Doç. Dr. Ferhat SAYIM
Sosyal Bilimlerde
ARAŞTIRMA ve TEZ YAZIM YÖNTEMLERİ
Doç. Dr. Ferhat SAYIM
6. Bölüm -İçindekiler
ARAŞTIRMA STRATEJİSİNİN SEÇİLMESİ
Deneysel Araştırma
Kontrol ve Deney Grupları
Değişken
Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler
Diğer Değişkenler
Yarı-Deneysel Araştırma
Katılımlı Gözlem - Yapılandırılmış Gözlem
Katılımlı Gözlem
Katılımcı ve Yapılandırılmış Gözlem
Ankete Dayalı Araştırma
Görüşme Metodu (Interview)
“Vaka Analizi” Araştırma Stratejisi
Teoriye Dayalı Araştırma
Anlatım-Hikayeleme Soruşturması
Toplumbilim Araştırmaları
Eylem Araştırması (Action Research)
Arşiv Araştırması
Bu powerpoint sunumu “Sosyal Bilimlerde Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri” kitabının eğitim materyali olarak hazırlanmıştır.
2
ARAŞTIRMA STRATEJİSİNİN SEÇİLMESİ
3
Araştırma stratejisi araştırmada hedeflerinize nasıl ulaşmayı
amaçladığınıza dair basit bir plandır. Araştırma konunuzun
tasarlanması ve açıklanması aslında araştırma projenizin
başlangıcıdır. En uygun araştırma stratejisi ile doğru veri
toplama ve analiz tekniğinin seçildiğinden emin olunmalı ve
öncelikle bu açıklığa kavuşturulmalıdır
Amacına Göre Araştırma Türleri
Araştırma Yaklaşımının Seçimi
Nicel-Nitel-Karma Yöntem Tercihi
Araştırma Stratejisinin Seçimi (Buradasınız)***
Zamansal Kapsamın Seçimi
Ölçek-Veri Toplama ve Analiz Süreçleri
ARAŞTIRMA STRATEJİSİNİN SEÇİLMESİ
4
Herhangi bir araştırma stratejisinin doğal olarak üstün
olmadığı veya diğerlerinden daha aşağı olmadığı
vurgulanmalıdır. Önemli olan belirli bir strateji için ifade
edilen isim ve etiketler değildir. Uygulanan stratejinin
belirlenen araştırma sorusunu cevaplayıp cevaplamadığı veya
hedeflere ulaştırıp ulaştırmayacağı önemlidir.
Nicel Araştırmaya Uygun Stratejiler
• Deneysel (Experiment)
• Anket (Survey)
Nicel ya da Nitel Araştırmaya Uygun Stratejiler
• Vaka Analizi (Case Study)
• Eylem(Faaliyet) Araştırması (Action Research)
• Teoriye Dayalı Araştırma(Gounded Theory)
Nitel Araştırmaya Uygun Stratejiler
• Toplumbilimi Araştırmaları(Ethnograpy)
• Arşiv Araştırması (Archival Research)
Deneysel Araştırma
5
Deney, düzenlenmiş ve denetim altında bir ortamda bağımsız
değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini saptama
süreci ve bu sürecin sonunda elde edilen eskimemiş bilgi
olarak ifade edilebilir. Deneyin amacı, nedensel bağlantıları
incelemektir; Bağımsız bir değişkendeki bir değişikliğin bir
bağımlı değişkende değişiklik meydana getirip getirmediği
incelenir.
Deneysel Araştırma
6
Kontrol ve Deney Grupları
Araştırmada seçilen örneklem grup ikiye ayrılır. Araştırmada
deney grubunun karşısında bir de kontrol grubu bulunur. En
iyi örnek tıp bilimlerinden verilebilir. Sosyal bilimlerde de
kullanılabilir.
Kontrol Grubu:Araştırmacı tarafından yönlendirilmeyen
örneklemi ifade eder.
Deney Grubu: Araştırmacı tarafından yönlendirilen
örneklemi ifade eder.
Deneysel Araştırma
7
Değişken
Değişken bir olayı, yargıyı, durumu, şeyi etkileyen ya da diğer
etkileyenlerden etkilenen ve farklı zaman ya da örneklemlerde farklı olarak
ölçülebilen faktör-özellik olarak tanımlanabilir. Sayısal temelli ölçülebilen
boy, kilo, zeka ya da başarı notu gibi faktörler nicel değişken, cinsiyet, ırk,
milliyet gibi değişkenler nitel değişken olarak kabul edilebilir.
Deneysel Araştırma
8
Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler
Bağımlı değişken araştırmacının kontrol altında tutamadığı, bağımsız
değişkene bağlı olarak ortaya çıkan ve sonuç durumunda olan değişkendir.
Bağımsız değişken, araştırmacının kontrol ettiği, ilgisini yoğunlaştırdığı
nicel ya da nitel olabilen bir değişkendir ve neden konumundadır
Sonucu etkileyen çok sayıda unsur olmasına rağmen, araştırmacı en çok etkilediğini düşündüğü unsurları bağımsız değişken olarak tanımlar.
Etki ettiği varsayımı altında , bu etkinin varlığı, yönü ve derecesi araştırılacaktır.
Etkileme derecesi sayısal olarak ifade edilmeye çalışılır. Sayısal ifadesi etki katsayısı olarak ifade edilir.
Deneysel Araştırma
9
Diğer Değişkenler
Bağımlı değişkeni çok daha fazla etkileyen ve hatta bağımsız
değişkenlerin algılanışını da etkileyen “gizli bir değişken”,
araştırılan değişkenler arasındaki ilişkinin yanlıştanımlanmasına ya da mevcut ilişkinin yokmuş gibi
gözükmesine sebep olabilir.
Deneysel Araştırma
10
Diğer Değişkenler
Ilımlaştırıcı Değişken(Moderating Variable): Bağımlı ve bağımsız değişken arasındaki ilişkinin şiddetinietkileyen değişkendir. Ilımlaştırıcı Değişken olarak türkçeye çevrilebilir. İkinci düzeydeki bağımsız değişkenolarak da tanımlanabilir. Örneğin; tıp öğrencilerinin kaygı düzeyleri, uzmanlık sınavındaki performanslarınıetkiler mi? şeklindeki bir araştırma sorusunda bağımlı değişken-sınavdan alınan puan, bağımsız değişken-kaygı düzeyidir. Bu tür sınavlarda sınava girenlerin sınav deneyiminin de sınav performansını etkilemesibeklenir. Bu örnekte, sınava girenlerin daha önceki sınav deneyimleri ılımlaştırıcı değişken olarakgösterilebilir.
Arabulucu Değişken(Mediating-Intervening Variable): Bağımlı ve bağımsız değişken arasındaki ilişkiyiaçıklayan değişkendir. Türkçeye arabulucu değişken ya da aracı değişken olarak çevrilebilir. Örneğin; yeniaçılan bir hastanede memnuniyeti ölçülen hastalar için belirlenen bağımsız değişkenlerin dışında önemli birdiğer faktör daha vardır. Eski hastanelerinde yaşadıkları ulaşım gibi diğer önemli bir sorunun etkisi önemli birbağımsız değişken olabilir. Yeni hastanedeki sorunların ve memnuniyetin varlığı eski hastanelerindekisorunların varlığı ve şiddeti üzerinden değerlendirilebilir. Dolayısıyla yeni hastane için çıkan memnuniyetseviyesi aslında eski hastane üzerinden ya da oradaki belirgin bazı sorunlar üzerinden tanımlanmış olabilir.
©Bu konuyla ilgili daha fazla madde ya da ayrıntıyı kitabınızdan inceleyiniz.!!!
• Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri
Deneysel Araştırma
11
Yarı-Deneysel Araştırma
Yarı-deneysel çalışmalar, randomizasyon yapılmadan tasarlanan müdahaleli çalışmalardır.
Sosyal bilimlerde yarı-deneysel çalışmalar üç kategoriye ayrılmaktadır. Neden-sonuç ilişkisinin doğru olarak belirlenmesi açısından bu kategoriler arasında en değerlisi üçüncü kategorideki çalışmalardır. Kategori numarası arttıkça çalışmanın değeri de artmaktadır.
Kontrol grubu kullanılmayan yarı-deneysel çalışmalar,
Kontrol grubu kullanılan, ancak müdahale öncesi ölçüm yapılmayan yarı-deneysel çalışmalar,
Kontrol grubu kullanılan ve müdahale öncesi ölçüm yapılan yarı-deneysel çalışmalar.
©Bu konuyla ilgili daha fazla madde ya da ayrıntıyı kitabınızdan inceleyiniz.!!!
• Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri
Katılımlı Gözlem - Yapılandırılmış Gözlem
12
İnsanlar ne yapıyor sorusuyla ilgilenen araştırmalar için
“Gözlem” uygun bir veri toplama aracıdır (Barcik, 2016).
Katılımlı gözlem, insanları harekete geçiren etmenleri anlama
ve keşfetme üzerine yoğunlaşır.
Yapılandırılmış gözlem ise daha çok bu hareketlerin sıklığı ile
ilgilenir ve nicel yapıdadır.
Katılımlı Gözlem - Yapılandırılmış Gözlem
13
Katılımlı Gözlem
Katılımlı gözlemde araştırmacı üyelerin tüm aktivite ve
yaşamlarına katılır. Böylece katılımcı araştırılan organizasyon
ya da toplumun bir üyesi olur. Bu uygulama, araştırmacıya
deneyimlerini sadece gözlemle değil aynı zamanda hissetmek
suretiyle paylaşma imkanı verir.
Katılımlı Gözlem - Yapılandırılmış Gözlem
14
Katılımcı ve Yapılandırılmış Gözlem
Aşağıdaki tablo araştırmacının üstlendiği rol ve kimliğinin
bilinip bilinmemesi durumuna göre farklı bileşimleri
göstermektedir. Yapılandırılmış gözlemde gözlemci dışarıda
kalarak doğallığı muhafaza etmeye çalışır.
Araştırmacı bazı aktiviteleri üstlenir.
Ara
ştır
m
acı
Kim
liğ
i
Beli
rgin
dir Gözlemci Olarak
KatılımcıTamamen Katılımcı
Ara
ştır
mac
ı
Kim
liği
Giz
lidir
Katılımcı Olarak
GözlemciTamamen Gözlemci
Araştırmacı sadece olayları gözlemler
Katılımlı Gözlem - Yapılandırılmış Gözlem
15
Katılımcı ve Yapılandırılmış Gözlem
Yapılandırılmış gözlemin avantaj/dezavantajları ve katılım
türleri şu şekilde sayılabilir (Barcik, 2016).
Avantajları
Herkes tarafından kullanılabilir.
Güvenilir bir veri toplama metodudur.
İlişkiler incelenebilir.
Doğal kurguyla olaylar incelenir.
Dezavantajları
Çalışma yapılan yerde bulunulmak zorunluluğu vardır.
Çoğunlukla, tanımlamalar yeterli olmaz. Çıkarımlar yapılması gerekir.
©Bu konuyla ilgili daha fazla madde ya da ayrıntıyı kitabınızdan inceleyiniz.!!!
• Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri
Katılımlı Gözlem - Yapılandırılmış Gözlem
16
Katılımcı ve Yapılandırılmış Gözlem
Tamamen Katılımcı Bu rol araştırmacının araştırma yürütülen gruba bir üye olmasını
gerektirir. Araştırmacı katılımdaki gerçek amacını ifade etmez.
Tamamen Gözlemci Araştırmacı katılımdaki gerçek amacını ifade etmez. Ancak tamamen
katılımcının aksine grupta bir aktivite üstlenilmez.
Katılımcı Olarak Gözlemci Bu rolde öncelikli olarak gözlem esas olmak üzere gruba dahil olma söz
konusudur. Grup araştırmacının amacını bilmektedir.
Gözlemci Olarak Katılımcı Araştırmacı kimliği vb. konuda bilgilendirdikten ve grup ile etkileşime
geçtikten sonra katılımcı olarak katılır.
©Bu konuyla ilgili daha fazla madde ya da ayrıntıyı kitabınızdan inceleyiniz.!!!
• Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri
Ankete Dayalı Araştırma
17
İşletme ve yönetim araştırmalarında popüler ve yaygın bir
stratejidir. Çoğunlukla kim, ne, nerede ve ne kadar sorularını
cevaplamak için kullanılır. Bu nedenle, keşif ve betimsel
araştırmalar için de kullanılabilir. Anketler popülerdir; büyük
bir miktardaki veriyi oldukça ekonomik bir şekilde
toplamanıza izin verir. Genellikle, seçilen örneğe bir anket
uygulanarak veriler elde edilir. Veriler kolay karşılaştırılmaya
olanak tanıyacak şekilde standartlaştırılmıştır. Buna ek
olarak, anket stratejisi, genel olarak insanlar tarafından etkin
bir yol olarak algılanır. Açıklanması ve anlaşılması oldukça
kolaydır.
©Bu konuyla ilgili daha fazla madde ya da ayrıntıyı kitabınızdan inceleyiniz.!!!
• Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri
Görüşme Metodu (Interview)
18
Görüşme metodu anketlerden farklıdır. Kişilerle yüz yüze ya
da telefon, konferans görüşme vb. ortamlarda yapılan
araştırmacı açısından anketlere göre kontrol seviyesi daha
yüksek olan bir yöntemdir. Görüşme sırasında sorulacak
soruların önceden hazırlandığı ve bu yapının dışına
çıkılmasına izin verilmediği görüşmelere yapılandırılmışgörüşme denir. Sorulacak soruların ve görüşme içeriğinin
esnek tutulması yoluyla yapılacak görüşmelere yarı
yapılandırılmış görüşmeler denmektedir.
“Vaka Analizi” Araştırma Stratejisi
19
Vaka analizi olayların kendi bağlamında incelenmesi olarak
ifade edilebilir. Deneysel araştırma stratejisinin zıttı olarak
ifade edilebilir. Örnek olay yöntemi ya da vaka çalışması
olarak ta adlandırılan bu strateji daha çok nitel verilere
dayanmaktadır.
Vaka çalışmasına dayalı araştırma, incelenen vaka-dava (veya
organizasyon / birim) hakkında verilerin elde edilmesinde
birden fazla yolu içerebilir. Bu yollar; belgeleri toplamak ve
analiz etmek, insanlarla konuşmak, anket verileri, katılımcı
gözlemi, tüketici araştırması ve davayla ilgili nitelikli bilgi
sağlayan diğer veri toplama teknikleri olabilir.
©Bu konuyla ilgili daha fazla madde ya da ayrıntıyı kitabınızdan inceleyiniz.!!!
• Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri
“Vaka Analizi” Araştırma Stratejisi
20
İlk adım olarak vaka analizi stratejisinin önceki metodoloji seçiminize uygun olduğundan emin olunmalıdır.
• Vaka analizi tüm araştırma doğaları için iyi sonuçlar verebilir.
İkinci adım olarak vakayı seçmeniz gerekmektedir.
• Tek Vaka Analizi(Bir sektördeki bir şirket-Bir ildeki bir hastane-Bir bölgedeki tek ülke vb.) ya da Çoklu Vaka Analizi(Bir sektördeki birkaç şirket- Bir ildeki birkaç hastane-Bir bölgedeki birkaç ülke vb.) Seçtiğiniz vaka ya da vakalara her zaman bir itiraz söz konusu olabileceğini aklınızda tutun.
Üçüncü adım derinliğin seçilmesidir.
• Bütüncül vaka analizi(Vakayı bir bütün olarak inceleme) ya da Gömülü Vaka Analizi (Vakayı sadece bazı yönlerden inceleme)
Teoriye Dayalı Araştırma
21
Teoriye dayalı araştırma stratejisinde, öncelikle çeşitli gözlemlere dayalı veri ve kanıtlar toplanır.
Yeni veri ve kanıtlara ulaşmanın zorlaştığı noktada kısıtlı da olsa elde edilen veriler incelenir.
Durumu açıklamaya dönük ilk tahminler yürütülmek suretiyle yeni veri ya da kanıtların nerede nasıl aranacağına ilişkin yol haritası belirlenir.
Böylece bir dizi gözlem tarafından üretilen verilerden teorinin ilk hali geliştirilmiş olur.
Daha sonra teorinin ilk formatı denebilecek bu tahminler teyit amaçlı başka veri ve gözlemlerle test edilir ya da yeni tahminlerin yapılmasında kullanılır.
Böylece daha somut ve durumu açıklayan veri ve kanıtlara ulaşılmaya çalışılır. Tahminler doğrulandıkça teori, duruma göre daha ayrıntı alanları açıklamaya yönelebilir.
©Bu konuyla ilgili daha fazla madde ya da ayrıntıyı kitabınızdan inceleyiniz.!!!
• Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri
Anlatım-Hikayeleme Soruşturması
22
Gerçekleşmiş bir olayı, taraflarından ya da tanıklarından olabildiğince ayrıntılı olarak anlatmaları istenir.
Elde edilen bilgiler zaman ve yer sırasına konularak arada boşluklar olup olmadığı tespit edilmeye çalışılır.
Yeterli bilgi elde edildiğinde olayın sebep ve sonuçlarına dair değerlendirmeler de bulunulur.
Nitel araştırmalar için uygundur.
Vaka Analizinden farklı yönleri vardır.
Vaka analizinde araştırılan noktalara yoğunlaşılır. Yapılandırılmış bir görüşme söz konusudur.
Yoğunlaşılan noktaya ilişkin kısa ve organize edilmiş bilgiler elde edilir
©Bu konuyla ilgili daha fazla madde ya da ayrıntıyı kitabınızdan inceleyiniz.!!!
• Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri
Toplumbilim Araştırmaları
23
Etnografya olarak ta adlandırılan bu araştırmalar,
tümevarımsal yaklaşımla sıkı ilişkilidir.
Antropoloji alanında yayılmaktadır.
Amaç, araştırma konularının tanımlanması ve açıklanmasıdır.
Bu tanımlama ve açıklama içinde yaşanılan sosyal dünya
üzerinedir.
Çok zaman alan bir araştırma stratejisidir.
Eylem Araştırması (Action Research)
24
Arzulanan ve fiili durum arasındaki boşluğu azaltmak için
artan bir odaklanma ile değişim süreçlerini başlatma
yöntemi olarak tanımlanmaktadır.
“Öğretici araştırması” olarak ta ifade edilebilecek bu strateji
için şu özellikler sıralanabilir:
Eylem araştırmalarında amaç kurumsal öğrenmeye yönelik pratik çıktılar üretmenin desteklenmesidir. Çıktılar şunları hedefleyebilir.
• Meselelerin tanımlanması,
• Eylem planının yapılması,
• Eylem,
• Eylemin değerlendirmesi.
Bu araştırma stratejisinde araştırmacı olayın bir parçasıdır.
Bu tekrarlayan bir süreçtir.
Uygulamaya yönelik ve elverişli bir çok bilgi üretilir.
Üretilen bilgi genelleştirilebiliyorsa araştırma geçerli kabul edilir.Vaka seçimin gerekçesi bir itiraz oluşturabilir.
Arşiv Araştırması
25
Arşiv araştırmaları daha önce çeşitli şekillerde başkaları tarafından kaydedilen bilgilerden faydalanılarak yapılan çalışmalardır.
Bir arşiv araştırması stratejisinin ikincil veri analizi ile örtüştürülmemesi önemlidir. İdari bilgi içeren verileri kullanan tüm araştırmalar, kayıtlar kaçınılmaz olarak gibi ikincil veri analizidir. Bunun nedeni, bu verilerin aslında farklı bir amaca, organizasyonun yönetimine yönelik olarak toplanmış olmasıdır. Bununla birlikte, bu veriler bir arşiv araştırması stratejisinde kullanıldığında, günlük faaliyetlerin bir ürünü olduğu için analiz edilir. Bu nedenle, bunlar, asıl olarak araştırma amaçlı veriler olarak toplanmaktan ziyade, üzerinde çalışılan gerçeğin bir parçasıdır.
©Bu konuyla ilgili daha fazla madde ya da ayrıntıyı kitabınızdan inceleyiniz.!!!
• Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri
Doç. Dr. Ferhat SAYIM
Sosyal Bilimlerde
ARAŞTIRMA ve TEZ YAZIM YÖNTEMLERİ
Doç. Dr. Ferhat SAYIM