1. Samenloop van verzekeringen: welke
context?
Schadelijder kan zich potentieel tegen meerdere
verzekeraars keren onder meerdere polissen om
schadevergoeding te bekomen voor één en hetzelfde
schadegeval.
Verschillende polissen bevatten “NA-U” clausules die de
tussenkomst van de verzekeraar subsidiair maken
tegenover andere van toepassing zijnde polissen
(“Subsidiariteitsclausules”).
2
Verzekerde valt tussen 2 stoelen indien alle polissen
subsidiariteitsclausules bevatten.
Verzekeraar die de schade vergoedt kan geen regres
uitoefenen op andere verzekeraar onder wiens polis
schadegeval eveneens gedekt is, doch welke een
subsidiariteitsclausule bevat.
Daarom: dwingende wettelijke regeling in Artikel 45 WLVO
(Artikel 99 Verzekeringswet van 4 april 2014):
3
“Art. 99. § 1. Wanneer een zelfde belang is verzekerd bij verscheidene
verzekeraars tegen hetzelfde risico, kan de verzekerde, in geval van schade,
van elke verzekeraar schadevergoeding vorderen binnen de grenzen van
ieders verplichtingen en ten belope van de vergoeding waarop hij recht heeft.
Behalve in geval van fraude, kan geen verzekeraar zich beroepen op het
bestaan van andere overeenkomsten die hetzelfde risico dekken om zijn
waarborg te weigeren.
§ 2. Tenzij de verzekeraars een andere verdeelsleutel bedongen hebben, wordt
de last van het schadegeval omgeslagen als volgt :
1° Indien de waarde van het verzekeraar belang bepaalbaar is, geschiedt de
omslag over de verzekeraars naar evenredigheid van hun respectieve
verplichtingen;
4
2° Indien de waarde van het verzekeraar belang niet bepaalbaar is, dragen alle
overeenkomsten met een gelijk aandeel bij ten belope van het hoogste bedrag
dat door alle overeenkomsten gemeenschappelijk verzekerd is; zonder dat nog
rekening wordt gehouden met de overeenkomsten waarvan de daadwerkelijke
dekking met dat bedrag overeenkomt, wordt het overblijvende gedeelte van de
schadevergoeding op dezelfde wijze verdeeld. Die verdelingstechniek wordt
telkens herhaald totdat de schade geheel is vergoed of totdat is voldaan aan
de dekkingen die door de gezamenlijke overeenkomsten daadwerkelijk worden
verleend;
3° Indien een of meer verzekeraars niet in staat zijn hun aandeel geheel of
gedeeltelijk te betalen, wordt dit over de andere verzekeraars omgeslagen op
de wijze bepaald in 2°, evenwel zonder dat de door ieder van hen verzekerde
som wordt overschreden.
§ 3. Indien een of meer verzekeraars niet in staat zijn hun aandeel geheel of
gedeeltelijk te betalen, hebben de andere verzekeraars op hen een recht van
verhaal in verhouding tot de bijkomende lasten die zij gedragen hebben.”
5
Samenloop ≠ Medeverzekering
2 of meerdere polissen met
onderscheiden verzekeraars
(Artikel 99 Wet 04/04/2014)
1 polis met verscheidene
verzekeraars die elk een
aandeel (%) van hetzelfde
risico dekken (Artikel 82-83
Wet 04/04/2014)
6
7
Samenloop ≠ Layer-insurance
Verschillende polissen die
allen als primair kunnen
aanzien worden ten aanzien
van elkaar en het
schadegeval
Verschillende polissen die
zich tegenover elkaar
verhouden als primaire en
exces-verzekeringen
Let op (!)
1) Artikel 99 Wet 04/04/2014 is zowel van toepassing op
“kleine risico’s” (familiale, brand, eenvoudige risico’s)
als “grote risico’s” (ABR-polis, BA-bedrijven polissen).
2) Niet elk geval waarbij meerdere polissen éénzelfde
schadegeval dekken maken juridisch “samenloop van
verzekeringen” uit (Artikel 99 Wet 04/04/2014):
bepalend of subsidiariteitsclausule geldig is of niet.
8
Onderscheid
“NA-U” clausules
zijn nietig en
niet afdwingbaar
“NA-U” clausules
zijn rechtsgeldig en
afdwingbaar
Samenloop (Art. 99
Wet 04/04/2014)
Gelijktijdige toepassing:
meerdere polissen zonder
samenloop
9
3) Artikel 99 Wet 04/04/2014: enkel van toepassing voor
deze polissen die beheerst worden door Belgisch recht.
Quid indien buitenlandse verzekeraar onder een polis,
beheerst door een ander recht, partij is bij de Assuralia-
Conventie?
Assuralia-Conventie enkel van toepassing indien Artikel
99 Wet 04/04/2014 van toepassing is.
10
2. Voorwaarden voor samenloop van
verzekeringen (Artikel 99 Wet 04/04/2014)
Gebaseerd op het indemnitair beginsel in
schadeverzekeringen (Artikel 39 WLVO – Artikel 93 Wet
04/04/2014).
Geldt dus voor:
a) zaakverzekeringen (brand, alle risico’s);
b) aansprakelijkheidsverzekeringen (BA,
beroepsaansprakelijkheid, bestuurdersaansprakelijkheid);
c) kosten (rechtsbijstand),
Niet voor levensverzekeringen!
11
Toepassingsvoorwaarden:
1. “Eenzelfde belang”
Artikel 37 WLVO – Artikel 91 Wet 04/04/2014
“Een in geld waardeerbaar belang bij het behoud van de zaak of
bij de gaafheid van het vermogen”
Artikel 77 WLVO – Artikel 141 Wet 04/04/2014:
“Toepassingsgebied. Dit hoofdstuk is van toepassing op de
verzekeringsovereenkomsten die ertoe strekken de verzekerde dekking
te geven tegen alle vorderingen tot vergoeding wegens het voorvallen
van de schade die in de overeenkomst is beschreven, en zijn
vermogen binnen de grenzen van de dekking te vrijwaren tegen alle
schulden uit een vaststaande aansprakelijkheid.”
12
Toepassingsvoorwaarden (vervolg):
VB:
brandverzekeringen voor hetzelfde kerkgebouw afgesloten door
enerzijds de kerkfabriek en de gemeente
Geen identiek verzekerbaar belang bij brandverzekering (eigenaars)
en huurdersaansprakelijkheidsverzekering
2. “Hetzelfde risico”
Fontaine: “évenement incertain dont dépend la prestation de
l’assureur”
Quid bij materiële schade als gevolg van (gedekte) design-error
in rubriek 1 ABR-polis en beroepsaansprakelijkheidsverzekering
voor materiële schade afgesloten door studiebureau?
13
Toepassingsvoorwaarden (vervolg):
3. “Onderscheiden verzekeraars”
Maar:
Verzekeraars die behoren tot eenzelfde groep?
Verschillende panels bij medeverzekeringen.
4. “Gelijktijdigheid van dekking”
Dus: geen samenloop bij opeenvolgende verzekeringen in de tijd
5. Verzekerde waarden (limieten overstijgen verzekerbaar
belang?)
Rb. Namen, 25 oktober 2001
14
Toepassingsvoorwaarden (vervolg):
6. Identiteit van verzekerd goed
7. Er moet dekking zijn onder de verschillende polissen.
Dus: geen toepassing van uitsluitingsclausules of
vervalclausules in één van de polissen.
15
3. Gevolgen van samenloop van
verzekeringen
A. Verzekerde kan zich keren tegen verzekeraar/polis van
zijn keuze.
B. Verzekeraar kan zich niet verschuilen achter eventuele
“NA-U” of “subsidiariteitsclausules” in zijn polis en moet
schade vergoeden conform zijn polis.
C. Na uitkering, kan de vergoedende verzekeraar
recupereren bij de andere “samenloop-verzekeraars” op
grond van Artikel 99 §2 Wet 04/04/2014.
16
1) Verzekeraars sluiten specifiek akkoord over verdeling
schadevergoeding voor specifiek schadegeval.
2) Geen specifiek akkoord: toepassing van “Assuralia-
overeenkomst betreffende Artikel 45 WLVO” van januari
1997.
Voorwaarde: samenloop-verzekeraars moeten “toegetreden
ondernemingen” zijn tot de Assuralia-conventie.
Bepaalt welke verzekeraar prioritair moet tussenkomen.
Relevant voor ABR:
17
i. §4
“Een waarborg van extra-contractuele aansprakelijkheid die in
een zaakschade-verzekeringscontract is opgenomen, heeft een
aanvullend karakter tegenover een Burgerrechtelijke
Aansprakelijkheids-verzekering.
UITZONDERING : de risico's vuur, brand, rook en ontploffing (in
de waarborg Extra-Contractuele BA) blijven prioritair gedekt door
de Brandverzekeraar.”
Maar §4 regelt niet de mogelijke samenloop (?) tussen dekking
onder “materiële schade” (sectie I) ABR-polis en
beroepsaansprakelijkheids-verzekering.
18
ii. §5
“Inzake zaakschadeverzekeringen geeft de samenloop tussen
twee contracten die hetzelfde goed verzekeren, aanleiding tot een
evenredige regeling, zoals bepaald bij art. 45, §2, 1° van de wet
van 25 juni 1992.
UITZONDERING : samenloop tussen een specifiek contract en
een algemeen contract : het specifieke contract komt prioritair
tussen.”
Op grond van §5 Assuralia-conventie kan mogelijks
geargumenteerd worden dat de ABR-polis als “specifiek contract”
prioritair voor de beroepsaansprakelijkheidsverzekering moet
tussenkomen.
Antwerpen, 23 februari 2005: geschillen over de Assuralia-
conventie tussen toegetreden verzekeraars moeten beslecht
worden door de Toepassingscommissie en niet door de
rechtbanken!
19
3) Assuralia-conventie is niet van toepassing (vb.
meerdere samenloop-verzekeraars zijn niet
toegetreden tot Assuralia-conventie):
Wettelijke regeling Artikel 99 §2 en §3 Wet 04/04/2014 van
toepassing.
Quid: tenlasteneming verdedigingskosten, intresten en
gerechtskosten boven de verzekerde limieten bij in samenloop
zijnde aansprakelijkheidsverzekeringen? Geldt de wettelijke
regeling inzake verdeling van de last van het schadegeval
voorzien in Artikel 99 §2 en §3 Wet 04/04/2014 ook voor regres
en verdeling van deze lasten? Artikel 99 §2 spreekt enkel over
“waarde van het verzekerbaar belang” en “schadevergoeding”.
20
4. Het specifiek geval van “samenloop”
tussen ABR-polis en BA-polis: identiteit
van verzekerbaar belang” en “risico” of
niet?
Belangrijke arresten in de rechtspraak:
A. Arresten Hof van Beroep Brussel 12 juni 2006 en 27
november 2007
B. Arrest Hof van Cassatie 21 februari 2011
21
A. Arresten Hof van Beroep Brussel 12 juni 2006 en 27
november 2007
NV S (bouwheer) NV B (aannemer)
X (studiebureau)verzekeraar G
verzekeraar A
stabiliteitsonderzoek
- Beroepsaansprakelijkheidsverzekering
met “NA-U” clausule
- Frans recht
- ABR-polis waaronder X verzekerde is
- Belgisch recht
aanneming bouw
zuiveringsstation in Frankrijk
22
Wettelijke regels inzake samenloop van verzekeringen
zijn (quasi-) identiek in Belgisch en Frans recht.
Rechtstreekse vordering van G tegen A toegestaan,
omdat A geen verzekerde is onder de ABR-polis van G.
A kan zich enkel op de subsidiariteitsclausule in haar
polis beroepen indien het Hof van Beroep van oordeel is
dat er geen samenloop is tussen beide polissen in de zin
van artikel 45 WLVO :
“(…) Qu’il a été exposé dans l’arrêt du 12 juin 2006 que la police
souscrite auprès de G ne comportait que les garanties offertes par
les sections 1 et 2 des conditions générales de la police, à
l’exclusion de la section 3 relative à la responsabilité civile des
assurés;
Qu’ainsi, la garantie de G couvre les dommages aux biens se
trouvant sur le chantier, sans couverture de la responsabilité des …
23
… divers intervenants, tandis que la garantie de A couvre la
responsabilité d’Ingénieurs associés;
Que certes, en couvrant les dommages aux biens assurés quelle
qu’en soit la cause, avec un abondon de recours contre tous les
assurés tels que définis par le contrat, la police souscrite auprès de
G a pour effet indirect de couvrir la responsabilité contractuelle des
divers intervenants au chantier et, dans le cas d’espèce, celle
d’Ingénieurs associés et de préserver ainsi son patrimoine;
Que cependant, cet effet indirect est une conséquence de
l’abandon de recours contre les divers intervenants sur le chantier,
et ne permet pas de considérer qu’il y aurait en l’espèce deux
assurances couvrant le même intérêt contre le même risque;
Que, partant, l’article 45 de loi du 25 juin 1992 – ou son équivalent
en droit français – n’a pas vocation à s’appliquer en l’espèce car il
n’y a pas de situation de cumul d’assurances au sens de ces
dispositions; …
24
… Qu’en outre, il est requis pour que l’artcile L121-4 du Code
français des assurances puisse s’appliquer, qu’il y ait, pour les deux
polices, identité de souscripteur, quod non en l’espèce;
Que la clause de subsidiarité invoquée par A doit dès lors sortir ses
effets; (…)
Conclusie: geen samenloop en dus kan A zich beroepen
op haar subsidiariteitsclausule en wordt de
regresvordering van G tegen A voor verdeling van de
betaalde schadevergoeding als ongegrond afgewezen.
25
B. Arrest Hof van Cassatie 21 februari 2011
Verzekerde beroept zich op aansprakelijkheidsdekking in
ABR-polis terwijl verzekerde ook eigen BA-polis heeft
afgesloten bij andere verzekeraar;
ABR-polis bevat clausule dat zij slechts van toepassing
is na toepassing en uitputting van een andere bestaande
polis die in eerste rang tussenkomt.
Oordeel Cassatie:“1. Krachtens artikel 45, §1 wet landverzekeringsovereenkomst, kan de
verzekerde, wanneer eenzelfde belang bij verscheidene verzekeraars
tegen hetzelfde risico is verzekerd, in geval van schade, van elke
verzekeraar schadevergoeding vorderen binnen de grenzen van ieders
verplichtingen en ten belope van de vergoeding waarop hij recht heeft.
26
Behalve in geval van fraude, kan geen verzekeraar een beroep doen op het bestaan van andere overeenkomsten die hetzelfde risico dekken om zijn waarborg te weigeren.
2. Deze wetsbepaling is uitsluitend van toepassing wanneer de verscheidene verzekeraars in samenloop komen voor de dekking van dezelfde schade.
Zulke samenloop is er niet wanneer de aangesproken verzekeraar volgens de polis slechts na toepassing en na de uitputting van een andere bestaande polis, dus in tweede rang, in aanmerking komt om de schade te dekken en de verzekering in eerste rang voor de vergoeding van de schade toereikend is.
3. Het arrest oordeelt dat de tussen de partijen gesloten verzekeringsovereenkomst slechts dekking voorzag in tweede rang en de verzekering in eerste rang voldoende dekking verleende. Het beslist om die reden geen toepassing te maken van de voormelde wetsbepaling.
Het verantwoordt aldus zijn beslissing naar recht.
Het onderdeel kan niet worden aangenomen.”
27
In geval van “layer-structuren” bij aansprakelijkheids-
verzekering zijn subsidiariteitsclausules geldig.
Dit arrest is bekritiseerbaar! Hof had eerst moeten
nagaan of de wettelijke samenloopvoorwaarden al dan
niet vervuld waren en pas daarna in het licht hiervan de
geldigheid van de subsidiariteitsclausules moeten
beoordelen. Betwijfelbaar of in de context van een ABR-
polis en een BA-polis (andere verzekeringsnemers) de
partijen de intentie hadden dat de ene polis ten opzichte
van de andere polis primair of excedentair zou zijn.
28