Plan wynikowy nauczania przyrody dla klasy piątej (na 3 godziny w tygodniu)
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Dział 1. Przed wędrówką po Polsce Lekcja 1. Do czego służy skala mapy?
Skala mapy. Skale duże i małe. Skala w postaci ułamka. Dokładność mapy w zależności od skali.
� wyjaśnia pojęcie skali,
� podaje przykłady zastosowania skali w stosunku do różnych przedmiotów i obiektów z życia codziennego,
� odczytuje skalę w legendzie mapy,
� zapisuje skalę liczbową w postaci ułamka.
� wskazuje na podanych przykładach, która skala jest większa, która mniejsza,
� podaje na podstawie skali, ile razy dana odległość została zmniejszona,
� odróżnia mapy w dużej skali od map w małej skali,
� wskazuje obiekty zaznaczone na mapach w dużej i małej skali.
Ćwiczenia: Doskonalenie umiejętności rozróżniania map w małej i dużej skali. Lekcja 2. Oblicz rzeczywistą odległość na podstawie skali
Skala liczbowa, liniowa i mianowana. Obliczanie odległości rzeczywistej na podstawie skali mapy. Obliczanie skali mapy. Rozróżnianie skal dużych i małych na podstawie szczegółów mapy.
� zamienia i zapisuje skalę liczbową na liniową i mianowaną,
� oblicza odległość rzeczywistą, posługując się skalą liniową.
� zamienia skalę liniową i mianowaną na skalę liczbową,
� oblicza odległość rzeczywistą na podstawie każdej skali,
� oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą i odległość na mapie.
Edukacja regionalna –treść nr 2. Do ćwiczeń należy użyć mapy własnego regionu.
Ćwiczenia: Doskonalenie umiejętności posługiwania się skalą, obliczanie skali mapy. Lekcja 3. Jak korzystać z planu miasta?
Plan miasta. Skale, znaki umowne. Orientowanie planu miasta. Zastosowanie planu w codziennym życiu.
� wskazuje plany miast wśród innych map,
� wymienia przykładowe skale, w jakich są rysowane plany miast,
� wskazuje ulice i określa kierunki świata, w których przebiegają, np. z północy na południe,
� odszukuje na planie wymienione punkty
� wymienia sytuacje życiowe, w których plan miasta jest niezbędny,
� podczas lekcji w terenie posługuje się mapą lub planem miasta.
� orientuje plan miasta za pomocą kompasu lub charakterystycznych punktów w terenie,
� planuje trasę wycieczki po mieście z uwzględnieniem najciekawszych punktów lub wytycznych nauczyciela,
� opisuje przebieg podanej trasy, uwzględniając kierunki przebiegu ulic, wymieniając zabytki itp.
Edukacja regionalna –treść nr 2. Do ćwiczeń należy użyć mapy własnego regionu.
Ćwiczenia: Doskonalenie umiejętności czytania planu miasta.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 4. Czym różni się wysokość względna od wysokości bezwzględnej?
Wysokość względna i bezwzględna. Przedstawianie ukształtowania powierzchni Ziemi dawniej i dzisiaj. Poziomica, rysunek poziomicowy form powierzchni Ziemi. Mapa poziomicowa.
� podaje różnice między wysokością względną i bezwzględną,
� rozpoznaje i wskazuje te wysokości na schematycznym rysunku,
� wskazuje na mapie szczyty górskie i odczytuje ich wysokości bezwzględne,
� wyjaśnia pojęcie poziomicy,
� rozpoznaje na podstawie rysunku poziomicowego stok łagodny i stok stromy.
� rozpoznaje i nazywa na podstawie rysunku poziomicowego wszystkie formy terenu,
� odczytuje na mapie poziomicowej wysokości bezwzględne punktów leżących na poziomicach i między poziomicami,
� opisuje ukształtowanie terenu na podstawie rysunku poziomicowego,
� oblicza wysokość względną i bezwzględną na podstawie mapy hipsometrycznej.
Ćwiczenia: Analiza pagórka z zaznaczonymi poziomicami. Lekcja 5. Kolory na mapie hipsometrycznej określają wysokości bezwzględne
Mapa hipsometryczna i mapa ogólnogeograficzna. Skala barw. Ukształtowanie powierzchni przedstawione za pomocą układu barw na mapie. Barwy przedstawiające na mapie niziny, wyżyny i góry. Mapa hipsometryczna Polski.
� wyjaśnia, co oznaczają kolory na mapie hipsometrycznej,
� wymienia kolory, jakimi są oznaczone niziny, wyżyny i góry na mapie hipsometrycznej,
� określa wysokości n.p.m. nizin, wyżyn i gór w Polsce,
� wskazuje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry.
� układa skalę barw dla mapy poziomicowej,
� odczytuje z rysunku poziomicowego formy terenu,
� opisuje ukształtowanie powierzchni terenu danego kraju na podstawie mapy hipsometrycznej,
� ocenia przydatność mapy hipsometrycznej w terenie.
Ćwiczenia: Analiza mapy hipsometrycznej. Lekcja 6. Poznaj różne rodzaje map
Mapa samochodowa. Mapa polityczna. Mapa turystyczna. Mapa krajobrazowa. Mapa tematyczna.
� rozpoznaje i nazywa różne rodzaje map,
� wymienia sytuacje z życia codziennego, w których umiejętność korzystania z map jest niezbędna,
� wyszukuje poszczególne rodzaje map w atlasie do przyrody.
� wymienia informacje, które można odczytać z różnych rodzajów map,
� wybiera potrzebną mapę do opracowania zadanego tematu,
� porównuje różne mapy tego samego terenu pod kątem gospodarki, ukształtowania powierzchni i innych elementów środowiska,
� określa przydatność danej mapy w terenie.
Edukacja regionalna – treść nr 2. Do ćwiczeń należy użyć map własnego regionu.
Ćwiczenia: Doskonalenie umiejętności w odczytywaniu treści z różnych map, np. map zawartych w Atlasie. Przyroda.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 7. Powtórzenie działu „Przed wędrówką po Polsce”
Skala mapy i jej zastosowanie. Plan miasta i jego wykorzystanie. Poziomice i barwy na mapie oraz ich znaczenie.
� rozpoznaje skalę liczbową, mianowaną i liniową,
� odczytuje z planu miasta i lokalizuje wskazane elementy,
� wskazuje wysokość względną i bezwzględną na schemacie,
� odczytuje z rysunku poziomicowego stok łagodny i stok stromy,
� wskazuje na mapie hipsometrycznej obszary nizinne, wyżynne i górskie,
� wymienia barwy, jakimi są zaznaczone na mapie niziny, wyżyny i góry,
� odróżnia i nazywa różne rodzaje map.
� wskazuje mapy w skali dużej i małej,
� zamienia skalę liczbową na liniową i mianowaną oraz odwrotnie,
� oblicza odległość rzeczywistą dzięki skali mapy,
� oblicza skalę mapy na podstawie znanej odległości w terenie,
� orientuje plan miasta,
� wytycza i opisuje trasę wycieczki po mieście,
� wymienia obiekty zaznaczone na mapach w skali dużej i małej,
� odczytuje z mapy poziomicowej wysokość wskazanych punktów,
� opisuje ukształtowanie terenu na podstawie mapy hipsometrycznej,
� układa skalę barw dla mapy poziomicowej,
� wymienia elementy i obiekty zaznaczone na mapach różnych rodzajów,
� wybiera odpowiednią mapę w zależności od zadanego problemu,
� analizuje mapy tematyczne tego samego terenu, wyciąga wnioski.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Dział 2. Polska – moja ojczyzna Lekcja 8. Jakie jest położenie Polski w Europie i w świecie?
Podział świata na kontynenty. Granica między Europą a Azją. Położenie Polski w Europie. Sąsiedzi Polski. Granice Polski – naturalne i sztuczne. Granica morska, wody terytorialne.
� podaje nazwę kontynentu, na którym leży Polska,
� wskazuje Polskę i Europę na globusie i na mapie ściennej świata,
� wymienia państwa graniczące z Polską,
� podaje, że na obszarze Polski krzyżują się szlaki handlowe północ–południe i wschód–zachód.
� wskazuje na mapie i opisuje przebieg granicy między Europą i Azją,
� podaje zarówno pełne nazwy państw graniczących z Polską, jak i kierunki świata, w których przebiega granica,
� wyjaśnia pojęcia: wody terytorialne, granice naturalne i sztuczne,
� uzasadnia, dlaczego przez Polskę przechodzą ważne szlaki komunikacyjne, a dawniej handlowe,
� podaje powierzchnię Polski w tys. km2.
Ćwiczenia: Analiza mapy politycznej Europy i świata Lekcja 9. Poznaj mapę administracyjną Polski
Mapa polityczna Polski. Podział Polski na województwa. Podział województwa na powiaty. Podział powiatu na gminy. Władze samorządowe. Gęstość zaludnienia. Regiony kulturowe Polski.
� omawia strukturę podziału administracyjnego naszego państwa,
� wyjaśnia nazwy: burmistrz, wójt, starosta, wojewoda i przyporządkowuje je do struktury administracyjnej naszego państwa.
� odnajduje na mapie administracyjnej poszczególne województwa,
� oblicza gęstość zaludnienia wybranego regionu naszego państwa,
� wymienia i odnajduje na mapie fizycznej regiony kulturowe Polski,
� charakteryzuje wybrany region kulturowy naszego kraju.
Edukacja regionalna – treść nr 2 i 3.
Ćwiczenia: Doskonalenie odczytywania nazw województw z mapy politycznej Polski. Lekcja 10. Warszawa jest stolicą Polski
Położenie Warszawy na mapie Polski. Liczba ludności. Struktura miasta. Główne zabytki.
� wyjaśnia, na czym polega stołeczność Warszawy,
� określa położenie Warszawy na mapie Polski,
� ogólnie charakteryzuje podział administracyjny Warszawy,
� podaje przykłady miejsc w Warszawie, które warto odwiedzić.
� omawia sieć komunikacyjną Warszawy,
� porównuje Warszawę lewobrzeżną i prawobrzeżną,
� omawia przebieg Traktu Królewskiego.
Ćwiczenia: Ćwiczenia z planem Warszawy. Dyskusja na temat korzyści i wad życia w Warszawie.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 11. Które miasta Polski są największe? Położenie i charakterystyczne cechy największych miast Polski.
Przegląd największych miast Polski. Aglomeracje miejskie.
� wymienia największe miasta Polski,
� wskazuje na mapie największe miasta Polski,
� podaje nazwę województwa, w którym leży wskazane miasto.
� wymienia cechy charakteryzujące największe miasta Polski,
� uzasadnia, dlaczego do największych miast Polski należą: Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Katowice,
� podaje przykłady wielkich zespołów miejsko- -przemysłowych (aglomeracja warszawska, aglomeracja łódzka, Trójmiasto, GOP).
Ćwiczenia: Określanie położenia miast na mapie ściennej i na mapach w atlasie. Lekcja 12. Które miasta Polski są najstarsze?
Najstarsze miasta Polski ośrodkami władzy państwowej i dzielnicowej. Wygląd średniowiecznego miasta. Przegląd najstarszych miast w Polsce.
� wymienia stolice Polski w kolejności chronologicznej,
� wymienia najstarsze miasta Polski,
� wskazuje na mapie najstarsze miasta Polski.
� omawia wygląd średniowiecznego miasta,
� rozpoznaje najważniejsze zabytki w niektórych miastach,
� projektuje wycieczkę po zabytkach wybranego miasta.
Ćwiczenia: Określanie położenia miast na mapie ściennej i na mapie w atlasie. Lekcja 13. W Polsce jest wiele ciekawych miejsc
Kryteria wyboru ciekawych miejsc – przyrodnicze, kulturowe, historyczne. Przegląd wybranych miejsc w okolicy i w Polsce.
� wskazuje na mapie Polski Giżycko, Olsztyn, Grunwald,
� omawia atrakcje turystyczne Wieliczki i Bóbrki,
� określa położenie Rzeszowa i Olsztyna względem własnej miejscowości,
� proponuje odwiedzenie ciekawego miejsca w okolicy i uzasadnia swój wybór.
� rozpoznaje na fotografiach kaplicę św. Kingi w Wieliczce,
� uzasadnia, dlaczego Grunwald i Bóbrka to miejsca, z których Polacy są dumni,
� proponuje odwiedzenie ciekawego miejsca w Polsce i uzasadnia swój wybór, uwzględniając różne kryteria – historyczne, przyrodnicze, kulturowe.
Ćwiczenia: Określanie położenia miejscowości, o których mowa na lekcji, na mapie ściennej i na mapach w atlasie.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 14. Zaplanuj wycieczkę Planowanie wycieczki.
Trasa wycieczki i jej znaczenie z punktu widzenia różnych czynników. Budżet wycieczki. Ekwipunek uczestnika wycieczki. Zasady bezpieczeństwa na wycieczce.
� wymienia zasady właściwego organizowania czasu wolnego i rekreacji,
� wymienia główne czynności związane z organizacją dwudniowej wycieczki klasowej,
� omawia szczegółowo jeden element planu wycieczki,
� wskazuje na mapie turystycznej wybraną trasę wędrówki i odczytuje z mapy potrzebne informacje,
� samodzielnie pakuje się na wycieczkę.
� opisuje większość czynników, które trzeba uwzględnić podczas planowania wycieczki,
� planuje budżet wycieczki,
� wymienia podstawowe zasady bezpieczeństwa w zależności od typu i miejsca wycieczki,
� wymienia skład apteczki na klasową wycieczkę.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 4.
Ćwiczenia: Wypełnianie karty wycieczki związanej z planowaniem wyjazdu. Lekcja 15. Powtórzenie działu „Polska – moja ojczyzna”
Przypomnienie treści z tematów danego działu – przegląd i charakterystyka atrakcji turystycznych Polski.
� wskazuje na mapie położenie Polski w Europie i na świecie,
� podaje nazwy państw, z którymi graniczy Polska,
� wymienia i pokazuje na mapie największe miasta Polski,
� podaje przykłady najstarszych miast Polski,
� wskazuje na mapie Polski miasto będące stolicą jego województwa.
� wyjaśnia, co to znaczy, że część granic Polski stanowią granice naturalne,
� podaje aktualną liczbę województw w Polsce,
� rozpoznaje najważniejsze zabytki w wybranych miastach,
� projektuje wycieczkę po zabytkach wybranego miasta,
� podaje możliwości korzystania z przewodników turystycznych w planowaniu wycieczki.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Dział 3. Krainy Polski Lekcja 16. Krajobrazy Polski są zróżnicowane
Pasy krajobrazowe w Polsce. Pas Pobrzeży. Pas Pojezierzy. Pas Nizin Środkowopolskich. Pas Wyżyn. Pas Gór. Krainy geograficzne.
� nazywa i wskazuje na mapie Polski pasy krajobrazowe,
� wyjaśnia pojęcie: kraina geograficzna,
� zapisuje poprawnie nazwy krain geograficznych (wielką literą).
� wymienia cechy charakterystyczne każdego pasa krajobrazowego,
� określa położenie pasa krajobrazowego względem pozostałych,
� podaje różnice pomiędzy poszczególnymi pasami krajobrazowymi,
� rozpoznaje pasy krajobrazowe na podstawie opisu.
Ćwiczenie: Analiza mapy krajobrazowej Polski. Lekcja 17. Sposoby ochrony przyrody są różne
Zagrożenie gatunków. Ochrona gatunkowa organizmów. Obszary chronione: parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody.
� podaje przykłady gatunków objętych ochroną,
� wyjaśnia, w jakim celu tworzy się parki narodowe,
� wskazuje parki narodowe na mapie ochrony przyrody,
� określa, czym jest rezerwat przyrody,
� podaje przykład pomnika przyrody w pobliżu szkoły.
� wymienia przyczyny zagrożenia gatunków,
� charakteryzuje wybrany park narodowy,
� porównuje różne rodzaje obszarów chronionych.
Edukacja ekologiczna – treść nr 5.
Ćwiczenia: Porównanie różnych rodzajów obszarów chronionych. Lekcja 18. Bałtyk jest morzem wewnątrzkontynentalnym
Morze wewnątrzkontynentalne. Cieśniny Duńskie. Zasolenie Morza Bałtyckiego. Życie w Morzu Bałtyckim. Organizmy z pogranicza lądu i morza.
� wskazuje Morze Bałtyckie wraz z Polską na mapie świata i Europy,
� wskazuje na mapie Europy drogę morską z Morza Bałtyckiego na Morze Północne,
� uzasadnia, dlaczego Morze Bałtyckie nazywamy morzem wewnątrzkontynentalnym,
� odczytuje z mapy nazwy państw leżących nad Bałtykiem,
� wymienia organizmy charakterystyczne dla Morza Bałtyckiego.
� wyjaśnia przyczyny niewielkiego zasolenia Morza Bałtyckiego,
� na schemacie przedsta-wiającym głębokość morza wskazuje miejsce występo-wania trawy morskiej, morszczynu i widlika,
� wyjaśnia, dlaczego w morzu Bałtyckim żyje wiele organizmów słodkowodnych,
� omawia zwyczaje rozrodcze ciernika lub igliczni,
� uzasadnia, dlaczego betonowanie brzegów morskich źle wpływa na organizmy żyjące w Bałtyku.
Ćwiczenia: Określanie położenia własnej miejscowości względem Morza Bałtyckiego. Rozpoznawanie pospolitych organizmów żyjących w Bałtyku. Projekcja filmu pt. Bałtyk (Wydawnictwo Naukowe PWN).
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 19. W krajobrazie nadmorskim występują wydmy
Wysokie i niskie wybrzeża nad Morzem Bałtyckim. Roślinność wydm. Zasady zachowania się nad morzem. Żuławy Wiślane.
� wskazuje na mapie i nazywa krainy geograficzne należące do pasa pobrzeży,
� rozpoznaje na schemacie i nazywa wybrzeże klifowe (wysokie) i niskie,
� wymienia rośliny charakterystyczne dla wydm,
� wyjaśnia rolę roślin wydmowych w utrzymaniu piasku,
� opisuje bezpieczne miejsca do kąpieli w morzu,
� omawia zasady zachowania się podczas kąpieli w morzu.
� wyjaśnia, dlaczego wybrzeże klifowe cofa się,
� omawia, jak powstają mierzeje i jeziora przybrzeżne,
� wyjaśnia, jak powstały Żuławy Wiślane,
� uzasadnia konieczność przestrzegania zakazu chodzenia po wydmach i niszczenia roślinności.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 2. Jeżeli szkoła znajduje się w tym pasie krajobrazowym, edukacja regionalna –treść nr 1 i 2. Edukacja ekologiczna – treść nr 5.
Ćwiczenia: Układanie zasad zachowania obowiązujących nad morzem. Rozpoznawanie organizmów lądowych związanych z Morzem Bałtyckim.
Lekcja 20. Krajobraz pojezierzy jest pagórkowaty
Krainy geograficzne pasa pojezierzy. Krajobrazy naturalne na pojezierzach. Znaczenie gospodarcze i turystyczne pojezierzy.
� wskazuje na mapie hipsometrycznej Polski pas pojezierzy,
� wymienia nazwy krain geograficznych wchodzących w skład pojezierzy,
� wyjaśnia, dlaczego pojezierza mogą być nazywane „rajem dla turystów”,
� wymienia dyscypliny sportowe uprawiane na pojezierzach.
� wyjaśnia, dlaczego na pojezierzach występuje tak dużo jezior,
� wyjaśnia, co oznacza pojęcie „krajobrazy naturalne”, dlaczego występują one na pojezierzach,
� omawia znaczenie gospodarcze pojezierzy,
� analizuje problemy degradacji środowiska naturalnego, wskazuje przyczyny i związek z formami działalności człowieka.
Jeżeli szkoła znajduje się w tym pasie krajobrazowym, edukacja regionalna – treść nr 1 i 2. Edukacja ekologiczna – treść nr 4.
Ćwiczenia: Analiza fotografii przedstawiających krajobraz pasa pojezierzy.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 21. Krajobraz Nizin Środkowopolskich jest równinny
Krainy geograficzne Pasa Nizin Środkowopolskich. Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska, Nizina Podlaska i Polesie Lubelskie. Największe polskie rzeki.
� odczytuje z mapy i wskazuje krainy geograficzne należące do pasa nizin,
� lokalizuje pas nizin na mapie Polski, określając „na południe od…, na północ od…”
� wymienia różnice między krajobrazami pojezierzy i nizin.
� wymienia różnice krajobrazowe między nizinami,
� opisuje dokładnie wskazaną nizinę na podstawie analizy map tematycznych,
� ocenia znaczenie gospodarcze danej niziny w skali kraju.
Jeżeli szkoła znajduje się w tym pasie krajobrazowym, korelacja z edukacją regionalną – treść nr 1 i 2.
Ćwiczenia: Analiza map tematycznych prezentujących Niziny Środkowopolskie. Lekcja 22. Nizina Mazowiecka jest największą polską niziną
Nizina Mazowiecka. Położenie. Rzeki. Kotlina Warszawska. Gospodarka.
� wskazuje Nizinę Mazowiecką na mapie,
� omawia położenie Niziny Mazowieckiej na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski,
� odczytuje po 1–3 informacje o Nizinie Mazowieckiej z każdej mapy.
� omawia czynniki, które ukształtowały obszar Niziny Mazowieckiej,
� czyta, porównuje i interpretuje mapy tematyczne danego regionu,
� rozpoznaje krainę geograficzną na podstawie opisu.
Edukacja regionalna – treść nr 1 i 2. Na przykładzie lekcji o Nizinie Mazowieckiej nauczyciel może poprowadzić lekcję o swoim regionie. Cele lekcji, metody pracy, środki dydaktyczne będą takie same jak dotyczące Niziny Mazowieckiej.
Ćwiczenia: Analiza map tematycznych prezentujących Nizinę Mazowiecką. Lekcja 23. Przyroda pojezierzy i nizin wymaga ochrony
Przyroda pojezierzy i nizin. Obszary wodne i błotne. Parki narodowe pojezierzy i nizin.
� podaje przykłady zwierząt, których życie związane jest z jeziorami lub rzekami,
� wyjaśnia, dlaczego pojezierza są atrakcyjne dla turystów,
� wskazuje na mapie ochrony przyrody parki narodowe położone na pojezierzach i nizinach,
� wskazuje na mapie bieg Bugu, Narwi i Biebrzy.
� uzasadnia konieczność ochrony obszarów podmokłych,
� krótko charakteryzuje parki narodowe: Wigierski, Narwiański i Biebrzański.
Edukacja ekologiczna – treść nr 5.
Ćwiczenia: Analiza wydawnictw prezentujących parki narodowe pojezierzy
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 24. Wyżyna Lubelska jest przykładem krajobrazu rolniczego
Wyżyna Lubelska. Położenie. Krajobraz. Gleby. Rolnictwo. Przemysł spożywczy.
� wymienia krainy należące do pasa wyżyn (na podstawie mapy),
� wskazuje na mapie Wyżynę Lubelską,
� podaje, że na Wyżynie Lubelskiej dobrze rozwija się rolnictwo,
� wymienia 2–3 rośliny uprawiane na Wyżynie Lubelskiej.
� na podstawie mapy charakteryzuje warunki przyrodnicze Wyżyny Lubelskiej,
� charakteryzuje przyczyny intensywnego rozwoju rolnictwa na Wyżynie Lubelskiej,
� wyjaśnia, dlaczego na Wyżynie Lubelskiej rozwinął się głównie przemysł spożywczy,
� ocenia znaczenie Wyżyny Lubelskiej dla gospodarki kraju.
Jeżeli szkoła jest położona na Wyżynie Lubelskiej, edukacja regionalna – treść nr 1 i 2.
Ćwiczenia: Analiza zależności między warunkami glebowymi i klimatycznymi, a rozwojem przemysłu spożywczego.
Lekcja 25. Wyżyna Śląska jest przykładem krajobrazu przemysłowo-miejskiego
Wyżyna Śląska. Bogactwa mineralne. Znaczenie węgla kamiennego. Rozwój przemysłu. Obecny krajobraz. Zanieczyszczenie środowiska.
� wskazuje na mapie Wyżynę Śląską,
� wymienia podstawowe surowce mineralne występujące na Wyżynie Śląskiej,
� podaje cechy charakterystyczne krajobrazu przemysłowo-miejskiego,
� podaje przyczyny zniszczenia środowiska przyrodniczego na Wyżynie Śląskiej.
� charakteryzuje przyczyny powstania Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego,
� ocenia znaczenie gospodarcze Wyżyny Śląskiej dla całego kraju,
� ocenia szanse i zagrożenia mieszkańców Wyżyny Śląskiej,
� opisuje Wyżynę Śląską na podstawie map tematycznych.
Jeżeli szkoła jest położona na Wyżynie Śląskiej, edukacja regionalna – treść nr 1 i 2. Edukacja ekologiczna – treść nr 4.
Ćwiczenia: Analiza ilustracji przedstawiających degradację środowiska naturalnego Wyżyny Śląskiej. Lekcja 26. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest zbudowana ze skał wapiennych
Wyżyna Krakowsko- -Częstochowska. Krajobraz. Obszary chronione, turystyczne i rekreacyjne.
� wskazuje na mapie Wyżynę Krakowsko-Częstochowską,
� wskazuje na mapie główne miasta Jury: Kraków i Częstochowę,
� określa położenie Ojcowskiego Parku Narodowego.
� omawia pochodzenie skał wapiennych,
� opisuje krajobraz Wyżyny Krakowsko- -Częstochowskiej,
� uzasadnia, dlaczego utworzono Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych,
� przedstawia walory turystyczne i rekreacyjne Jury.
Edukacja ekologiczna – treść nr 5.
Ćwiczenia: Obserwacja okazów skał wapiennych.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 27. Góry Świętokrzyskie są bardzo stare
Góry Świętokrzyskie. Położenie i wygląd. Kolebka polskiego górnictwa i hutnictwa. Świętokrzyski Park Narodowy.
� wskazuje na mapie Góry Świętokrzyskie,
� podaje, w jakim pasie krajobrazowym leżą Góry Świętokrzyskie,
� odczytuje z mapy podstawowe informacje o Górach Świętokrzyskich.
� wyjaśnia, dlaczego dzisiaj Góry Świętokrzyskie są niskie,
� wyjaśnia, w jaki sposób powstają gołoborza,
� uzasadnia określenie „Góry Świętokrzyskie są kolebką polskiego górnictwa i hutnictwa”,
� ocenia Góry Świętokrzyskie pod względem atrakcyjności turystycznej.
Jeżeli szkoła położona jest w Górach Świętokrzyskich, edukacja regionalna – treść nr 1 i 2.
Ćwiczenia: Analiza map i wydawnictw prezentujących Świętokrzyski Park Narodowy. Lekcja 28. Sudety leżą w południowo-zachodniej Polsce
Sudety. Położenie i pasma górskie wchodzące w skład Sudetów. Karkonosze. Pogoda w górach. Ludność i gospodarka Sudetów. Degradacja przyrodnicza.
� wskazuje na mapie Sudety,
� wymienia pasma górskie wchodzące w skład Sudetów,
� wymienia surowce mineralne występujące w Sudetach,
� omawia przyczyny zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego Sudetów.
� wyjaśnia przyczyny zmiany roślinności wraz z wysokością,
� analizuje walory turystyczne Sudetów,
� ocenia znaczenie gospodarcze Sudetów dla kraju.
Jeżeli szkoła położona jest w Sudetach, edukacja regionalna – treść nr 1 i 2. Edukacja ekologiczna – treść nr 1 i 4.
Ćwiczenia: Analiza fotografii prezentujących różnorodność krajobrazów w Sudetach. Lekcja 29. Tatry są przykładem gór wysokich
Tatry. Położenie, krajobraz Tatr Wysokich i Zachodnich. Piętra roślinne. Tatrzański Park Narodowy. Zasady zachowania się w górach.
� wskazuje Tatry na mapie Polski,
� określa położenie Tatr względem własnej miejscowości,
� charakteryzuje krajobraz Tatr Wysokich i Zachodnich,
� nazywa piętra roślinne w Tatrach,
� wymienia rośliny charakterystyczne dla danego piętra,
� podaje podstawowe zasady bezpieczeństwa obowiązujące w górach podczas wycieczek.
� charakteryzuje piętra roślinne w Tatrach Wysokich,
� tłumaczy różnice w krajobrazie Tatr Wysokich i Zachodnich,
� omawia Tatrzański Park Narodowy.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 2.
Ćwiczenia: Określanie położenia własnej miejscowości względem Tatr; przyporządkowywanie organizmów do właściwych pięter górskich; opracowanie zasad zachowania się w górach.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 30. Powtórzenie działu „Krainy Polski”
Przypomnienie treści z tematów danego działu – przegląd i charakterystyka krain geograficznych z różnych pasów krajobrazowych wzdłuż biegu Wisły.
� wskazuje na mapie pasy krajobrazowe i krainy geograficzne Polski,
� określa położenie danej krainy, posługując się kierunkami świata,
� wymienia główne cechy krajobrazowe danej krainy geograficznej,
� odczytuje proste informacje z mapy ogólnogeograficznej Polski i z map krajobrazowych,
� nazywa piętra roślinne w Tatrach, � wskazuje na mapie swój region i podaje podstawowe jego cechy.
.
� charakteryzuje każdą z krain geograficznych,
� porównuje warunki naturalne i gospodarkę krain geograficznych Polski,
� ocenia znaczenie danej krainy geograficznej pod względem gospodarczym i turystycznym,
� charakteryzuje warunki naturalne i gospodarkę swego regionu.
Edukacja regionalna – treść nr 1 i 2.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Dział 4. Polska – państwo w Europie
Lekcja 31. Naszymi północnymi i wschodnimi sąsiadami są: Rosja, Litwa, Białoruś i Ukraina
Sąsiedzi z północy i wschodu: Rosja, Litwa, Białoruś, Ukraina.
� wskazuje na mapie granice między Polską a Rosją, Litwą, Białorusią i Ukrainą,
� wskazuje na mapie stolice tych państw.
� wymienia oficjalne nazwy Białorusi, Litwy, Rosji, Ukrainy,
� na podstawie mapy charakteryzuje krajobraz północnych, północno- -wschodnich i wschodnich sąsiadów Polski,
� odróżnia flagi Białorusi, Litwy, Rosji, i Ukrainy,
� wyjaśnia, co to są euroregiony i po co zostały utworzone.
Edukacja ekologiczna – treść nr 4.
Ćwiczenia: Praca z mapą ścienną i mapą w atlasie. Określanie położenia północnych, północno-wschodnich i wschodnich granic Polski.
Lekcja 32. Naszymi południowymi sąsiadami są: Słowacja i Czechy
Słowacja i Czechy. Oficjalna nazwa państw. Warunki naturalne. Stolice. Walory turystyczne.
� określa położenie Słowacji i Czech, wskazuje te państwa na mapie,
� wskazuje na mapie stolice tych państw,
� wymienia oficjalne nazwy Słowacji i Czech,
� wymienia główne atrakcje turystyczne Słowacji i Czech.
� odróżnia flagi Słowacji i Czech,
� na podstawie mapy charakteryzuje krajobraz południowych sąsiadów Polski,
� omawia ciekawe pod względem turystycznym miejsca Słowacji i Czech.
Ćwiczenia: Praca z mapą ścienną i mapą w atlasie: określanie położenia południowych i południowo- -zachodnich granic Polski; odczytywanie z mapy podstawowych informacji na temat Słowacji i Czech; analiza zdjęć, pocztówek, folderów ze Słowacji i Czech.
Lekcja 33. Naszymi zachodnimi sąsiadami są Niemcy
Niemcy. Pełna nazwa państwa. Warunki naturalne. Stolica i główne rzeki. Walory turystyczne.
� wskazuje Niemcy na mapie Europy, pokazuje przebieg granicy polsko-niemieckiej,
� wskazuje na mapie stolicę Niemiec i podaje jej nazwę,
� odczytuje z mapy ogólnogeograficznej proste informacje dotyczące Niemiec,
� podaje najważniejsze informacje o środowisku przyrodniczym Niemiec.
� charakteryzuje Niemcy pod względem przyrodniczym i turystycznym,
� odczytuje i analizuje informacje o Niemczech z różnych map,
� wymienia ważne miasta i podaje ich znaczenie,
Ćwiczenia: Analiza mapy ogólnogeograficznej Niemiec.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 34. Francja i Wielka Brytania są dużymi państwami Europy
Wielka Brytania i Francja. Pełna nazwa kraju. Położenie geograficzne. Stolice i główne rzeki. Zabytki. Atrakcje turystyczne.
� wskazuje na mapie Europy położenie Francji,
� wyjaśnia, że Wielka Brytania to nazwa kraju składającego się z Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej,
� wskazuje na mapie fizycznej te części Wielkiej Brytanii,
� wymienia stolice Francji i Wielkiej Brytanii.
� na podstawie mapy charakteryzuje krajobraz Francji i Wielkiej Brytanii,
� wymienia nazwy rzek przepływających przez stolice obu krajów, wskazuje ich bieg na mapie,
� podaje przykłady trzech ciekawych atrakcji turystycznych, które można obejrzeć w obu krajach.
Edukacja czytelnicza i medialna – treść nr 10.
Ćwiczenia: Praca z mapą ścienną i mapą w atlasie; określanie państw sąsiadujących z Francją i miast leżących nad Sekwaną i Tamizą.
Lekcja 35. Państwa Europy Południowej leżą nad Morzem Śródziemnym
Państwa Europy Południowej. Położenie geograficzne, wielkość i ukształtowanie powierzchni Włoch i Hiszpanii. Główne zabytki.
� wskazuje na mapie Europy państwa leżące nad Morzem Śródziemnym,
� odczytuje dane z diagramu klimatycznego,
� wymienia najważniejsze atrakcje turystyczne, dla których warto odwiedzić Włochy i Hiszpanię,
� podaje stolice Włoch i Hiszpanii.
� omawia najważniejsze zabytki Włoch i Hiszpanii,
� charakteryzuje ukształtowanie terenu Włoch i Hiszpanii,
� porównuje Włochy, Hiszpanię i Polskę pod względem wielkości i liczby ludności.
Ćwiczenia: Analiza map, zdjęć, pocztówek, folderów z Włoch i Hiszpanii. Lekcja 36. Państwa skandynawskie leżą na północy Europy
Państwa północnej Europy. Warunki naturalne. Stolice państw. Walory turystyczne. Główne zabytki. Sławni ludzie.
� określa położenie państw skandynawskich i wskazuje je na mapie Europy,
� nazywa i wskazuje na mapie stolice tych państw,
� wymienia główne atrakcje turystyczne państw skandynawskich.
� wymienia oficjalne nazwy poszczególnych państw skandynawskich,
� podaje przykłady sławnych postaci pochodzących z państw skandynawskich,
� omawia ciekawe pod względem turystycznym miejsca i obiekty państw skandynawskich.
Ćwiczenia: Praca z mapą ścienną i mapą w atlasie: określanie położenia państw skandynawskich; odczytywanie z mapy podstawowych informacji na temat państw skandynawskich; analiza zdjęć, pocztówek, folderów prezentujących państwa skandynawskie.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 37. Europa się jednoczy
Mapa polityczna Europy. Unia Europejska. Kraje członkowskie Unii. Znaczenie wspólnej Europy. Waluta euro.
� podaje nazwy co najmniej pięciu państw wchodzących w skład UE,
� opisuje flagę UE,
� wymienia dwa powody powstania UE,
� nazywa walutę UE i przelicza ją na złotówki po kursie podanym przez nauczyciela.
� wyjaśnia, co to jest Unia Europejska,
� wymienia trzy korzyści wejścia Polski do UE,
� podaje argumenty i prowadzi dyskusję na temat znaczenia przystąpienia Polski do UE.
Edukacja czytelnicza i medialna – treść nr 4.
Ćwiczenia: Praca z mapą ścienną i mapą w atlasie: odszukiwanie państw Unii Europejskiej na mapie politycznej Europy.
Lekcja 38. Powtórzenie działu „Polska – państwo w Europie”
� wskazuje na mapie państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice,
� wskazuje na mapie inne państwa europejskie, ich stolice i kraje z nimi graniczące,
� podaje pełne nazwy państw graniczących z Polską.
� wskazuje na mapie państwa położone na półwyspach, bez dostępu do morza, wyspiarskie, skandynawskie,
� porównuje krajobrazy państw na podstawie mapy ogólnogeograficznej,
� podaje przykłady najsławniejszych zabytków w wybranych krajach Europy,
� uzasadnia popularność sportów zimowych w krajach skandynawskich,
� wyjaśnia, dlaczego powstała Unia Europejska.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Dział 5. Mój organizm
Lekcja 39. Ciało człowieka działa jak precyzyjny mechanizm
Hierarchiczna struktura organizmu człowieka. Komórki, narządy i układy narządów.
� podaje przykłady narządów organizmu człowieka i ich funkcji,
� omawia hierarchiczność budowy organizmu,
� wskazuje, że podstawowym elementem budującym organizm jest komórka.
� podaje przykłady układów narządów i ich funkcji,
� przedstawia szczególną rolę układu nerwowego,
� rozpoznaje położenie wybranych narządów na rysunkach anatomicznych,
� wyjaśnia pojęcie „tkanka”, podaje przykłady tkanek.
Ćwiczenia: Obserwacje mikroskopowe krwi i tkanki mięśniowej gładkiej ssaka.
Lekcja 40. Skóra chroni organizm
Budowa, funkcje i higiena skóry.
� wyjaśnia, na czym polega rola skóry,
� wprowadza w życie podstawowe zasady higieny skóry,
� uzasadnia, dlaczego o skórę należy dbać.
� omawia reakcje skóry na zmiany temperatury otoczenia,
� podaje, w jaki sposób można zbadać rozmieszczenie ciałek czuciowych w skórze.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 1.
Ćwiczenia: Badanie rozmieszczenia ciałek czuciowych w skórze (karta pracy nr 3 z CD-ROM-u dla nauczyciela).
Lekcja 41. Mięśnie, kości i stawy umożliwiają poruszanie się
Szkielet. Funkcje w organizmie. Główne części szkieletu. Połączenia kości. Mięśnie.
� wymienia funkcje szkieletu,
� wskazuje na planszy podstawowe części szkieletu,
� określa rolę układu mięśniowego w organizmie,
� wskazuje dwa przeciwstawnie działające mięśnie, np. zginacz i prostownik przedramienia,
� wskazuje na modelu szkieletu człowieka rodzaje połączeń kości.
� wymienia elementy składowe szkieletu człowieka,
� wskazuje główne mięśnie organizmu człowieka,
� uzasadnia, że mięśnie muszą pracować parami,
� omawia budowę i funkcjonowanie stawu.
Ćwiczenia: Wskazywanie na modelu części szkieletu człowieka i rodzajów stawów; analiza ryciny przedstawiającej budowę stawu; ćwiczenia zawarte w karcie pracy nr 4 i nr 5. Projekcja filmu pt. Szkielet.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 42. W układzie pokarmowym jest trawione pożywienie
Budowa układu pokarmowego. Trawienie pokarmów. Wchłanianie i transport do komórek.
� określa, do czego jest potrzebny układ pokarmowy,
� na schematach budowy układu pokarmowego wskazuje i nazywa najważniejsze narządy,
� omawia rolę krwi w odżywianiu komórek.
� omawia ogólnie przebieg procesów zachodzących w przewodzie pokarmowym,
� wskazuje, które procesy i dlaczego są przemianami chemicznymi, a które fizycznymi.
Ćwiczenia: Trawienie skrobi przez ślinę.
Lekcja 43. Układ oddechowy zapewnia wymianę gazową
Budowa i rola układu oddechowego. Higiena układu oddechowego.
� określa rolę układu oddechowego,
� wymienia podstawowe zasady dbałości o układ oddechowy,
� wskazuje na schemacie i nazywa narządy budujące układ oddechowy.
� uzasadnia, dlaczego oddychanie przez nos jest zdrowsze niż przez usta,
� przedstawia rolę krtani,
� omawia rolę płuc w powiązaniu z ich budową.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 1.
Ćwiczenia: Obserwacja mikroskopowa pęcherzyków płucnych.
Lekcja 44. Krew jest życiodajnym płynem krążącym dzięki sercu
Krążenie krwi jako warunek życia człowieka. Funkcje krwi. Rola serca i naczyń krwionośnych.
� wymienia główne funkcje krwi,
� określa rolę serca,
� krótko charakteryzuje rodzaje naczyń krwionośnych.
� uzasadnia, że krążenie krwi jest warunkiem życia człowieka,
� omawia przepływ krwi w sercu, z uwzględnieniem roli zastawek.
Ćwiczenia: Projekcja filmu pt. Praca zastawek serca.
Lekcja 45. Układ nerwowy kieruje organizmem
Układ nerwowy. Podział, funkcja. Budowa komórki nerwowej. Reakcje odruchowe.
� omawia ogólną budowę układu nerwowego,
� uzasadnia, że mózg jest najważniejszym narządem naszego ciała,
� nazywa elementy budowy komórki nerwowej,
� nazywa, korzystając z planszy, części mózgu człowieka.
� wskazuje przystosowanie budowy komórki nerwowej do pełnionej funkcji,
� wskazuje na schemacie przebieg reakcji odruchowej,
� wyjaśnia, jakie znaczenie mają reakcje odruchowe dla organizmu,
� uzasadnia, dlaczego nie mamy wpływu na wiele reakcji odruchowych.
Ćwiczenia: Analiza reakcji odruchowej kolana oraz zwężania się i rozszerzania źrenicy oka; analiza ryciny przedstawiającej układ nerwowy człowieka oraz komórkę nerwową.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 46. Poznaj właściwości światła
Źródła światła. Właściwości światła. Odbicie światła, załamanie światła. Rodzaje soczewek
� wymienia źródła światła,
� opisuje właściwości światła na wybranych przez siebie przykładach,
� proponuje doświadczenie pokazujące załamanie światła na granicy dwóch ośrodków.
� wyjaśnia, na czym polega odbicie światła,
� odróżnia ciała, które są źródłami światła, a które jedynie odbijają światło,
� podaje przykłady ośrodków, na granicy których można obserwować załamanie światła,
� dzieli soczewki ze względu na ich kształt i opisuje ich własności.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 1 i 2.
Ćwiczenia: Zadania z karty pracy nr 6 Oglądamy przedmiot w wodzie oraz karty pracy nr 7 Budujemy zegar słoneczny. Prezentowanie za pomocą rzutnika pisma, jak soczewka skupiająca skupia promienie świetlne, a soczewka rozpraszająca je rozprasza.
Lekcja 47. Oko odbiera wrażenia świetlne
Oko. Budowa, funkcje. Wady wzroku, korekta za pomocą soczewek.
� określa funkcje oka jako narządu zmysłu,
� wskazuje części oka na modelu lub planszy,
� podaje podstawowe funkcje wskazanych elementów oka,
� wskazuje podstawowe zasady dbałości o wzrok.
� wyjaśnia powstawanie obrazu na siatkówce,
� wskazuje rolę mózgu w odbieraniu wrażeń świetlnych ze środowiska,
� wyjaśnia, na czym polega praca okulisty i optyka.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 1 i 2.
Ćwiczenia: Analiza budowy oka przedstawionego na planszy lub modelu. Omówienie ćwiczenia zamieszczonego w karcie pracy nr 8 Sprawdź, w jaki sposób oko wytwarza obraz, a także nr 9 Złudzenia wzrokowe – czy nasze oczy są niedoskonałe.
Lekcja 48. Dźwięki są wokół nas
Powstawanie dźwięków. Rodzaje dźwięków. Prędkość dźwięku. Rozchodzenie się dźwięków. Wpływ budowy ucha na rozpoznawanie różnych rodzajów dźwięków.
� wymienia źródła dźwięków wokół nas,
� wyszukuje z otoczenia ciała, które drgając, wytwarzają dźwięki,
� podaje przykłady świadczące o tym, że w różnych ośrodkach dźwięki rozchodzą się z różnymi prędkościami,
� podaje sposoby zabezpieczania się przed dźwiękami o dużym natężeniu.
� opisuje warunek rozchodzenia się dźwięku w danym ośrodku,
� wyjaśnia, od czego zależy prędkość rozchodzenia się dźwięków w różnych substancjach (ośrodkach),
� wymienia przykłady dźwięków o różnym natężeniu.
Ćwiczenia: Różne sposoby wytwarzania dźwięków w otaczającej nas przyrodzie. Wyszukiwanie źródeł dźwięków dochodzących do pracowni przyrodniczej z zewnątrz klasy.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 49. Ucho odbiera wrażenia dźwiękowe
Ucho. Budowa i funkcja. � wymienia części ucha,
� wskazuje na modelu lub planszy elementy ucha,
� wskazuje podstawowe zasady dbałości o słuch.
� wymienia w prawidłowej kolejności poszczególne części ucha, które zostają wprowadzone w drgania pod wpływem fali dźwiękowej,
� określa funkcję ucha jako narządu słuchu i równowagi,
� uzasadnia, dlaczego nie należy słuchać zbyt głośnej muzyki.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 1 i 2.
Ćwiczenia: Analiza budowy ucha przedstawionego na planszy lub modelu; omówienie ćwiczenia zamieszczonego w karcie pracy nr 11 Czy można wspomóc ucho, aby lepiej słyszało?
Lekcja 50. Układy rozrodcze umożliwiają wydawanie na świat potomstwa
Układ rozrodczy żeński i męski. Budowa, funkcja. Różnica w budowie komórek rozrodczych.
� wskazuje różnice w budowie komórki jajowej i plemnika,
� nazywa poszczególne elementy budowy układu rozrodczego kobiety i mężczyzny,
� określa rolę układu rozrodczego kobiety i mężczyzny.
� wskazuje na planszy rozmieszczenie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny,
� określa rolę poszczególnych narządów w układach rozrodczych.
Wychowanie do życia w rodzinie – treść nr 4.
Ćwiczenia: Analiza budowy układów rozrodczych przedstawionych na planszy lub foliogramie; obserwacje fotografii plemników i komórek jajowych.
Lekcja 51. Rozwój zarodkowy i płodowy człowieka przebiega w organizmie matki
Miejsce powstawania plemników i komórek jajowych. Zapłodnienie. Rozwój zarodkowy i płodowy.
� określa miejsce powstawania plemników i komórek jajowych,
� wyjaśnia, co to jest zapłodnienie,
� przedstawia za pomocą schematycznego rysunku moment zapłodnienia,
� wyjaśnia, co to jest pępowina, poród,
� wskazuje na planszy miejsce zapłodnienia i dalszą drogę zapłodnionej komórki jajowej.
� wyjaśnia, dlaczego do komórki jajowej wnika tylko jeden plemnik,
� wyjaśnia, co to jest ciąża, zarodek, płód, łożysko,
� podaje przykłady świadczące o tym, że dziecko w łonie matki się rozwija.
Wychowanie do życia w rodzinie – treść nr 5.
Ćwiczenia: Projekcja fragmentów filmu pt. Widziane z ukrycia. Inscenizacja połączona z prezentacją rozwoju zarodka i płodu w kolejnych miesiącach ciąży.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 52. W życiu człowieka wyróżnia się kilka etapów
Etapy rozwojowe człowieka po urodzeniu.
� wymienia etapy rozwojowe człowieka po urodzeniu,
� wykazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju.
� rozpoznaje na podstawie opisu i fotografii etap rozwojowy człowieka,
� podaje charakterystykę etapów rozwojowych człowieka.
Ćwiczenia: Rozpoznawanie etapu rozwojowego osoby przedstawionej na zdjęciu; porządkowanie zdjęć zgodnie z wzrastającymi etapami rozwoju osób przedstawionych na tych zdjęciach.
Lekcja 53. Jakie zmiany zachodzą w okresie dojrzewania?
Dojrzewanie płciowe. Zmiany zachodzące w organizmach dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania.
� wyjaśnia, na czym polega dojrzewanie dziewcząt i chłopców,
� omawia zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania,
� wskazuje czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie na rozwój organizmu w okresie dojrzewania.
� wyjaśnia, co oznacza termin „dojrzewanie płciowe”,
� charakteryzuje etap dojrzewania.
Wychowanie do życia w rodzinie – treść nr 7.
Ćwiczenia: Projekcja filmu pt. Chłopcy. Przemiany wieku dojrzewania oraz Dziewczęta. Przemiany wieku dojrzewania; doświadczenie zamieszczone w karcie pracy z zeszytu ćwiczeń Modelowanie zmian zachodzących w krtani podczas mutacji
Lekcja 54. Powtórzenie działu „Mój organizm”
Porównanie budowy i roli poznanych układów wewnętrznych oraz skóry. Hierarchiczna struktura organizmu.
� określa rolę poznanych układów narządów oraz skóry,
� na planszach wskazuje najważniejsze narządy wchodzące w skład poznanych układów,
� wyjaśnia hierarchiczność struktury organizmu: komórka – tkanka – narząd – układ narządów.
� określa rolę wybranych narządów w ciele człowieka,
� podaje przykłady współpracy między układami narządów,
� na podstawie rycin rozpoznaje niektóre rodzaje komórek budujących ciało człowieka, omawia ich budowę w powiązaniu z funkcją.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Dział 6. Moje zdrowie
Lekcja 55. Jak zdrowo się odżywiać?
Rola składników pokarmowych. Zasady prawidłowego żywienia. Zróżnicowanie potrzeb żywieniowych. Planowanie jadłospisów.
� uzasadnia celowość stosowania zasad prawidłowego żywienia,
� wyjaśnia, w jakim celu człowiek się odżywia,
� podaje podstawowe zasady dotyczące zakupu i przechowywania produktów pokarmowych oraz przygotowywania posiłków.
� wymienia podstawowe składniki pokarmów i ich funkcje,
� wskazuje przykłady produktów o dużej zawartości: cukrów, tłuszczów, białek, witamin i wody,
� planuje jadłospis zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 3.
Ćwiczenia: Określanie składu produktów spożywczych przyniesionych przez uczniów. Analiza piramidy zdrowego żywienia; przeprowadzenie doświadczeń zaproponowanych w karcie pracy nr 12 Jak rozpoznamy, czy pokarm zawiera tłuszcze i skrobię?
Lekcja 56. Jak dbać o własne ciało? Podstawowe zasady higieny osobistej.
� wymienia substancje wydalane i wydzielane przez skórę,
� podaje zasady pielęgnacji skóry, włosów, zębów i paznokci,
� wskazuje znaczenie czystości odzieży, obuwia, bielizny i otoczenia dla utrzymania zdrowia,
� podaje przykłady ubioru dostosowanego do pory roku i rodzaju wykonywanej pracy.
� wymienia rodzaje zębów dorosłego człowieka i podaje ich funkcje,
� proponuje doświadczenie ukazujące niszczenie szkliwa nazębnego,
� uzasadnia twierdzenie, że przestrzeganie higieny osobistej jest obowiązkiem każdego człowieka.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 1.
Wychowanie do życia w rodzinie – treść nr 8.
Ćwiczenia: Obserwacja efektów doświadczenia zaproponowanego w karcie pracy nr 4 z zeszytu ćwiczeń Higiena jamy ustnej. Ćwiczenia z wykorzystaniem modelu czaszki doskonalące technikę mycia zębów; pokaz korzystania z nici dentystycznej.
Lekcja 57. Jak wypoczywać? Wypoczynek. Rodzaje, znaczenie dla zachowania zdrowia. Zasady bezpieczeństwa.
� podaje przykłady biernego i aktywnego wypoczynku,
� wskazuje formy wypoczynku odpowiednie dla siebie,
� omawia trzy formy wypoczynku czynnego, uwzględniając zasady bezpieczeństwa,
� podaje zasady zachowania się na łonie natury.
� omawia sytuacje, w których należy wypoczywać aktywnie, a w których biernie,
� uzasadnia, dlaczego ćwiczenia fizyczne usprawniają organizm,
� podaje przykłady zabezpieczeń ciała przed kontuzją podczas uprawiania wybranych dyscyplin sportowych.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 4.
Ćwiczenia: Opracowanie zasad bezpieczeństwa dla wybranych form wypoczynku aktywnego; analiza sprzętu narciarskiego i roweru pod kątem bezpieczeństwa użytkowania.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 58. Co robić w razie uszkodzenia ciała? Sytuacje niebezpieczne. Uszkodzenia skóry, kości. Poprawne zachowania.
� podaje przyczyny uszkodzeń skóry,
� wskazuje sposoby postępowania podczas opatrywania otarcia lub skaleczenia,
� omawia zabezpieczenia ciała przed skutkami nad-miernego promieniowania słonecznego,
� omawia objawy złamania kości.
� wskazuje poprawne postępowanie w wypadku pogryzienia przez zwierzę.
� podaje różnice między zwichnięciem a złamaniem,
� wyjaśnia, dlaczego nie należy opalać się bez zabezpieczenia skóry.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 2.
Ćwiczenia: Etapy opatrywania uszkodzenia skóry – otarcia, skaleczenia, rany, oparzenia, odmrożenia; sposoby postępowania i udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku – pozycja boczna ustalona, pomoc osobie poszkodowanej, unieruchomianie złamanej kończyny.
Lekcja 59. Co znaczy przysłowie: w zdrowym ciele zdrowy duch?
Zdrowie i trzy jego aspekty. Zasady zachowania zdrowia.
� wyjaśnia, co to jest zdrowie,
� omawia podstawowe zasady zachowania zdrowia,
� podaje przykłady dotyczące zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego.
� podaje przykłady wyrażania pozytywnych uczuć za pomocą gestów i mowy ciała,
� uzasadnia twierdzenie, że zdrowie w dużej mierze zależy od nas samych.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 1, 5, 6.
Ćwiczenia: Analiza czynników mających wpływ na zdrowie i grupowanie ich zgodnie z kryterium: mam wpływ – nie mam wpływu (wnioskiem powinno być stwierdzenie, że w 50% mamy wpływ na własne zdrowie).
Lekcja 60. Choroby zakaźne są wywoływane przez wirusy i drobnoustroje Choroby zakaźne. Drobnoustroje chorobotwórcze. Pasożytnicze zwierzęta. Drogi zakażenia.
� wyjaśnia, czym różnią się choroby zakaźne od innych chorób,
� podaje przykłady chorób zakaźnych człowieka i dróg, którymi atakują organizm.
� wskazuje przykłady chorób bakteryjnych i wirusowych,
� wskazuje przykłady zwierząt – pasożytów człowieka,
� omawia objawy wybranych chorób zakaźnych.
Ćwiczenia: Analiza cyklu życiowego tasiemca.
Lekcja 61. Walka z chorobami zakaźnymi jest trudna, ale konieczna Sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym. Szczepienia ochronne. Dezynfekcja.
� omawia podstawowe sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym,
� uzasadnia, dlaczego przed zastosowaniem leku trzeba zwrócić się o poradę lekarską.
� wyjaśnia zasadę działania szczepionki,
� podaje podstawowe sposoby leczenia chorób bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych,
� wyjaśnia termin „dezynfek-cja” i określa znaczenie tego zabiegu w zapobieganiu chorobom zakaźnym.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 9.
Ćwiczenia: Dobieranie sposobów zapobiegania chorobom zakaźnym do różnych dróg zakażenia.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 62. Kiedy, dlaczego i jak należy mówić NIE? Uzależnienie. Nikotynizm, alkoholizm, narkomania, niebezpieczny internet. Postawa asertywna.
� wymienia sytuacje, w których należy powiedzieć nie,
� wskazuje sposoby odmawiania picia alkoholu i palenia tytoniu,
� wyjaśnia, co to jest uzależnienie.
� wskazuje możliwości zachowań asertywnych wobec presji otoczenia,
� omawia skutki działania nikotyny na organizm człowieka,
� wyjaśnia, dlaczego znajomości zawarte przez internet mogą być niebezpieczne,
� uzasadnia konieczność zachowania postawy antyalkoholowej i antynikotynowej.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 10.
Ćwiczenia: Scenki – prezentacja zachowań asertywnych. Projekcja fragmentów filmu pt. Palenie tytoniu a fizjologia człowieka, Epitafium dla narkomana.
Lekcja 63. Powtórzenie działu „Moje zdrowie” Zdrowy styl życia. Prawidłowe odżywianie się, higiena ciała i otoczenia. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Wypoczynek, ruch na świeżym powietrzu. Pojęcie zdrowia.
� wyjaśnia, dlaczego zdrowie jest bardzo ważne w życiu każdego człowieka,
� wymienia zachowania składające się na zdrowy styl życia,
� podaje zasady prawidło-wego odżywiania się,
� omawia zasady higieny ciała,
� wymienia podstawowe zasady zapobiegania chorobom zakaźnym,
� uzasadnia, dlaczego podstawą zdrowia jest sprawność fizyczna organizmu,
� wymienia podstawowe zasady higieny osobistej i otoczenia.
� uzasadnia, że w dużej mierze mamy wpływ na własne zdrowie,
� omawia wpływ poszczególnych składników pokarmowych na organizm człowieka,
� podaje podstawowe sposoby leczenia chorób bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych,
� wyjaśnia, dlaczego życzliwa postawa wobec innych ułatwia kontakty międzyludzkie.
Edukacja prozdrowotna – treść nr 1, 2, 3, 4, 5.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Dział 7. Sposoby życia organizmów
Lekcja 64. Czynności życiowe organizmów są podobne
Przyroda żywa i nieożywiona. Cechy organizmów. Czynności życiowe.
� wymienia podstawowe czynności życiowe organizmów,
� wskazuje, w jaki sposób jego organizm wykonuje czynności życiowe.
� wyjaśnia na przykładach, na czym polega pobudliwość,
� wskazuje różnice w realizacji czynności życiowych między roślinami a zwierzętami,
� interpretuje wyniki doświadczenia.
Ćwiczenia: Wykonanie doświadczenia z karty pracy nr 13 Badamy reakcję rośliny na kierunek, z którego dochodzi światło.
Lekcja 65. Jakie są sposoby odżywiania się organizmów?
Sposoby odżywiania się organizmów. Organizmy cudzożywne i samożywne. Fotosynteza.
� wymienia sposoby odżywiania się organizmów, ze wskazaniem, u których grup organizmów występują,
� porównuje odżywianie się samożywne i cudzożywne,
� uzasadnia, dlaczego należy chronić lasy.
� omawia przebieg fotosyntezy, z uwzględnieniem roli chlorofilu,
� wyjaśnia znaczenie procesu fotosyntezy dla rośliny i dla życia na Ziemi.
Ćwiczenia: Dyskusja na temat globalnego znaczenia fotosyntezy.
Lekcja 66. Zwierzęta są przystosowane do pobierania różnorodnego pokarmu
Przystosowania zwierząt do pobierania pokarmu. Roślinożercy, mięsożercy i wszystkożercy. Płynożercy. Filtratory.
� podaje przykłady roślinożerców i mięsożerców z najbliższego otoczenia,
� na dowolnie wybranych przykładach – ptaka i ssaka roślinożernego oraz ptaka i ssaka mięsożernego – wskazuje ich przystosowania do zdobywania pokarmu.
� podaje przykłady egzotycznych roślinożerców i mięsożerców, prawidłowo określając kontynent, na którym żyją,
� charakteryzuje płynożerców i filtratorów – ich przystosowania do zdobycia pokarmu.
Ćwiczenia: Inscenizacja przedstawiająca zwierzęta odżywiające się różnorodnym pokarmem.
Zakres treści Wymagania Korelacja ze
ścieżkami edukacyjnymi
Podstawowe Uczeń:
Ponadpodstawowe Uczeń:
Lekcja 67. Dzięki oddychaniu organizmy uzyskują energię Oddychanie a odżywianie się. Istota oddychania. Narządy oddechowe zwierząt.
� wyjaśnia, co jest celem oddychania,
� uzasadnia, że wszystkie organizmy muszą oddychać,
� podaje przykłady zwierząt oddychających płucami i skrzelami.
� podaje słowny zapis równania oddychania tlenowego,
� określa sposób wykonywania wymiany gazowej przez rośliny,
� udowadnia, że oddychanie jest związane z odżywianiem się,
� przeprowadza analogię między oddychaniem a spalaniem (np. drewna lub węgla).
Ćwiczenia: Oglądanie filmu pt. Wymiana gazowa u roślin i zwierząt.
Lekcja 68. Organizmy się rozmnażają, by przetrwać w przyrodzie Cel rozmnażania się organizmów. Rozmnażanie płciowe i bezpłciowe. Pojęcie gatunku.
� wyjaśnia, co jest celem rozmnażania się,
� określa, jaka jest istota rozmnażania płciowego,
� podaje przykłady gatunków żyjących w najbliższym otoczeniu.
� wymienia sposoby rozmna-żania się organizmów,
� udowadnia, że rośliny, podobnie jak zwierzęta, rozmnażają się płciowo,
� uzasadnia, dlaczego pewne organizmy należą do jednego gatunku, a inne nie,
� porównuje rozmnażanie się płciowe i bezpłciowe.
Ćwiczenia: Obserwacja organów roślinnych służących do rozmnażania bezpłciowego.
Lekcja 69. Wszystkie organizmy są zbudowane z komórek Komórkowa budowa organizmów. Komórka roślinna. Komórka zwierzęca.
� podaje, że wszystkie organizmy zbudowane są z komórek,
� omawia budowę komórki roślinnej i zwierzęcej.
� podaje funkcje poszczególnych elementów budowy komórek,
� porównuje budowę komórki roślinnej i zwierzęcej,
� interpretuje zależności między budową komórki i jej funkcją.
Ćwiczenia: Obserwacje mikroskopowe komórek.
Lekcja 70. Powtórzenie działu „Sposoby życia organizmów” Porównanie budowy i czynności życiowych roślin i zwierząt.
� wymienia czynności życiowe organizmów,
� podaje przykłady organów roślinnych i zwierzęcych,
� porównuje sposoby odżywiania się i oddychania roślin.
� porównuje sposoby wydalania i rozmnażania się oraz pobudliwość roślin i zwierząt,
� omawia czynności życiowe grzybów.