WSPÓŁUCZESTNICTWO PROCESOWE
WSPÓŁUCZESTNICTWO PROCESOWE
POLEGA NA TYM, ŻE PO STRONIE
POWODA BĄDŹ POZWANEGO MOŻE
WYSTĘPOWAĆ RÓWNOCZEŚNIE KILKA
PODMIOTÓW
Instytucja współuczestnictwa ma zastosowanie
wyłącznie w procesie
Współuczestnikami procesowymi mogą być osoby
fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne
niebędące osobami prawnymi, którym ustawa
przyznaje zdolność prawną
POSTANOWIENIE SN Z 10.01.2001 –
I CKN 327/00
1. Zarzut kasacji naruszenia art. 19 § 2 KPC jest
zarzutem pod adresem sądu I instancji, a przy tym
nie wskazuje na uchybienie, które mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy (art. 393[1] pkt 2 KPC).
2. Przepis art. 72 § 1 pkt 1 KPC nie ma
zastosowania w sprawie rozpoznawanej w
postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 KPC).
Współuczestnictwo pierwotne
• Kilku powodów wystąpiło z jednym pozwem przeciwko jednemu lub kilku pozwanych
• Jeden powód wystąpił z pozwem przeciwko kilku pozwanym
Współuczestnictwo następcze
• Zmiana stron procesowych, np. gdy wskutek śmierci jednej ze stron wchodzą w jej miejsce spadkobiercy
• Wstąpienie do procesu osób wezwanych do wzięcia w nim udziału w charakterze pozwanych lub zawiadomienia osób o możności wstąpienia do procesu w charakterze powodów
Współuczestnictwo czynne
Zachodzi po stronie
powodowej
Współuczestnictwo bierne
Zachodzi po stronie
pozwanej
Współuczestnictwo formalne
• zachodzi wtedy, gdy przedmiotem sporu są roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej (art. 72 § 1 pkt 2 KPC).
• właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jako też dla wszystkich wspólnie
• wielość przedmiotu sporu – tyle przedmiotów sporu, ilu jest współuczestników
POSTANOWIENIE SN Z DNIA 17 LIPCA 2014
(III CZ 30/14)
Istota współuczestnictwa formalnego wyraża się w
tym, że w jednej sprawie - w znaczeniu techniczno-
procesowym - dochodzi do połączenia kilku (wielu)
spraw w znaczeniu materialnoprawnym, tj. spraw
mających za przedmiot roszczenie lub zobowiązanie
oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej,
w których zachowana jest ponadto jedność
właściwości sądu. W związku z tym wartości
przedmiotu zaskarżenia, podobnie jak wartości
przedmiotu sprawy, nie sumuje się, a o
dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość
przedmiotu zaskarżenia w każdej z połączonych
formalnie spraw.
PRZYKŁADY WSPÓŁUCZESTNICTWA
FORMALNEGO
wystąpienie kilku wierzycieli ze skargą pauliańską
przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała korzyść
majątkową z pokrzywdzeniem wierzycieli
wystąpienie kilku pracowników przeciwko temu
samemu pracodawcy z powództwem o zapłatę
wynagrodzenia za pracę
wystąpienie o zapłatę czynszu przeciwko kilku
różnym najemcom tej samej nieruchomości
POSTANOWIENIE SN Z 21.01.1999 –
I CKN 1041/98
W sytuacji gdy zobowiązanie jest z tytułu zapisu, to
współuczestnictwo po stronie pozwanych jest
współuczestnictwem formalnym w rozumieniu art. 72
§ 1 pkt 2 KPC. Zobowiązanie jest jednego rodzaju,
oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej.
Jest też oczywiste, że zapisobiorca, dochodzący
spełnienia świadczenia mógłby czynić to w
odniesieniu do każdego z zobowiązanych, w
osobnych procesach, w których każdy z
zobowiązanych odpowiadałby do wysokości
obciążającej go części zobowiązania.
WYROK SN Z 16.10.2008 –
III CSK 143/08
Współuczestnictwo powodów dochodzących od
pozwanego odszkodowania z tytułu znacznego
pogorszenia sytuacji życiowej w następstwie śmierci
męża i ojca jest współuczestnictwem formalnym (art.
72 § 1 pkt 2 KPC), przy którym ograniczenia
dopuszczalności skargi kasacyjnej ze względu na
wartość przedmiotu zaskarżenia odnoszą się do
każdego skarżącego oddzielnie.
Współuczestnictwo materialne
• zachodzi wówczas, gdy przedmiot sporu stanowią prawa lub obowiązki wspólne dla wszystkich współuczestników lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (art. 72 § 1 pkt 1 KPC)
• muszą zostać spełnione wymogi wynikające z ogólnych przepisów dot. postępowania rozpoznawczego, a mianowicie zasada zsumowania roszczeń majątkowych dochodzonych jednym pozwem – aby poprawnie ustalić właściwość rzeczową sądu
• jeden przedmiot sporu
POSTANOWIENIE SN Z DNIA 20 STYCZNIA
1977 (IV CZ 7/77)
Łączności wewnętrznej, jaka zachodzi między
współuczestnikami w procesie przy
współuczestnictwie materialnym (art. 72 § 1 pkt 1
k.p.c.), nie podważa okoliczność, że rodzaj i
wysokość ich roszczeń odszkodowawczych są różne,
chociaż podstawą faktyczną i prawną jest jedno i to
samo zdarzenie.
UCHWAŁA SN Z DNIA 6 WRZEŚNIA 1991 (III
CZP 77/91)
W procesie cywilnym - odmiennie niż w dawnym
postępowaniu arbitrażowym - przesłanką dopuszczalności
występowania w roli pozwanych kilku osób, jako
współuczestników materialnych (art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c.),
jest oparcie roszczenia przeciwko nim nie tylko na tej
samej podstawie faktycznej - ale i prawnej.
Jeżeli powód wskazuje jako pozwanych kilka osób,
pozostających z nim w różnych stosunkach prawnych,
pozostawiając Sądowi rozstrzygnięcie w zależności od
wyników postępowania, która z nich jest w rzeczywistości
odpowiedzialna, to przewodniczący powinien zarządzić
wyłączenie poszczególnych spraw do oddzielnego
postępowania, względnie powinny być one przekazane
właściwym sądom. (…)
PRZYKŁADY WSPÓŁUCZESTNICTWA
MATERIALNEGO
proces przeciwko współwłaścicielom rzeczy
sprawy dotyczące małżeńskiej wspólności
majątkowej
sprawy dotyczące niepodzielności zobowiązań
sprawy dotyczące odpowiedzialności spółki jawnej i
wspólników za zobowiązania zaciągnięte przez
spółkę
„ (…) W wymiarze procesowym pozwanie kilku dłużników solidarnych rodzi postać współuczestnictwa zwanego materialnym (art. 72 § 1 pkt 1 kpc). Skoro powódka pozwała tylko jednego z takich dłużników, to nie ma mechanizmów procesowych, które by pozwalały na dopozwanie, wbrew jej woli, także pozostałych dłużników solidarnych. (…)” – wyrok SN z dn. 6.12.2000 (III CKN 1352/00)
„ Występowanie kilku spadkobierców powołanych do dziedziczenia z mocy ustawy w roli powodów w sprawie o zapłatę odszkodowania za szkodę poniesioną wskutek niedopełnienia obowiązku zgłoszenia spadkodawcy do ubezpieczenia społecznego jest współuczestnictwem materialnym (art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c.).” – post. SN z dn. 15.06.2007 (II PZ 20/07)
Współuczestnictwo konieczne
• występuje, gdy przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie (art. 72 § 2 KPC)
• wbrew brzmieniu przepisu, które sugeruje, że współuczestnictwo konieczne może występować jedynie po stronie pozwanej, należy przyjąć, że może wystąpić również po stronie powodowej – np. art. 266 KSH
• zaistnienie współuczestnictwa koniecznego oznacza, że sprawa może toczyć się tylko wówczas, gdy łącznie wystąpią określone osoby – powództwo może być skutecznie wniesione tylko przeciwko wszystkim pozwanym lub tylko przez wszystkich powodów
ART. 195 KPC
§ 1. Jeżeli okaże się, że nie występują w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby, których łączny udział w sprawie jest konieczny, sąd wezwie stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora.
§ 2. Sąd wezwie osoby niezapozwane do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych. Osoby, których udział w sprawie w charakterze powodów jest konieczny, sąd zawiadomi o toczącym się procesie. Osoby te mogą w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia przystąpić do sprawy w charakterze powodów.
PRZYKŁADY WSPÓŁUCZESTNICTWA
KONIECZNEGO
powództwo osoby trzeciej o unieważnienie
małżeństwa, które należy wytoczyć łącznie
przeciwko obojgu małżonkom
powództwo wspólnika o rozwiązanie spółki
osobowej należy wytoczyć przeciwko wszystkim
pozostałym wspólnikom
jeżeli prokurator, wytaczając powództwo, nie działa
na rzecz oznaczonej osoby, wnosi on pozew
przeciwko wszystkim osobom będącym stronami
stosunku prawnego, którego dotyczy powództwo
(art. 57 KPC)
UCHWAŁA SN Z DNIA 17 WRZEŚNIA 1969 (III
CZP 65/69)
Roszczenie osoby trzeciej z art. 59 k.c.
o uznanie umowy za bezskuteczną
może być dochodzone wyłącznie
przeciwko wszystkim kontrahentom
umowy (współuczestnictwo konieczne).
Współuczestnictwo jednolite
• zachodzi w wypadku, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok ma dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników (art. 73 § 2 KPC)
• z uwagi na naturę dochodzonego prawa lub stosunku prawnego zachodzi prawna konieczność wydania wobec wszystkich współuczestników wyroku o tej samej treści
POSTANOWIENIE SN Z DNIA 27 KWIETNIA
1999 (III CKN 48/99)
W razie współuczestnictwa jednolitego
(art. 73 § 2 k.p.c.) prawomocny wyrok
ma powagę rzeczy osądzonej wobec
wszystkich współuczestników także
tych, którzy nie zostali w wyroku
wymienieni.
PRZYKŁADY WSPÓŁUCZESTNICTWA
JEDNOLITEGO
powództwo prokuratora lub osoby trzeciej o unieważnienie małżeństwa, w którym pozwani muszą być oboje małżonkowie, a wyrok będzie dotyczył ich niepodzielnie
art. 42 § 9 PrSpółdz - Orzeczenie sądu ustalające nieistnienie albo nieważność uchwały walnego zgromadzenia bądź uchylające uchwałę ma moc prawną względem wszystkich członków spółdzielni oraz wszystkich jej organów.
art. 254 § 1 KSH - Prawomocny wyrok uchylający uchwałę ma moc obowiązującą w stosunkach między spółką a wszystkimi wspólnikami oraz w stosunkach między spółką a członkami organów spółki.
Współuczestnictwo „nienazwane”
• współuczestnictwo zachodzące pomiędzy pozwanymi w razie wystąpienia przez osobę trzecią z interwencją główną (art. 75 KPC)
• współuczestnictwo matki i dziecka w procesie o zasądzenie świadczeń na rzecz matki oraz świadczeń alimentacyjnych na rzecz dziecka (art. 141, art. 133 KRO)
Współuczestnictwo konkurencyjne
• polega na tym, że w istocie rzeczy tylko jeden spośród występujących wspólnie podmiotów jest uprawniony lub zobowiązany
• do sytuacji takiej może dojść na tle art. 194 § 1 i 2 KPC czy też art. 196 § 1 i 2 KPC
DZIAŁANIA WSPÓŁUCZESTNIKÓW W
PROCESIE
zasada samodzielności – każdy współuczestnik działa w imieniu własnym; każdy współuczestnik ma prawo samodzielnie popierać sprawę
współuczestnik może dokonywać wszystkich czynności procesowych samodzielnie, a w szczególności składać wnioski dowodowe i wnosić środki odwoławcze
współuczestnik sporu może być pełnomocnikiem innego współuczestnika
współuczestnik sporu (niebędący współuczestnikiem jednolitym) może być świadkiem co do faktów dotyczących wyłącznie innego współuczestnika
DZIAŁANIA WSPÓŁUCZESTNIKÓW W
PROCESIE
na posiedzenie sądowe wzywa się wszystkich
współuczestników, co do których sprawa nie jest
zakończona
wyniki procesu, jak również moment wydania
orzeczenia kończącego sprawę może nastąpić dla
każdego współuczestnika procesowego w innym
czasie
wniesienie środka odwoławczego przez jednego ze
współuczestników nie skutkuje wobec pozostałych
– w stosunku do tych, którzy nie zaskarżyli
orzeczenia, orzeczenie się uprawomocnia
WYJĄTEK
ART. 378 § 2 KPC
W granicach zaskarżenia sąd drugiej instancji może z
urzędu rozpoznać sprawę także na rzecz
współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy
będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub
obowiązki są dla nich wspólne. Współuczestników
tych należy zawiadomić o rozprawie; mogą oni
składać pisma przygotowawcze.
DZIAŁANIA WSPÓŁUCZESTNIKÓW W PROCESIE –
WSPÓŁUCZESTNICTWO JEDNOLITE
w przypadku współuczestnictwa jednolitego zasada samodzielności doznaje istotnego ograniczenia
czynności procesowe współuczestników działających w sprawie są skuteczne wobec niedziałających
pewne czynności wymagają jednak zgody wszystkich współuczestników zawarcie ugody, zrzeczenie się roszczenia, uznanie powództwa (art. 73 § 2 KPC)
brak możliwości wydania wyroku zaocznego, jeśli działa chociaż jeden ze współuczestników
zakaz przesłuchania współuczestnika w charakterze świadka
jeżeli jeden ze współuczestników zaskarżył orzeczenie, to sąd II instancji musi objąć swoim rozstrzygnięciem wszystkich współuczestników
WYROK SN Z 23.02.1999 –
I CKN 1017/97
W wypadku współuczestnictwa jednolitego
przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron nie
wymaga przesłuchania wszystkich osób
występujących w sprawie jako strona.
POSTANOWIENIE SN Z 13.11.1974 –
II CZ 95/74
Śmierć w toku postępowania sądowego jednego z
powodów skutkuje zawieszenie całego postępowania
z urzędu (art. 174 par. 1 pkt 1 KPC) tylko w
przypadku łącznego ich współuczestnictwa
jednolitego. W wypadku bowiem współuczestnictwa
jednolitego samodzielność działania poszczególnych
uczestników jest ograniczona (art. 73 par. 2 KPC), a
nadto niemożliwe jest wydanie wcześniejszego lub
innego rozstrzygnięcia w stosunku do
poszczególnych współuczestników.
ZASADA SAMODZIELNEGO POPIERANIA
SPRAWY
współuczestnictwo formalne – samodzielne
popieranie procesu tylko działającego
współuczestnika, skuteczne tylko w stosunku do
niego; wynika to z braku wewnętrznej więzi między
współuczestnikami
współuczestnictwo materialne – może mieć
szersze skutki, odnoszące się także do innych
współuczestników (art. 378 § 2); wynika to z więzi
łączącej tych współuczestników
współuczestnictwo jednolite – wywołuje skutki
wobec wszystkich współuczestników
KOSZTY POSTĘPOWANIA
W przypadku wniesienie pozwu przez
współuczestników formalnych, każdy z nich uiszcza
opłatę sądową od pozwu osobno stosownie do
swojego roszczenia lub zobowiązania (art. 4 ust. 1
u.k.s.c.)
Wygrywającym proces współuczestnikom
reprezentowanym przez tego samego adwokata,
radcę prawnego, rzecznika patentowego, sąd
przyznaje zwrot kosztów w wysokości
odpowiadającej wynagrodzeniu jednego
pełnomocnika, biorąc pod uwagę kryteria
wymienione w art. 109 § 2 KPC
KOSZTY POSTĘPOWANIA
Współuczestnicy sporu zwracają koszty postępowania w częściach równych – sąd może jednak nakazać zwrot kosztów odpowiednio do udziału w sprawie każdego ze współuczestników, jeżeli pod tym względem zachodzą znaczne różnice (art. 105 § 1 KPC)
Na współuczestników sporu odpowiadających solidarnie co do istoty sprawy sąd włoży solidarny obowiązek zwrotu kosztów (art. 105 § 2 KPC)
Za koszty wynikłe z czynności procesowych, podjętych przez poszczególnych współuczestników wyłącznie we własnym interesie, inni współuczestnicy nie odpowiadają