2 pkt.)
Na rysunkach przedstawiono przebieg doświadczenia, w którym siewki rośliny w kulturach
hydroponicznych w przeźroczystych szklanych naczyniach poddano jednostronnemu
działaniu światła przez kilka dni.
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 9 z 16
A. Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia.
___________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
B. Zapisz wniosek dotyczący reakcji pędu i korzenia na światło.
_________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
Zadanie 16. (0 - 2 pkt.)
Jednolite ubarwienie bydła uwarunkowane allelem A dominuje nad łaciatym, a kolor czarny
uwarunkowany allelem B dominuje nad kolorem czerwonym.
Określ genotypy samca czarnego łaciatego oraz samicy czerwonej łaciatej, jeżeli ich
potomstwo to cielęta czarne i czerwone, wszystkie łaciate.
genotyp samca: ____________________
genotyp samicy: ___________________
Zadanie 17. (0 - 2 pkt.)
Szpik kostny występuje w postaci szpiku żółtego (tłuszczowego), który u dorosłych znajduje
się w jamach szpikowych trzonów kości długich i składa się głównie z komórek tłuszczowych
oraz w postaci szpiku kostnego czerwonego.
Określ rolę czerwonego szpiku kostnego oraz wskaż dwa miejsca w szkielecie człowieka,
które zawierają szpik kostny czerwony.
rola______________________________________________________________________
miejsca występowania:
1. _____________________________
2._____________________________
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 10 z 16
Zadanie 18. (0 - 2 pkt.)
Organem charakterystycznym dla roślin okrytozalążkowych jest owoc. Owoce mogą mieć
różnorodną budowę. Na rysunkach przedstawiono niektóre z nich.
Wymień jedną cechę wspólną przedstawionych typów owoców i określ z czym związana
jest ich budowa.
Cecha wspólna:_____________________________________________________________
Budowa przedstawionych owoców związana jest: _________________________________
__________________________________________________________________________
Zadanie 19. (0 - 1 pkt.)
Poniżej schematycznie przedstawiono zakresy tolerancji na zasolenie i temperaturę
organizmów czterech gatunków oznaczonych numerami I, II, III, IV.
Spośród gatunków I - IV, wybierz ten, który na pewno nie posłuży jako organizm
wskaźnikowy do oceny stanu środowiska ze względu na takie czynniki środowiskowe jak
zasolenie i temperatura. Zaznacz poprawną odpowiedź.
A. IV
B. I
C. III
D. II
https://biologhelp.com/sites/default/files/maturalne/2010-06-pr-29.png
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 11 z 16
Zadanie 20. (0 - 3 pkt.)
Różne uzębienie ssaków jest wyrazem odmiennych przystosowań pokarmowych.
a) Po zapoznaniu się z poniższym rysunkiem, napisz, czy przedstawia on czaszkę
roślinożercy, czy drapieżnika.
Czaszka: ___________________________
b) Wymień dwie różnice w uzębieniu zwierząt roślinożernych i mięsożernych.
1._______________________________________________________________________
2. _______________________________________________________________________
Zadanie 21. (0 - 5 pkt.)
Daltonizm uwarunkowany jest recesywnym allelem d leżącym na chromosomie X.
Prawidłowy allel oznaczany jest jako D.
Na schemacie przedstawiono dziedziczenie daltonizmu w pewnej rodzinie.
A. Zapisz genotyp mężczyzny oznaczonego na schemacie cyfrą 1 i określ, czy jest on
daltonistą. Odpowiedź uzasadnij.
Genotyp mężczyzny 1: ___________________
Czy mężczyzna jest daltonistą? ____________________
Uzasadnienie: _______________________________________________________________
___________________________________________________________________________
https://www.google.pl/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&ved=2ahUKEwi6k77rvvXfAhWR6qQKHZSACUAQjRx6BAgBEAU&url=https://www.skullsunlimited.com/products/real-american-beaver-skull-sm-040&psig=AOvVaw1KLMWM6bVMpfwkH9cc2Dz6&ust=1547837522993049
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 12 z 16
B. Oceń prawdziwość podanych informacji dotyczących dziedziczenia daltonizmu.
Wpisz znak X we właściwej kolumnie tabeli.
lp. informacja prawda fałsz
1. Mężczyzna daltonista przekazuje allel d tylko córkom, a kobieta
nosicielka – tylko synom.
2. Jeśli kobieta jest nosicielką daltonizmu, to każdy jej syn będzie
daltonistą, niezależnie od genotypu ojca.
3. Możliwość wystąpienia choroby u córki kobiety będącej nosicielką
daltonizmu zależy od tego, czy jej ojciec jest daltonistą.
Zadanie 22. (0 - 3 pkt.)
Zapoznaj sie z poniższymi zdaniami dotyczącymi funkcjonowania ekosystemu. Wypisz
numery dwóch zdań, które przedstawiają nieprawdziwe informacje, a następnie
dokonaj ich korekty.
1. Organizmy fotosyntetyzujące przekształcają energię świetlną w energię chemiczną
magazynowaną w związkach organicznych.
2. Destruenci przyśpieszają proces mineralizacji związków nieorganicznych.
3. Im krótszy jest łańcuch troficzny, tym większe są straty energii w jej przepływie
do ostatniego ogniwa.
4. Dzięki organizmom z różnych poziomów troficznych możliwy jest obieg materii
w ekosystemie.
5. W ekosystemie zachodzą nieustannie procesy regulacji, dzięki czemu wszystkie elementy
środowiska utrzymują się na względnie stałym poziomie.
Zdania zawierające nieprawdziwe informacje: ________, _________
Korekta zdania ______________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Korekta zdania ______________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 13 z 16
Zadanie 23. (0 - 4 pkt.)
Schemat przedstawia proces, zachodzący w komórkach żywych organizmów.
A. Podaj nazwę tego procesu oraz miejsce jego zachodzenia w komórce.
________________________________________________________________________
B. Który element na schemacie został przedstawiony jako mRNA, a który jako tRNA?
Zaznacz je i podpisz.
C. Podaj rolę, jaką w tym procesie odgrywają oba związki.
mRNA__________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
tRNA____________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Zadanie 24. (0 - 4 pkt.)
Część chorób dziedzicznych spowodowana jest uszkodzeniem poszczególnych genów.
Uszkodzenia te chorzy dziedziczą po swoich rodzicach.
A. Podaj nazwy chorób genetycznych, których opisy znajdują się poniżej.
1. Jest chorobą warunkowaną przez allel recesywny. W organizmie chorego nie funkcjonuje
jeden z enzymów, w wyniku czego gromadzi się toksyczna substancja uszkadzająca
układ nerwowy, co prowadzi do opóźnienia rozwoju i upośledzenia umysłowego.
Wczesne wykrycie choroby umożliwia zastosowanie specjalnej diety, zapobiegającej
rozwojowi choroby.
______________________________________________
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 14 z 16
2. Przyczyną tej choroby jest mutacja genu kodującego hemoglobinę. Allel warunkujący tę
chorobę jest recesywny. U chorego wytwarzana jest nieprawidłowa hemoglobina, która
ma słabe powinowactwo do tlenu. Krwinki z taką hemoglobiną mają inny kształt, czopują
naczynia krwionośne, a narządy nie otrzymują odpowiedniej ilości tlenu.
______________________________________________
3. Allel warunkujący tę chorobę jest dominujący. Już jeden uszkodzony allel od ojca lub
matki powoduje zachorowanie. Choroba ta objawia się późno, bo dopiero między 35
a 50 rokiem życia, gdy niekorzystny allel najczęściej jest już przekazany potomstwu
chorego. Polega na groźnych dolegliwościach fizycznych, przede wszystkim skurczach
mięśni oraz na zaburzeniach umysłowych prowadzących do chorób psychicznych.
____________________________________________
B. Podaj nazwy dwóch innych chorób genetycznych, spowodowanych uszkodzeniem
pojedynczego genu.
1._________________________________________
2._________________________________________
Zadanie 25. (0 - 2 pkt.)
Dziura ozonowa to zjawisko zmniejszenia się grubości warstwy ozonu w stratosferze,
spowodowanie zmniejszeniem się liczby cząsteczek ozonu na skutek zanieczyszczenia
atmosfery związkami reagującymi z tym gazem.
A. Spośród wymienionych związków wybierz i podkreśl ten, który przyczynia się do
niszczenia ozonosfery.
CO2 metan freony SO2 H2O
B. Napisz, dlaczego zmniejszenie warstwy ozonowej jest zagrożeniem dla człowieka.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
Zadanie 26. (0 - 6 pkt.)
Człowiek jest częścią przyrody i jak wiele innych organizmów wpływa na środowisko,
w którym żyje. Jednak robi to w o wiele większym stopniu niż inne istoty żywe, często
powodując nieodwracalne zmiany w ekosystemach.
Uzupełnij poniższe zdania dotyczące wpływu człowieka na środowisko, wpisując
właściwe słowa tak, aby zdania po wykonaniu tej czynności przedstawiały prawdziwe
informacje.
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 15 z 16
1. ___________________________ to proces polegający na nadmiernym rozwoju roślin
w zbiorniku wodnym, spowodowany dużą ilością nawozów sztucznych spływających
z pól.
2. Zanieczyszczenia wody mogą być naturalne, powstałe np. podczas burzy czy pożaru oraz
antropogeniczne, które dzielimy na: ____________________________, przemysłowe
i rolnicze.
3. _______________________ to gęsta mgła zawierająca zanieczyszczenia powietrza, czyli
pyły, gazy trujące, czy kropelki kwasów.
4. Nasilenie efektu cieplarnianego spowodowane jest nadmierną ilością gazów cieplarnianych
takich jak para wodna, freony, metan i przede wszystkim _________________________
______________________________.
5. W celu poprawy jakości gleby stosuje się ____________________________ , czyli
przywracanie dobrego stanu obszarom zdewastowanym przez człowieka.
6. Od 1966 roku publikowana jest ogólnoświatowa lista gatunków zagrożonych wyginięciem
w formie tak zwanej _______________________________________.
7. ________________________________________ to ponowne wprowadzenie na stare
miejsca bytowania gatunków kiedyś tam żyjących, lecz wcześniej wytępionych.
Konkursy w województwie podkarpackim w roku szkolnym 2018/2019
Strona 16 z 16
BRUDNOPIS