Samantekt
Skólar og menntun í fremStu röð
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT2
Skólar og menntun í fremstu röð
Tilgangur verkefna í þessum flokki var að skilgreina og nýta möguleg sóknarfæri til að efla og samþætta skólastarf á öllum skólastigum með það að markmiði að skólastarf á höfuðborgarsvæðinu sé til fyrirmyndar.
Verkefnin voru eftirtalin:1. Gæði skólastarfs í alþjóðlegum samanburði2. Samvinna skólastiga frá leikskóla til háskóla3. Höfuðborgarsvæðið sem háskólaborg4. Símenntun á vinnumarkaði5. Menntun í menningargeiranum
Verkefnastjórn skipuðu eftirtaldir einstaklingar: Gunnar Einarsson, bæjarstjóri Garðabæjar, formaður.Ásgerður Halldórsdóttir, bæjarstjóri Seltjarnarness.Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir, skólameistari Fjölbrautaskólans í Breiðholti.Ragnar Þorsteinsson, sviðsstjóri skóla- og frístundasviðs Reykjavíkurborgar. Anna Kristín Sigurðardóttir, frá menntavísindasviði Háskóla Íslands.Björn Þráinn Þórðarson, framkvæmdastjóri fræðslu- og menningarsviðs Mosfellsbæjar.
Verkefnastjóri var Skúli Helgason stjórnmálafræðingur.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT3
3
Verkefnastjórn hélt alls 35 fundi á tímabilinu maí 2013 til maí 2014
auk funda með hagsmuna-‐ og fagaðilum í málaflokknum, þar á meðal
Sambandi íslenskra sveitarfélaga, Kennarasambandi Íslands, Fræðslumiðstöð
atvinnulífsins, Háskóla Íslands, Háskólanum í Reykjavík, Námsmatsstofnun,
Hagstofu Íslands, skóla-‐ og frístundasviði Reykjavíkurborgar, Hagfræðistofnun
Háskóla Íslands, Rannsóknamiðstöð skapandi greina, Rannsóknum og
greiningu, Mími -‐ símenntun, og Skólapúlsinum auk einstakra fræðimanna á
sviði skólamála. Verkefnastjórn efndi til þriggja rýni-‐ og stefnumótunarfunda
á starfstímanum. Fjölmennur fundur var haldinn í Kópavogi með ríflega 90
fagaðilum þann 10. október 2013 þar sem rætt var um styrkleika, veikleika,
áskoranir og tækifæri skólastarfs á höfuðborgarsvæðinu. Jafnframt lögðu
fundarmenn fram ábendingar og tillögur sem verkefnastjórn nýtti og hafði til
hliðsjónar í framhaldinu. Á fundinum voru fulltrúar kennara, skólastjórnenda
og nemenda á öllum skólastigum, aðilar vinnumarkaðarins, fulltrúar
stoðþjónustu, auk kjörinna fulltrúa og embættismanna sveitarstjórna á
höfuðborgarsvæðinu.
Stefnumótunarfundur um þjónustu sveitarfélaganna við
háskólastarfsemi og uppbyggingu í Vatnsmýri var haldinn 26. febrúar 2014 í
Hörpu og var þar um að ræða samstarfsverkefni milli verkefnaflokkanna:
Skólar og menntun í fremstu röð og Vaxtarsamningur höfuðborgarsvæðisins.
Á fundinn mættu á sjötta tug fagaðila, þar á meðal fulltrúar
námsmannahreyfinga í framhaldsskólum og háskólum á
höfuðborgarsvæðinu, forsvarsmenn háskólanna, fulltrúar sveitarfélaga og
þjónustuaðila við ungt fólk og námsmenn, s.s. Strætó bs. og Félagsstofnun
stúdenta.
Loks hélt verkefnastjórnin rýnifund með fagaðilum um símenntun á
vinnumarkaði á höfuðborgarsvæðinu þann 28. febrúar í Kópavogi til að
kortleggja stöðu framhaldsfræðslugeirans og skilgreina aðgerðir sem
sveitarfélögin gætu tekið þátt í. Verkefni fundarins voru annars vegar SVÓT
greining þar sem dregin voru fram helstu atriði sem einkenna málaflokk
símenntunar á höfuðborgarsvæðinu og hins vegar komu fundarmenn með
tillögur að aðgerðum til að efla símenntun á svæðinu byggt á greiningunni.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT4
4
Verkefnastjórnin leitaði til nokkurra aðila sem tóku að sér að greina
tiltekna verkþætti innan verkefnaflokksins. Vísar rannsóknir unnu ítarlega
greiningu á gæðum grunnskólastarfs í alþjóðlegum samanburði, Rannsóknir
og greining tóku saman skýrslu um gæði grunnskóla-‐ og framhaldsskólastarfs
með vísan til viðhorfskannana fyrirtækisins og samanburðarkannana
Norðurlanda, Háskólinn í Reykjavík í samstarfi við Rannsóknir og greiningu
vann skýrslu um fýsileika þess að færa umsjón og rekstur framhaldsskóla frá
ríki til sveitarfélaga. Rannsóknamiðstöð skapandi greina vann skýrslu um
fýsileika þess að setja á fót listmenntaskóla á framhaldsskólastigi og loks vann
Eyjólfur Sigurðsson hagfræðingur greiningu á þjóðfélagslegum kostnaði við
brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum á Íslandi. Þá vann Hagstofa Íslands
ýmis tölfræðileg gögn um brotthvarf, listnemendur á framhaldsskólastigi,
leigumarkað, fjárveitingar til skólamála o.fl.
Leiðarljós verkefnastjórnar var annars vegar að afla gagna um hvað
einkenni menntakerfi sem teljast skara fram úr í heiminum og hins vegar að
varpa upp mynd af íslenskum veruleika í skólastarfi á höfuðborgarsvæðinu á
öllum skólastigum. Þá er litið til þeirra tækifæra sem búa í
höfuðborgarsvæðinu sem heild og jafnframt hvaða tækifæri sveitarfélögin á
höfuðborgarsvæðinu geta nýtt sér með sameiginlegu átaki til að efla
menntun og skólastarf á svæðinu. Á höfuðborgarsvæðinu er að finna allar
gerðir skóla, frá leikskóla til háskóla og fjölbreytilegs framhaldsnáms, og hér
er að finna fjölskrúðuga flóru skóla og skólagerða.
Verkefnastjórnin lagði fram áætlun á grundvelli þessarar fræðilegu
úttektar um verkefni sem að mati stjórnarinnar gætu fært skóla og
menntakerfi á höfuðborgarsvæðinu í fremstu röð. Það er meðal annars gert
með þeirri framtíðarsýn að gera menntamál að sameiginlegu
forgangsverkefni sveitarfélaganna á höfðuborgarsvæðinu fram til ársins 2020.
Verkefnastjórnin fékk það verkefni frá framtíðarhóp SSH að leggja
fram aðgerðaráætlun með fimm verkefnum sem þjónað gætu því markmiði
að skipa skólum og menntakerfi á höfuðborgarsvæðinu í fremstu röð.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT5
5
Hér á eftir fylgir stutt samantekt með meginatriðum úr hverju þessara
fimm verkefna, auk samsvarandi aðgerðaáætlana. Í kjölfar þeirra eru lögð
fram leiðarljós og aðferðafræði um mikilvægi heildrænnar nálgunar við þróun
menntakerfa. Anna Kristín Sigurðardóttir lektor við menntavísindasvið
Háskóla Íslands vann samantektina um heildræna nálgun en hún átti sæti í
verkefnastjórninni. Hér er um að ræða aðferðafræði sem gæti reynst hagnýt
við útfærslu og fellur vel að þeirri nálgun sveitarfélaganna á höfuðborgar-‐
svæðinu að takast á við það verkefni heildstætt að þróa skóla
höfuðborgarsvæðisins í fremstu röð sem og að gera menntamál að
sameiginlegu forgangsmáli fram til ársins 2020.
Verkefnastjórnin leggur fram tillögu að tímasettri áætlun um
undirbúning og framkvæmd aðgerðaáætlunar og er tímaáætlunin nánar
útlistuð í viðauka 2. Árétta skal að endanleg ákvörðun um framkvæmd og
tímasetningu aðgerða mun liggja annars vegar hjá einstökum sveitarfélögum
á höfuðborgarsvæðinu og hins vegar á sameiginlegum vettvangi Samtaka
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT6
6
Gæði skólastarfs í alþjóðlegum samanburði
Gæði skólastarfs hafa ekki einungis áhrif á framtíðarhorfur einstaklinga
varðandi nám og vinnu, heldur jafnframt á sköpunarkraft og hagþróun
samfélagsins alls. Útgjöld til menntamála hér á landi eru há í alþjóðlegum
samanburði sem hlutfall af vergri landsframleiðslu (VLF). Árið 2010 var
hlutfallið hæst í Danmörku innan OECD og Ísland kom þar næst á eftir. 1
Ísland sker sig úr hvað varðar hlutfallslega skiptingu fjármuna til einstakra
skólastiga -‐ hvergi innan OECD finnast önnur dæmi þess að framlög á hvern
nema í grunnskólum séu hærri en framlög til nema í framhaldsskólum og
háskólum. Hafa ber í huga að í framhaldsskóla-‐ og háskólanámi eru margir
nemendur sem eru ekki í fullu námi og það skekkir samanburðinn við hin
skólastigin.
Fremstu menntakerfi heims eiga það sammerkt að hafa einbeitt sér í
fyrstu að því að bæta námsárangur með miðlægum aðgerðum til að minnka
getumun á milli nemenda og skóla. Þegar nokkrum árangri er náð færist
áherslan á að auka gæði kennsluhátta og fagmennsku en treysta fagfólki í
skólum til að útfæra aðgerðirnar á vettvangi. Rannsóknir sýna að þrennt
virðist einkum einkenna skólakerfi í fremstu röð. Í fyrsta lagi er stuðlað að því
að hæft fólk veljist í störf kennara. Í öðru lagi er gætt að markvissri
starfsþróun kennara með það fyrir augum að auka og viðhalda faglegri hæfni
þeirra. Í þriðja lagi er lögð rík áhersla á að öllum nemendum sé tryggður
aðgangur að fyrsta flokks kennslu.2 Gæði menntakerfis ráðast að verulegu
leyti af gæðum kennslunnar og kennsluhátta í skólum.
Samanburðarrannsóknir benda til þess að það sé bein kennsla og nám með
gagnkvæmri viðgjöf kennara og nemenda sem hefur jákvæðust áhrif á
námsárangur. Bestur árangur næst þegar kennarar leggja sig fram um að
ígrunda, meta eða mæla eigin kennsluhætti í leit að bættum aðferðum og
nemendur fá sjálfir að hafa áhrif á eigin námsleiðir og viðfangsefni.3
1 OECD (2013). 2 McKinsey & Company (2007). 3 John Hattie (2009)
Gæði skólastarfs í alþjóðlegum samanburði
6
Gæði skólastarfs í alþjóðlegum samanburði
Gæði skólastarfs hafa ekki einungis áhrif á framtíðarhorfur einstaklinga
varðandi nám og vinnu, heldur jafnframt á sköpunarkraft og hagþróun
samfélagsins alls. Útgjöld til menntamála hér á landi eru há í alþjóðlegum
samanburði sem hlutfall af vergri landsframleiðslu (VLF). Árið 2010 var
hlutfallið hæst í Danmörku innan OECD og Ísland kom þar næst á eftir. 1
Ísland sker sig úr hvað varðar hlutfallslega skiptingu fjármuna til einstakra
skólastiga -‐ hvergi innan OECD finnast önnur dæmi þess að framlög á hvern
nema í grunnskólum séu hærri en framlög til nema í framhaldsskólum og
háskólum. Hafa ber í huga að í framhaldsskóla-‐ og háskólanámi eru margir
nemendur sem eru ekki í fullu námi og það skekkir samanburðinn við hin
skólastigin.
Fremstu menntakerfi heims eiga það sammerkt að hafa einbeitt sér í
fyrstu að því að bæta námsárangur með miðlægum aðgerðum til að minnka
getumun á milli nemenda og skóla. Þegar nokkrum árangri er náð færist
áherslan á að auka gæði kennsluhátta og fagmennsku en treysta fagfólki í
skólum til að útfæra aðgerðirnar á vettvangi. Rannsóknir sýna að þrennt
virðist einkum einkenna skólakerfi í fremstu röð. Í fyrsta lagi er stuðlað að því
að hæft fólk veljist í störf kennara. Í öðru lagi er gætt að markvissri
starfsþróun kennara með það fyrir augum að auka og viðhalda faglegri hæfni
þeirra. Í þriðja lagi er lögð rík áhersla á að öllum nemendum sé tryggður
aðgangur að fyrsta flokks kennslu.2 Gæði menntakerfis ráðast að verulegu
leyti af gæðum kennslunnar og kennsluhátta í skólum.
Samanburðarrannsóknir benda til þess að það sé bein kennsla og nám með
gagnkvæmri viðgjöf kennara og nemenda sem hefur jákvæðust áhrif á
námsárangur. Bestur árangur næst þegar kennarar leggja sig fram um að
ígrunda, meta eða mæla eigin kennsluhætti í leit að bættum aðferðum og
nemendur fá sjálfir að hafa áhrif á eigin námsleiðir og viðfangsefni.3
1 OECD (2013). 2 McKinsey & Company (2007). 3 John Hattie (2009)
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT7
7
Í þeim löndum sem þykja skara fram úr í menntamálum er kennsla
eftirsóknarvert starf. Kennarar eru virtir í samfélaginu og þeim er umbunað
fyrir vel unnin störf. Nokkrar leiðir eru nefndar til að gera kennarastarfið
eftirsóknarverðara og tengjast þær innbyrðis. Í fyrsta lagi að þróa markvissa
ferla til að velja og þjálfa kennaranema; í öðru lagi að borga kennurum góð
byrjunarlaun sem ýtir undir að hæfari nemendur velji kennaranám og í þriðja
lagi að gæta vel að virðingu kennarastéttarinnar.4
Vandi íslenska skólakerfisins birtist ekki síst í því að laun kennara eru
hlutfallslega lág í alþjóðlegum samanburði og skortur er á umsækjendum um
kennaranám. Hvort tveggja vinnur gegn þeim markmiðum sem hér hafa verið
nefnd um forsendur kennslu í fremstu röð. Þá er áhyggjuefni að meðalaldur
kennara á höfuðborgarsvæðinu er áberandi hár í alþjóðlegum samanburði og
skortur á ungum kennurum á höfuðborgarsvæðinu er líklegur til að skapa
vandamál varðandi mönnun á næstu áratugum.
Niðurstöður PISA kannana á námsárangri 10. bekkjar nema á
höfuðborgarsvæðinu sýna tiltölulega litlar breytingar á svæðinu öllu
undanfarinn áratug hvað varðar lesskilning en nokkrar innbyrðis sveiflur á
milli sveitarfélaga. Í nýjustu PISA könnuninni frá 2012 kemur fram að árangur
nemenda í Reykjavík, Hafnarfirði, Garðabæ og Seltjarnarnesi er nokkru lakari
nú en 2009 en staðan hefur batnað í Kópavogi og Mosfellsbæ sem er eina
sveitarfélagið sem sýnir stöðugar framfarir frá árinu 2006. Garðabær sker sig
úr fyrir að vera eina sveitarfélagið á svæðinu þar sem árangur nemenda í
lesskilningi hefur verið yfir meðaltali Norðurlandanna frá árinu 2009.
Læsi á stærðfræði er almennt betra á höfuðborgarsvæðinu en á svæðum
af sambærilegri stærð á Norðurlöndunum ef Hafnarfjörður er undanskilinn en
tiltölulega litlar sveiflur eru á árangri almennt frá árinu 2003. Sömu sögu má
segja af náttúrufræðilæsi en þar er árangurinn hins vegar almennt undir
meðaltali Norðurlandanna ef Garðabær er undanskilinn.5
4 McKinsey & Company (2007). 5 Almar Halldórsson og Kristján K. Stefánsson (2013).
7
Í þeim löndum sem þykja skara fram úr í menntamálum er kennsla
eftirsóknarvert starf. Kennarar eru virtir í samfélaginu og þeim er umbunað
fyrir vel unnin störf. Nokkrar leiðir eru nefndar til að gera kennarastarfið
eftirsóknarverðara og tengjast þær innbyrðis. Í fyrsta lagi að þróa markvissa
ferla til að velja og þjálfa kennaranema; í öðru lagi að borga kennurum góð
byrjunarlaun sem ýtir undir að hæfari nemendur velji kennaranám og í þriðja
lagi að gæta vel að virðingu kennarastéttarinnar.4
Vandi íslenska skólakerfisins birtist ekki síst í því að laun kennara eru
hlutfallslega lág í alþjóðlegum samanburði og skortur er á umsækjendum um
kennaranám. Hvort tveggja vinnur gegn þeim markmiðum sem hér hafa verið
nefnd um forsendur kennslu í fremstu röð. Þá er áhyggjuefni að meðalaldur
kennara á höfuðborgarsvæðinu er áberandi hár í alþjóðlegum samanburði og
skortur á ungum kennurum á höfuðborgarsvæðinu er líklegur til að skapa
vandamál varðandi mönnun á næstu áratugum.
Niðurstöður PISA kannana á námsárangri 10. bekkjar nema á
höfuðborgarsvæðinu sýna tiltölulega litlar breytingar á svæðinu öllu
undanfarinn áratug hvað varðar lesskilning en nokkrar innbyrðis sveiflur á
milli sveitarfélaga. Í nýjustu PISA könnuninni frá 2012 kemur fram að árangur
nemenda í Reykjavík, Hafnarfirði, Garðabæ og Seltjarnarnesi er nokkru lakari
nú en 2009 en staðan hefur batnað í Kópavogi og Mosfellsbæ sem er eina
sveitarfélagið sem sýnir stöðugar framfarir frá árinu 2006. Garðabær sker sig
úr fyrir að vera eina sveitarfélagið á svæðinu þar sem árangur nemenda í
lesskilningi hefur verið yfir meðaltali Norðurlandanna frá árinu 2009.
Læsi á stærðfræði er almennt betra á höfuðborgarsvæðinu en á svæðum
af sambærilegri stærð á Norðurlöndunum ef Hafnarfjörður er undanskilinn en
tiltölulega litlar sveiflur eru á árangri almennt frá árinu 2003. Sömu sögu má
segja af náttúrufræðilæsi en þar er árangurinn hins vegar almennt undir
meðaltali Norðurlandanna ef Garðabær er undanskilinn.5
4 McKinsey & Company (2007). 5 Almar Halldórsson og Kristján K. Stefánsson (2013).
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT8
8
Samanburður á viðhorfum foreldra til gæða leikskólaþjónustu leiðir í ljós
að ánægja foreldra með þjónustuna er meiri í Reykjavík og Kópavogi (90-‐92%)
en í norrænu borgunum Osló, Stokkhólmi og Árósum (77-‐87%). Það er eitt
sérkenni íslenska skólakerfisins að hér á landi sækja nær öll börn leikskóla,
sem gefur möguleika á að efla þroskaþætti sem styrkja hæfni allra barna til
náms og beita snemmtækri íhlutun til að styrkja námsstöðu barna sem
greinast með námsörðugleika. Nýlegar rannsóknir gefa hins vegar til kynna að
upplýsingar um niðurstöður greininga á hljóðkerfisvitund leikskólabarna og
íhlutanir skili sér illa til grunnskóla og foreldra eða misbrestur sé á því að þær
séu nýttar við skipulag lestrarkennslu í grunnskólum fyrir viðkomandi
nemendur.6
Samanburður á viðhorfum kennara á unglingastigi í 23 löndum árið 2008
leiddi í ljós að mun minna er um nemendamiðaða kennslu á Íslandi og
verkefnavinnu sem kallar á virka þátttöku nemenda en í
samanburðarlöndunum. Minna er um verkefnavinnu nemenda í fámennum
hópum og að nemendur vinni verkefni sem henta getustigi hvers og eins.7
Grunnskólanemendur á unglingastigi hafa meiri trú á eigin getu í stærðfræði
en jafnaldrar þeirra á Norðurlöndunum, viðhorf þeirra til stærðfræðináms er
jákvæðara og námstækni í greininni áberandi betri. Námstækni í vinnu með
texta í móðurmálsnámi er hins vegar áberandi verri og mun minni þjálfun er í
lestri á unglingastigi á höfuðborgarsvæðinu en á Norðurlöndunum.
Skólabragur er almennt jákvæðari á höfuðborgarsvæðinu en í
sambærilegum sveitarfélögum á Norðurlöndunum, persónulegt gildi
námsárangurs meira, samsömun við nemendahópinn einnig og samband við
kennara betra. Almennt fær námsumhverfi nemenda á höfuðborgarsvæðinu
hæstu einkunn og er til fyrirmyndar í samanburði við hin Norðurlöndin og
OECD ríkin almennt. Vísbendingar eru um meiri gæði félagslegs umhverfis í
íslenskum skólum en í samanburðarríkjunum. Það kemur m.a. fram í því að
íslensk ungmenni telja sig almennt hamingjusamari en jafnaldrar þeirra
erlendis, einelti er áberandi minna hér á landi og lægri tíðni slagsmála. Þá er
6 Guðrún Þóranna Jónsdóttir og Jóhanna T. Einarsdóttir (2013). 7 Almar Halldórsson og Kristján K. Stefánsson (2013).
8
Samanburður á viðhorfum foreldra til gæða leikskólaþjónustu leiðir í ljós
að ánægja foreldra með þjónustuna er meiri í Reykjavík og Kópavogi (90-‐92%)
en í norrænu borgunum Osló, Stokkhólmi og Árósum (77-‐87%). Það er eitt
sérkenni íslenska skólakerfisins að hér á landi sækja nær öll börn leikskóla,
sem gefur möguleika á að efla þroskaþætti sem styrkja hæfni allra barna til
náms og beita snemmtækri íhlutun til að styrkja námsstöðu barna sem
greinast með námsörðugleika. Nýlegar rannsóknir gefa hins vegar til kynna að
upplýsingar um niðurstöður greininga á hljóðkerfisvitund leikskólabarna og
íhlutanir skili sér illa til grunnskóla og foreldra eða misbrestur sé á því að þær
séu nýttar við skipulag lestrarkennslu í grunnskólum fyrir viðkomandi
nemendur.6
Samanburður á viðhorfum kennara á unglingastigi í 23 löndum árið 2008
leiddi í ljós að mun minna er um nemendamiðaða kennslu á Íslandi og
verkefnavinnu sem kallar á virka þátttöku nemenda en í
samanburðarlöndunum. Minna er um verkefnavinnu nemenda í fámennum
hópum og að nemendur vinni verkefni sem henta getustigi hvers og eins.7
Grunnskólanemendur á unglingastigi hafa meiri trú á eigin getu í stærðfræði
en jafnaldrar þeirra á Norðurlöndunum, viðhorf þeirra til stærðfræðináms er
jákvæðara og námstækni í greininni áberandi betri. Námstækni í vinnu með
texta í móðurmálsnámi er hins vegar áberandi verri og mun minni þjálfun er í
lestri á unglingastigi á höfuðborgarsvæðinu en á Norðurlöndunum.
Skólabragur er almennt jákvæðari á höfuðborgarsvæðinu en í
sambærilegum sveitarfélögum á Norðurlöndunum, persónulegt gildi
námsárangurs meira, samsömun við nemendahópinn einnig og samband við
kennara betra. Almennt fær námsumhverfi nemenda á höfuðborgarsvæðinu
hæstu einkunn og er til fyrirmyndar í samanburði við hin Norðurlöndin og
OECD ríkin almennt. Vísbendingar eru um meiri gæði félagslegs umhverfis í
íslenskum skólum en í samanburðarríkjunum. Það kemur m.a. fram í því að
íslensk ungmenni telja sig almennt hamingjusamari en jafnaldrar þeirra
erlendis, einelti er áberandi minna hér á landi og lægri tíðni slagsmála. Þá er
6 Guðrún Þóranna Jónsdóttir og Jóhanna T. Einarsdóttir (2013). 7 Almar Halldórsson og Kristján K. Stefánsson (2013).
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT9
9
tóbaks-‐, áfengis-‐ og kannabisneysla mun minni hér á landi.8 Þetta eru
jákvæðar vísbendingar sem benda til þess að íslenskum skólum hafi tekist að
ná þeim markmiðum íslenskrar skólalöggjafar undanfarna áratugi sem snúast
um að efla alhliða þroska nemenda.
Framhaldsskólanemar á Íslandi koma almennt vel út í norrænum
samanburði, þeir hafa jákvæð viðhorf til námsins og samstarfs við kennara og
líðan þeirra er almennt góð. Hins vegar vekur athygli hve hátt hlutfall þeirra
telur að skortur á lestrarkunnáttu hái þeim í námi. Þannig telja 23%
framhaldsskólanema á Íslandi að lítill lestrarhraði hafi neikvæð áhrif á
frammistöðu þeirra borið saman við 9% jafnaldra á Norðurlöndunum og
tvöfalt fleiri nemendur hér á landi telja að lesblinda og athyglisbrestur hái
þeim í námi. Námsleiði eða neikvæð viðhorf varðandi tilgang námsins eru
fátíðari meðal íslenskra framhaldsskólanema og væntingar þeirra um
áframhaldandi nám eru meiri.9
Almennt má segja að margt er vel gert í skólamálum á höfuðborgarsvæðinu
og námsárangur er að jafnaði betri þar en á landsbyggðinni. Hins vegar sýnir
alþjóðlegur samanburður að stjórnvöld á Íslandi þurfa að setja markið hærra
og grípa til aðgerða til að bæta árangur nemenda í undirstöðugreinum á borð
við lestri,stærðfræði og náttúrufræði. Slíkar aðgerðir þarf að útfæra í nánu
samráði við fagfólk í skólum, samhliða úrbótum á starfsumhverfi kennara,
skólastjórnenda og annars fagfólks skóla.10
8 Niðurstöður úr HBSC könnun Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar 2009-‐2010 meðal 200.000 grunnskólabarna í 40 löndum. 9 Rannsóknir og greining, Háskólinn í Reykjavík (2013). 10 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014a)
9
tóbaks-‐, áfengis-‐ og kannabisneysla mun minni hér á landi.8 Þetta eru
jákvæðar vísbendingar sem benda til þess að íslenskum skólum hafi tekist að
ná þeim markmiðum íslenskrar skólalöggjafar undanfarna áratugi sem snúast
um að efla alhliða þroska nemenda.
Framhaldsskólanemar á Íslandi koma almennt vel út í norrænum
samanburði, þeir hafa jákvæð viðhorf til námsins og samstarfs við kennara og
líðan þeirra er almennt góð. Hins vegar vekur athygli hve hátt hlutfall þeirra
telur að skortur á lestrarkunnáttu hái þeim í námi. Þannig telja 23%
framhaldsskólanema á Íslandi að lítill lestrarhraði hafi neikvæð áhrif á
frammistöðu þeirra borið saman við 9% jafnaldra á Norðurlöndunum og
tvöfalt fleiri nemendur hér á landi telja að lesblinda og athyglisbrestur hái
þeim í námi. Námsleiði eða neikvæð viðhorf varðandi tilgang námsins eru
fátíðari meðal íslenskra framhaldsskólanema og væntingar þeirra um
áframhaldandi nám eru meiri.9
Almennt má segja að margt er vel gert í skólamálum á höfuðborgarsvæðinu
og námsárangur er að jafnaði betri þar en á landsbyggðinni. Hins vegar sýnir
alþjóðlegur samanburður að stjórnvöld á Íslandi þurfa að setja markið hærra
og grípa til aðgerða til að bæta árangur nemenda í undirstöðugreinum á borð
við lestri,stærðfræði og náttúrufræði. Slíkar aðgerðir þarf að útfæra í nánu
samráði við fagfólk í skólum, samhliða úrbótum á starfsumhverfi kennara,
skólastjórnenda og annars fagfólks skóla.10
8 Niðurstöður úr HBSC könnun Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar 2009-‐2010 meðal 200.000 grunnskólabarna í 40 löndum. 9 Rannsóknir og greining, Háskólinn í Reykjavík (2013). 10 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014a)
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT10
10
Gæði skólastarfs í alþjóðlegum samanburði
Framtíðarsýn:
Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu sammælast um að gera
menntamál að sameiginlegu forgangsverkefni sínu til ársins 2020. Ráðstöfun
fjármagns, stefnumörkun og aðgerðir taka mið af þeirri forgangsröðun.
Meginmarkmið er að höfuðborgarsvæðið skipi sér í hóp þeirra svæða á
Norðurlöndum sem ná bestum árangri í skólastarfi.
Tillaga að aðgerðaáætlun:
1. Aukið samstarf í menntamálum
1.1. Sameiginlegar áherslur höfuðborgarsvæðisins í
skólamálum Mótaðar verði sameiginlegar áherslur höfuðborgarsvæðisins í
skólamálum á vettvangi SSH, með það að markmiði að auka þjónustu við
nemendur, bæta árangur og líðan nemenda og auka gæði skólastarfs, efla
samstarf foreldra og skóla og gera kennslu að eftirsóknarverðum
starfsvettvangi, með áherslu á fagmennsku, virðingu og góð starfskjör.
Tillaga að tímaáætlun: 2014-‐2020
1.2. Skólamálanefnd og skólamálafulltrúi SSH Stofnuð verði skólamálanefnd Samtaka sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu og skipaður skólamálafulltrúi SSH til að hafa yfirumsjón
með framkvæmd þeirra aðgerða sem hér eru boðaðar og sameiginlegum
áherslum SSH í skólamálum á komandi árum (sbr 1.1). Skólamálafulltrúi sjái
meðal annars um að fylgja eftir aðgerðaáætlun SSH í menntamálum, þar með
talið að meta reglulega árangur, í samráði við fræðslustjóra og formenn
skólanefnda hjá sveitarfélögum á höfuðborgarsvæðinu.
gæði skólastarfs í alþjóðlegum samanburði
Framtíðarsýn:
Tillaga að aðgerðaáætlun:
10
Gæði skólastarfs í alþjóðlegum samanburði
Framtíðarsýn:
Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu sammælast um að gera
menntamál að sameiginlegu forgangsverkefni sínu til ársins 2020. Ráðstöfun
fjármagns, stefnumörkun og aðgerðir taka mið af þeirri forgangsröðun.
Meginmarkmið er að höfuðborgarsvæðið skipi sér í hóp þeirra svæða á
Norðurlöndum sem ná bestum árangri í skólastarfi.
Tillaga að aðgerðaáætlun:
1. Aukið samstarf í menntamálum
1.1. Sameiginlegar áherslur höfuðborgarsvæðisins í
skólamálum Mótaðar verði sameiginlegar áherslur höfuðborgarsvæðisins í
skólamálum á vettvangi SSH, með það að markmiði að auka þjónustu við
nemendur, bæta árangur og líðan nemenda og auka gæði skólastarfs, efla
samstarf foreldra og skóla og gera kennslu að eftirsóknarverðum
starfsvettvangi, með áherslu á fagmennsku, virðingu og góð starfskjör.
Tillaga að tímaáætlun: 2014-‐2020
1.2. Skólamálanefnd og skólamálafulltrúi SSH Stofnuð verði skólamálanefnd Samtaka sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu og skipaður skólamálafulltrúi SSH til að hafa yfirumsjón
með framkvæmd þeirra aðgerða sem hér eru boðaðar og sameiginlegum
áherslum SSH í skólamálum á komandi árum (sbr 1.1). Skólamálafulltrúi sjái
meðal annars um að fylgja eftir aðgerðaáætlun SSH í menntamálum, þar með
talið að meta reglulega árangur, í samráði við fræðslustjóra og formenn
skólanefnda hjá sveitarfélögum á höfuðborgarsvæðinu.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT11
11
Skólamálafulltrúi SSH verði jafnframt tengiliður SSH við
skólamálanefnd Sambands íslenskra sveitarfélaga, háskólasamfélagið,
mennta-‐ og menningarmálaráðuneyti, aðila vinnumarkaðarins og samtök
kennara, skólastjórnenda, foreldra og nemenda .
Tillaga að tímaáætlun: 2014-‐2015
1.3 Aukið vægi foreldrastarfs í skólum Skólamálanefnd SSH setji á fót þróunarverkefni um meira samstarf
skóla og foreldra með það að markmiði að auka vægi og virkni foreldra í
skólastarfi, leita leiða til að draga úr kostnaði foreldra við skóla-‐ og
frístundastarf barna sinna og tryggja aukið samráð borgar-‐ og bæjaryfirvalda
við foreldra í málefnum sem varða stefnumótun og framkvæmd skólamála á
höfuðborgarsvæðinu.
Tillaga að tímaáætlun:2015-‐2020
2. Læsi og lesskilningur
2.1. Stórbættur árangur í lestri Eitt meginmarkmið SSH í skólamálum verði að allur þorri nemenda á
höfuðborgarsvæðinu geti lesið sér til gagns fyrir lok 3. bekkjar. Litið verði á
læsi sem ferli allt frá máltöku til ritlistar á háskólastigi. Því mun SSH í
samvinnu við önnur stjórnvöld setja markmið um árangur í lestri og læsi fyrir
allan aldur, frá leikskóla, öll stig grunnskólans og framhaldsskóla.
2.2. Þróunarverkefni um eflingu læsi og lesskilnings Lagt er til að sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu móti og
framkvæmi sameiginlegt þróunarverkefni til að bæta læsi og lesskilning
nemenda og leiti m.a. eftir samstarfi við mennta-‐ og
menningarmálaráðuneyti, sérfræðinga í læsi og lestrarkennslu m.a. á
menntavísindasviði Háskóla Íslands, Samband íslenskra sveitarfélaga,
Kennarasamband Íslands, og samtök foreldra. Stefnt verði að bættu læsi
nemenda með markvissri málrækt og málörvun allra barna í leikskólum,
markvissri lestrarkennslu á fyrstu árum grunnskóla og mikilli lesþjálfun allt til
loka grunnskólans og eflingu læsis í framhaldsskólanum. Einn liður
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT12
12
verkefnisins verði að gera úttekt á inntaki menntunar kennara og sérkennara
með tilliti til lestrarkennslu. Þá verði gerð rannsókn á þeim aðferðum sem
beitt er við lestrarkennslu í skólum á höfuðborgarsvæðinu og skoðuð áhrif
þeirra á árangur nemenda. Um verði að ræða verkefni sem standi til ársins
2020 og verði reglulegt mat á árangri verkefnisins.
Markmið verkefnisins verði m.a. að 90% barna í grunnskólum á
höfuðborgarsvæðinu hafi náð skilgreindum viðmiðum lesskimunar fyrir lok 2.
bekkjar og allur þorri barna geti lesið sér til gagns fyrir lok 3. bekkjar. Stefnt
verði að því að öll sveitarfélög á svæðinu noti samræmda aðferðafræði við
lesskimun í 2. bekk.
Áhersla verði lögð á meira samstarf leikskóla og grunnskóla með
þátttöku annarra skólastiga, samtaka foreldra, háskólasamfélagsins og
menningarstofnana á höfuðborgarsvæðinu. Sérstaklega verði aukin
kerfisbundin lestrarskimun og eftir atvikum snemmtæk íhlutun meðal elstu
barna á leikskólum.
2.3. Klasaskólar í læsi og lestrarkennslu Efnt verði til samstarfs um sérstaka klasaskóla á höfuðborgarsvæðinu
í læsi og lestrarkennslu í tengslum við þróunarverkefni um eflingu læsis. Lögð
verði áhersla á samstarf allra skólastiga við myndun klasa, frá leikskólum til
háskóla.
2.4. Árangursríkar aðferðir við lestrarkennslu Leitað verði eftir samstarfi við sérfræðinga í lestrarkennslu barna um
að veita ráðgjöf til kennara á leikskólum og grunnskólum um árangursríkar
aðferðir til að efla mál og lestrarkennslu, með tilliti til mismunandi hópa
nemenda.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT13
13
3. Kennsla í fremstu röð
3.1. Stuðningur við faglegt skólastarf Hlúð verði að faglegu starfi í skólum á höfuðborgarsvæðinu með
raunhæfum stuðningi við kennara. Áhersla verði lögð á fyrsta flokks kennslu
og náið samstarf kennara og skólastjórnenda um skipulag og inntak náms og
kennslu. Hvatt verði til víðtækra starfendarannsókna kennara, undir
handleiðslu reyndra sérfræðinga á kennslu – og starfsháttum í skólum á
höfuðborgarsvæðinu, með það fyrir augum að auka fagmennsku og gæði
menntunar á svæðinu. Lögð verður áhersla á að fylgt verði ákvæðum laga um
gæðamat á öllum skólastigum. Stefnt verði að meiri sveigjanleika í ráðstöfun
á vinnu kennara til að skapa svigrúm fyrir fjölbreytta starfshætti í skólum.
3.1.1. Kennarastarf metið að verðleikum Efnt verði til samstarfs við Kennarasamband Íslands um mótun
aðgerða til að auka virðingu kennarastarfsins og gera kennslu að
eftirsóknarverðum starfsvettvangi, samhliða bættum kjörum kennara og
aðbúnaði í skólum. Sérstök áhersla verði lögð á aðgerðir sem efla
fagmennsku, hæfni og starfsgleði kennara með markvissri starfsþróun.
Jafnframt verði leitað fjölbreyttra leiða til stuðnings og leiðsagnar við
kennara, t.d. með því að efla starfendarannsóknir.
3.1.2. Fagleg forysta skólastjórnenda Áhersla verði lögð á að efla skólastjórnendur sem faglega leiðtoga
skólastarfsins, m.a. með því að gera þeim kleift að auka samstarf og stuðning
við kennara um framþróun kennsluhátta með árangur allra nemenda að
leiðarljósi. Áhersla verði lögð á að efla leiðtogahæfni stjórnenda með fræðslu,
vinnustofum og markvissum starfsþróunarverkefnum. Sérstaklega verði
hugað að skilgreiningum á faglegum hæfiskröfum skólastjórnenda.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT14
14
3.2. Skýrari markmiðssetning og eftirfylgni kennslu Efnt verði til samráðs við Kennarasamband Íslands um hvernig megi
auka markmiðssetningu og eftirfylgni í kennslu í grunnskólum, ekki síst á
unglingastigi. Áhersla verði lögð á að auka nemendamiðaða kennslu, virkni og
frumkvæði nemenda, s.s. í hópavinnu við lausn verkefna, í samræmi við
niðurstöður samanburðarkönnunar TALIS og fyrirliggjandi rannsóknir á
kennsluháttum.
3.3. Mat á árangri kennsluaðferða Leitað verði eftir samstarfi við skólastjórnendur og kennara um að
meta árangur af kennsluaðferðum í skólum og endurskoða þær með tilliti til
árangurs nemenda. Sérfræðingar í háskólasamfélaginu verði fengnir til að
veita ráðgjöf um matsaðferðir og árangursríka kennsluhætti, sérstaklega með
tilliti til mismunandi hópa, þar á meðal nemenda með hegðunar-‐ eða
námserfiðleika, einhverfu eða önnur þroskafrávik og nemenda af erlendum
uppruna.
3.4. Próf í grunn-‐ og framhaldsskólum innihaldsgreind Próf í grunn-‐ og framhaldsskólum á Íslandi verði greind með tilliti til
innihalds, þar sem fram komi mat á því hve mikil áhersla er lögð á prófun
staðreyndaþekkingar og hve mikil á skilning og yfirfærslu þekkingar.
3.5. Meiri gæði í grunnmenntun kennara Gerð verði óháð rannsókn á gæðum kennaramenntunar á Íslandi með
aðstoð sérfræðinga, með sérstakri áherslu á það hvernig menntunin nýtist á
vettvangi. Markmið úttektar verði að fá greinargott yfirlit um styrkleika og
veikleika í undirbúningi kennaranema til að takast á við fjölbreyttar þarfir
nemendahópsins með það að markmiði að þjálfa kennaranema í að beita
árangursríkum kennsluháttum. Í rannsókninni verði m.a. greint hvaða áhersla
er lögð á list-‐ og verkgreinar í kennaranámi, skapandi kennsluaðferðir,
teymisvinnu, foreldrasamstarf, notkun upplýsingatækni, nemendur með
sérþarfir o.fl. Leitað verði leiða til að efla starfsþjálfun kennaranema og
kennara sem eru ungir í starfi, þjálfa þá m.a. í að greina námsvanda fljótt og
auðveldlega og byggja upp færni í kennslu þar sem beitt er ólíkum aðferðum
og tækni.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT15
15
Sérstaklega verði kannaður grundvöllur fyrir samstarfi leikskóla og
grunnskóla á höfuðborgarsvæðinu við Menntavísindasvið Háskóla Íslands um
markvissa starfsþjálfun og rannsóknir kennaranema.
3.6. Aðgerðaáætlun um starfsþróun kennara Skólamálanefnd SSH móti aðgerðaáætlun í samráði við Fagráð um
símenntun og starfsþróun kennara um að efla símenntun og starfsþróun
kennara, meira framboð á símenntun og skilvirka nýtingu þess.11 Sérstaklega
verði hugað að því hvernig auka megi hlutfall þeirra kennara sem afla sér
framhaldsmenntunar og fjölga tækifærum kennara og skólastjórnenda til að
sinna símenntun samhliða vinnu og á starfstíma skóla.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
4. Nemendamiðaður skóli
4.1. Bættur námsárangur á grunni metnaðarfullra
hæfnimarkmiða Skólum á höfuðborgarsvæðinu verði falið að leita leiða til að bæta
kunnáttu og færni nemenda í lestri, stærðfræði og náttúrufræði. Leiðirnar
verði settar fram í útfærðum hæfnimarkmiðum sbr. aðalnámskrá grunnskóla.
Stefnt verði að því að miðla árangursríkustu leiðunum milli skóla og
sveitarfélaga, t.d. í gegnum klasaskóla og samráðsvettvang skóla,
sveitarfélaga og háskólasamfélagsins.
4.2. Samhæfing sérfræðiþjónustu við nemendur á
höfuðborgarsvæðinu Gerð verði úttekt á kostum og göllum þess að samhæfa
sérfræðiþjónustu sveitarfélaganna við nemendur á höfuðborgarsvæðinu. Í
þeirri úttekt verði horft til þess að sérfræðiþjónusta við nemendur með
námserfiðleika, félagslegan eða sálrænan vanda sem og þjónusta við
bráðgera nemendur standi framhaldsskólanemum til boða rétt eins og
grunnskólanemum.
11 Fagráð um símenntun og starfsþróun kennara er sameiginlegur vettvangur mennta-‐ og menningarmálaráðuneytis, Sambands íslenskra sveitarfélaga, Kennarasambands Íslands og háskóla sem skipuleggja kennaramenntun.
15
Sérstaklega verði kannaður grundvöllur fyrir samstarfi leikskóla og
grunnskóla á höfuðborgarsvæðinu við Menntavísindasvið Háskóla Íslands um
markvissa starfsþjálfun og rannsóknir kennaranema.
3.6. Aðgerðaáætlun um starfsþróun kennara Skólamálanefnd SSH móti aðgerðaáætlun í samráði við Fagráð um
símenntun og starfsþróun kennara um að efla símenntun og starfsþróun
kennara, meira framboð á símenntun og skilvirka nýtingu þess.11 Sérstaklega
verði hugað að því hvernig auka megi hlutfall þeirra kennara sem afla sér
framhaldsmenntunar og fjölga tækifærum kennara og skólastjórnenda til að
sinna símenntun samhliða vinnu og á starfstíma skóla.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
4. Nemendamiðaður skóli
4.1. Bættur námsárangur á grunni metnaðarfullra
hæfnimarkmiða Skólum á höfuðborgarsvæðinu verði falið að leita leiða til að bæta
kunnáttu og færni nemenda í lestri, stærðfræði og náttúrufræði. Leiðirnar
verði settar fram í útfærðum hæfnimarkmiðum sbr. aðalnámskrá grunnskóla.
Stefnt verði að því að miðla árangursríkustu leiðunum milli skóla og
sveitarfélaga, t.d. í gegnum klasaskóla og samráðsvettvang skóla,
sveitarfélaga og háskólasamfélagsins.
4.2. Samhæfing sérfræðiþjónustu við nemendur á
höfuðborgarsvæðinu Gerð verði úttekt á kostum og göllum þess að samhæfa
sérfræðiþjónustu sveitarfélaganna við nemendur á höfuðborgarsvæðinu. Í
þeirri úttekt verði horft til þess að sérfræðiþjónusta við nemendur með
námserfiðleika, félagslegan eða sálrænan vanda sem og þjónusta við
bráðgera nemendur standi framhaldsskólanemum til boða rétt eins og
grunnskólanemum.
11 Fagráð um símenntun og starfsþróun kennara er sameiginlegur vettvangur mennta-‐ og menningarmálaráðuneytis, Sambands íslenskra sveitarfélaga, Kennarasambands Íslands og háskóla sem skipuleggja kennaramenntun.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT16
16
4.3. Bætt nýting upplýsingatækni í námi Mótuð verði aðgerðaáætlun um aukna nýtingu upplýsingatækni í
skólastarfi og henni hrint í framkvæmd með það fyrir augum að glæða áhuga
nemenda, virkja sjálfstæði þeirra og sköpunarkraft.
4.4. Meira valfrelsi og frumkvæði nemenda Lögð verði áhersla á sjálfræði og ábyrgð nemenda við val á
viðfangsefnum og vinnuaðferðum í námi á öllum skólastigum. Sérstaklega
verði stefnt að meiri virkni og frumkvæði nemenda í gegnum skapandi
skólastarf. Ræktuð verði frumkvöðlafærni nemenda með því að virkja
sköpunarkraft og framkvæmdagleði á grunni staðgóðrar þekkingar, færni og
leikni í náttúruvísindum, tækni, listum og stærðfræði (STEAM).
4.5. Aukið vægi verklegs náms í grunnskólum Leitast verið við að fjölga þeim sem velja verknám í framhaldsskóla,
m.a. með reglubundnum starfskynningum og öflugri námsráðgjöf í
grunnskólum. Meiri áhersla verði lögð á verklegt nám og verkefnavinnu í
grunnskólum á höfuðborgarsvæðinu, í auknu samstarfi við atvinnulífið t.d. í
smiðjum þar sem nemendum gefst kostur á hagnýtri þjálfun í verklegum
vinnubrögðum undir handleiðslu fagmanna. Sérstaklega verði skoðað í
samráði við menntamálaráðuneyti og aðila vinnumarkaðarins hvort fýsilegt
sé að gefa nemendum í efstu bekkjum grunnskóla kost á því á að hefja
starfsnám í 9.-‐10. bekk til að flýta útskrift og minnka brotthvarf.
4.6. Mat á framkvæmd einstaklingsmiðaðs náms Rannsókn verði gerð á framkvæmd einstaklingsmiðaðs náms í
grunnskólum á höfuðborgarsvæðinu, virkni og sjálfræði nemenda um nám
sitt og framvindu þess.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020 12
12 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014a).
16
4.3. Bætt nýting upplýsingatækni í námi Mótuð verði aðgerðaáætlun um aukna nýtingu upplýsingatækni í
skólastarfi og henni hrint í framkvæmd með það fyrir augum að glæða áhuga
nemenda, virkja sjálfstæði þeirra og sköpunarkraft.
4.4. Meira valfrelsi og frumkvæði nemenda Lögð verði áhersla á sjálfræði og ábyrgð nemenda við val á
viðfangsefnum og vinnuaðferðum í námi á öllum skólastigum. Sérstaklega
verði stefnt að meiri virkni og frumkvæði nemenda í gegnum skapandi
skólastarf. Ræktuð verði frumkvöðlafærni nemenda með því að virkja
sköpunarkraft og framkvæmdagleði á grunni staðgóðrar þekkingar, færni og
leikni í náttúruvísindum, tækni, listum og stærðfræði (STEAM).
4.5. Aukið vægi verklegs náms í grunnskólum Leitast verið við að fjölga þeim sem velja verknám í framhaldsskóla,
m.a. með reglubundnum starfskynningum og öflugri námsráðgjöf í
grunnskólum. Meiri áhersla verði lögð á verklegt nám og verkefnavinnu í
grunnskólum á höfuðborgarsvæðinu, í auknu samstarfi við atvinnulífið t.d. í
smiðjum þar sem nemendum gefst kostur á hagnýtri þjálfun í verklegum
vinnubrögðum undir handleiðslu fagmanna. Sérstaklega verði skoðað í
samráði við menntamálaráðuneyti og aðila vinnumarkaðarins hvort fýsilegt
sé að gefa nemendum í efstu bekkjum grunnskóla kost á því á að hefja
starfsnám í 9.-‐10. bekk til að flýta útskrift og minnka brotthvarf.
4.6. Mat á framkvæmd einstaklingsmiðaðs náms Rannsókn verði gerð á framkvæmd einstaklingsmiðaðs náms í
grunnskólum á höfuðborgarsvæðinu, virkni og sjálfræði nemenda um nám
sitt og framvindu þess.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020 12
12 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014a).
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT17
17
Samvinna skólastiga frá leikskóla til háskóla
Almennt virðist vera góð samstaða um mikilvægi góðra tengsla
skólastiga og samfellu í námi. Hins vegar er skortur á þekkingu kennara á
umgjörð og starfsháttum aðliggjandi skólastiga og upplýsingar um stöðu
nemenda berast ekki sem skyldi milli skólastiga og eru því illa nýttar. Nokkuð
er um endurtekningu námsefnis á skilum grunn –og framhaldsskóla og
sambærilegt afturhverft rof finnst líka í lestrarkennslu á mörkum leik-‐ og
grunnskóla.13
Brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum hefur um árabil verið mikið
á Íslandi og meira en á Norðurlöndunum og reyndar flestum löndum OECD.
Brotthvarfá höfuðborgarsvæðinu er fjórðungi minna en á landsbyggðinni og
hefur lækkað undanfarinn áratug úr 30% í tæp 25%. Brotthvarfið er um 18%
innan OECD að meðaltali og enn lægra eða 11-‐12% á Norðurlöndunum að
meðaltali. Brotthvarf er nær tvöfalt meira úr verk-‐og tækninámi á
höfuðborgarsvæðinu heldur en úr almennu bóknámi eða 36% borið saman
við 20%.
Þjóðfélagslegur kostnaður af brotthvarfi einstaklings úr
framhaldsskóla er metinn 14 milljónir króna á verðlagi ársins 2012. Þar munar
mestu um áhrif lakari menntunarstöðu á væntar ævitekjur. Ef miðað er við að
tæp 20% nemenda hverfi frá námi á hverju ári er heildarkostnaður
þjóðfélagsins af því brotthvarfi rúmir 52 milljarðar króna, þar af 32 milljarðar
króna á höfuðborgarsvæðinu. Ætla má að ávinningur samfélagsins af því að
grípa til aðgerða til að draga úr brotthvarfi gæti numið allt að 27 milljörðum
króna á höfuðborgarsvæðinu.
Metinn var fýsileiki þess að flytja umsýslu og rekstur framhaldsskóla
frá ríki til sveitarfélaga. Niðurstöður eru ekki einhlítar en gefa þó til kynna að
varhugavert sé að stíga slíkt skref til fulls í einum áfanga, þar sem
ávinningurinn er í besta falli óljós. Flutningur framhaldsskóla í smærri
skrefum er vænlegri til árangurs, s.s. með því að heimila flutning eins eða
fleiri framhaldsskóla í tilraunaskyni frá ríki til sveitarfélaga. Sú aðferð gefur
kost á því að læra af reynslunni og þróa mótvægisaðgerðir ef þörf krefur á
13 Gerður G. Óskarsdóttir (2012).
Samvinna skólastiga frá leikskóla til háskóla
17
Samvinna skólastiga frá leikskóla til háskóla
Almennt virðist vera góð samstaða um mikilvægi góðra tengsla
skólastiga og samfellu í námi. Hins vegar er skortur á þekkingu kennara á
umgjörð og starfsháttum aðliggjandi skólastiga og upplýsingar um stöðu
nemenda berast ekki sem skyldi milli skólastiga og eru því illa nýttar. Nokkuð
er um endurtekningu námsefnis á skilum grunn –og framhaldsskóla og
sambærilegt afturhverft rof finnst líka í lestrarkennslu á mörkum leik-‐ og
grunnskóla.13
Brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum hefur um árabil verið mikið
á Íslandi og meira en á Norðurlöndunum og reyndar flestum löndum OECD.
Brotthvarfá höfuðborgarsvæðinu er fjórðungi minna en á landsbyggðinni og
hefur lækkað undanfarinn áratug úr 30% í tæp 25%. Brotthvarfið er um 18%
innan OECD að meðaltali og enn lægra eða 11-‐12% á Norðurlöndunum að
meðaltali. Brotthvarf er nær tvöfalt meira úr verk-‐og tækninámi á
höfuðborgarsvæðinu heldur en úr almennu bóknámi eða 36% borið saman
við 20%.
Þjóðfélagslegur kostnaður af brotthvarfi einstaklings úr
framhaldsskóla er metinn 14 milljónir króna á verðlagi ársins 2012. Þar munar
mestu um áhrif lakari menntunarstöðu á væntar ævitekjur. Ef miðað er við að
tæp 20% nemenda hverfi frá námi á hverju ári er heildarkostnaður
þjóðfélagsins af því brotthvarfi rúmir 52 milljarðar króna, þar af 32 milljarðar
króna á höfuðborgarsvæðinu. Ætla má að ávinningur samfélagsins af því að
grípa til aðgerða til að draga úr brotthvarfi gæti numið allt að 27 milljörðum
króna á höfuðborgarsvæðinu.
Metinn var fýsileiki þess að flytja umsýslu og rekstur framhaldsskóla
frá ríki til sveitarfélaga. Niðurstöður eru ekki einhlítar en gefa þó til kynna að
varhugavert sé að stíga slíkt skref til fulls í einum áfanga, þar sem
ávinningurinn er í besta falli óljós. Flutningur framhaldsskóla í smærri
skrefum er vænlegri til árangurs, s.s. með því að heimila flutning eins eða
fleiri framhaldsskóla í tilraunaskyni frá ríki til sveitarfélaga. Sú aðferð gefur
kost á því að læra af reynslunni og þróa mótvægisaðgerðir ef þörf krefur á
13 Gerður G. Óskarsdóttir (2012).
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT18
18
hverjum stað. Helstu rök með flutningi framhaldsskóla til sveitarfélaga eru
meiri samfella í kennslu og námi; betri nýting fjármuna og meiri skilvirkni
skólastarfs t.d. við að draga úr líkum á brotthvarfi nemenda. Rök gegn
flutningi eru m.a. að hætta sé á minni fjölbreytni og fækkun valkosta varðandi
framboð framhaldsskólanáms, hætta á átthagafjötrum þar sem þrýst verði á
nemendur og foreldra þeirra um að nemendur stundi nám í eigin sveitarfélagi
og ótti við minna sjálfstæði framhaldsskóla en verið hefur, þegar forræði
þeirra verði komið til sveitarfélaga, þar sem nálægð kjörinna fulltrúa við
starfsemi á vettvangi er meiri.
Mikilvægt er að bregðast við þessum röksemdum með aðgerðum
sem miða að því að viðhalda fjölbreytni í framhaldsskólakerfinu, t.d. með
samstarfi sveitarfélaga á vettvangi landshlutasamtaka og að fjármagn frá
ríkisvaldinu fylgi nemendum sem hafi þá val um það hvort þeir sækja
framhaldsskóla í eigin sveitarfélagi eða utan þess.14 Fjölbreytni varðandi
rekstrarform framhaldsskóla með þátttöku ríkis, sveitarfélaga og einkaaðila er
ein leið til að tryggja fjölbreytt námsframboð á framhaldsskólastigi í þágu
nemenda.15
14 McKinsey & Company (2007). 15 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014b)
18
hverjum stað. Helstu rök með flutningi framhaldsskóla til sveitarfélaga eru
meiri samfella í kennslu og námi; betri nýting fjármuna og meiri skilvirkni
skólastarfs t.d. við að draga úr líkum á brotthvarfi nemenda. Rök gegn
flutningi eru m.a. að hætta sé á minni fjölbreytni og fækkun valkosta varðandi
framboð framhaldsskólanáms, hætta á átthagafjötrum þar sem þrýst verði á
nemendur og foreldra þeirra um að nemendur stundi nám í eigin sveitarfélagi
og ótti við minna sjálfstæði framhaldsskóla en verið hefur, þegar forræði
þeirra verði komið til sveitarfélaga, þar sem nálægð kjörinna fulltrúa við
starfsemi á vettvangi er meiri.
Mikilvægt er að bregðast við þessum röksemdum með aðgerðum
sem miða að því að viðhalda fjölbreytni í framhaldsskólakerfinu, t.d. með
samstarfi sveitarfélaga á vettvangi landshlutasamtaka og að fjármagn frá
ríkisvaldinu fylgi nemendum sem hafi þá val um það hvort þeir sækja
framhaldsskóla í eigin sveitarfélagi eða utan þess.14 Fjölbreytni varðandi
rekstrarform framhaldsskóla með þátttöku ríkis, sveitarfélaga og einkaaðila er
ein leið til að tryggja fjölbreytt námsframboð á framhaldsskólastigi í þágu
nemenda.15
14 McKinsey & Company (2007). 15 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014b)
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT19
19
Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla
Framtíðarsýn: Nám nemenda verði skipulagt sem heildstætt ferli frá leikskóla og til loka
framhaldsskóla. Lögð verði áhersla á samfellu skólastarfs og samstarf fagfólks
á mismunandi skólastigum með þarfir nemenda í huga .
Tillaga að aðgerðaáætlun
1. Samfellt skólastarf í þágu nemenda Hrint verði í framkvæmd áætlun, á vegum Samtaka sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu um aðgerðir til að auka samfellu skólastarfs frá leikskóla
til og með framhaldsskóla. Áhersla verði á að hagsmunir nemenda ráði för um
skipulag og inntak náms.
1.1. Formlegt samstarf kennara á aðliggjandi
skólastigum Ýtt verði undir formlegt samstarf kennara og stjórnenda á aðliggjandi
skólastigum um starfshætti og inntak náms með það fyrir augum að auka
samfellu í námi nemenda.
1.2. Lenging skólaskyldu Í samhengi við mögulegan flutning framhaldsskóla til sveitarfélaga og
samræmingu á rekstri allra skólastiga fram til háskólanáms á einni hendi verði
skoðað hvort rétt sé að lengja skólaskyldu, s.s. með því að gera síðasta ár
leikskólans að skólaskyldu.
1.3. Miðlun upplýsinga milli skólastiga Unnið verði að því að upplýsingar um námsstöðu nemenda fylgi þeim á milli
skólastiga og verði nýttar við skipulag náms á efra skólastigi.
Samvinna skólastiga frá leikskóla til háskóla
Framtíðarsýn:
Tillaga að aðgerðaáætlun:
19
Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla
Framtíðarsýn: Nám nemenda verði skipulagt sem heildstætt ferli frá leikskóla og til loka
framhaldsskóla. Lögð verði áhersla á samfellu skólastarfs og samstarf fagfólks
á mismunandi skólastigum með þarfir nemenda í huga .
Tillaga að aðgerðaáætlun
1. Samfellt skólastarf í þágu nemenda Hrint verði í framkvæmd áætlun, á vegum Samtaka sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu um aðgerðir til að auka samfellu skólastarfs frá leikskóla
til og með framhaldsskóla. Áhersla verði á að hagsmunir nemenda ráði för um
skipulag og inntak náms.
1.1. Formlegt samstarf kennara á aðliggjandi
skólastigum Ýtt verði undir formlegt samstarf kennara og stjórnenda á aðliggjandi
skólastigum um starfshætti og inntak náms með það fyrir augum að auka
samfellu í námi nemenda.
1.2. Lenging skólaskyldu Í samhengi við mögulegan flutning framhaldsskóla til sveitarfélaga og
samræmingu á rekstri allra skólastiga fram til háskólanáms á einni hendi verði
skoðað hvort rétt sé að lengja skólaskyldu, s.s. með því að gera síðasta ár
leikskólans að skólaskyldu.
1.3. Miðlun upplýsinga milli skólastiga Unnið verði að því að upplýsingar um námsstöðu nemenda fylgi þeim á milli
skólastiga og verði nýttar við skipulag náms á efra skólastigi.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT20
20
1.4. Sveigjanleg skil grunn-‐ og framhaldsskóla Tryggt verði að nám grunnskólanemenda í framhaldsskólaáföngum verði
metið sem skyldi í framhaldsskólum. Lögð verði áhersla á að nemendum
standi til boða nám sem tekur mið af stöðu hvers og eins við upphaf
framhaldsskólanáms.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
2. Brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum
2.1. Aðgerðaáætlun um minnkun brotthvarfs nemenda úr framhaldsskólum.
Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu í samvinnu við mennta-‐ og
menningarmálaráðuneyti hrindi í framkvæmd aðgerðaáætlun með það að
markmiði að minnka brotthvarf framhaldsskólanema um helming og hækka
þar með útskriftarhlutfall nemenda í framhaldsskólum á svæðinu þannig að
það verði að lágmarki 85% árið 2020.
Efnt verði til sjö ára þróunarverkefnis til að hækka útskriftarhlutfall
nemenda í framhaldsskólum í samstarfi allra skólastiga og
menntamálaráðuneytisins með áherslu á nemendamiðað nám, markvissan
námsstuðning, samfellu milli skólastiga, fjölbreyttar námsleiðir, öfluga náms-‐
og starfsráðgjöf o.s.frv.
Litið verði til reynslu annarra þjóða, sem náð hafa árangri í að draga
verulega úr brotthvarfi nemenda með markvissum aðgerðum og eftirfylgni.
Tillaga að tímaáætlun: 2014-‐2020
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT21
21
3. Flutningur framhaldsskóla til sveitarfélaga Hafinn verði undirbúningur að yfirfærslu á rekstri framhaldsskóla á
höfuðborgarsvæðinu frá ríki til sveitarfélaga, til samræmis við stefnumótun
Sambands íslenskra sveitarfélaga 2011-‐2014.16
3.1. Starfshópur um fýsileika flutnings framhaldsskóla
til sveitarfélaga Skólamálanefnd SSH setji á fót starfshóp sem fjalli um kosti og galla
flutnings framhaldsskóla til sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu með áherslu
á þau skilyrði sem þurfi að uppfylla til að slíkur flutningur leiði til fjölbreyttara
og betra skólastarfs þar sem þarfir nemenda og forráðamanna þeirra eru í
forgrunni. Eitt af verkefnum starfshópsins verði að móta tillögur um
endurskoðun á forsendum núverandi reiknilíkans, með það að markmiði að
skilgreind verði raunhæf kostnaðarviðmið fyrir framhaldsskóla. Í
starfshópnum eigi sæti fulltrúar allra sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu,
Kennarasambands Íslands, Skólameistarafélags Íslands, mennta-‐ og
menningarmálaráðuneytis, Félags framhaldsskólanema og samtaka foreldra.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2016
3.2. Tilraunaverkefni til fimm ára Hvatt er til að þau sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu sem áhuga
hafa fái leyfi menntamálaráðuneytisins til að taka yfir rekstur einstakra
framhaldsskóla sem þróunarverkefni til fimm ára.17 Í ljósi reynslu af
ofangreindum þróunarverkefnum verði öðrum sveitarfélögum gert kleift að
taka yfir rekstur framhaldsskóla, allt eftir áhuga og aðstæðum á hverjum stað.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐201918
16 Í stefnu Sambands íslenskra sveitarfélaga 2011-‐2014 er kveðið svo á að sambandið vilji stuðla að því að tilraun verði gerð með rekstur framhaldsskóla á vegum sveitarfélaga. 17 Nú þegar hafa bæjaryfirvöld í Garðabæ óskað eftir að fá að taka yfir rekstur Fjölbrautaskólans í Garðabæ og átt formlegar viðræður við núverandi og fyrrverandi menntamálaráðherra um það. Skipaður hefur verið vinnuhópur ráðuneytisins með þátttöku Garðabæjar og Sambands íslenskra sveitarfélaga um fýsileika slíkrar yfirfærslu. Þá var samþykkt tillaga í Skóla-‐ og frístundasviði Reykjavíkurborgar í febrúar 2014 þar sem óskað er eftir viðræðum við menntamálaráðherra um að Reykjavík reki framhaldsskóla. 18 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014b)
21
3. Flutningur framhaldsskóla til sveitarfélaga Hafinn verði undirbúningur að yfirfærslu á rekstri framhaldsskóla á
höfuðborgarsvæðinu frá ríki til sveitarfélaga, til samræmis við stefnumótun
Sambands íslenskra sveitarfélaga 2011-‐2014.16
3.1. Starfshópur um fýsileika flutnings framhaldsskóla
til sveitarfélaga Skólamálanefnd SSH setji á fót starfshóp sem fjalli um kosti og galla
flutnings framhaldsskóla til sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu með áherslu
á þau skilyrði sem þurfi að uppfylla til að slíkur flutningur leiði til fjölbreyttara
og betra skólastarfs þar sem þarfir nemenda og forráðamanna þeirra eru í
forgrunni. Eitt af verkefnum starfshópsins verði að móta tillögur um
endurskoðun á forsendum núverandi reiknilíkans, með það að markmiði að
skilgreind verði raunhæf kostnaðarviðmið fyrir framhaldsskóla. Í
starfshópnum eigi sæti fulltrúar allra sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu,
Kennarasambands Íslands, Skólameistarafélags Íslands, mennta-‐ og
menningarmálaráðuneytis, Félags framhaldsskólanema og samtaka foreldra.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2016
3.2. Tilraunaverkefni til fimm ára Hvatt er til að þau sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu sem áhuga
hafa fái leyfi menntamálaráðuneytisins til að taka yfir rekstur einstakra
framhaldsskóla sem þróunarverkefni til fimm ára.17 Í ljósi reynslu af
ofangreindum þróunarverkefnum verði öðrum sveitarfélögum gert kleift að
taka yfir rekstur framhaldsskóla, allt eftir áhuga og aðstæðum á hverjum stað.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐201918
16 Í stefnu Sambands íslenskra sveitarfélaga 2011-‐2014 er kveðið svo á að sambandið vilji stuðla að því að tilraun verði gerð með rekstur framhaldsskóla á vegum sveitarfélaga. 17 Nú þegar hafa bæjaryfirvöld í Garðabæ óskað eftir að fá að taka yfir rekstur Fjölbrautaskólans í Garðabæ og átt formlegar viðræður við núverandi og fyrrverandi menntamálaráðherra um það. Skipaður hefur verið vinnuhópur ráðuneytisins með þátttöku Garðabæjar og Sambands íslenskra sveitarfélaga um fýsileika slíkrar yfirfærslu. Þá var samþykkt tillaga í Skóla-‐ og frístundasviði Reykjavíkurborgar í febrúar 2014 þar sem óskað er eftir viðræðum við menntamálaráðherra um að Reykjavík reki framhaldsskóla. 18 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014b)
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT22
22
Höfuðborgarsvæðið sem háskólaborg
Mikill skortur er á húsnæði á viðráðanlegu verði á höfuðborgarsvæðinu m.a.
vegna þessi að íbúum þess hefur fjölgað um 35% undanfarinn aldarfjórðung.
Mikil fjölgun hefur orðið í hópi leigjenda á höfuðborgarsvæðinu frá árinu
2007 og er fjölgunin mest í hópi ungs fólks og tekjulágra. Tæpur fjórðungur
ungs fólks á aldrinum 25-‐34 ára er á leigumarkaði og hefur hlutfall þeirra
tvöfaldast frá því fyrir efnahagshrun. Í tillögu að svæðisskipulagi
höfuðborgarsvæðisins 2015-‐2040 er stefnt að því að byggja upp fjölbreyttan
húsnæðismarkað með sérstaka áherslu á aukið framboð húsnæðis á
viðráðanlegu verði.19 Slíkar áherslur koma m.a. til móts við þarfir ungs fólks
og námsmanna, sem ekki hafa mikil fjárráð eða aðgang að hagstæðu lánsfé
eftir hrun fjármálamarkaðarins árið 2008. Ungt fólk á höfuðborgarsvæðinu
kallar sérstaklega eftir fjölgun lítilla námsmannaíbúða til leigu á hagkvæmum
kjörum og áform eru um uppbyggingu þeirra í Reykjavík og Kópavogi.
Ef spár um mannfjöldaþróun á höfuðborgarsvæðinu ganga eftir má
enn búast við þriðjungs fjölgun íbúa á næsta aldarfjórðungi. Ljóst er að
samgöngukerfi svæðisins ber ekki slíka aukningu ef henni fylgir samsvarandi
fjölgun einkabíla, en þeim hefur fjölgað um ríflega 46% frá árinu 1985. Meira
vægi vistvænna samgangna á borð við almenningssamgöngur, hjólreiðar og
umferð gangandi vegfarenda er því mikilvæg forsenda skilvirkra samgangna í
framtíðinni. Ungt fólk á höfuðborgarsvæðinu leggur áherslu á samþættingu
fjölbreytts samgöngukerfis þar sem hugað er að samstillingu mismunandi
ferðamáta, s.s. almenningssamgangna, hjólreiða, gönguferða og þjónustu
leigubíla. Námsmenn leggja áherslu á að koma verði upp skutluþjónustu á
milli háskólabygginga og stúdentagarða, sveigjanlegri tímaáætlanir til að
mæta þörfum háskólastúdenta og ungs fólks, hærri niðurgreiðslur á
strætókortum og síðast en ekki síst að mótun deiliskipulags í nágrenni
námsmannaíbúða taki mið af þjónustu almenningssamgangna.
19 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014f).
22
Höfuðborgarsvæðið sem háskólaborg
Mikill skortur er á húsnæði á viðráðanlegu verði á höfuðborgarsvæðinu m.a.
vegna þessi að íbúum þess hefur fjölgað um 35% undanfarinn aldarfjórðung.
Mikil fjölgun hefur orðið í hópi leigjenda á höfuðborgarsvæðinu frá árinu
2007 og er fjölgunin mest í hópi ungs fólks og tekjulágra. Tæpur fjórðungur
ungs fólks á aldrinum 25-‐34 ára er á leigumarkaði og hefur hlutfall þeirra
tvöfaldast frá því fyrir efnahagshrun. Í tillögu að svæðisskipulagi
höfuðborgarsvæðisins 2015-‐2040 er stefnt að því að byggja upp fjölbreyttan
húsnæðismarkað með sérstaka áherslu á aukið framboð húsnæðis á
viðráðanlegu verði.19 Slíkar áherslur koma m.a. til móts við þarfir ungs fólks
og námsmanna, sem ekki hafa mikil fjárráð eða aðgang að hagstæðu lánsfé
eftir hrun fjármálamarkaðarins árið 2008. Ungt fólk á höfuðborgarsvæðinu
kallar sérstaklega eftir fjölgun lítilla námsmannaíbúða til leigu á hagkvæmum
kjörum og áform eru um uppbyggingu þeirra í Reykjavík og Kópavogi.
Ef spár um mannfjöldaþróun á höfuðborgarsvæðinu ganga eftir má
enn búast við þriðjungs fjölgun íbúa á næsta aldarfjórðungi. Ljóst er að
samgöngukerfi svæðisins ber ekki slíka aukningu ef henni fylgir samsvarandi
fjölgun einkabíla, en þeim hefur fjölgað um ríflega 46% frá árinu 1985. Meira
vægi vistvænna samgangna á borð við almenningssamgöngur, hjólreiðar og
umferð gangandi vegfarenda er því mikilvæg forsenda skilvirkra samgangna í
framtíðinni. Ungt fólk á höfuðborgarsvæðinu leggur áherslu á samþættingu
fjölbreytts samgöngukerfis þar sem hugað er að samstillingu mismunandi
ferðamáta, s.s. almenningssamgangna, hjólreiða, gönguferða og þjónustu
leigubíla. Námsmenn leggja áherslu á að koma verði upp skutluþjónustu á
milli háskólabygginga og stúdentagarða, sveigjanlegri tímaáætlanir til að
mæta þörfum háskólastúdenta og ungs fólks, hærri niðurgreiðslur á
strætókortum og síðast en ekki síst að mótun deiliskipulags í nágrenni
námsmannaíbúða taki mið af þjónustu almenningssamgangna.
19 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014f).
Höfuðborgarsvæðið sem háskólaborg
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT23
23
Mikill stuðningur er við frekari uppbyggingu hjólreiðastíga ekki síst
meðal ungs fólks og forsvarsmenn námsmanna leggja m.a. áherslu á bættar
tengingar hjólreiðastíga milli sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu;að hönnun
hjólreiðastíga taki mið af samgönguásum og nálægð við samgöngumiðstöðvar
og að komið verði upp hjólreiðageymslum við samgöngumiðstöðvar.
Atvinnumál eru mikilvægur málaflokkur fyrir námsmenn, jafnt
meðfram námi sem og að loknu námi. Stúdentar kalla eftir því að mótaður
verði nýr farvegur fyrir samstarf stúdenta, háskóla, opinberra aðila og
atvinnulífs um rannsóknarverkefni stúdenta. Lagt er til að sveitarfélögin á
höfuðborgarsvæðinu taki þátt í slíku samstarfi stúdentahreyfinga, háskóla,
fyrirtækja og stofnana sem feli í sér að sett verði á fót verkefnamiðlun, þar
sem fyrirtæki, sveitarfélög og stofnanir hins opinbera geti óskað eftir liðsstyrk
stúdenta til að vinna hagnýt rannsóknarverkefni.
Krafa um meira beint lýðræði hefur aukist í samfélaginu eftir
efnahagshrunið og mikilvægt er fyrir sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu að
virkja ungt fólk til áhrifa á svæðinu. Auka mætti áhrif ungs fólks t.d. með
áheyrnaraðild að sveitarstjórnum og fastanefndum sveitarfélaga í málefnum
sem tengjast ungu fólki, sem og þjónustufyrirtækjum á borð við Strætó b.s.
Jafnframt mætti auka áhrif ungs fólks á stefnumótun sveitarfélaga með
rafrænum könnunum og kosningum um brýn hagsmunamál ungs fólks.
Listsköpun og menning er órjúfanlegur hluti af skapandi borgarbrag
hvar sem er í heiminum og er eðlilegt að horft sé til Listaháskólans um leiðir
til að efla hann. Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu hvetja til þess að
sá mannauður sem býr í Listaháskólanum verði nýttur til að örva skapandi
borgarbrag á höfuðborgarsvæðinu sem geri svæðið að áhugaverðum stað til
að búa á fyrir námsfólk og annað ungt fólk. Meðal annars verði horft til þess
að nýta betur aðstöðu og húsnæði á vegum sveitarfélaganna sem rekið er
fyrir almannafé, s.s. listasöfn, myndlistasali og tónleikasali.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT24
24
Sóknarfæri felst í alþjóðlegri markaðssetningu á höfuðborgarsvæðinu
sem fýsilegri háskólaborg. Lagt er til að Reykjavíkurborg taki að sér
forystuhlutverk varðandi slíka markaðssetningu með því að setja á fót
verkefnastjórn með þátttöku sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, Háskóla
Íslands, Háskólans í Reykjavík, Listaháskólans, Stúdentaráðs Háskóla Íslands,
Stúdentafélags Háskólans í Reykjavík og nemendafélaga Listaháskóla Íslands.
Við markaðssetninguna verði m.a. lögð áhersla á öfluga þjónustu fyrir
námsmenn með börn, svo sem leikskólaþjónustu, fjölbreytt framboð
grunnskóla og þjónustu dagforeldra.20
20 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014c)
24
Sóknarfæri felst í alþjóðlegri markaðssetningu á höfuðborgarsvæðinu
sem fýsilegri háskólaborg. Lagt er til að Reykjavíkurborg taki að sér
forystuhlutverk varðandi slíka markaðssetningu með því að setja á fót
verkefnastjórn með þátttöku sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, Háskóla
Íslands, Háskólans í Reykjavík, Listaháskólans, Stúdentaráðs Háskóla Íslands,
Stúdentafélags Háskólans í Reykjavík og nemendafélaga Listaháskóla Íslands.
Við markaðssetninguna verði m.a. lögð áhersla á öfluga þjónustu fyrir
námsmenn með börn, svo sem leikskólaþjónustu, fjölbreytt framboð
grunnskóla og þjónustu dagforeldra.20
20 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014c)
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT25
25
Höfuðborgarsvæðið sem háskólaborg
Framtíðarsýn Höfuðborgarsvæðið er aðlaðandi staður til að stunda háskólanám í
augum innlendra og erlendra námsmanna. Sveitarfélögin á svæðinu stuðla að
uppbyggingu námsmannaíbúða, fjölbreyttra samgöngukosta og þjónustu við
barnafjölskyldur og tryggja þátttöku ungs fólks í ákvarðanatöku
sveitarfélaganna um brýnustu hagsmunamál ungu kynslóðarinnar.
Tillaga að aðgerðaáætlun
1. Fjölbreyttir valkostir í húsnæðismálum
1.1. Fjölga litlum námsmannaíbúðum Áhersla verði lögð á að fjölga litlum og hagkvæmum íbúðum fyrir
námsmenn. Skipulag taki mið af nútímalegri hönnun lítilla íbúða. Hlutverk
sveitarfélaga verði að leggja til lóðir sem séu vel staðsettar eða liggi vel að
samgöngum. Sveitarfélögin leiti jafnframt heppilegra samstarfsaðila til að
byggja upp íbúðir, með það í huga að leigu-‐ eða söluverð verði viðráðanlegt
fyrir námsmenn. Ríkisvaldið þarf að eiga þátt í að stuðla að hagstæðri
langtímafjármögnun, með hækkun húsaleigubóta til samræmis við
vaxtabætur og með endurskoðun byggingareglugerðar með húsnæðisþarfir
námsmanna í huga. Háskólar þurfa að vera tilbúnir að leggja til lóðir nálægt
skólunum undir námsmannaíbúðir.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
1.2. Ný stúdentabyggð rísi við Kársnes Kópavogsbær hefur til skoðunar hugmyndir um að reisa
námsmannaíbúðir við Kársnes í tengslum við áform sem kynnt eru í
aðalskipulagi Kópavogs og aðalskipulagi Reykjavíkur um brú á milli
sveitarfélaganna tveggja við Kársnes fyrir gangandi og hjólandi vegfarendur
og almenningssamgöngur. Hvatt er til þess að slík uppbygging verði sett í
forgang og gætt að uppbyggingu þjónustu, s.s. lágvöruverðsverslana
ogleikskóla auk tenginga við samgöngumiðstöð í Hamraborg.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
Höfuðborgarsvæðið sem háskólaborg
Framtíðarsýn:
Tillaga að aðgerðaáætlun:
25
Höfuðborgarsvæðið sem háskólaborg
Framtíðarsýn Höfuðborgarsvæðið er aðlaðandi staður til að stunda háskólanám í
augum innlendra og erlendra námsmanna. Sveitarfélögin á svæðinu stuðla að
uppbyggingu námsmannaíbúða, fjölbreyttra samgöngukosta og þjónustu við
barnafjölskyldur og tryggja þátttöku ungs fólks í ákvarðanatöku
sveitarfélaganna um brýnustu hagsmunamál ungu kynslóðarinnar.
Tillaga að aðgerðaáætlun
1. Fjölbreyttir valkostir í húsnæðismálum
1.1. Fjölga litlum námsmannaíbúðum Áhersla verði lögð á að fjölga litlum og hagkvæmum íbúðum fyrir
námsmenn. Skipulag taki mið af nútímalegri hönnun lítilla íbúða. Hlutverk
sveitarfélaga verði að leggja til lóðir sem séu vel staðsettar eða liggi vel að
samgöngum. Sveitarfélögin leiti jafnframt heppilegra samstarfsaðila til að
byggja upp íbúðir, með það í huga að leigu-‐ eða söluverð verði viðráðanlegt
fyrir námsmenn. Ríkisvaldið þarf að eiga þátt í að stuðla að hagstæðri
langtímafjármögnun, með hækkun húsaleigubóta til samræmis við
vaxtabætur og með endurskoðun byggingareglugerðar með húsnæðisþarfir
námsmanna í huga. Háskólar þurfa að vera tilbúnir að leggja til lóðir nálægt
skólunum undir námsmannaíbúðir.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
1.2. Ný stúdentabyggð rísi við Kársnes Kópavogsbær hefur til skoðunar hugmyndir um að reisa
námsmannaíbúðir við Kársnes í tengslum við áform sem kynnt eru í
aðalskipulagi Kópavogs og aðalskipulagi Reykjavíkur um brú á milli
sveitarfélaganna tveggja við Kársnes fyrir gangandi og hjólandi vegfarendur
og almenningssamgöngur. Hvatt er til þess að slík uppbygging verði sett í
forgang og gætt að uppbyggingu þjónustu, s.s. lágvöruverðsverslana
ogleikskóla auk tenginga við samgöngumiðstöð í Hamraborg.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT26
26
2. Skilvirkar samgöngur
2.1. Háskólaskutlur milli háskólabygginga og
stúdentagarða Boðið verði upp á skutlur á milli bygginga háskólanna þriggja í borginni og
námsmannaíbúða víðs vegar um höfuðborgarsvæðið, til að bæta þjónustu við
námsmenn og draga úr þörf þeirra fyrir notkun einkabíls.
2.2. Áhersla á þjónustu almenningssamgangna í
nágrenni námsmannaíbúða Mikilvægt er að tryggja skilvirkar almenningssamgöngur við vinnslu
deiliskipulags svæða þar sem gert er ráð fyrir námsmannaíbúðum. Hér má
nefna sem dæmi uppbyggingu í Vatnsmýri, þar með talið fyrirhugað hverfi
Vals við Hlíðarenda. Þetta þyrfti að tryggja í verklagi við vinnslu deiliskipulags.
2.3. Sveigjanleg þjónusta á sviði almenningssamgangna Kannaður verði fýsileiki þess að setja á fót sveigjanlega þjónustu (e. flex)
almenningsvagna á höfuðborgarsvæðinu til að mæta þörfum námsmanna og
ungs fólks. Slíkir vagnar geti t.d. hafið akstur fyrr á morgnana og lokiðakstri
síðla nætur, s.s. fyrir þá sem þurfa að sækja vinnu á óreglulegum tímum.
2.4. Meiri niðurgreiðslur á strætókortum fyrir
námsmenn Skoðaðar verði hugmyndir um flatan afslátt á fargjöldum gegn framvísun
stúdentaskírteina og afslættir verði afgreiddir með snjallsímalausnum.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT27
27
2.5. Almenningssamgöngur sem tæki til að skapa
borgarbrag Í kjölfar vitundarvakningar um umhverfisvernd og vistvænar samgöngur
hefur ungt fólk í auknum mæli tekið vistvæna ferðamáta framyfir notkun
einkabíls. Framtíðarsýn ungu kynslóðarinnar lýtur ekki síst að frekari
samþættingu fjölbreyttra ferðamáta í þéttriðið samgöngunet sem svarar
nútímalegum kröfum um skilvirkni og hagkvæmni. Þar má nefna hjólreiðar,
almenningssamgöngur, gangandi vegfarendur, þjónustu leigubíla og
skipulagðar hópferðir.
Fyrir hvern? Hvernig? Væntanleg niðurstaða Höfuðborgarbúa Ferðamenn Gesti utan af landi
Tengja saman fjölbreyttan ferðamáta s.s. leigubíla, hjól, strætó, gangandi, hópferðir o.s.frv. – Tímarammi: 5-‐10 ár.
-‐ Öflugar samgöngur. -‐ Meiri notkun. -‐ Skilvirkara kerfi. -‐ Fjölbreyttara kerfi.
Skýr stefna allra sveitarfélaga um uppbyggingu samgangna.
Árslok 2014
2.6. Betri hjólreiðastígar Uppbygging hjólreiðastíga hefur verið mikil og hröð á
höfuðborgarsvæðinu á undanförnum árum og notkun þeirra er mikil og
vaxandi. Meðfylgjandi eru tillögur um frekari uppbyggingu hjólreiðastíga á
svæðinu:
2.6.1. Hönnun hjólreiðastíga taki mið af samgönguásum/-‐
miðstöðvum Í Svæðisskipulagi höfuðborgarsvæðisins verði kveðið á um að hönnun
hjólreiðastíga skuli taka mið af samgönguásum og nálægð við starfsemi
samgöngumiðstöðva.
2.6.2. Sérstakar hjólreiðageymslur við
samgöngumiðstöðvar Settar verði upp hjólageymslur við samgöngumiðstöðvar með
tilheyrandi útbúnaði á borð við loftpumpur, vatnsbrunna o.s.frv. Verkefnið
verði á ábyrgð umhverfissviða sveitarfélaganna.
27
2.5. Almenningssamgöngur sem tæki til að skapa
borgarbrag Í kjölfar vitundarvakningar um umhverfisvernd og vistvænar samgöngur
hefur ungt fólk í auknum mæli tekið vistvæna ferðamáta framyfir notkun
einkabíls. Framtíðarsýn ungu kynslóðarinnar lýtur ekki síst að frekari
samþættingu fjölbreyttra ferðamáta í þéttriðið samgöngunet sem svarar
nútímalegum kröfum um skilvirkni og hagkvæmni. Þar má nefna hjólreiðar,
almenningssamgöngur, gangandi vegfarendur, þjónustu leigubíla og
skipulagðar hópferðir.
Fyrir hvern? Hvernig? Væntanleg niðurstaða Höfuðborgarbúa Ferðamenn Gesti utan af landi
Tengja saman fjölbreyttan ferðamáta s.s. leigubíla, hjól, strætó, gangandi, hópferðir o.s.frv. – Tímarammi: 5-‐10 ár.
-‐ Öflugar samgöngur. -‐ Meiri notkun. -‐ Skilvirkara kerfi. -‐ Fjölbreyttara kerfi.
Skýr stefna allra sveitarfélaga um uppbyggingu samgangna.
Árslok 2014
2.6. Betri hjólreiðastígar Uppbygging hjólreiðastíga hefur verið mikil og hröð á
höfuðborgarsvæðinu á undanförnum árum og notkun þeirra er mikil og
vaxandi. Meðfylgjandi eru tillögur um frekari uppbyggingu hjólreiðastíga á
svæðinu:
2.6.1. Hönnun hjólreiðastíga taki mið af samgönguásum/-‐
miðstöðvum Í Svæðisskipulagi höfuðborgarsvæðisins verði kveðið á um að hönnun
hjólreiðastíga skuli taka mið af samgönguásum og nálægð við starfsemi
samgöngumiðstöðva.
2.6.2. Sérstakar hjólreiðageymslur við
samgöngumiðstöðvar Settar verði upp hjólageymslur við samgöngumiðstöðvar með
tilheyrandi útbúnaði á borð við loftpumpur, vatnsbrunna o.s.frv. Verkefnið
verði á ábyrgð umhverfissviða sveitarfélaganna.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT28
28
2.6.3. Betri tengingar á milli sveitarfélaga Bættar verði tengingar hjólreiðastíga á milli sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu í samstarfi skipulagsnefnda sveitarfélaganna á svæðinu.
2.6.4. Hjólreiðastígar hannaðir með tilliti til snjómoksturs Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu gæti þess að hönnun hjólreiðastíga
taki tillit til snjómoksturs. Ábyrgð verkefnis verði falin umhverfissviðum
sveitarfélaganna.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
3. Atvinnusköpun
3.1. Verkefnamiðlun milli fyrirtækja, stofnana og
háskóla Sveitarfélögin taki þátt í samstarfi stúdentahreyfinga, háskóla, fyrirtækja
og stofnana um að stofna og reka verkefnamiðlun, þar sem fyrirtæki og
stofnanir geti óskað eftir stúdentum til að vinna tiltekin hagnýt
rannsóknarverkefni.
• Aðgerðir:
o Stofna vinnuhóp með aðild fulltrúa frá helstu hagsmunaaðilum.
o Leita t.d. til Klak Innovit um aðkomu við undirbúning og utanumhald.
o Hönnun og uppsetning vefsíðu.
o Kynning og markaðssetning.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT29
29
4. Skapandi borgarbragur
4.1. Samstarf við Listaháskóla Íslands um skapandi
nýtingu opinbers húsnæðis á höfuðborgarsvæðinu Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu eigi frumkvæði að samstarfi
við Listaháskóla Íslands þar sem lögð er sérstök áhersla á að nýta skólann til
að efla skapandi borgarbrag á höfuðborgarsvæðinu sem geri svæðið að
áhugaverðum stað til að búa á fyrir námsfólk sem aðra. Meðal annars verði
horft til þess að nýta betur aðstöðu og húsnæði sem rekið er fyrir almannafé,
s.s. listasöfn, myndlistasali, jafnvel Hörpuna þegar önnur starfsemi er ekki til
staðar.
4.2. Netsala á matvöru Sveitarfélögin taki þátt í að hvetja til sölu matvöru á netinu, s.s. með
samtölum við hagsmunaaðila og opnum fundum. Slík þjónusta þar sem vörur
yrðu sendar heim til viðskiptavina styður við stefnuáherslur um vistvænar
samgöngur og þarfir nýrrar kynslóðar.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT30
30
5. Lýðræði
5.1. Meiri áhrif ungs fólks á stefnumótun sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu leggi fram áætlun um meiri áhrif
ungs fólks á stefnumótun sveitarfélaganna og þátttöku ungs fólks í
ákvörðunum um eigin málefni. Settur verði á fót starfshópur á vegum SSH
með fulltrúum ungs fólks sem greini mismunandi leiðir og forgangsraði
tillögum. Þar verði m.a. tekin afstaða til eftirfarandi kosta:
• Ungt fólk eigi áheyrnarfulltrúa í borgarstjórn Reykjavíkur og bæjarstjórnum á
höfuðborgarsvæðinu, sem og fastanefndum sveitarfélaganna.
• Ungt fólk eigi fulltrúa/áheyrnarfulltrúa í stjórn SSH.
• Aukin áhrif ungs fólks með rafrænum könnunum og kosningum um málefni
sem tengjast ungu fólki.
• Fundir þar sem málefni ungs fólks eru í brennidepli verði haldnir að loknum
skóladegi, s.s. eftir klukkan 14 á virkum dögum.
5.2. Aukið vægi ungs fólks í stefnumótun Strætó bs. Ungt fólk er vaxandi markhópur almenningssamgöngukerfisins á
höfuðborgarsvæðinu og eðlilegt er að nýta ungt fólk betur við stefnumótandi
ákvarðanir um þjónustuna. Ýmsar leiðir koma til greina: að skipa ungt fólk í
stjórn Strætó bs, að ungt fólk hafi áheyrnarfulltrúa í stjórn, að sett verði á fót
notendaráð ungs fólks og að Strætó bs. hafi frumkvæði að formlegu samráði
við ungt fólk og aðra notendahópa, t.d. eldri borgara um aðkomu þess að
stefnumótun fyrirtækisins.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT31
31
5.3. Betra upplýsingaflæði milli sveitarfélaga og ungs
fólks Sveitarfélögin beiti sér fyrir betri upplýsingamiðlun til ungs fólks um málefni
sem þau varða. Leitað verði til samtaka á borð við Samband íslenskra
framhaldsskólanema, Landssamtök íslenskra stúdenta, Landssamband
æskulýðsfélaga og önnur samtök ungs fólks varðandi miðlun upplýsinga til
ungs fólks. Sveitarfélögin nýti miðla sem sérstaklega eru ætlaðir ungu fólki til
að nálgast markhópinn og miðla til hans upplýsingum. Samhliða verði lögð
meiri áhersla á það í skólum að kenna börnum og ungmennum um réttindi og
skyldur íbúa og leiðir til áhrifa í lýðræðissamfélagi. Sérstaklega verði gætt að
því hvernig megi tryggja þátttöku ungs fólks, sem ekki er í skóla og formlegum
samtökum.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
6. Þjónusta við fjölskyldufólk
6.1. Samstarf um heildstæðan skóladag Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu efli enn frekar samstarf skóla,
frístundamiðstöðva, íþróttafélaga, skáta, listaskóla o.fl. með það að markmiði
að stuðla að heildstæðum skóladegi barna og ungmenna, sem taki mið af
hefðbundnum vinnutíma foreldra.
6.2. Aðgerðaáætlun 1. Efna til samstarfs innan hverfa milli þeirra aðila sem sjá um skóla-‐ og
frístundastarf barna og ungmenna með ofangreint markmið á stefnuskránni.
2. Skipa samráðshópa um „stundatöflugerð“ fyrir tímabilið frá því að
kennslu lýkur og frístund lokar. Fulltrúar íþróttahúsa, íþróttafélaga,
tónlistarskóla og annarra tómstunda í hverfinu skoða ásamt fulltrúum
skóla/frístundar hvernig megi nýta húsakost og mannskap til að samræma
megi betur „vinnutíma“ barna og foreldra þeirra með það að markmiði að
fjölga samverustundum fjölskyldunnar.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT32
32
7. Samkeppnishæfni Íslands og alþjóðleg
markaðssetning
7.1. Reykjavík sem háskólaborg Reykjavíkurborg taki að sér forystuhlutverk varðandi markaðssetningu á
Reykjavík sem ákjósanlegri háskólaborg í alþjóðlegum samanburði. Sett verði
á fót verkefnastjórn með þátttöku sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu,
Háskóla Íslands, Háskólans í Reykjavík, Listaháskólans, Stúdentaráðs Háskóla
Íslands, Stúdentafélags Háskólans í Reykjavík, nemendafélaga Listaháskóla
Íslands og Sambands íslenskra framhaldsskólanema.
7.2. Aðgerðaáætlun 1. Skilgreina styrkleika og sérstöðu Reykjavíkur – sóknartækifæri.
2. Skilgreina veikleika og ógnanir Reykjavíkur – Húsnæðismál,
samgöngur, réttindi, aðgangur að þjónustu o.s.frv.
3. Tengjast neti norrænna háskólaborga.
4. Móta stefnu og mælanleg markmið um að efla þjónustu við
háskólastarfsemi á svæðinu.
7.3. Fjölskylduvæn háskólaborg Við markaðssetningu á Reykjavík/höfuðborgarsvæðinu sem ákjósanlegum
valkosti fyrir erlenda námsmenn verði m.a. lögð áhersla á öfluga þjónustu
fyrir námsmenn með börn, svo sem leikskólaþjónustu, aðgang að
grunnskólum, þjónustu dagforeldra o.s.frv.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐202021
21 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014c)
32
7. Samkeppnishæfni Íslands og alþjóðleg
markaðssetning
7.1. Reykjavík sem háskólaborg Reykjavíkurborg taki að sér forystuhlutverk varðandi markaðssetningu á
Reykjavík sem ákjósanlegri háskólaborg í alþjóðlegum samanburði. Sett verði
á fót verkefnastjórn með þátttöku sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu,
Háskóla Íslands, Háskólans í Reykjavík, Listaháskólans, Stúdentaráðs Háskóla
Íslands, Stúdentafélags Háskólans í Reykjavík, nemendafélaga Listaháskóla
Íslands og Sambands íslenskra framhaldsskólanema.
7.2. Aðgerðaáætlun 1. Skilgreina styrkleika og sérstöðu Reykjavíkur – sóknartækifæri.
2. Skilgreina veikleika og ógnanir Reykjavíkur – Húsnæðismál,
samgöngur, réttindi, aðgangur að þjónustu o.s.frv.
3. Tengjast neti norrænna háskólaborga.
4. Móta stefnu og mælanleg markmið um að efla þjónustu við
háskólastarfsemi á svæðinu.
7.3. Fjölskylduvæn háskólaborg Við markaðssetningu á Reykjavík/höfuðborgarsvæðinu sem ákjósanlegum
valkosti fyrir erlenda námsmenn verði m.a. lögð áhersla á öfluga þjónustu
fyrir námsmenn með börn, svo sem leikskólaþjónustu, aðgang að
grunnskólum, þjónustu dagforeldra o.s.frv.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐202021
21 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014c)
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT33
33
Símenntun á vinnumarkaði18
Símenntun á vinnumarkaði gegnir lykilhlutverki í að efla mannauð
höfuðborgarsvæðisins til að takast á við breyttar áskoranir á hverjum tíma og
auka samkeppnishæfni svæðisins.22 Ríflega 22% fólks á aldrinum 25-‐64 ára á
vinnumarkaði á höfuðborgarsvæðinu hefur eingöngu lokið grunnskóla, eða
rúmlega 23 þúsund einstaklingar. Skýr fylgni er á milli menntunarstöðu og
stöðu á vinnumarkaði á Íslandi eins og í öðrum löndum og er nálega
helmingur atvinnuleitenda á Íslandi eingöngu með grunnskólapróf og 38%
atvinnuleitenda á höfuðborgarsvæðinu. Skýr alþjóðleg krafa er um
markvissari upplýsingagjöf til fólks með litla formlega menntun um framboð
fullorðinsfræðslu. Sú krafa endurómar meðal fagaðila á höfuðborgarsvæðinu
í tillögu um myndun sameiginlegs gagnagrunns um framhaldsfræðslu á
svæðinu, svokallaðs Símenntunartorgs. Markmið Símenntunartorgs verði að
auðvelda aðgang að upplýsingum um framboð símenntunar og
framhaldsfræðslu á höfuðborgarsvæðinu og halda utan um þær. Stuðlað
verði að gagnvirkni upplýsinga svo að notandi geti áttað sig á stöðu sinni og
fái leiðbeiningar um mögulegar leiðir varðandi símenntun og starfsþróun,
starfsráðgjöf, umsóknir um nám og störf o.s.frv.
Vaxandi áhugi er á samstarfi fullorðinsfræðsluaðila á
höfuðborgarsvæðinu í stað samkeppni þeirra á milli. Lagt er til að Samtök
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu taki þátt í að móta formlegan
samstarfsvettvang með aðilum vinnumarkaðarins, aðilum sem sinna
fullorðinsfræðslu, sérfræðingum í háskólasamfélaginu. Þar verði hrint í
framkvæmd tillögum um meira samstarf fræðsluaðila; aukna skilvirki og
bætta nýtingu fjármuna í málaflokknum og meiri þátttöku einstaklinga á
vinnumarkaði í símenntun m.a. fyrir tilstilli ýmiss konar hvatningar.
22 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2013).
33
Símenntun á vinnumarkaði18
Símenntun á vinnumarkaði gegnir lykilhlutverki í að efla mannauð
höfuðborgarsvæðisins til að takast á við breyttar áskoranir á hverjum tíma og
auka samkeppnishæfni svæðisins.22 Ríflega 22% fólks á aldrinum 25-‐64 ára á
vinnumarkaði á höfuðborgarsvæðinu hefur eingöngu lokið grunnskóla, eða
rúmlega 23 þúsund einstaklingar. Skýr fylgni er á milli menntunarstöðu og
stöðu á vinnumarkaði á Íslandi eins og í öðrum löndum og er nálega
helmingur atvinnuleitenda á Íslandi eingöngu með grunnskólapróf og 38%
atvinnuleitenda á höfuðborgarsvæðinu. Skýr alþjóðleg krafa er um
markvissari upplýsingagjöf til fólks með litla formlega menntun um framboð
fullorðinsfræðslu. Sú krafa endurómar meðal fagaðila á höfuðborgarsvæðinu
í tillögu um myndun sameiginlegs gagnagrunns um framhaldsfræðslu á
svæðinu, svokallaðs Símenntunartorgs. Markmið Símenntunartorgs verði að
auðvelda aðgang að upplýsingum um framboð símenntunar og
framhaldsfræðslu á höfuðborgarsvæðinu og halda utan um þær. Stuðlað
verði að gagnvirkni upplýsinga svo að notandi geti áttað sig á stöðu sinni og
fái leiðbeiningar um mögulegar leiðir varðandi símenntun og starfsþróun,
starfsráðgjöf, umsóknir um nám og störf o.s.frv.
Vaxandi áhugi er á samstarfi fullorðinsfræðsluaðila á
höfuðborgarsvæðinu í stað samkeppni þeirra á milli. Lagt er til að Samtök
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu taki þátt í að móta formlegan
samstarfsvettvang með aðilum vinnumarkaðarins, aðilum sem sinna
fullorðinsfræðslu, sérfræðingum í háskólasamfélaginu. Þar verði hrint í
framkvæmd tillögum um meira samstarf fræðsluaðila; aukna skilvirki og
bætta nýtingu fjármuna í málaflokknum og meiri þátttöku einstaklinga á
vinnumarkaði í símenntun m.a. fyrir tilstilli ýmiss konar hvatningar.
22 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2013).
Símenntun á vinnumarkaði
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT34
34
Mikilvægt er að ríki og sveitarfélög vinni saman að því að móta tillögur
um leiðir til að ná markmiðum stjórnvalda um að hlutfall fólks á vinnumarkaði
sem eingöngu hefur lokið grunnskólamenntun lækki úr 30% í 10% fyrir 2020. Í
þeim tilgangi er mikilvægt að vinna greiningu á umræddum hópi þar sem
komi fram tengsl menntunarstöðu við stöðu á vinnumarkaði, brotthvarf úr
námi og aðra félags-‐ og efnahagslega stöðu. Lagt er til að slík greining verði
unnin í samstarfi mennta-‐ og menningarmálaráðuneytis við framhaldsskóla
og háskóla á höfuðborgarsvæðinu, með þátttöku sveitarfélaganna.23
23 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014d)
34
Mikilvægt er að ríki og sveitarfélög vinni saman að því að móta tillögur
um leiðir til að ná markmiðum stjórnvalda um að hlutfall fólks á vinnumarkaði
sem eingöngu hefur lokið grunnskólamenntun lækki úr 30% í 10% fyrir 2020. Í
þeim tilgangi er mikilvægt að vinna greiningu á umræddum hópi þar sem
komi fram tengsl menntunarstöðu við stöðu á vinnumarkaði, brotthvarf úr
námi og aðra félags-‐ og efnahagslega stöðu. Lagt er til að slík greining verði
unnin í samstarfi mennta-‐ og menningarmálaráðuneytis við framhaldsskóla
og háskóla á höfuðborgarsvæðinu, með þátttöku sveitarfélaganna.23
23 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014d)
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT35
35
Símenntun á vinnumarkaði
Framtíðarsýn Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu vinna með aðilum
vinnumarkaðarins og menntastofnunum að því að efla mannauð á
vinnumarkaði, með það að markmiði að íbúar höfuðborgarsvæðisins séu
tilbúnir til að takast á við breyttar áherslur á vinnumarkaði á hverjum tíma.
Tillaga að aðgerðaáætlun:
1. Símenntunartorg – gagnagrunnur um framhaldsfræðslu
Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (SSH) taki þátt í víðtæku
samstarfi um að koma á fót Símenntunartorgi, sameiginlegum gagnagrunni
um símenntun og framhaldsfræðslu á höfuðborgarsvæðinu. Markmið
Símenntunartorgs verði að auðvelda aðgang að allri símenntun og
framhaldsfræðslu á höfuðborgarsvæðinu og halda utan um hana.. Stuðlað
verði að gagnvirkni upplýsinga svo að notandi geti áttað sig á stöðu sinni og
fái leiðbeiningar um mögulegar leiðir varðandi símenntun og starfsþróun,
umsóknir um nám og störf o.s.frv.
Samstarfsaðilar verkefnisins verði ríki og sveitarfélög á
höfuðborgarsvæðinu, atvinnulíf og fræðsluaðilar á vinnumarkaði.
1.1. Efnisþættir gagnagrunns 1. Námskeið. 7. Áhugasviðspróf.
2. Hæfniramminn. 8. Rafræn ráðgjöf.
3. Raunfærnimat. 9. Nám og námsbrautir.
4. Færnimappa / CV. 10. Vinnustaðanám.
5. Forkröfur náms. 11. Starfsþjálfun.
6. Áhugasviðspróf. 12. Europass.
Símenntun á vinnumarkaði
Framtíðarsýn:
Tillaga að aðgerðaáætlun:
35
Símenntun á vinnumarkaði
Framtíðarsýn Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu vinna með aðilum
vinnumarkaðarins og menntastofnunum að því að efla mannauð á
vinnumarkaði, með það að markmiði að íbúar höfuðborgarsvæðisins séu
tilbúnir til að takast á við breyttar áherslur á vinnumarkaði á hverjum tíma.
Tillaga að aðgerðaáætlun:
1. Símenntunartorg – gagnagrunnur um framhaldsfræðslu
Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (SSH) taki þátt í víðtæku
samstarfi um að koma á fót Símenntunartorgi, sameiginlegum gagnagrunni
um símenntun og framhaldsfræðslu á höfuðborgarsvæðinu. Markmið
Símenntunartorgs verði að auðvelda aðgang að allri símenntun og
framhaldsfræðslu á höfuðborgarsvæðinu og halda utan um hana.. Stuðlað
verði að gagnvirkni upplýsinga svo að notandi geti áttað sig á stöðu sinni og
fái leiðbeiningar um mögulegar leiðir varðandi símenntun og starfsþróun,
umsóknir um nám og störf o.s.frv.
Samstarfsaðilar verkefnisins verði ríki og sveitarfélög á
höfuðborgarsvæðinu, atvinnulíf og fræðsluaðilar á vinnumarkaði.
1.1. Efnisþættir gagnagrunns 1. Námskeið. 7. Áhugasviðspróf.
2. Hæfniramminn. 8. Rafræn ráðgjöf.
3. Raunfærnimat. 9. Nám og námsbrautir.
4. Færnimappa / CV. 10. Vinnustaðanám.
5. Forkröfur náms. 11. Starfsþjálfun.
6. Áhugasviðspróf. 12. Europass.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT36
36
1.2. Aðgerðaáætlun: 1. Setja á fót samráðshóp um verkefnið. verklok: 2015.
2. Kortleggja sviðið; hvað er til og hvað er í mótun. verklok: 2015.
3. Skilgreina sameiginlega gagnagrunn með þarfagreiningu o.fl. verklok: 2015.
4. Útbúa gagnagrunn. verklok: 2016.
5. Fræðsluaðilar tilbúnir með námsframboð skv. viðmiðum. verklok: 2016.
6. Kynning og markaðsstarfsemi. stöðugt frá
hausti 2016.
2. Samstarf í stað samkeppni SSH taki þátt í að koma á fót sameiginlegum vettvangi um
framhaldsfræðslu á höfuðborgarsvæðinu með aðild sveitarfélaga á svæðinu;
fræðsluaðila, mennta-‐ og menningarmálaráðuneytis, aðila vinnumarkaðarins
og sérfræðinga úr háskólasamfélaginu. Markmið verkefnisins verði skilvirk
símenntun fyrir vinnumarkað og íbúa höfuðborgarsvæðisins sem byggir á
þeirri forsendu að náið samstarf sé mikilvæg forsenda árangurs í
málaflokknum.
2.1 Aðgerðaáætlun Skilgreina ábyrgðaraðila sem leiðir hagsmunaaðila saman. Í þeim hópi
verði menntastofnanir á öllum skólastigum, aðilar vinnumarkaðarins,
símenntunarstöðvar og sveitarfélög. Verkefnið verði að mynda vettvang og
skilgreina samstarfsverkefni.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT37
37
3. Meiri skilvirkni og bætt nýting fjármuna SSH hvetur til þess að að fagaðilar í málaflokknum móti áætlun um meiri skilvirkni og bætta nýtingu fjármuna. Sérstaklega verði hugað að eftirtöldum þáttum:
a. Efla raunfærnimat, ekki síst í mennta-‐ og velferðargeirum.
b. Skipuleggja og samræma þarfagreiningu fyrirtækja og sveitarfélaga
á framboði símenntunar og gæðamat. Nýta fyrri þarfagreiningar
þar með talið erlendar í þeirri vinnu.
c. Samræma úthlutunarreglur.
d. Gera símenntun einingabæra. Samræma eða sameina fræðslusjóði.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
4. Meiri þátttaka í símenntun með beitingu hvata SSH móti áætlun um að efla símenntun á vegum sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu. Þar verði m.a. litið til hvatningar sem geti ýtt undir
þátttöku íbúa í símenntun.
a. Stuðningur við starfsfólk til símenntunar.
b. Markaðs-‐ og kynningarstarf á störfum og námsleiðum.
c. Efla náms-‐ og starfsráðgjöf.
d. Vinnustaðakynningar.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2016
5. Greining á stöðu fólks með grunnskólamenntun SSH hvetur til samstarfs við framhaldsskóla, háskóla og mennta-‐ og
menningarmálaráðuneyti um greiningu á þeim hópi fólks á vinnualdri á
Íslandi, sem eingöngu hafa lokið grunnskólaprófi. Greind verði tengsl
menntunarstöðu við stöðu á vinnumarkaði, brotthvarf úr námi og aðra félags-‐
og efnahagslega stöðu og lagðar fram tillögur um aðgerðir.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐201624
24 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014d)
37
3. Meiri skilvirkni og bætt nýting fjármuna SSH hvetur til þess að að fagaðilar í málaflokknum móti áætlun um meiri skilvirkni og bætta nýtingu fjármuna. Sérstaklega verði hugað að eftirtöldum þáttum:
a. Efla raunfærnimat, ekki síst í mennta-‐ og velferðargeirum.
b. Skipuleggja og samræma þarfagreiningu fyrirtækja og sveitarfélaga
á framboði símenntunar og gæðamat. Nýta fyrri þarfagreiningar
þar með talið erlendar í þeirri vinnu.
c. Samræma úthlutunarreglur.
d. Gera símenntun einingabæra. Samræma eða sameina fræðslusjóði.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
4. Meiri þátttaka í símenntun með beitingu hvata SSH móti áætlun um að efla símenntun á vegum sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu. Þar verði m.a. litið til hvatningar sem geti ýtt undir
þátttöku íbúa í símenntun.
a. Stuðningur við starfsfólk til símenntunar.
b. Markaðs-‐ og kynningarstarf á störfum og námsleiðum.
c. Efla náms-‐ og starfsráðgjöf.
d. Vinnustaðakynningar.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2016
5. Greining á stöðu fólks með grunnskólamenntun SSH hvetur til samstarfs við framhaldsskóla, háskóla og mennta-‐ og
menningarmálaráðuneyti um greiningu á þeim hópi fólks á vinnualdri á
Íslandi, sem eingöngu hafa lokið grunnskólaprófi. Greind verði tengsl
menntunarstöðu við stöðu á vinnumarkaði, brotthvarf úr námi og aðra félags-‐
og efnahagslega stöðu og lagðar fram tillögur um aðgerðir.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐201624
24 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014d)
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT38
38
Menntun í menningargreinum
Listfræðsla á Íslandi er almennt í háum gæðaflokki á alþjóðlegan
mælikvarða og menningarstarfsemi nýtur víðtæks stuðnings almennings, sem
birtist m.a. í umtalsverðri þátttöku barna og fullorðinna í lista-‐ og
menningarstarfi, jafnt sem skapandi þátttakendur og neytendur. Á Íslandi eru
nærri 86% íbúa virkir í listum og menningarstarfi, sem er einsdæmi í
alþjóðlegum samanburði.25 Öll börn fá einhverja listfræðslu og flest a.m.k. tvo
tíma á viku. Samhliða öflugri listgreinakennslu í skólum felast spennandi
tækifæri í samþættingu skapandi kennsluhátta við nám og kennslu í
almennum námsgreinum. Íslenskir nemendur hafa til að bera leikni og
sjálfsöryggi í sköpun sinni en þeir fá hins vegar litla þjálfun í að kynna, lýsa og
gagnrýna eigin listframleiðslu og það getur háð skapandi starfi á Íslandi í
framtíðinni og komið niður á samkeppnishæfni á alþjóðavettvangi. Víða í
leikskólum og sérstaklega grunnskólum eru nemendur virkjaðir til þátttöku í
ýmiss konar viðburðum sem tengjast listum en mikilvægt er að efla þann þátt
listfræðslu í skólum sem felst í kynningum, flutningi og sýningum á verkum og
sköpun nemenda. Það er grundvallarviðmið í íslensku menntakerfi að
menntun sé fyrir alla og hefð er fyrir því að listfræðsla í skólum sé öllum
aðgengileg. Hins vegar er umhugsunarefni að aðgangur barna með sérþarfir
að listnámi utan skóla virðist ekki vera almennur. Þannig sækja börn af
erlendum uppruna síður tónlistarnám en jafnaldrar þeirra og innan við
helmingur tónlistarskóla veitir börnum með sérþarfir sérstaka þjónustu.26
Þessi staðreynd styður mikilvægi þess að auka vægi lista og listfræðslu í
almennu skólastarfi á vegum sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu.
Alls voru 2213 nemendur skráðir í listnám á framhaldsskólastigi á
Íslandi haustið 2012, þar af 1796 eða 81% á höfuðborgarsvæðinu. Á
höfuðborgarsvæðinu voru 41% skráð á almennar listnámsbrautir, 27% í
tónmennt, 10% í listdansi og 5% lögðu stund á nám í kvikmyndagerð.27
Brotthvarf listnema úr framhaldsskólum á höfuðborgarsvæðinu er 35% eða
fjórðungi hærra en nemenda úr almennu bóknámi (28%) og nokkru hærra en
brotthvarf nemenda í verk-‐ og tækninámi (30-‐33%). Sú staðreynd rennir
25 Eurostat (2007). 26 Anne Bamford (2011). 27 Hagstofa Íslands (2014).
38
Menntun í menningargreinum
Listfræðsla á Íslandi er almennt í háum gæðaflokki á alþjóðlegan
mælikvarða og menningarstarfsemi nýtur víðtæks stuðnings almennings, sem
birtist m.a. í umtalsverðri þátttöku barna og fullorðinna í lista-‐ og
menningarstarfi, jafnt sem skapandi þátttakendur og neytendur. Á Íslandi eru
nærri 86% íbúa virkir í listum og menningarstarfi, sem er einsdæmi í
alþjóðlegum samanburði.25 Öll börn fá einhverja listfræðslu og flest a.m.k. tvo
tíma á viku. Samhliða öflugri listgreinakennslu í skólum felast spennandi
tækifæri í samþættingu skapandi kennsluhátta við nám og kennslu í
almennum námsgreinum. Íslenskir nemendur hafa til að bera leikni og
sjálfsöryggi í sköpun sinni en þeir fá hins vegar litla þjálfun í að kynna, lýsa og
gagnrýna eigin listframleiðslu og það getur háð skapandi starfi á Íslandi í
framtíðinni og komið niður á samkeppnishæfni á alþjóðavettvangi. Víða í
leikskólum og sérstaklega grunnskólum eru nemendur virkjaðir til þátttöku í
ýmiss konar viðburðum sem tengjast listum en mikilvægt er að efla þann þátt
listfræðslu í skólum sem felst í kynningum, flutningi og sýningum á verkum og
sköpun nemenda. Það er grundvallarviðmið í íslensku menntakerfi að
menntun sé fyrir alla og hefð er fyrir því að listfræðsla í skólum sé öllum
aðgengileg. Hins vegar er umhugsunarefni að aðgangur barna með sérþarfir
að listnámi utan skóla virðist ekki vera almennur. Þannig sækja börn af
erlendum uppruna síður tónlistarnám en jafnaldrar þeirra og innan við
helmingur tónlistarskóla veitir börnum með sérþarfir sérstaka þjónustu.26
Þessi staðreynd styður mikilvægi þess að auka vægi lista og listfræðslu í
almennu skólastarfi á vegum sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu.
Alls voru 2213 nemendur skráðir í listnám á framhaldsskólastigi á
Íslandi haustið 2012, þar af 1796 eða 81% á höfuðborgarsvæðinu. Á
höfuðborgarsvæðinu voru 41% skráð á almennar listnámsbrautir, 27% í
tónmennt, 10% í listdansi og 5% lögðu stund á nám í kvikmyndagerð.27
Brotthvarf listnema úr framhaldsskólum á höfuðborgarsvæðinu er 35% eða
fjórðungi hærra en nemenda úr almennu bóknámi (28%) og nokkru hærra en
brotthvarf nemenda í verk-‐ og tækninámi (30-‐33%). Sú staðreynd rennir
25 Eurostat (2007). 26 Anne Bamford (2011). 27 Hagstofa Íslands (2014).
Menntun í menningargreinum
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT39
39
stoðum undir mikilvægi þess að endurskoða fyrirkomulag listnáms í
núverandi skólakerfi. Mikilvægt er að rannsaka betur inntak og skipulag
listnáms og grafast fyrir um hvort væntingar nemenda til námsins séu í
samræmi við veruleikann eða hvort veigamikil skýring á hærra brotthvarfi úr
listnámi en almennu bóknámi kunni að liggja í misræmi milli uppbyggingar
náms og væntinga nemenda.
Metinn var fýsileiki þess að setja á fót listmenntaskóla á
framhaldsskólastigi á höfuðborgarsvæðinu. Kostir slíks skóla myndu einkum
felast í samþættri kennslu og námi allra helstu listgreina innan sama skóla og
þeim sköpunarkrafti sem ætla má að leysist úr læðingi við þverfaglegt
samstarf nemenda og kennara úr mismunandi listgreinum. Með því að tengja
saman nemendur sem stunda nám í tónlist, dansi, leiklist og kvikmyndagerð
strax í menntaskóla skapast frjór vettvangur nýsköpunar sem getur fært
nemendum dýrmæta reynslu til hagnýtingar á vinnumarkaði. Á hinn bóginn
mæla fjárhagsleg rök og vanfjármögnun framhaldsskólastigsins gegn því að
stofnaður verði nýr framhaldsskóli sem gæti vegið enn frekar að
rekstrarskilyrðum þeirra framhaldsskóla sem hafa lagt áherslu á listnám. Við
þessar aðstæður er skynsamlegt að byggja á núverandi skipan listfræðslu en
auka samstarf bóknámsskóla og sérskóla í listum eins og gert hefur verið í
einstaka tilvikum með ágætum árangri, t.d. með samstarfi Kvennaskólans og
Myndlistarskóla Reykjavíkur. Slíkt samstarf gerir kleift að byggja á styrkleikum
beggja kerfa, t.d. að kenna almennar bóknámsgreinar með aðferðum
listgreina en njóta um leið þeirrar sterku stöðu sem stúdentspróf af
bóknámsbraut hefur. Slíkt samstarf hefur auk þess þann kost að nemendur
sem velja að stunda listnám geti valið að halda tengslum við skólafélaga sína
og vini úr grunnskóla.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT40
40
Verkefnastjórn telur ekki raunhæft að stefna að stofnun nýs
framhaldsskóla skapandi greina á höfuðborgarsvæðinu á næstu misserum.
Fjárveitingar til framhaldsskóla á Íslandi í dag eru lágar í alþjóðlegum
samanburði og er framhaldsskólastigið verulegur eftirbátur annarra
skólastiga ef litið er til fjárveitinga á hvern nemanda. Við þær aðstæður er
skynsamlegra að styðja enn frekar við þá listfræðslu sem fyrir er í
framhaldsskólum á höfuðborgarsvæðinu og auka samþættingu almennra
námsgreina við skapandi greinar. Verkefnastjórnin vill þó árétta að með
bættum rekstrarskilyrðum framhaldsskóla kann að skapast grundvöllur fyrir
stofnun sérstaks framhaldsskóla í skapandi greinum. 28
28 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014e)
40
Verkefnastjórn telur ekki raunhæft að stefna að stofnun nýs
framhaldsskóla skapandi greina á höfuðborgarsvæðinu á næstu misserum.
Fjárveitingar til framhaldsskóla á Íslandi í dag eru lágar í alþjóðlegum
samanburði og er framhaldsskólastigið verulegur eftirbátur annarra
skólastiga ef litið er til fjárveitinga á hvern nemanda. Við þær aðstæður er
skynsamlegra að styðja enn frekar við þá listfræðslu sem fyrir er í
framhaldsskólum á höfuðborgarsvæðinu og auka samþættingu almennra
námsgreina við skapandi greinar. Verkefnastjórnin vill þó árétta að með
bættum rekstrarskilyrðum framhaldsskóla kann að skapast grundvöllur fyrir
stofnun sérstaks framhaldsskóla í skapandi greinum. 28
28 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014e)
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT41
41
Menntun í menningargreinum
Framtíðarsýn Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu eiga gott samstarf um
listfræðslu í skólum og leitast við að nýta aðferðir skapandi greina við þróun
kennsluhátta í almennum námsgreinum. Lögð er áhersla á virkni og sköpun
barna og ungmenna í skóla-‐ og frístundastarfi og listsköpun þeirra er gerð
sýnileg í skólaumhverfinu og gagnvart forráðamönnum.
Aðgerðaáætlun
1. Þróunarverkefni, símenntun og gæði kennslu
1.1. Grunnskólar og framhaldsskólar á höfuðborgarsvæðinu verði hvattir
til að auka samþættingu skapandi greina innbyrðis og við aðrar námsgreinar. Í
þeim tilgangi mun SSH styðja við þróunarverkefni um kennslu almennra
námsgreina með aðferðum listanna. Þróunarverkefni verði unnin í samstarfi
sveitarfélaga.
1.2. Mótuð verði áætlun um meira framboð og nýtingu símenntunar á
sviði lista og skapandi greina jafnt fyrir almenna kennara, listgreinakennara
og starfsmenn leikskóla og grunnskóla.
1.3. Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu taki upp samræmd gæðaviðmið
varðandi listgreinakennslu barna og ungmenna í leikskólum og grunnskólum,
með hliðsjón af alþjóðlegum fyrirmyndum.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2017
2. Rannsóknir og úttektir 2.1 Gerð verði rannsókn á kennslu í list-‐ og verkgreinum á
höfuðborgarsvæðinu, með aðstoð sérfræðinga úr háskólasamfélaginu (HÍ og
LHÍ). Þar verði safnað upplýsingum um starfs-‐ og kennsluhætti, aðstöðu,
menntun kennara, tímafjölda o.s.frv. Rannsóknin fjalli m.a. um skólagerð,
áherslur í kennslu, búnað og gildi sem móta starfið. Rannsóknin miði að
menntun í menningargreinum
Framtíðarsýn:
Aðgerðaáætlun:
41
Menntun í menningargreinum
Framtíðarsýn Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu eiga gott samstarf um
listfræðslu í skólum og leitast við að nýta aðferðir skapandi greina við þróun
kennsluhátta í almennum námsgreinum. Lögð er áhersla á virkni og sköpun
barna og ungmenna í skóla-‐ og frístundastarfi og listsköpun þeirra er gerð
sýnileg í skólaumhverfinu og gagnvart forráðamönnum.
Aðgerðaáætlun
1. Þróunarverkefni, símenntun og gæði kennslu
1.1. Grunnskólar og framhaldsskólar á höfuðborgarsvæðinu verði hvattir
til að auka samþættingu skapandi greina innbyrðis og við aðrar námsgreinar. Í
þeim tilgangi mun SSH styðja við þróunarverkefni um kennslu almennra
námsgreina með aðferðum listanna. Þróunarverkefni verði unnin í samstarfi
sveitarfélaga.
1.2. Mótuð verði áætlun um meira framboð og nýtingu símenntunar á
sviði lista og skapandi greina jafnt fyrir almenna kennara, listgreinakennara
og starfsmenn leikskóla og grunnskóla.
1.3. Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu taki upp samræmd gæðaviðmið
varðandi listgreinakennslu barna og ungmenna í leikskólum og grunnskólum,
með hliðsjón af alþjóðlegum fyrirmyndum.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2017
2. Rannsóknir og úttektir 2.1 Gerð verði rannsókn á kennslu í list-‐ og verkgreinum á
höfuðborgarsvæðinu, með aðstoð sérfræðinga úr háskólasamfélaginu (HÍ og
LHÍ). Þar verði safnað upplýsingum um starfs-‐ og kennsluhætti, aðstöðu,
menntun kennara, tímafjölda o.s.frv. Rannsóknin fjalli m.a. um skólagerð,
áherslur í kennslu, búnað og gildi sem móta starfið. Rannsóknin miði að
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT42
42
samræmdri framsetningu upplýsinga til að auðvelda samanburð innan svæðis
og milli svæða.
2.2 Gerð verði úttekt á vægi skapandi greina í almennri kennaramenntun
á Íslandi og mótaðar tillögur um leiðir til að auka vægi þeirra ef niðurstöður
úttektar gefa tilefni til þess.
2.3 Framkvæmd verði úttekt á kennaramenntun í list-‐ og verkgreinum og
menntun tómstundaráðgjafa í samvinnu við kennaramenntastofnanir og
mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2017
3. Aukið samstarf 3.1. Metin verði hagkvæmni og fýsileiki þess að auka samstarf
sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu um listfræðikennslu.
3.2. Efnt verði til samstarfs sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu um
samhæfða nýtingu skapandi verkefna á borð við Tónlist fyrir alla, Listamenn í
skólum og Skáld í skólum. Sveitarfélögin taki þátt í því að móta önnur álíka
verkefni í fleiri listgreinum, í samstarfi við fagfólk skapandi greina. Sérstök
áhersla verði lögð á að tengja slík verkefni við skipulagt skólastarf og virkni
barna og ungmenna í skólum.
3.3. Kannað verði hvort grundvöllur sé til samstarfs innan SSH um
stuðning við gerð og rekstur vefstuddra tækifæra til náms og þjálfunar á sviði
tónlistar.
3.4. Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (SSH) hafi frumkvæði að
því að koma á fót faglegum samstarfsvettvangi sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu, Kennarasambands Íslands, menntavísindasviðs HÍ,
mennta – og menningarmálaráðuneytis, Bandalags íslenskra listamanna og
Listaháskóla Íslands um listfræðslu í skólum, samþættingu lista við kennslu
almennra námsgreina og hvernig megi efla og þróa samstarf skólafólks og
fagfólks í skapandi greinum.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐2020
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT43
43
4. Sýnilegri list nemenda 4.1. SSH hvetji leikskóla og grunnskóla á höfuðborgarsvæðinu til að gera
list nemenda sýnilegri með sýningum,viðburðum og kynningum verka sem
þeir hafa skapað í tengslum við listfræðslu í skólum á svæðinu. Markmið verði
að nemendur þjálfist í að kynna, flytja, sýna og rýna í verk sín til gagns.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐202029
29 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014e)
43
4. Sýnilegri list nemenda 4.1. SSH hvetji leikskóla og grunnskóla á höfuðborgarsvæðinu til að gera
list nemenda sýnilegri með sýningum,viðburðum og kynningum verka sem
þeir hafa skapað í tengslum við listfræðslu í skólum á svæðinu. Markmið verði
að nemendur þjálfist í að kynna, flytja, sýna og rýna í verk sín til gagns.
Tillaga að tímaáætlun: 2015-‐202029
29 Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014e)
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT44
44
Viðauki 1: Heiltæk nálgun að þróun menntakerfa
Öflugt og sterkt menntakerfi er ein mikilvægasta grunnstoð hvers
samfélags og hafa margar tilraunir verið gerðar til að þróa menntakerfið til
betri árangurs. Áherslur hafa breyst í tímans rás og margt hefur mistekist í
þessum efnum (sbr, t.d. Labaree, 2012; Tyack og Cuban, 1995) en annað
gengið betur. Nú um stundir er lögð rík áhersla á aðferðir sem styrkja hæfni
stofnunar og einstaklinga til stöðugrar þróunar (capacity building) m.a. með
ígrundun í daglegt starf og að byggja ákvarðanir á gögnum (Fullan, 2007;
Hargreaves og Shirley, 2013; Hargreaves, 2010; Levin, 2012). Þessar áherslur
endurspeglast m.a. í því sem hér er nefnt heiltæk nálgun að umbótum. Hún
byggir ennfremur á kenningum um skóla sem lærdómssamfélag sem leið til
að þróa skólastarfið og um leið styrkja starfsþróun kennara (Anna Kristín
Sigurðardóttir, 2013; Stoll og Louis, 2007). En sýnt hefur verið fram á að
starfsþróun kennara er jafnan árangursríkari ef hún er skipulögð sem hluti af
umbótaáætlunum skólans (Hargreaves og Fullan, 2012; Stoll, Harris og
Handscomb, 2012).
Kanadíski menntunarfræðingurinn Ben Levin (2012) hefur tekið saman
nokkur atriði sem hafa einkennt árangursríkt og viðvarandi umbótastarf
menntakerfa víðsvegar um heiminn. Samantektin er ætluð fyrir
stefnumótandi aðila í menntakerfinu og er sett fram sem hagnýtar
ráðleggingar en byggir engu að síður á rannsóknarniðurstöðum margra af
þekktustu vísindamönnum á þessu sviði. Levin (2012) flokkar þessi atriði í átta
liði:
1. Markmiðin með umbótastarfi eru fá, metnaðarfull og viðráðanleg, ekki er
reynt að gera allt á sama tíma. Þau koma nemendum til góða og skipta máli
fyrir flesta. Mælikvarðar til að meta markmiðin eru þróaðir.
2. Viðfangsefnið er nálgast af jákvæðni og trausti. Mikilvægt er að allir séu með
og að þörf fyrir breytingar sé gerð sýnileg. Allir skólar taka þátt og stefnt er að
jafnrétti.
3. Stefnt er að því að byggja upp hæfni með áherslu á árangur. Stefnumörkun
ein og sér stuðlar ekki að breytingum. Árangursríkt umbótastarf krefst
Viðauki 1:
Heiltæk nálgun að þróun menntakerfa
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT45
45
tækifæra til starfsþróunar í daglegu starfi og er samstarfsverkefni margra
aðila.
4. Umbætur ná til allra stiga kerfisins og miða að því að styrkja forystu á öllum
stigum og að ná samvirkni. Þetta kallar á stöðugar samræður milli aðila.
5. Gögn og niðurstöður rannsókna eru nýttar á markvissan hátt. Megindleg og
eigindleg gögn eru sótt í eigin starfsvettvang og rýnt er í þau til að meta
stöðuna og hvernig miðar. Mikilvægast er þó að ræða hvað gögnin segja um
hvernig megi hjálpa fleiri nemendum að ná betri árangri.
6. Finna þarf jafnvægi milli þess að hafa skýran fókus á þau markmið sem verið
er að vinna að hverju sinni og missa ekki sjónar á öðrum verkefnum sem fást
þarf við dags daglega. Þetta er gert m.a. með því að dreifa ábyrgð og virkja
aðra.
7. Tryggja þarf skilvirka nýtingu fjármagns. Komi nýtt fjármagn til umbótastarfs
þarf að nýta það til að byggja upp þekkingu sem verður til áfram í skólanum,
eftir að fjármagnið er farið.
8. Árangursríkar aðferðir eru notaðar við innleiðingu, með áherslu á sjálfræði
skóla og sterka innviði. Árangur veltur m.a. á samstarfi stjórnenda skóla og
fræðsluyfirvalda og getu yfirvalda til að fylgja breytingum eftir.
Hugmyndin að baki því líkani sem hér er kynnt og kallað heiltæk nálgun
að umbótum byggir á því að hver eining eða stofnun sé annarri háð til að ná
árangri. Ekki er nóg að vinna vel eða gera umbætur á einum stað í kerfinu til
að ná árangri heldur þurfa allar einingar að vinna vel saman ef árangur á að
nást, með hagsmuni samfélagsins sem og hvers einstaklings að leiðarljósi.
Lykilorðin eru samhengi, ígrundun og nám. Ramminn um þessa nálgun er
sóttur til Cowan, Joyner og Beckwith (2012) og nefnist á ensku Systemic
improvement en fanga er einnig leitað víðar.
44
Viðauki 1: Heiltæk nálgun að þróun menntakerfa
Öflugt og sterkt menntakerfi er ein mikilvægasta grunnstoð hvers
samfélags og hafa margar tilraunir verið gerðar til að þróa menntakerfið til
betri árangurs. Áherslur hafa breyst í tímans rás og margt hefur mistekist í
þessum efnum (sbr, t.d. Labaree, 2012; Tyack og Cuban, 1995) en annað
gengið betur. Nú um stundir er lögð rík áhersla á aðferðir sem styrkja hæfni
stofnunar og einstaklinga til stöðugrar þróunar (capacity building) m.a. með
ígrundun í daglegt starf og að byggja ákvarðanir á gögnum (Fullan, 2007;
Hargreaves og Shirley, 2013; Hargreaves, 2010; Levin, 2012). Þessar áherslur
endurspeglast m.a. í því sem hér er nefnt heiltæk nálgun að umbótum. Hún
byggir ennfremur á kenningum um skóla sem lærdómssamfélag sem leið til
að þróa skólastarfið og um leið styrkja starfsþróun kennara (Anna Kristín
Sigurðardóttir, 2013; Stoll og Louis, 2007). En sýnt hefur verið fram á að
starfsþróun kennara er jafnan árangursríkari ef hún er skipulögð sem hluti af
umbótaáætlunum skólans (Hargreaves og Fullan, 2012; Stoll, Harris og
Handscomb, 2012).
Kanadíski menntunarfræðingurinn Ben Levin (2012) hefur tekið saman
nokkur atriði sem hafa einkennt árangursríkt og viðvarandi umbótastarf
menntakerfa víðsvegar um heiminn. Samantektin er ætluð fyrir
stefnumótandi aðila í menntakerfinu og er sett fram sem hagnýtar
ráðleggingar en byggir engu að síður á rannsóknarniðurstöðum margra af
þekktustu vísindamönnum á þessu sviði. Levin (2012) flokkar þessi atriði í átta
liði:
1. Markmiðin með umbótastarfi eru fá, metnaðarfull og viðráðanleg, ekki er
reynt að gera allt á sama tíma. Þau koma nemendum til góða og skipta máli
fyrir flesta. Mælikvarðar til að meta markmiðin eru þróaðir.
2. Viðfangsefnið er nálgast af jákvæðni og trausti. Mikilvægt er að allir séu með
og að þörf fyrir breytingar sé gerð sýnileg. Allir skólar taka þátt og stefnt er að
jafnrétti.
3. Stefnt er að því að byggja upp hæfni með áherslu á árangur. Stefnumörkun
ein og sér stuðlar ekki að breytingum. Árangursríkt umbótastarf krefst
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT46
46
Nauðsynlegt er að beina sjónum að menntakerfinu í heild og stuðla að því
að allir vinni saman og stefni að sama marki, þ.e. kennarinn með sinn
nemendahóp, skólinn, skólayfirvöld í sveitarfélaginu og ríkið (Mynd 1). Auk
þess þurfa aðrir aðilar sem vinna að umbótastarfinu s.s. ráðgjafastofnanir,
háskólar eða rannsóknarstofur að styðja við sett markmið. Heiltækri nálgun
að umbótum er stefnt gegn hefðbundinni nálgun sem höfundar telja að hafi
einkennt menntaumbætur síðastliðna hálfa öld eða svo. Þeirri nálgun lýsa
þeir sem “fix the parts” (sem beinist að því að þróa einstaka hluta s.s.
kennsluhætti eða námsmat), “fix the people” (starfsþróun og námskeið eina
aðferðin sem er notuð) eða “fix the school” (stofnanakenningum beitt til að
þróa skólann). Heiltækri nálgun er ætlað að sameina þessar leiðir. Markmiðið
er að gera umbætur sem lifa áfram, eru sjálfbærar, og leiða til betri árangurs
til lengri tíma litið.
Mynd 1: Samhent forysta fyrir umbótum.
Þau Cowan, Joyner og Beckwith (2012) kynna líkan (Mynd 2) sem
þrjár víddir, sem eiga að vera leiðbeinandi fyrir umbótastarfið: þættir
(components) sem ættu að vera hluti af umbótastarfinu, hæfni
(competencies) sem þarf að styrkja og hin mismunandi stig (levels) kerfisins
sem umbætur þurfa að ná til.
Stigin eru á lóðrétta ásnum í líkaninu (Mynd 2) og eiga að minna á að
umbótastarfið þarf að ná til allra þessara stiga og samhengi þarf að vera í
áherslum á milli þeirra. Hlutverk í umbótastarfi hljóta þó að verða
mismunandi eftir því hver á í hlut, t.d. er hlutverk kennara annað en
fræðslustjóra. Kennari lagar kennsluhætti sína að aðstæðum sem síðan er
stutt við í skólanum og í sveitarfélaginu.
svæði
skólar
deildir/bekkir
46
Nauðsynlegt er að beina sjónum að menntakerfinu í heild og stuðla að því
að allir vinni saman og stefni að sama marki, þ.e. kennarinn með sinn
nemendahóp, skólinn, skólayfirvöld í sveitarfélaginu og ríkið (Mynd 1). Auk
þess þurfa aðrir aðilar sem vinna að umbótastarfinu s.s. ráðgjafastofnanir,
háskólar eða rannsóknarstofur að styðja við sett markmið. Heiltækri nálgun
að umbótum er stefnt gegn hefðbundinni nálgun sem höfundar telja að hafi
einkennt menntaumbætur síðastliðna hálfa öld eða svo. Þeirri nálgun lýsa
þeir sem “fix the parts” (sem beinist að því að þróa einstaka hluta s.s.
kennsluhætti eða námsmat), “fix the people” (starfsþróun og námskeið eina
aðferðin sem er notuð) eða “fix the school” (stofnanakenningum beitt til að
þróa skólann). Heiltækri nálgun er ætlað að sameina þessar leiðir. Markmiðið
er að gera umbætur sem lifa áfram, eru sjálfbærar, og leiða til betri árangurs
til lengri tíma litið.
Mynd 1: Samhent forysta fyrir umbótum.
Þau Cowan, Joyner og Beckwith (2012) kynna líkan (Mynd 2) sem
þrjár víddir, sem eiga að vera leiðbeinandi fyrir umbótastarfið: þættir
(components) sem ættu að vera hluti af umbótastarfinu, hæfni
(competencies) sem þarf að styrkja og hin mismunandi stig (levels) kerfisins
sem umbætur þurfa að ná til.
Stigin eru á lóðrétta ásnum í líkaninu (Mynd 2) og eiga að minna á að
umbótastarfið þarf að ná til allra þessara stiga og samhengi þarf að vera í
áherslum á milli þeirra. Hlutverk í umbótastarfi hljóta þó að verða
mismunandi eftir því hver á í hlut, t.d. er hlutverk kennara annað en
fræðslustjóra. Kennari lagar kennsluhætti sína að aðstæðum sem síðan er
stutt við í skólanum og í sveitarfélaginu.
svæði
skólar
deildir/bekkir
46
Nauðsynlegt er að beina sjónum að menntakerfinu í heild og stuðla að því
að allir vinni saman og stefni að sama marki, þ.e. kennarinn með sinn
nemendahóp, skólinn, skólayfirvöld í sveitarfélaginu og ríkið (Mynd 1). Auk
þess þurfa aðrir aðilar sem vinna að umbótastarfinu s.s. ráðgjafastofnanir,
háskólar eða rannsóknarstofur að styðja við sett markmið. Heiltækri nálgun
að umbótum er stefnt gegn hefðbundinni nálgun sem höfundar telja að hafi
einkennt menntaumbætur síðastliðna hálfa öld eða svo. Þeirri nálgun lýsa
þeir sem “fix the parts” (sem beinist að því að þróa einstaka hluta s.s.
kennsluhætti eða námsmat), “fix the people” (starfsþróun og námskeið eina
aðferðin sem er notuð) eða “fix the school” (stofnanakenningum beitt til að
þróa skólann). Heiltækri nálgun er ætlað að sameina þessar leiðir. Markmiðið
er að gera umbætur sem lifa áfram, eru sjálfbærar, og leiða til betri árangurs
til lengri tíma litið.
Mynd 1: Samhent forysta fyrir umbótum.
Þau Cowan, Joyner og Beckwith (2012) kynna líkan (Mynd 2) sem
þrjár víddir, sem eiga að vera leiðbeinandi fyrir umbótastarfið: þættir
(components) sem ættu að vera hluti af umbótastarfinu, hæfni
(competencies) sem þarf að styrkja og hin mismunandi stig (levels) kerfisins
sem umbætur þurfa að ná til.
Stigin eru á lóðrétta ásnum í líkaninu (Mynd 2) og eiga að minna á að
umbótastarfið þarf að ná til allra þessara stiga og samhengi þarf að vera í
áherslum á milli þeirra. Hlutverk í umbótastarfi hljóta þó að verða
mismunandi eftir því hver á í hlut, t.d. er hlutverk kennara annað en
fræðslustjóra. Kennari lagar kennsluhætti sína að aðstæðum sem síðan er
stutt við í skólanum og í sveitarfélaginu.
svæði
skólar
deildir/bekkir
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT47
47
Á öllum stigum er síðan unnið með hæfnina sem sýnd eru á lárétta
ásnum, fimm atriði sem eru samofin og miða að því að efla fagmennsku
kennara og stjórnenda. En í árangursríku umbótastarfi er:
• unnið að samvirkni og samræmi í áherslum og markmiðum, bæði á milli stiga
og til lengri tíma,
• gögnum safnað, þau skoðuð og nýtt til skilnings á bestu leiðum og til að meta
stöðu og framgang verkefnisins, nauðsynleg starfsþróun í samræmi við
markmið og niðurstöður gagnasöfnunar verði tryggð,
• komið á virku samstarfi innan skóla, á milli þeirra og við aðila í skyldum
verkefnum og skilgreind sameiginleg ábyrgð með eflingu lærdómssamfélags
að leiðarljósi,
• tryggður sveigjanleiki til að bregðast við breyttum aðstæðum, nýrri þekkingu
eða ófullnægjandi árangri.
Þættirnir sem vinna á með eru síðan tilgreindir í efsta rammanum,
mikilvægt er að sjá til þess að þeim sé öllum vel sinnt ef árangur á að nást.
Þótt hér séu þeir settir fram sem einföld upptalning krefst vinna við hvern og
einn þeirra mikillar yfirlegu og ígrundunar. Viðmið um gæði (standards) eru
nátengd markmiðum og segja til um stöðuna þegar umbótastarf hefur tekist
sem best. Vinna þarf námskrá um umbótastarfið á öllum stigum og notaðir
kennsluhættir sem eru líklegir til að stuðla að besta árangri og koma til móts
við þarfir allra nemenda. Við mat á árangri ætti að nýta fjölbreytt gögn á
öllum stigum og forgangsraða björgum (t.d. fjármagni og starfskrafti) í
samræmi við markmiðin. Stefnumótun með breiðri þátttöku þeirra sem í hlut
eiga og vel skilgreind forysta á öllum stigum er grunnur að árangursríku
umbótastarfi. Fjölskyldur og samfélag eru mikilvægir stuðningsaðilar í
umbótastarfi og þurfa því að vera vel upplýst um áherslur og áætlanir.
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT48
48
Að tryggja samhengi í áherslum
Að safna gögnum, nýta þau og túlka
Að tryggja nauðsynlega starfsþróun
Að skapa tengsl/ samstarf
Að bregðast við breyttum aðstæðum
Bekkjareining /deild
Skóli
Sveitarfélag /skólaskrifstofa
Landshluti / samtök sveitarfélaga
Landið
Mynd 2: Líkan um umbótastarf (byggt m.a. á Cowan, Joyner og
Beckwith,2012).
Líkan um heiltæka nálgun að umbótum er hér kynnt sem mögulegt
stuðningstæki fyrir skóla og sveitarfélög. Í því er dregin upp einföld mynd af
því flókna fyrirbæri sem þróun menntakerfa er. Það má nýta sem ramma um
umbótastarf á hvaða sviði skólastarfs sem er, að hluta til eða að öllu leyti.
Sveigjanleiki er nauðsynlegur í þessu sem öðru, þannig að tækið sjálft verði
ekki of stýrandi fram yfir inntakið. En því er ætlað að auðvelda yfirsýn og
stuðla að aðgerðum á öllum stigum kerfisins. Áhersla er á tiltekið vinnulag
fremur en á aðferðir. 30
30 Höfundur kafla: Anna Kristín Sigurðardóttir.
Viðmið – Námskrá – Kennsluhættir – Mat – Bjargir -‐ Stefnumótun og forysta – Fjölskyldur og samfélag
48
Að tryggja samhengi í áherslum
Að safna gögnum, nýta þau og túlka
Að tryggja nauðsynlega starfsþróun
Að skapa tengsl/ samstarf
Að bregðast við breyttum aðstæðum
Bekkjareining /deild
Skóli
Sveitarfélag /skólaskrifstofa
Landshluti / samtök sveitarfélaga
Landið
Mynd 2: Líkan um umbótastarf (byggt m.a. á Cowan, Joyner og
Beckwith,2012).
Líkan um heiltæka nálgun að umbótum er hér kynnt sem mögulegt
stuðningstæki fyrir skóla og sveitarfélög. Í því er dregin upp einföld mynd af
því flókna fyrirbæri sem þróun menntakerfa er. Það má nýta sem ramma um
umbótastarf á hvaða sviði skólastarfs sem er, að hluta til eða að öllu leyti.
Sveigjanleiki er nauðsynlegur í þessu sem öðru, þannig að tækið sjálft verði
ekki of stýrandi fram yfir inntakið. En því er ætlað að auðvelda yfirsýn og
stuðla að aðgerðum á öllum stigum kerfisins. Áhersla er á tiltekið vinnulag
fremur en á aðferðir. 30
30 Höfundur kafla: Anna Kristín Sigurðardóttir.
Viðmið – Námskrá – Kennsluhættir – Mat – Bjargir -‐ Stefnumótun og forysta – Fjölskyldur og samfélag
48
Að tryggja samhengi í áherslum
Að safna gögnum, nýta þau og túlka
Að tryggja nauðsynlega starfsþróun
Að skapa tengsl/ samstarf
Að bregðast við breyttum aðstæðum
Bekkjareining /deild
Skóli
Sveitarfélag /skólaskrifstofa
Landshluti / samtök sveitarfélaga
Landið
Mynd 2: Líkan um umbótastarf (byggt m.a. á Cowan, Joyner og
Beckwith,2012).
Líkan um heiltæka nálgun að umbótum er hér kynnt sem mögulegt
stuðningstæki fyrir skóla og sveitarfélög. Í því er dregin upp einföld mynd af
því flókna fyrirbæri sem þróun menntakerfa er. Það má nýta sem ramma um
umbótastarf á hvaða sviði skólastarfs sem er, að hluta til eða að öllu leyti.
Sveigjanleiki er nauðsynlegur í þessu sem öðru, þannig að tækið sjálft verði
ekki of stýrandi fram yfir inntakið. En því er ætlað að auðvelda yfirsýn og
stuðla að aðgerðum á öllum stigum kerfisins. Áhersla er á tiltekið vinnulag
fremur en á aðferðir. 30
30 Höfundur kafla: Anna Kristín Sigurðardóttir.
Viðmið – Námskrá – Kennsluhættir – Mat – Bjargir -‐ Stefnumótun og forysta – Fjölskyldur og samfélag
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT49
Viðauki 2: Tímasetning aðgerðaáætlunar
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT50
50
Heimildir
Almar Halldórsson og Kristján K. Stefánsson (2013). Árangur og einkenni grunnskóla á höfuðborgarsvæðinu í alþjóðlegu samhengi. Skýrsla unnin fyrir Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. Reykjavík: Vísar rannsóknir ehf.
Anna Kristín Sigurðardóttir (2013). Skóli sem lærdómssamfélag. Rúnar Sigþórsson, Rósa Eggertsdóttir og Guðmundur Heiðar Frímannsson (ritstjórar). Skólastarf í ljósi fagmennsku. bls. 35-‐54. Reykjavík: Háskólaútgáfan.
Cowan, D., Joyner, S. og Beckwith, S. (2012). Getting serious about the system. California: Corwin.
Eurostat (2007). Cultural Statistics.
Fullan, M. (2007). The New Meaning of Educational Change, 4. útg. New York: Teachers College Press.
Bamford, Anne (2011). List og menningarfræðsla á Íslandi. Mennta-‐ og menningarmálaráðuneyti
Gerður G. Óskarsdóttir (2012). Skil skólastiga, Reykjavík: Háskólaútgáfan.
Guðrún Þóranna Jónsdóttir og Jóhanna T. Einarsdóttir (2013). Viðbrögð leikskólakennara við HLJÓM-‐2 í leikskólum Árnessýslu og samvinna við foreldra og grunnskóla. Uppeldi og menntun, 22(1):31-‐52.
Hagstofa Íslands (2014). Nemendur í listnámi á framhaldsskólastigi haustið 2012. Gögn tekin saman að beiðni Samtaka sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu í janúar 2014.
Hargreaves, A. og Shirey, D. (2013). The global fourth way. The quest for educational excellence. Thousand Oaks USA: Corwin.
Hargreaves, A. og Fullan, M. (2012). Professional capital: Transforming teaching in every school. New York og Toranto: Teacher College press.
Hargreaves, D.H. (2010). Creating a self-‐improving school system. Nottingham UK: National College for School Leadership.
Hattie, J. (2009). Visible Learning, London: Routledge.
Labaree, D.F. (2010). Someone has to fail. The zero-‐sum game of public schooling. Cambridge USA og London UK: Harvard University Press.
Levin, B. (2012). System wide improvement. Brussel: The International Academy of Education.
Heimildir
SKÓLAR OG MENNTUN Í FREMSTU RÖÐ – SAMANTEKT51
51
McKinsey & Company (2007). How the World´s Best-‐Performing School Systems Come Out on Top.
OECD (2013). Education at a Glance 2013: OECD Indicators, OECD Publishing.
Rannsóknir og greining, Háskólinn í Reykjavík (2013). Árangur, líðan og væntingar nemenda í innlendum og erlendum samanburði.
Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. (2013). Sóknaráætlun höfuðborgarsvæðisins 2013. Verkefnatillaga.
Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014a). Gæði skólastarfs í alþjóðlegum samanburði.
Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014b). Samvinna skólastiga frá leikskóla að háskóla.
Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014c). Höfuðborgarsvæðið sem háskólaborg.
Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014d). Símenntun á vinnumarkaði.
Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014e). Menntun í menningargreinum.
Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu (2014f). Höfuðborgarsvæðið 2040.
Stoll, L. Harris, A. og Handscomb, G. (2012). Great professional development which leads to great pedagogy: nine claims from research. Nottingham UK: National College for School Leadership.
Stoll, L. og Louis, K.S. (ritstjórar) (2007). Professional learning communities. Divergence, depth and dilemmas. London: Open University Press.
Tyack, D. og Cuban, L. (1995). Tinkering toward Utopia: A century of public school reform. Cambridge, MA: Harvard University Press.