Umhverfisþing 14. október 2011
Vísindalegur grunnur náttúruverndar: mat á
verndarþörf og verndargildi
Jón Gunnar Ottósson
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Hvað viljum við vernda?
• Leggjum áherslu á að varðveita fjölbreytni náttúrunnar og vistfræðilega virkni til frambúðar
• Leggjum áherslu á að varðveita nytjagildi náttúrunnar fyrir manninn
• Leggjum áherslu á að varðveita náttúruna sem uppsprettu upplifunar– Tilfinningalegt gildi náttúrunnar fyrir manninn
• Leggjum áherslu á eigið gildi náttúrunnar– Flókið kerfi sem viðheldur lífi og tryggir þróun þess
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Verðmæti sem felast í þjónustu vistkerfa
• Grunnstoðir (e. supporting services)– Frumframleiðsla, hringrás næringarefna,
jarðvegsmyndun,...
• Aðföng úr náttúrunni (e. provisioning)– Fæða, ferskvatn, timbur, vefnaður, klæði,
eldsneyti,...
• Temprun og stjórnun á ferlum (e. regulating)– Loftslag, flóð, sjúkdómar, hreinsun vatns,...
• Menning og lífsgæði (e. cultural)– Fagurfræði, andleg upplifun, menntun, þekking,
útivist,...
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Helstu flokkar eða viðföng náttúrunnar
• Margar leiðir til flokkunar, t.d. eftir fyrirbærum eða eftir ferlum. Meginflokkar eru t.d.:– Jarðmyndanir
– Ferskvatn
– Haf
– Lífríki
– Landslag
– Víðerni
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Viðmið fyir mat á verndargildi fyrirbæra og svæða
• Dæmi um almenn viðmið sem geta átt við flestöll eða mörg viðföng í hinni lifandi eða ólífrænu náttúru (tafla 13.2 í Hvítbók, bls. 199)– Fjölbreytt eða auðugt
– Fágæti
– Stærð, samfella, heild
– Upprunaleiki/röskun
– Þekkingargildi
– Fagurfræðilegt eða upplifunargildi
– Táknrænt eða tilfinningalegt gildi
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Sameiginlegur hugmyndafræðilegur og vísindalegur grundvöllur fyrir verndun
• Hin ýmsu fræðasvið náttúruvísinda mislangt komin. Lengst komin á sviði líffræði:– Sameiginleg hugtök
– Samræmt flokkunarkerfi
– Stöðluð aðferðafræði við mat á verndarþörf/gildi
• Válistar fyrir lífverur skv. staðlaðri aðferðafræði (IUCN)
• Margvísleg viðmið við mat á verndarþörf og verndargildi verið samþykkt á vegum alþjóðasamninga– Ramsar-, Bernar-, Ríó- og OSPARsamningurinn
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Sameiginlegur hugmyndafræðilegur og vísindalegur grundvöllur fyrir verndun
• Verndun jarðmyndana og jarðfræðilegrar fjölbreytni– Engin alþjóðlega samþykkt viðmið til
– Einstök ríki hafa skráð og flokkað jarmyndanir og beitt verndarviðmiðum – grunnur að samræmdri nálgun
• Landslag og víðerni– Erfitt vegna huglægra og persónubundinna þátta
– Evrópski landslagssamningurinn (Evrópuráðið)
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Forsenda skilvirkrar náttúruverndar og sjálfbærrar nýtingar (CBD ofl.)
• Skipuleg skráning náttúrunnar, flokkun hennar, greining lykilþátta og vöktun þeirra– Skilgreina áherslur og viðmið
• Greina skipulega helstu ógnir – Meta þær, vakta og grípa til aðgerða
• Beita vistkerfisnálgun– Leggja mat á ákjósanlega verndarstöðu
• Mikil þróun hefur átt sér stað í aðferðum við skráningu lífríkis, flokkun þess og greiningu.
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Unnið með tvö skipulagsstig í líffræðilegri verndun
• Tegundir og búsvæði þeirra– Vernd búsvæðanna er lykilþáttur í vernd tegunda
• Samfélög eða vistkerfi– Tryggja samspil tegundanna og þjónustu
vistkerfanna
• Nauðsynlegt að þróa flokkunarkerfi til að greina þau svæði sem mikilvægt er að vernda og auðvelda þannig ákvarðanatöku um náttúruvernd og aðra nýtingu lands
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS
• Vistgerð: staðir eða svæði með ákveðnum einkennum, t.d. hvað varðar gróður- og dýralíf, jarðveg og loftslag (náttúruverndarlög 3. gr.)
• Búsvæði: svæði sem villt dýr nota sér til framfærslu og viðkomu, svo sem varplönd og fæðusvæði, eða sem farleið (náttúruverndarlög 3. gr.)
Umhverfisþing 14. október 2011
Vistgerð (e. natural habitat og habitat type)
• Hugmyndafræði vistgerðaflokkunar er vistfræði þar sem hugtakið búsvæði er lagt til grundvallar– Vistgerð er samsafn þeirra búsvæða sem hafa
svipaða eiginleika hvað varðar yfirbragð eða útlit og hafa að geyma svipuð samfélög plantna og dýra
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS
• CORINE (e. Coordination of Information on the environment) 1985 - 1992– Flokkunarkerfi fyrir landgerðir, en notað við
skilgreiningu vistgerða ESB 1992
• Palearktíska vistgerðaflokkunin (Evrrópa, Asía og norur Afríka) 1992 - 1998– Þróuð á vegum Evrópuráðsins
Umhverfisþing 14. október 2011
25 ára þróun flokkunarkerfisins
• EUNIS (European Nature Information System)– Byggt á báðum fyrrnefndu og er í umsjón Evrópsku
umhverfisstofnunarinnar. Heildstætt og stigskipt kerfi fyrir vistgerðir í sjó, í fersku vatni og á landi í allri álfunni.
• Norska kerfið (Naturtyper) 2011
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Þekkingaröflun og mat á verndarþörf og verndargildi
• Árangursrík náttúruvernd grundvallast á víðtækum þekkingargrunni um náttúruna– M.a. um stofna dýra og tegundir plantna, um
vistgerðir, jarðfræði og landslagsgerðir.
• Vistkerfisnálgunin byggir á vísindalegri þekkingu og gerir kröfu um skipulega vöktun lykilþátta og að brugðist sé án tafar við breytingum á þeim
• Vísindalega nálgunin krefst einnig að leggja þarf hlutlægt mat á verndargildi náttúruminja
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Setning ástandsviðmiða - lykilatriði
• Kröfur um ástand (oft lágmarks ástand) tiltekinna umhverfisþátta (t.d. vatns, vistgerðar, dýrategundar,...) og vöktun þess. Aðgerðir til að tryggja ástand, t.d. verndarsvæði, veiðibann,..
• Mikilvægt að leggja mat á hvert eigi að vera ákjósanlegt ástand lykiltegunda og vistgerða (e. favorable conservation status) jafnframt því að meta verndargildi (e. conservation value) (sjá bls. 125 í Hvítbók)
• Og þörf á verndaraðgerðum (e. need for conservation measures)
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Mat á verndarþörf og verndargildi
• Líta til margra átta:– Ábyrgðartegund eða ábyrgðarvistgerð?
– Er stofn að minnka eða útbreiðsla að dragast saman?
– Sjaldgæf tegund eða vistgerð?
• Ástand til skamms tíma litið (short term), til langs tíma (long term) eða sögulega (historical)? Örninn gott dæmi!
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Válistar gegna mikilvægu hlutverki
• Eiga að vara við– Byggja á settum
viðmiðum
– Mismunandi hættuflokkar
• Virkja válista sem stjórntæki– Staða tegundar
eða vistgerðar á válista ætti að kveikja skyldu til viðbragða
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Listar yfir tegundir og vistgerðir sem þarfnast verndar
• Skilgreina verndarþörf tegundar eða vistgerðar– Ákjósanlegt ástand?
– Verndarmarkmið?
– Aðgerðir?
– Reglubundin vöktun og mat á árangri
• Forgangstegundir og útvaldar vistgerðir– Sérstök vernd
– Skýr verndarmarkmið
– Viðbragðsskylda stjórnvalda
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Á réttri leið, en langt í land
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Takk fyrir
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS
NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011
Slide Titill
• texti texti (1. level)– texti texti texti (2. level)
• texti texti– texti texti texti
• texti texti texti texti (3. level)
• texti texti (1. level)– texti texti texti (2. level)
• texti texti– texti texti texti
• texti texti texti texti (3. level)