Prognoza w zakresie finansowych instrumentów wspierania rozwoju regionalnego – analiza
dotycząca trendów rozwojowych w zakresie instrumentów finansowych
DN-Z.332-163/08
RAPORT z części analitycznej
Warszawa / Wrocław, 2009
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Podsumowanie i wnioski
2
Spis treści
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
1. Wprowadzenie.................................................................................................. 7 1.1. Przedmiot badania ..................................................................................... 7 1.2. Cele i podstawowe założenia badawcze ......................................................... 7 1.3. Okoliczności badania .................................................................................. 8
2. Opis metodologii badania ................................................................................. 9 2.1. Metodologia .............................................................................................. 9 2.2. Kontrola jakości ......................................................................................... 13
3. Analiza desk research....................................................................................... 15 3.1. Sytuacja mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie dostępu do
finansowania ............................................................................................. 15 3.1.1. Problemy w dostępie do źródeł finansowania zewnętrznego ................... 15 3.1.2. Pozabankowe źródła finansowania (pożyczki, poręczenia, leasing, private
equity / venture capital) .................................................................... 19 3.2. Dostęp do finansowania zewnętrznego przez organizacje pozarządowe ............. 44
3.2.1. Organizacje pozarządowe – specyfika działania .................................... 44 3.2.2. Organizacje pozarządowe a finansowanie zewnętrzne ........................... 45 3.2.3. Oferta banków i pozabankowych instytucji finansowych ........................ 48 3.2.4. Perspektywy zmian ........................................................................... 51
3.3. Dostęp do finansowania zewnętrznego przez jednostki samorządu terytorialnego ............................................................................................ 52 3.3.1. Specyfika jednostek samorządu terytorialnego jako instytucji
korzystających z finansowania .......................................................... 52 3.3.2. Obraz korzystania z finansowania zewnętrznego .................................. 54
3.4. Przykładowe rozwiązania instytucjonalne w zakresie dostępu do finansowania zewnętrznego w krajach europejskich ........................................................... 61 3.4.1. Sfera przedsiębiorstw ....................................................................... 61 3.4.2. Organizacje pozarządowe .................................................................. 63 3.4.3. Samorząd terytorialny ...................................................................... 64
4. Wyniki badań jakościowych.............................................................................. 67 4.1. Sfera przedsiębiorstw ................................................................................. 67
4.1.1. Opinie przedsiębiorców ..................................................................... 67 4.1.2. Opinie instytucji finansowych ............................................................. 70
4.2. Organizacje pozarządowe ............................................................................ 73 4.2.1. Opinie przedstawicieli organizacji pozarządowych ................................. 73 4.2.2. Opinie instytucji finansowych ............................................................. 75
4.3. Samorząd terytorialny ................................................................................ 76 4.3.1. Opinie przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego .................... 76 4.3.2. Opinie instytucji finansowych ............................................................. 80
5. Wyniki badań ilościowych................................................................................. 82 5.1. Sfera przedsiębiorstw ................................................................................. 82 5.2. Organizacje pozarządowe ............................................................................ 102 5.3. Samorząd terytorialny ................................................................................ 117
6. Załączniki ......................................................................................................... 134 6.1. Lista respondentów objętych badaniami jakościowymi .................................... 135 6.2. Narzędzia badawcze ................................................................................... 136
6.2.1. Scenariusze wywiadów IDI / ITI ....................................................... 136 6.2.2. Kwestionariusz CATI (przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe,
samorząd terytorialny) .................................................................... 144 6.3. Literatura .................................................................................................. 160 6.4. Spis tabel i rysunków ................................................................................. 163
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Podsumowanie i wnioski
3
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Prezentowany raport przedstawia wyniki pierwszej części badania dotyczącego analizy
trendów rozwojowych w zakresie dostępności instrumentów finansowych w województwie
dolnośląskim dla trzech grup beneficjentów finansowania (grupy docelowe badania):
− Sfery mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),
− Organizacji pozarządowych (NGO) oraz
− Jednostek samorządu terytorialnego (gmin i powiatów).
Materiał poznawczy, zgromadzony w wyniku analizy dokumentów zastanych (desk
research) oraz wykonanych badań jakościowych i ilościowych posłuży do ostatecznego
sformułowania zaleceń co do zakresu i kierunków ewentualnej interwencji władz samorządu
terytorialnego stopnia wojewódzkiego, mającej na celu łagodzenie lub eliminację barier w dostępie
do zewnętrznych źródeł finansowania dłużnego. Rekomendacje, o których mowa będą rezultatem
drugiej części badania. Natomiast, postępując zgodnie z przyjętą metodologią, w ramach objętej
niniejszym raportem pierwszej części badania, zidentyfikowano dostępne w regionie kluczowe
źródła, mechanizmy i instrumenty finansowania. Określono również podstawowe bariery w
pozyskiwaniu finansowania dłużnego przez wskazane grupy docelowe.
Na obecnym etapie wyniki badań umożliwiają sformułowanie następujących wniosków
cząstkowych:
� W regionie dolnośląskim dostępne są aktualnie różnorodne źródła, z których pozyskiwane
może być finansowania dłużne. Najważniejsze z nich tworzy sektor bankowy, którego sieć
instytucjonalna jest dość dobrze rozbudowana. Generalnie rzecz biorąc, dostępność do
instrumentów dłużnych oferowanych przez źródła bankowe dla sfery przedsiębiorstw i
jednostek samorządu terytorialnego jest stosunkowo wysoka (szczególnie jeśli chodzi o
jednostki samorządu terytorialnego, powszechnie korzystające z finansowania zwrotnego
opartego na kredycie, a w mniejszym zakresie pozyskiwanego w wyniku emisji papierów
wartościowych – w tym zakresie sytuacja w województwie nie różni się jednak istotnie od
stanu rejestrowanego w skali kraju).
� Jednak w przypadku sektora MŚP udaje się wskazać istotne bariery w dostępie do
finansowania w przypadku najmniejszych przedsiębiorstw oraz w zakresie finansowania
przedsięwzięć prowadzących do powstawania nowych firm. Widać wyraźnie, że ten segment
sfery przedsiębiorczości powinien w niedługim czasie stać się beneficjentem działań
wspierających, gdyż jest on najsilniej dyskryminowany w pozyskiwaniu kapitału
finansowego na podejmowanie i rozwój działalności gospodarczej. Chodzi tu zatem o
wspieranie procesów podejmowania działalności gospodarczej oraz ułatwianie dostępu do
finansowania przedsiębiorstwom znajdującym się we wczesnych fazach cyklu rozwojowego.
� Organizacje pozarządowe stanowią grupę podmiotów, które w województwie dolnośląskim
odczuwają najsilniej bariery w dostępie do finansowania zewnętrznego (stan ten jest
jednak charakterystyczny również dla całego kraju – w tym zakresie sytuacja w
województwie dolnośląskim nie jest stanem szczególnym). Praktycznie brak jest źródeł,
które oferowałyby finansowanie działalności tego typu organizacji przy zastosowaniu
instrumentów odpowiadających specyfice funkcjonowania sektora organizacji
pozarządowych. Problemem w tym przypadku jest także specyficzna postać tych
organizacji (organizacyjna, funkcjonalna i przede wszystkim majątkowa), która utrudnia
procesy ich finansowania przy wykorzystaniu tradycyjnych instrumentów. Podobnie jak w
przypadku najmniejszych przedsiębiorstw, organizacje pozarządowe, w miarę możliwości
szybko, powinny także stać się beneficjentem przyszłych działań wspierających. Należy
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Podsumowanie i wnioski
4
jednak pamiętać, że finansowanie organizacji pozarządowych stanowi szczególną dziedzinę
rynku finansowego, w Polsce wciąż niedostatecznie rozwiniętą. Prezentujemy jednak w
raporcie przykładowe rozwiązania występujące w innych krajach europejskich. Mogą one,
oczywiście do pewnego stopnia, stanowić wzorzec dla rozwiązań rodzimych (np.
podejmowanych w regionie dolnośląskim).
� Bariery dostępu do finansowania ze źródeł bankowych mogą być minimalizowane poprzez
rozwój oferty finansowania ze strony źródeł pozabankowych. Instytucje reprezentujące
tego typu źródła są już od dłuższego czasu obecne w regionie dolnośląskim. Mowa jest tu o
działających w skali lokalnej (na określonych obszarach w ramach województwa), jak i w
skali regionalnej (na terenie całego województwa) dwóch typach instytucji:
− Funduszach pożyczkowych, oferujących finansowanie dłużne w postaci pożyczek oraz
− Funduszach poręczeniowych, ułatwiających dostęp do finansowania dłużnego
udostępnianego przez banki i fundusze pożyczkowe (poprzez udzielanie zabezpieczeń
w formie poręczania zobowiązań finansowych).
� Zarówno oferta pożyczkowa funduszy pożyczkowych, jak i poręczeniowa funduszy
poręczeniowych służyć może eliminacji barier w dostępie do finansowania dłużnego przez
mikro i małych przedsiębiorców, jak i organizacje pozarządowe. W przypadku tych
ostatnich wskazane by jednak było zaprojektowanie nowych produktów, sprofilowanych
stosownie do specyfiki sektora pozarządowego (w oczywisty sposób pojawia się tu pole do
ewentualnej interwencji władz samorządowych szczebla wojewódzkiego; dotyczy to również
specjalnych produktów finansowych dostosowanych do potrzeb wykazywanych przez firmy
w ich najwcześniejszych stadiach rozwojowych). W odniesieniu do organizacji
pozarządowych ewentualne wsparcie mogłoby polegać na tworzeniu nowych instytucji
ułatwiających dostęp do finansowania, w tym wspieraniu pewnych inicjatyw oddolnych,
podejmowanych przez same zainteresowane organizacje.
� Wskazany i niezwykle korzystny dla gospodarki regionalnej rozwój pozabankowych
instytucji pożyczkowych i poręczeniowych wymaga jednak dalszego ich wzmocnienia
(przede wszystkim kapitałowego), ewentualnie także kapitalizacji nowych inicjatyw
lokalnych w tym zakresie (w ten sposób zapewniona zostanie większa dostępność
terytorialna pożyczek / poręczeń). Przeprowadzone badania wykazały, że w ostatnim czasie
miało miejsce istotne wzmocnienie kapitałowe obu typów tych instytucji w województwie
dolnośląskim. Pozytywne skutki kapitalizacji dają stopniowo o sobie znać. Ich przejawem
jest postępujący wzrost aktywności pożyczkowej i poręczeniowej. Nie wyklucza to
oczywiście dalszego ich wzmacniania (np. w ramach programu wsparcia przewidzianego w
Regionalnym Programie Operacyjnym). Przemawia za tym wciąż relatywnie niewielka skala
działalności w porównaniu z wielkością sektora mikro, małych i średnich firm w
województwie dolnośląskim.
� Poziom zaangażowania kapitału pożyczkowego jest stosunkowo wysoki, aczkolwiek
dolnośląskie fundusze pożyczkowe posiadają jeszcze kapitał niezaangażowany. Z badań
wynika jednak postępujący wzrost popytu na usługi pożyczkowe, co przemawia za dalszą
kapitalizacją funduszy pożyczkowych. Oczywistym jest, że w związku z kryzysem
finansowym, powodującym ograniczanie akcji kredytowej przez sektor bankowy,
następować będzie dalszy wzrost popytu na usługi pożyczkowe (przy założeniu, że – w
związku z kryzysem i określoną jego ewolucją, w tym pojawieniem się nadmiernego ryzyka
w finansowaniu przedsięwzięć gospodarczych – zachowania organizacji pożyczkowych nie
spowodują znacznego ograniczenia dostępności kapitału pożyczkowego).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Podsumowanie i wnioski
5
� Także poziom zaangażowania kapitału funduszy poręczeniowych pozostaje wciąż
niewystarczający. Fundusze, pomimo posiadanej zdolności poręczeniowej napotykają
jednak określone problemy we współpracy z sektorem bankowym. W tym zakresie
wskazane jest podjęcie działań promocyjno-informacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju
i zacieśniania współpracy pomiędzy tymi podmiotami (limitowałoby to również niekorzystne
skutki kryzysu finansowego). Zagadnienie to dotyczy również współpracy pomiędzy sferą
instytucji poręczeniowych i pożyczkowych, która – jak wskazują badania – mogłaby być
szerzej eksploatowana. Analogicznie, jeśli chodzi o współpracę pomiędzy instytucjami
pożyczkowymi i sektorem bankowym, polegającą na tworzeniu przez fundusze pożyczkowe
bazy klientów dla sektora bankowego (chodzi tu o specjalizację funduszy na finansowaniu
inicjatyw podejmowania działalności gospodarczej oraz przedsiębiorstw pozostających we
wczesnych fazach rozwoju).
� Wskazane jest również stopniowe rozszerzanie działalności poręczeniowej na obszary, w
których zabezpieczenia nie wiążą się z uruchamianiem tradycyjnych instrumentów
finansowych. Chodzi tu o zabezpieczanie co najmniej transakcji w postaci: poręczeń
wystawianych jako wadia przetargowe oraz poręczeń zabezpieczających należyte
wykonanie kontraktów (w ramach procedur zamówień publicznych oraz zabezpieczenia
środków pozyskiwanych przez tzw. projektodawców z funduszy unijnych na realizację
przedsięwzięć w ramach programowania strukturalnego). Ewentualne wsparcie kapitałowe
dla funduszy poręczeniowych działających w województwie dolnośląskim (dystrybuowane w
ramach Regionalnego Programu Operacyjnego) powinno wiązać się z koniecznością (po
stronie beneficjenta finansowania) uruchomienia tego rodzaju produktów
zabezpieczających (naturalnie, obok tradycyjnych zabezpieczeń udzielanych w związku z
pozyskiwaniem finansowani dłużnego).
� Tworzenie nowych produktów w sferze funkcjonowania funduszy pożyczkowych, jak i
poręczeniowych powinno również adresować problematykę wspierania innowacyjności.
Zagadnienie to nie stanowiło przedmiotu badań, jednakże dostępne są wyniki innych badań
wskazujące na zbyt małe zainteresowanie tworzeniem / rozwijaniem instrumentów
finansowania przedsięwzięć innowacyjnych. Element ten jest wciąż w niewystarczającym
stopniu uwzględniany w ramach regionalnych polityk innowacyjności. Biorąc pod uwagę
fakt, iż priorytetem (w województwie dolnośląskim) jest proinnowacyjny rozwój gospodarki,
oddziaływanie władz regionalnych, prowadzące do pojawienia się tego rodzaju produktów
finansowych, wydaje się oczywiste i wysoce pożądane.
� Wcześniejsze uwagi na temat w miarę dobrej dostępności podstawowego źródła
finansowania działalności gospodarczej oraz potrzeb bieżących i inwestycyjnych jednostek
samorządu terytorialnego – kredytu bankowego – sformułowane zostały na bazie praktyki i
opinii przedstawicieli grup docelowych badania, odnoszącej się do okresu ostatnich dwóch –
trzech lat, a więc okresu, w którym stopniowo rosła dostępność kredytów. Trzeba jednak
pamiętać, że z uwagi na kryzys finansowy, odnotowany stan może w najbliższym czasie
ulec drastycznej zmianie na niekorzyść. Symptomy takich zmian są już ewidentne. A
zatem, konieczna jest baczna obserwacja zachowań regionalnego sektora bankowego w
obszarze udostępniania finansowania dłużnego. W przypadku wystąpienia pesymistycznego
scenariusza rozwoju sytuacji na rynku finansowym należy zaproponować środki zaradcze, w
możliwie wysokiej skali minimalizujące problemy wynikające z kryzysu finansowego.
Ostateczne rekomendacje, wynikające z niniejszego badania mogą i powinny adresować te
problemy.
� W związku z negatywnymi skutkami kryzysu finansowego, objawiającymi się ograniczaniem
dostępu do finansowania dłużnego, tym bardziej zasadne jest wspomaganie rozwoju oferty
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Podsumowanie i wnioski
6
pożyczkowej i poręczeniowej. W obszarze produktów poręczeniowych / pożyczkowych
należy zaprojektować takie instrumenty, które będą umożliwiać zwiększony dostęp do
finansowania, szczególnie w odniesieniu do mikro i małych firm – należy oczekiwać, że
podmioty te okażą się silnie dotknięte skutkami kryzysu (wzrosną w stosunku do nich
bariery dostępu do finansowania zewnętrznego).
� Przedstawiciele grup docelowych zwracali też uwagę na potrzebę wzmocnienia działalności
informacyjno-konsultacyjnej w zakresie pozyskiwania środków wsparcia z funduszy
unijnych. Uwagi na ten temat były dość wyraźnie adresowane przez przedstawicieli
jednostek samorządu terytorialnego, szczególnie tych mniejszych rozmiarów i zazwyczaj
dysponujących relatywnie słabszymi doświadczeniami w tym zakresie.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wprowadzenie
7
1. Wprowadzenie
Niniejszy raport stanowi podsumowanie I etapu badania wykonanego przez firmę Policy &
Action Group Uniconsult Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Dolnośląskiego, zatytułowanego „Prognoza w zakresie finansowych instrumentów
wspierania rozwoju regionalnego – analiza dotycząca trendów rozwojowych w zakresie
instrumentów finansowych”.
1.1. Przedmiot badania
Przedmiotem badania, zgodnie ze szczegółowym opisem przedmiotu zamówienia, była
analiza potrzeb trzech grup, czyli małych i średnich przedsiębiorców, jednostek samorządu
terytorialnego oraz organizacji pozarządowych, jeśli chodzi o dostęp do zewnętrznych źródeł
finansowania1. Badanie składa się z dwóch etapów. Pierwszy etap, którego podsumowaniem jest
niniejszy raport miał na celu identyfikację oferty finansowania zewnętrznego w regionie oraz barier
w dostępie do tego finansowania. Drugi etap, który realizowany będzie w okresie do czerwca 2009,
będzie poświęcony wypracowaniu konkretnych mechanizmów i narzędzi wspierających,
odpowiadających wskazanym w pierwszym etapie badania potrzebom i minimalizujących znaczenie
zidentyfikowanych barier.
1.2. Cele i podstawowe założenia badawcze
Zgodnie z opisem przedmiotu zamówienia podstawowe cele badania obejmowały:
• Zdiagnozowanie potrzeb kapitałowych (I etap),
• Zdiagnozowanie dostępnych instrumentów finansowych (I etap),
• Wskazanie potencjalnych źródeł kapitału, odpowiednich do potrzeb badanych grup (II
etap),
• Wskazanie narzędzi finansowych najskuteczniejszego stymulowania rozwoju gospodarczego
regionu (II etap),
W ramach pierwszego etapu badawczego skoncentrowaliśmy się na następujących, poniżej
wskazanych obszarach badawczych. Są one częściowo podobne, częściowo zaś zróżnicowane dla
poszczególnych grup objętych badaniem.
Tab. 1. Specyfikacja obszarów badania.
Obszar badawczy MŚP NGO JST
Generalny stosunek do finansowania dłużnego ++ ++ ++
Ograniczenia i bariery w zakresie dostępu do finansowania +++ +++ +++
Rola przepisów prawnych w zakresie dostępu do finansowania + ++ +++
Plany dotyczące korzystania z finansowania dłużnego w przyszłości ++ + ++
Popularność różnych form finansowania dłużnego ++ + ++
+++ obszar kluczowy dla danej grupy podmiotów ++ obszar ważny + obszar drugorzędny
1 Mówiąc o finansowaniu zewnętrznym mamy przeważnie na myśli finansowanie o charakterze dłużnym (zwrotnym), a więc kredyty i pożyczki; analiza obejmuje też ofertę poręczycielską. W niektórych rozdziałach omawiamy też jednak bariery w dostępie do bezzwrotnych środków pomocowych, jako, że kwestia ta jest dość ściśle powiązana z tematyką niniejszego raportu.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wprowadzenie
8
1.3. Okoliczności badania
Badanie było prowadzone w okresie grudzień 2008 – luty 2009. Ze względu na potencjalnie
duże trudności w realizacji badania w okresie przedświątecznym wywiady, zarówno jakościowe, jak
i ilościowe zostały zrealizowane w styczniu i lutym 2009, podczas gdy w grudniu 2008 r. były
przygotowywane narzędzia badawcze oraz wykonywano analizę dokumentów zastanych desk
research.
Niestety, elementem niesprzyjającym badaniu był fakt, że przypadło ono na okres
nasilającego się światowego kryzysu finansowego, znajdującego odbicie także w gospodarce
polskiej. Szereg instytucji nie odczuwało jeszcze wpływu kryzysu, część znała go przede wszystkim
przekazów medialnych, jednak część zaczynała odczuwać jego skutki. Wpływ tej sytuacji miał
zatem co najmniej czworaki charakter:
• Niektóre instytucje (w praktyce dotyczyło to tylko sektora bankowego) były do tego stopnia
zaniepokojone kryzysem (bądź też odczuwały już jego skutki), że nie były skłonne
uczestniczyć w wywiadach, dotyczących kwestii dostępu do finansowania zewnętrznego, a
więc bardzo blisko skorelowanej z tematyką kryzysu finansowego.
• Osoby, które uczestniczyły w badaniach bardzo często wskazywały, że trudno jest im
stwierdzić, jaki będzie wpływ kryzysu finansowego na sferę dostępu do finansowania.
Oczywiście nikt nie miał wątpliwości, że wpływ ten będzie zdecydowanie negatywny, na
ogół jednak respondenci mieli bardzo poważne problemy w określeniu, w jakim stopniu
dotknie ich nadchodzący kryzys, w czym się to przejawi i kiedy nastąpi w sposób silnie
odczuwalny. W rezultacie podczas badań dominowały postawy niepewności i braku
sprecyzowanych opinii.
• Problem kryzysu finansowego utrudnia też bardzo analizę (i tak dość ograniczonych)
danych, dotyczących finansowania trzech badanych grup. Analiza przeszłych danych może
się bowiem okazać całkowicie bezużyteczna, jeśli chodzi o zjawiska, z jakimi możemy mieć
do czynienia w ciągu najbliższego roku / dwóch lat. Zasadnicze zmiany już bowiem
zachodzą po stronie podaży finansowania dłużnego (brak pieniądza na rynku
międzybankowym, spadek wzajemnego zaufania pomiędzy instytucjami bankowymi oraz
bankami i ich otoczeniem, zaostrzenie zasad przyznawania kredytów, niechęć do
podejmowania ryzyka), jak i popytu (niepewność co do zakładanych przychodów –
szczególnie dotyczy to sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw oraz samorządów,
analogicznie niechęć do podejmowania ryzyka, wycofywanie się lub opóźnianie realizacji
założonych wcześniej planów inwestycyjnych).
• Z uwagi na zaistniałą sytuację problematyczne staje się formułowanie definitywnych
wniosków i rekomendacji, tak jak to było zakładane na wstępie, a więc w odniesieniu do
normalnej sytuacji na rynku finansowym. W zasadzie ewentualne rekomendacje muszą
brać pod uwagę szczególną sytuację. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie
fakt, iż w końcowym okresie badań prowadzonych w ramach etapu I, większość
respondentów w poszczególnych grupach docelowych nie miała jeszcze sprecyzowanego
zdania co do skutków kryzysu i ich wpływu na indywidualną sytuację poszczególnych
podmiotów. Problemem w przypadku formułowania wniosków i rekomendacji jest znaczny
dynamizm skutków i wywoływanych przez nie zmian, zachodzących w związku z
postępującym rozprzestrzenianiem się kryzysu.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
9
2. Opis metodologii badania
Przeprowadzone badania opierały się na metodologii przedstawionej w ofercie. W trakcie
przygotowywania badania pewne elementy metodologii uległy nieznacznym zmianom,
niezagrażającym jednak osiągnięciu założonych celów badania.
2.1. Metodologia
Zakres i specyfika problematyki będącej przedmiotem niniejszej ekspertyzy wymagają
przyjęcia podejścia badawczego uwzględniającego, z jednej strony, różne perspektywy oceny,
z drugiej zaś, uzupełniające się techniki badawcze oraz źródła danych. Zrealizowane przez nas
badanie objęło zarówno instytucje sektora finansowego (fundusze pożyczkowe, poręczeniowe,
banki) jak i środowisko MŚP, jednostek samorządowych oraz organizacji pozarządowych. Takie
podejście badawcze pozwoliło na ocenę problemów i potrzeb, jeśli chodzi o dostęp do
poszczególnych mechanizmów wsparcia finansowego w województwie dolnośląskim w kontekście
uwarunkowań (ograniczeń i możliwości) działalności instytucji finansowych.
Wstępnym etapem badania było badanie desk research (analiza materiałów zastanych).
Badanie objęło szerokie spektrum dokumentów, danych oraz publikacji, dotyczących dostępu do
finansowania dłużnego. Wyniki badania są prezentowane w kolejnych rozdziałach niniejszego
raportu.
Problemem, na jaki natrafiliśmy na tym etapie badania, były bardzo ograniczone dane,
dotyczące skali korzystania przez interesujące nas grupy z rozmaitych instrumentów finansowych.
Z dostępnością takich danych nie ma w zasadzie problemów (i to wyłącznie od strony instytucji
korzystających z finansowania, nie zaś je oferujących) tylko w przypadku jednostek samorządu
terytorialnego. Niestety ze względu na znaczną konkurencyjność rynku, banki nie publikują danych
o udzielanych przez siebie kredytach w podziale na poszczególne grupy podmiotów i na regiony.
Dane takie nie są też w zasadzie dostępne w Narodowym Banku Polskim. Ogranicza to bardzo
możliwość dokonywania głębszych analiz i prowadzenie porównań międzyregionalnych.
Odpowiedź na postawione pytania badawcze uzyskaliśmy w oparciu o dane pochodzące z
badań jakościowych i ilościowych. Równie ważnym aspektem badania była jego dwuetapowość,
która pozwoliła w sposób jak najbardziej efektywny wykorzystać planowane techniki i metody
badawcze.
Badaniem objęte zostały następujące grupy:
Perspektywa instytucji finansowych
• Przedstawiciele funduszy pożyczkowych,
• Przedstawiciele funduszy poręczeniowych,
• Przedstawiciele banków.
Perspektywa odbiorców mechanizmów finansowych
• Przedsiębiorcy sektora MŚP,
• Jednostki samorządu terytorialnego,
• Organizacje pozarządowe.
W ramach badania wykorzystaliśmy następujące narzędzia badawcze:
• Analiza materiałów zastanych (desk research)
• Indywidualne wywiady pogłębione (IDI),
• Telefoniczne wywiady pogłębione (ITI),
• Zogniskowany wywiad grupowy (FGI),
• Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (CATI).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
10
Proces badawczy podzielony został na dwa następujące etapy badawcze.
Moduł 1: Eksploracja
Moduł ten określić możemy mianem etapu „wstępnego”. Stanowiły go badania z
wykorzystaniem technik jakościowych. W ramach tego modułu zostały zrealizowane wywiady
pogłębione z przedstawicielami wszystkich interesujących nas środowisk. Badania jakościowe
pozwoliły na zidentyfikowanie spektrum możliwych tendencji, opinii i postaw w zakresie
problematyki będącej przedmiotem badania. Zebrane dane z jednej strony wykorzystane zostały
przy konstrukcji kwestionariuszy badań ilościowych, z drugiej natomiast były nieodzowne przy ich
interpretacji.
Moduł 2: Kwantyfikacja
W tej części projektu weryfikacji poddane zostały wypracowane wcześniej hipotezy
dotyczące potrzeb kapitałowych oraz zapotrzebowania na konkretne mechanizmy finansowe.
Zrealizowane badania ilościowe pozwoliły wnioskować o dystrybucji (powszechności) postaw i
tendencji zidentyfikowanych w badaniach jakościowych.
Etap eksploracji (Moduł 1) tworzą jakościowe techniki badawcze ukierunkowane z jednej
strony na poznanie opinii i postaw środowiska instytucji finansowych, z drugiej natomiast
odbiorców instrumentów finansowych.
Po konsultacjach z Zamawiającym zdecydowaliśmy się na dokonanie pewnych zmian w
stosunku do liczby i rodzaju wywiadów w stosunku do pierwotnych założeń. Zmiany te miały
charakter zmian na korzyść Zamawiającego (zwiększenie liczby wywiadów z poszczególnymi
kategoriami respondentów, częściowo zmiana obejmowała zmianę mniej pracochłonnych wywiadów
telefonicznych na bardziej pracochłonne wywiady bezpośrednie).
Na etapie badań jakościowych dużą pomocą w identyfikacji i dotarciu do respondentów
służyli przedstawiciele Zamawiającego. Zasadniczo na tym etapie badania nie występowały
zasadnicze trudności, choć odczuwalne były pewne problemy. Objęły one następujące kwestie:
• Wystąpiły, mimo wsparcia Zamawiającego, problemy w umawianiu spotkań z
przedstawicielami banków. W rezultacie z wstępnie zaplanowanych 4 udało się zrealizować
tylko 2 wywiady. Problemy te wynikały z nałożenia okresu realizacji badania na czas
kryzysu finansowego. Wewnętrzne procedury niektórych banków mogły zapewne w tym
czasie ograniczać kontakty z przedstawicielami prasy, czy też firm badawczych.
• Nie we wszystkich przypadkach udało się uzyskać zgodę respondentów na nagrywanie
wywiadów. W takich sytuacjach sporządzano notatkę z przebiegu wywiadu, która zawierała
kluczowe elementy w nim poruszane, natomiast nie pozwalała oczywiście na używanie
cytatów z wypowiedzi respondenta.
• Zidentyfikowawszy poważne problemy w umawianiu spotkań z przedstawicielami banków
postanowiono zmienić formułę zogniskowanego wywiad grupowego (FGI) z
przedstawicielami instytucji finansowych. Ponieważ istniało poważne ryzyko, że nie uda się
zapewnić udziału w nim reprezentantów sektora bankowego zdecydowano się przełożyć
jego organizację na koniec fazy I badania, po złożeniu wstępnej wersji raportu z badań, tak
aby w trakcie wywiadu móc dyskutować także uzyskane już wyniki badań. Mamy też
nadzieję, że właśnie dyskusja nad wynikami badań (jako jeden z tematów zogniskowanego
wywiadu grupowego) powinna zachęcić uczestników do wzięcia udziału w takim wywiadzie.
Zasadniczą częścią etapu diagnostycznego były wywiady ilościowe z interesującymi nas
grupami odbiorców instrumentów finansowych. Razem zrealizowano 325 wywiadów CATI w
następującym układzie, który pozwolił na wnioskowanie statystyczne w odniesieniu do badanych
populacji:
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
11
• A. CATI z przedsiębiorcami N = 225
• B. CATI z organizacjami pozarządowymi N = 50
• C. CATI samorządami N = 50
CATI z przedsiębiorcami:
Razem zrealizowanych zostało 225 wywiadów z przedsiębiorstwami działającymi na terenie
województwa dolnośląskiego. Poniżej przedstawiono zwięzłą charakterystykę badań ilościowych
zrealizowanych na grupie przedsiębiorców:
• W firmie wywiad realizowany był z osobą odpowiedzialną za strategiczne decyzje.
Najczęściej był to właściciel/współwłaściciel lub przedstawiciele kierownictwa firmy.
• Zastosowano taką konstrukcję próby badawczej, która z jednej strony umożliwiła
wnioskowanie na poziomie całego sektora (zastosowana została procedura ważenia, a wagi
określone zostały na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) dla sektora
przedsiębiorstw z województwa dolnośląskiego), z drugiej natomiast na poziomie
poszczególnych kategorii wielkościowych przedsiębiorstw oraz branż (odpowiednio liczne
warstwy).
Poniżej przedstawiamy rozkład próby ze względu na wielkość przedsiębiorstw.
Tab. 2. Rozkład próby ze względu na wielkość przedsiębiorstw.
Wielkość przedsiębiorstwa Liczebność w
próbie
Liczebność w województwie (GUS, 2007)
Udział w próbie po zastosowaniu procedury ważenia (Dane GUS
dla województwa, 2007)
Przedsiębiorstwo
Mikro (2-9) N=75 295 704 96,0%
Przedsiębiorstwo
Małe (10-49) N=75 10 206 3,3%
Przedsiębiorstwo
Średnie (50-249) N=75 2 034 0,7%
Zastosowano następujący rozkład próby ze względu na branże:
Tab. 3. Rozkład próby ze względu na branże.
SEKCJA Liczebność w województwie (GUS, 2007)
Udział w próbie po zastosowaniu
procedury ważenia (Dane GUS dla województwa,
2007)
Liczebność w próbie
D PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE 26 586 8,9% 25
F BUDOWNICTWO 32 413 10,8% 25
G HANDEL HURTOWY I DETALICZNY 92 215 30,8% 40
H HOTELE I RESTAURACJE 9 041 3,0% 15
I TRANSPORT LĄDOWY; TRANSPORT RUROCIĄGOWY
20 972 7,0% 15
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
12
Tab. 3. Rozkład próby ze względu na branże (c.d.).
SEKCJA Liczebność w województwie (GUS, 2007)
Udział w próbie po zastosowaniu
procedury ważenia (Dane GUS dla województwa,
2007)
Liczebność w próbie
J POŚREDNICTWO FINANSOWE 10 932 3,6% 15
K
OBSŁUGA NIERUCHOMOŚCI, WYNAJEM I USŁUGI ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
66 530 22,2% 35
M EDUKACJA (NIEPUBLICZNA) 7 065 2,4% 15
N OCHRONA ZDROWIA I POMOC SPOŁECZNA (NIEPUBLICZNA)
12 781 4,3% 15
O DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA KOMUNALNA, SPOŁECZNA I INDYWIDUALNA, POZOSTAŁA
21 037 7,0% 25
Ze względu na przedmiot badania oraz małą liczbę przedsiębiorstw w danej branży z próby
wykluczone zostały następujące branże:
• C - GÓRNICTWO
• L - ADMINISTRACJA PUBLICZNA I OBRONA NARODOWA;
• P - GOSPODARSTWA DOMOWE ZATRUDNIAJĄCE PRACOWNIKÓW
• Q - ORGANIZACJE I ZESPOŁY EKSTERYTORIALNE
• E - WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ, WODĘ
CATI z przedstawicielami organizacji pozarządowych:
Przeprowadziliśmy 50 wywiadów telefonicznych CATI z przedstawicielami organizacji
pozarządowych. Wywiad prowadzone były z przedstawicielem kierownictwa danej organizacji.
Operatem losowania była baza organizacji pozarządowych fundacji Klon/Jawor.
CATI z przedstawicielami samorządów:
Zrealizowanych zostało 50 wywiadów z przedstawicielami jednostek samorządowych
(Skarbnik + Wójt / Burmistrz / Prezydent). Rozkład próby przedstawia poniższa tabela.
Tab. 4. Rozkład próby – jednostki samorządu terytorialnego w woj. dolnośląskim.
Wyszczególnienie liczba w województwie
udział w próbie po zastosowaniu procedury ważenia
liczba w próbie
Powiaty 26 10
Gminy, w tym:
Miejskie 36 21,3% 10
miejsko – wiejskie 55 32,5% 15
Wiejskie 78 46,2% 15
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
13
W celu uzyskania możliwości wnioskowania na poziomie ogółu gmin zastosowana została
procedura ważenia.
2.2. Kontrola jakości
W trakcie badań zastosowano różnorodne techniki badawcze, wymagające wspomagania
ankieterskiego lub udziału moderatora (badania jakościowe – FGI, IDI, ITI), a także wspomagany
komputerowo wywiad telefoniczny CATI. Każda z tych technik wymaga zrozumienia jej specyfiki i
podjęcia adekwatnych kroków zmierzających do podniesienia jakości wyników badania i eliminacji
źródeł ewentualnych błędów, właściwych dla każdej z metod – zarówno na etapie tworzenia
narzędzi badawczych i przygotowywania prób, jak i na etapie realizacji badania oraz przetwarzania
i interpretacji danych.
Poniżej przedstawiamy najważniejsze procedury kontrolne, podjęte dla każdej z
wykorzystanych metod badawczych na różnych etapach realizacji projektu.
W celu maksymalizacji trafności narzędzi wykorzystywanych w badaniu postępowano w
zgodzie ze ogólnie przyjętymi standardami pracy badawczej. Opierano się na następujących
rozwiązaniach, zapewniających spójność zastosowanych narzędzi badawczych:
• Konsultacje na poziomie budowy narzędzi z ekspertami wewnętrznymi projektu (zarówno w
kwestiach poprawności merytorycznej, jak i metodologicznej),
• Wewnętrzny system sprawdzania kwestionariuszy, w celu eliminacji błędów i niezręczności.
• Badanie pilotażowe (testowanie prawidłowości merytorycznej narzędzia).
W przypadku wywiadów telefonicznych największe znaczenie dla jakości wyników mają:
• Kompetencje ankieterów,
• Bezbłędne przygotowanie skryptu (elektronicznej wersji kwestionariusza),
• Konstrukcja kwestionariusza, przystosowana do specyfiki badań telefonicznych.
Wywiady telefoniczne były prowadzone w oparciu o zasoby techniczne PAG Uniconsult przez
pracowników Wykonawcy. Zespół ten ma bardzo znaczne, wieloletnie doświadczenie w zakresie
realizacji wywiadów CATI. Przed rozpoczęciem wywiadów telefonicznych zespół został przeszkolony
przez Kierownika Projektu w zakresie specyfiki zadania oraz budowy kwestionariuszy.
Praca ankieterów była monitorowana przez Kierownika Projektu. Wywiady telefoniczne
wspomagane komputerowo były prowadzone ze studia do wywiadów telefonicznych PAG
Uniconsult. Studio jest wyposażone w 6 stanowisk. Wywiady były realizowane przez gruntownie
przeszkolonych i doświadczonych ankieterów, w oparciu o kwestionariusz zaprogramowany w
postaci skryptu programu CADAS.
Badania jakościowe wymagają przede wszystkim kompetentnych moderatorów,
posiadających wiedzę z zakresu, którego dotyczy badanie oraz z obszaru technik badawczych.
Wszystkie badania jakościowe były prowadzone przez pracowników PAG Uniconsult, członków
zespołu badawczego, posiadających doświadczenie w moderowaniu wywiadów pogłębionych i
grupowych. Wszystkie wywiady (w przypadku których respondenci wyrazili zgodę na ich
nagrywanie) zostały zarejestrowane oraz spisane. Na życzenie Zamawiającego te materiały mogą
zostać przekazane, w formie, która nie narusza anonimowości respondentów.
Podsumowując część metodologiczną, na kolejnej stronie raportu przedstawiono schemat
ideowy całego badania.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
14
Rys. 1. Schemat badawczy.
Moduł empiryczny
Perspektywa instytucji finansowych
Perspektywa odbiorców instrumentów finansowych
Faza jakościowa:
� IDI z instytucjami finansowymi
� FGI z instytucjami finansowymi
Faza jakościowa (IDI / ITI) z:
� Przedsiębiorcami
� Organizacjami pozarządowymi
� Jednostkami samorządu terytorialnego
Faza ilościowa (CATI) z:
� Przedsiębiorcami
� Organizacjami pozarządowymi
� Jednostkami samorządu terytorialnego
Eksploracja
Eksploracja
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
15
3. Analiza desk research
3.1. Sytuacja mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie dostępu do
finansowania
3.1.1. Problemy w dostępie do źródeł finansowania zewnętrznego
Znaczenie sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce polskiej jest
niepodważalne. Odwołując się do statystyk wskazać można, iż udział tego sektora w tworzeniu
produktu krajowego brutto pozostaje w ostatnim czasie stabilny. W roku 2006 wyniósł 47,7% PKB
(analogiczny wskaźnik wyliczony dla roku 2005 ukształtował się na poziomie 47,5%).2 W latach
2005-2006 na podobnym poziomie kształtował się również udział tej grupy przedsiębiorstw w
tworzeniu wartości dodanej brutto ogółem. Wyniósł on dla kolejnych lat odpowiednio: 54,0% i
54,1%.3 W 2006 r. w sektorze MŚP znajdowało zatrudnienie prawie 6 mln osób4 pracujących w
sektorze przedsiębiorstw, tj. nieco ponad 70%. Przedstawione wskaźniki potwierdzają bardzo duże
znaczenie mikro, małych i średnich firm dla gospodarki kraju.
W województwie dolnośląskim postać udziałowa sektora mikro, małych i średnich firm w
całej populacji przedsiębiorstw nie odbiega znacząco od wartości przeciętnych, mierzonych dla
całego kraju (sektor MŚP stanowi 99,86% wszystkich przedsiębiorstw; liczebnie dominują
mikroprzedsiębiorstwa, których udział wynosi 95,77% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych).
Dane na temat sektora MŚP przedstawia poniższe zestawienie.
Tab. 5. Przedsiębiorstwa zarejestrowane według liczby pracowników – województwo dolnośląskie
(rok 2006).
Wyszczególnienie Razem 0 0-9 10-49 50-249 >249
Woj. dolnośląskie 309 217 47 283 296 125 10 506 2 153 433
Udział regionu w Polsce 8,3% 16,5% 8,3% 6,7% 7,1% 8,0%
Przedsiębiorstwa nowoutworzone
27 079 3 756 26 709 336 30 4
Przedsiębiorstwa nowoutworzone – udział w Polsce
8,6% 19,9% 8,6% 7,6% 6,7% 4,3%
Przedsiębiorstwa zlikwidowane
26 191 893 25 884 276 20 11
Przedsiębiorstwa zlikwidowane – udział w Polsce
9,1% 19,0% 9,1% 7,4% 4,4% 6,2%
Źródło: PARP „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007”, s. 53.
Funkcjonowanie istotnego dla gospodarki sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw
nie odbywa się bezproblemowo. Stan ten pozostaje zresztą charakterystyczny nie tylko dla
gospodarki polskiej. Zarówno praktyka gospodarcza, jak i literatura przedmiotu wskazują na
występowanie szeregu barier. Oczywiście bariery tego rodzaju kształtują się rozmaicie w
poszczególnych segmentach wielkościowych przedsiębiorstw tworzących sektor MŚP. Najsilniej są
2 „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007”, PARP, Warszawa 2008 r., s. 18. 3 „Raport o stanie sektora /…/”, op. cit., s. 18. 4 „Raport o stanie sektora /…/”, op. cit., s. 26.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
16
one odczuwane w segmencie mikrofirm, w szczególności tych wykazujących bardzo niewielkie
zatrudnienie. Pośród najczęściej podkreślanych barier rozwojowych sektora MŚP wymienia się
bariery związane z dostępem do kapitału finansowego, oferowanego przez źródła zewnętrzne. Na
bariery ograniczające dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania składają się5:
• Niewystarczający, bardzo często niedostateczny, zakres informacji charakteryzujących
sytuację przedsiębiorcy, które umożliwiłyby przeprowadzenie wiarygodnej oceny jego
aktualnej i prognozowanej zdolności kredytowej; w części obrazującej standing finansowy,
ograniczenie to bardzo często wynika ze stosowania uproszczonych form sprawozdawczości
finansowej,
• Brak historii kredytowej, umożliwiającej ocenę wiarygodności w oparciu o prawidłowe
wywiązywanie się kredytobiorcy z wcześniej zaciągniętego finansowania dłużnego,
• Nieznaczny wolumen kapitałów własnych zainwestowanych w przedsiębiorstwo i wynikające
z tego, bardzo częste problemy z utrzymaniem płynności finansowej,
• Brak dobrych jakościowo i odpowiednich wartościowo zabezpieczeń, wymaganych
standardowo dla pozyskania oczekiwanego finansowania dłużnego,
• Niski poziom zdolności akumulacyjnych przedsiębiorcy,
• Znaczną skłonność do podejmowania wysoce ryzykownych przedsięwzięć, często nie
popartą profesjonalną analizą czynników ryzyka, a opartą wyłącznie o intuicję właściciela i
jego przekonanie o trafności dokonywanych wyborów,
• Wysoki wskaźnik „śmiertelności” małych i średnich przedsiębiorców, szczególnie zaś
najmniejszych firm tego sektora;
• Oceniane jako niebezpiecznie, zbyt silne związki, pomiędzy przedsiębiorstwem i jego
właścicielami, powodujące, że w razie rezygnacji z prowadzenia firmy nie są zabezpieczone
warunki jej dalszego istnienia; związki – polegające również na daleko idącym przepływie
środków finansowych pomiędzy prowadzoną działalnością a gospodarstwami domowymi
właścicieli;
• Stosunkowo niska jakość polityki finansowej i zarządzania, które z punktu widzenia
dostarczycieli finansowania stanowią integralny składnik kompleksowej oceny
wiarygodności przedsiębiorcy i wykonalności proponowanych przez niego przedsięwzięć
gospodarczych;
• Trudności w zakresie wiarygodnej oceny wartości czynników niematerialnych wiążących się
z funkcjonowaniem przedsiębiorcy, wynikające z luk informacyjnych oraz braku dobrych
metod wyceny wartości aktywów niematerialnych6.
5 Czynniki te mają zarówno charakter ogólny, wynikający ze specyfiki jednostek tworzących sektor małych i średnich przedsiębiorstw, jak również indywidualny (wewnętrzny) związany z konkretnym przedsięwzięciem, dla którego poszukiwane jest finansowanie. W literaturze przedmiotu zwraca się także uwagę na ograniczenia wynikające z różnorodnych innych trudności wynikających z warunków prowadzenia działalności gospodarczej (poza dostępem do finansowania). Zob. Skowronek-Mielczarek A. „Małe i średnie przedsiębiorstwa – Źródła finansowania”, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 10-15. 6 Wycena wartości kapitału intelektualnego wciąż stwarza poważne problemy. Wynikają one zarówno z barier informacyjnych, jak i braku dobrych metod takiej wyceny. Jak podkreśla A. Herman, dobrze przeprowadzona wycena aktywów niematerialnych mogłaby w przypadku wielu małych i średnich firm w Polsce udokumentować ich rzeczywistą, wyższą wartość i tym samym doprowadzić do zwiększenia ich możliwości kredytowych /…/ – Herman A. „Kilka refleksji na temat nowych źródeł wzrostu wartości przedsiębiorstwa” [w:] Dobiegała-Korona B., Herman A. (red.) „Współczesne źródła wartości przedsiębiorstwa”, Difin, Warszawa 2006, s. 24-25.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
17
Pomimo występowania wskazanych powyżej barier w dostępie przedsiębiorstw sektora MŚP
do finansowania dłużnego, wciąż kredyt, jako podstawowy instrument dystrybucji takiego
finansowania, pozostaje głównym źródłem zaspokajania potrzeb finansowych przedsiębiorstw,
zarówno bieżących, jak i związanych z realizacją przedsięwzięć rozwojowych7. Oczywiście nadal
stopień wykorzystywania finansowania dłużnego w gospodarce polskiej – szczególnie zaś w
sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, którego źródłem są kredyty bankowe, pozostaje
na niewystarczającym poziomie. Dużo w tym względzie zależy jednak również od skłonności
przedsiębiorców do zadłużania się, a więc przede wszystkim do pozyskiwania finansowania
dłużnego w sektorze bankowym8.
Rys. 2. Kredyty i pożyczki długoterminowe na tle zobowiązań ogółem oraz zobowiązań
długoterminowych w sektorze przedsiębiorstw, dane na koniec roku (w mln zł.).
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
2000 2006 2007
Zobowiązania ogółem Zobowiązania długotermionowe Kredyty i pożyczki długoterminowe
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych z Rocznika statystycznego GUS, 2008, tabl. 6(270) –
zobowiązania przedsiębiorstw.
Jak podkreśla P. Tamowicz, mimo stosunkowo niskiego poziomu wykorzystania
finansowania długiem w całej gospodarce, należy stwierdzić, iż generalnie dostępność do tej formy
finansowania nie stanowi obecnie [stanowisko to wyrażone zostało w opracowaniu z 2007 r.] już
poważniejszego problemu dla przedsiębiorstw. Spośród trzech podstawowych czynników mogących
dyskryminować przedsiębiorców w dostępie do kredytu: (i) niska konkurencja pomiędzy bankami,
(ii) słaby rozwój sieci oddziałów i (iii) stopa procentowa, praktycznie dwa pierwsze nie dogrywają
już żadnej roli. Prywatyzacja sektora bankowego, jego sanacja kapitałowa i w konsekwencji
7 Niestety prezentacja szczegółów na ten temat nie jest możliwa, bowiem statystyki i analizy NBP sporządzane są wyłącznie dla całego sektora bez uwzględniania podziału regionalnego. Statystyki gromadzone przez oddziały okręgowe NBP rzadko są udostępniane publicznie. 8 Przeprowadzone, jak dotąd, jedyne tego rodzaju badania, ujawniły występowanie postaw niskiej skłonności do zadłużania się w grupie mikroprzedsiębiorców, wykazujących zatrudnienie w granicach od 0 do 5 osób. Około 70 – 80% respondentów zadeklarowało jako źródło finansowania działalności gospodarczej (odpowiednio: działalności bieżącej i inwestycyjnej) własne zasoby. Stwierdzono także występowanie poważnego odsetka firm w ogóle nie korzystających z kredytów (na poziomie ok. 66%). Najczęściej wskazywane przyczyny takiego stanu to: „nie było takiej potrzeby” – 50,8% oraz „unikam zadłużania się” – 37,1%. Zob. Gajewski M. Sobolewski M. „Wykorzystywanie źródeł finansowania przez mikroprzedsiębiorstw” [w:] Balcerowicz E. (red) „Mikroprzedsiębiorstwa – sytuacja ekonomiczna, finansowanie, właściciele”, CASE, Warszawa 2002, s. 167-173.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
18
zaostrzająca się konkurencja pomiędzy bankami doprowadziły do upowszechnienia się oferty
kredytowej i zmniejszenia się poziomu koncentracji kredytu w gospodarce9.
Rys. 3. Kredyty i pożyczki krótkoterminowe na tle zobowiązań ogółem oraz zobowiązań
krótkoterminowych w sektorze przedsiębiorstw (na dzień 31.12) (w mln zł.).
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
2000 2006 2007
Zobowiązania ogółem Zobowiązania krótkoterminowe Kredyty i pożyczki krótkoterminowe
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych z Rocznika statystycznego GUS, 2008, tabl. 6(270) –
zobowiązania przedsiębiorstw.
Trudno jest nie zgodzić się z zaprezentowanym stanowiskiem, szczególnie mając na
uwadze również inne badania10 z lat 2005-2007, wskazujące na rosnącą dostępność finansowania
bankowego. Natomiast polem do dyskusji jest to, czy wskazane trzy czynniki oceny siły
dyskryminacji są wystarczające, czy też nie jest tak, że koncentracja na nich prowadzi do zbyt
płytkich wniosków. Ponadto, trzeba również przypomnieć, że badania na temat postrzegania
dostępności kredytów rejestrują postawy przedsiębiorców w okresie, na który przypadało ożywienie
gospodarcze, w określony sposób wpływające również na postawy i zachowania kredytodawców
(znaczne zmiany nastawienia sektora bankowego w warunkach dobrej sytuacji gospodarczej
ujawniły prowadzone w ramach niniejszych badań pogłębione wywiady indywidualne z
przedstawicielami funduszy poręczeniowych działających w województwie dolnośląskim). Zatem,
zasadne wydaje się domniemanie, że dostępność finansowania bankowego w rzeczywistości
wygląda różnie w zależności od kategorii wielkościowych firm – potencjalnych kredytobiorców.
Uwzględniając wcześniej cytowane badania, zrealizowane na grupie mikroprzedsiębiorców, widać
wyraźnie, że to właśnie w tej części populacji firm problemy mogą jednak występować (dotyczy to
również małych przedsiębiorstw, szczególnie wykazujących zatrudnienie w wysokości ulokowanej w
pobliżu dolnej granicy przedziału klasyfikacyjnego). Ponadto warto pamiętać, że wartościowo rzecz
biorąc, większość akcji kredytowej lokuje się w grupie średnich i dużych przedsiębiorstw11. Nie
oznacza to oczywiście, że pozostała część jest niewystarczająca dla grupy mikro i małych
przedsiębiorstw. Nietrudno jednak zauważyć występujące dysproporcje, mając również na uwadze
9 Tamowicz P. „Zapotrzebowanie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na finansowanie kapitałem private equity / venture capital (PE/VC)”, Raport przygotowany dla Departamentu Instrumentów Wsparcia Ministerstwa Gospodarki, październik 2007, s. 42. 10 Np. „Przedsiębiorczość w Polsce 2007”, Ministerstwo Gospodarki, lipiec 2007 oraz „Monitoring kondycji sektora MŚP”, PKPP Lewiatan, edycje z roku 2005 i 2006. 11 To jest ok. 74% (na podstawie danych z opracowania „Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych”, GUS 2000-2006), zob. Skowronek-Mielczarek A. „Małe i średnie przedsiębiorstwa /…/”, op. cit., s. 68.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
19
informacje o nastawieniu mikroprzedsiębiorców wobec zadłużania się i rzeczywistym korzystaniu
przez nich z finansowania bankowego, a także zakładając, że znaczna część finansowania
koncentrowana jest również w segmencie firm małych, a nie firm mikro. Konkludując, zasadne jest
oczekiwanie występowania pewnych form dyskryminacji w dostępie do kredytu, przynajmniej w
odniesieniu do kategorii mniejszych przedsiębiorstw. A więc, wyspecyfikowane wcześniej bariery
pozostają nadal aktualne, różna jest jednak moc ich oddziaływania, kształtowana zależnie od
wielkości przedsiębiorstwa.
Na prowadzone rozważania nakłada się jeszcze jeden, oczywisty w tej chwili czynnik.
Chodzi o konsekwencje wynikające z kryzysu finansowego, które w najbliższym czasie doprowadzą
zapewne do poważnego ograniczenia dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania (kredytu
bankowego), szczególnie w przypadku przedsiębiorców, w tym reprezentujących sektor MŚP
(wyraźne oznaki tej sytuacji są już widoczne)12. Jest to rezultatem występujących problemów w
sektorze bankowym, związanych z utrudnionym pozyskiwaniem środków na kredytowanie oraz
ogólnym wzrostem ryzyka kredytowego w sektorze przedsiębiorstw, wywołanym kryzysem. Wyniki
ankiety przeprowadzonej ostatnio wśród przewodniczących komitetów kredytowych banków
wskazują na postępujące zaostrzanie warunków udzielania kredytów13. W tej sytuacji szczególnego
znaczenia nabiera istnienie i rozwój sfery instytucji pozabankowych, specjalizujących się w
udostępnianiu finansowania lub też ułatwianiu jego pozyskiwania ze źródeł zewnętrznych. Oba
rodzaje instytucji są dostępne w województwie dolnośląskim; formują w ten sposób regionalny
system finansowania pozabankowego.
3.1.2. Pozabankowe źródła finansowania
W grupie pozabankowych źródeł finansowania potrzeb sektora MŚP związanych z
finansowaniem procesów działalności gospodarczej, w ostatnim czasie szczególnego znaczenia
nabierają źródła zinstytucjonalizowane w postaci dwóch grup instytucji w postaci:
• Pozabankowych funduszy pożyczkowych oraz
• Funduszy poręczeniowych.
Odmienny jest charakter operacyjny tych instytucji. Fundusze pożyczkowe tworzą grupę
dostarczycieli oferujących kapitał finansowy w sposób bezpośredni poprzez udzielanie pożyczek na
cele związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. W praktyce polskiej działalność
12 Zob. „Kryzys w Polsce – Trudny dostęp do kredytów jednym z głównych problemów firm”, http://biznes.onet.pl/g,1915711,wiadomosci.html", cyt.: „Z badań NBP wynika, że 80 proc. banków zaostrzyło politykę kredytową. W rezultacie zmniejsza się liczba kredytów długoterminowych udzielanych małym i średnim przedsiębiorstwom, rośnie zaś kredytów krótkoterminowych, udzielanych na znacznie gorszych warunkach. Tendencję tę potwierdzają wyniki ankietowego sondażu przeprowadzanego przez Konfederację Pracodawców Prywatnych /…/". Sondaż ten potwierdza zaostrzenie warunków udzielania kredytów, mimo że od kilku miesięcy Rada Polityki Pieniężnej obniża stopy procentowe, a ich łączna redukcja osiągnęła 1,75 pkt proc. 13 Odwołując się do analizy wyników badania ankietowego: w III kwartale 2008 r. kryteria udzielania kredytów dla przedsiębiorstw uległy zaostrzeniu. W przypadku dużych przedsiębiorstw było to zgodne z oczekiwaniami wyrażonymi w II kwartale 2008 r. Zaostrzenie kryteriów kredytowania małych i średnich przedsiębiorstw nie odzwierciedlało przewidywań banków z poprzedniego kwartału, kiedy to spodziewano się złagodzenia kryteriów. Różnica między faktycznymi zmianami polityki kredytowej względem tej grupy przedsiębiorstw a przewidywaniami banków utrzymuje się już trzeci kwartał z rzędu. Zaostrzenie kryteriów udzielania kredytu dotyczyło w podobnym stopniu kredytów krótko- i długoterminowych. Większość banków spodziewa się zaostrzenia polityki kredytowej w IV kwartale 2008 r. Zaostrzenie to ma dotyczyć wszystkich rodzajów kredytów. Najsilniejsze zaostrzenie oczekiwane jest w segmencie kredytów długoterminowych. Tylko dwa banki oczekują złagodzenia polityki kredytowej, z czego jeden spodziewa się złagodzenia polityki względem krótkoterminowych kredytów dla dużych przedsiębiorstw, a drugi względem ogółu kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw. Zob. „Sytuacja na rynku kredytowym – wyniki ankiety dla przewodniczących komitetów kredytowych”, IV kw. 2008 r., NBP, s. 2 i 5.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
20
pożyczkowa prowadzona jest zarówno w ramach modelu standardowego, w którym produkt
pożyczkowy upodabnia się do kredytu bankowego, jak i przy zastosowaniu filozofii tzw.
mikrofinansowania, istotnie różnej od tradycyjnych modeli finansowania kredytem14. Z kolei
fundusze poręczeniowe to źródła finansowania o charakterze pośrednim. Ich funkcjonowanie opiera
się na ułatwianiu dostępu do źródeł bezpośrednich, tj. banków – w odniesieniu do prowadzonej
przez nie działalności kredytowej i funduszy pożyczkowych – w zakresie oferowanego przez nie
kapitału pożyczkowego. Wskazane oba rodzaje omawianych tu instytucji są obecne i z
powodzeniem rozwijają się w regionie dolnośląskim.
Fundusze pożyczkowe
W Polsce obserwujemy dość znaczne terytorialne zróżnicowanie rozkładu funduszy
pożyczkowych, przy czym województwo dolnośląskie należy do regionów o stosunkowo dobrym
wyposażeniu w tego rodzaju dostarczycieli kapitału finansowego. Ostatni raport Polskiego
Stowarzyszenia Funduszy Pożyczkowych15 informuje o funkcjonowaniu na terenie województwa
dolnośląskiego sześciu funduszy pożyczkowych, z siedzibami zlokalizowanymi we Wrocławiu16,
Wałbrzychu (dwa fundusze)17, Jeleniej Górze18, Nowej Rudzie19 i w Świdnicy20. Poza wymienionymi
funduszami pożyczkowymi na terenie województwa dolnośląskiego dostępna jest również oferta
finansowa funkcjonującego w skali ogólnokrajowej Funduszu Mikro z siedzibą w Warszawie –
poprzez sieć czterech oddziałów regionalnych21, zlokalizowanych we Wrocławiu, Legnicy, Jeleniej
Górze i Wałbrzychu. Biorąc pod uwagę daleko posuniętą samodzielność decyzyjną jednostek
terenowych Funduszu Mikro przyjąć można, że na terenie województwa dolnośląskiego dostępnych
jest dziesięć instytucji pożyczkowych, specjalizujących się w finansowaniu działalności gospodarczej
(włączając do tej grupy oddziały Funduszu Mikro).
Zwraca uwagę nierównomierny rozkład terytorialny funduszy pożyczkowych w ramach
terytorium województwa dolnośląskiego. Nie oznacza to jednak formalnej niedostępności oferty
pożyczkowej poza miejscami siedzib poszczególnych funduszy, czy też szerzej, obszarami
pozostającymi w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Szereg funduszy (w szczególności Dolnośląski
Regionalny Fundusz Pożyczkowy oraz Subregionalny Fundusz „Dolny Śląsk”) dysponuje bogatą
siecią placówek obsługi klienta na terenie całego województwa, co znacznie zwiększa dostępność
pożyczek poza siedzibami funduszy. Regulaminy funkcjonowania poszczególnych funduszy, a także
praktyka ich działalności nie zawierają ponadto na ogół istotnych ograniczeń co do terytorialnego
pochodzenia potencjalnych pożyczkobiorców22, przy czym, w przypadku oddziałów Funduszu Mikro,
14 Całościowy obraz instytucji mikrofinansowych na świecie oraz prezentuje Robinson M. S. w publikacji „The Microfinance Revolution – Sustainable Finance for the Poor”, Bank Światowy, Waszyngton 2001. 15 „Fundusze Pożyczkowe w Polsce wspierające mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa – według stanu na 30 czerwca 2008 r.”, Raport nr 10/2008, PSFP, Szczecin, październik 2008. 16 Subregionalny Fundusz Pożyczkowy „Dolny Śląsk” – fundusz pożyczkowy prowadzony przez Polską Fundację Przedsiębiorczości ze Szczecina. 17 Fundusz pożyczkowy prowadzony przez Fundację „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego” oraz fundusz prowadzony przez Fundację „Wałbrzych 2000”. „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego” prowadzi również (od 1993 r.) Samorządowy Fundusz Pożyczkowy, udostępniający podstawowym jednostkom samorządu terytorialnego (województwa dolnośląskiego) finansowanie na cele realizacji inwestycji komunalnych. 18 Fundusz pożyczkowy Karkonoskiej Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w Jeleniej Górze. 19 Fundusz pożyczkowy Agencji Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A. z siedzibą w Nowej Rudzie. 20 Fundusz pożyczkowy Sudeckiego Stowarzyszenia Inicjatyw Gospodarczych z siedzibą w Świdnicy. 21 Zob. Fundusz Mikro funkcjonuje poprzez ogólnokrajową sieć 38 oddziałów. Warto podkreślić, iż po województwie mazowieckim województwo dolnośląskie jest obszarem o największej liczbie nasycenia oddziałami pożyczkowymi (4) (podobnie jak województwo śląskie i wielkopolskie), zob. www.funduszmikro.pl 22 Standardowe przepisy regulaminów pożyczkowych, dotyczące lokalizacji beneficjenta pożyczki: §6. Regulaminu pożyczkowego Karkonoskiej Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w brzmieniu: „Środki z Funduszu
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
21
oferta pożyczkowa kierowana jest przede wszystkim do przedsiębiorców z obszarów miejskich (jest
to tradycyjna i jednocześnie kluczowa grupa pożyczkobiorców Funduszu Mikro23).
Rys. 4. Lokalizacja funduszy pożyczkowych w Polsce (wg. siedziby) oraz liczebność funduszy w
podziale na województwa.
Województwo Liczba FP24
Mazowieckie 8 Śląskie 8 Dolnośląskie 6 Łódzkie 5 Małopolskie 5 Podkarpackie 5 Pomorskie 5 Warmińsko-mazurskie 5 Wielkopolskie 5 Zachodniopomorskie 5 Lubuskie 4 Kujawsko-pomorskie 3 Podlaskie 3 Opolskie 2 Świętokrzyskie 2 Lubelskie 1 Źródło: PSFP, Raport 10/2008 „Fundusze Pożyczkowe w Polsce /…/”, październik 2008 r.
Nie uwzględniając Funduszu Mikro, w grupie pozostałych sześciu funduszy pożyczkowych
województwa dolnośląskiego, cztery fundusze deklarują regionalny zasięg działania, a tylko dwa
wymiar lokalny (obejmujący zwykle obszar kilku powiatów otaczających siedzibę funduszu oraz
Pożyczkowego przeznaczone są na udzielanie pożyczek dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą lub realizujących przedsięwzięcie ze środków pożyczki na terenie województwa dolnośląskiego, ze szczególnym uwzględnieniem powiatów: jeleniogórskiego, bolesławieckiego, kamiennogórskiego, lubańskiego, lwóweckiego, zgorzeleckiego i złotoryjskiego” oraz §3. Regulaminu pożyczkowego dla przedsiębiorców z sektora małych przedsiębiorstw „Funduszu Regionu Wałbrzyskiego”: „Środki z Funduszu dla Małych Przedsiębiorstw przeznaczone są na udzielanie pożyczek dla przedsiębiorców z terenu województwa dolnośląskiego”. 23 Jej znaczenie jest również pochodną stosowanych produktów pożyczkowych, w tym przypadku odzwierciedlających filozofię działalności mikropożyczkowej. Chodzi tu o tzw. pożyczki grupowe, a więc udzielane w ramach co najmniej kilkuosobowych grup pożyczkowych, najczęściej formowanych przez znających się przedsiębiorców, wzajemnie poręczających sobie zaciągane zobowiązania. 24 Prezentowane zestawienie liczebności funduszy pożyczkowych uwzględnia również grupę tzw. organizacji mikropożyczkowych, którą w Polsce tworzą: Fundusz Mikro, Inicjatywa Mikro oraz posiadające wyodrębnione programy mikropożyczkowe: Fundacja Wspomagania Wsi oraz Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa (skierowane jednak na aktywizację działalności gospodarczej na obszarach rolniczych). W przypadku analizy instrumentów finansowania w województwie dolnośląskim znaczenie ma wyłącznie Fundusz Mikro, którego oddziały – jak zaznaczono wcześniej – są obecne w województwie. Pozostałe z organizacji mikropożyczkowych nie oferują usług w województwie dolnośląskim.
1. Karkonoska Agencja Rozwoju regionalnego S.A. w Jeleniej Górze.
2. Agencja Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A. w Nowej Rudzie.
3. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Regionalnych w Świdnicy.
4. Fundacja „Wałbrzych 2000” w Wałbrzychu
5. Fundacja „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego” w Wałbrzychu
6. Subregionalny Fundusz Pożyczkowy „Dolny Śląsk” we Wrocławiu.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
22
powiatu macierzystego)25. Tak więc w praktyce przyjąć można, że oferta pożyczkowa pozostaje
otwarta dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na terenie województwa
dolnośląskiego.
Inną kwestią jest natomiast rzeczywista dostępność oferty pożyczkowej postrzegana z
punktu widzenia potencjalnego pożyczkobiorcy, biorąc pod uwagę jego lokalizację, w szczególności
w przypadku znacznego oddalenia od siedziby funduszy, czy też jego terenowych jednostek
dystrybucyjnych. W przypadkach najmniejszych przedsiębiorców dostępność określonej lokalizacji
funduszu (jego punktu dystrybucyjnego) może stanowić pewne ograniczenie, które wynikać będzie
z poziomu kosztów logistycznych pozyskania pożyczki w przypadkach jej niewielkich rozmiarów. W
sumie jednak ograniczenie to nie musi być postrzegane jako szczególnie istotne, czy też
posiadające kluczowe znaczenie dla oceny dostępności pożyczek. Stanowisko to w pewnych stopniu
uzasadniają składy portfeli pożyczkowych poszczególnych funduszy, zawierające pożyczki udzielane
przedsiębiorcom praktycznie z całego obszaru województwa; oczywiście przy koncentracji
terytorialnej wokół siedziby funduszu. Poza tym należy pamiętać, że część funduszy tworzy własne,
terenowe punkty obsługi klienta, co znakomicie poprawia ich dostępność. Dla przykładu, fundusz
pożyczkowy prowadzony przez Agencję Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A. w Nowej Rudzie
posiada punkty obsługi klienta w Głogowie, Legnicy, Świdnicy, Bielawie, Strzelinie oraz we
Wrocławiu.
O jakości i zdolności finansowej pozabankowych funduszy pożyczkowych decydują ich
charakterystyki dotyczące posiadanego kapitału pożyczkowego oraz skali działalności, w tym
poziomu bieżącego zaangażowania kapitału pożyczkowego. Znaczenie mają również ewentualne
ograniczenia co do wysokości udzielanych pożyczek.
Dane szczegółowe na ten temat wielkości kapitału funduszy oraz liczby obsługiwanych
pożyczek, w odniesieniu do pięciu funduszy dolnośląskich, prezentują kolejne tabele.
Tab. 6. Kapitał pożyczkowy (wielkość kapitału w tys. zł.).
30.06 Stan na:
Fundusz Pożyczkowy 2005 2006 2007 2008
30.06.2005 = 100%
1. Fundacja „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego”
11 929 12 663 16 014 20 457 171%
2. Agencja Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A.
5 211 6 203 10 037 11 201 215%
3. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.
2 306 2 845 4 733 5 525 240%
4. Fundacja „Wałbrzych 2000” 2 014 2 093 2 175 2 235 111%
5. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych
231 314 263 136 59%
Razem 21 691 24 118 33 222 39 554 182%
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów # 4, 6, 8 i 10 PSFP
„Fundusze Pożyczkowe w Polsce” (stan na dzień 30.06).
25 Pamiętać jednak należy, że deklarowany „lokalny” zasięg działania wynika raczej z praktyki prowadzenia działalności pożyczkowej niż z narzuconych ograniczeń formalnych, które w rzeczywistości nie występują. W regulaminach funduszy lokalnych występują regulacje w rodzaju: „O pożyczkę mogą ubiegać się przedsiębiorcy, którzy posiadają siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terenie województwa dolnośląskiego” (np. „Zasady udzielania pożyczek przez Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych”).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
23
Tab. 7. Pożyczki aktywne (liczba – szt. i wartość – w tys. zł.).
30.06 Stan na:
Fundusz Pożyczkowy 2005 2006 2007 2008
Liczba 203 223 406 282 1. Fundacja „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego” Wartość 9 483 9 589 11 442 13 635
Liczba 66 89 194 296 2. Agencja Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A. Wartość 2 198 3 852 6 782 9 295
Liczba 70 83 113 126 3. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Wartość 1034 2186 3 543 4 064
Liczba 84 96 57 69 4. Fundacja „Wałbrzych 2000”
Wartość 1 172 1 317 1 014 1 351
Liczba 13 16 15 12 5. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych Wartość 231 314 263 136
Liczba 436 507 785 785 Razem
Wartość 14 118 17 258 23 044 28 481
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów # 4, 6, 8 i 10
PSFP „Fundusze Pożyczkowe w Polsce” (stan na dzień 30.06).
Dane przedstawione w tab. 6 i 7 wskazują na postępujące z czasem wzmacnianie
możliwości operacyjnych analizowanych funduszy pożyczkowych, przy czym należy ocenić, iż w
skali regionu dolnośląskiego potencjał operacyjny funduszu prowadzonego przez Sudeckie
Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych ma znaczenie marginalne (w 2008 r. kapitał tego
funduszu wyniósł jedynie 136 tys. zł.). W grupie tej mamy do czynienia z trzema silnymi
funduszami, których kapitał pożyczkowy na przestrzeni ostatnich 4 lat uległ poważnemu wzrostowi
(około dwukrotnemu). Było to konsekwencją ich skutecznego aplikowania o wsparcie oraz
uczestnictwa w programie kapitalizacji funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, zrealizowanym w
ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, 2004-
2006” (SPO WKP26). W rezultacie mówić można o istotnym wzroście potencjału pożyczkowego
omawianych tu funduszy w skali całego regionu. Tym samym uzasadnione jest wnioskowanie o
postępującym wzroście potencjalnej dostępności oferty finansowania potrzeb gospodarczych
przedsiębiorców w województwie dolnośląskim. Rejestrowane zmiany poziomu kapitalizacji
funduszy pożyczkowych wywołują dalsze, pozytywne konsekwencje.
Z punktu widzenia prowadzonej tu analizy do najważniejszych z nich należałoby zaliczyć
rosnącą liczbę aktywnych pożyczek (zob. tab. 7). Jednocześnie nie zachodzą zbyt daleko idące
zmiany, jeśli chodzi o wielkość udzielanych pożyczek. W przypadku każdego z funduszy przeciętne
wartości historyczne utrzymują się na porównywalnym poziomie (wyraźniejsze zmiany wzrostowe
występują tylko w przypadku dwóch funduszy; w jednym przypadku wyraźny jest trend malejący).
Tak więc, podstawowym skutkiem rosnącego poziomu kapitału pożyczkowego jest większa liczba
26 Działanie 1.2. (Poddziałanie 1.2.1. – Fundusze pożyczkowe / mikropożyczkowe) SPO WKP, zob. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006”, Dz. U. z 2004 r., Nr 197, poz. 2023 z późn. zm.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
24
obsługiwanych klientów, przy zachowaniu podobnych charakterystyk co do wielkości udzielanych
pożyczek. Nie oznacza to jednak, iż fundusze stosują specjalne ograniczenia, które miałyby
eliminować klientów poszukujących większych kwot finansowania. Wręcz przeciwnie, w przypadku
funduszy korzystających z dokapitalizowania SPO WKP ich regulaminy ustalają maksymalną
wielkość pożyczki w kwocie 120 tys. zł., a więc znacznie powyżej wartości praktycznie
obsługiwanych pożyczek.
Rys. 5. Przeciętna wielkość pożyczek udzielanych przez pięć analizowanych funduszy
pożyczkowych (w tys. zł.).27
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
30.06.2005 30.06.2006 30.06.2007 30.06.2008
FRW ARR AGROREG KARR FW2000 SSIG
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów # 4, 6, 8 i 10 PSFP
„Fundusze Pożyczkowe w Polsce” (stan na dzień 30.06).
Wysoka, maksymalna wielkość pożyczki wskazuje, że fundusze posiadają możliwości
akceptowania wniosków pożyczkowych w wielkościach znacznie przekraczających te realizowane w
rzeczywistości. Zmiany wielkości kapitalizacji skutkują zatem nie tyko zmianami ilościowymi
(większa liczba klientów), ale dają również możliwość zmian jakościowych, poprzez oferowanie
większych kwot finansowania. Daje to sposobność pozyskiwanie nowych kategorii klientów
(zainteresowanych finansowaniem większych rozmiarów). Decyzje w tym względzie leżą w gestii
organów zarządzających działalnością funduszy pożyczkowych oraz popytem na pożyczki,
kształtowanym określoną ich konfiguracją, a więc szczegółowymi charakterystykami produktów
pożyczkowych).
Pojawia się jednak pytanie, czy fundusze posiadają nadal potencjał umożliwiający im
poszerzanie bazy klientów, czy też oferowanie pożyczek o wyższej wartości. W przypadku
analizowanych tu funduszy pożyczkowych pozytywnej odpowiedzi na to pytanie dostarczają dane
zawarte w tab. 8., obrazującej stosunek wartości pożyczek aktywnych do wartości posiadanego
kapitału pożyczkowego.
27 Przeciętna wielkość pożyczki w przypadku wszystkich instytucji pożyczkowych w województwie dolnośląskim ukształtowała się w połowie 2008 r. na poziomie 56,1 tys. zł. i była nieznacznie niższa w stosunku do poziomu z przed roku (56,7 tys. zł. w połowie 2007 r.) – „Fundusze Pożyczkowe w Polsce /…/”, op. cit., str. 21.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
25
Tab. 8. Pożyczki aktywne do wielkości kapitału pożyczkowego w pięciu analizowanych funduszach
pożyczkowych.
30.06 Stan na:
Fundusz Pożyczkowy 2005 2006 2007 2008
1. Fundacja „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego” 79,5% 75,7% 71,4% 66,7%
2. Agencja Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A. 42,2% 62,1% 67,6% 83,0%
3. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. 44,8% 76,8% 74,9% 73,6%
4. Fundacja „Wałbrzych 2000” 58,2% 62,9% 46,6% 60,4%
5. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych
100% 100% 100% 100,0%
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów # 4, 6, 8 i 10
PSFP „Fundusze Pożyczkowe w Polsce” (stan na dzień 30.06).
Poza jednym, wszystkie z analizowanych funduszy pożyczkowych województwa
dolnośląskiego posiadają potencjał niezbędny do rozszerzania bazy klientów i/lub podwyższania
wartości udzielanych pożyczek. Zaangażowanie kapitału pożyczkowego waha się w tych funduszach
w granicach od 60% do 83%. Co interesujące, podobna sytuacja występowała w całym badanym
okresie. W przypadku funduszy – beneficjentów dokapitalizowania SPO WKP – wskutek
pozyskanego dokapitalizowania zaangażowanie spadło (dwa fundusze), a w przypadku jednego
wzrosło. Przeciętny stopień pokrycia kapitału pożyczkami aktywnymi prezentuje rys. 6.
Rys. 6. Stosunek wartości pożyczek aktywnych do wielkości kapitału pożyczkowego pięciu
analizowanych funduszy pożyczkowych.
72,0%69,4%71,6%65,1%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
80,0%
90,0%
100,0%
30.06. 2005 30.06. 2006 30.06. 2007 30.06. 2008
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów # 4, 6, 8 i 10 PSFP
„Fundusze Pożyczkowe w Polsce” (stan na dzień 30.06).
Biorąc pod uwagę aktualne tendencje w zakresie kształtowania warunków
związanych z kredytowaniem potrzeb finansowych sektora mikro, małych i średnich
przedsiębiorstw, których wyznacznikiem jest obserwowane co najmniej od ostatnich
miesięcy 2008 r. wyraźne zaostrzenie warunków kredytowania przez sektor bankowy,
należy przewidywać wzrost zainteresowania pożyczkami instytucji pozabankowych. W
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
26
sytuacji odmiennego podejścia ze strony funduszy pożyczkowych niż ma to miejsce w przypadku
sektora banków (utrzymanie przez fundusze dotychczas stosowanych warunków finansowania),
przewidywać można znaczne przyśpieszenia zaangażowania kapitałów pożyczkowych. W tej
sytuacji prowadzić to będzie do poszukiwania przez instytucje pożyczkowe dodatkowych źródeł
kapitalizacji, w szczególności tych zaprogramowanych w ramach wsparcia z funduszy
strukturalnych Unii Europejskiej (Regionalny Program Operacyjny).
Wpływ na poziom akceptowalności produktów pożyczkowych oferowanych przez
analizowane fundusze pożyczkowe wywierają również szczegółowe charakterystyki udostępnianych
pożyczek. W tym względzie oferta pożyczkowa, której dominującym adresatem są mikro i mali
przedsiębiorcy może być oceniana jako korzystniejsza od produktów kredytowych sektora
bankowego (co najwyżej z wyjątkiem ograniczenia co kwoty maksymalnej). Za stanowiskiem takim
przemawiają praktycznie wszystkie szczegółowe charakterystyki pożyczek. Charakterystyki te
prezentuje poniższa tabela.
Tab. 9. Charakterystyki wybranych produktów pożyczkowych.
Cecha
Fundusz Pożyczkowy O
procentowanie
Maksymalny
okres
finansowania
Cele
finansowania
Maksymalna
kwota pożyczki
Wym
agany
udział własny
Zabezpieczenia
1. Fundacja „Fundusz Regionu Wałbrzyskiego”28
Stopa referencyjna KE (min.) + 1% prowizja29
5 lat Cele
obrotowe i inwestycyjne
120 tys. zł. 20%
Stosownie do sytuacji – min. 100% wartości pożyczki
2. Agencja Rozwoju Regionalnego „AGROREG” S.A.
Stopa referencyjna KE (min.) + 3% prowizja30
3 lata Cele
obrotowe i inwestycyjne
120 tys. zł. 20%
Stosownie do sytuacji – min. 100% wartości pożyczki
3. Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.31
Stopa referencyjna KE + 1-3% prowizja32
5 lat Cele
obrotowe i inwestycyjne
120 tys. zł. 5%
170% wartości pożyczki i odsetek
4. Fundacja „Wałbrzych 2000”33
Od 0,5 do 0,7 redyskonta
weksli
+ 4 p.p.
+ opłata manipulacyjna 4% wartości pożyczki
5 lat Cele
obrotowe i inwestycyjne
120 tys. zł. 20%
Stosownie do sytuacji – min. 100% wartości pożyczki
28 Na przykładzie „Funduszu Pożyczkowego dla przedsiębiorców z sektora małych przedsiębiorstw dofinansowanego ze środków EFRR oraz budżetu państwa w ramach SPO WKP”. 29 Od 1 stycznia 2009 r. kalkulowana w oparciu o stopę bazową Komisji Europejskiej, służącą do wyliczania stopy referencyjnej (6,78%). 30 J.w. 31 Regulamin udzielania pożyczek przez Karkonoską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w Jeleniej Górze. 32 Od 1 stycznia 2009 r. kalkulowana w oparciu o stopę bazową KE, służącą do wyliczania stopy referencyjnej (6,78%). 33 Zob. „Zasady i warunki udzielania pożyczek”, Fundusz Rozwoju Przedsiębiorczości Fundacji „Wałbrzych 2000”, luty 2009.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
27
Tab. 9. Charakterystyki wybranych produktów pożyczkowych (c.d.).
Cecha
Fundusz Pożyczkowy O
procentowanie
Maksymalny
okres
finansowania
Cele
finansowania
Maksymalna
kwota pożyczki
Wym
agany
udział własny
Zabezpieczenia
5. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych
7,42% - 10,42%
+ 2% prowizja 3 lata
Cele obrotowe i inwestycyjne
120 tys. zł. 20%
Stosownie do sytuacji – min. 100% wartości pożyczki
Źródło: opracowanie własne.
Przedstawiony obraz funduszy pożyczkowych w województwie dolnośląskim nie obejmuje
dwóch wcześniej wymienionych instytucji pożyczkowych, a mianowicie Funduszu Mikro oraz
Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego „Dolny Śląsk”. W przypadku tych dwóch instytucji nie są
publicznie dostępne szczegółowe dane na temat prowadzonej działalności w przekroju regionalnym.
Nie oznacza to oczywiście, że ich oferta pożyczkowa nie powinna być uwzględniana w ramach
analizy dostępnych instrumentów finansowych dla przedsiębiorców regionu dolnośląskiego.
Niemniej, kwestie, takie jak: wielkość kapitału pożyczkowego, jego zaangażowanie w
przedsięwzięcia gospodarcze realizowane przez przedsiębiorców z regionu dolnośląskiego, czy też
przeciętna wielkość udostępnianego finansowania dłużnego (pożyczek) – mogą być rozważane
wyłącznie szacunkowo.
Obecność na terenie województwa oferty Funduszu Mikro stanowi bez wątpienia bardzo
ważny element regionalnej infrastruktury finansowania. Jak wspomniano wcześniej, w regionie
dolnośląskim działają cztery jednostki dystrybucyjne Funduszu, zorganizowane w postaci Oddziałów
(Wrocław, Legnica, Jelenie Góra i Wałbrzych). Ich znaczna liczba w strukturze sieci dystrybucyjnej
(więcej oddziałów zlokalizowanych jest jedynie w województwie mazowieckim) wskazuje na, z
jednej strony, znaczenie rynku regionalnego z punktu widzenia samego Funduszu Mikro, z drugiej
zaś, fakt stosunkowo znacznej dostępności oferty Funduszu dla przedsiębiorców (przynajmniej na
obszarach miejskich, gdzie zlokalizowane są jednostki dystrybucyjne – ok. 73% akcji pożyczkowej
Funduszu Mikro koncentruje się w miastach o liczbie mieszkańców powyżej 20 tys.). Wreszcie,
należy również zwrócić uwagę na fakt, że Fundusz Mikro jest największą organizacją
mikropożyczkową w Polsce, zatrudniającą ponad 100 specjalistów pożyczkowych34. Dane na dzień
31.08.2008 r. informują o obsługiwaniu przez Fundusz 14 470 aktywnych klientów i wartości
aktywnych pożyczek w wysokości nieco ponad 120 mln zł.35 Co jest charakterystyczne dla tego
typu organizacji pożyczkowych, a więc opierających zasady swego działania o filozofię
mikrofinansowania, w przypadku Funduszu Mikro mamy do czynienia z niewielkim przeciętnym
zaangażowaniem na rzecz pojedynczego klienta (8,3 tys. zł.). Wielkość ta bardzo dobrze uzasadnia
twierdzenie, że podstawowym odbiorcą oferty finansowej Funduszu pozostają najmniejsi
przedsiębiorcy. Większość pożyczek przeznaczana jest na finansowanie potrzeb w zakresie
działalności handlowej (51%), następnie usługowej (41%) i produkcyjnej (8%). Przy czym,
finansowanie środków obrotowych dotyczy 37% wartości udzielanych pożyczek, a nakładów o
charakterze inwestycyjnym 63%.
34 Fundusz Mikro powstał w końcu 1994 r. jako inicjatywa Polsko-Amerykańskiego Funduszu Przedsiębiorczości. Pierwszą pożyczkę wypłacił w lutym 2005 r. Od tego czasu liczba udzielonych pożyczek wyniosła 116 611, a liczba klientów prawie 52 tys. Misją Funduszu jest wspieranie rozwoju sektora mikroprzedsiębiorczości. 35 Zob. http://www.funduszmikro.pl/aktualne_wyniki.php
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
28
Podsumowując, Fundusz Mikro stanowi ważne uzupełnienie regionalnej infrastruktury
finansowania, szczególnie w odniesieniu do segmentu najmniejszych firm, a więc podmiotów
tradycyjnie odczuwających najsilniej bariery dotyczące pozyskiwania środków finansowych na
działalność gospodarczą z sektora bankowego.
Kolejny istotny składnik infrastruktury pożyczkowej dla przedsiębiorców w regionie
dolnośląskim stanowi działalność Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego „Dolny Śląsk”,
zarządzanego, obok pięciu podobnych funduszy36, przez Polską Fundację Przedsiębiorczości ze
Szczecina. Fundusz ten rozpoczął działalność w 2006 r., dysponując kapitałem pożyczkowym w
wysokości 10 mln zł. W roku 2006 (okres rozruchu) fundusz udzielił 17 pożyczek na kwotę 1,03
mln zł. W kolejnych latach fundusz odnotował znaczny przyrost aktywności: w roku 2007 – udzielił
77 pożyczek o wartości ponad 5,5 mln zł., a w roku 2008 – 79 pożyczek o wartości ponad 5,7 mln
zł. od momentu uruchomienia fundusz stopniowo rozbudowuje własną sieć jednostek
dystrybucyjnych w postaci Punktów Obsługi Funduszu. Pierwsze Punkty Obsługi Funduszu powstały
w Legnicy i Wrocławiu. Obecnie sieć dystrybucyjna obejmuje 9 jednostek (po dwie we Wrocławiu i
Legnicy oraz w Strzelinie, Środzie Śląskiej, Górze, Wołowie i Miliczu. Informacje o wielkości akcji
pożyczkowej oraz sieci dystrybucyjnej wskazują jednoznacznie na istotne znaczenie
Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego „Dolny Śląsk” w ramach regionalnej infrastruktury
finansowania działalności gospodarczej. Z tego punktu widzenia ważna jest także rozbudowana sieć
dystrybucyjna funduszu subregionalnego, decydująca o jego dostępności terytorialnej. Obecnie
składa się na nią dziewięć tzw. Punktów Obsługi Funduszu (POF) zlokalizowanych we Wrocławiu
(dwa punkty), Legnicy (dwa punkty) oraz Jeleniej Górze, Środzie Śląskiej, Strzelinie, Miliczu i
Wołowie.
Oferowane przez Subregionalny Fundusz Pożyczkowy „Dolny Śląsk” produkty pożyczkowe
mają charakter uniwersalny i dość elastyczny. W praktyce pozwalają objąć finansowaniem
większość przedsięwzięć leżących w polu zainteresowania docelowych beneficjentów funduszu,
którzy definiowani są jako kategoria mikro i małych przedsiębiorców z terenu województwa
dolnośląskiego (zgodnie z regulaminem pożyczkowym: siedziba i miejsce działalności gospodarczej
musi być zlokalizowane na obszarze województwa). Co interesujące, w regulaminie funduszu
wyraźnie dopuszcza się finansowanie przedsiębiorców funkcjonujących nie krócej niż 3 miesiące37.
Maksymalna kwota pożyczki wynosi 120 tys. zł.38 Występuje wymóg wkładu własnego
pożyczkobiorcy w wysokości co najmniej 20% wartości finansowanego przedsięwzięcia. Pożyczki
mogą być przeznaczone zarówno na cele inwestycyjne, jak i obrotowe (w obu przypadkach z
ograniczeniem wyłączającym działalność w ramach sektora rolniczego, zbrojeniowego oraz
działalność przemysłową szkodliwą dla środowiska), a okres finansowania wynosi maksymalnie 36
miesięcy, w tym dopuszcza się udzielenie karencji w spłacie kapitału przez okres 6 miesięcy (w
indywidualnych przypadkach istnieje możliwość udzielenia pożyczki o okresie spłaty sięgającym 5
lat). Podobnie jak w przypadku grupy funduszy lokalnych i regionalnych, oprocentowanie pożyczki
wyznaczane jest w oparciu o stopę bazową Komisji Europejskiej, powiększoną maksymalnie o 3
36 Są to subregionalne fundusze pożyczkowe: „Pomeranus” (obsługuje woj. zachodniopomorskie), „Wielkopolska Północ” (północna część woj. wielkopolskiego), „Kujawiak” (woj. kujawsko-pomorskie”), „Gryf” (zachodnia część województwa pomorskiego) oraz „Odra” (północna część woj. lubuskiego). 37 Tym samym funduszu dopuszcza finansowanie przedsiębiorstw pozostających we wczesnych fazach rozwoju, co wyraźnie zaznaczono w jego regulaminie pożyczkowym. Element ten, choć odpowiednio odzwierciedlony w dokumentacji formalnej funduszu, nie stanowi o istotnej specyfice, odróżniającej jego zasady działania od wcześniej omówionych funduszy lokalnych i regionalnych. W przypadku tych ostatnich nie wspomina się o minimalnych okresach funkcjonowania beneficjenta pożyczki i w praktyce akceptuje się również wnioski pożyczkowe pochodzące od przedsiębiorców pozostających we wczesnych fazach rozwojowych. 38 Charakterystyka produktu na podstawie „Regulaminu udzielania pożyczek w ramach projektu Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego <Dolny Śląsk>”, PFP, Szczecin, 01.07.2008 r.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
29
p.p. marży funduszu w stosunku rocznym. Ponadto, od przyznanej pożyczki pobierana jest opłata
manipulacyjna w wysokości do 5% kwoty przyznanej pożyczki. W sumie więc, oferta pożyczkowa
tego funduszu należy do droższych (upodabnia się do oferty Fundacji „Wałbrzych 2000 – por. dane
w tab. 9.).
Fundusze poręczeniowe
Drugą grupę obecnych w regionie dolnośląskim zinstytucjonalizowanych instrumentów
finansowania stanowią fundusze poręczeniowe. W tym przypadku, należy jednak zwrócić uwagę na
ich zasadniczo odmienny charakter jako instrumentu finansowania. Mianowicie, z modelu
działalności poręczeniowej wynika funkcja wspierająca funduszu, skoncentrowana przede
wszystkim na ułatwianiu dostępu do innych, zinstytucjonalizowanych źródeł finansowania, tj. w
praktyce do oferty kredytowej sektora bankowego oraz pożyczek pozabankowych instytucji
pożyczkowych. Nie jest to jedyny obszar działalności funduszu poręczeniowego, aczkolwiek w
warunkach polskich póki co ma on charakter zdecydowanie dominujący39.
Odwołując się do danych Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych, obecnie w
województwie dolnośląskim funkcjonuje sześć funduszy poręczeniowych40, klasyfikowanych jako
fundusze regionalne, subregionalne lub lokalne. Są to:41 Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu
Dzierżoniowskiego Sp. z o.o., Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. w Jeleniej Górze, Fundusz
Poręczeń Kredytowych prowadzony przez Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych w
Strzelinie, Fundusz Poręczeń Kredytowych prowadzony przez Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw
Gospodarczych, Dolnośląski Fundusz Gospodarczy Sp. z o.o. we Wrocławiu oraz Fundusz Poręczeń
Kredytowych w Złotoryi Sp. z o.o. Pod względem potencjału grupa ta jest jednak bardzo
zróżnicowania. Z punktu widzenia oddziaływania funduszy na procesy pozyskiwania kapitału
finansowego podstawowe znaczenie mają dwa fundusze, tj. Dolnośląski Fundusz Gospodarczy,
działający w skali całego regionu oraz Fundusz Poręczeń Kredytowych w Jeleniej Górze,
funkcjonujący jako fundusz subregionalny, koncentrujący aktywność poręczeniową w południowo-
zachodniej części województwa. Pozostałe fundusze mają wyłącznie charakter jednostek lokalnych
o oddziaływaniu co najwyżej powiatowym lub nieco szerszym. O ograniczonym ich oddziaływaniu
decyduje również nieznaczna liczba instytucji finansowych, z którymi fundusze te współpracują
(zazwyczaj są to 2-3 lokalne oddziały banków oraz wybrane instytucje pożyczkowe). Taki rozkład
siły oddziaływania funduszy wynika z poziomu ich kapitalizacji, decydującej o zdolności
poręczeniowej. Z punktu widzenia przedsiębiorców, jako ostatecznych beneficjentów poręczeń
funduszy, zdolność ta ma podstawowe znaczenie, gdyż wyznacza możliwości funduszu w zakresie
39 Innym, uzupełniającym obszarem działalności wspierającej funduszy poręczeniowych jest oferowanie zabezpieczeń niezwiązanych z instrumentami finansowymi. Chodzi tu o transakcje zabezpieczające dotyczące np. wadiów przetargowych, czy też gwarantowania należytego wykonania zobowiązań kontraktowych. W warunkach polskich ten obszar aktywności należy wciąż jednak traktować jako potencjalny (obecnie słabo eksploatowany). Brak jest wiarygodnych informacji o zabezpieczaniu przez polskie lokalne i regionalne fundusze poręczeniowe tego rodzaju transakcji, nawet pomimo występowania w sferze regulacji dotyczących zamówień publicznych przepisów dopuszczających tego rodzaju zabezpieczenia. Przykładowo, art. 148 ust. 1 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2007 r., Nr 233, poz. 1655), jako formę zabezpieczenia należytego wykonania umowy dopuszcza „/…/ [pkt 5] poręczenia udzielane przez podmioty, o których mowa w art. 6b ust. 5 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości /…/”, a więc przez fundusze poręczeniowe. Analogiczne regulacje dotyczą wnoszenia wadiów przetargowych (art. 45 ust. 6 pkt 5 UZP). 40 W ostatnim raporcie sprawozdawczym Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych uwzględniono 51 lokalnych i regionalnych instytucji poręczeniowych. Zob. „Raport o stanie funduszy poręczeniowych w Polsce – stan na dzień 31.12.2007 r.”, KSFP, czerwiec 2008. 41 Zob. http://www.ksfp.org.pl/index.php?i=922&d=916&woj=1
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
30
zabezpieczania transakcji pozyskiwania kapitału finansowego. W większości przypadków poziom
kapitalizacji funduszy na Dolnym Śląsku jest jednak nieznaczny (w znacznym stopniu determinuje
to ich rzeczywisty zasięg działania). Z drugiej jednak strony województwo dolnośląskie
charakteryzuje się stosunkowo wysoką liczebnością instytucji poręczeniowych.
Rys. 7. Lokalizacja funduszy poręczeniowych w Polsce (według siedziby) oraz liczebność funduszy
w podziale na województwa.
Województwo Liczba FP42
Dolnośląskie 6 Śląskie 6 Warmińsko-mazurskie 5 Wielkopolskie 5 Pomorskie 4 Zachodniopomorskie 4 Kujawsko-pomorskie 4 Mazowieckie 3 Lubelskie 3 Małopolskie 3 Łódzkie 2 Podkarpackie 2 Podlaskie 1 Opolskie 1 Świętokrzyskie 1 Lubuskie 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KSFP, „Fundusze poręczeń kredytowych w Polsce /…/”
Poza funduszami poręczeniowymi, dla których macierzystym obszarem działania jest region
dolnośląski, w województwie dostępna jest również oferta poręczeniowa jednego z funduszy
ponadregionalnych43 oraz dwóch funduszy poręczeniowych prowadzonych przez Bank
Gospodarstwa Krajowego, funkcjonujących w skali całej Polski44 (tzw. fundusze krajowe).
42 Zestawienie obejmuje fundusze poręczeniowe uwzględniane w raportach Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych. 43 „POLFUND” Fundusz Poręczeń Kredytowych S.A. z siedzibą w Szczecinie, powołany jako wspólna inicjatywa Polskiej Fundacji Przedsiębiorczości oraz Banku Zachodniego WBK S.A. Poza funduszami krajowymi prowadzonymi przez Bank Gospodarstwa Krajowego jest to obecnie największy fundusz poręczeniowy w Polsce. 44 Chodzi tu o prowadzone przez Bak Gospodarstwa Krajowego oraz posiadające podstawę ustawową: Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych (działający na podstawie przepisów rozdziału IX ustawy z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne, tekst jednolity, Dz. U. z 2003 r., Nr 174, poz. 1689) oraz Fundusz Poręczeń Unijnych (działający na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o Funduszu Poręczeń Unijnych, Dz. U. z 2004 r., Nr 121, poz. 1262 z późn. zm.). W najbliższym czasie fundusze te zostaną jednak zlikwidowane, a ich kapitały zasilą fundusz statutowy Banku Gospodarstwa Krajowego (zob. ustawa z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne, ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz niektórych innych ustaw – przekazana pod obrady Senatu w dniu 20.02.2009 r.). Likwidacja obu funduszy nie oznacza zaprzestania działalności poręczeniowej przez Bank Gospodarstwa Krajowego. W tej chwili trudno jest jednak przewidzieć, w jaki sposób ukształtowany zostanie ogólnokrajowy system poręczeń.
9. Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu Dzierżoniowskiego
15. Fundusz Poręczeń Kredytowych w jeleniej Górze
38. Fundusz Poręczeń Kredytowych Stowarzyszenia Inicjatyw Gospodarczych w Strzelinie
42. Fundusz Poręczeń Kredytowych Sudeckiego Stowarzyszenia Inicjatyw Gospodarczych
48. Dolnośląski Fundusz Gospodarczy 51. Fundusz Poręczeń Kredytowych w
Złotoryi
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
31
Tab. 10. przedstawia kształtowanie się poziomu kapitalizacji analizowanych funduszy w
województwie dolnośląskim.
Tab. 10. Kapitał poręczeniowy (wielkość kapitału w tys. zł.).
31.12 Stan na:
Fundusz Poręczeniowy 2004 2005 2006 2007
31.12.2004 = 100%
1. Dolnośląski Fundusz Gospodarczy 6 201 8 000 14 018 22 520 363%
2. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Jeleniej Górze
1 716 2 676 3 881 5 802 338%
3. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Złotoryi
550 828 1 428 2 922 531%
4. Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu Dzierżoniowskiego
272 460 730 1 002 368%
5. Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych
981 1 006 948 770 78%
6. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych
891 626 800 1 449 163%
Razem 10 611 13 596 21 805 34 465 325%
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów za 2004, 2005, 2006 i 2007
r., KSFP „Raport o stanie Funduszy Poręczeń Kredytowych w Polsce” (stan na dzień 31.12).
Analizując dane zawarte w tab. 10 zwraca uwagę fakt znacznego przyrostu tempa
kapitałów poręczeniowych większości funduszy w tej grupie. Trend tego rodzaju był
charakterystyczny dla całej populacji funduszy poręczeniowych w Polsce, co wiązało się z
realizowanymi ze środków publicznych, począwszy od przełomu lat 2001/2002, procesami
dokapitalizowania funduszy, mającymi na celu zbudowanie krajowego systemu instytucji
poręczeniowych. Punktem kulminacyjnym tych procesów stał się program dokapitalizowania
funduszy poręczeniowych zrealizowany w ramach SPO WKP45.
Pomimo pozytywnych zmian w dziedzinie kapitalizacji funduszy dolnośląskich nadal kapitał,
którym dysponują te fundusze wydaje się niewystarczający w stosunku do znaczenia
gospodarczego regionu. Kapitalizacja funduszy poręczeniowych województwa dolnośląskiego
stanowi tylko 5,86%46 kapitalizacji wszystkich funduszy poręczeniowych w Polsce47.
Istotną zaletą funduszy poręczeń jest ich usankcjonowane funkcjonowanie przy
zastosowaniu zasady tzw. mnożnika kapitałowego. Oznacza to, iż fundusz może udzielać poręczeń,
których wartość n-krotnie przekracza wielkość kapitału, służącego zabezpieczaniu udzielanych
poręczeń. Z działalnością poręczeniową nie wiążą się bowiem transfery kapitału (tak jak ma to
miejsce w przypadku działalności pożyczkowej). Formalny poziom mnożnika kapitałowego stanowi
45 Działanie 1.2. (Poddziałanie 1.2.2. – fundusze poręczeniowe) SPO WKP, zob. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006”, Dz. U. z 2004 r., Nr 197, poz. 2023 z późn. zm. Pozytywne skutki tego programu uwidaczniają zmiany poziomu kapitalizacji Dolnośląskiego Funduszu Gospodarczego, Funduszu Poręczeń Kredytowych w Jeleniej Górze oraz Funduszu Poręczeń Kredytowych w Złotoryi – beneficjentów wsparcia. 46 Kapitalizacja wszystkich funduszy poręczeniowych uwzględnionych w raporcie KSFP na koniec 2007 r. wyniosła 588,6 tys. zł. (dla porównania kapitalizacja funduszy w województwie warmińsko-mazurskim wynosi ok. 4,9%, a w województwie zachodniopomorskim ok. 13,5% - w tym kapitał funduszu POLFUND). 47 Z wyłączeniem obu funduszy Banku Gospodarstwa Krajowego oraz bez uwzględniania kapitału funduszu POLFUND, zabezpieczającego przedsięwzięcia realizowane w województwie dolnośląskim.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
32
wynik uzgodnień funduszu z bankami (instytucjami finansowymi), z którymi współpracuje
(których akcja kredytowa / pożyczkowa jest zabezpieczana poręczeniami).48 Ponadto, efekty
multiplikacyjne wywołuje już choćby powszechnie respektowana zasada zabezpieczania tylko
określonej części zobowiązań finansowych. Oznacza to zawsze, że każde poręczenie przyczynia się
do uruchomienia większej od jego wartości akcji kredytowej / pożyczkowej.
W praktyce polskich funduszy poręczeniowych stosowane mnożniki formalne, a więc
uzgadniane z instytucjami finansującymi jako maksymalne, osiągają poziom trzykrotności kapitału
przeznaczonego na zabezpieczanie poręczeń. W przypadku analizowanych funduszy lokalnych i
regionalnych województwa dolnośląskiego wyznacza to zdolność poręczeniową na poziomie ok. 100
mln zł. Inną kwestią jest natomiast mnożnik rzeczywiście osiągany, wynikający z relacji aktywnych
poręczeń do kapitału funduszu. Obserwując kształtowanie się stopnia zaangażowania kapitału
poręczeniowego funduszy (zob. tab. 11. i rys. 8.), stopień zaangażowania kapitału mógłby zostać
określony co najwyżej jako satysfakcjonujący.49 W dłuższej jednak perspektywie, w przypadku
utrzymywania się poziomu zaangażowania na podobnym poziomie, należałoby raczej sformułować
zdanie przeciwne. W warunkach obserwowanego obecnie zaostrzenia kryteriów udzielania kredytów
spodziewać się można wzmożonego zainteresowania ofertą funduszy. Zapotrzebowanie na kapitał
poręczeniowy rosnąć powinno również w sytuacji uruchamiania nowych produktów poręczeniowych,
szczególnie niezwiązanych z ułatwianiem dostępu do instrumentów finansowych (chodzi tu o
wspomniane wcześniej wadia przetargowe, zabezpieczenia należytego wykonania umów, czy też
inne transakcje zabezpieczeniowe).
Tab. 11. Wartość poręczeń aktywnych do wielkości kapitału poręczeniowego w sześciu
analizowanych funduszach poręczeniowych regionu dolnośląskiego.
31.12 Stan na:
Fundusz Pożyczkowy 2004 2005 2006 2007
1. Dolnośląski Fundusz Gospodarczy 56% 56% 62% 72%
2. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Jeleniej Górze 79% 63% 78% 78%
3. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Złotoryi 68% 38% 67% 76%
4. Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu Dzierżoniowskiego
72% 91% 71% 75%
5. Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych (Strzelin)
163% 162% 154% 129%
6. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych (Świdnica)
142% 166% 167% 22%
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów za 2004, 2005, 2006 i 2007
r., KSFP „Raport o stanie Funduszy Poręczeń Kredytowych w Polsce” (stan na dzień 31.12).
48 Szerzej na temat mnożników kapitałowych w praktyce funkcjonowania funduszy poręczeniowych w Polsce zob. Gajewski M., Kiliański T., Szczucki J. „Zasady organizacji i funkcjonowania funduszy poręczeń kredytowych”, PARP, BGK, KSFP, Warszawa 2000, s. 34-37. 49 Wskaźnik przeciętnego zaangażowania kapitału dla całej populacji funduszy poręczeniowych ukształtował się w końcu 2007 r. na poziomie ok. 110% (wielkość 100% zaangażowania przekroczyło 20 z 51 funduszy poręczeniowych).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
33
Rys. 8. Stosunek wartości poręczeń aktywnych do wielkości kapitału poręczeniowego oraz
wielkości zdolności poręczeniowej wyznaczonej mnożnikiem formalnym w przypadku
sześciu analizowanych funduszy poręczeniowych.
72,83%73,36%70,54%77,70%
24,28%24,45%23,51%25,90%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
90,00%
100,00%
31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006 31.12.2007
Zaangażowanie do wielkości kapitałuZaangażowanie do wielkości zdolności poręczeniowej wyznaczonej mnożnikiem formalnym
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów za 2004, 2005, 2006 i 2007
r., KSFP „Raport o stanie Funduszy Poręczeń Kredytowych w Polsce” (stan na dzień 31.12).
Przyrost kapitalizacji analizowanych funduszy poręczeniowych rodzi szereg pozytywnych
konsekwencji z punktu widzenia potencjalnych beneficjentów poręczeń. Przede wszystkim na
przestrzeni ostatnich lat widoczny jest wzrost średniej wielkości poręczeń (z wyjątkiem jednego
funduszu). Zachodzące w tym zakresie zmiany obrazują kolejne rysunki (rys. 9. i 10.)50.
Rys. 9. Średnia wielkość poręczeń udzielanych przez analizowane sześć funduszy poręczeniowych
w województwie dolnośląskim (w tys. zł.).
107,6
68,7
56,0
25,4
28,7
21,4
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
120,0
31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006 31.12.2007
Dolnośląski Fundusz Gospodarczy Fundusz Poręczeń Kredytowych w Jeleniej GórzeFundusz Poręczeń Kredytowych w Złotoryi Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu DzierżonowskiegoStowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów za 2004, 2005, 2006 i 2007
r., KSFP „Raport o stanie Funduszy Poręczeń Kredytowych w Polsce” (stan na dzień 31.12).
50 Średnie wielkości poręczeń obliczono na podstawie informacji o liczbie i wartości poręczeń udzielanych w okresach sprawozdawczych uwzględnionych w raportach Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
34
Rys. 10. Średnia wielkość poręczenia w przypadku sześciu analizowanych funduszy
poręczeniowych w województwie dolnośląskim (w tys. zł.).
83,1
56,2
38,0
29,6
0,0
25,0
50,0
75,0
100,0
31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006 31.12.2007
Średnia dla wszystkich funduszy
Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem danych szczegółowych z Raportów za 2004, 2005, 2006 i 2007
r., KSFP „Raport o stanie Funduszy Poręczeń Kredytowych w Polsce” (stan na dzień 31.12).
Zjawisko rosnącej średniej wartości poręczeń ma wyraz pozytywny. Odzwierciedla efekty
wynikające z rosnącej zdolności poręczeniowej funduszy, jako rezultatu ich zwiększającej się
kapitalizacji. Jednocześnie, pozytywnym przejawem funkcjonowania funduszy jest fakt, iż rosnąca
wartość poręczeń rejestrowana jest przy równoczesnym wzroście aktywności funduszy,
obrazowanym wzrastającą liczbą udzielanych poręczeń. Co więcej, trend ten dotyczy większości
analizowanych funduszy (w ostatnim czasie w grupie badanych funduszy wyraźny spadek liczby
udzielonych poręczeń odnotował tylko fundusz poręczeniowy w Strzelinie – Stowarzyszenie
Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych; natomiast największe przyrosty odnotowały: Dolnośląski
Fundusz Gospodarczy oraz Fundusz Poręczeń Kredytowych w Złotoryi; na zbliżonym poziomie –
niewielki przyrost – ukształtowała się akcja poręczeniowa funduszu poręczeniowego z Jeleniej
Góry). Generalnie rzecz biorąc, jak dotąd przyrosty kapitału poręczeniowego wywołują wzrost
aktywności funduszy, będący wyrazem dążenia zarządzających funduszami do wykorzystania
posiadanej, nowej zdolności poręczeniowej51. Widać również wyraźnie, że zjawisko to nasila się
wraz z rosnącą skalą kapitalizacji. W tym kontekście wskazane wcześniej stosunkowo niskie
zaangażowanie kapitałów poręczeniowych funduszy nie powinno budzić nadmiernego niepokoju.
Mamy tu bowiem do czynienia z prawidłowym procesem stopniowego zwiększania się aktywności
funduszy, co bezsprzecznie jest zjawiskiem pozytywnym – angażowanie nowo pozyskanej
kapitalizacji nigdy nie zachodzi natychmiast. Można również dodać, że istnieją warunki kapitałowe
dla dalszego rozwoju aktywności, co ostatecznie skutkować będzie przyrostem zaangażowania
kapitału poręczeniowego. Powyższe nie stawia pod znakiem zapytania ewentualnej dalszej
kapitalizacji funduszy, na przykład realizowanej w ramach wsparcia z Regionalnego Programu
Operacyjnego. Tego rodzaju wsparcie prowadzić będzie do dalszego umacniania się pozycji
kapitałowej funduszy, co z czasem najprawdopodobniej owocować będzie dalszym przyrostem
aktywności. Ponadto pamiętać należy, że nie wszystkie fundusze poręczeniowe zlokalizowane w
województwie dolnośląskim były beneficjentami wcześniejszych procesów kapitalizacji (czy też w
istotnym stopniu skorzystały ze wsparcia), szczególnie zaś procesów dokapitalizowania
51 Należy zauważyć, że zjawisko wzrostu aktywności występujące w związku z procesami kapitalizacji jest również wynikiem konstrukcji samych programów wsparcia, które (szczególnie SPO WKP) – najkrócej mówiąc – zapewniają dostęp do nowego kapitału, pod warunkiem jego odpowiedniego zaangażowania.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
35
zrealizowanych w ramach SPO WKP. Pamiętając o pozytywnych efektach wspierania kapitałowego
powinny one uzyskać szansę na dokapitalizowanie w ramach programów regionalnych.
Zagadnieniem wartym rozważenia jest również rzeczywisty poziom zabezpieczania
poręczeniami funduszy zaciąganych przez przedsiębiorców kredytów i pożyczek. Powszechną
bowiem praktyką jest ustalanie w regulaminach funduszy maksymalnego poziomu pokrycia
zobowiązań kredytowych / pożyczkowych w wysokości 70% - 80% (wskaźnik ten dotyczy kapitału
kredytu lub pożyczki). Jest to jednak poziom maksymalny. W rzeczywistości poziom pokrycia
zobowiązań poręczeniami jest niższy, co wynika z faktu, że nie wszystkie poręczenia udzielane są
jako instrumenty zabezpieczające w maksymalnie dopuszczalnym wymiarze. Dane szczegółowe
opisujące działalność operacyjną funduszy wskazują, że przeciętnie w Polsce poziom pokrycia
zobowiązań wynikających z zabezpieczanych kredytów i pożyczek wynosi ok. 53%, natomiast w
przypadku analizowanych funduszy dolnośląskich poziom ten wynosi ok. 60%. Oznacza to, że
udostępniane przez fundusze dolnośląskie zabezpieczenia, w wymiarze przeciętnym, pokrywają
nieco większy poziom zobowiązań wynikających z poręczanych kredytów i pożyczek, niż ma to
miejsce przeciętnie w kraju (w całej populacji funduszy poręczeniowych).
Tab. 12. Charakterystyki wybranych produktów poręczeniowych.
Cecha
Fundusz Pożyczkowy Maksymalna
kwota poręczenia
Maksymalny
stopień
zabezpieczenia
zobowiązań
Maksymalny
okres poręczenia
Cele
finansowania
Zabezpieczenia
1. Dolnośląski Fundusz Gospodarczy
700 tys. zł.52 70%
50%53 8 lat
Cele obrotowe i inwestycyjne
Weksel
Zależnie od sytuacji także
inne
2. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Jeleniej Górze
10 tys. zł.54
280 tys. zł.55 70% 5 lat
Cele obrotowe i inwestycyjne
Weksel i poręczenia
3. Fundusz Poręczeń Kredytowych w Złotoryi
168 tys. zł. 80% 5 lat Cele
obrotowe i inwestycyjne
Weksel i poręczenia
4. Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu Dzierżoniowskiego
7,5 tys. zł. 56
50 tys. zł. 57 75% Nie
określono
Cele obrotowe i inwestycyjne
Weksel i poręczenia
5. Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych
60 tys. zł. 58 70% 4 lata
Cele obrotowe i inwestycyjne
59
Weksel i poręczenia
52 Nie więcej niż 5% kapitału funduszu. 53 W przypadku zabezpieczania pożyczek udzielanych przez pozabankowe instytucje pożyczkowe. 54 Minimalna kwota poręczenia. 55 Nie więcej niż 5% kapitału poręczeniowego funduszu. W ostatnim czasie wprowadzono zmianę zwiększającą wielkość maksymalnego poręczenia do kwoty 350 tys. zł. 56 Minimalna kwota poręczenia. 57 Nie więcej niż 5% kapitału poręczeniowego funduszu. 58 Nie więcej niż 5% kapitału poręczeniowego funduszu. 59 Z preferencją dla przedsięwzięć inwestycyjnych związanych z tworzeniem nowych miejsc pracy.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
36
Tab. 12. Charakterystyki wybranych produktów poręczeniowych (c.d.).
Cecha
Fundusz Pożyczkowy Maksymalna
kwota poręczenia
Maksymalny
stopień
zabezpieczenia
zobowiązań
Maksymalny
okres poręczenia
Cele
finansowania
Zabezpieczenia
6. Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych
60 tys. zł. 60 70% Nie określono
Cele obrotowe i inwestycyjne
Weksel i poręczenia
Źródło: opracowanie własne na podstawie regulaminów poszczególnych funduszy.
W tab. 12. przedstawiono główne parametry poręczeń udzielanych przez fundusze
województwa dolnośląskiego. Widoczna jest dość znaczna rozpiętość maksymalnych wartości
udostępnianych poręczeń. Odpowiada ona typologii poszczególnych funduszy. Wyższe wartości
poręczeń oferowane są przez fundusz regionalny i subregionalny, co wynika z większej wielkości
kapitałów tych funduszy i wynikających z niej zdolności poręczeniowej. Z kolei fundusze lokalne
oferują poręczenia w umiarkowanej wielkości, oscylującej w granicach od 40 tys. zł. do 60 tys. zł.
Uwzględniając przedstawiony wcześniej przeciętny poziom pokrywania zobowiązań poręczeniami w
wysokości ok. 60% (dla funduszy dolnośląskich) oznacza to ukierunkowanie poręczeń na kredyty /
pożyczki w maksymalnej wysokości od ok. 67 tys. zł. do ok. 100 tys. zł. Zapotrzebowanie na tej
wielkości finansowanie jest charakterystyczne dla mikro i małych przedsiębiorstw. Ta wielkość
poręczeń jest jednocześnie odpowiednia dla zabezpieczania finansowania udzielanego przez
pozabankowe instytucje pożyczkowe. Natomiast zgoła różny poziom finansowania może być
zabezpieczany przez fundusz subregionalny i lokalny, w przypadku których maksymalne wielkości
poręczeń umożliwiają finansowanie akcji kredytowej znacznie większych rozmiarów (w granicach
od ok. 467 tys. zł. do ok. 1 167 tys. zł.), a więc dostosowanej do zaspokajania potrzeb
przedsiębiorców większych rozmiarów (małych, a nawet średnich). Nie oznacza to oczywiście, że
już w tej chwili w ten sposób różnicuje się rozkład klientów poszczególnych typów funduszy.
Zróżnicowanie to wskazuje natomiast na potencjał funduszy do obsługi różnych wielkości
przedsięwzięć gospodarczych.
Inne parametry poręczeń pozostają podobne. W zasadzie wyjątek stanowi jedynie
dopuszczalny okres obowiązywania poręczenia stosowany w funduszu regionalnym (maksymalnie 8
lat). Ten horyzont finansowania wskazuje na możliwości finansowania długoterminowych kredytów
inwestycyjnych (co koreluje się z maksymalną kwotą poręczenia oraz zdolnością poręczeniową tego
funduszu). Produkty wszystkich analizowanych funduszy są bardzo elastyczne, jeśli chodzi o
przeznaczenie zabezpieczanego finansowania. Tak więc akceptowalne jest zabezpieczanie zarówno
kredytów / pożyczek udzielanych jako inwestycyjne, jak i zaspokajających potrzeby obrotowe
przedsiębiorstw. W zasadzie brak jest również zróżnicowania co do rodzajów wymaganych
zabezpieczeń w związku z udzielanymi poręczeniami. Wszystkie fundusze akceptują zasadę
przejmowania ryzyka, co znajduje wyraz w powszechnym akceptowaniu „miękkich” form
zabezpieczeń.
Przedstawiona powyżej charakterystyka wielkości produktów poręczeniowych opierała się
na dopuszczalnych przez fundusze poręczeniowe wartościach progowych. W rzeczywistości
poręczenia o dopuszczalnych wartościach maksymalnych stanowią rzadkość, na co wskazuje
zobrazowane wcześniej kształtowanie się średniej wielkości udzielanych zabezpieczeń, znacznie
60 Nie więcej niż 5% kapitału poręczeniowego funduszu.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
37
odbiegającej od wartości progowych. Stan ten pozostaje charakterystyczny dla całej populacji
funduszy poręczeniowych. Wyznaczają go bowiem nie tyle ustalenia formalne kształtujące postać
produktów poręczeniowych, ale przede wszystkim popyt na zabezpieczenia określonej wielkości.
Dane sprawozdawcze zawarte w raportach Krajowego Stowarzyszenia Funduszy
Poręczeniowych wskazują, że aktywność poręczeniowa funduszy dolnośląskich skierowana jest
przede wszystkim do sektora bankowego. Około 95% wartości udzielanych poręczeń dotyczy
kredytów, a tylko 5% pożyczek pozabankowych instytucji pożyczkowych61. Rozkład ten różnicuje
się jednak w zależności od konkretnego funduszu. Pokaźna część poręczeń udzielanych przez
fundusze lokalne dotyczy pożyczek oferowanych przez fundusze pożyczkowe62.
Rys. 11. Rozkład wartości poręczeń wobec instrumentów finansowania dla analizowanych
sześciu funduszy poręczeniowych w województwie dolnośląskim.
78%
4%
0%
1%
17%
Kredyt obrotowy Pożyczka inwestycyjna InnePożyczka obrotowa Kredyt inwestycyjny
Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu 2007 r., KSFP „Raport o stanie Funduszy Poręczeń
Kredytowych w Polsce” (stan na dzień 31.12).
Akcja poręczeniowa analizowanych funduszy koncentruje się na zabezpieczaniu kredytów
obrotowych, natomiast na drugim miejscu plasują się zabezpieczenia kredytów inwestycyjnych.
Dominujące znaczenie mają w tym względzie portfele poręczeniowe dwóch największych funduszy
(regionalnego i subregionalnego), których trzon działalności poręczeniowej dotyczy sektora
bankowego.
Beneficjentami poręczeń udzielanych przez fundusze dolnośląskie są przede wszystkim
mikroprzedsiębiorcy (63% wartości poręczeń), w drugiej kolejności mali przedsiębiorcy (28%),
następnie firmy średnie (9%). Brak jest poręczeń dla kategorii firm dużych. Zabezpieczanie
zobowiązań firm średnich występuje jedynie w przypadku funduszu regionalnego (ok. 10% wartości
portfela poręczeń) oraz subregionalnego (ok. 6% wartości portfela poręczeń). Tego rodzaju rozkład
61 Przeciętnie w skali kraju: 96,8% - sektor bankowy, 2,65% - fundusze pożyczkowe, inne – 0,54% (Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2007 r.). 62 W analizowanej grupie poręczenia pożyczek emitowane były przez fundusz subregionalny (ok. 17% wartości poręczeń) oraz dwa fundusze lokalne (Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych – 100% oraz Fundusz Poręczeń Kredytowych Powiatu Dzierżoniowskiego – 73%). Fundusz regionalny nie udzielał zabezpieczeń dla instrumentów pożyczkowych, a fundusz lokalny w Złotoryi tylko w minimalnym stopniu (Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2007 r.).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
38
uzasadnia wielkość kapitałów i zdolności poręczeniowej tych funduszy w zestawieniu z przeciętnie
większymi potrzebami w zakresie finansowania, wykazywanymi przez średnich rozmiarów firmy. W
przypadku funduszy lokalnych zdecydowanymi beneficjentami poręczeń są mikroprzedsiębiorcy, a
śladowo małe firmy.
Rys. 12. Rozkład wartości poręczeń w przekroju beneficjentów (przedsiębiorców korzystających
z poręczeń) dla badanych sześciu funduszy poręczeniowych w województwie
dolnośląskim (w tys. zł.).
63%
28%
9%
Mikro (zatrudnienie: 0-9) Mały (10-49) Średni (50-249)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu 2007 r., KSFP „Raport o stanie Funduszy Poręczeń
Kredytowych w Polsce” (stan na dzień 31.12).
Uzasadnionym jest przypuszczenie, że stopniowo w portfelach poręczeniowych funduszu
subregionalnego i regionalnego, a więc dwóch największych funduszy dolnośląskich, wzrastać
będzie udział poręczeń udzielanych średnim i małym przedsiębiorcom63. Będzie to efektem
angażowania przyrostu kapitalizacji i dążenia do wykorzystania posiadanej zdolności
poręczeniowej, wywołanych wsparciem otrzymanym w ramach SPO WKP (a w przyszłości, zapewne
również, wsparciem pochodzącym z programu regionalnego). Z drugiej strony, należy przewidywać
koncentrację aktywności mniejszych funduszy na sektorze firm mikro, a w mniejszym zakresie na
małych przedsiębiorstwach.
Jak zaznaczono wcześniej, w województwie dolnośląskim – oprócz macierzystych funduszy
poręczeniowych – dostępne są również poręczenia oferowane przez dwa fundusze o zasięgu
krajowym, prowadzone przez Bank Gospodarstwa Krajowego (Krajowy Fundusz Poręczeń
Kredytowych oraz Fundusz Poręczeń Unijnych). Ponadto, na terenie województwa dolnośląskiego
działa również największy w Polsce fundusz ponadregionalny – POLFUND.
Oferta poręczeniowa POLFUNDu, choć jest dostępna w regionie dolnośląskim, to jednak
pozostaje skoncentrowana wyłącznie na akcji kredytowej Banku Zachodniego WBK S.A. W tym
sensie ma ona w jakiejś mierze ograniczony charakter. Z drugiej jednak strony, z uwagi na
63 Ten kierunek finansowania odzwierciedlają również zmiany charakterystyki finansowej produktów poręczeniowych tych funduszy. Obecne poziomy maksymalnej wielkości poręczenia są wynikiem zmian, które wprowadzono w związku z pozyskiwaniem dofinansowania w ramach SPO WKP. Uprzednio, maksymalne wielkości poręczeń oferowanych przez te fundusze były znacznie mniejsze.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
39
wyposażenie kapitałowe, zdolność poręczeniową oraz wysoką aktywność POLFUNDu, nie może być
ona pomijana. Przemawia za tym również rozbudowana sieć placówek Banku Zachodniego WBK na
terenie województwa dolnośląskiego.64 Opierając się na ostatnich danych Krajowego
Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych65 kapitał poręczeniowy tego funduszu wynosi 63 500 tys.
zł., przy zaangażowaniu w wysokości ponad 112%, co świadczy o bardzo wysokiej aktywności (559
klientów obsługiwanych w 2007 r.). Na terenie województwa dolnośląskiego Bank Zachodni WBK
posiada silnie rozwiniętą sieć dystrybucyjną, na którą składa się 66 placówek bankowych we
wszystkich najważniejszych lokalizacjach w ramach województwa oraz 26 placówek we Wrocławiu.
W ten sposób zapewniona jest również stosunkowo wysoka dostępność funduszu.
Oferta POLFUNDu obejmuje pięć produktów poręczeniowych, kierowanych do
kredytobiorców – mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Są to66: poręczenia standardowe
(udzielane na okres do 5 lat) i na czas określony (dla okresów powyżej 5 lat), poręczenia
pomostowe (udzielane na okres do 12 miesięcy, do czasu skutecznego ustanowienia innego
zabezpieczenia), poręczenia dla kredytów „unijnych” (produkt powiązany z kredytem i dotacją
unijną) oraz poręczenia „Micro-Invest” (dla firm znajdujących się we wczesnych fazach rozwoju67).
Maksymalną wielkość poręczeń ustalono w wysokości 1 150 tys. zł. (wielkość minimalna w
wysokości 20 tys. zł.), a wskaźnik pokrycia zobowiązań w granicach od 70% do 80% kapitału
kredytu (80% dla poręczeń „Micro-Invest”, 70% dla wszystkich pozostałych). Pomijając produkty
specyficzne („Micro-Invest”), oferta poręczeniowa odpowiada rozwiązaniom standardowym,
stosowanym fundusze poręczeniowe w Polsce.
Rozkład wielkościowy klientów POLFUNDu jest odmienny od prezentowanego dla wcześniej
omawianych funduszy dolnośląskich. W rozkładzie tym uwidacznia się przewaga przedsiębiorców
klasyfikowanych w kategorii małych. W ujęciu wartościowym na kategorię tą przypada 45%
wartości udzielonych poręczeń. Zbliżony udział dotyczy firm mikro (42%). Stosunkowo wysoki jest
też udział przedsiębiorstw średniej wielkości (13% wartości portfela poręczeniowego). Średnia
wielkość poręczenia kształtuje się na poziomie ok. 154 tys. zł., a więc znacznie powyżej średniej
dla Dolnośląskiego Funduszu Gospodarczego.68
Panoramę instytucji poręczeniowych w województwie dolnośląskim uzupełnia oferta
Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych69 (KFPK) i Funduszu Poręczeń Unijnych70 (FPU). Są to
fundusze działające w skali ogólnopolskiej, a więc co do zasady są one obecne również w regionie
dolnośląskim. Oferta poręczeniowa obejmuje zarówno standardowe produkty poręczeniowe
zabezpieczające kredyty, jak i gwarantowanie zobowiązań, zabezpieczanie transakcji emisji
obligacji oraz gwarantowanie portfeli poręczeniowych banków. Poręczenia (i gwarancje) Banku
Gospodarstwa Krajowego udzielane ze środków KFPK udostępniane są za pośrednictwem sieci 27
64 Przed połączeniem z Wielkopolskim Bankiem Kredytowycm (WBK S.A.) obszar województwa dolnośląskiego był głównym (macierzystym) terenem funkcjonowania Banku Zachodniego S.A. 65 Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2007 r. 66 Zob. http://www.polfund.com.pl/zasady_poreczenia.php 67 POLFUND to instytucja poręczeniowa, która aktywnie (i z powodzeniem) poszukuje możliwości zwiększania posiadanej zdolności poręczeniowej i podziału ryzyka wynikającego z prowadzonej działalności. Jak dotąd, jest to jedyny polski funduszy poręczeniowy, który korzysta z mechanizmów regwarancyjnych udostępnianych przez Europejski Fundusz Inwestycyjny (EIF). Regwarancją EIF objęty jest portfel poręczeń „Micro-Invest”. Widać tu wysoce pozytywny wpływ pozyskania regwarancji. Dzięki niej uruchomiono produkt poręczeniowy ułatwiający pozyskiwanie finansowania dłużnego przez przedsiębiorców znajdujących się we wczesnych stadiach rozwoju, a co za tym idzie, z finansowaniem których związane jest szczególne ryzyko. 68 Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2007 r. 69 Szczegóły – zob. http://www.bgk.com.pl/index.php?module=site&catId=126&pl 70 http://www.bgk.com.pl/index.php?module=site&catId=127&pl
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
40
banków współpracujących (dla uruchamianych przez nie kredytów)71. Obecne w ofercie KFPK
poręczenia mogą osiągać maksymalną wielkość do równowartości w złotych 5 mln euro, co otwiera
ofertę praktycznie na wszelkie kategorie przedsiębiorstw i przedsięwzięć w sektorze MŚP. Dostępny
jest również produkt sprofilowany pod potrzeby sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw.
W tym przypadku maksymalna kwota oferowanego zabezpieczenia wynosi równowartość w złotych
kwoty 100 tys. euro. Maksymalny wskaźnik pokrycia zobowiązań przez produkty poręczeniowe
KFPK wynosi 80%. Obecnie nie ma wyznaczonego maksymalnego okresu obowiązywania
poręczenia. Poręczenia udzielane są na okres kredytowania powiększony o trzy miesiące. Warto
jednocześnie dodać, że Bank Gospodarstwa Krajowego jest mniejszościowym udziałowcem pewnej
grupy regionalnych i lokalnych funduszy poręczeń (w przypadku województwa dolnośląskiego jest
udziałowcem Dolnośląskiego Funduszu Gospodarczego oraz Funduszu Poręczeń Kredytowych w
Jeleniej Górze). Ostatnie dostępne dane na temat aktywności poręczeniowej KFPK informują o
liczbie aktywnych poręczeń w wysokości 3 089 i odpowiadającemu im zaangażowaniu w wysokości
ponad 532 mln zł. (niestety brak jest danych o rozkładzie aktywności w podziale wojewódzkim).72
Drugi z funduszy ogólnokrajowych – Fundusz Poręczeń Unijnych – zaprojektowany został
jako mechanizm ułatwiający pozyskiwanie środków finansowych na realizację projektów
finansowanych ze środków Unii Europejskiej w ramach wsparcia pozyskiwanego z Funduszy
Strukturalnych. Kapitalizacja tego funduszu oparta została na środkach finansowych banków
pochodzących z oprocentowania tworzonych przez nie rezerw obowiązkowych. Ustalono, że w 2004
roku 80% odsetek od kwoty rezerwy obowiązkowej utworzy kapitał FPU, 60% zasili go w roku 2005
i 50% w roku 2006. Założono, że na koniec 2006 r. Fundusz zgromadzi kapitał w wysokości około
800-900 mln zł., co przy szacowanym mnożniku rzędu 3,0 ÷ 6,0 oznacza, że powinien on posiadać
zdolność poręczeniową w granicach od około 3 do ponad 5,5 mld zł.73 Przewidziano także inne
źródła przychodów, przy czym w praktyce mają one znacznie mniejsze znaczenie.
Aktualnie oferta FPU obejmuje kilka produktów zabezpieczających. Są to: poręczenia /
gwarancje spłaty kredytów, poręczenia spłaty kredytów w portfelu kredytowym, poręczenia emisji
obligacji, gwarancje należytej realizacji przedsięwzięć finansowanych przy udziale środków
unijnych, gwarancje dobrego wykonania kontraktu oraz promesa poręczenia / gwarancji spłaty
kredytu. W przypadku poręczeń (i gwarancji) spłaty kredytów mechanizm dystrybucji jest tożsamy
z mechanizmem KFPK – zabezpieczenia udostępniane są za pośrednictwem sieci banków
współpracujących (29 banków) dla oferowanych przez nie kredytów. Poręczenia obejmują
maksymalnie do 80% wartości kredytu i nie więcej niż równowartość w złotych kwoty 5 mln euro
(poręczenia w portfelu kredytowym – do równowartości 500 tys. euro). Analogicznie, jak w
przypadku KFPK poręczenia udzielane są na okres kredytowania powiększony o 3 miesiące.
Podobnie jak w przypadku KFPK brak jest publicznie dostępnych danych na temat rozkładu
aktywności funduszu w podziale na województwa. Ponadto, przypuszczać można, że znaczna część
kapitału funduszu pozostaje niezaangażowana74. Jest to między innymi wynikiem opóźnień we
wdrażaniu programów finansowanych ze środków strukturalnych.
Niewątpliwie oba przedstawione krajowe fundusze poręczeniowe stanowią istotny element
infrastruktury wspierania przedsiębiorstw (a także jednostek samorządu terytorialnego) w dostępie
71 Poręczeniem KFPK nie mogą być objęte kredyty udzielane przez Bank Gospodarstwa Krajowego. 72 Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2006 r. 73 Capiga M. „Działalność kredytowa monetarnych instytucji finansowych”, Warszawa 2006, s. 235 oraz Pączkowski K. „Ruszył Fundusz Poręczeń Unijnych - miliardy na nowe miejsca pracy”, Gazeta Prawna, 13.08.2004, s. 1 i 3. 74 Do końca 2006 r., a więc po ponad dwóch latach od wejścia w życie ustawy, ze środków FPU udzielonych zostało 221 poręczeń kredytowych, na łączną kwotę ok. 126 mln zł. Na koniec 2006 r. wartość aktywnych poręczeń wynosiła 73,3 mln zł. (zob. Raport KSFP – stan na dzień 31.12.2006 r., str. 18).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
41
do finansowania zewnętrznego. Oferta obu funduszy współtworzy również system mechanizmów
ułatwiających dostęp do finansowania zewnętrznego dla podmiotów z regionu dolnośląskiego.
Niestety, z uwagi na brak danych o rozkładzie poręczeń tych funduszy w układzie regionalnym,
trudno jest oceniać, na ile oferowane przez nie produkty zabezpieczające cieszą się powodzeniem w
województwie dolnośląskim. W konsekwencji – w przypadku nieznacznego poziomu ich
wykorzystania – co o tym decyduje.
Leasing
Popularnym wśród przedsiębiorców instrumentem finansowania pozostaje także leasing.
Udział leasingu w finansowaniu inwestycji na polskim rynku wyniósł w 2007 roku 17,3%75, był więc
bardzo znaczny. Z kolei w 2008 r. wartość zawartych transakcji leasingowych (dotyczących
zarówno ruchomości, jak i nieruchomości, wyniosła 33,1 mld zł., co stanowiło wzrost o 1,3 proc. w
stosunku do 2007 roku)76. Transakcjami leasingowymi są obejmowane przede wszystkim
ruchomości (pojazdy, maszyny, komputery). Wartość leasingu na rynku ruchomości wyniosła w
2008 roku 29,8 mld zł. (wzrost o 0,7 proc. w stosunku do 2007 r.). Mniejsze znaczenie ma leasing
nieruchomości, choć powoli wzrasta. Wartość leasingu na rynku nieruchomości wyniosła w 2008
roku 3,3 mld zł (wzrost o 7,3 proc.).
Leasing ruchomości dotyczy najczęściej pojazdów (samochodów osobowych, dostawczych,
ciężarowych, autobusów) – stanowią one ok. 60% leasingowanego sprzętu.
Leasing jest dla wielu przedsiębiorców korzystną formą pozyskiwania finansowania z
następujących powodów (przy czym warto zaznaczyć, że korzyści te są bardzo zróżnicowane w
zależności od sytuacji konkretnego przedsiębiorstwa, rodzaju przedmiotu leasingu, rodzaju
oferowanego leasingu etc.):
• Korzyści podatkowe – minimalizacja obciążeń podatkowych,
• Korzystne warunki zakupu sprzętu, serwisu gwarancyjnego i pogwarancyjnego, oferowane
przez producentów firmom leasingowym,
• Mniejsze ryzyko transakcji (w sytuacji zachowywania przez firmę leasingową prawa do
własności przedmiotu leasingu przez okres jego trwania) i stąd znacznie mniejsze wymogi,
dotyczące wkładu własnego i zabezpieczenia transakcji,
• Koszt finansowania porównywalny lub niższy od kosztu finansowania bankowego.
Niestety, trudno jest precyzyjnie przewidywać, na ile kryzys gospodarczy wpłynie na
zainteresowanie leasingiem i ofertę firm leasingowych, choć pewne tendencje są już widoczne. Jak
pokazuje bowiem raport Związku Przedsiębiorstw Leasingowych, w 2008 roku, choć najlepszym w
dotychczasowej historii polskiego rynku leasingu, pojawiły się już wyraźne sygnały spadku jego
dynamiki, związane z kryzysem w światowej gospodarce. Słabnące tempo nakładów
inwestycyjnych w polskiej gospodarce będzie miało wpływ także na wyniki branży leasingowej w
roku 2009, jednak pozytywnym impulsem dla rynku leasingu powinny być projekty inwestycyjne,
współfinansowane funduszami unijnymi. Dzięki dokonanym przez Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego zmianom przepisów /.../ wydatki z tytułu leasingu będzie można jednorazowo
zrefundować, a nie jak dotychczas jedynie w ratach i to w czasie ograniczonym okresem
budżetowym”77.
75 Zob. Sugajski A. „Leasing ma się coraz lepiej” [w:] „Raport specjalny. Pieniądz robi pieniądz, czyli rola i wsparcie instytucji finansowych w procesie wykorzystywania funduszy europejskich”, Warszawa 2008. 76 „Informacja statystyczna z rynku leasingu po 2008 roku”, Związek Przedsiębiorstw Leasingowych, Warszawa 2009. 77 „Informacja statystyczna z rynku leasingu”, op. cit.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
42
Biorąc pod uwagę to, że znaczną część rynku leasingu stanowił leasing pojazdów można
przewidywać znaczny spadek liczby i wartości transakcji leasingowych, choć faktycznie nadzieje
można wiązać z dostępnymi środkami unijnymi. Niestety nie są powszechnie dostępne dane,
dotyczące tego, na ile zmianie uległy warunki transakcji leasingowych (oprocentowanie, udział
własny, jakość kondycji finansowej leasingobiorcy). Danymi takimi dysponują tylko poszczególne
firmy leasingowe. Z jednej strony rosnące ryzyko gospodarcze może powodować pogorszenie tych
warunków, z drugiej jednak strony przeciwdziałać temu będą spadek popytu na transakcje
leasingowe oraz spadek popytu na większość środków trwałych, będących przedmiotem leasingu.
Inwestycje Private Equity / Venture Capital (fundusze PE/VC)
Źródłem kapitału finansowego dla sektora MŚP mogą być również inwestycje dokonywane
przez fundusze PE/VC78. W tym przypadku transfer kapitału następuje poprzez wykup udziałów w
przedsiębiorstwie posiadającym formę organizacyjno-prawną spółki kapitałowej. W ten sposób
fundusz wchodzi w posiadanie tytułu własności do przedsiębiorstwa, przy czym czyni to na
określony czas – do mementu „wyjścia” z inwestycji (dezinwestycja79).
Fundusze PE/VC angażują się w przedsiębiorstwa o różnej skali i w różnym stopniu,
nabywając od kilkunastu do stu procent akcji/udziałów spółki. Na polskim rynku działają zarówno
fundusze wyspecjalizowane, jak i jednostki nie definiujące specjalnych preferencji branżowych.
Polityka funduszy określać może rozmaite preferencje inwestycyjne. Najczęściej dotyczą one
określonych branż oraz etapów rozwoju przedsiębiorstwa (celu inwestycyjnego). Preferencje
dotyczące etapów mogą obejmować tylko spółki niedawno powstałe czy też dopiero powstające
(kapitał na "zasiew"80 lub na "rozruch"81), spółki znajdujące się w fazie wzrostu (kapitał na
ekspansję i rozwój) albo spółki dojrzałe (kapitał na restrukturyzację, prywatyzację, wykup udziałów
przez grupę menedżerów itd.). W odniesieniu do znakomitej większości podmiotów sektora
niniejsze źródło kapitału finansowego musi być jednak traktowane jako uzupełniające. Decydujące
znaczenie ma w tym przypadku konieczność zorganizowania potencjalnego beneficjenta
finansowania w formie spółki kapitałowej. Tę formę organizacyjno-prawną posiada zdecydowania
mniejszość jednostek sektora MŚP (najczęściej jest ona spotykana w grupie przedsiębiorstw
średnich i małych – w przypadku tych ostatnich raczej w górnych granicach przedziału
klasyfikacyjnego opartego na zatrudnieniu i wielkości sprzedaży). Poza tym znaczenie ma również
praktyka inwestycyjna funduszy PE/VC na polskim rynku, która uwidacznia niewielką liczbę
inwestycji oraz zdecydowaną dominację celów inwestycyjnych w postaci dojrzałych spółek. Stan
78 „Private Equity” oznacza nabywanie akcji/udziałów w spółkach nienotowanych na regulowanych rynkach publicznych, z zamiarem późniejszej odsprzedaży akcji/udziałów z zyskiem. Fundusze formułują własną politykę inwestycyjną, która często preferuje wybrane branże oraz skupia się na inwestowaniu w przedsiębiorstwa znajdujące się w fazach cyklu rozwojowego. Natomiast pojęcie „Vnture Capital” odzwierciedla odmianę Private Equity, oznaczającą politykę inwestowania w spółki znajdujące się na wczesnych etapach rozwoju. 79 Sprzedaż papierów wartościowych znajdujących się w posiadaniu funduszu PE/VC. Metody dezinwestycja obejmują: sprzedaż akcji/udziałów inwestorowi branżowemu, ofertę publiczną, sprzedaż innemu funduszowi PE/VC, sprzedaż instytucji finansowej, umorzenie akcji przez spółkę i wypłatę inwestorowi wynagrodzenia z tytułu umorzenia, likwidację spółki. Zob. http://www.psik.org.pl/new/slowniczek.php (Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych). 80 Zazwyczaj chodzi tu o finansowanie wstępnych, potencjalnie zyskownych pomysłów, jeszcze przed założeniem przedsiębiorstwa. Środki z reguły przeznaczone są na: badania, ocenę i rozwój pomysłu do fazy komercyjnej. Zob. http://www.psik.org.pl/new/slowniczek.php (Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych). 81 Faza obejmująca finansowanie rozwoju produktu i wstępnego marketingu. Spółki korzystające z tego typu finansowania mogą być w trakcie tworzenia lub na progu działalności, jednak przed sprzedażą produktu na znaczącą skalę. Zob. http://www.psik.org.pl/new/slowniczek.php (Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
43
ten znakomicie uwidaczniają, prezentowane dalej, najnowsze dane na temat funkcjonowania
analizowanych tu funduszy. Poza tym należy pamiętać, iż z inwestycjami funduszy PE/VC wiąże się
konieczność dopuszczenia do udziału w przedsiębiorstwie (co najmniej na określony czas; okres
dokonywanych inwestycji najczęściej waha się w granicach od 3 do 7 lat) nowego podmiotu, który
bynajmniej nie przyjmuje postawy inwestora pasywnego. Z oczywistych względów wielu
przedsiębiorców pozostaje wciąż psychologicznie nie przygotowanych na akceptację tego rodzaju
transakcji i wynikających z niej konsekwencji w sferze zarządzania, własności i podziału zysków.
W roku 2007 inwestycje PE/VC w Polsce wyniosły 684 mln euro, co oznacza przeszło
dwukrotny wzrost w porównaniu do 303 mln euro w 2006 r. W 2007 r. dominowały jednak
inwestycje dokonywane w przedsiębiorstwa znajdujące się w późnych fazach rozwoju. Wykupy82 i
refinansowanie83 wyniosły łącznie aż 547 mln euro, czyli 80% wszystkich inwestycji. Pozostałe 20%
środków przeznaczono na inwestycje służące finansowaniu spółek znajdujących się we
wcześniejszych etapach rozwoju oraz na restrukturyzację. Co znamienne, tylko 4,3 mln euro trafiło
do bardzo młodych firmy (kapitał na „zasiew” i „rozruch”). Dane te pokazują w sumie nieznaczną
skalę oddziaływania funduszy PE/VC na zaspokajanie potrzeb finansowych sektora MŚP.
Tab. 13. Podział inwestycji pod względem etapu rozwoju spółki, dane za rok 2007 (w tys. euro).
2007 Stan na:
Cel inwestycyjny Wielkość inwestycji Udział Liczba spółek Udział
Zasiew 2,483 0,4% 4 6,2%
Rozruch 1,815 0,3% 9 13,8%
Ekspansja 131,286 19,2% 23 35,4%
Restrukturyzacja 1,257 0,2% 1 1,5%
Wykupy i refinansowanie 546,678 80% 28 43%
683,519 100,0% 65 100,0%
Źródło: dane z raportu European Venture Capital Association „Central and Eastern Europe Statistics 2007 – An
EVCA Special Paper”, EVCA, wrzesień 2008 r. oraz Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych
(http://www.psik.org.pl/new/rynek_private_equity_2007.php).
Niestety brak jest danych obrazujących zaangażowanie inwestycyjne funduszy PE/VC w
Polsce w przekroju wojewódzkim. Mimo wszystko, bazując już tylko na dostępnych informacjach
stwierdzić można, że cały czas omawiane tu źródło finansowania odgrywa niewielkie znaczenie w
finansowaniu potrzeb sektora MŚP w układzie wojewódzkim.
Z drugiej jednak strony trzeba odnotować publiczne działania wspierające mające na celu
rozwój tego instrumentu finansowania, szczególnie koncentrującego się na finansowaniu
innowacyjnych przedsięwzięć gospodarczych znajdujących się w fazie „zasiewu” lub „rozruchu”.
Wyrazem tego rodzaju wsparcia było Poddziałanie 1.2.3. Sektorowego Programu Operacyjnego
„Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, 2004-2006”. W ramach tego Poddziałania, przy udziale
wsparcia publicznego, utworzonych zostało w skali kraju 6 funduszy, specjalizujących się w
finansowaniu innowacyjnych spółek, pozostających we wczesnych fazach rozwoju (fundusze
82 Transakcja, podczas której spółka jest odkupowana od obecnych udziałowców. Zob. http://www.psik.org.pl/ new/slowniczek.php (Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych). 83 Nabycie udziałów w spółce od innej instytucji oferującej kapitał typu private equity / venture capital lub od innych udziałowców. Zob. http://www.psik.org.pl/new/slowniczek.php (Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
44
kapitału zalążkowego). Choć lokalizacja ich celów inwestycyjnych nie jest ograniczona do
określonych regionów, to jednak warto zauważyć, iż jeden z tych funduszy ma siedzibę w
województwie dolnośląskim, co niewątpliwie wzbogaca ofertę instrumentów finansowania
dostępnych w tym województwie i stawarza okazję do pozyskiwania kapitału zalążkowego przez
szczególnie innowacyjne przedsięwzięcia, posiadające znaczny potencjał rozwojowy. Mowa jest tu o
funduszu MCI.BioVentures Sp. z o.o.84, dokapitalizowanym w ramach Podziałania 1.2.3. SPO WKP
kwotą 10 mln zł.85
MCI.BioVentures Sp. z o.o. jest funduszem technologicznym działającym na zasadach
venture capital. Istotą działalności Funduszu jest dokonywanie inwestycji w najbardziej atrakcyjne
spółki z branży biotechnologicznej i medycznej w Polsce. Wzrost wartości portfela realizowany jest
poprzez dostarczanie niezbędnych dla rozwoju projektu środków finansowych oraz wsparcie
biznesowe i branżowe. Zaangażowanie kapitałowe MCI.BioVentures Sp. z o.o. w nowe projekty
inwestycyjne waha się w granicach od 500 tys. do 4 mln PLN, a przeciętny okres inwestycji trwa od
3 do 7 lat86. Fundusz znajduje się w fazie rozruchu. Realizowane są pierwsze projekty.
3.2. Dostęp do finansowania zewnętrznego przez organizacje pozarządowe
3.2.1. Organizacje pozarządowe – specyfika działania
W Polsce od czasu rozpoczęcia transformacji ustrojowej w 1989 r. nie istniała powszechnie
przyjęta definicja organizacji pozarządowej, co powodowało rozmaite problemy interpretacyjne.
Sytuacja zmieniła się w 2003 roku, w momencie wejścia w życie ustawy o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie87. Zgodnie z art. 3 ust. 2 tej ustawy organizacjami pozarządowymi są
osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, utworzone na podstawie przepisów
ustaw, nie będące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach
publicznych, i nie działające w celu osiągnięcia zysku, w tym fundacje i stowarzyszenia. Ustawa
przyjmuje szeroką definicję organizacji pozarządowych. Poza stowarzyszeniami i fundacjami do tak
zdefiniowanego sektora organizacji pozarządowych (NGO) należą też inne podmioty, takie jak
związki zawodowe, organizacje samorządu gospodarczego, czy zawodowego.
Zgodnie z danymi Stowarzyszenia Klon/Jawor, od wielu lat zajmującego się badaniem
sektora NGO w Polsce, na koniec I kwartału 2008 roku w Polsce było zarejestrowanych ok. 130 tys.
organizacji pozarządowych w najszerszym tego słowa znaczeniu (a więc także ochotniczych straży
pożarnych, komitetów społecznych i rodzicielskich, związków zawodowych, jednostek Kościoła
Katolickiego i innych kościołów, organizacji samorządu gospodarczego i zawodowego)88. Z tej
grupy organizacje pozarządowe w węższym rozumieniu tego słowa, a więc stowarzyszenia i
fundacje stanowiły ok. 52%.
Na użytek niniejszego raportu odwołujemy się do wąskiej definicji organizacji
pozarządowych, czyli do stowarzyszeń i fundacji. Takie podejście przyjmują wyznaczające
84 Fundusz ten utworzony został przez grupę kapitałową MCI. MCI powstało w 1999 r. Jest wiodącą grupą Private Equity w Europie Centralnej, zarządzającą funduszami: MCI.TechVentures 1.0 FIZ, MCI.EuroVentures 1.0 FIZ, MCI.BioVentures 1.0 oraz Helix Ventures Partners FIZ. Specjalizuje się w inwestycjach w innowacyjne spółki działające w sektorach: TMT, usług finansowych, usług medycznych i lifescience/biotechnologia. Grupa MCI zrealizowała jak dotąd 35 projektów inwestycyjnych oraz dokonała 13 pełnych wyjść i przeprowadziła częściowe transakcje wyjścia z 7 inwestycji. MCI Management SA jest notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie od lutego 2001 r. Źródło http://www.mci.pl/grupa_mci.php 85 Siedziba funduszu zlokalizowana jest w Wrocławskim Parku technologicznym przy ul. Klecińskiej 125. 86 Zob. http://www.bioventures.pl/istota_dzialalnosci.html 87 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, Dz. U z 2003 r., Nr 96, poz. 873, z późn. zm. 88 „Najważniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor pozarządowy 2008”, Stowarzyszenie Klon/Jawor 2008.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
45
standardy dla badań tego sektora opracowania Stowarzyszenia Klon/Jawor. Z punktu widzenia
tematyki niniejszego raportu takie podejście wydaje się też zasadne. O ile bowiem NGO rozumiane
jako stowarzyszenia i fundacje mają też dość zróżnicowany charakter i wielkość (o czym piszemy
dalej), to gdyby do analizy dodać jeszcze organizacje kościelne, związki zawodowe, czy jednostki
typu komitety rodzicielskie, analiza kwestii dostępu do finansowania stałaby się praktycznie prawie
niemożliwa, ze względu na zasadniczo różny charakter, cele i formułę rozmaitych organizacji. Tym
niemniej, tam gdzie jest to możliwe, staramy się wskazywać zasadność obserwacji i wniosków w
stosunku do innych instytucji, pozostających poza grupą wąsko rozumianych organizacji
pozarządowych.
Rys. 13. Organizacje pozarządowe na 10 tys. mieszkańców (mapa lewa) oraz na 10 tys.
mieszkańców na terenach wiejskich.
Źródło: „Najważniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor pozarządowy 2008”, Stowarzyszenie Klon/Jawor 2008
Województwo dolnośląskie należy do grupy regionów o stosunkowo znacznej liczbie
organizacji pozarządowych na 10 tys. mieszkańców. Co interesujące, wpływ aglomeracji
wrocławskiej nie ma tu zasadniczego znaczenia89. W „gęstości” organizacji na terenach wiejskich
województwo lokuje się bowiem nawet jeszcze wyżej, na jednym z czołowych miejsc w kraju.
Aktualne informacje, dotyczące sektora organizacji pozarządowych na Dolnym Śląsku
zawiera również sporządzony przez Urząd Marszałkowski raport „Organizacje pozarządowe na
Dolnym Śląsku. Raport z badań”, Wrocław 2008. Raport ten nie zawiera jednak bardziej
szczegółowych informacji na temat dostępu do finansowania dłużnego.
Niezły stopień „nasycenia” organizacjami powoduje, że zasadność niniejszego opracowania i
ewentualnie wynikających z niego w kolejnych etapach wniosków, staje się tym wyższa.
3.2.2. Organizacje pozarządowe a finansowanie zewnętrzne
Działające w Polsce organizacje pozarządowe mają bardzo zróżnicowany charakter.
Większość organizacji dysponowała bardzo ograniczonymi przychodami. Jak pokazują badania
Klon/Jawor w 2007 r. połowa [badanych] organizacji uzyskiwała nie więcej niż 18 000 zł. rocznego
przychodu90. Sytuację wielu organizacji można zatem porównać do sytuacji człowieka o bardzo
ograniczonych dochodach, którego szanse na uzyskanie kredytu w banku są bardzo ograniczone. 89 Z naturalnych przyczyn liczba organizacji jest istotnie wyższa na terenach miejskich. 90 „Najważniejsze pytania...”, op. cit.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
46
Dodatkowo ludzie dysponują na ogół stałymi dochodami (pensja, emerytura), gdy w przypadku
organizacji jedynym w miarę pewnym źródłem dochodu pozostają składki członkowskie. Taka
sytuacja bardzo ogranicza dostęp do finansowania dłużnego. Zarówno dla banków, jak i dla
profesjonalnie działających funduszy pożyczkowych kluczową kwestią jest bowiem tzw. zdolność
kredytowa, czyli po prostu zdolność do spłacania rat (kapitałowych i odsetkowych) ewentualnego
kredytu / pożyczki. Można założyć (choć oczywiście brak tu jest odpowiednich badań, dodatkowo
zdolność tę można badać w rozmaity sposób), że znaczna część organizacji (prawdopodobnie
nawet ich większość) takiej zdolności nie posiada.
Istnieje natomiast obszar, w którym jest możliwe spotkanie oferty finansowania dłużnego i
możliwości jego pozyskania przez organizacje „normalnie” nie posiadające zdolności kredytowej.
Tym obszarem jest finansowanie pomostowe. Środki pomocowe, w oparciu o które funkcjonują
analizowane tu organizacje, są bowiem często przekazywane w transzach, bądź wręcz po
zrealizowaniu projektu. Do rozliczenia transzy lub całego projektu najczęściej wymagane jest nie
tylko poniesienie kosztu, ale także wydatku (czyli zapłacenie faktur, czy rachunków). Nawet
zresztą, gdy nie ma takiego wymogu, nie wszystkie zobowiązania można regulować ze znacznym
opóźnieniem. Jest to bardzo poważny problem dla wielu organizacji, nie dysponujących znacznymi
środkami obrotowymi. W takiej sytuacji jest natomiast (przynajmniej teoretycznie) możliwe
uzyskanie finansowania bankowego, czy też ze strony funduszu pożyczkowego (dwa takie wybrane
produkty opisujemy w dalszej części raportu). Realną gwarancją spłaty kredytu/pożyczki jest w
takiej sytuacji umowa dotacji. Oczywiście instytucja udostępniająca środki finansowe ponosi też w
takiej sytuacji pewne ryzyko. Może się bowiem okazać, że grantobiorca nie zrealizuje projektu,
bądź też przy jego realizacji wystąpią znaczne nieprawidłowości, skutkujące koniecznością zwrotu
całej lub części dotacji. Dlatego też instytucje udzielające takiego finansowania analizują na ogół
bacznie system zarządzania w danej organizacji, w szczególności zaś biorą pod uwagę jakość
zarządzania finansowego.
Ważnym elementem w dostępie do finansowania dłużnego jest też kwestia dysponowania
odpowiednimi zabezpieczeniami. W praktyce jest ona rozwiązywana przez jednostki udzielające
finansowania w sposób elastyczny. W przypadku mniejszych kredytów/pożyczek, finansowania
obdarzonego bardzo niskim ryzykiem, bądź też w stosunku do wiarygodnych kredytobiorców
możliwe jest zabezpieczanie za pomocą weksla własnego in blanco, a więc instrumentu dostępnego
dla każdej organizacji. Niekiedy może być wymagane poręczenie weksla, na przykład przez
członków zarządu danej organizacji jako osób fizycznych (na co jednak nie każdy może się chcieć
zdecydować, odpowiada bowiem wtedy całym swoim majątkiem). Problemy mogą pojawiać się, gdy
wymagane jest zabezpieczenie mocniejsze – na przykład na aktywach trwałych. Tymczasem z
badań wynika, że 81% organizacji pozarządowych nie dysponuje żadnym istotnym majątkiem91.
Można założyć, że w przypadku kolejnych 10% organizacji majątek, którym dysponują nie jest
atrakcyjny dla banku jako zabezpieczenie. Można bowiem przyjąć, że w przypadku organizacji
takim majątkiem dysponującym, są to najczęściej meble, czy też sprzęt biurowy. Ich wartość jako
zabezpieczenia finansowania jest bardzo niewielka, praktycznie żadna.
Poważną barierę dla banków stanowi też problem w ocenie wiarygodności organizacji
pozarządowej, oceny jakości funkcjonującego w organizacji systemu zarządzania, w tym
zarządzania finansami. Niestety reputacja organizacji (zasadnie lub nie) nie jest tej materii
najlepsza. Banki nie dysponują zaś informacjami pozwalającymi na dokonanie precyzyjnej oceny
ryzyka; dokonywanie takiej oceny samodzielnie byłoby dla nich po prostu nieopłacalne, biorąc pod
uwagę fakt, że w większości wypadków mówimy o oferowaniu finansowania o niezbyt wysokiej
91 Gumkowska M., Herbst J. „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2006”, Warszawa 2006.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
47
wartości. Na problem ten wskazują też zresztą autorzy zajmujący się tą kwestią92, wskazując
zresztą możliwe rozwiązania: „Jedną z zasadniczych trudności, na jaką napotykają banki,
rozważające finansowanie zwrotne dla NGO, jest brak statystyk, dotyczących rozwoju tego sektora
/.../. Nie byłoby wcale ani postkomunistyczne, ani nierynkowe, gdyby we współczesnej Polsce, gdy
nadziei szuka się w samoorganizacji społeczeństwa, statystyką organizacji pozarządowych zajęło
się państwo”. Z tą drugą tezą autora można naturalnie polemizować, jednak faktem jest, że
zbieranie danych dotyczących wiarygodności powinno być powierzane instytucji wiarygodnej dla
banków. Takimi instytucjami mogą być zaiste instytucje państwowe.
Pewna część organizacji prowadzi też działalność gospodarczą (w 2006 roku było to 8%)
lub dopuszczoną przez ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie tzw. odpłatną
działalność nie dla zysku (15%)93. Grupa organizacji prowadzących działalność gospodarczą
teoretycznie mogłaby ubiegać się o finansowanie, tak jak każdy przedsiębiorca (w świetle prawa są
one wszakże przedsiębiorcami). Takie podejście może jednak prowadzić do mylnych wniosków. W
większości organizacji działalność gospodarcza ma charakter pomocniczy i prawdopodobnie tylko w
niewielu przypadkach przychody z działalności gospodarczej pozwalałyby danej organizacji na
uzyskanie zdolności kredytowej.
Z usług banków korzysta większość organizacji, jednak na ogół organizacje korzystają tylko
z podstawowej oferty bankowej. Szczegółowe dane na ten temat obrazuje poniższe zestawienie.
Tab. 14. Wykorzystywanie przez organizacje pozarządowe produktów finansowych.
Rodzaj usługi Odsetek korzystających organizacji
Rachunek bieżący w banku 84,0%
Przelewy, wpłaty/wypłaty gotówki 68,1%
Zlecenia stałe, polecenia zapłaty 13,0%
Elektroniczne/telefoniczne usługi bankowe 11,2%
Karty bankowe 9,9%
Depozyty/lokaty bankowe 6,5%
Doradztwo 1,6%
Kredyty obrotowe 1,4%
Kredyty inwestycyjne 0,9%
Gwarancje/poręczenia 0,7%
Jednostki funduszy inwestycyjnych 0,7%
Źródło: Gumkowska M., Stowarzyszenie Klon/Jawor „Z jakich usług finansowych korzystają organizacje pozarządowe? Czego potrzebują?”, Prezentacja na Gdańskiej Konferencji Ekonomii Społecznej, oparta na badaniach „Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce 2006”, Gdańsk 2008.
Widać zatem wyraźnie, że odsetek organizacji, korzystających z bankowego finansowania
dłużnego jest bardzo ograniczony. Z kredytów korzysta bowiem nie więcej, niż 2% badanych
organizacji. Wynik ten nie dziwi, w kontekście wymienionych wcześniej problemów. Badania
pokazują też, że ze strony organizacji mamy do czynienia z pewnym niezaspokojonym popytem,
nie jest natomiast jasne, na ile popyt ten mógłby być zaspokojony przez banki (być może
92 Kazimierczyk P. „Współpraca NGO z bankami: wymogi zarządzania ryzykiem a perspektywy rozwoju”, Bank DnB Nord, Warszawa 2008. 93 „Podstawowe fakty...”, op. cit.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
48
oczekiwania organizacji są po prostu nierealistyczne). Z cytowanych badań94 wynika w każdym
razie, że:
• 6,3% organizacji deklaruje, że brakuje im kredytów adekwatnych do potrzeb i możliwości,
a 5,8% oczekiwałoby dostępu do gwarancji lub poręczeń,
• 45% organizacji jest zadowolonych z oferty banku i niczego by w niej nie zmieniało,
• Wśród tych, które chciałyby w ofercie swojego banku coś zmienić najwięcej (ok. 14%
organizacji) oczekiwałoby dostosowanego do specyfiki sektora pakietu usług.
Oferta banków dla organizacji pozarządowych w powszechnej ocenie jest nadal zbyt
ograniczona, dodatkowo zaś brak jest czynników, które wspierałyby banki w jej wzbogacaniu. W
pełni aktualna pozostaje zatem diagnoza zawarta w sporządzonym w 2006 roku tzw. Raporcie
Otwarcia Banku BISE, a dotyczącym współpracy organizacji pozarządowych z bankami i innymi
instytucjami oferującymi finansowanie dłużne: „Wśród czynników, które bez wątpienia wpływają
negatywnie na częstotliwość i intensywność relacji finansowania zwrotnego pomiędzy bankami a
NGO w Polsce, wymienić należy:
• Małe doświadczenie banków w finansowaniu sektora organizacji pozarządowych, wynikające
również z nieznacznej skali finansowania,
• Brak sektorowych baz danych umożliwiających wyznaczanie statystyk ryzyka, np. z
uwzględnieniem różnych obszarów merytorycznych działania organizacji pozarządowych,
• Brak struktur poręczeniowych dla NGO, w tym struktur poręczeń wzajemnych,
• Słabość kapitałowa większości NGO,
• Restrykcje fiskalne prowadzące do opodatkowania czynników wzrostu sektora NGO,
• Słaba znajomość przez kadry zarządzające NGO produktów bankowych – niedostatki służb
finansowo-księgowych95.
Można zatem założyć – do czego powrócimy jeszcze z pewnością w II etapie badania, gdy
formułowane będą propozycje konkretnych działań poprawiających dostęp do finansowania
dłużnego – że w sferze organizacji pozarządowych istnieje znaczne pole do prowadzenia
odpowiednich działań, prowadzących do wzrostu dostępności finansowania ze źródeł zewnętrznych.
Wymaga to jednak konkretnych propozycji, środków finansowych i woli politycznej.
3.2.3. Oferta banków i pozabankowych instytucji finansujących
Mimo ograniczonych środków, jakimi dysponuje znaczna część organizacji, niektóre banki
opracowały specjalne oferty skierowane właśnie do sektora NGO. Dość skromna pozostaje
natomiast oferta pozabankowych instytucji oferujących finansowanie dłużne, skierowana do sektora
pozarządowego.
Praktycznie jedyną wyspecjalizowaną organizacją udzielającą pożyczek organizacjom
pozarządowym jest Polsko-Amerykański Fundusz Pożyczkowy Inicjatyw Obywatelskich (PAFPIO).
Udziela on pożyczek organizacjom pozarządowym oraz inicjatywom nienastawionym na zysk
finansowy96. Oprocentowanie pożyczek z PAFPIO wynosi 15% w skali roku dla pożyczek
standardowych oraz 12% w skali roku dla tzw. euro-pożyczek (spłacanych z grantów finansowych
ze środków Unii Europejskiej). Ponadto przy udzieleniu pożyczki pobierana jest opłata
94 Gumkowska M. „Z jakich usług finansowych korzystają organizacje pozarządowe? Czego potrzebują?, Stowarzyszenie Klon/Jawor, prezentacja wygłoszona na Gdańskiej Konferencji Ekonomii Społecznej, Gdańsk 2008. 95 „Finansowanie zwrotne instytucji ekonomii społecznej w Polsce. Raport otwarcia Banku BISE”. Praca zbiorowa pod redakcją Anny Królikowskiej, Warszawa 2006 96 Informacje z oficjalnej strony funduszu www.pafpio.pl
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
49
administracyjna w wysokości 1% wartości pożyczki. Pożyczki udzielane są na okres do 18 miesięcy.
PAFPIO nie określa minimalnej, ani maksymalnej wartości pożyczki; realnie jednak rzadkością są
pożyczki na kwotę poniżej 10 tysięcy złotych; z drugiej strony najwyższa dotąd udzielona pożyczka
sięgała kwoty 600 tys. zł. Od początku działania (1999 r.) fundusz udzielił pożyczek
ponad 388 organizacjom na kwotę około 68 mln zł. Z terenu Dolnego Śląska z oferty funduszu
skorzystało co najmniej 15 organizacji.
W połowie 2008 roku fundusz miał w swoim portfelu 94 aktywne pożyczki na kwotę 8,5
miliona złotych.
Można założyć, że pożyczek organizacjom pozarządowym udzielają także inne działające w
Polsce fundusze pożyczkowe, wyspecjalizowane w udzielaniu pożyczek przedsiębiorcom. Niestety
brak jest wiarygodnych danych na temat skali tak ukierunkowanej działalności. Podstawowe źródło
informacji, jakim jest wydawany w okresach półrocznych raport Polskiego Stowarzyszenia
Funduszy Pożyczkowych, nie zawiera informacji na temat kategorii osoby prawnej, jaka skorzystała
z pożyczki. Tym niemniej można wskazać kilka funduszy, które dysponują wyspecjalizowaną ofertą
właśnie dla organizacji pozarządowych. Są to:
• Działający na terenie całego kraju (w tym dysponujący oddziałami we Wrocławiu, Legnicy,
Wałbrzychu i Jeleniej Górze) i jednocześnie największy w Polsce fundusz pożyczkowy, czyli
Fundusz Mikro. Główny zakres działania funduszu koncentruje się na udzielaniu pożyczek
mikroprzedsiębiorcom. Jednak, fundusz udziela również pożyczek stowarzyszeniem
powołanym w celu realizacji inwestycji i przedsięwzięć mogących ułatwić życie lokalnym
społecznościom (budowa parkingów, dróg lokalnych, sieci wodociągowych, kanalizacyjnych,
hal targowych, zakup autobusu do przewożenia dzieci do szkoły itp.). Warunkiem
udzielenia pożyczki jest jednak prowadzanie przez potencjalnego beneficjenta pożyczki
działalności gospodarczej.
• Cztery śląskie organizacje pozarządowe - Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości Społecznej
„Być Razem”, Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki, Centrum Rozwoju
Inicjatyw Społecznych i Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej zainicjowały utworzenie
podmiotu, którego zadaniem jest ułatwienie dostępu organizacjom pozarządowym do
zewnętrznych źródeł finansowania zwrotnego (kredytów i pożyczek) i utworzyły w tym celu
spółkę Finansowanie Trzeciego Sektora (F3S Sp. z o.o.). Działania nowopowołanej spółki
skierowane są przede wszystkim do podmiotów ekonomii społecznej, w tym do spółdzielni
socjalnych, organizacji pozarządowych, fundacji. Inicjatywa ta znajduje się jednak w fazie
początkowej, nie rozpoczęto jeszcze działalności pożyczkowej.
Jeśli chodzi o ofertę banków, to niestety w większości sektor bankowy nie postrzega
organizacji pozarządowych jako zbyt interesującego klienta. Jest to dość ciekawe, szczególnie
biorąc pod uwagę, że kwestia relacji między bankami a organizacjami pozarządowymi, także na
gruncie polskim, była przedmiotem licznych opracowań, publikacji, a także wspólnych projektów97.
Niestety, zmiany w ofercie bankowej w tej sferze następują bardzo powoli i zakres tej oferty jest
nadal dość daleki od ideału. Wciąż zasadny jest następujący wniosek, wynikający ze
zrealizowanych w 2006 roku badań dotyczących oferty polskiego sektora bankowego dla organizacji
pozarządowych: „Z przeprowadzonego badania wynika, że zdecydowana większość banków nie
posiada w swojej ofercie konkretnych rozwiązań dla organizacji non-profit. Dla większości banków
jest to zbyt mały i zbyt mało dochodowy segment klientów, by opłacalne było tworzenie specjalnej
97 Zob. na przykład: Bolgert N. „Współpraca organizacji pozarządowej z bankiem”, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, 2003, seria: „Zarządzanie finansami organizacjach pozarządowych”, Zeszyt 7 oraz liczne publikacje powstałe w ramach projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej”, finansowanego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Equal
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
50
oferty”98. Co gorsza, perspektywy też nie są niestety najlepsze: „Większość banków zapowiada
rozwój współpracy z organizacjami pozarządowymi, wzbogacenie i dostosowanie ofert do specyfiki i
potrzeb tego typu instytucji. Należy wspomnieć jednak, że już podczas poprzedniej edycji raportu
część banków składała tego typu obietnice. Można odnieść wrażenie, że deklaracje banków
dotyczące rozwoju współpracy z trzecim sektorem należy traktować bardziej jako zabiegi
marketingowe, służące wzmocnieniu własnego wizerunku, niż jako rzeczywistą próbę wyjścia
naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom tego typu instytucji”99.
Tylko nieliczne banki posiadają w swej ofercie specjalny pakiet produktów dla organizacji
pozarządowych. W szczególności wskazać tutaj należy:
• Bank DnB Nord (dawny BISE). Bank ten posiada najbardziej rozbudowany pakiet,
obejmujący nie tylko prowadzenie rachunku i karty kredytowe, ale także specjalną ofertę
kredytową, na którą składa się oferta zarówno kredytów obrotowych, jak i inwestycyjnych,
a także specjalny „Kredyt europejski” przeznaczony na komplementarne finansowanie
przedsięwzięć objętych unijnymi dotacjami inwestycyjnymi. „Kredyt europejski” oferowany
jest w dwóch formach:
− na inwestycje – kredyt przeznaczony na wydatki związane z zakupem rzeczowych
środków trwałych,
− kredyt z terminarzem spłat – przeznaczony na finansowanie tzw. „projektów
miękkich”. Chodzi tu o granty badawcze oraz granty na projekty szkoleniowe i
edukacyjne.
• Bank Ochrony Środowiska oferujący tzw. „Pakiet dla NGO”.
• Bank Pocztowy, oferujący „Pakiet dla organizacji pożytku publicznego i sektora non-profit”.
Mniej kompleksowe oferty dla organizacji pozarządowych ma też zapewne szereg innych
banków, jak na przykład Bank Polskiej Spółdzielczości, który oferuje kredyty pomostowe na
finansowanie projektów objętych dofinansowaniem ze środków Unii Europejskiej, dostępne dla firm,
ale także dla organizacji pozarządowych: „Kredyt Unia Biznes” przeznaczony na sfinansowanie tej
części kosztów kwalifikowanych, poniesionych w trakcie realizacji projektu, które będą pokryte
dofinansowaniem, udzielonym na podstawie umowy o dofinansowanie oraz „Kredyt Unia Super
Biznes” przeznaczony na sfinansowanie do 85% przewidywanych kosztów realizacji projektu,
obejmujący część pomostową spłacaną z uzyskanego dofinansowania i uzupełniającą spłacaną ze
środków własnych. Prawdopodobnie ofertą dla organizacji pozarządowych dysponują także niektóre
inne banki spółdzielcze. Niestety na ten temat brak jest precyzyjnych danych.
Jak już wspomniano, dość częstą barierą dla organizacji pozarządowych jest też w
przypadku zaciągania pożyczki lub kredytu (bądź też pozyskania znacznego grantu) brak
odpowiednich zabezpieczeń. Organizacje na ogół dysponują tylko bardzo niewielkim majątkiem,
który niesłychanie rzadko może służyć jako zabezpieczenie.
Tymczasem istniejące w Polsce fundusze poręczeniowe bardzo rzadko udzielają poręczeń
organizacjom pozarządowym. Na ten temat brak jest niestety systematycznych danych –
analogicznie jak w przypadku funduszy pożyczkowych, raporty Krajowego Stowarzyszenia
Funduszy Poręczeniowych nie zawierają danych co do rodzaju osoby prawnej, której zostało
udzielone poręczenie. Teoretycznie każda organizacja pozarządowa może otrzymać poręczenie, tak
jak każdy inny przedsiębiorca – można jednak założyć, że przypadki takie są raczej dość rzadkie.
98 „Oferta banków dla organizacji pozarządowych. Raport z badań przeprowadzonych przez portal finansowy Bankier.pl we współpracy z portalem ngo.pl”, Warszawa 2007. 99 „Oferta banków...”, op. cit.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
51
Z posiadanych informacji wynika, że niektóre fundusze poręczeniowe udzielają poręczeń
organizacjom pozarządowym, dzieje się tak jednak wyłącznie sporadycznie. Bariery w
upowszechnieniu takich działań są dwojakiej natury:
• Opisane wcześniej ryzyko, związane z kredytowaniem organizacji pozarządowych (trudna
ocena wiarygodności i jakości zarządzania, ograniczone znaczenie wyników finansowych).
Ryzyko związane z kredytem przenosi się bowiem bezpośrednio na fundusz poręczeniowy:
w przypadku zaprzestania obsługi kredytu bank prędzej, czy później sięgnie po poręczenie
funduszu.
• Bariery natury formalnej. Kapitały funkcjonujących w Polsce funduszy poręczeniowych
prawie w 100% pochodzą ze środków publicznych. W większości wypadków donatorzy
wymagali, aby poręczenia były udzielane wyłącznie małym lub średnim przedsiębiorcom,
bądź też osobom rozpoczynającym działalność gospodarczą. W konsekwencji, regulaminy
operacyjne dokapitalizowanych ze środków publicznych funduszy poręczeniowych w sposób
bardzo rygorystyczny ograniczają krąg ewentualnych beneficjentów poręczeń do sektora
MŚP.
Można założyć, że przy rozwiązaniu problemu oceny ryzyka i znalezieniu środków na
sfinansowanie funduszu poręczeniowego dla organizacji pozarządowych, nie ma przeszkód, aby
takie instytucje zaczęły powstawać, w tym także w województwie dolnośląskim.
3.2.4. Perspektywy zmian
Obszar dostępu organizacji pozarządowych do finansowania zewnętrznego jest
przedmiotem zainteresowania szeregu praktyków sektora NGO oraz polityków. W ostatnim czasie
pojawiło się wiele inicjatyw, które zmierzają do budowania systemu ułatwień w dostępie do
finansowania oraz nowych instrumentów. Do najważniejszych z nich zaliczyć można:
• Utworzenie Funduszu Przedsiębiorczości Społecznej. Fundusz ten, finansowany z wpływów z
podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) ma posłużyć budowaniu kapitałów funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych, które miałyby oferować poręczenia i pożyczki właśnie
sektorowi organizacji pozarządowych100.
• Skorelowane z powyższymi działaniami otwarcie oferty funduszy pożyczkowych i
poręczeniowych na podmioty tzw. ekonomii społecznej. Zmiany takie są zapowiadane w
przyjętym 3 lutego 2009 przez Radę Ministrów programie „Kierunki rozwoju funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych dla małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2009 –
2013”.
• Inicjatywy o charakterze lokalnym i regionalnym, jak na przykład utworzenie Małopolskiego
Funduszu Poręczeń dla ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego przez podmioty
ekonomii społecznej101.
W obecnej chwili trudno jest wyrokować, które z powyższych inicjatyw zakończą się
sukcesem. Na pewno jednak korzystnie należy ocenić fakt ich podejmowania.
100 Pomysł ten opiera się na wprowadzeniu ustawowej możliwości przeznaczania 1% podatku CIT na finansowanie działalności podmiotów ekonomii społecznej funkcjonujących w formie przedsiębiorstwa społecznego. Płatnik CIT miałby prawo samodzielnie wskazać podmiot, któremu chce przekazać 1% podatku CIT lub też przekazać ową kwotę bez wskazywania adresata. Zebrane środki „nie adresowane” byłyby przekazywane na specjalnie utworzony fundusz – Fundusz Przedsiębiorczości Społecznej. Jego zadania polegałyby na wspieraniu funduszy pożyczkowych i poręczeniowych w świadczeniu usług podmiotom ekonomii społecznej prowadzącym działalność gospodarczą. Zob. „Działania Ministra Gospodarki na rzecz stabilności i rozwoju”, Warszawa 2009 (wersja robocza z 22.01.2009 r.), Działanie 4.3., s. 30. 101 Zob. Herbst. I. „Analiza możliwości finansowania podmiotów ekonomii społecznej w Polsce”, Bank DnB Nord, s.23.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
52
3.3. Dostęp do finansowania zewnętrznego przez jednostki samorządu
terytorialnego
3.3.1. Specyfika jednostek samorządu terytorialnego jako instytucji
korzystających z finansowania
Jest poza dyskusją, że obecnie rynek kapitałowy pozostaje otwarty na zaspokajanie potrzeb
finansowych jednostek samorządu terytorialnego, podobnie jak ma to miejsce wobec innych
podmiotów. Po stronie sektora instytucji finansujących brak jest restrykcji regulacyjnych, które w
jakiś szczególny sposób ograniczałyby, czy też dyskryminowały udzielanie finansowania dłużnego
tego typu jednostkom. Na rynku finansowym spotykane są zatem powszechnie jednostki
samorządu terytorialnego, jako instytucje sięgające po finansowanie zewnętrzne o charakterze
zwrotnym (dłużne) – bardzo dobrze uwidaczniają to dane obrazujące kształtowanie się wartości
różnych instrumentów finansowania dłużnego, z których korzysta samorząd terytorialny. Jest to
zjawisko charakterystyczne również dla jednostek samorządu terytorialnego województwa
dolnośląskiego.
W przypadku jednostek samorządu terytorialnego istnieje wiele przesłanek, które
wymagają korzystania ze źródeł finansowania zewnętrznego. Uogólniając, przyczyny zadłużania się
wynikają z konieczności zapewnienia środków na finansowanie wydatków bieżących, związanych z
obowiązkiem wykonywania przypisanych jednostce zadań na rzecz wspólnoty samorządowej, jak i
realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych, przede wszystkim w sferze utrzymania i rozwoju
infrastruktury usług komunalnych. Realia otoczenia, w którym funkcjonują jednostki samorządu
terytorialnego powodują jednocześnie, że ich budżety rzadko kiedy okazują się wystarczające do
samodzielnego finansowania wskazanych powyżej potrzeb i wynikających z nich zadań.
Zachowania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie pozyskiwania finansowania
zewnętrznego są, co do zasady, podobne do zachowań instytucji sfery prywatnej. Jednak biorąc
pod uwagę podmiotowy punkt widzenia, a więc jednostki samorządowej postrzeganej jako klienta
instytucji – dostarczycieli finansowania zewnętrznego, jednostki samorządu terytorialnego
posiadają pozycję szczególną. W tym przypadku, w porównaniu do tradycyjnych podmiotów sfery
prywatnej, mamy do czynienia z wieloma ważnymi odmiennościami, u których podłoża leżą
sprawowane przez samorząd terytorialny funkcje publiczne, społeczne i gospodarcze102. Charakter
tych zadań powoduje, co do zasady, postrzeganie jednostek samorządu terytorialnego jako
podmiotów cechujących się wysoką wiarygodnością i stabilnością działania. Zauważmy, że
gwarantuje on również ciągłość funkcjonowania samorządu terytorialnego. Prowadzi to ostatecznie
do uznawania przez instytucje finansujące jednostek samorządu terytorialnego jak biorców
finansowania, w przypadku których ostateczne ryzyko nie wywiązania się z zaciągniętych
zobowiązań finansowych kształtuje się na znacznie niższym poziomie, niż np. w odniesieniu do
sfery zwykłych podmiotów gospodarczych, poddanych rygorystycznym prawom gospodarki
wolnorynkowej.
Czynniki szczegółowe, które wzmacniają przedstawione wyżej postrzeganie jednostek
samorządu terytorialnego jako partnerów wiarygodnych i stabilnych, to niemożność ogłoszenia
upadłości jednostki103, prowadzenie gospodarki finansowej w oparciu o plany finansowe w postaci
budżetów, jawność finansów publicznych jednostek samorządowych, istniejący i oceniany jako
sprawny system nadzoru nad działaniem samorządu terytorialnego, w tym nadzoru w dziedzinie
102 Woźniak B. „Zasady funkcjonowania i zakres publicznego systemu finansowego” [w:] Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B. „System finansowy w Polsce”, PWN, Warszawa 2004, s. 443-444. 103 Art. 6 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U. z 2003 r., Nr 60, poz. 535 z późn. zm.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
53
jego finansów i gospodarki budżetowej, posiadanie trwałych, powtarzalnych źródeł przychodów,
gwarantowanych przepisami prawa (np. w związku z realizacją zadań zleconych) oraz własnego
majątku, nierzadko o znacznej wartości rynkowej, który może stanowić atrakcyjne zabezpieczenie
dla transakcji pozyskiwania środków finansowych.
Zobowiązania dłużne jednostek samorządu terytorialnego powstawać mogą w wyniku104:
• Zaciągnięcia kredytu w banku lub innej instytucji finansowej upoważnionej do udzielania
kredytów,
• Zaciągnięcia pożyczki w banku lub pożyczki u innego podmiotu (publicznego lub
prywatnego),
• Emisji papierów wartościowych (np. obligacji, weksli, bonów komunalnych itp.),
• Przyjęcia w depozyt od innego podmiotu środków finansowych,
• Powstawania zobowiązań płatniczych w związku z zakupami, które przejściowo są
finansowane przez dostawców towarów i usług,
• Powstania zobowiązań odszkodowawczych na mocy wyroków sądowych lub wynikających z
obowiązków ustawowych,
• Nieregulowanie w terminie obowiązkowych płatności wobec innych podmiotów (np. z tytułu
ubezpieczeń społecznych).
Biorąc pod uwagę przedmiot niniejszego raportu, rozważania dotyczące dostępu do źródeł
finansowania i korzystania z nich przez jednostki samorządu terytorialnego ograniczają się do
pierwszych trzech elementów z zaprezentowanej powyżej listy.
Pomimo powszechnej dostępności wskazanych instrumentów zaspokajania potrzeb
finansowych przez jednostki samorządu terytorialnego, trzeba jednak pamiętać, że mogą one z
nich korzystać z uwzględnieniem rozmaitych regulacji i warunków ograniczających, specyficznych
wyłącznie dla samorządu terytorialnego. Podstawowe z nich obejmują:
• Obowiązek pozyskiwania środków kredytowych przy zastosowaniu procedury postępowania
przetargowego, prowadzącego do wyboru kredytodawcy105,
• Obowiązek uzyskiwania opinii organu nadzorczego o możliwości spłaty zadłużenia przez
jednostkę oraz jej ujawnienia wobec podmiotu zamierzającego udzielić finansowania,
• Obowiązek regulacji zobowiązań dłużnych w określonych częstotliwościach i wymaganych
okresach (np. dotyczący spłaty zadłużenia zaciągniętego na sfinansowanie przejściowego
niedoboru budżetu w tym samym roku, w którym zadłużenie zostało zaciągnięte), a także
• Obowiązek stosowania warunków szczegółowych wpływających na postać produktów
finansowych (np. maksymalny poziom dyskonta obligacji, minimalna częstotliwość obsługi
kosztów zadłużenia, niedopuszczalność kapitalizacji odsetek), oraz
• Obowiązek pozyskiwania środków dłużnych w ramach obowiązujących limitów łącznego
zadłużenia się jednostki samorządowej i wreszcie
• Obowiązek respektowania ograniczeń dotyczących zaciągania finansowania dłużnego w
walutach obcych.
104 Gonet W. „Kredyty, pożyczki, obligacje w gospodarce finansowej samorządu terytorialnego”, Warszawa 2006, s. 82. 105 Polskie regulacje nie narzucają natomiast takiego obowiązku w przypadku pozyskiwania środków finansowych w drodze emisji obligacji.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
54
3.3.2. Obraz korzystania z finansowania zewnętrznego
Podstawowe tytuły zobowiązań dłużnych jednostek samorządu terytorialnego stanowią:
kredyty i pożyczki, wyemitowane papiery wartościowe oraz zobowiązania wymagalne. Szerszego
komentarza wymaga pojemna z punktu widzenia różnorodności instrumentów grupa papierów
wartościowych. Mianowicie w grupie tej, w praktyce polskich jednostek samorządu terytorialnego
dominujące znaczenie posiadają zobowiązania dłużne, których źródłem są obligacje. Inne rodzaje
papierów wartościowych – weksle, czeki, bony komunalne itp. – mają o wiele mniejsze znaczenie.
Przykładowo, w okresie od 1999 do 2004 r.106 udział obligacji w wartości wyemitowanych papierów
wartościowych przez samorząd terytorialny w Polsce kształtował się w granicach od 89,8% do
97,2%. W roku 2004 wartość wyemitowanych papierów wartościowych wyniosła ponad 3 134 mln
zł., w tym obligacji w wysokości prawie 3 000 mln zł. (w 2004 r. udział wartości obligacji w
wyemitowanych papierach wartościowych wyniósł 94,3%). Z kolei najnowsze dane szacunkowe107
dotyczące roku 2008 informują o kształtowaniu się wielkości zadłużenia samorządów terytorialnych
z tytułu emisji obligacji w wysokości około 4,5 mld zł., co oznacza równocześnie wzrost wartości
zadłużenia o ok. 8% w stosunku do roku poprzedniego108.
Poziom zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego w skali całego kraju z tytułu
wykorzystywania instrumentów dłużnych przedstawia zestawienie zawarte w tab. 15109.
Tab. 15. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego w podziale na papiery wartościowe,
kredyty i pożyczki oraz zobowiązania wymagalne.
Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego
I półrocze 2006
I półrocze 2007
I półrocze 2008
3/2 4/3 Wyszczególnienie
w mln zł. w % 1 2 3 4 5 6
Zobowiązania z tytułów dłużnych, w tym:
20 550 23 435 23 623 114,0 108,8
Papiery wartościowe 3 302 3 750 3 394 113,6 90,5
Kredyty i pożyczki 19 969 19 410 20 015 114,4 103,1
Zobowiązania wymagalne 278 271 210 97,3 77,5
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów.
Tab. 16. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego w podziale na papiery wartościowe,
kredyty i pożyczki oraz zobowiązania wymagalne.
Wyszczególnienie I półrocze 2006 I półrocze 2007 I półrocze 2008
Kredyty i pożyczki 84,80% 82,42% 84,99%
Papiery wartościowe 14,02% 15,92% 14,41%
Zobowiązania wymagalne 1,18% 1,15% 0,89%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetów gmin w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów.
106 Gonet W. „Kredyty, pożyczki, obligacje /…/”, op. cit., s. 114. 107 Szacunki agencji ratingowej Fitch Polska. 108 Ostrowska K. „Samorządy odważnie sięgają po obligacje”, Rzeczpospolita, 28.01.2009 r. 109 Zob. „Sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego w I półroczu w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów, Warszawa, październik 2008.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
55
Widoczny trend wzrostu wartości zobowiązań z tytułów dłużnych kontynuowany jest
praktycznie od początku funkcjonowania trójstopniowego podziału administracyjnego kraju. Łączne
zadłużenie z analizowanych tytułów kształtowało się w latach poprzednich jak następuje: (1999)
6 187 mln zł., (2000) 9 377 mln zł., (2001) 12 266 mln zł., (2002) 15 358 mln zł., (2003) 17 277
mln zł., (2004) 19 105 mln zł.110 W prezentowanym okresie zobowiązania z tytułów dłużnych
odnotowały prawie czterokrotny wzrost. Wyjąwszy kształtowanie się poziomu zobowiązań
wymagalnych, w zasadzie równomierny trend wzrostowy dotyczył dwóch pozostałych instrumentów
składowych zobowiązań dłużnych. Tego rodzaju zmiany wskazują wyraźnie na postępujący w
analizowanym okresie wzrost skłonności do zaspokajania potrzeb finansowych przez jednostki
samorządu terytorialnego w oparciu o instrumenty dłużne, pamiętając o podstawowym znaczeniu w
tej grupie kredytów i pożyczek. Oznacza to jednocześnie występowanie stanu odpowiedniej
dostępności instrumentów dłużnych na rynku finansowania (kredyty i pożyczki oraz obligacje). Na
przestrzeni badanego okresu podobne pozostają również zmiany w zakresie zastosowania
instrumentów dłużnych w ramach interesujących nas jednostek samorządu terytorialnego.
Rozkłady te przedstawiają poniższe rysunki (dane dla gmin, powiatów i miast na prawach powiatu).
Rys. 14. Zobowiązania dłużne gmin (w tym wielkość razem) (w mln zł.).
8 8309 189
7 705
0
1 000
2 000
3 000
4 000
5 000
6 000
7 000
8 000
9 000
10 000
I półrocze 2006 I półrocze 2007 I półrocze 2008
Zobowiązania wg. tytułów dłuźnych razem Kredyty i pożyczki Papiery wartościowe Zobowiązania wymagalne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetów gmin w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów.
W przypadku gmin podstawowe znaczenie posiada finansowanie dłużne zaciągane w formie
kredytów i pożyczek. Są to bezdyskusyjnie najpopularniejsze instrumenty pozyskiwania
finansowania zewnętrznego, pomimo występowania wymogu przetargowego trybu wyboru
kredytodawcy.
Tab. 17. Struktura zobowiązań gmin.
Wyszczególnienie I półrocze 2006 I półrocze 2007 I półrocze 2008
Kredyty i pożyczki 85,62% 85,01% 86,16%
Papiery wartościowe 11,73% 13,08% 12,33%
Zobowiązania wymagalne 2,65% 1,87% 1,46%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetów gmin w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów.
110 Gonet W. „Kredyty, pożyczki, obligacje /…/”, op. cit., s. 114.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
56
Rys. 15. Zobowiązania dłużne powiatów (w tym wielkość razem) (w mln zł.).
2 3212 434
1 732
0
500
1 000
1 500
2 000
2 500
3 000
I półrocze 2006 I półrocze 2007 I półrocze 2008
Zobow iązania w g. tytułów dłuźnych razem Kredyty i pożyczki Papiery w artościow e Zobow iązania w ymagalne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetów gmin w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów.
Tab. 18. Struktura zobowiązań powiatów.
Wyszczególnienie I półrocze 2006 I półrocze 2007 I półrocze 2008
Kredyty i pożyczki 78,75% 79,79% 81,14%
Papiery wartościowe 20,90% 19,95% 18,53%
Zobowiązania wymagalne 0,36% 0,28% 0,30%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetów gmin w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów.
W przypadku powiatów podział zobowiązań z tytułów dłużnych na kredyty i pożyczki,
papiery wartościowe oraz zobowiązania wymagalne jest – co do zasady – podobny, jak miało to
miejsce w przypadku gmin. Dominujące znaczenie posiadają kredyty i pożyczki, z wyraźną
tendencją wzrostową wartości i udziału w strukturze tytułów dłużnych. W następnej kolejności
papiery wartościowe (obligacje) – w przypadku powiatów ich udział w strukturze zadłużenia jest
nieco większy niż w gminach i kształtuje się na poziomie ok. 20% (w przypadku gmin 12-13%).
Zdecydowanie mniejsze znaczenie mają natomiast zobowiązania wymagalne, których udział w
przypadku powiatów nie przekracza wielkości 0,4%.
Łączna kwota zobowiązań miast na prawach powiatu w I półroczu w 2008 r. w porównaniu
z I półroczem 2007 r. była niższa o 3,8%. Zobowiązania zmniejszyły się we wszystkich rodzajach
tytułów dłużnych. W I półroczu 2008 r. zobowiązania miast na prawach powiatu wynosiły 10 293
mln zł. i w 83,5% były to zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek. Zobowiązania te w I półroczu
2008 r., w porównaniu do I półrocza 2007 r., zmniejszyły się o 1,2%. Podobnie, jak w dwóch
poprzednich grupach (gminy i powiaty), kredyty i pożyczki stanowią podstawowe źródło
zobowiązań dłużnych miast na prawach powiatów. Przy czym, widoczny jest wyraźnie wzrostowy
udział wartości kredytów i pożyczek w całkowitej wartości zobowiązań dłużnych. Natomiast w
badanej grupie jednostek zmalała wartość zadłużenia z tytułu papierów wartościowych. Prezentacje
tych zjawisk obrazują rys. 16. oraz tab. 19.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
57
Rys. 16. Zobowiązania dłużne miast na prawach powiatu (w tym wielkość razem) (w mln zł.).
10 70210 29310 042
0
2 000
4 000
6 000
8 000
10 000
12 000
I półrocze 2006 I półrocze 2007 I półrocze 2008
Zobow iązania w g. tytułów dłuźnych razem Kredyty i pożyczki Papiery w artościow e Zobow iązania w ymagalne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetów gmin w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów.
Tab. 19. Struktura zobowiązań dłużnych miast na prawach powiatu.
Wyszczególnienie I półrocze 2006 I półrocze 2007 I półrocze 2008
Kredyty i pożyczki 81,08% 81,31% 83,54%
Papiery wartościowe 18,33% 17,80% 15,83%
Zobowiązania wymagalne 0,60% 0,88% 0,62%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetów gmin w latach 2006-2008, Ministerstwo Finansów.
Dane na temat rozkładu wartości zobowiązań dłużnych pomiędzy kredyty i pożyczki,
papiery wartościowe i zobowiązania wymagalne dla jednostek samorządu terytorialnego
województwa dolnośląskiego, w analogicznym układzie jak dla całego kraju, przedstawiają kolejne
tabele (tab. 20. i tab. 21. oraz tabela zbiorcza, prezentująca rozkład w ramach gmin, powiatów i
miast na prawach powiatu – tab. 22.).
Tab. 20. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego woj. dolnośląskiego (łącznie: gminy,
powiaty, miasta na prawach powiatu) (w mln zł.).
Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego
2006 2007 Na koniec III kw. 2008
3/2 4/3 Wyszczególnienie
w mln zł. w % 1 2 3 4 5 6
Zobowiązania z tytułów dłużnych, w tym:
2 077 1 989 2 105 95,8 105,8
Kredyty i pożyczki 1 600 1 488 1 659 93,0 111,5
Papiery wartościowe 443 469 417 106,0 88,9
Zobowiązania inne 34 32 29 95,6 89,7
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Wydziału Informacji, Analiz i Szkoleń, Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
58
Tab. 21. Struktura zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego woj. dolnośląskiego (łącznie:
gminy, powiaty, miasta na prawach powiatu).
Wyszczególnienie 2006 2007 Na koniec III kw. 2008
Kredyty i pożyczki 77,05% 74,79% 78,81%
Papiery wartościowe 21,31% 23,58% 19,81%
Zobowiązania inne 1,64% 1,63% 1,39%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Wydziału Informacji, Analiz i Szkoleń, Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu.
Generalnie rzecz biorąc, ogólny rozkład wielkości zadłużenia jednostek samorządu
terytorialnego województwa dolnośląskiego w podziale na poszczególne rodzaje tytułów dłużnych
pozostaje zgodny z rozkładem rejestrowanym w skali kraju.111 A zatem, występuje dominujące
znaczenie pozyskiwania środków dłużnych przy wykorzystaniu kredytów i pożyczek (przy
odnotowanym na koniec III kwartału 2008 r. wysokim przyroście zobowiązań z tego tytułu w
porównaniu do stanu na koniec 2007 r. – przyrost o 11,5%). Jednak w przypadku województwa
dolnośląskiego udział zobowiązań kredytowych i pożyczkowych w ogólnej wartości zobowiązań z
tytułów dłużnych pozostaje nieco mniejszy, niż przeciętnie w kraju (75-80% województwo wobec
82-85% kraj). Odmienny udział zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek jest wynikiem większego
udziału zadłużenia, dla którego źródłem jest emisja obligacji. W przypadku województwa
dolnośląskiego udział zadłużenia wynikającego z emisji papierów wartościowych (obligacji) jest
wyższy niż przeciętnie w kraju (20-24% województwo, 14-16%).
Tab. 22. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego woj. dolnośląskiego (łącznie: gminy,
powiaty, miasta na prawach powiatu).
2006 2007 Koniec III kw. 2008
Struktura Wyszczególnienie
w mln zł. w %
Gminy
Zobowiązania według tytułów dłużnych razem
1 087 1 079 1 013
Kredyty i pożyczki 847 798 768 77,93% 74,00% 75,74%
Papiery wartościowe 210 252 221 19,31% 23,38% 21,83%
Zobowiązania inne 30 28 25 2,76% 2,62% 2,43%
Powiaty
Zobowiązania według tytułów dłużnych razem
303 341 334
Kredyty i pożyczki 237 267 259 78,25% 78,10% 77,29%
Papiery wartościowe 65 74 76 21,39% 21,59% 22,63%
Zobowiązania inne 1 1 0,3 0,36% 0,31% 0,08%
111 Wnioskowanie to abstrahuje od różnych okresów sprawozdawczych, dla których prezentowane są poszczególne dane. Przyjęto, iż nie wynikają z nich różnice, które uniemożliwiałyby dokonywanie porównań na dość wysokim poziomie ogólności.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
59
Tab. 22. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego woj. dolnośląskiego (łącznie: gminy,
powiaty, miasta na prawach powiatu) (c.d.).
2006 2007 Koniec III kw. 2008
Struktura Wyszczególnienie
w mln zł. w %
Miasta na prawach powiatu
Zobowiązania według tytułów dłużnych razem
687 569 757
Kredyty i pożyczki 517 423 633 75,14% 74,31% 83,58%
Papiery wartościowe 168 143 120 24,44% 25,14% 15,86%
Zobowiązania inne 3 3 4 0,42% 0,55% 0,56%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Wydziału Informacji, Analiz i Szkoleń, Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu.
Przedstawione informacje w odniesieniu do województwa dolnośląskiego również
zaświadczają o dobrej dostępności jednostek samorządu terytorialnego do źródeł finansowania
zewnętrznego. Wniosek ten potwierdzają także dane na temat wykonania budżetów samorządu
terytorialnego, szczególnie w zakresie kształtowania się relacji zadłużenia do wykonanych
dochodów oraz do zadłużenia z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek. Dane na ten temat
przedstawiają dwie kolejne tabele.
Tab. 23. Wykonanie budżetów jednostek samorządu terytorialnego w woj. dolnośląskim według
stanu na koniec III kw. 2008 r.
Dochody Zadłużenie ogółem
plan wykonanie plan wykonanie Wyszczególnienie
w mln zł.
Relacje
1 2 3 4 5 4 / 2 4 / 3 5 /3
Razem 10 305 7 515 2 105 1 659 20% 28% 22%
Powiaty 1 554 1 182 334 259 22% 28% 22%
Miasta na prawach powiatu
3 329 2 436 757 633 23% 31% 26%
Gminy razem,
w tym gminy: 5 423 3 897 1 013 768 19% 26% 20%
Miejskie 2 001 1 464 418 358 21% 29% 24%
Wiejskie 1 481 1 034 229 181 15% 22% 18%
Miejsko-wiejskie 1 941 1 398 367 229 19% 26% 16%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Wydziału Informacji, Analiz i Szkoleń, Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu.
Wielkości udziału zadłużenia w dochodach jednostek samorządu terytorialnego w
województwie dolnośląskim wskazują na wysoki stopień finansowania przy wykorzystaniu
instrumentów dłużnych, w tym przede wszystkim kredytów i pożyczek. Można przewidywać, że
udziały zadłużenia na koniec 2008 r. ukształtują się nawet na poziomie wyższym niż dla roku
poprzedniego.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
60
Tab. 24. Wykonanie budżetów jednostek samorządu terytorialnego w woj. dolnośląskim według
stanu na koniec 2007 r.
Dochody Zadłużenie ogółem
plan wykonanie plan wykonanie Wyszczególnienie
w mln zł.
Relacje
1 2 3 4 5 4 / 2 4 /3 5 / 3
Razem 9 594 9 718 1 989 1 488 21% 20% 15%
Powiaty 1 432 1 412 341 267 24% 24% 19%
Miasta na prawach powiatu
3 202 3 296 569 423 18% 17% 13%
Gminy razem,
w tym gminy: 4 960 5 011 1 079 798 22% 22% 16%
Miejskie 1 896 1 919 479 384 25% 25% 20%
Wiejskie 1 333 1 343 222 178 17% 17% 13%
Miejsko-wiejskie 1 732 1 749 378 236 22% 22% 14%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Wydziału Informacji, Analiz i Szkoleń, Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu.
Prezentowane dane na temat finansowania dłużnego dotyczą okresów bezpośrednio
poprzedzających wystąpienie kryzysu finansowego (2007 r.), a w przypadku roku 2008 (III
kwartał) pokrywają się z wystąpieniem jego fazy początkowej. Oczywiście należy przewidywać, że
perturbacje związane z kryzysem będą musiały odbić się na dostępności finansowania dłużnego
również dla jednostek samorządu terytorialnego112. Skala ewentualnych ograniczeń będzie
prawdopodobnie mniejsza niż w przypadku sfery podmiotów gospodarczych czy kredytowania osób
fizycznych i gospodarstw domowych. Oddziaływać będzie tu mechanizm wywołany specyfiką
postrzegania samorządu terytorialnego jako biorcy finansowania dłużnego, na co zwrócono uwagę
w pkt 3.3.1.
Leasing w praktyce jednostek samorządu terytorialnego
Niekiedy, choć dość rzadko, jednostki samorządu terytorialnego korzystają z instrumentu
finansowania, jakim jest leasing. Z punktu widzenia firm leasingowych są one klientem o dość
niewielkim znaczeniu. W 2007 r. jedynie 2 proc. rynku leasingu w Polsce stanowiły transakcje z
samorządami, zaś aż 98 proc. z takich transakcji dotyczyło leasingu pojazdów (na ogół autobusów)
oraz maszyn związanych z utrzymaniem dróg, wywozem nieczystości itp. Jednocześnie żaden 112 W toku niniejszych badań, w części obejmującej wywiady indywidualne z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego (styczeń 2009 r.) nie ujawniły się jeszcze stanowiska stwierdzające występowanie poważnych w skali symptomów, znamionujących ograniczenie dostępu do finansowania dłużnego jako rezultatu kryzysu finansowego. W tym kontekście interesujące wydaje się ostatnio sformułowane stanowisko jednej z wiodących organizacji pracodawców w Polsce, zaadresowane do rządu, Związku Banków Polskich oraz Komisji Nadzoru Finansowego. W sferze finansowania potrzeb samorządu gospodarczego organizacja ta postuluje by samorządy wszystkich szczebli mogły w przetargach na prowadzenie kont bankowych stawiać warunki w zakresie gotowości banku do finansowania inwestycji na terenie jednostki samorządowej. Oczekuje się też zmian w prawie umożliwiających, w razie wyższej konieczności, zmianę banku bez przeprowadzania przetargu (zob. Sudak I. „Czy banki uduszą polską gospodarkę”, Gazeta Wyborcza, 06.02.2009, s. 24). W jakim stopniu tego rodzaju postulaty będą kształtować najbliższą rzeczywistość, trudno jest w tej chwili wyrokować. Na marginesie warto jednak dodać, że w ramach przeprowadzonych wywiadów indywidualnych z przedstawicielami samorządu terytorialnego, ograniczenia dotyczące przetargowej formy wyboru banku finansującego nie były bynajmniej stawiane jako szczególne utrudnienie w pozyskiwaniu finansowania dłużnego.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
61
samorząd nie korzystał dotąd w Polsce z możliwości finansowania inwestycji środkami
pochodzącymi z leasingu zwrotnego nieruchomości stanowiących majątek samorządu113 (polega to
na tym, że jednostka samorządowa sprzedaje nieruchomość, następnie zaś leasinguje ją od firmy
leasingowej). Można założyć, że ten typ leasingu może nieco zyskać na popularności w momencie
upowszechnienia nowych przepisów o partnerstwie publiczno-prywatnym – znowelizowana ustawa
o partnerstwie publiczno-prywatnym weszła w życie w lutym 2009 roku114.
Niektóre formy leasingu mają, z punktu widzenia samorządów, znaczne zalety. I tak
przykładowo tzw. leasing operacyjny pozabilansowy nie wpływa na zmianę wskaźników zadłużenia
jednostki samorządu terytorialnego, gdyż finansowana leasingiem inwestycja jest traktowana jako
zobowiązanie pozabilansowe115.
Ograniczona popularność bardziej wyrafinowanych konstrukcji transakcji leasingowych
wydaje się być niestety zrozumiała i uzasadniana głównie względami politycznymi. O ile bowiem
leasing np. autobusów miejskich, czy śmieciarek jest mechanizmem, którego zalety są relatywnie
łatwe do zrozumienia, a ponadto powszechnie stosowanym w obrocie gospodarczym, to stopień
skomplikowania idei mechanizmu leasingu zwrotnego powoduje, że znalezienie poparcia dla takiego
mechanizmu finansowania wśród radnych jest zadaniem niebywale trudnym. Takim konstrukcjom
nie sprzyjają też obecne czasy; w sposób naturalny skomplikowane mechanizmy oferowane przez
instytucje finansowe będą nieuchronnie utożsamiane z osławionymi już i skompromitowanymi
opcjami walutowymi.
Można zatem zasadnie stwierdzić, że bariery związane z korzystaniem z leasingu leżą
bardziej po stronie samorządów, niż firm leasingowych. Z drugiej wszakże strony bardzo niewielkie
zainteresowanie bardziej złożonymi formami leasingu może powodować, że oferta firm
leasingowych jest w niewielkim stopniu dostosowana do specyfiki jednostek samorządu
terytorialnego – brak popytu wymusza niewielką podaż.
3.4. Przykładowe rozwiązania instytucjonalne w zakresie dostępu do
finansowania zewnętrznego w krajach europejskich
3.4.1. Sfera przedsiębiorstw
Instytucje ułatwiające przedsiębiorcom dostęp do finansowania dłużnego, czy to poprzez
ograniczanie znaczenia bariery, jaką jest brak zabezpieczeń (fundusze gwarancyjne, w Polsce
zwane poręczeniowymi), czy też instytucje zapewniające finansowanie dłużne alternatywne do
bankowego (fundusze pożyczkowe), są w rozmaitych krajach europejskich dość dobrze rozwinięte,
choć oczywiście mamy do czynienia ze znaczącymi różnicami pomiędzy poszczególnymi krajami.
Dodatkowo na zróżnicowanie to wpływa również różnorodność systemów prawnych oraz rozmaite
podejścia ustawodawcy do stopnia regulacji i nadzoru sprawowanego nad działalnością
pozabankowych instytucji finansowych (w grę wchodzi gama co najmniej następujących rozwiązań:
poddanie ich tradycyjnemu nadzorowi bankowemu / zastosowanie innego typu nadzoru / brak
specjalnego nadzoru).
Generalnie w krajach Unii Europejskiej są obecne bardzo dobrze rozwinięte fundusze
gwarancyjne, znacznie gorzej natomiast wygląda sytuacja sektora funduszy pożyczkowych.
Wielkość i skala operacji wielu funduszy gwarancyjnych znacznie przekracza to z czym mamy do
czynienia w Polsce w odniesieniu do porównywalnych instytucji.
113 Galas P. „Leasing zwrotny szansą dla JST”, Wspólnota, luty 2009. 114 Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym Dz.U. z 2009 r., Nr .19, poz.100. 115 Zob. Krzemiński A. „Leasing dla samorządów” [w:] „Raport specjalny. Pieniądz robi pieniądz /…/” op. cit.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
62
Przykładem może tu być działający we Włoszech, z siedzibą w Turynie, fundusz
gwarancyjny EUROFIDI S.A.116 Jest on największy we Włoszech, pozostaje też jednym z
największych (o ile nie największym) w Europie. Fundusz udziela gwarancji kredytów bankowych i
pożyczek, oferuje także zabezpieczanie transakcji leasingowych. Fundusz działa głownie w
północnych i środkowych Włoszech. W funduszu zatrudnionych jest ok. 230 osób, zaś wartość
aktywnych gwarancji wynosiła na koniec 2007 roku 4,3 miliarda euro. Jest to skala
nieporównywalna do skali działalności polskich regionalnych, czy nawet ponadregionalnych
funduszy poręczeniowych. Przykładowo na koniec 2007 roku cały sektor lokalnych i regionalnych
funduszy poręczeniowych miał w swoim portfelu aktywne poręczenia na kwotę ok. 150 milionów
euro, zatem prawie 30 razy mniej, niż tylko jeden (choć największy) fundusz we Włoszech.
EUROFIDI dysponuje też ratingiem Fitch Ratings (BBB+, stabilny) oraz Standard & Poor's (BBB+,
stabilny). Tymczasem w Polsce nawet państwowy Bank Gospodarstwa Krajowego nie dysponuje
ratingiem uznawanych na świecie agencji.
Fundusze gwarancyjne we Włoszech w pewnym stopniu podlegają nadzorowi bankowemu
(dzięki czemu są bardziej wiarygodne dla banków), korzystają także z krajowych i
międzynarodowych (np. Europejski Fundusz Inwestycyjny) programów regwarancyjnych, dzięki
czemu także zyskują na wiarygodności, a jednocześnie redukują ponoszone przez siebie straty.
W przypadku EUROFIDI źródła kapitału są dość zróżnicowane. Fundusz ten, podobnie jak
większość innych funduszy we Włoszech, ma charakter wzajemny, czyli jego uczestnikami są
przedsiębiorcy uzyskujący gwarancje. Aktualnie fundusz posiada około 35 tysięcy takich
udziałowców, zaś wartość jednego udziału wynosi 150 euro. EUROFIDI korzysta także ze wsparcia
finansowanego z unijnych środków strukturalnych – obecnie o wartości około 1 miliona euro. Jak
już zaznaczyliśmy, EUROFIDI korzysta także z regwarancji (z jednej strony, pozwalających
znacznie zwiększyć jego zdolności gwarancyjne w związku z większą wiarygodnością finansową, z
drugiej zaś, ograniczających ryzyko prowadzonej działalności poręczeniowej). Regwarancji takich
udzielają dwa banki włoskie: Bank Medio Credito Centrale, bank ArtigianCassa oraz Europejski
Fundusz Inwestycyjny.
W Unii Europejskiej dużo słabiej są rozwinięte fundusze pożyczkowe. Pod tym względem
wiele krajów Europy Środkowej, w tym Polska, prezentuje znacząco większy dorobek. Tym
niemniej także w krajach „starej Unii” działają prężne fundusze pożyczkowe. Jednym z nich jest
francuska Association Pour le Droit a l´Initiative Economique (ADIE)117. Organizacja ta działa
w całej Francji (łącznie z jej terytoriami zamorskimi) i oferuje niewielkie pożyczki do kwoty 5 000
euro, przede wszystkim dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą, a także dla już
działających najmniejszych firm. Pożyczki te są oprocentowane wyżej niż kredyty bankowe,
natomiast są skierowane do grup o najwyższym ryzyku z punktu widzenia instytucji finansujących
– ludzi ubogich, słabo wykształconych, mniejszości narodowych. ADIE, podobnie jak pewna grupa
polskich funduszy pożyczkowych, odwołuje się do filozofii mikropożyczkowej. Ocena wniosku o
pożyczkę w minimalnym stopniu opiera się na analizie danych finansowych, w znacznie większym
natomiast na analizie sensowności finansowanego przedsięwzięcia, a także umiejętności i zdolności
osób prowadzących firmę (tzw. zasada „character based lending”). Bardzo często uwzględnia się
również zasadę stopniowalności pożyczanych kwot (tzw. zasada „step lending”), oferując na
początek zawsze niewielką wartościowo pożyczkę, następnie zaś podnosząc jej wielkość (w
przypadku kolejnych pożyczek, udzielanych po spłaceniu wcześniejszych).
116 http://www.eurofidi.biz/index.jsp 117 http://www.adie.org/
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
63
ADIE dysponuje 131 oddziałami. Rocznie udzielają one ok. 13 tysięcy pożyczek118. Źródła
finansowania ADIE są dość zróżnicowane. Jest ona w znaczącym stopniu finansowana ze środków
europejskich, jednak gros środków ma charakter finansowania krajowego: częściowo ze strony
rządu centralnego i samorządów regionalnych, częściowo zaś ze strony sektora prywatnego; warto
zwrócić uwagę na to, że w pewnym stopniu źródłem kapitałów ADIE są banki. Szczególnie ten
ostatni element wymaga podkreślenia – banki te nie tylko działają zgodnie z zasadą solidarności
społecznej, ale także dobrze rozpoznają swoje interesy. Część klientów ADIE (podobnie jak
rozpoczynających działalność gospodarczą klientów innych funduszy pożyczkowych) może bowiem
w przyszłości (o ile ich firmy przetrwają i będą się rozwijać) stać się klientem instytucji bankowych.
3.4.2. Organizacje pozarządowe
Problemy związane z dostępem organizacji pozarządowych do finansowania nie są
naturalnie tylko polską specyfiką. Oczywiście, nawet ograniczając się do krajów Unii Europejskiej,
rola sektora NGO w życiu publicznym, rozwiązania prawne, w tym status organizacji
pozarządowych powodują, że ewentualne porównania mają tylko ograniczoną użyteczność. Trudno
bowiem przenieść konkretne rozwiązanie, czy instytucję w inny kontekst kulturowy, czy prawny. Z
drugiej jednak strony analiza wybranych instytucji, czy stosowanych mechanizmów wsparcia, może
być bardzo użyteczna i odegrać istotną rolę w projektowaniu takich instrumentów w sposób
dostosowany do potrzeb i specyfiki polskich organizacji pozarządowych.
W Wielkiej Brytanii w 2003 roku z inicjatywy rządu powołano FutureBuilders Fund, z
misją ułatwiania organizacjom pozarządowym dostępu do finansowania dłużnego119. Fundusz ten w
latach 2003-2007 był zarządzany przez konsorcjum Charity Bank, Unity Trust Bank, National
Council for Voluntary Organisations (Krajowa Rada Organizacji Pozarządowych) oraz Northern
Rock Foundation. Od 2008 roku fundusz jest zarządzany przez Adventure Capital Fund. Fundusz
dysponuje kapitałem 216 milionów funtów.
Wsparcie jest generalnie przeznaczone dla organizacji pozarządowych, których większość
dochodów pochodzi ze środków publicznych i które ubiegają się o granty/kontrakty na świadczenie
konkretnych usług. Jednocześnie aplikująca organizacja powinna wykazać, że na całość lub też
część projektu, o który się ubiega, nie jest w stanie uzyskać finansowania w banku komercyjnym.
Co interesujące, fundusz nie ma określonego formatu wniosków o finansowanie. Zakres wymaganej
dokumentacji i niezbędnych informacji jest ustalany indywidualnie.
Fundusz oferuje następujące produkty:
• tzw. Full Investment Fund, który udostępnia pożyczki wartości co najmniej 30 tysięcy
funtów, oprocentowane w skali 6% rocznie. Okresy spłaty i ewentualnej karencji mogą być
ustalane indywidualnie. Pożyczka może być udzielona na cele inwestycyjne (zakup lub
remont nieruchomości, zakup sprzętu i wyposażenia), może mieć także charakter tzw.
development capital (kapitał rozwojowy), czyli być przeznaczona na pokrycie kosztów
działania rozwijającej się organizacji, zanim będzie ona w stanie generować dochód.
Pożyczka jest na ogół powiązana z dotacją (minimalna suma pożyczki i dotacji wynosi 50
tysięcy funtów), która z kolei pokrywa koszty działalności, zanim przychody organizacji
osiągną wystarczający poziom. Udzielenie pożyczki jest też połączone z profesjonalnym
doradztwem dotyczącym zarządzania organizacją, w tym zarządzania finansowego,
doradztwem prawnym, w tym dotyczącym kształtu umowy podpisanej z instytucją
publiczną na świadczenie określonych usług.
118 Zob. „Rapport d’activite 2007”, ADIE 2008. 119 http://www.futurebuilders-england.org.uk/ oraz „Investment Plan 2008-2011”, FutureBuilders, 2008.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
64
• Tender Fund, oferujący bezprocentowe pożyczki na okres do 3 lat, o wartości od 3 do 50
tysięcy funtów. Pożyczki są przeznaczone na pokrycie kosztów przygotowania oferty
świadczenia określonych usług publicznych (koszty personelu, doradztwa prawnego i
finansowego itp.). W ramach tego funduszu nie ma już dodatkowego komponentu
grantowego.
• Small Organisation Tender Fund – fundusz dotacyjny, udzielający dotacji do wysokości
15 tysięcy funtów małym organizacjom na przygotowanie oferty świadczenia usług
publicznych.
Fundusz oferuje też gwarancje organizacjom pozarządowym po dość atrakcyjnej cenie, 1%
rocznie.
Z kolei w Niemczech duże wsparcie trzeciemu sektorowi oferuje Bank Gospodarki
Społecznej S.A. (Bank für Sozialwirtschaft AG)120. Bank ten został powołany w 1923 roku jako
Kasa Pomocowa Niemieckich Placówek Socjalnych Pożytku Publicznego121. Akcjonariuszami banku
są rozmaite instytucje zajmujące się pomocą społeczną, takie jak Niemieckie Stowarzyszenie
Caritas, Diakonia (organizacja związana z Kościołem Ewangelickim), czy Niemiecki Czerwony Krzyż.
Bank zatrudnia 270 pracowników i dysponuje 14 oddziałami w całych Niemczech (łącznie ze swą
siedzibą w Kolonii). Posiada także przedstawicielstwo w Brukseli. Bank oferuję kompleksową ofertę
usług bankowych (prowadzenie kont, kredyt, faktoring, leasing) dla organizacji pozarządowych
oraz innych instytucji działających w sferze pomocy i polityki społecznej.
3.4.3. Samorząd terytorialny
Podobnie jak w Polsce, również w innych krajach Unii Europejskiej jednostki samorządu
terytorialnego napotykają bariery budżetowe w zakresie finansowania zadań rozwojowych i
bieżących. Występujące w tym względzie ograniczenia są charakterystyczne dla wszystkich krajów,
niezależnie od poziomu ich rozwoju społeczno-gospodarczego.
Ograniczenia wynikające z poziomu dysponowanych finansów, z jednej strony, powodują
konieczność sięgania po finansowanie zewnętrzne o charakterze dłużnym, z drugiej zaś, jego
wielkość, instrumenty dłużne, warunki spłaty oraz udział wartości zadłużenia w budżetach
podlegają w różnym stopniu regulacjom krajowym122. Co interesujące, na poziomie unijnym nie
wypracowano jak dotąd jednolitych, szczegółowych zasad rządzących kwestiami wykorzystywania
instrumentów dłużnych przez samorząd terytorialny123. Oczywiście w żadnym systemie krajowym
nie jest negowana potrzeba (de facto konieczność) finansowania procesów rozwojowych oraz
potrzeb bieżących w oparciu o finansowanie zewnętrzne. W różny jednak sposób kształtuje się pole
swobody jednostek samorządu terytorialnego do sięgania po i wykorzystywania instrumentów
120 http://www.sozialbank.de/ 121 Zob. na przykład Balon K. „Gospodarka społeczna w Niemczech – wybrane aspekty” Ekonomia Społeczna, Teksty 2006 lub Bölke R. „Warunki rozwoju ekonomii społecznej w Niemczech”, Bank DnB Nord, Warszawa 2007. 122 Regulacje te odnoszą się najczęściej do takich kwestii jak: wielkość zadłużenia jednostki samorządu terytorialnego w stosunku do dochodów i wydatków budżetowych lub inwestycyjnych, określają limity wobec zastosowania niektórych rodzajów instrumentów dłużnych z uwagi na ich okresy zapadalności (długookresowe, krótkookresowe) oraz wielkość, określają akceptowalne kierunki przeznaczenia finansowania dłużnego (inwestycje, wydatki bieżące), regulacji i uruchamiania czynności nadzorczych w związku z wielkością finansowania, a także walut, w których może być pozyskiwane finansowanie. 123 Jedynym przejawem pewnego uniwersalizmu w tym zakresie są postulaty zawarte w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego (Strasburg, 15.10.1985 r.) dotyczące zasad finansowych funkcjonowania społeczności lokalnych. Kwestii tej poświęcony został art. 9 Karty, który stwierdza, m.in., że „8. Dla potrzeb finansowania nakładów inwestycyjnych społeczności lokalne powinny mieć dostęp do krajowego rynku kapitałowego, w granicach określonych prawem”.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
65
dłużnych. W rezultacie, mamy współcześnie w Europie do czynienia ze znaczną różnorodnością
szczegółowych rozwiązań prawnych. Biorąc za kryterium stopień nadzoru, rozwiązania te tworzą
określone kontinuum, począwszy od bardzo rygorystycznych, uzależniających sięganie po
finansowanie dłużne wyłącznie od zgody władz krajowych, aż po rozwiązania niezwykle liberalne,
pozostawiające pełną swobodę decyzyjną w zakresie wykorzystywania finansowania zewnętrznego
organom jednostek samorządu terytorialnego. Generalnie jednak, uprawnione wydaje się
stanowisko, że w poszczególnych krajach europejskich ingerencja regulacyjna w dziedzinie
problematyki zadłużania się przez samorząd terytorialny pozostaje jednak znaczna. Decydujące
znaczenie odgrywa w tym przypadku dążenie do zapewnienia niezakłóconej ciągłości
funkcjonowania samorządu terytorialnego, przede wszystkim z uwagi na jego administracyjne i
społeczno-gospodarcze funkcje, sprawowane zarówno wobec państwa, jak i wspólnoty
samorządowej. Poniżej przedstawiono przykłady dyskutowanych rozwiązań w wybranych krajach
Europejskich.
W Danii jednostki samorządu terytorialnego funkcjonują w ramach dość rygorystycznego
nadzoru finansowego. Nie mogą zaciągać zobowiązań dłużnych inaczej niż na podstawie zgody
rządu, przyjmującej postać dwóch rodzajów zezwoleń. Pierwsze z nich to zezwolenia udzielane
automatyczne. Znajdują one jednak zastosowanie tylko w przypadku finansowania zadań
inwestycyjnych związanych z użytecznością publiczną lub zadań uznawanych w danym czasie przez
administrację centralną za priorytetowe (obecnie np. oszczędność energii, pozyskiwanie energii ze
źródeł odnawialnych). Drugi rodzaj zezwoleń, z punktu widzenia przedmiotu finansowania, ma
charakter ogólny. Są to przyznawane indywidualnie zezwolenia, w oparciu o które pozyskane środki
finansowe mogą służyć realizacji zadań definiowanych samodzielnie przez jednostki samorządowe.
Zezwolenia te są jednak limitowane w dwojaki sposób. Po pierwsze, dla okresów rocznych ustalane
są limity dostępnej wielkości finansowania zewnętrznego, w ramach których jednostki samorządu
terytorialnego składają indywidualne wnioski o zgodę na pozyskanie finansowania. Natomiast drugi
limit ma charakter ogólny i odwołuje się do ogólnej wielkości zadłużenia jednostki samorządu
terytorialnego. Wynosi on 30%. Oznacza to, że ogólne zezwolenia indywidualne są udzielane
jedynie dla jednostek, w przypadku których poziom zadłużenia nie przekracza 30% budżetu
jednostki. W praktyce przydział drugiego rodzaju zezwoleń następuje w drodze negocjacji
prowadzonych pomiędzy jednostką samorządową i rządem. Jak się można domyślać są to
negocjacje trudne i skomplikowane.
Natomiast wiodącą instytucją finansową, oferującą finansowanie dłużne w postaci kredytu
dla jednostek samorządu terytorialnego w Danii jest KommunenKredit124 – instytucja powołana w
1899 r. jako stowarzyszenie duńskich jednostek samorządu terytorialnego (obecnie grupuje
wszystkie jednostki samorządowe w Danii). KommunenKredit jest instytucją non-profit, której
misją jest zapewnianie dostępu do finansowania dłużnego wyłącznie dla jednostek samorządu
terytorialnego w Danii. KommunenKredit posiada rating Standard and Poor’s klasy AAA, stabilny. W
2007 r. wartość portfela udzielonych kredytów wyniosła ponad 12,1 mld euro. W istotę
funkcjonowania KommunenKredit wpleciony jest element wzajemności zobowiązaniowej. Za
zobowiązania finansowe KommunenKredit odpowiadają wszyscy jego członkowie, tj. jednostki
samorządu terytorialnego (poprzez poręczanie jego zobowiązań).
Odmienne regulacje od scharakteryzowanych powyżej spotykamy w przypadku jednostek
samorządu terytorialnego we Włoszech. Stosowane tu rozwiązania są jednocześnie szczególne,
gdyż angażują w działania nadzorcze instytucję bankową –włoski bank centralny. Jednostki
124 Zob. https://www.kommunekredit.dk
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Analiza desk research
66
samorządu terytorialnego mogą wykorzystywać finansowanie dłużne wyłącznie w celu finansowania
zadań inwestycyjnych, przy czym w przypadku finansowania rozwoju określonej infrastruktury dług
może być zaciągany po uzyskaniu uprzedniej zgody banku centralnego. Dotyczy to zarówno
pozyskiwania dostępu do finansowania poprzez zaciąganie kredytów i pożyczek, jak i emisję
obligacji komunalnych, która w przypadku włoskich jednostek samorządu terytorialnego możliwa
jest od stosunkowo niedawna (od 1990 r.). Ponadto, emisja obligacji komunalnych jest zawsze
uzależniona od zgody banku centralnego. Jednocześnie funkcjonują szczegółowe regulacje
dotyczące przeznaczenia środków z emisji obligacji (precyzyjne wskazanie w prospekcie emisyjnym
celu inwestycyjnego) oraz odnoszące się do ustalania okresów wymagalności (okres ten nie może
być krótszy niż 5 lat). Nadal zabroniona jest emisja krótkookresowych papierów dłużnych. Włoski
system finansowania dłużnego zawiera także ogólny limit, wyznaczający poziom maksymalnego
zadłużenia w wysokości 25% dochodów bieżących w roku obrotowym.
We Włoszech mamy również do czynienia z instytucją, która specjalizuje się w
udostępnianiu finansowania. Jest nią, działająca od 1850 r. Cassa Depositi e Prestiti (CDP)125.
Opłacony kapitał akcyjny CDP wynosi 3,5 mld euro. Misja tej instytucji obejmuje wspomaganie
finansowe inwestycji publicznych, w tym przede wszystkim inwestycji komunalnych w obszarze
usług użyteczności publicznej oraz inwestycji o znaczeniu ogólnokrajowym. W połowie 2008 r.
wartość uruchomionych kredytów wyniosła ponad 80,5 mld euro.126
Przykładem najbardziej liberalnych rozwiązań w zakresie finansowania dłużnego jednostek
samorządu terytorialnego są systemy obecne w dwóch krajach skandynawskich: Szwecji i
Finlandii. Tamtejsze jednostki samorządu terytorialnego nie mają żadnych ograniczeń w
korzystaniu z instrumentów dłużnych. Jak pokazuje praktyka tych krajów nie rodzi to żadnych
niekorzystnych konsekwencji dla finansów jednostek samorządowych w tych krajach, w znaczeniu
ich niekontrolowanego i nadmiernego zadłużania się i konsekwencji niemożności regulacji
zaciągniętych zobowiązań. Zatem, widać w tym przypadku pozytywne oddziaływanie innych
czynników niż tylko te o charakterze nadzorczym127. Ostatecznie, zawsze podstawowe znaczenie
odgrywa umiejętność planowania wydatków, doboru odpowiednich instrumentów finansowania oraz
właściwego ich powiązania z dochodami.
Podsumowując, jak twierdzi W. Gonet „na tle obecnych w Europie ograniczeń w zadłużaniu
się samorządu terytorialnego, polskie uregulowania w tym zakresie są dość rygorystyczne. Krajowe
jednostki samorządu terytorialnego mają nie tylko podwójne limity długu, czyli wielkości i obsługi
długu do dochodów, ale poza tym dług ten jest powiązany ze skonsolidowanym długiem
państwowym”128. W innych krajach najczęściej poprzestaje się na ustaleniu jednego limitu. W
Polsce mamy natomiast do czynienia ze stosunkowo liberalnymi regulacjami w zakresie kierunków
przeznaczenia zaciąganego finansowania. W pełni dopuszczalne jest zarówno finansowanie w ten
sposób wydatków inwestycyjnych, jak i wydatków bieżących.
125 Szczegółowy opis historii oraz funkcji i zadań w dziedzinie finansowania inwestycji komunalnych przez CDP przedstawiają: Menale P., Tamisari M. "Cassa Depositi e Prestiti: its local authority lending and Treasury funding roles", Quaderno Monografico no. 11, Cassa Depositi e Prestiti, 2002. 126 Zob. „Condensed Interim Separate Financial Statements at 30 June 2008”, Cassa Depositi e Prestiti, s. 34. 127 Znaczenie może mieć tu dalece odmienny system finansowania, tak co do źródeł wpływów, jak i jego skali, a także głęboko posunięta decentralizacja. Przykładowo, głównym źródłem dochodów jednostek samorządu terytorialnego w Szwecji są podatki lokalne. Z uwagi na fakt, iż w Szwecji władze samorządowe są odpowiedzialne za świadczenie większości usług publicznych, posiadają daleką swobodę w kształtowaniu stawek podatków lokalnych. 60% wpływów do budżetów jednostek szczebla podstawowego stanowią podatki lokalne, w tym 1/3 to podatek dochodowy. 128 Gonet W. „Kredyty, pożyczki, obligacje /…/”, op. cit., s.112.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
67
4. Wyniki badań jakościowych
4.1. Sfera przedsiębiorstw
4.1.1. Opinie przedsiębiorców
W toku niniejszego badania, w grupie przedsiębiorstw, respondentami wywiadów byli
przedstawiciele firm reprezentujących wszystkie segmenty wielkościowe sektora mikro, małych i
średnich przedsiębiorstw. Badane firmy były jednostkami pozostającymi w ustabilizowanej kondycji
ekonomiczno-finansowej, funkcjonującymi na obsługiwanych rynkach od kilku do kilkunastu lat.
W opinii respondentów okres ostatnich trzech – czterech lat przyczynił się do istotnego
rozwoju przedsiębiorstw. Miała na to wpływ przede wszystkim bardzo dobra koniunktura
gospodarcza, pozytywnie odczuwalna zarówno na rynku wewnętrznym, jak i na rynkach
zagranicznych: „/…/ od około 2003 r. odnotowywaliśmy dynamiczny wzrost” /cyt. MŚP129/. W
okresie tym dokonywane były inwestycje, realizowane zarówno pod wpływem korzystnej sytuacji
rynkowej, jak i oczekiwań jej dalszej kontynuacji. Bodźcem przyczyniającym się do podejmowania
inwestycji rozwojowych były również programy unijne, przede wszystkim realizowane w ramach
minionego okresu dystrybucji wsparcia z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej (lata 2004-
2006)130. Podejmowano różnorodne projekty, zarówno o charakterze doradczym, jak i wprost
wspomagające przedsięwzięcia inwestycyjne. W niektórych przypadkach poziom wykorzystywania
wsparcia był rzeczywiście pokaźny: „Korzystaliśmy z czterech programów unijnych. Pierwsze dwa
dotyczyły badania rynków: niemieckiego i francuskiego. Następne były związane z inwestycjami
produkcyjnymi” /cyt. MŚP/. Jeden z badanych respondentów (przedstawiciel mikrofilmy)
poinformował, że dzięki kredytowi oraz odpowiedniemu powiązaniu dotacji unijnej z kredytem (w
czym pomocny okazał się bank udostępniający kredyt) udało mu się utworzyć od podstaw cały
zakład produkcyjny.
Przedstawiona powyżej charakterystyka przedsiębiorstw oraz ich zachowań rynkowych
determinowała również kształtowanie się określonych postaw względem problematyki
finansowania; co do zasady pozostawały one podobne, z nieznacznym zróżnicowaniem w zależności
od wielkości badanej firmy.
W dziedzinie problematyki finansowania w odniesieniu do lat ubiegłych, przedstawiciele
badanych firm nie sygnalizowali występowania specjalnie istotnych problemów z pozyskiwaniem
finansowania zewnętrznego z banków. Stanowisko takie prezentowali zarówno przedstawiciele
przedsiębiorstw często korzystających z kredytów, jak i rzadziej „[czy można powiedzieć, że kredyt
jest dla Was w pełni dostępny?] Teoretycznie tak. Jak dotąd bank nam nigdy nie odmówił /…/
wręcz przeciwnie banki prześcigały się w namawianiu nas na zaciągnięcie finansowania”. Zapewne
powodem tego rodzaju sytuacji była kształtująca się dobra koniunktura rynkowa, pozwalająca
zarówno na generowanie istotnych nadwyżek finansowych („[początkowo] wydawało nam się, że
potrzebujemy środków finansowych, np. przy budowie ostatniej hali, ale ostatecznie
zrealizowaliśmy inwestycję z własnych środków, /…/ mieliśmy własne pieniądze ” /cyt. MŚP/), jak i
– występujące w tych warunkach – generalnie pozytywne nastawienie sektora bankowego do
finansowania działalności obrotowej i inwestycyjnej przedsiębiorstw. Funkcjonujący w warunkach
korzystnej koniunktury przedsiębiorcy, co do zasady, uznawani byli przez instytucje finansujące
129 /cyt. MŚP/ - cytat zaczerpnięty z pogłębionego wywiadu indywidualnego z przedstawicielem mikro, małego lub średniego przedsiębiorstwa. Inne źródła cytatów: /cyt. JST/ - przedstawiciel jednostki samorządu terytorialnego, /cyt. NGO/ - przedstawiciel organizacji pozarządowej, /cyt. FP/ - przedstawiciel funduszu pożyczkowego, /cyt. FPK) – przedstawiciel funduszu poręczeniowego oraz /cyt. Bank/ - przedstawiciel banku. 130 Chodzi tu przede wszystkim o wsparcie pozyskiwane z następujących programów: (i) Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz (ii) Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw”.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
68
jako podmioty wiarygodne, które będą w stanie w pełni i terminowo regulować zaciągnięte
zobowiązania. Część zaciąganych kredytów związana była z równoczesnym pozyskiwaniem
wsparcia z programów unijnych, co stanowiło wyraz wykorzystywania nowych produktów
kredytowych, uwzględniających pozyskiwanie przez przedsiębiorstwa środków z dotacji unijnych. W
przypadku procesów pozyskiwania finansowania zewnętrznego z sektora bankowego, w badanej
grupie nie był podkreślany problem ewentualnego braku zabezpieczeń131 „/…/ od strony
parametrów ekonomiczno-finansowych firma pod każdym względem spełnia wszystkie warunki
[wiarygodnego kredytobiorcy] Nie ma też problemu z zabezpieczeniami” /cyt. MŚP/. Z drugiej
jednak strony niektórzy przedstawiciele firm zwracali uwagę, że – choć generalnie nie dotyczy to
ich sytuacji – to na pewno problemy w dostępie do finansowania odczuwają firmy nowopowstające,
a więc młode podmioty gospodarcze – pozostające we wczesnych fazach cyklu rozwojowego.
Jednocześnie, trudności w dostępie do finansowania tego typu podmiotów wiązano również z
problematyką wspierania innowacyjności. W związku z tym konkludowano, że ewentualne działania
wspierające podejmowane przez władze regionalne powinny być ukierunkowywane właśnie na ten
segment podmiotów. Tym bardziej, jak podkreślano, że ostatnio mówi się wiele o potrzebie
wspierania rozwiązań innowacyjnych, a często jest tak, że to właśnie tego rodzaju rozwiązania
stanowią punkt oparcia nowopowstających przedsiębiorstw. Argumentację tego rodzaju dobrze
odzwierciedla następująca opinia: „[Czy uważacie, biorąc pod uwagę Wasz punkt widzenia, że
władze regionalne powinny być aktywne w dziedzinie ułatwiania dostępu do finansowania?] To jest
dość złożone pytanie. Z jednej strony mamy strategię rozwoju, w której mówi się o tym, że Dolny
Śląsk, będzie szedł w kierunku gospodarki innowacyjnej itd. Z drugiej strony występuje paradoks,
że z pieniędzy, które otrzymał Dolny Śląsk w ramach obecnych programów unijnych, znikoma część
jest przeznaczona na rozwój przemysłów innowacyjnych. Drugi paradoks jest taki, że jeżeli
mówimy w programie, że chcemy rozwijać działalność [gospodarczą - innowacyjną], to musi się to
wiązać ze [wspieraniem] nowych, młodych firm /…/ w tej strategii powinny być zapisy to
potwierdzające. Niby są parki [przemysłowe, naukowo-technologiczne], ale poszło to chyba w złym
kierunku. Nie mam na ten temat zbyt dużo informacji, ale odnoszę wrażenie, że poszło to w złym
kierunku [za bardzo] komercyjnie” /cyt. MŚP/132.
131 Wpływ miała na to zarówno dobra kondycja finansowa przedsiębiorstw, jak i posiadanie przez nie własnego majątku, który bez problemów był zawsze akceptowany jako zabezpieczenie zobowiązań kredytowych. 132 Cytowana opinia nawiązuje do kwestii wspierania procesów innowacyjności. Kontekst innowacyjności dotyczy również kwestii finansowania. Warto więc zauważyć, że zagadnienie innowacyjności znajduje raczej słabe odzwierciedlenie w sferze instrumentów finansowania dłużnego, zarówno jeśli chodzi o sektor bankowy, jak i instytucje pozabankowe, a więc omówione wcześniej fundusze pożyczkowe i poręczeniowe. Jak wykazała ewaluacja „Wpływ realizacji SPO WKP, lata 2004-2006, na poziom innowacyjności polskich przedsiębiorstw” (Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. dla MRR, lipiec 2008), przeprowadzony program kapitalizacji funduszy poręczeniowych i pożyczkowych niestety nie wiązał się i tym samym nie wymusił jakiegokolwiek sprofilowania oferty instytucji pożyczkowych i poręczeniowych pod potrzeby wspierania działalności innowacyjnej przedsiębiorstw – „W ramach Działania 1.2. przy wyborze projektów nie brano pod uwagę kwestii innowacyjności, tak samego projektu, jak i preferowania przez wspierane fundusze klientów innowacyjnych” (zob. „wpływ realizacji SPO WKP /…/” op. cit., s. 5 oraz 29-39 (konkluzja ta dotyczy również funduszy pożyczkowych i poręczeniowych województwa dolnośląskiego, które skorzystały ze wsparcia w dziedzinie kapitalizacji w ramach SPO WKP). Pominięcie problematyki finansowania innowacyjności nie było tylko charakterystyczne dla programu SPO WKP. Inna ewaluacja („Analiza wpływu projektów zrealizowanych w ramach Działania 2.6 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 na wzrost potencjału regionów w sferze innowacji”, Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. dla MRR, grudzień 2008) wykazała z kolei, że w ramach licznych projektów regionalnych dotyczących innowacyjności, niemal z definicji pomijano zagadnienie ułatwiania dostępu do źródeł finansowania zewnętrznego, które umożliwiałyby praktyczną realizację konkretnych przedsięwzięć proinnowacyjnych. Podejście tego rodzaju wskazuje na nie przywiązywanie odpowiedniej rangi do problematyki dostępu podmiotów gospodarczych do kapitału finansowego. Z sytuacją taką mieliśmy do czynienia także w przypadku województwa dolnośląskiego (było ono
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
69
Uwzględniając dobrą kondycję ekonomiczną własnych firm, a w związku z tym
niewystępowanie specjalnych problemów w dziedzinie dostępu do finansowania – powiedzmy o
wymiarze strukturalnym – respondenci skłonni byli akcentować raczej kwestie związane z
przebiegiem procedur i szczegółami technicznymi pozyskiwania finansowania zewnętrznego. W
odpowiedzi na pytanie o kluczowe determinanty wyboru źródeł finansowania dominowały
stanowiska, które dobrze podsumowują następujące wypowiedzi trzech respondentów: „[głównym
czynnikiem decyzyjnym] jest dostępność finansowania w znaczeniu szybkości realizacji procedur
oraz obciążeń z tym związanych. Czasami jest to nawet bardziej istotne niż koszt finansowania.
Często trzeba szybko reagować na zmiany rynkowe” /cyt. MŚP/ oraz „[Co stanowi główną barierę w
korzystaniu przez waszą firmę z finansowania dłużnego?] właściwie nie widzę takich barier, poza
czasem reakcji instytucji finansujących. Najgorszy jest czas oczekiwania” /cyt. MŚP/ oraz – jeśli
chodzi o obciążenia dokumentacyjne – „/…/ za każdym razem powtarza się to samo drobiazgowe
badanie naszej kondycji, ale na podstawie danych historycznych. Jest to bez sensu” /cyt. MŚP/. W
tym kontekście zwracano uwagę na pozytywne efekty współpracy z bankami bardzo dobrze
osadzonymi lokalnie / regionalnie. Mianowicie, jeden z respondentów (przedstawiciel firmy średniej
wielkości) podkreślał pozytywne doświadczenia płynące ze współpracy z lokalnym bankiem
spółdzielczym. W tym przypadku kluczowe znaczenie dla przedsiębiorstwa miała znaczna
elastyczność zachowań banku oraz wynikająca z niej szybkość podejmowania decyzji, znacznie
większa niż wskazywałyby na to jego doświadczenia płynące ze współpracy z dużymi bankami
sieciowymi.
W związku z problematyką procedur i wymogów dokumentacyjnych respondenci zwracali
uwagę na wzajemną konkurencyjność instrumentów finansowania w postaci kredytu i leasingu.
Badane przedsiębiorstwa legitymowały się doświadczeniami w korzystaniu z obu tych
instrumentów. Generalnie wskazywano, że transakcje leasingowe realizowane są szybciej. Ponadto
nie są obciążone skomplikowanymi procedurami weryfikacyjnymi dotyczącymi leasingobiorcy, a
także nie występują większe problemy w obszarze zabezpieczania zobowiązań. Oczywiście,
przedsiębiorcy wskazywali jednak, że nie wszystkie procesy inwestycyjne nadają się do realizacji
przy wykorzystaniu finansowania w drodze leasingu. Najczęściej transakcje leasingowe obejmowały
środki transportu ( „/…/ Jeśli chodzi o flotę [pojazdów] to mamy bardzo dobre doświadczenia we
współpracy z firmami leasingowymi. [W tym przypadku] formalności są bardzo uproszczone” /cyt.
MŚP/) oraz zindywidualizowane urządzenia produkcyjne.
W dziedzinie parametrów produktów finansowych przedstawiciele badanych firm
wskazywali na znaczenie współpracy z bankami, które mogą zaoferować rozległy katalog
produktów. Zdaniem respondentów, jako minimum, powinien on zawsze zawierać ofertę w
dziedzinie finansowania potrzeb inwestycyjnych, finansowania potrzeb obrotowych oraz leasingu.
Natomiast jeśli chodzi o preferowane okresy finansowania, to w przypadku finansowania inwestycji
powinny one oscylować w przedziale od 3 do co najmniej 5 lat.
Prezentowane powyżej opinie dotyczyły okresu przeszłego, sięgającego końca 2008 r. W
związku z powyższym, w toku badań zadawano również pytania co do ewentualnych zmian
przedmiotem tego badania, obok województwa kujawsko-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego). W rezultacie, w rekomendacjach ewaluacyjnych wskazano, że w katalogu działań wspierających należy uwzględnić problematykę dostępu do źródeł finansowania przedsięwzięć innowacyjnych (ułatwianie dostępu do finansowania obcego, zarówno ze źródeł bankowych, jak i instytucji pozabankowych); działania w tym zakresie mogą dotyczyć zarówno wspierania instytucji pozabankowych w dziedzinie ich kapitalizacji, jak i wsparcia pozakapitalizacyjnego (np. tworzenie nowych produktów, partnerstwa w obszarze ułatwiania dostępu do finansowania). Zob. „Analiza wpływu projektów /…/”, op. cit., s. 4. Wydaje się, że wyniki wskazanych ewaluacji w sposób wyraźny wytyczają kierunki pożądanego oddziaływania władz regionalnych, przykładowo w dziedzinie odpowiedniego profilowania wsparcia w ramach regionalnych programów operacyjnych.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
70
prezentowanej sytuacji, które mogą pojawić się (i częściowo są już widoczne) w wyniku
światowego kryzysu finansowego i jego ostatecznego wpływu na dostępność finansowania
zewnętrznego. W tej kwestii interesujące wydają się następujące informacje pozyskane od
respondentów: „[Jak dotąd] kondycja firmy była zawsze dobra. Nie mieliśmy problemów z
przepływami finansowymi. Jeśli chodzi o kontakty z odbiorcami, to w ostatnich trzech latach było
dobrze, [jednak] teraz zaczyna się to pogarszać. Widać, że stopniowo, od września [2008 r.]
dyscyplina płatnicza naszych odbiorców pogarsza się” /cyt. MŚP/; „[Sytuacja firmy była dobra –
odzwierciedlał ją ciągły wzrost – jednak] z odczuwalnym zachwianiem w ciągu dwóch ostatnich
miesięcy ubiegłego roku [koniunkturalnym?] tak. To jest zachwianie związane z psychologicznymi
zmianami w związku z kryzysem” /cyt. MŚP/ oraz „[Czy zauważyliście jakieś zmiany w związku z
kryzysem?] /…/[bankowcy] są wystraszeni i nie bardzo wiedzą co robić /…/” /cyt. MŚP/.
4.1.2. Opinie instytucji finansowych
W grupie instytucji finansowych respondentami wywiadów indywidualnych byli
przedstawiciele trzech typów instytucji funkcjonujących w regionie dolnośląskim, tj.: banków,
pozabankowych funduszy pożyczkowych i funduszy poręczeniowych. Niezależnie od typu instytucji,
dla wszystkich z nich sektor mikro, małych i średnich firm stanowi sektor klientów strategicznych.
Przy czym, w przypadku funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, w przeszłości
dokapitalizowanych w oparciu o środki publiczne, wynika to przede wszystkim z obowiązujących
regulacji, dotyczących zasad angażowania pozyskanego wsparcia133. Dodatkowym czynnikiem jest
zasobność kapitałowa instytucji – jej poziom w sposób automatyczny ukierunkowuje określone
instytucje na ten segment klientów. Inaczej natomiast wygląda sytuacja w przypadku banków,
które samodzielnie segmentują rynek odbiorców swoich usług, wyznaczając przy tym segmenty o
znaczeniu strategicznym134. Z przeprowadzonych wywiadów wynika, że ukierunkowanie oferty
bankowej na sektor mikro, małych i średnich firm wynika z dwóch rodzajów czynników: (i)
dotyczących ryzyka oraz (ii) efektywności finansowej. Bardzo dobrze odzwierciedla to następujące
stanowisko: „[Sektor MŚP] to kluczowa grupa klientów naszego banku. [Grupie tej] oferowane są
wszystkie narzędzia finansowania: kredyt obrotowy, inwestycyjny, w rachunku, leasing, factoring.
W związku z sytuacją na rynku ta grupa staje się obecnie jeszcze ważniejsza. Bank będzie udzielał
coraz większej liczby kredytów [firmom sektora MŚP], a coraz mniej dużym, gdyż [koncentracja na
sektorze MŚP] prowadzi do minimalizacji ryzyka oraz maksymalizacji zysków [co wynika z dużej
liczebności i częstotliwości transakcji finansowania] /…/” /cyt. Bank/. Respondenci wszystkich
instytucji podkreślali jednocześnie, że pozytywne kształtowanie się koniunktury gospodarczej w
ostatnim czasie oraz wynikające z tego faktu możliwości rozwojowe podmiotów gospodarczych
spowodowały istotne ograniczenie tradycyjnej niechęci do zadłużania się: „Firmy coraz częściej
chcą się zadłużać /…/ te, które wzięły kredyt, przeważnie przychodzą po kolejny, większy /…/” /cyt.
Bank/ oraz „/…/ Nasz fundusz z każdym rokiem udziela większej liczby pożyczek. Trafia do nas
coraz więcej klientów. Wcześniej działalność pożyczkowa funduszu obsługiwana była przez dwie
osoby, dzisiaj robi to już sześć osób. Kiedyś udzielaliśmy 500 tys. zł. pożyczek rocznie, obecnie jest
to ponad 6 mln zł. /…/ tak było przynajmniej w ubiegłym roku” /cyt. FP/. Jednocześnie panuje
powszechne przekonanie, że w ostatnich latach doszło do bardzo znacznego wzrostu dostępności
instrumentów finansowania dla przedsiębiorców, w tym przede wszystkim w sektorze bankowym, a
więc wciąż podstawowym źródle finansowania potrzeb związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej: „[Czy w ostatnim czasie zwiększyła się, czy też zmniejszyła dostępność kredytów na
133 Przykładowo wsparcie w dziedzinie kapitalizacji dystrybuowane w ramach SPO WKP oznaczone było rygorem jego wykorzystywania na rzecz wyłącznie sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. 134 Przeprowadzone badanie desk research wykazało, że w rzeczywistości głównym odbiorcą usług funduszy pożyczkowych (również funduszy poręczeniowych) jest przede wszystkim kategoria przedsiębiorców mikro.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
71
cele gospodarcze?] Zwiększyła się [zdecydowanie]. Tak naprawdę zwiększyła się, gdyż banki
poluzowały [tradycyjnie formułowane] wymogi. Patrząc z perspektywy ostatnich 4 lat, to u nas w
bankach bardzo dużo się zmieniło [na korzyść]]” /cyt. FPK/. Zdaniem przedstawicieli funduszy
poręczeniowych o zmienionym podejściu banków najlepiej zaświadczała liberalizacja polityki w
dziedzinie zabezpieczeń. Częstymi były przypadki akceptacji poręczeń funduszy, obejmujących
maksymalnie 70% wartości kapitału kredytu, jako jedynego zabezpieczenia. Co do zasady,
podejście tego rodzaju należy uznać za prawidłowe, jednakże wydaje się, że miało one charakter
„chwilowy”. Obecnie, konsekwencje kryzysu finansowego powodują odmienne zachowania, a więc
wprowadzanie znacznych zaostrzeń w dziedzinie operacji kredytowych, w tym w obszarze
wymaganej, minimalnej wartości zabezpieczeń: „W tej chwili sytuacja dynamicznie zmienia się /…/
wycofujemy się /…/ wracamy do stanu, w którym zabezpieczenia będą obejmować co najmniej
100% wartości finansowania, nie tylko kredytu, ale i odsetek /…/” /cyt. FPK/. Jednak, niektórzy
respondenci (przedstawiciele funduszy pożyczkowych i poręczeniowych) zwracali również uwagę na
fakt, że dostępność finansowania, choć generalnie w ostatnim czasie rosnąca, to jednak nadal
pozostaje w województwie dolnośląskim istotnie zróżnicowana terytorialnie: „[Dostępność do
finansowania] jest duża, jednak przede wszystkim, jeśli chodzi o większe centra, aglomeracje.
Natomiast, jeśli popatrzymy na mniejsze miejscowości, to na pewno wciąż pozostaje
niewystarczająca” /cyt. FP/. Kwestia dostępności różnicuje się również w zależności od stadium
rozwojowego przedsiębiorcy. Dlatego też, niejako z oczywistych względów, największe ograniczenia
w dostępie do finansowania dotyczą nowopowstających firm, które okazują się mało wiarygodnymi
klientami nie tylko dla banków, ale nawet dla niektórych pozabankowych funduszy pożyczkowych
(„Wykluczamy wszystkie przedsiębiorstwa, które nie działają dłużej niż trzy miesiące na rynku”
/cyt. FP/). Z kolei niektóre fundusze pożyczkowe są jednak skłonne finansować potrzeby tego
rodzaju firm, starając się wypełniać w ten sposób (przynajmniej częściowo) istniejącą lukę:
„[Beneficjentami naszego funduszu] są mikro i mali przedsiębiorcy oraz osoby dopiero podejmujące
działalność gospodarczą, z tym, że muszą zarejestrować firmę” /cyt. FP/ oraz „/…/ Przychodzą i
pytają, czy jeśli osoba prowadzi działalność krótki czas, np. miesiąc, to czy może wziąć pożyczkę
/…/ [w naszym funduszu] może dzisiaj zarejestrować firmę i przyjść po pożyczkę” /cyt. FP/, a także
„/…/ Jeśli powrócimy do tej grupy klientów, która powinna nas bardzo interesować, czyli tzw.
starterów, to oni nie są klientami dla banku. I nie będą. [Dla nich] jedyną szansę pożyczenia
pieniędzy stwarzają fundusze pożyczkowe. I tutaj nie ma co się czarować. To jest najbardziej
ryzykowna grupa klientów” /cyt. FP/. Prezentowane stanowiska precyzyjnie wskazują obszary
ewentualnej interwencji ze strony władz publicznych, w tym szczebla regionalnego. Przypomnijmy,
że sygnalizowany tu problem został ujawniony również w toku wywiadów z przedstawicielami sfery
przedsiębiorstw, w tym w ważnym kontekście wspierania działalności innowacyjnej.
Przedstawiciele banków zdają sobie sprawę, że podłożem znacznej części krytyki co do
utrudnionego dostępu do finansowania jest swoista depersonalizacja usług bankowych, często
wynikająca z nadmiernej formalizacji działalności bankowej. Dlatego też podejmowane są działania,
które mają zapewnić jak najbliższą współpracę z klientami – kredytobiorcami. Staje się to tym
ważniejsze obecnie, a więc w sytuacji zaostrzania warunków finansowania. Dobrze oddaje tego
rodzaju podejście następujące stanowisko jednego z respondentów: „/…/ Po pierwsze stosunek do
klienta. Bank ma plan stać się maksymalnie przyjaznym dla klienta. Kluczowe znaczenia ma praca
z klientem, a nie z dokumentami” /cyt. Bank/, co tradycyjnie jest bardziej charakterystyczne dla
instytucji pozabankowych, np. funduszy pożyczkowych: „Stworzyliśmy kilka punktów obsługi
klienta. Nie jest ich dużo, ale kilka jest. Tam są osoby [przez nas przeszkolone], które pomagają w
przygotowaniu dokumentów, jest [dostępne] doradztwo. Klient nie jest pozostawiony sam sobie.
Można powiedzieć, że ma tzw. anioła, opiekuna. Wiadomo, są klienci lepsi i gorsi. Natomiast w
funduszach pożyczkowych jest [jednak] coś takiego, że pomimo niskiego kapitału w stosunku do
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
72
banków, potrafiły znaleźć tą swoją grupę klientów. I cieszy, że ta grupa klientów, z roku na rok,
przynajmniej w naszym funduszu jest coraz większa” /cyt. FP/.
W toku wywiadów respondenci wyrażali również stanowiska na temat wielkości
poszukiwanego na rynku finansowania. Dotyczyło to głównie przedstawicieli dokapitalizowanych środkami publicznymi funduszy pożyczkowych, które cały czas obowiązują limity dotyczące
maksymalnej wielkości udzielanego finansowania (ze środków dokapitalizowania): „Udzielamy
pożyczek w maksymalnej kwocie 120 tys. zł. [jednak] przydałoby się coś zrobić z tą maksymalną
kwotą i ewentualnie zwiększyć ją do wartości 200-300 tys. zł. /…/ wszyscy mamy świadomość, że
dzisiaj przeprowadzenie inwestycji, zwłaszcza w zakresie innowacyjności /…/ [wymaga znacznie
większych nakładów]” /cyt. FP/. Niemniej, kwestia wielkości oferowanych instrumentów
finansowania ma również znaczenie w przypadku funduszy poręczeniowych „[Dominujące znaczenie
ma potencjał finansowy], bo oznacza on wygodę współpracy banku [z funduszem], szczególnie,
jeżeli bank posiada spektrum zabezpieczenia transakcji w granicach od 0 do 700 tys. zł., załóżmy”
/cyt. FPK oraz „/…/ zaczynaliśmy 8 lat temu od poręczenia w wysokości 40 tys. zł. Wtedy nikt nie
chciał z nami rozmawiać, dzisiaj [po dokapitalizowaniu] już jest łatwiej; [udało się] podpisać
umowy o współpracy z rzeczywiście dużymi bankami sieciowymi, PKO S.A., czy PKO BP, na
przykład” /cyt. FPK/.
Przedstawiciele badanych instytucji finansowych zwracali również uwagę na różnorodne
symptomy pogarszającej się sytuacji gospodarczej. Zmiany w tym zakresie stają się stopniowo
bardzo wyraźne. Dotyczy to przede wszystkim polityki kredytowej banków. Pogarszająca się
sytuacja przejawia się również w odmiennych zachowaniach przedsiębiorców: „/…/ Zapowiedzi
kryzysu są już widoczne. Firmy są ostrożniejsze, jeśli chodzi o inwestowanie. Ja obserwuję to
zjawisko poprzez pryzmat konkretnych klientów, którzy wstrzymują inwestycje, na rok, dwa, wolą
poczekać” /cyt. FPK/ oraz „/…/ Jeśli chodzi o początek roku 2008 to większość przedsiębiorców
nastawiona była na zakupy inwestycyjne. Ta tendencja uległa zmianie z końcem ubiegłego roku,
gdy przedsiębiorcy zaczęli bardziej poszukiwać środków obrotowych. Świadczy to o sytuacji
powstających prawdopodobnie zatorów płatniczych” /cyt. FP/; jednak z drugiej strony „Dużo się
mówi w Polsce o kryzysie, ale w sumie jest to sytuacja normalna – sinusoida rozwoju
gospodarczego – raz jest lepiej, raz jest gorzej. Ja w tym momencie nie chciałbym oceniać, nie
mam jeszcze wystarczających informacji, mógłbym powiedzieć nieprawdę” /cyt. FP/.
Na koniec warto jeszcze wskazać na obszar (problematykę) współpracy pomiędzy lokalnymi
/ regionalnymi instytucjami finansowymi w województwie dolnośląskim, jak dotąd – zdaniem
respondentów – niewystarczająco eksploatowany. Chodzi to przede wszystkim o współpracę
pomiędzy funduszami pożyczkowymi oraz poręczeniowymi, która umożliwiałaby dalszy rozwój
działalności tych instytucji (m.in. w segmentach ryzykownych klientów, co mogłoby prowadzić np.
do zapewnienia szerszych źródeł finansowania dla nowych przedsięwzięć gospodarczych):
„Wracając jeszcze do funduszy poręczeniowych. Mamy podpisane dwie umowy, natomiast nie
mamy umowy z największym funduszem. I tutaj powinien to spinać Urząd Marszałkowski, który
jest współzałożycielem niektórych funduszy” /cyt. FP/. Funkcjonowanie prawidłowych relacji
współpracy na linii instytucja finansująca – poręczyciel finansowania, jest szczególnie istotne, gdyż
stanowi o występowaniu na poziomie regionalnym kompleksowego systemu wspomagania
przedsiębiorców w dostępie do źródeł finansowania. Co więcej, w dobrze ukształtowanym systemie,
w sferze finansowania, współpraca powinna obejmować wszystkie trzy rodzaje instytucji tj.:
fundusze pożyczkowe, fundusze poręczeniowe oraz banki. Relacje współpracy powinny dotyczyć nie
tylko instytucji zapewniających bezpośredni dostęp do finansowania i zabezpieczycieli (fundusze
pożyczkowe i banki – korzystające z poręczeń funduszy poręczeniowych), ale także samych
funduszy pożyczkowych i sektora bankowego (w sferze kształtowania przez fundusze pożyczkowe
bazy klientów dla banków – np. jako rezultat udostępniania finansowania zewnętrznego dla
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
73
podmiotów podejmujących po raz pierwszy działalność gospodarczą, z czasem najprawdopodobniej
stających się klientami sektora bankowego135). W świetle przedstawionej wcześniej opinii
przedstawiciela jednego z funduszy pożyczkowych oczywistym jest, iż wspomaganie tego rodzaju
współpracy w wymiarze regionalnym może stanowić obszar interwencji władz regionalnych, tym
bardziej, że samorząd województwa dolnośląskiego występuje jako udziałowiec niektórych
funduszy, zarówno pożyczkowych, jaki i poręczeniowych.
4.2. Organizacje pozarządowe
4.2.1. Opinie przedstawicieli organizacji pozarządowych
Generalnie rzecz biorąc, badane organizacje pozarządowe potwierdzały, że problem
dostępu do finansowania jest dla nich problemem bardzo poważnym. Koncentrowano się przy tym
na następujących kwestiach:
• W przypadku projektów pomocowych finansowanych z Funduszy Strukturalnych o wartości
powyżej 1 mln zł. wymagane jest przeważnie twarde zabezpieczenie wykonania projektu.
Wobec braku majątku większości organizacji takim zabezpieczeniem musi być przeważnie
gwarancja bankowa. Niestety nie jest ona dostępna dla każdej organizacji (gwarancję taką
trzeba na ogół odpowiednio zabezpieczyć). Ponadto problemem są wysokie koszty związane
z jej udzieleniem. Jednocześnie jednak koszty te mogą być na ogół kosztami
kwalifikowanymi projektu. Niestety wiele organizacji nie dysponuje środkami na zapłatę za
wystawioną gwarancję; pieniądze z projektu nie zostaną zaś przekazane, zanim Instytucja
Zarządzająca nie otrzyma zabezpieczenia. Powstaje zatem klasyczna kwadratura koła.
Problem ten można rozwiązać (choć mogą z tym być związane rozmaite problemy
formalne) – wymagałoby to jednak współdziałania jakiejś instytucji publicznej, na przykład
Urzędu Marszałkowskiego. Sytuacje tą prezentuje następujące stanowisko przedstawiciela
jednej z organizacji pozarządowych województwa dolnośląskiego: „Od miliona musi być
twarde zabezpieczenie i żeby je otrzymać musieliśmy wpłacić 30 tysięcy złotych. Jeśli to nie
zostanie zmienione, może to stanowić problem dla małych organizacji /…/ chodzi tu o
znalezienie pieniędzy lub przekonanie banku, aby wydał gwarancję bankową bez
otrzymania pieniędzy. [A jak by pan widział rozwiązanie tego problemu?] Być może jakiś
system poręczeń urzędu marszałkowskiego, czyli np. bank otrzymywałby z urzędu
poręczenie ważne miesiąc, że jeżeli do tego czasu nie wpłyną pieniądze z konta projektu,
jako zapłata za gwarancję to urząd ponosi [ten koszt]. Chyba, że zostanie podwyższony
próg do 4 milionów”136 /cyt. NGO/.
• Problemem bywa też zapewnienie wkładu własnego. Wiele organizacji działa „od projektu
do projektu” i nie posiada wystarczających środków na pokrycie obligatoryjnego wkładu
własnego. Korzystnie pod tym kątem jest natomiast oceniana inicjatywa Miasta Wrocławia,
które na projekty w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki oferowało pieniądze na wkład
własny „Inicjatywa „Equal” tego [wkładu własnego] nie wymagała. Miasto dało możliwość
wkładów własnych w projektach unijnych PO KL /…/ z miastem podpisuje się umowę o
partnerstwie i miasto gwarantuje, że 10 % wartości projektu będzie wpłacać. /.../
135 Przykład tego rodzaju współpracy zaprezentowano w rozdziale poprzednim. Przypomnijmy, dotyczył on francuskiej organizacji pożyczkowej ADIE i pozyskiwania przez nią kapitałów na prowadzenie działalności pożyczkowej wobec grupy najbardziej ryzykownych klientów. W tym przypadku, kapitalizacji zapewnianej przez sektor bankowy towarzyszą oczywiście dalsze, szczegółowe ustalenia co do sposobów wykorzystania otrzymanego kapitału (np. w zakresie segmentów obsługiwanych klientów, kształtu produktów pożyczkowych, świadczenia dodatkowych usług pozafinansowych – doradczych, szkoleniowych). 136 Próg wartości projektu, do wysokości którego nie jest wymagane zabezpieczenie.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
74
Generalnie istnieje problem, skąd wziąć te 10%, gdy organizacja nie posiada
wystarczającego majątku” /cyt. NGO/.
• Jak wskazywaliśmy na to wcześniej, poważnym problemem dla wielu organizacji jest
kwestia zabezpieczenia finansowania dłużnego. Majątek, którymi dysponują jest na ogół
minimalny i nie jest wystarczający by służyć jako efektywne zabezpieczenie. Nawet jeśli
organizacja użytkuje jakiś lokal, czy nieruchomość, to przeważnie nie są one jej własnością
i stąd nie mogą służyć jako zabezpieczenie kredytu, czy pożyczki. Problem natomiast
pozostaje poważny, odzwierciedla go kolejna opinia: „[Czy Państwo korzystali kiedykolwiek
z kredytu, czyli z finansowania zewnętrznego?] - Nie. Korzystaliśmy z mojej karty
kredytowej jak była potrzeba. Ponieważ w banku, gdzie mieliśmy do tej pory konto, nie
byliśmy w stanie przejść tego elementu [procedury udzielania] kredytu [związanej z]
zabezpieczeniami, w związku z tym zmieniliśmy bank. W tej chwili jesteśmy w [innym
banku], mamy dużą zdolność kredytową i dwie opcje kredytowe są dla nas możliwe –
kredyt odnawialny, z którym nie ma absolutnie żadnego problemu, i rozmawiamy też o
kredycie inwestycyjnym i tu się pojawia oczywiście problem zabezpieczenia. O ile przy
kredycie odnawialnym zabezpieczeniem są nasze umowy, o tyle przy kredycie
inwestycyjnym to mamy duży obiekt /.../ i tam potrzebujemy pieniędzy, ale nie jesteśmy
właścicielami tego obiektu, więc nie możemy ustanowić hipoteki” /cyt. NGO/.
Taka sytuacja powoduje, że silniejsze organizacje zaczynają myśleć o stworzeniu jakiegoś
systemu, który ułatwiałby organizacjom pozarządowym uzyskanie zabezpieczeń,
pozwalających na zaciągnięcie kredytu. „Mam nadzieję, że stworzymy system poręczeń i
rozmawiamy o tym z Ministerstwem Pracy i Polityki Socjalnej. Mam nadzieję, że będzie
pilotaż na Dolnym Śląsku, rozmawiamy w układzie kilku województw m.in. z Górnym
Śląskiem, Mazowieckim i Małopolską. Część banków nas lubi i nas zna, ale mają oni swoje
wytyczne, czyli muszą zabezpieczać te działania i my często nie jesteśmy w stanie spełnić
tych wymogów. Wygląda na to, że innej drogi nie ma i taki fundusz, w tym roku mam
nadzieję, powstanie” /cyt. NGO/. Jak już pisaliśmy, działające w Polsce (a więc i na Dolnym
Śląsku) fundusze, poza zupełnie incydentalnymi sytuacjami, takich możliwości nie oferują.
Dlatego też w II fazie projektu, w ramach którego powstaje niniejszy raport, warto będzie
opracować sposób skorelowania działań w tym obszarze, podejmowanych przez organizacje
pozarządowe oraz władze regionalne i lokalne.
• Bardzo poważnym problemem dla wielu organizacji pozarządowych pozostaje też problem
utrzymania płynności finansowej. Problem ten ma dwa aspekty. Jednym jest wspomniane
już oparcie działania wielu organizacji o środki, jakie otrzymują w ramach realizowanych
projektów i dość ograniczone wpływy ze źródeł „pozaprojektowych”. W takich sytuacjach
bowiem, w okresach pomiędzy projektami, organizacje przeżywają poważne problemy.
Problem ten wykracza poza obszar niniejszego raportu i jest powiązany z systemem (lub
też – w zależności od punktu widzenia – brakiem systemu) finansowania organizacji
pozarządowych w Polsce. Problem ten sygnalizowany jest zatem dla zapewnienia
kompletności obrazu.
Kwestią natomiast silnie powiązaną z dostępem do finansowania są problemy w utrzymaniu
płynności finansowej w trakcie realizacji projektu, związane z systemem finansowania.
Można tutaj wskazać szeroką gamę kwestii powodujących powstanie takich problemów.
Systemy finansowania wydają się bowiem bardziej dostosowane do specyfiki samorządów,
czy też przedsiębiorców (choć nie do końca, o czym piszemy w innych częściach niniejszego
raportu), jako jednostek bardziej zasobnych, niż organizacji pozarządowych. Zarówno
bowiem samorządy, jak i przedsiębiorcy, częściej, niż NGO dysponują wolnymi środkami
finansowymi, mają też – szczególnie samorządy – istotnie łatwiejszy dostęp do
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
75
finansowania dłużnego (wyższa wiarygodność, w zasadzie brak problemów z
zabezpieczeniami). Tymczasem warunki finansowania określone w odpowiednich umowach,
czy to z instytucjami na poziomie centralnym, czy to regionalnym, zakładają na ogół
pośrednio konieczność posiadania wolnych środków finansowych do pokrywania bieżących
wydatków projektu. W niektórych programach odeszło się od wykorzystywania mechanizmu
zaliczkowania. Czas przekazywania środków określony w umowach jest też taki, że albo
organizacja z własnych środków reguluje najbardziej pilne rachunki albo też pozostają one
przez dłuższy czas nieopłacone co – z oczywistych powodów – prowadzi do powstania
rozmaitych, niekorzystnych napięć. Dodatkowo terminy umowne nie zawsze są
przestrzegane. „Gdyby administracja dotrzymywała słowa zapisanego w umowach i trochę
sprawniej działała, czyli np. skróciła okres pomiędzy transzami z 60 dni do 30 dni, to już
wtedy byłoby całkiem inaczej. Uważam, że to na poziomie sprawności administracji
powinno się coś polepszyć i wcale nie trzeba [byłoby żadnych] instrumentów finansowych”
/cyt. NGO/. W przypadku wielu organizacji tego rodzaju opóźnienia płatności prowadzą do
powstawania często poważnych problemów, a skala zaległych, nieregulowanych zobowiązań
– szczególnie w przypadku większych organizacji – potrafi być bardzo znaczna. Potwierdza
to opinia respondenta: „W zeszłym roku były momenty, że byłem winny ludziom 800
tysięcy. Działa tutaj reputacja, zespół przez 2-3 miesiące nie bierze wynagrodzeń i jakoś
sobie radzimy, ale nie jest łatwo” /cyt. NGO/.
• Interesującym obszarem, dotyczącym może w mniejszym stopniu dostępu do finansowania,
a w większym instrumentów finansowych sensu stricto, jest kwestia ryzyka kursowego,
ponoszonego przez organizacje korzystające ze wsparcia opartego o inne waluty niż złoty
polski, bądź też pozyskujące środki w złotówkach, natomiast ponoszące koszty w walutach
obcych. Problem ten obecnie prawdopodobnie traci na znaczeniu, bywa jednak jeszcze
zauważalny. Apogeum osiągnął on w czasach realizacji projektów finansowanych ze
środków programu Phare, gdy rozliczenia były oparte o kurs euro. Nadal jednak dla
niektórych organizacji kwestia ta ma istotne znaczenie „Jeżeli teraz pozyskamy projekty po
kursie 4,20, to dostaniemy pierwszą ratę po tym kursie, a następne dostaniemy po niższym
kursie, to będzie element rozliczenia, bo rozliczamy się po kursie pierwszej raty. Czyli
pokrycie strat może okazać się czymś, co może nas nawet kiedyś zabić. W zeszłym roku
mieliśmy ok. 10 000 zł. strat na kursach. Tyle że euro było stabilne w zeszłym roku” /cyt.
NGO/. Mimo, że znaczenie tego problemu maleje, to jednak gigantyczne wahania kursowe,
z jakimi mamy do czynienia od jesieni 2008 roku powodują, że dla niektórych organizacji
straty z tego tytułu mogą być bardzo znaczące i – w ekstremalnych przypadkach – mogą
nawet zagrozić istnieniu organizacji.
4.2.2. Opinie instytucji finansowych
Niestety, wywiady zrealizowane z instytucjami finansowymi nie przyniosły zbyt wielu
interesujących informacji z punktu widzenia takiego klienta, jakim są organizacje pozarządowe.
Tym niemniej można wskazać kilka istotnych elementów, na jakie wskazywali przedstawiciele
banków:
• Organizacje pozarządowe to z punktu widzenia banku bardzo ryzykowny klient.
Zasadniczym problemem jest bardzo niewielki majątek lub wręcz jego brak, bardzo słaba
jakość kadr finansowych i związana z tym niska wiarygodność danych finansowych,
obrazujących funkcjonowanie organizacji.
• Jeden z przedstawicieli sektora bankowego wskazywał, że wydawało się, że wejście w życie
ustawy o organizacjach pożytku publicznego i uzyskiwanie statusu organizacji pożytku
publicznego przez wybrane organizacje doprowadzi do poprawy zarządzania finansowego,
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
76
przynajmniej w tych organizacjach. Niestety, jego zdaniem, jak dotąd nie widać, aby miało
to miejsce.
Jeśli chodzi o fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, to de facto żadna z tych instytucji nie
dysponuje skierowaną do organizacji pozarządowych wyspecjalizowaną ofertą. Nie oznacza to, że
poręczenia, czy pożyczki są dla nich całkowicie niedostępne. Raczej mamy do czynienia z sytuacją
(o której już wspominaliśmy), że organizacje te są traktowane podobnie, jak każdy inny
przedsiębiorca (mówimy tu oczywiście wyłącznie o organizacjach prowadzących działalność
gospodarczą). To naturalnie z reguły będzie raczej prowadzić do odrzucania składanych wniosków,
bo jak zaznaczono działalność gospodarcza w takich organizacjach ma charakter z gruntu
pomocniczy.
Taki klient, jak właśnie organizacja pozarządowa jest na tyle nietypowy, że niekiedy sami
przedstawiciele funduszy pożyczkowych nie są świadomi, na ile NGO mogą aplikować o udzielenie
pożyczki „[Ale np. organizacja pozarządowa nie może ubiegać się o pożyczkę. Czy może? Jeżeli nie
jest przedsiębiorcą?] Nie jest to wykluczone, jeśli przedstawi dokumentację, to myślę, że tak. Ale
najpierw musi spełnić wszystkie warunki, które są dopuszczalne. Nie ma tutaj definicji, że takie czy
inne stowarzyszenie nie może starać się o pożyczkę. Nie ma takiej bariery” /cyt. FP/. Nawet jeśli
taka możliwość istnieje, to ma ona charakter pozaregulaminowy – wszystkie regulaminy instytucji
pożyczkowych (takie zresztą były wymagania sponsorów) jednoznacznie dopuszczają udzielanie
pożyczek / poręczeń wyłącznie przedsiębiorcom.
4.3. Samorząd terytorialny
4.3.1. Opinie przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego
W sferze finansowania dłużnego jednostek samorządu terytorialnego (powiatów i gmin, z
oczywistych powodów nie interesował nas samorząd szczebla wojewódzkiego) sytuacja jest i
stosunkowo prosta i – jednocześnie – bardziej złożona. Mianowicie przedstawiciele wszystkich
jednostek samorządowych zgodnie twierdzili, że dostęp do finansowania dłużnego zarówno o
charakterze obrotowym (bieżącym), jak i przeznaczonym na cele inwestycyjne, nie jest z ich
punktu widzenia znaczącym problemem137. Wskazywali oczywiście przy tym szereg drobniejszych
barier i problemów. Nie miały one jednak kluczowego znaczenia.
Z punktu widzenia przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego dużo większym
problemem, niż sam dostęp do finansowania dłużnego, są rozmaite szczegółowe kwestie, związane
z dostępem do środków pomocowych, takie jak różnego rodzaju utrudnienia biurokratyczne, częste
zmiany zasad i kryteriów oceny etc. Mimo, że tematyka ta jest luźno związana z zasadniczym
celem niniejszego opracowania kwestie te zostały krótko opisane w końcowej części niniejszego
rozdziału.
Badane jednostki samorządu terytorialnego były zadłużone w zróżnicowanym stopniu.
Generalnie wśród jednostek dominowały gminy i powiaty o niskim i średnim stopniu zadłużenia
(rozumianego jako wartość zadłużenia do rocznych dochodów budżetowych). Praktycznie wszystkie
jednostki miały doświadczenia w zaciąganiu zobowiązań, czy to w postaci pożyczek i kredytów
preferencyjnych, czy to kredytów o czysto komercyjnym charakterze, czy wreszcie emisji obligacji.
Jak już wspomnieliśmy sama procedura zadłużania się (zarówno w postaci kredytu, jak i emisji
obligacji) zdaniem przedstawicieli badanych samorządów nie jest czymś nadmiernie
skomplikowanym. W większości wypadków nie ma także problemu z pozyskaniem wystarczającej
ilości ofert ze strony banków, zarówno jeśli chodzi o kredyt, jak i obligacje (z pewnymi wyjątkami,
137 Niestety, z dwoma wyjątkami, przedstawiciele samorządów nie zgadzali się na nagrywanie wywiadów, w tej sferze dysponujemy zatem tylko szczegółowymi notatkami, całkowicie wystarczajacymi, jednak nie pozwalającymi na cytowanie rozmówców.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
77
o których później). Przedstawiciele samorządów wskazywali natomiast na różne kwestie
szczegółowe, mogące ułatwić dostęp do finansowania dłużnego, bądź też wzbogacić paletę
dostępnych narzędzi albo też – z drugiej strony – mogące stanowić zagrożenie dla ich gminy /
powiatu.
• Gminy dość powszechnie wskazywały na to, że de facto ich kontakty z bankami ograniczają
się do współpracy z bankiem obsługującym gminę oraz (ewentualnie) bankami
obsługującymi emisję obligacji i/lub udzielającymi kredytu. Ponadto, niekiedy w gminach
pojawiają się przedstawiciele konkretnych banków promujący ofertę swojego banku.
Brakuje natomiast – choć nie wskazywano tego jako kluczowy problem – generalnych
kontaktów między środowiskiem samorządów a środowiskiem bankowców. Nie ma rozmów
o doskonaleniu produktów, zasad współpracy etc. Powodem tego jest prawdopodobnie
znaczna centralizacja sektora bankowego, a także objęcie usług bankowych dla
samorządów przepisami Prawa zamówień publicznych.
• W stosunku do niektórych instytucji oferujących finansowanie preferencyjne (w konkretnym
przypadku chodziło o Bank Gospodarstwa Krajowego, ale prawdopodobnie może to
dotyczyć także innych tego typu instytucji, jak Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej, czy Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych)
wskazywano, że informacja o szczegółach oferty tych instytucji nie zawsze jest
wystarczająca. O ile bowiem instytucje komercyjne aktywnie promują swoją ofertę, to nie
zawsze ma to miejsce w przypadku wspomnianych instytucji. W tym kontekście podawano
przykład konkretnej linii kredytowej oferowanej przez BGK, o której po prostu samorządy
nie wiedzą i stąd jest ona prawdopodobnie słabo wykorzystywana. Lepsza, dobrze
zaadresowana promocja takich produktów, a być może nawet organizowanie okresowych
spotkań informacyjnych dla samorządów mogłoby być korzystne dla obu stron – oferującej
finansowanie i z niego chcącej skorzystać.
• Niektórzy przedstawiciele samorządów wskazywali też na możliwe zagrożenie, jakim może
się stać kryzys finansowy, choć naturalnie na obecnym etapie trudno im było ocenić
znaczenie tego zagrożenia i jego możliwe skutki. Wskazywano w tym kontekście na
następujące wymiary:
− Kryzys finansowy może wpływać na wzrost oprocentowania kredytów i obligacji, ze
względu na wzrost marży, jaką pobierają banki i możliwy wzrost kosztów pozyskania
pieniądza przez banki (malejąca baza depozytowa, konieczność podnoszenia
oprocentowania depozytów dla pozyskania pieniądza z rynku, poważne problemy z
pozyskaniem finansowania na rynku międzybankowym). Bezsprzecznie, zmiany w
koszcie obsługi długu mają dla samorządów (szczególnie przy znacznych, wieloletnich
kredytach inwestycyjnych) bardzo duże znaczenie.
− Kryzys finansowy wpływa też na rosnącą ostrożność banków w udzielaniu kredytów,
choć jak dotąd jednostki samorządu terytorialnego są uważane za bardzo
bezpiecznego kredytobiorcę. Wskazywano tu na przykład jednej z gmin, gdy w
ogłoszonym jesienią 2008 roku przetargu na kredyt, oferty złożyły tylko dwa banki,
podczas gdy we wcześniejszych przetargach ofert było kilkakrotnie więcej. Taka
sytuacja, polegająca de facto na zmniejszeniu konkurencji między bankami, może
prowadzić do zwiększonych kosztów obsługi długu. We wspomnianym przypadku obie
złożone oferty znacznie (o 3 punkty procentowe!) różniły się wielkością oferowanego
oprocentowania. W sytuacji, gdyby ofertę złożył tylko jeden, droższy bank byłoby to
dla gminy wybitnie niekorzystne.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
78
− Kwestia, która w wywiadach pojawiała się dość rzadko, ale która z pewnością w
średniookresowej perspektywie będzie też miała istotne znaczenie, to problem malejących wpływów budżetowych, związanych ze spowolnieniem gospodarczym.
Wprawdzie nie wskazywano w tym kontekście na malejące wpływ podatkowe (choć w
niektórych samorządach taka sytuacja mogła już mieć miejsce), ale na przykład na
malejące wpływy ze sprzedaży nieruchomości, będące w niektórych gminach
znaczącym źródłem przychodów.
− Dla wielu samorządów najbardziej interesujące są kredyty długoterminowe,
niezbędne szczególnie przy znacznych inwestycjach, pozwalając na spłacanie kredytu
w ciągu szeregu lat. Istnieje obawa, że banki w obecnych niepewnych czasach będą
obawiały się udzielania tego rodzaju kredytów. Analogicznie mogą pojawić się
problemy ze znajdowaniem banków zainteresowanych emisją obligacji – pierwsze
takie sygnały już się pojawiają.
• Generalnie, badane jednostki samorządu terytorialnego były zadowolone ze współpracy z
bankami, obsługującymi gminę / powiat. Co interesujące, szczególnie pozytywne opinie
dotyczyły współpracy z lokalnymi bankami spółdzielczymi. Wskazywano, że nawet jeśli ich
oferta bywa niekiedy uboższa od oferty dużych banków sieciowych, to ich zasadniczą zaletą
jest elastyczność i szybkość podejmowania decyzji. Dla relatywnie małego banku gmina,
czy powiat są bowiem bardzo ważnym klientem, na którym mu zdecydowanie zależy. Nie
oznacza to, ze współpraca z dużymi bankami układała się źle, jednak w nieunikniony
sposób istotną rolę odgrywała w ich przypadku znacznie większa centralizacja i formalizacja
działania.
• Badani wskazywali też na istotną rolę, jaką w poprzednim okresie finansowania odegrało
prefinansowanie, oferowane, dla wybranych działań i programów, przez Bank
Gospodarstwa Krajowego. Współpracę z bankiem oceniano generalnie korzystnie. To
prefinansowanie jest wprawdzie nadal oferowane, jednak znacznie zmniejszył się zakres
działań i programów, które obejmuje.
• Niektórzy przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego wyrażali poważne obawy co
do skutków opóźniania się wielu konkursów, finansowanych ze środków strukturalnych w
ramach okresu programowania 2007-2013. Powszechnie wskazywano, że taka sytuacja
może prowadzić do skumulowania się realizacji złożonych zadań inwestycyjnych w dość
krótkim okresie. Nie jest pewne, czy gminy / powiaty będą temu w stanie podołać, zarówno
w sferze logistyki, jak i finansowania.
• W tym kontekście wskazywano też niekiedy na celowość zwiększenia limitów zadłużenia
jednostek samorządu terytorialnego, określonych w ustawie o finansach publicznych.
Kumulacja zadań inwestycyjnych w krótkim czasie może bowiem spowodować, że
samorządy nie będą dysponowały wystarczającymi środkami tak na udział własny, jak i na
prefinansowanie realizowanych inwestycji138.
138 Należy jednak pamiętać, że z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 8 grudnia 2006 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych i zmianie niektórych innych ustaw (tj. w dniu 29.12.2006 r.) (Dz. U. z 2006 r., Nr 249, poz. 1832) wprowadzono nowe regulacje dotyczące limitów zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego. Regulacje rozszerzyły zakres odstępstw od limitów w zakresie spłaty zobowiązań i długu jednostek, głównie poprzez wyłączenie z nich wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek zaciągniętych w związku z umową zawartą z podmiotem dysponującym środkami pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegającymi zwrotowi środkami z pomocy udzielonej przez państwa Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). Zob. art. 1 ust. 3 powołanej ustawy, wprowadzający zmiany do art. 169 i 170 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, Dz. U. z 2005, Nr 249, poz. 2104, z późn. zm.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
79
• Zwracano też uwagę na fakt, że dużym obciążeniem dla służb finansowych gmin są obecne
przepisy dotyczące struktury budżetu, dokonywania zmian w budżecie etc. Dużo energii
jest poświęcane na przygotowywanie dokumentów, doprowadzenie do uchwały rady gminy,
czy powiatu, nawet jeśli zmiany mają charakter czysto formalny i dotyczą minimalnych
kwot. Od wielu już lat prowadzi się prace nad budżetem zadaniowym, który wiele spraw by
znacząco uprościł, niestety prace te nie znalazły dotąd odpowiedniego odzwierciedlenia w
przepisach prawa. Nawet projektowana nowa ustawa o finansach publicznych, mimo, że
zmiany podążają w kierunku budżetu zadaniowego, wprowadza zmiany raczej o bardziej
kosmetycznym charakterze.
Jak wspomniano wcześniej bardzo istotnym, a niekiedy wręcz dominującym wątkiem
wywiadów była kwestia dostępu do środków pomocowych i związane z tym problemy. W związku z
tym zwracano uwagę na następujące elementy:
• Uproszczenie procedur aplikowania oraz liczby wymaganych dokumentów. W dość
powszechnej opinii przedstawicieli samorządów procedury obowiązujące w nowym okresie
programowania (przy czym najczęściej porównuje się tutaj Zintegrowany Program
Operacyjny Rozwoju Regionalnego z Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa
Dolnośląskiego), nie są wcale – mimo wielu zapowiedzi – prostsze i bardziej przyjazne dla
wnioskodawców i beneficjentów. Niektóre osoby wskazywały wręcz, że, jeśli nastąpiła
zmiana, to – niestety – na gorsze.
• Zwracano też uwagę, że mniej dotkliwe są nawet zbyt restrykcyjne i biurokratyczne
procedury (choć oczywiście ich uproszczenie byłoby bardzo pożądane), natomiast
czynnikiem bardzo utrudniającym przygotowanie wniosków, na przykład na projekty
inwestycyjne, jest częsta zmiana procedur, terminów, kryteriów oceny. Samorządy zdają
sobie naturalnie sprawę, że zmiany te częściowo wynikają z decyzji podejmowanych na
poziomie krajowym, czy wręcz wymogów Komisji Europejskiej (słynna sprawa ocen
oddziaływania na środowisko), to jednak nie są to jedyne sytuacje. Jako ekstremalny
przykład podawano konkurs, w którym zmiana kryteriów nastąpiła już po złożeniu
wniosków, w wyniku czego wnioski niektórych samorządów zostały po prostu odrzucone.
Takie podejście jest powszechnie uznawane za niedopuszczalne i zniechęcające do
podejmowania działań prorozwojowych. Dodatkowo wskazywano, że poprawy wymaga też
polityka informacyjna.
• Jeden z przedstawicieli gmin wskazał też, że dyskusyjne jest jego zdaniem organizowanie
konkursów, w których finansowanie ma szanse uzyskać np. 3% aplikujących samorządów.
W sytuacji, gdy do złożenia projektu wymagana jest np. szczegółowa dokumentacja
techniczna inwestycji (której przygotowanie jest wszakże kosztowne), zaś bez
zewnętrznego wsparcia nie ma szansy na zrealizowanie takiej inwestycji, prowadzi to do
marnowania publicznych środków. Dokumentacja techniczna w samorządach, które nie
otrzymały wsparcia trafia na przysłowiową półkę i dość szybko się dezaktualizuje, pieniądze
przeznaczone na jej przygotowanie są zaś zmarnowane. Dużo bardziej racjonalne byłoby
ograniczanie takich konkursów na przykład do gmin o najniższych wskaźnikach, w danym
wymiarze, tak, aby – przykładowo – szanse na otrzymanie wsparcia miał nie co 30, ale co
4 wnioskodawca (element konkurencji wniosków byłby zatem utrzymany). Niestety
wymagałoby to podjęcia trudnych decyzji politycznych na poziomie Instytucji
Zarządzającej, określającej takie wskaźniki i ich poziom.
• W sytuacji zmienności zasad i problemów z polityką informacyjną wskazywano też, że
realizując inwestycje samorządy ryzykują niekiedy, mimo działania w dobrej wierze i w
pełni profesjonalnie, możliwość podważenia od strony formalnej prawidłowości
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
80
zrealizowanych działań przez liczne instytucje kontrolne. W obecnej sytuacji ryzyka takiego
nie można uniknąć, gdyż nawet zadając pytania nie zawsze uzyskuje się jednoznaczne
odpowiedzi, poza tym trudno jest pytać o każdą, nawet pozornie oczywistą sprawę.
Niestety, czasami w interpretacji instytucji kontrolujących nawet właśnie takie oczywiste
kwestie oczywistymi wcale nie są. Sposobem na minimalizację tego ryzyka byłoby
wzmocnienie działań monitorujących ze strony Instytucji Zarządzającej w trakcie realizacji
projektu. Działania takie miałyby charakter kontrolno-doradczy i pozwalałyby zmniejszyć
ryzyko sytuacji, w której nieprawidłowość jest ujawniana dopiero po zakończeniu projektu,
gdy już praktycznie wiele nie można zrobić.
• Jeden z przedstawicieli samorządów wskazywał na – jego zdaniem niezrozumiały – wymóg,
związany z aplikowaniem do niektórych działań Regionalnego Programu Operacyjnego.
Chodzi mianowicie o konieczność zagwarantowania w budżecie środków na realizację całej
inwestycji, a nie tylko na wkład własny. Wymóg taki utrudnia bardzo aplikowanie, jak
słusznie zauważył rozmówca, jeśli samorząd dysponowałby środkami na całą inwestycję, to
nie byłoby konieczności aplikowania o wsparcie.
• Pojawiały się też opinie, że niektóre instrumenty projektowane na szczeblu centralnym są
niedostosowane do potrzeb samorządów nawet średniej wielkości (miasto rzędu 25 tysięcy
mieszkańców). Jako przykład podawano jedną z interesujących i atrakcyjnych linii
pożyczkowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w ramach
której minimalna wysokość pożyczki jest na tyle wysoka, że pozostaje dostosowana tylko
do bardzo znacznych inwestycji, realizowanych przez duże miasta.
• Zdaniem niektórych przedstawicieli samorządów rolą Urzędu Marszałkowskiego powinno
być wypracowanie mechanizmu, mającego wspierać jednostki samorządu terytorialnego w
ich działaniach inwestycyjnych po zmniejszeniu finansowania ze środków strukturalnych, a
więc po roku 2013. W ramach tego mechanizmu można by w szczególności koncentrować
swoje wsparcie na słabszych, uboższych gminach, które nie są w stanie samodzielnie
finansować swoich zadań inwestycyjnych.
4.3.2. Opinie instytucji finansowych
Dość interesujące uwagi zgłaszali w kontekście finansowania samorządów przedstawiciele
banków (fundusze pożyczkowe, ani poręczeniowe w zasadzie nie współpracują z jednostkami
samorządu terytorialnego, choć te bywają ich udziałowcami lub akcjonariuszami)139. Wskazywano
na następujące elementy, związane z finansowaniem lub obsługą sektora jednostek samorządu
terytorialnego:
• Bardzo poważnym problemem dla banków jest objęcie procedury udzielania kredytu (a
także obsługi danej jednostki samorządu terytorialnego) regulacjami Prawa zamówień
publicznych. Sprowadza to często ocenę oferty banku do oceny jednego parametru – na
ogół jest to oprocentowanie kredytu, niekiedy także prowizja za jego udzielenie. 139 W województwie dolnośląskim wyjątkiem jest program pożyczkowy dla jednostek samorządu terytorialnego Dolnego Śląska, oferowany przez Fundusz Regionu Wałbrzyskiego. Od 1993 r. Fundusz Regionu Wałbrzyskiego prowadzi Samorządowy Fundusz Pożyczkowy, oferujący gminom finansowanie w formie pożyczek. Inicjatorem powołania funduszu był ówczesny Sejmik Samorządowy Województwa Wałbrzyskiego oraz gminy z ówczesnego województwa wałbrzyskiego, które przekazały środki finansowe. Początkowo rolą funduszu było finansowanie wydatków gmin organizujących roboty publiczne oraz prace interwencyjne. Obecnie Samorządowy Fundusz Pożyczkowy wspiera finansowo głównie niewielkie inwestycje komunalne lub działania związane z ich przygotowaniem. Wysokość standardowej pożyczki sięga 300 tys. zł. Pożyczki udzielane są na okres do 36 miesięcy. Za udzielenie pożyczki pobierana jest, oprócz oprocentowania, prowizja w wysokości 2%. Zob. http://www.frw.pl/index.php?d=onas oraz „Regulamin udzielania pożyczek z Samorządowego Funduszu Pożyczkowego”.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
81
Tymczasem istotą działalności banku jest sprzedawanie jednych produktów (np. kredytu
obrotowego) tanio, z minimalnym zyskiem, zaś maksymalizowanie zysków z innego
produktu (np. kredytu inwestycyjnego). Wybór banków na zasadach określonych w Prawie
zamówień publicznych bardzo utrudnia przygotowanie atrakcyjnej, kompleksowej oferty.
• Samorządy są dla banków atrakcyjnym i bezpiecznym klientem. Trzeba jednak pamiętać,
że z punktu widzenia banków udzielane im finansowanie jest wielokrotnie mniejsze, niż
wartość finansowania przeznaczona dla sektora MŚP.
• Rynek obsługi budżetów samorządów powoli się zamyka. Wprawdzie obsługa jest im
powierzana w drodze przetargu, to jednak możliwość przedłużania takiej umowy sprawia,
że ten sam bank będzie prawdopodobnie obsługiwać daną jednostkę przez wiele lat.
• Ważnym elementem współpracy samorządów z bankami jest elastyczność tych ostatnich.
Mówili o tym samorządowcy, zwraca na to jednak także uwagę przedstawiciel banku „[Czy
są jakieś ograniczenia w udzielaniu kredytów dla jednostek samorządu?]. Z naszych
przepisów nie ma. Jest RIO i jeżeli to się mieści to RIO aprobuje. Podam przykład: powiat
wykupił ZOZ, stał się jednym z nielicznych i walczył w sądzie administracyjnym z
ministerstwem, bo nie chcieli przyznać subwencji z umowy. Wygrał oczywiście i wykupił za
20 mln zł. /.../ Nasz bank dał tyle, ile mógł, spółdzielczy dał 3 a my 16 i ten ZOZ został
wykupiony. Teraz ludzie są zadowoleni, tam pozwalniali nierobów, tylko 100 pielęgniarek
zostało. [Przede wszystkim zatem] pomagamy” /cyt. Bank/.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
82
5. Wyniki badań ilościowych
5.1. Sfera przedsiębiorstw
Stosunek przedsiębiorców z województwa dolnośląskiego do finansowania działalności
gospodarczej przy wykorzystaniu źródeł zewnętrznych nie jest jednoznaczny i jest w dużej mierze
uzależniony jest od profilu działalności oraz aktualnej sytuacji firmy. I tak, najbardziej pozytywny
stosunek do tego typu finansowania mają przedsiębiorcy zatrudniający 50 i więcej pracowników.
Ponad połowa z nich (58%) określa swój stosunek do kredytów i pożyczek jako pozytywny. Dla
porównania, wskaźnik ten w grupie małych i mikro firm jest istotnie niższy i wynosi odpowiednio
52% oraz 45%. Warto zaznaczyć, iż wśród najmniejszych przedsiębiorstw odsetek przeciwników
finansowania działalności przy wykorzystaniu kredytów / pożyczek jest dość znaczący - kształtuje
się na poziomie 34% (w przypadku firm małych oscyluje na poziomie ok. 28%, a firm średnich
15%). Konkluzja, iż przedsiębiorcy średnich rozmiarów są najbardziej otwarci na zewnętrzne źródła
finansowania, jest oczywista.
Rys. 17. Stosunek przedsiębiorców do zewnętrznego finansowania działalności firmy – ze
względu na wielkość firmy (Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do finansowania
działalności gospodarczej za pomocą kredytów lub pożyczek?).
17%
27%
19%
28%
25%
39%
20%
14%
14%
20%
14%
13%
14%
14%
2%
6%
13%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Do 9
10-49
50-249
Zdecydowanie pozytywny Raczej pozytywny Ani pozytywny, ani negatywny
Raczej negatywny Zdecydowanie negatywny Nie czytać: Nie wiem | trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
W badanej populacji najbardziej pozytywny stosunek do pozyskiwania finansowania
dłużnego w formie kredytów / pożyczek (rys. 18.), prezentują przedstawiciele sektorów o
tradycyjnie wysokim zapotrzebowaniu na środki inwestycyjne, a więc przede wszystkim branży
produkcyjnej (63% respondentów wyraża zdecydowanie lub raczej pozytywny stosunek do
korzystania z kredytów i pożyczek) oraz budownictwa (54% opinii zdecydowanie lub raczej
pozytywnych). Dla porównania, wśród przedstawicieli firm reprezentujących szeroko rozumianą
branżę usługową, odsetek zwolenników tego typu finansowania kształtuje się na poziomie 48%. W
przypadku usług rynkowych największy jest też odsetek opinii zdecydowanie negatywnych
względem finansowania działalności ze źródeł zewnętrznych). Choć skala zróżnicowania opinii nie
jest nad wyraz wysoka (aczkolwiek pozostaje wyraźna), to jednak widać większy odsetek opinii
pozytywnych, występujący w przypadku kapitałochłonnych dziedzin działalności gospodarczej.
Czynnikiem wywołującym takie właśnie postrzeganie zewnętrznych źródeł finansowania jest
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
83
wskazana wyższa kapitałochłonność, zarówno procesów inwestycyjnych, jak i potrzeb związanych z
finansowaniem działalności bieżącej (np. zapasów, czy produkcji w toku, a więc stanów nie
występujących lub znacznie mniej istotnych ekonomicznie w przypadku świadczenia znakomitej
większości spośród różnych rodzajów usług).
Rys. 18. Stosunek przedsiębiorców zewnętrznego finansowania działalności firmy – ze względu
na branżę (Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do finansowania działalności
gospodarczej firmy za pomocą kredytów lub pożyczek?).
19%
36%
20%
22%
44%
19%
28%
26%
6%
14%
19%
20%
18%
21%
15%
12%
8%
5%
14%
7%
4%
5%
4%
13%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Przemysł
Budownictwo
Usługi rynkowe
Usługi nierynkowe
Zdecydowanie pozytywny Raczej pozytywny Ani pozytywny, ani negatywny
Raczej negatywny Zdecydowanie negatywny Nie czytać: Nie wiem | trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Nie dziwi fakt, że stosunek przedsiębiorców do zewnętrznych źródeł finansowania (rys. 19.)
w dużym stopniu wiąże się również ze specyfiką działalności przedsiębiorstwa oraz kształtowaniem
się jej kondycji ekonomicznej. Co charakterystyczne, bardziej przychylne finansowaniu działalności
przy wykorzystaniu kredytów lub pożyczek są przedsiębiorstwa reprezentujące przemysł wysokich
technologii (66% ocen pozytywnych w stosunku do 50% opinii pozytywnych wśród przedsiębiorstw
niereprezentujących tego typu przemysłu) oraz firmy prowadzące działalność innowacyjną (59%
pozytywnych odpowiedzi w stosunku do 48% występujących pośród przedsiębiorstw nie
prowadzących działalności innowacyjnej).
Przedstawione zróżnicowanie stanowisk w zakresie finansowania działalności ze źródeł
zewnętrznych nasila się jeszcze bardziej w zależności od kondycji ekonomicznej firmy. Pozytywne
opinie przeważają zdecydowanie w przypadku przedsiębiorstw wykazujących silną kondycję
ekonomiczną oraz dynamicznie rozwijających się, co oznacza jednocześnie, iż opinie pozytywne
koncentrują się wśród podmiotów gospodarczych posiadających znaczny potencjał rozwoju
rynkowego140. Wśród przedsiębiorstw o dobrej kondycji finansowej, odsetek ocen pozytywnych
kształtuje się na poziomie ok. 59%, w porównaniu do tylko 26% opinii pozytywnych,
artykułowanych przez przedstawicieli firm, których kondycja ekonomiczna jest słabsza. W grupie
przedsiębiorstw o słabej kondycji ekonomicznej bardzo wyraźnie koncentrują się też zdecydowanie
negatywne stanowiska względem finansowania działalności gospodarczej ze źródeł zewnętrznych.
140 A zatem, dostępność i wykorzystywanie finansowania ze źródeł zewnętrznych stwarzać może dodatkowy potencjał rozwojowy, kształtowany przede wszystkim w wyniku procesów inwestycyjnych, czy też wzmacniania zdolności bieżących w dziedzinie kapitału obrotowego.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
84
Mamy tu bowiem do czynienia z bardzo wysokim odsetkiem opinii negatywnych (66% -
zdecydowanie i raczej negatywny stosunek do finansowania zewnętrznego141). Z bardzo podobnym
rozkładem opinii mamy również do czynienia w przypadku kryterium dynamicznego rozwoju.
Mianowicie, pozytywny stosunek do finansowania zewnętrznego wyraża około 65% przedstawicieli
firm dynamicznie rozwijających się i tyko 37% reprezentantów firm nie odnotowujących stanu
dynamicznego rozwoju.
Rys. 19. Stosunek przedsiębiorców do zewnętrznego finansowania działalności firmy – ze
względu na charakterystykę firmy (Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do
finansowania działalności gospodarczej firmy za pomocą kredytów lub pożyczek?).
26%
19%
27%
21%
25%
6%
26%
16%
23%
20%
33%
29%
39%
29%
34%
20%
39%
21%
30%
34%
22%
12%
22%
14%
19%
4%
18%
14%
15%
20%
6%
21%
4%
18%
10%
46%
4%
28%
20%
3%
6%
13%
4%
12%
9%
20%
8%
14%
8%
18%
8%
5%
5%
6%
4%
3%
4%
7%
5%
4%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
prowadzi działalność innowacyjną
tak
nie
reprezentuje przemysł wysokich technologii
tak
nie
jest w dobrej kondycji finansowej
tak
nie
dynamicznie się rozwija
tak
nie
sytuacja firmy od dłuższego czasu pozostaje bez zmian
tak
nie
Zdecydowanie pozytywny Raczej pozytywny Ani pozytywny ani negatywny
Raczej negatywny Zdecydowanie negatywny (NIE CZYTAĆ) Nie wiem|trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Pośród instrumentów finansowania zdecydowanie dominujące znaczenie mają kredyty. Nie
ma przy tym większego znaczenia wielkość przedsiębiorstwa – w każdej z analizowanych kategorii
przedsiębiorstw kredyt uznawany jest za wiodący instrument pozyskiwania kapitału dłużnego (rys.
20). Potwierdza to powszechnie artykułowane opinie, że kredyt postrzegany jest jako główne
źródło finansowania potrzeb związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. I jest tak w
rzeczywistości. Pozostałe instrumenty mają nieporównywalnie mniejsze znaczenie i w zasadzie jest
ono marginalne lub zbliżone do takiego. A zatem, ponad 71% przedsiębiorstw średniej wielkości
zainteresowanych jest pozyskiwaniem finansowania ze źródeł bankowych, poprzez zaciąganie
kredytów. W przypadku firm małych, odsetek ten kształtuje się na poziomie ok. 63%, a w grupie
mikroprzedsiębiorstw wynosi ok. 52%. Instrumentami konkurencyjnymi wobec kredytu są pożyczki
– udzielane przez pozabankowe instytucje finansowe (fundusze pożyczkowe i mikropożyczkowe)
oraz zaciągane u innych przedsiębiorców. Zainteresowanie pożyczkami ze zinstytucjonalizowanego
źródła pozabankowego wyrażają przede wszystkim mikro i mali przedsiębiorcy, z nieznaczną
przewagą tych pierwszych (odpowiednio: 7,4% i 5,7%). Brak takiego zainteresowania (lub
zainteresowanie marginalne) wykazują natomiast przedsiębiorcy średniej wielkości. Tego rodzaju
141 Spośród różnych badanych stanów przedsiębiorstwa, zła kondycja finansowa powoduje najbardziej sceptyczne postawy względem finansowania długiem. Oczywiście jest to naturalne. Dominujące znaczenie ma tu zapewne przeświadczenie o niewielkiej lub bardzo niskiej zdolności do regulacji zobowiązań dłużnych. Jednocześnie wskazywałoby to również na sceptycyzm, iż pozyskanie finansowania (i odpowiednie jego wykorzystanie) prowadzić może do poprawy kondycji ekonomicznej firmy.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
85
wyniki pozostają zbieżne z informacjami wcześniej uwzględnionymi w ramach niniejszego raportu
na temat charakterystyk typowych klientów funduszy pożyczkowych w województwie dolnośląskim.
Podobnie wygląda rozkład opinii jeśli chodzi o zaciąganie pożyczek u innych przedsiębiorców. W
tym przypadku odnotować można jedynie pewien udział tego instrumentu w praktyce
funkcjonowania firm średniej wielkości – zapewne podłożem tego zjawiska jest finansowanie
transakcji gospodarczych przez współpracujące ze sobą podmioty.
W grupie instrumentów ułatwiających dostęp do finansowania zewnętrznego przewagę
uzyskuje zainteresowanie gwarancjami udzielanymi przez sektor bankowy. Wskazuje na nie 8%
przedsiębiorstw małych i prawie 6% przedsiębiorstw średnich. Gwarancje bankowe nie odgrywają
większego znaczenia w przypadku mikroprzedsiębiorstw. Z kolei dość interesujących danych (i do
pewnego stopnia kontrowersyjnych) dostarczają wyniki badania w zakresie oceny zainteresowania
przedsiębiorców poręczeniami udzielanymi przez instytucje pozabankowe – fundusze poręczeniowe.
Jak wynika z danych prezentowanych na rys. 20. na zainteresowanie poręczeniami funduszy
wskazują, zresztą bardzo rzadko, wyłącznie mali przedsiębiorcy. Wynik ten stoi w pewnej
sprzeczności z realiami funkcjonowania funduszy poręczeniowych w Polsce, w tym działalnością
funduszy oferujących poręczenia w województwie dolnośląskim, których akcja zabezpieczająca
koncentruje się przede wszystkim w gronie mikrofirm i pozostaje bardzo nieznaczna, gdy chodzi o
przedsiębiorstwa średnich rozmiarów (ten ostatni przypadek znajduje potwierdzenie w
prezentowanych danych). Wydaje się, że rozbieżności te wynikają przede wszystkim z generalnie
niewielkiej skali działania funduszy poręczeniowych (także w województwie dolnośląskim) w relacji
do liczebności sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Trzeba również pamiętać, że
poręczenia funduszy stanowią instrument o charakterze pośrednim – wtórnym wobec źródła
podstawowego, a więc kredytów oferowanych przez sektor bankowy i – w znacznie mniejszej skali
– pożyczek, udzielanych przez pozabankowe fundusze pożyczkowe.
Rys. 20. Zainteresowanie poszczególnymi instrumentami finansowymi (Czy Pana(i) firma
kiedykolwiek ubiegała się / była zainteresowana / chciała skorzystać z następujących
instrumentów finansowych?).
51,5%
7,4%
7,0%
0,0%
0,3%
2,7%
63,3%
5,7%
4,0%
4,5%
8,0%
2,2%
71,3%
0,0%
0,3%
0,0%
5,8%
0,7%
0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0%
Kredyt bankowy
Pożyczka z funduszu pożyczkowego
Pożycza od innego przedsiębiorcy
Poręczenie udzielone przez fundusz
poręczeniowy
Gwarancja bankowa
Poręczenie udzielone przez innego
przedsiębiorcę
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Jak wynika z przedstawionych informacji, za najpopularniejszy instrument pozyskiwania
finansowania dłużnego przedsiębiorcy uznają kredyty bankowe. Oczywiście instrument ten jest
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
86
bardzo zróżnicowany wewnętrznie – na rynku finansowym oferowane są różne rodzaje produktów
kredytowych. W związku z powyższym w badaniu uwzględniono również kwestię rodzajów
produktów kredytowych i ich popularności w gronie przedsiębiorców korzystających z finansowania
kredytem. Uzyskane wyniki przedstawia kolejny rysunek.
Rys. 21. Korzystanie z kredytów (Czy Pana(i) firma obecnie…?).
24%
22%
38%
40%
28%
36%
32%
41%
52%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55%
Korzysta z kredytu inwestycyjnego
Korzysta z kredytu obrotowego
Posiada otwartą linię kredytową w
banku
Do 9
10-49
50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Najbardziej popularną formą kredytu wśród mikroprzedsiębiorców jest otwarta linia
kredytowa w banku finansującym (kredyt w rachunku bieżącym). W chwili badania korzystanie z
tego typu instrumentu finansowego zadeklarowało 38% firm mikro. Natomiast w grupie tej na
podobnym poziomie ukształtowała się częstotliwość korzystania ze standardowych kredytów
obrotowych i kredytów inwestycyjnych (odpowiednio: 22% i 24%). Ze zbliżonym rozkładem mamy
do czynienia w grupie przedsiębiorców średnich, w przypadku której dominujące znaczenie
posiadają kredyty w rachunku bieżącym, następnie kredyty obrotowe i kredyty inwestycyjne
(odpowiednio: 52%, 41% i 32%). Z kolei w gronie przedsiębiorstw małych, najmniejsze
zróżnicowanie występuję w przypadku kredytów w rachunku bieżącym oraz inwestycyjnych, z
wyraźnie mniejszym udziałem kredytu obrotowego. Pomimo tych zróżnicowań widać, iż
wykorzystywane są wszelkie rodzaje produktów kredytowych oraz, że dominujące znaczenie
posiadają produkty zapewniające wysoką elastyczność w dostępie do finansowania zewnętrznego –
a więc kredyty w rachunku bieżącym oraz obrotowe.
Warto w tym miejscu zauważyć, że tego rodzaju zróżnicowanie znajduje potwierdzenie w
charakterystyce portfeli funduszy poręczeniowych województwa dolnośląskiego (por. rys. 11) –
78% udzielonych poręczeń (w ujęciu wartościowym) koncentruje się na zabezpieczaniu kredytów
obrotowych142.
142 Przedstawiony na rys. 11 rozkład wartości poręczeń pomiędzy różne rodzaje produktów dłużnych w zbiorczym portfelu poręczeń funduszy dolnośląskich – w ramach kategorii kredytów obrotowych – obejmuje zarówno kredyty w rachunku bieżącym, jak i standardowe kredyty obrotowe (w taki sposób prezentowane są dane w raportach sprawozdawczych Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych, na podstawie których dokonano opisu).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
87
Bariery w dostępie do źródeł finansowania i ocena instytucji finansujących
Niezwykle ważne zagadnienie problematyki dostępności do finansowania zewnętrznego
przez sektor MŚP stanowi analiza artykułowanych przez przedsiębiorców barier w dostępie do
źródeł finansowania. Dane na ten temat przedstawia kolejny rysunek.
Rys. 22. Postrzegane bariery korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania – ODPOWIEDZI
ZDECYDOWANIE TAK + RACZEJ TAK (Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę
dla Pana(i) firmy w zakresie ubiegania się / korzystania z zewnętrznych źródeł
finansowania?).
5%
22%
32%
35%
56%
35%
44%
20%
5%
16%
13%
22%
60%
19%
18%
2%
28%
26%
30%
57%
15%
24%
4%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Zaległości wobec Urzędu Skarbowego
lub ZUS
Złe wyniki finansowe w latach
ubiegłych
Brak możliwości|trudności w
przygotowaniu odpowiedniej
dokumentacji
Brak zabezpieczeń wymaganych przez
instytucję finansującą np. bank,
fundusz pożyczkowy
Zbyt wysoki koszt finansowania
Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku
o finansowanie
Zbyt skomplikowane procedury w
bankach
Niedostosowanie procedur do specyfiki
i warunków działalności Państwa firmy
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Rys. 23. Postrzegane bariery korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania – ŚREDNIE na
skali (Jakie czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) firmy w zakresie ubiegania
się/korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania?).
1,2
1,8
2,0
2,1
2,7
2,1
2,4
1,8
1,8
1,3
1,6
1,6
1,8
2,7
1,8
1,9
1,8
1,5
1,4
1,8
1,8
2,0
2,7
1,8
1,9
1,9
1,5
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0
Zaległości wobec Urzędu Skarbowego
lub ZUS
Złe wyniki finansowe w latach
ubiegłych
Brak możliwości|trudności w
przygotowaniu odpowiedniej
dokumentacji
Brak zabezpieczeń wymaganych przez
instytucję finansującą np. bank,
fundusz pożyczkowy
Zbyt wysoki koszt finansowania
Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku
o finansowanie
Zbyt skomplikowane procedury w
bankach
Niedostosowanie procedur do specyfiki
i warunków działalności Państwa firmy
Brak wiedzy w zakresie możliwości
związanych z zewnętrznymi źródłami
finansowania działalności firmy
Do 9 10-49 50-249
SKALA:4 - zdecydowanie tak3 raczej tak2 raczej nie1 zdecydowanie nie
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
SKALA:
4: zdecydowanie tak,
3: raczej tak
2: raczej nie
1: zdecydowanie nie
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
88
Jak przedstawiają rys. 22 i 23, w przypadku wszystkich kategorii wielkościowych firm
sektora MŚP, za kluczową barierę w dostępie do finansowania zewnętrznego uznaje się koszty
finansowania dłużnego (od 56% do 60% wskazań zdecydowanie i raczej tak). Różnie natomiast –
zależnie od wielkości przedsiębiorstwa – postrzegane jest znaczenie innych, najczęściej
artykułowanych barier.
W gronie mikrofirm na czoło wysuwana jest bariera poziomu skomplikowania procedur
bankowych (44%). Dla znacznego odsetka mikroprzedsiębiorców procedury te są zbyt
skomplikowane. Kolejne dwie bariery – równie często wskazywane – to zbyt długi czas
rozpatrywania wniosku o finansowanie (35%) oraz brak wystarczających zabezpieczeń (35%),
wymaganych przez instytucje finansujące. Druga z tych barier ma jednak dla mikroprzedsiębiorców
większe znaczenie, co oznacza, że jej oddziaływanie ograniczające jest silniejsze (rys. 23 – skala
punktowa). Kolejna, często podkreślana bariera, to trudności w przygotowaniu dokumentacji,
wymaganej w związku z ubieganiem się o finansowanie zewnętrzne lub nawet niemożność
sporządzenia odpowiedniej dokumentacji (32%).
Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa małe, to najczęściej wskazywane bariery obejmują: brak
wystarczających zabezpieczeń (22%) oraz zbyt długi czas rozpatrywania wniosków o finansowanie
(19%). Na kolejnym miejscu wskazywane są zbyt skomplikowane procedury w bankach (18%).
Natomiast w grupie firm średnich podobnie często wskazywane są dwie bariery: brak
wystarczających zabezpieczeń (30%) oraz złe wyniki finansowe w latach ubiegłych (28%).
Prezentowane dane wskazują na występowanie wielu zróżnicowanych barier w dostępie do
finansowania, przy czym niezależnie od treści którejkolwiek z nich, bariery te – jako zdecydowanie
lub znacznie ograniczające dostęp do finansowania – wskazywane są najczęściej przez
najmniejszych przedsiębiorców, a więc firmy zatrudniające do 9 osób. Potwierdza to wcześniej
sformułowane stanowisko, poparte również opiniami zgromadzonymi w trakcie przeprowadzonych
badań jakościowych, iż to właśnie ta grupa przedsiębiorców jest najsilniej dyskryminowana w
dostępie do finansowania zewnętrznego, szczególnie jeśli chodzi o najważniejsze źródło, czyli
kredyt bankowy.143
W ramach badań ilościowych przedsiębiorcy proszeni byli również o ocenę, w oparciu o
własne doświadczenia, banków, funduszy pożyczkowych oraz funduszy poręczeniowych. Uzyskane
w tym obszarze wyniki wskazują, że wskazywane bariery w dostępie do finansowania zewnętrznego
raczej w niewielkim stopniu przekładają się na negatywny stosunek przedsiębiorców do instytucji
finansowych. Jest to jednak zrozumiałe, gdy weźmie się pod uwagę fakt, iż znaczna część
przedsiębiorców nie postrzega tych barier jako zdecydowanie lub znacznie ograniczających dostęp
do finansowania (jak skonkludowano powyżej, stanowisko to w mniejszym stopniu dotyczy
mikrofirm; jest natomiast bardzo charakterystyczne dla firm średnich i małych).
Wyniki oceny instytucji finansowych wskazują, że w gronie przedsiębiorców występuje
znaczny brak wiedzy co do funkcjonowania niektórych instytucji finansowych, uniemożliwiający
jednoznaczną ich ocenę. Dotyczy to przede wszystkim funduszy pożyczkowych i poręczeniowych144.
143 W toku badania poproszono również przedsiębiorców (pytanie otwarte) o wskazanie trzech najważniejszych ich zdaniem ograniczeń, znacznie utrudniających korzystanie z finansowania dłużnego (kredytów). W przypadku wszystkich kategorii wielkościowych przedsiębiorców najczęściej wskazywano na następujące przeszkody: po pierwsze, całokształt wymagań formułowanych przez bank wobec potencjalnego kredytobiorcy (w tym wymogi w zakresie zabezpieczeń), po drugie, skomplikowane procedury rządzące procesem ubiegania się o finansowanie, w tym również ich nadmierna długotrwałość, po trzecie, wysokie koszty związane z pozyskaniem i wykorzystywaniem finansowania. Wskazane przeszkody w większym zakresie (częściej) podkreślane były przez mikroprzedsiębiorców. 144 W przypadku banków, a więc instytucji teoretycznie znacznie bliższych przedsiębiorcom, także zaobserwować można zbliżoną tendencję.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
89
Jednak i w tym przypadku jest to uzasadnione. Decydujące znaczenie odgrywa tu stosunkowo
nieznaczna skala oferty tych instytucji w porównaniu z wielkością sektora MŚP, zarówno w kraju,
jak i w województwie dolnośląskim, na co zwracano już poprzednio uwagę. Najkrócej mówiąc,
większość mikro, małych i średnich przedsiębiorców dostrzega ich funkcjonowanie. Oczywiście nie
może to stanowić krytyki tych instytucji, których funkcjonowanie w sposób niepodważalny
przyczynia się do wzrostu dostępności finansowania, jednak skala tego oddziaływania jest raczej
niewielka. Oznacza to jednak, uznając walory, a w związku z tym potrzebę funkcjonowania,
zarówno funduszy pożyczkowych, jak i poręczeniowych, że instytucje te powinny być nadal
wzmacniane tak, aby ich potencjał w dziedzinie finansowania odpowiadał wielkości sektora MŚP
(tak w skali krajowej, jak i w ujęciu wojewódzkim – konkluzje te, w odniesieniu do obu typów
funduszy, pozostają tożsame ze sformułowanymi na podstawie badań jakościowych).
Skomentowane powyżej oceny, artykułowane wobec instytucji finansujących przedstawiają
kolejne trzy rysunki.
Rys. 24. Ocena instytucji udzielających kredytów/pożyczek: BANKI - (Na podstawie własnych
doświadczeń, jak ocenia Pan(i) następujące instytucje w zakresie współpracy
związanej z udzieleniem kredytów/pożyczek).
12%
9%
7%
32%
32%
35%
36%
44%
36%
7%
7%
7%
5%
3%
9%
4%
14%
1%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Do 9
10-49
50-249
Bardzo pozytywnie Raczej pozytywnie Ani pozytywnie ani negatywnie Raczej negatywnie Bardzo negatywnie Nie wiem
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Rys. 25. Ocena instytucji udzielających pożyczek: FUNDUSZE POŻYCZKOWE /j.w./).
6%
8%
3%
2%
10%
6%
44%
59%
53%
4%
3%
1%
2%
1%
1%
43%
19%
36%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Do 9
10-49
50-249
Bardzo pozytywnie Raczej pozytywnie Ani pozytywnie ani negatywnie Raczej negatywnie Bardzo negatywnie Nie wiem
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
90
Rys. 26. Ocena instytucji udzielających poręczeń: FUNDUSZE PORĘCZENIOWE /j.w./).
5%
4%
3%
4%
7%
7%
38%
58%
54%
2%
3%
0%
4%
1%
1%
47%
27%
35%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Do 9
10-49
50-249
Bardzo pozytywnie Raczej pozytywnie Ani pozytywnie ani negatywnie Raczej negatywnie Bardzo negatywnie Nie wiem
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
W ramach strategii rozwoju regionalnego i służących ich realizacji programów, władze
publiczne podejmują działania mające na celu uruchamianie różnorodnych działań wspierających
adresowanych do sfery przedsiębiorstw. Interesujące jest zatem rozpoznanie opinii badanych
przedsiębiorców w województwie dolnośląskim na temat zapotrzebowania na konkretne działania
(usługi wsparcia). W ramach niniejszych badań uwzględniono pytania dotyczące tych kwestii.
Opinie przedsiębiorców na temat przydatności konkretnych działań / usług wspierających
prezentują kolejne rysunki.
Rys. 27. Ocena zapotrzebowania na usługi wsparcia (Jak ocenia Pan(i) zapotrzebowanie firmy
na następujące usługi wsparcia (MIKROPRZEDSIĘBIORCY) ?).
4%
3%
7%
4%
4%
3%
4%
3%
8%
1%
2%
4%
5%
17%
2%
2%
20%
15%
11%
19%
9%
6%
7%
7%
10%
3%
1%
8%
9%
11%
7%
2%
4%
2%
1%
2%
0%
6%
7%
4%
7%
3%
3%
9%
12%
4%
4%
13%
10%
13%
6%
12%
10%
68%
66%
50%
85%
90%
49%
47%
51%
41%
67%
72%
5%
4%
2%
4%
4%
2%
6%
3%
1%
1%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
poręczenia kredytów inwestycyjnych
poręczenia kredytów obrotowych
niskooprocentowane pożyczki
inwestycyjne
inwestycje typu venture capital
usługi factoringowe
szkolenia specjalistyczne
specjalistyczne usługi informacyjne w
zakresie źródeł finansowania
specjalistyczne usługi informacyjne
pod potrzeby Pana(i) firmy
doradztwo w zakresie przygotowania
wniosku o „dotację”
doradztwo w zakresie pozyskiwania
nowych technologii
prowadzenie badań dotyczących
trendów rozwoju rynku
Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Nie ma zapotrzebowania na tą usługę Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
W gronie mikroprzedsiębiorców największe zapotrzebowanie (najwyższa suma ocen
wskazujących na „bardzo duże” i „duże” zapotrzebowanie) na działania wspierające dotyczy, w
pierwszej kolejności (i) doradztwa w zakresie przygotowywania wniosków o dotacje z programów
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
91
pomocowych, następnie (ii) dostępu do niskooprocentowanego finansowania dłużnego o
przeznaczeniu inwestycyjnym, (iii) szkoleń specjalistycznych, związanych z wybranymi problemami
prowadzonej działalności gospodarczej i wreszcie (iv) dostępu do specjalistycznych usług
informacyjnych na temat źródeł finansowania działalności gospodarczej. Koncentracja na usługach
dotyczących opracowywania wniosków o dotacje oraz wysokie zapotrzebowanie na tanie
finansowanie dłużne o przeznaczeniu inwestycyjnym, wskazują na poszukiwanie źródeł
finansowania procesów inwestycyjnych przy możliwie najniższym koszcie tego finansowania.
Jednocześnie przedsiębiorcy odczuwają brak informacji co do dostępnych źródeł finansowania, na
co wskazuje ostatnie z preferowanych działań wspierających. Z kolei najmniejsze zainteresowanie
(najniższa suma ocen: „bardzo duże” i „duże” zapotrzebowania) artykułowane jest wobec (i)
inwestycji typu venture capital oraz (ii) usług factoringowych. W przypadku kategorii
mikroprzedsiębiorców (uwzględniając znaczenie w tej grupie tzw. indywidualnej działalności
gospodarczej) zrozumiały wydaje się brak zainteresowania inwestycjami typu venture capital.
Podobnie jeśli chodzi o usługi factoringowe, korzystanie z których okazuje się przydatne i
efektywne raczej w sytuacji zapewnienia odpowiednio wysokich obrotów i wymaganej w związku z
nimi wysokiej płynności.
Oceny zapotrzebowania na działania / usługi wspierające, artykułowane przez dwie kolejne
kategorie przedsiębiorców (przedsiębiorstwa małe i średnie) prezentują kolejne rysunki.
Rys. 28. Ocena zapotrzebowania na usługi wsparcia (Jak ocenia Pan(i) zapotrzebowanie firmy
na następujące usługi wsparcia (MAŁE PRZEDSIĘBIORSTWA) ?).
13%
10%
26%
4%
1%
2%
17%
4%
1%
10%
10%
19%
2%
2%
27%
27%
27%
29%
7%
16%
5%
4%
9%
6%
4%
18%
11%
7%
7%
1%
7%
2%
4%
8%
1%
3%
2%
3%
3%
6%
8%
4%
8%
8%
5%
7%
5%
15%
17%
17%
6%
16%
12%
58%
59%
31%
81%
83%
35%
40%
43%
35%
64%
59%
3%
4%
1%
3%
2%
0%
1%
0%
1%
0%
0%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
poręczenia kredytów inwestycyjnych
poręczenia kredytów obrotowych
niskooprocentowane pożyczki
inwestycyjne
inwestycje typu venture capital
usługi factoringowe
szkolenia specjalistyczne
specjalistyczne usługi informacyjne w
zakresie źródeł finansowania
specjalistyczne usługi informacyjne
pod potrzeby Pana(i) firmy
doradztwo w zakresie przygotowania
wniosku o „dotację”
doradztwo w zakresie pozyskiwania
nowych technologii
prowadzenie badań dotyczących
trendów rozwoju rynku
Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Nie ma zapotrzebowania na tą usługę Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
W przypadku małych i średnich przedsiębiorców zapotrzebowanie na poszczególne rodzaje
działań / usług wspierających jest w znacznej mierze podobne (z uwzględnieniem występowania
pewnych różnic). Jest tak również, jeśli chodzi o porównanie z opiniami mikroprzedsiębiorców, przy
czym w grupie małych i średnich firm wskazania dotyczące zapotrzebowania są znacznie bardziej
zdecydowane, co uwidacznia generalnie niższa liczba ocen wskazujących na brak zapotrzebowania.
W kategorii małych przedsiębiorstw największe zapotrzebowanie dotyczy (i) doradztwa w zakresie
opracowywania wniosków o dotacje z programów pomocowych oraz (ii) dostępu do finansowania
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
92
dłużnego (niskooprocentowanego) na cele inwestycyjne. Układ ten jest podobny do wskazanego
przez mikroprzedsiębiorców. W dalszej kolejności pojawiają się jednak (niemal w równym stopniu)
trzy rodzaje poszukiwanych działań wspierających. Są to: (i) specjalistyczne szkolenia, (ii)
specjalistyczne usługi informacyjne, związane z różnorodnymi aspektami prowadzonej działalności i
wreszcie (iii) specjalistyczne usługi informacyjne w zakresie dostępnych źródeł finansowania
potrzeb gospodarczych. W odniesieniu do pozostałych działań / usług wsparcia, zdecydowanie
wyższe zapotrzebowanie, w stosunku do wskazywanego przez mikrofirmy, dotyczy (i) usług w
zakresie zabezpieczania dostępu do finansowania dłużnego (poręczenia kredytów / pożyczek o
charakterze inwestycyjnym i obrotowym), (ii) prowadzenia badań na temat trendów rynkowych
oraz (iii) doradztwa w zakresie pozyskiwania nowych technologii. Najniższe zapotrzebowanie
dotyczy analogicznych usług, które wskazywali mikroprzedsiębiorcy.
Rys. 29. Ocena zapotrzebowania na usługi wsparcia (Jak ocenia Pan(i) zapotrzebowanie firmy
na następujące usługi wsparcia (ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA) ?).
9%
8%
31%
5%
5%
16%
14%
10%
22%
10%
10%
7%
7%
12%
1%
34%
21%
26%
16%
3%
4%
6%
5%
12%
2%
1%
13%
9%
14%
5%
2%
11%
1%
2%
4%
1%
5%
2%
7%
7%
8%
8%
11%
2%
6%
7%
14%
10%
12%
16%
16%
6%
15%
5%
67%
64%
31%
75%
78%
23%
33%
25%
41%
56%
57%
8%
8%
2%
2%
2%
0%
1%
1%
1%
6%
7%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
poręczenia kredytów inwestycyjnych
poręczenia kredytów obrotowych
niskooprocentowane pożyczki
inwestycyjne
inwestycje typu venture capital
usługi factoringowe
szkolenia specjalistyczne
specjalistyczne usługi informacyjne w
zakresie źródeł finansowania
specjalistyczne usługi informacyjne
pod potrzeby Pana(i) firmy
doradztwo w zakresie przygotowania
wniosku o „dotację”
doradztwo w zakresie pozyskiwania
nowych technologii
prowadzenie badań dotyczących
trendów rozwoju rynku
Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Nie ma zapotrzebowania na tą usługę Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
W grupie przedsiębiorstw średnich znaczne zapotrzebowanie na działania / usługi
wspierające koncentruje się również na usługach dotyczących opracowywania wniosków o dotacje
oraz dostępie do niskooprocentowanego finansowania dłużnego. W przypadku firm średnich
największe zapotrzebowanie dotyczy jednak specjalistycznych szkoleń. Jest to element, który
wyraźnie różnicuje badane grupy wielkościowe przedsiębiorstw. Wskazywanie na tego rodzaju
zapotrzebowanie świadczy o wysokim znaczeniu rozwoju zasobów ludzkich w przypadku firm
średnich. Z drugiej strony wskazywać może również na niezaspokojone potrzeby w tym zakresie.
Podsumowując kwestie dotyczące opinii przedsiębiorców na temat zapotrzebowania na
konkretne typy działań / usług wspierających, warto poczynić dodatkową uwagę. Mianowicie
wskazywane zapotrzebowanie (przez wszystkie kategorie przedsiębiorców) na usługi doradcze w
zakresie dostępu do dotacji z programów pomocowych jest bezpośrednio związane z
artykułowanymi przez nich ocenami co do trudności w pozyskiwania tego rodzaju dotacji. Jak
wykazały badania (co omówione zostało bliżej w dalszej części niniejszego rozdziału) przedsiębiorcy
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
93
wskazują, iż dostęp do tego rodzaju wsparcia jest generalnie trudny. Uzasadnia to wskazywane
zapotrzebowanie na doradztwo związane z pozyskiwaniem dotacji.
Plany rozwojowe i źródła finansowania
Badania pokazują, że intensywne działania rozwojowe, polegające na wprowadzaniu
nowych produktów i ekspansji na nowe rynki, realizuje lub zamierza realizować w najbliższej
przyszłości ponad połowa małych i średnich przedsiębiorstw (odpowiednio 55% i 57%).
Jednocześnie wśród przedsiębiorców średnich rozmiarów najczęściej pojawiały się opinie o
zdecydowanym zamiarze prowadzenia tego typu działań rozwojowych (26% wobec 18% w
przypadku przedsiębiorstw średnich i 5% małych). Na tym tle zdecydowanie gorzej wypadają
mikroprzedsiębiorstwa, w przypadku których podobne działania deklaruje jedynie ok. 1/3
podmiotów. W grupie najmniejszych firm odnotowano jednocześnie największy udział
kategorycznych opinii o nie występowaniu tego rodzaju działań lub braku planów co do ich realizacji
w najbliższej przyszłości (42%; w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw deklaracje tego
rodzaju pojawiały się w zdecydowanej mniejszości i wynosiły, odpowiednio: 12% i 9%). Rozkład
stanowisk na temat planów w zakresie ekspansji produktowej i rynkowej prezentuje poniższy
rysunek.
Rys. 30. Plany przedsiębiorstw w zakresie działań rozwojowych (Czy Pana(i) firma w chwili
obecnej lub w najbliższej przyszłości planuje podjąć intensywne działania rozwojowe
– np. wejść na rynki zagraniczne, wprowadzić nowy produkt, wejść na nowe rynki w
kraju?).
5%
24%
27%
42%
3%
18%
37%
27%
12%
5%
26%
31%
28%
9%
6%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%
Z cała pewnością tak
Raczej tak
Raczej nie
Z cała pewnością nie
Nie czytać: Nie wiem | trudno
powiedzieć
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Z działalnością rozwojową sfery mikro, małych i średnich przedsiębiorstw wiąże się również
ich aktywność inwestycyjna (rys. 31). Plany w zakresie podejmowania nowych inwestycji
rozwojowych wyglądają podobnie w przypadku firm małych i średnich, pośród których
zdecydowane przekonanie o realizacji inwestycji wyraża, odpowiednio: 45% i 42% (suma wskazań:
„z całą pewnością tak” i „raczej tak”). Można zatem wnioskować, że w znacznej części przypadków
ekspansja rynkowa i produktowa będzie rezultatem nowych inwestycji w przedsiębiorstwach. Na
tym tle warto jednak odnotować stosunkowo liczne stanowiska firm średnich, wskazujące, iż rozwój
poprzez inwestycje raczej nie jest planowany. Choć nie są to stanowiska kategoryczne, to jednak
wskazują na dość znaczne zróżnicowanie planów w tej grupie firm. Oparcie rozwoju na
inwestycjach występuje natomiast wyraźnie rzadziej w gronie mikroprzedsiębiorstw. Na
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
94
zdecydowane plany inwestycyjne wskazuje 29% mikrofirm, a więc wyraźnie mniej niż ma to
miejsce w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw. Zjawisko to, co jest uzasadnione,
pozostaje w pewien sposób skorelowane z omówionymi wcześniej zamierzeniami w dziedzinie
ekspansji rynkowej i produktowej. Podobnie, i w tym przypadku w grupie najmniejszych firm,
odnotowano największą liczbę stanowisk stwierdzających brak planów inwestycyjnych (48%, wobec
12% i 6% - odpowiednio dla firm średnich i małych).
Rys. 31. Plany przedsiębiorstw w zakresie działań rozwojowych (Czy Pana(i) firma w chwili
obecnej lub w najbliższej przyszłości planuje dokonanie istotnej inwestycji?).
10%
19%
22%
48%
1%
22%
23%
36%
12%
6%
20%
22%
48%
6%
4%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
Z cała pewnością tak
Raczej tak
Raczej nie
Z cała pewnością nie
Nie czytać: Nie wiem | trudno
powiedzieć
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Rys. 32. Plany przedsiębiorstw w zakresie działań rozwojowych – źródła finansowania (Czy
Pana(i) firma w chwili obecnej lub w najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o
finansowanie ze źródeł zewnętrznych?).
11%
19%
32%
35%
3%
18%
32%
26%
17%
8%
32%
16%
33%
13%
7%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%
Z cała pewnością tak
Raczej tak
Raczej nie
Z cała pewnością nie
Nie czytać: Nie wiem | trudno
powiedzieć
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
95
Na rys. 32 przedstawiono informacje obrazujące plany przedsiębiorstw co do
pozyskiwania środków finansowych ze źródeł zewnętrznych. Mamy tu do czynienia z bliskim
odwzorowaniem sytuacji dotyczącej planów ekspansji rynkowej, produktowej i inwestycyjnej.
Zamiar ubiegania się o finansowanie zewnętrzne deklaruje około połowa firm średnich (48%) i
małych (52%). W znacznie mniejszym wymiarze dotyczy to natomiast mikroprzedsiębiorstw
(30%). Jednocześnie, wśród firm średniej wielkości, dominują stanowiska o zdecydowanym
zamiarze ubiegania się o finansowanie ze źródeł zewnętrznych (32%), a w przypadku mikrofirm –
przeciwnie – kategoryczne stanowiska o braku tego rodzaju planów (35%).
Przedstawione dotąd wyniki badań na temat planów rozwojowych przedsiębiorstw i
zamierzanym wykorzystywaniu przez nie zewnętrznych źródeł finansowania wskazują wyraźnie, iż
procesy te w znacznie większym stopniu dotyczyć będą firm małych i średnich. W świetle tych
informacji powiedzieć można, iż to właśnie te kategorie wielkościowe przedsiębiorstw stanowią
podstawową siłę napędową rozwoju sektora MŚP w województwie dolnośląskim.
Na kolejnym rysunku przedstawiono stanowiska przedsiębiorstw, które zamierzają
pozyskiwać finansowanie, co do preferowanych źródeł, z których ma pochodzić.
Rys. 33. Plany przedsiębiorstw w zakresie działań rozwojowych (Z jakich źródeł preferowane
jest pozyskiwanie finansowania?).
37%
1%
6%
87%
3%
38%
1%
1%
67%
14%
51%
6%
60%
18%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Kredyt lub pożyczka bankowa
Pożyczka z instytucji pozabankowej
Pożyczka od innego przedsiębiorcy
Fundusz inwestycyjny (venture
capital)
Program pomocowy (dotacja unijna)
Inne
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Pośród dostępnych źródeł finansowania działalności gospodarczej dominują zamiary
finansowania poprzez kredyty i pożyczki bankowe. Odpowiada to zidentyfikowanemu wcześniej
zainteresowaniu poszczególnymi źródłami finansowania, w którym powszechnie przyznawano
priorytet ofercie finansowania z sektora bankowego. Dodatkowo, uwypuklone zostało również
źródło o charakterze bezzwrotnym, a mianowicie finansowanie z programów pomocowych
(unijnych). Jak widać, wyraźna większość przedsiębiorstw zamierzających wykorzystywać
finansowanie zewnętrzne, planuje także pozyskiwanie wsparcia dotacyjnego. W największym
stopniu na to źródło finansowania wskazują mikroprzedsiębiorcy (aż 87%), a w dalszej kolejności
firmy małe (67%) i średnie (60%). Z uwagi na charakter programów pomocowych (unijnych),
adresowanych do sfery przedsiębiorstw, można mieć pewność, że w znakomitej większości
pozyskiwane z tych programów środki, wspomagać będą działalność inwestycyjną. Przypuszczenie
to uzasadniają wyniki badania obrazujące stanowiska przedsiębiorstw, dotyczące preferowanych
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
96
kierunków przeznaczenia planowanego finansowania ze źródeł bankowych oraz programów
pomocowych. Jak pokazują dane przedstawione na rys. 34, w dominującym zakresie zamierzane
jest wykorzystanie finansowania na działania rozwojowe (ekspansja rynkowa i nowe inwestycje)
oraz przedsięwzięcia modernizacyjne. W niewielkim natomiast stopniu planowane jest
wykorzystanie finansowania zewnętrznego na podnoszenie jakości zasobów pracowniczych.
Rys. 34. Plany przedsiębiorstw w zakresie wykorzystania finansowania zewnętrznego (Na jaki
dokładnie cel przeznaczone zostanie finansowanie?).
38,5%
31,5%
12,3%
5,8%
16,9%
9,0%
61,4%
30,3%
11,2%
2,7%
54,0%
13,4%
33,6%
10,6%
2,9%
0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0%
Inwestycje rozwojowe
Rozwój firmy
Modernizacja
Działalność bieżąca
Inne
Szkolenia, edukacja (pracownicy)
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Przedsiębiorcy w rozmaity sposób oceniają stopień trudności w pozyskiwaniu finansowania
z dwóch wskazanych uprzednio źródeł (zgodnie z zaprezentowanymi powyżej planowanymi
kierunkami wykorzystania środków). Co interesujące, generalnie przeważają stanowiska o
łatwiejszym dostępie do finansowania zwrotnego, a więc kredytów i pożyczek bankowych (rys.
36), niż dotacji unijnych (rys. 35). W przypadku programów pomocowych (finansowanych ze
środków unijnych), przekonanie o dużych lub bardzo dużych trudnościach w pozyskaniu wsparcia
jest wyraźnie widoczne praktycznie we wszystkich grupach wielkościowych przedsiębiorstw. Na
uwagę zasługuje szczególny sceptycyzm w tym względzie wyrażany przez przedsiębiorców
średnich rozmiarów, którzy aż w 80% podkreślają wysokie i bardzo duże trudności w dostępie do
dotacji unijnych. W pozostałych dwóch grupach, tak zdecydowane stanowiska pojawiają się już
nieco rzadziej, jednak nadal dominuje przeświadczenie o trudnej lub bardzo trudnej dostępności
tego źródła finansowania (71% opinii w grupie małych przedsiębiorców i 58% w grupie
mikroprzedsiębiorców). Pomimo to, jak pokazano wcześniej, przedsiębiorcy zamierzają ubiegać
się o tego rodzaju finansowanie. Oczywiście jest to zrozumiałe, gdy weźmie się pod uwagę
bezzwrotność wsparcia. Fakt bezzwrotności finansowania przeważa nad niechęcią do ubiegania się
o nie, wywoływaną subiektywnym przeświadczeniem o związanymi z tym procesem trudnościami.
Tego rodzaju opinie rzucają jednak światło na negatywne postrzeganie systemu dystrybucji
wsparcia unijnego przez jego kluczowych adresatów. Generalnie rzecz biorąc, system ten
uznawany jest za bardzo skomplikowany i nieprzyjazny. Opinie tego rodzaju funkcjonują już od
dłuższego czasu i wciąż są podtrzymywane, nawet pomimo deklarowanych i wprowadzanych,
przez instytucje zarządzające oraz wdrażające programy unijne, uproszczeń w zasadach i
procedurach dystrybucji środków wsparcia. Należy zatem wnioskować, że uproszczenia te
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
97
pozostają niedostrzegalne, co w konsekwencji oznacza, że zmiany zakresu i ich treści nie
prowadzą do oczekiwanych, jakościowych zmian145.
Rys. 35. Plany przedsiębiorstw w zakresie wykorzystania finansowania zewnętrznego (Jak
łatwo będzie uzyskać finansowanie z programu pomocowego (dotacji unijnej)?).
5%
19%
19%
39%
17%
0%
6%
56%
15%
23%
0%
20%
40%
40%
0%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
Bardzo łatwo
Raczej łatwo
Raczej trudno
Bardzo trudno
Nie wiem \ trudno powiedzieć
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Rys. 36. Plany przedsiębiorstw w zakresie wykorzystania finansowania zewnętrznego (Jak
łatwo będzie uzyskać kredyt / pożyczkę?).
22%
21%
26%
32%
0%
4%
48%
16%
4%
28%
11%
40%
41%
4%
4%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
Bardzo łatwo
Raczej łatwo
Raczej trudno
Bardzo trudno
Nie wiem \ trudno powiedzieć
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
145 Wniosek ten zdają się potwierdzać wyniki niektórych badań ewaluacyjnych, dotyczących postaci systemów zarządzania i wdrażania wsparciem unijnym, a także kryteriów i procedur wyboru projektów, rozwijanych obecnie na szczeblu regionalnym w związku z wdrażaniem regionalnych programów operacyjnych.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
98
Jako łatwiejsze w pozyskiwaniu, postrzegane są środki pochodzące z sektora bankowego,
co bardzo dobrze obrazuje rozkład opinii przedstawiony na rys. 36. Zdecydowana ocena, iż środki
kredytowe są bardzo trudno dostępne, jest w poważnym stopniu artykułowana przez najmniejsze
firmy (32%). Zestawienie przedstawionych powyżej informacji prowadzi do wniosku, że
największy sceptycyzm co do dostępności finansowania z sektora bankowego, wyrażają
mikroprzedsiębiorcy, a więc grupa tradycyjnie najsilniej odczuwająca bariery dostępu do
finansowania zewnętrznego, szczególnie ze źródeł bankowym. Prawdopodobnie też dlatego, w
grupie tej występuje relatywnie mniej opinii podkreślających występowanie zdecydowanych
trudności w dostępie do wsparcia dotacyjnego. W każdym razie trudności te są porównywalne z
tymi, z którymi na co dzień mają do czynienia mikrofirmy, w sytuacji ubiegania się o
finansowanie z tradycyjnych źródeł bankowych.
Wskazania w zakresie rozwoju instrumentów wspierania dostępu przedsiębiorców do
źródeł finansowania dłużnego
Przeprowadzone badania jakościowe i ilościowe wskazują na występowanie określonych
problemów w dostępie przedsiębiorców województwa dolnośląskiego do źródeł finansowania
zewnętrznego (dłużnego). Problemy te w różny sposób i w różnym zakresie, dotykają podmiotów
tworzących regionalny sektor MŚP. Pomimo tego zróżnicowania stwierdzić jednak można, że w
praktyce dotyczą one każdej kategorii wielkościowej przedsiębiorstw, a więc zarówno mikro,
małych, jak i firm średniej wielkości. Akceptacja faktu występowania konkretnych barier
uzasadnia konieczność podejmowania określonych działań, których celem długofalowym będzie
ich efektywna redukcja. Jak pokazują doświadczenia europejskie, działania w tym zakresie mogą
(i powinny) być podejmowane przez regionalne władze publiczne w ramach realizowanej polityki
gospodarczej na szczeblu wojewódzkim (a w jej ramach szczegółowej polityki wspierania sektora
przedsiębiorstw). W tym kontekście pojawia się jednak interesujące kwestia: jak oceniają
przedsiębiorcy potrzebę rozwijania konkretnych instrumentów wsparcia, prowadzących do
redukcji barier w dostępie do finansowania. Niniejsze badanie dało sposobność zadania właśnie
takiego pytania.
W toku badania pod uwagę wzięto trzy standardowe instrumenty oraz czwarty, dotyczący
określonych działań formujących sprzyjające warunki ubiegania się przez przedsiębiorców o
finansowanie dłużne. A zatem, pod ocenę przedsiębiorców podano następujące (potencjalne)
działania samorządu województwa dolnośląskiego:
• Wspieranie rozwoju regionalnej sieci instytucji poręczeniowych, specjalizującej się w
ułatwianiu dostępu do źródeł finansowania dłużnego oferowanych przez sektor bankowy
oraz pozabankowe instytucje pożyczkowe,
• Wspieranie rozwoju regionalnej sieci pozabankowych instytucji pożyczkowych (funduszy
pożyczkowych), uzupełniających źródło finansowania, jakie stanowi standardowa oferta
kredytowa sektora bankowego,
• Utworzenie banku regionalnego z uwypukleniem misji wspomagania rozwoju regionalnej
sfery przedsiębiorczości, angażowanego w tworzenie i rozwój różnych programów
wsparcia w dziedzinie dostępu do finansowania dłużnego,
• Inicjowanie różnorodnych działań, mających na celu budowę sprzyjającej atmosfery i
warunków do nawiązywania współpracy pomiędzy sferą instytucji publicznych i
instytucjami finansującymi, które gwarantować będą łatwiejszy dostęp do istniejących
źródeł finansowania.
Opinie przedsiębiorców na temat zasadności (i potrzeby) rozwijania poszczególnych
instrumentów i działań prezentują kolejne cztery rysunki.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
99
Rys. 37. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania
zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego (Jak ocenia Pan(i)
przydatność następujących instrumentów / działań (FUNDUSZE PORĘCZENIOWE)?
10%
4%
14%
24%
24%
24%
5%
8%
10%
35%
26%
16%
7%
4%
12%
39%
26%
12%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%
W ogóle nieprzydatne
Niezbyt przydatne
Przeciętnie przydatne
Dość przydatne
Bardzo przydatne
trudno powiedzieć
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Rys. 38. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania
zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego (Jak ocenia Pan(i)
przydatność następujących instrumentów / działań (FUNDUSZE POŻYCZKOWE)?
10%
6%
12%
25%
25%
22%
5%
8%
10%
34%
26%
18%
7%
3%
13%
37%
28%
12%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%
W ogóle nieprzydatne
Niezbyt przydatne
Przeciętnie przydatne
Dość przydatne
Bardzo przydatne
trudno powiedzieć
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
100
Rys. 39. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania
zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego (Jak ocenia Pan(i)
przydatność następujących instrumentów / działań (BANK REGIONALNY)?
9%
5%
17%
24%
21%
24%
7%
4%
24%
26%
25%
13%
10%
5%
8%
31%
30%
17%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%
W ogóle nieprzydatne
Niezbyt przydatne
Przeciętnie przydatne
Dość przydatne
Bardzo przydatne
Nie wiem, trudno powiedzieć
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Rys. 40. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania
zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego (Jak ocenia Pan(i)
przydatność następujących instrumentów / działań (KSZTAŁTOWANIE WARUNKÓW)?
8%
4%
19%
23%
33%
14%
5%
8%
18%
31%
29%
7%
3%
6%
8%
40%
33%
10%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%
W ogóle nieprzydatne
Niezbyt przydatne
Przeciętnie przydatne
Dość przydatne
Bardzo przydatne
Nie wiem, trudno powiedzieć
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
101
Rys. 41. Ocena zasadności rozwijania instrumentów i działań wspierających przez samorząd
województwa dolnośląskiego (oceny średnie).
3,6
3,6
3,6
3,8
3,8
3,8
3,7
3,8
3,8
3,9
3,8
4,0
Rozwój sieci funduszy poręczeniowych
Rozwój sieci funduszy pożyczkowych
Stworzenie banku regionalnego
Współpraca instytucji publicznych z
bankami w celu ułatwiania dostępu do
finansowania dla mikro, małych i
średnich przedsiębiorców
Do 9 10-49 50-249
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Wyniki badania wskazują (ocena uśredniona), że przedsiębiorcy podobnie oceniają
zasadność rozwijania poszczególnych instrumentów / działań wspierających przez samorząd
województwa dolnośląskiego. Trudno jest wskazać zdecydowaną preferencję dla któregokolwiek z
instrumentów. Analiza ocen uśrednionych pozwala jednak konkludować, że jako kluczowe
wskazywane są działania w zakresie nawiązywania współpracy pomiędzy władzami publicznymi i
instytucjami finansującymi, prowadzące do budowy pozytywnych warunków, ułatwiających dostęp
do źródeł finansowania zewnętrznego. Na kolejnym miejscu wskazać można potrzebę rozwijania
funduszy pożyczkowych i poręczeniowych (z nieznaczną preferencją dla tych pierwszych).
Potrzeba rozwijania funduszy pożyczkowych, czy szerzej, nowych źródeł finansowania, pośrednio
wynika z innych opinii przedsiębiorców. Można tu wskazać choćby, analizowane wcześniej, opinie
przedsiębiorców dotyczące oceny zapotrzebowania na usługi / działania wspierające. Jak
pamiętamy, w hierarchii potrzeb „dostęp do niskooprocentowanych pożyczek inwestycyjnych”
lokalizowany był na stosunkowo wysokim poziomie (zob. rys. 27, 28 i 29). Stosunkowo mniejsze
zainteresowanie dotyczy tworzenia banku regionalnego, aczkolwiek i w tym przypadku – w
porównaniu do pozostałych instrumentów – różnice są bardzo niewielkie.
Nieznaczne zróżnicowanie opinii co do zasadności rozwijania określonych instrumentów /
działań wspierających wskazywać może również, iż zdaniem przedsiębiorców wszystkie tego typu
instrumenty / działania powinny być rozwijane w podobnym stopniu. Decydujące znaczenie mają
tu zapewne stanowiska, że wciąż dostęp do źródeł finansowania działalności gospodarczej nie jest
wystarczająco łatwy, szczególnie w przypadku mikroprzedsiębiorców. Oznacza to również, że
podejmowane na szczeblu regionalnym inicjatywy rozwoju instrumentów finansowania (za
pośrednictwem mechanizmu JEREMIE) powinny brać pod uwagę potrzebę utrzymania i
wzmocnienia istniejących sieci pozabankowych instytucji poręczeniowych i pożyczkowych.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
102
5.2. Organizacje pozarządowe
Badanie objęło losową próbę 50 organizacji pozarządowych (rozumianych wąsko jako
stowarzyszenia i fundacje) z terenu Dolnego Śląska.
Badane organizacje to w większości jednostki niewielkie – jedynie ok. 1/3 z nich zatrudnia
jakichkolwiek pracowników. Potwierdza to naszą wcześniejszą tezę – charakter i wielkość
organizacji bardzo utrudniają korzystanie z typowego, komercyjnego finansowania dłużnego.
Rys. 42. Zatrudnienie w organizacji (Proszę powiedzieć, ile osób, wliczając Pana(nią), pracuje
obecnie w Pana(i) organizacji? Proszę uwzględnić jedynie stałych pracowników?)
68%
22%
10%
Brak etatowego zatrudnienia
do 9
10-49
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Wśród zbadanych organizacji 30% stanowiły fundacje, zaś 70% stowarzyszenia (rys. 43).
Proporcja ta odzwierciedla mniej więcej udział obu form prawnych w ogóle organizacji
pozarządowych.
Rys. 43. Forma prawna organizacji (Jaka jest forma prawna Pana(i) organizacji?).
30%
70%
Fundacja
Stowarzyszenie
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
103
Badane organizacje reprezentują szerokie spektrum obszarów działalności (rys. 44).
Dominują wśród nich organizacje zajmujące się pomocą i aktywizacją różnych środowisk, pomocą
osobom i rodzinom w trudnej sytuacji życiowej, a także organizacje zajmujące się kulturą i
edukacją.
Rys. 44. Obszar działania organizacji. (Czym zajmuje się Państwa organizacja? Proszę podać
główny obszar działalności).
12%
0%
10%
40%
0%
18%
0%
0%
20%
Pomoc społeczna
osobom/rodzinom w trudnej
sytuacji życiowej
Działalność charytatywna
Ochrona i promocja zdrowia
Działalność na rzecz integracji i
aktywizacji społecznej różnych
środowisk i wspólnot
Działalność w zakresie praw i
wolności człowieka i obywatela
Działalność w zakresie nauki,
kultury, edukacji i wychowania
Działalność w zakresie
bezpieczeństwa publicznego i
obrony narodowej
Nie wiem/odmowa
Inna
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Samoocena osób reprezentujących badane organizacje jest stosunkowo dobra (rys. 61.).
62% badanych (łącznie odpowiedzi zdecydowanie i raczej się zgadzam) uznaje, że ich organizacja
jest w dobrej kondycji finansowej. Aż 76% uważa, że ich organizacja dynamicznie się rozwija.
Jednocześnie jednak 64% zgadza się ze stwierdzeniem, że sytuacja organizacji od dłuższego czasu
pozostaje bez zmian, które to stwierdzenie nieco kłóci się z dynamicznym rozwojem.
Jednocześnie 30% badanych uważa, że ich organizacja nie jest w dobrej kondycji
finansowej. Mimo tego, że grupa ta stanowi mniejszość badanych, pozostaje jednak dość znacząca.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
104
Rys. 45. Sytuacja organizacji. (Na ile zgadza się Pan/i/, bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że
Pana organizacja:).
22%
40%
14%16%
8%
32%
44%
12%
8%
4%
18%
46%
20%
16%
0%
Zdecydowanie się zgadzam
Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam
Nie wiem/trudno powiedzieć
jest w dobrej kondycji finansowej dynamicznie się rozwija sytuacja organizacji od dłuższego czasu pozostaje bez zmian
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Po zbadaniu generalnej oceny sytuacji organizacji, badaliśmy stosunek przedstawicieli NGO
do finansowania działalności swojej organizacji za pomocą kredytów i pożyczek (rys. 46). Jak
można było się spodziewać, postawy wobec finansowania mają charakter wielce zróżnicowany. Aż
połowa (50%) badanych ma raczej lub zdecydowanie negatywny stosunek do finansowania
dłużnego. Jednocześnie tylko 16% ma raczej lub zdecydowanie pozytywny stosunek. Znaczna jest
też grupa osób mających stosunek neutralny, bądź też nie mających zdania (34%).
Te wyniki, w połączeniu z wcześniejszymi, pozwalają już na postawienie kilku hipotez:
• W sytuacji stworzenia oferty finansowania dłużnego dla organizacji pozarządowych na
terenie Dolnego Śląska (kwestią tą będziemy się zajmować w II etapie badania) będzie ona
musiała zostać skierowana do dość wąskiego kręgu najbardziej zainteresowanych
organizacji. Finansowanie dłużne, w przeciwieństwie do finansowania bezzwrotnego (o
charakterze dotacyjnym) nie jest bowiem ofertą dla każdej organizacji, lecz tylko dla tych
najbardziej świadomych ryzyka związanego z korzystaniem z takiego finansowania
(zaciągnięty kredyt/pożyczkę trzeba wszakże zwrócić), mających najlepiej przygotowane
służby finansowe i pomysły jakiemu celowi miałoby służyć takie finansowanie.
• Wobec naturalnych oporów w korzystaniu z takiego finansowania, ewentualna oferta będzie
musiała zostać dobrze wypromowana, tak, aby pokazać korzyści z niej wynikające. Z
drugiej jednak strony promocja będzie musiała być dobrze zaadresowana; nie będzie to
bowiem oferta dla każdego.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
105
Rys. 46. Stosunek do finansowania dłużnego (Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do
finansowania działalności organizacji za pomocą kredytów lub pożyczek?).
6%
10%
22%
14%
36%
12%
Zdecydowanie pozytywny
Raczej pozytywny
Ani pozytywny ani negatywny
Raczej negatywny
Zdecydowanie negatywny
Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Brak entuzjazmu, jeśli chodzi o finansowanie dłużne, łatwo wytłumaczyć bardzo niewielkimi
doświadczeniami olbrzymiej większości organizacji, jeśli chodzi nawet tylko o ubieganie się o takie
finansowanie (rys. 47). Tylko pojedyncze (przy próbie 50 organizacji 2% oznacza jedną, zaś 4%
dwie organizacje) badane organizacje ubiegały się w ciągu ostatnich 2 lat o korzystanie z
poręczenia, gwarancji, kredytu bankowego, czy pożyczki. Pokazuje to bardzo dobrze, że dla
większości organizacji korzystanie z finansowania dłużnego jest czymś bardzo rzadkim,
nietypowym. Prawdopodobnie w przypadku większości (szczególnie mniejszych) organizacji jest to
sytuacja stała i wręcz niemożliwa do zmiany (brak majątku, brak konieczności korzystania z
finansowania dłużnego etc.); z drugiej jednak strony można założyć, że dla części (i z całą
pewnością mniejszości) organizacji takie finansowanie byłoby możliwe do uzyskania, o ile tylko po
stronie podażowej istniałaby, dopasowana do specyfiki NGO, odpowiednia oferta.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
106
Rys. 47. Stosunek do finansowania dłużnego (Czy Pana(i) organizacja kiedykolwiek ubiegała
się/była zainteresowana/chciała skorzystać z następujących instrumentów
finansowych?).
12%
0%2%2%
86%
96%94%
96%
2%4%4%
2%
Kredyt bankowyPożyczka z funduszu pożyczkowegoPoręczenie udzielone przez fundusz
poręczeniowy
Gwarancja bankowa
Tak Nie Nie wiem
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Tylko jedna z badanych organizacji korzysta obecnie z finansowania dłużnego (włączając w
to pojęcie także poręczenia i gwarancje).
Rys. 48. Korzystanie z finansowania dłużnego. (Czy Pana(i) organizacja obecnie?)
0% 0%2%
0%
100% 100% 98% 100%
Korzysta z kredytu inwestycyjnego Korzysta z kredytu obrotowego Posiada otwartą linię kredytową w banku Korzysta z pożyczki funduszu
pożyczkowego
Tak Nie
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
107
Interesujących informacji dostarczają natomiast odpowiedzi na pytanie co, w opinii
przedstawicieli badanych organizacji, jest dla nich główną przeszkodą w ubieganiu się o
finansowanie dłużne (rys. 49). I tak:
• Dwie zdecydowanie najpoważniejsze bariery to koszt finansowania (54% badanych uważa
go zdecydowanie lub raczej za poważną barierę) oraz brak odpowiednich zabezpieczeń
(również 54%). Jest to dość interesujące, gdyż obie te bariery nie mają charakteru
nieusuwalnego. Zabezpieczenie może bowiem częściowo zapewnić fundusz poręczeniowy
(oczywiście tylko taki, który udzielałby poręczeń organizacjom pozarządowym). Warto przy
tym pamiętać, że organizacja też musiałaby na część kredytu lub pożyczki (ok. 20-30%)
przedstawić swoje zabezpieczenie, dodatkowo zaś standardowo fundusze na udzielane
przez siebie poręczenia pobierają weksel in blanco. Problem ten może być tylko trudny do
usunięcia w przypadku organizacji, która ma bardzo mały majątek. Nawet jeśli wystarczy
go na udział własny w zabezpieczeniu (wspomniane 20-30%), to w sytuacji wystawiania
weksla dla funduszu poręczeniowego fundusz musi wiedzieć, że za wekslem stoi jeszcze
jakiś majątek (czyli w razie czego będzie z czego ściągać należność funduszu). Jeśli takiego
majątku nie ma, to trudno oczekiwać udzielenia poręczenia – dla jakiejkolwiek instytucji
finansowej, nawet o quasi pomocowym charakterze, będzie to po prostu zbyt ryzykowne.
Trudniejsza jest kwestia wysokiego kosztu finansowania (oczywiście nie wiemy co
konkretnie badani mieli na myśli). Finansowanie organizacji pozarządowych będzie bowiem
zawsze obdarzone ponadprzeciętnym ryzykiem (dlatego też stopy procentowe oferowane
przez opisany wcześniej fundusz PAFPIO są wyraźnie wyższe od stóp oferowanych przez
banki). Generalnie możliwe są zatem dwa rozwiązania: albo dążenie do samofinansowania
takiego funduszu pożyczkowego (i pogodzenie się z relatywnie wysokimi stopami) albo też
subsydiowanie takiej instytucji (pokrywanie ponoszonych strat i kosztów, których nie
pokrywają odsetki i inne opłaty).
• Jako niezbyt istotne bariery są uznawane zaległości wobec ZUS i Urzędu Skarbowego (82%
badanych uznaje, że zdecydowanie lub raczej nie są one istotne) oraz brak wiedzy w
zakresie możliwości związanych z zewnętrznymi źródłami finansowania działalności
organizacji (64%).
• Pozostałe bariery są postrzegane przez badane organizacje w bardzo zróżnicowany sposób.
Prawdopodobnie jest to powiązane ze znacznym zróżnicowaniem specyfiki badanych
organizacji.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
108
Rys. 49. Przeszkody w ubieganiu się o zewnętrzne źródła finansowania. (Czy następujące
czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) organizacji w zakresie ubiegania
się/korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania?)
16%
10%
38%
44%
20%
12%
18%
10%
4%
10%
12%
16%
10%
14%
12%
16%
8%
18%
12%
24%
12%
12%
16%
26%
14%
38%
64%
38%
34%
10%
10%
20%
18%
24%
26%
14%
24%
20%
24%
24%
30%
32%
28%
18%
Zaległości wobec Urzędu Skarbowego lub ZUS
Złe wyniki finansowe w latach ubiegłych
Brak możliwości/trudności w przygotowaniu odpowiedniej
dokumentacji
Brak zabezpieczeń wymaganych przez instytucję finansującą np.
bank, fundusz pożyczkowy
Zbyt wysoki koszt finansowania
Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie
Zbyt skomplikowane procedury w bankach
Niedostosowanie procedur do specyfiki i warunków działalności
Państwa organizacji
Brak wiedzy w zakresie możliwości związanych z zewnętrznymi
źródłami finansowania działalności organizacji
Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Biorąc pod uwagę bardzo niewielkie doświadczenia większości organizacji z finansowaniem
dłużnym trudno się dziwić, że znaczna większość badanych nie ma wyrobionych opinii na temat
poszczególnych rodzajów instytucji, udzielających finansowania dłużnego (rys. 66.). Nawet w
przypadku najlepiej – z oczywistych przyczyn – znanych instytucji, to znaczy banków, udział ocen
pozytywnych (12%) jest bardzo zbliżony do odsetka ocen negatywnych (14%).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
109
Rys. 50. Ocena instytucji oferujących finansowanie dłużne (Na podstawie własnych doświadczeń,
jak ocenia Pan(i) następujących instytucje w zakresie współpracy związanej z
udzieleniem kredytów/pożyczek?).
2%6%
4%
10%
2%4%
74%
86% 86%
6%4% 4%
8%
2% 2%
Banki Fundusze pożyczkowe Fundusz poręczeniowe
Bardzo pozytywnie Raczej pozytywnie Ani pozytywnie ani negatywnie Raczej negatywnie Bardzo negatywnie
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Pytaliśmy też na jakiej wielkości kredyt/pożyczkę mogłyby bez problemu liczyć badane
organizacje (rys. 51). Znaczna część odpowiadających uznała, że każdy poziom jest dla nich trudno
dostępny (28%), wielu odpowiadających nie dysponowało też odpowiednią wiedzą, aby
odpowiedzieć na takie pytanie (36%).
Jednocześnie jednak 36% odpowiadających wskazało, że ich zdaniem organizacja, którą
reprezentują mogłaby liczyć na pożyczkę/kredyt (oczywiście to pytanie nie badało skłonności do
zaciągnięcia kredytu, jedną kwestią jest teoretyczna dostępność kredytu, drugą zaś to czy
faktycznie mamy zamiar z niego korzystać).
Spośród osób deklarujących w imieniu swych organizacji możliwość uzyskania kredytu
większość (22% wszystkich odpowiadających) deklarowała możliwość uzyskania kredytu/pożyczki
w kwocie do 50 tysięcy złotych. Warto jednak zauważyć, że aż 5 organizacji (10%
odpowiadających) wskazywało na kredyt w wysokości od 50 tysięcy złotych, a jeden badany nawet
w wysokości do 200 tysięcy złotych.
Powyższe wyniki potwierdzają zatem, że choć krąg organizacji mogących korzystać (i/lub
zainteresowanych) finansowaniem dłużnym jest dość ograniczony, to jednak istnieje grupa
potencjalnych klientów funduszy pożyczkowych, czy też banków oferujących finansowanie
sektorowi pozarządowemu.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
110
Rys. 51. Możliwe do uzyskania kredyty lub pożyczki (Biorąc wszystko pod uwagę proszę ocenić,
na jaki kredyt czy też pożyczkę może bez większego problemu liczyć Pana(i)
organizacja?).
6%
0%
12%
4%
10%
2%
0%
0%
2%
28%
36%
Do 5 tys zł
Do 10 tys zł
Do 20 tys zł
Do 50 tys zł
Do 100 tys zł
Do 200 tys zł
Do 500 tys zł
Do 1 mln zł
Powyżej mln zł
Każdy poziom jest trudno
dostępny
Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Dość interesujących informacji dostarczają nam też odpowiedzi na pytanie, dotyczące
potrzeb organizacji, jeśli chodzi o zewnętrzne usługi – finansowe i niefinansowe (rys. 52):
• Najbardziej byłyby badanym organizacjom przydatne usługi związane z przygotowaniem
wniosków o różnego rodzaju dotacje i wsparcie finansowe (62% duże i bardzo duże
zapotrzebowanie).
• Dużym zainteresowaniem cieszyłyby się też specjalistyczne usługi informacyjne pod
potrzeby danej organizacji (56%).
• Analogicznie znaczne zainteresowanie budzą usługi informacyjne, dotyczące źródeł
finansowania (54%), a także szkolenia specjalistyczne (50%).
Usługi finansowe cieszą się znacznie mniejszym zainteresowaniem. I tak:
• 24% uznaje, że organizacji byłyby potrzebne niskooprocentowane pożyczki (24%).
• Mniejsze zainteresowanie budziły poręczenia – kredytów obrotowych (12%) i
inwestycyjnych (8%).
• Interesujące, choć zupełnie zrozumiałe jest istnienie znacznej grupy organizacji całkowicie
niezainteresowanych usługami finansowymi (60-64%).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
111
Rys. 52. Zapotrzebowanie organizacji na usługi zewnętrzne (Jak Pan(i) ocenia zapotrzebowanie
organizacji na następujące usługi?).
6%
6%
12%
30%
28%
32%
48%
2%
6%
12%
20%
26%
24%
14%
12%
8%
8%
24%
14%
12%
10%
4%
2%
2%
6%
8%
12%
2%
4%
6%
2%
2%
4%
4%
64%
62%
60%
18%
20%
16%
22%
8%
10%
4%
0%
2%
0%
0%
2%
poręczenia kredytów
inwestycyjnych
poręczenia kredytów
obrotowych
niskooprocentowane pożyczki
szkolenia specjalistyczne
specjalistyczne usługi
informacyjne w zakresie źródeł
finansowania
specjalistyczne usługi
informacyjne pod potrzeby
Pana(i) organizacji
doradztwo w zakresie
przygotowania wniosku o
„dotację”
Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Nie ma zapotrzebowania na tę usługę Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Dostępność usług informacyjnych i szkoleniowych (rys. 69.) w regionie jest oceniana jako
dość duża (średnio ok. 50% odpowiedzi „bardzo” i „raczej duża”). Znacznie gorzej jest oceniana
dostępność usług finansowych, przy czym warto mieć świadomość, że ok. 70% odpowiadających
przyznaje się do słabej wiedzy w tej materii. W dodatku osoby udzielające konkretnych odpowiedzi
też nie dysponują odpowiednią wiedzą. O ile bowiem można (choć z trudem) znaleźć ofertę
niskooprocentowanych pożyczek (choć oczywiście kwestią sporną pozostanie zawsze kwestia
definicji niskiego oprocentowania), to naszym zdaniem w regionie nie istnieje skierowana do NGO
oferta poręczeniowa (jako dużą lub raczej dużą ocenia ją 18% badanych), chyba, że mówimy o
ofercie dla przedsiębiorców (pamiętajmy, że organizacje pozarządowe prowadzące działalność
gospodarczą mają taki status).
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
112
Rys. 53. Dostępność usług zewnętrznych w regionie. (W stosunku do usług, o których
rozmawialiśmy proszę powiedzieć jak ocenia Pan(i) ich dostępność w województwie
dolnośląskim?).
2%
10%
6%
10%
8%
8%
4%
40%
40%
48%
38%
10%
8%
8%
14%
12%
18%
18%
14%
14%
16%
10%
10%
10%
12%
68%
70%
70%
26%
32%
24%
22%
poręczenia kredytów
inwestycyjnych
poręczenia kredytów
obrotowych
niskooprocentowane pożyczki
szkolenia specjalistyczne
specjalistyczne usługi
informacyjne w zakresie źródeł
finansowania
specjalistyczne usługi
informacyjne pod potrzeby
Pana(i) firmy
doradztwo w zakresie
przygotowania wniosku o
„dotację”
Bardzo duża Raczej duża Raczej mała Bardzo mała Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Badaliśmy też jakie działania samorządu województwa (rys. 54), ułatwiające dostęp do
finansowania mogłyby być przydatne, zdaniem przedstawicieli organizacji pozarządowych.
Generalnie takie, wymienione przez nas działania, spotkałyby się na pewno z poparciem
przedstawicieli NGO. I tak:
• Najbardziej korzystnie byłaby oceniania współpraca władz publicznych z bankami w celu
ułatwiania dostępu do finansowania organizacjom pozarządowym (56% osób uznałoby to
za bardzo lub dosyć przydatne).
• Nieco mniejsza, ale nadal znaczna grupa popiera rozwój sieci funduszy poręczeniowych,
udzielających także poręczeń organizacjom pozarządowym (46%).
• Podobne wskazania uzyskuje opcja zakładająca rozwój sieci funduszy pożyczkowych,
udzielających także pożyczek organizacjom pozarządowym (44%).
• Najmniejsze poparcie uzyskała opcja stworzenia banku regionalnego (25%).
Ważne jest też, że w stosunku do wszystkich tych pomysłów grono osób uważających je za
całkowicie nieprzydatne było bardzo niewielkie (przeciętnie ok. 10%). Można zatem założyć, że
ewentualne tego typu działania Urzędu powinny się spotkać z poparciem a przynajmniej sympatią,
działających w regionie organizacji pozarządowych.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
113
Rys. 54. Możliwe działania samorządu województwa (Samorząd województwa dolnośląskiego
może podejmować różne działania zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania
zewnętrznego. Jak ocenia Pan(i) przydatność następujących działań z punktu widzenia
takich organizacji jak Pana/Pani?).
26%
24%
3%
30%
20%
20%
22%
26%
16%
16%
10%
10%
2%
2%
4%
6%
10%
10%
8%
4%
26%
28%
32%
24%
Rozwój sieci funduszy
poręczeniowych udzielających
także poręczeń organizacjom
pozarządowym
Rozwój sieci funduszy
pożyczkowych udzielających
także pożyczek organizacjom
pozarządowym
Stworzenie banku regionalnego
Współpraca instytucji
publicznych z bankami w celu
ułatwiania dostępu do
finansowania dla organizacji
pozarządowych
Bardzo przydatne Dosyć przydatne Przeciętnie przydatne
Niezbyt przydatne W ogóle nie przydatne Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Pytaliśmy też o plany organizacji w najbliższym czasie, jeśli chodzi o dokonanie jakichś
istotnych inwestycji (rys. 55). Większość organizacji nie ma takich planów, tym niemniej 30%
badanych zakłada, że inwestycje takie będą w najbliższym czasie podejmować.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
114
Rys. 55. Plany inwestycyjne (Czy Pana(i) organizacja w chwili obecnej lub w najbliższej
przyszłości planuje dokonanie istotnej inwestycji?).
12%
18%
26%
44%
0%
Z całą pewnością tak Raczej tak Raczej nie Z całą pewnością nie Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Interesowało nas też, czy organizacja w najbliższym czasie zamierza ubiegać się o
finansowanie ze źródeł zewnętrznych (rys. 56). Plany takie deklarowała znaczna część, bo aż 58%
organizacji.
Rys. 56. Plany dotyczące finansowania ze źródeł zewnętrznych (Czy Pana(i) organizacja w chwili
obecnej lub najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o jakiekolwiek finansowanie ze
źródeł zewnętrznych?).
30%
32%
26%
8%4%
Z całą pewnością tak Raczej tak Raczej nie Z całą pewnością nie Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Badaliśmy też z jakich źródeł zamierzają korzystać badane organizacje (rys. 73.).
Największa grupa organizacji zamierza ubiegać się o środki pomocowe (dotację unijną).Plany takie
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
115
ma 54% badanych instytucji. Dość często organizacje zamierzają się też ubiegać o darowizny od
sponsorów (38%). Plany skorzystania z kredytu lub pożyczki bankowej ma bardzo nieliczna grupa
(6%, czyli 3 organizacje). Rzadkością są też pomysły korzystania z pożyczki udzielonej przez
instytucję pozabankową (2%, czyli jedna organizacja).
Rys. 57. Plany dotyczące finansowania ze źródeł zewnętrznych – źródła finansowania (Z jakiego
spośród dostępnych źródeł ma pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie
instrumenty, o które zamierzacie się Państwo ubiegać.).
6%2%
38%
54%
4%
Kredyt lub pożyczka bankowa Pożyczka z instytucji pozabankowej Darowizna od sponsora Program pomocowy (dotacja unijna) Inna
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Pytaliśmy też, jak badani oceniają szanse na uzyskanie tego finansowania (rys. 58) (przy
czym ze względu na fakt, że tylko jedna organizacja była zainteresowana pożyczką z instytucji
pozabankowej tę odpowiedź pominęliśmy; trzeba też pamiętać, że finansowaniem bankowym były
zainteresowane tylko 3 organizacje).
Otrzymane odpowiedzi można podsumować następująco:
• Nikła liczba organizacji zainteresowanych finansowaniem dłużnym nie pozwala na
wyciąganie dalej idących wniosków, co do trudności w pozyskiwaniu takiego finansowania.
Tym niemniej nawet nieliczne otrzymane odpowiedzi pozwalają na założenie, że
organizacje są świadome tego, że pozyskanie finansowania nie będzie rzeczą łatwą.
• Jako trudne do pozyskania są uznawane także środki pomocowe. 81% organizacji uważa,
że ich zdobycie będzie raczej lub bardzo trudne.
• Także uzyskanie darowizny od sponsora nie jest zadaniem łatwym. Jako trudne określa je
79% badanych organizacji.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
116
Rys. 58. Problemy z ewentualnym uzyskaniem finansowania (Jak Pan(i) ocenia, jak łatwo będzie
uzyskać Państwu tego typu finansowanie?.).
0%
5%
4%
0%
16%
11%
33%
37%
44%
67%
42%
37%
0%
0%
4%
Kredyt lub pożyczka bankowa
Darowizna od sponsora
Program pomocowy (dotacja
unijna)
Bardzo łatwo Raczej łatwo Raczej trudno Bardzo trudno Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Podsumowując uzyskane wyniki trzeba zatem wskazać na ich następujące ważne elementy:
• Korzystanie z finansowania dłużnego jest wśród organizacji pozarządowych w regionie
raczej wyjątkiem, niż regułą.
• Znaczna grupa, prawdopodobnie większość, organizacji nigdy nie będzie zainteresowana
pozyskanie takiego finansowania, bądź też finansowanie nie będzie dla nich dostępne z
powodu na przykład całkowitego braku majątku.
• Jednocześnie jednak istnieje wyraźna grupa organizacji potencjalnie zainteresowanych
korzystaniem z takiego finansowania.
• Ewentualna inicjatywa poszerzenia oferty działających w regionie funduszy pożyczkowych i
poręczeniowych (bądź utworzenia nowych funduszy), tak, aby oferowały one również swoje
usługi organizacjom pozarządowym, będzie z całą pewnością korzystnie przyjęta przez
regionalne NGO.
• Ta nowa oferta będzie z cała pewnością interesująca dla pewnej, choć stanowiącej
mniejszość, grupy organizacji.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
117
5.3. Samorząd terytorialny
Badaniem została objęta grupa 50 jednostek – po 10 powiatów i gmin miejskich oraz po 15
gmin miejsko – wiejskich i miejskich.
Przedstawiciele samorządów generalnie korzystnie oceniają sposób zarządzania swoją
jednostką (rys. 75.). Uważają, że jest ona dobrze zarządzana (94% odpowiedzi zdecydowanie i
raczej się zgadzam), skutecznie korzysta z dostępnych środków finansowych (92%), dynamicznie
się rozwija (90%) i jest w dobrej kondycji finansowej (84%). Nieco mniej jednoznaczne odpowiedzi
uzyskujemy natomiast, jeśli chodzi o kwestię dostępu do finansowania. Wprawdzie 72%
odpowiadających uznaje, że ich jednostka nie ma problemu w finansowaniu swoich zadań
inwestycyjnych, jednak jednocześnie 36% odpowiadających uznaje, że jednostka ma problemy w
pozyskaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze względu na konieczność wyasygnowania wkładu
własnego, zaś 38%, że ma problemy z pozyskiwaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze
względu na konieczność finansowania projektów do czasu otrzymania dotacji.
Rys. 59. Opinie na temat rozwoju jednostki i jej dostępu do finansowania (Na ile zgadza się bądź
nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) gmina/miasto/powiat).
72%
58%
48%
54%
34%
10%
8%
22%
34%
36%
36%
38%
26%
30%
4%
10%
8%
22%
32%
30%
2%
4%
28%
24%
4%
8%
6%
4%
4%
2%
2%
jest dobrze zarządzana
skutecznie korzysta z dostępnych środków finansowych
jest w dobrej kondycji finansowej
dynamicznie się rozwija
nie ma problemów w finansowaniu swoich działań inwestycyjnych
ma problemy w pozyskaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze
względu na konieczność wyasygnowania wkładu własnego
ma problemy w pozyskiwaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze
względu na konieczność finansowania projektów do czasu otrzymania
dotacji
Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam
Zdecydowanie się nie zgadzam Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
118
Generalny stosunek przedstawicieli samorządów do finansowania ich działalności za pomocą
instrumentów dłużnych (kredytów, pożyczek lub obligacji) jest pozytywny. Opinię taką wyraża
(zdecydowanie lub raczej pozytywny) 78% badanych.
Rys. 60. Stosunek do finansowania dłużnego. (Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do
finansowania działalności gminy/miasta/powiatu za pomocą kredytów, pożyczek lub
obligacji?).
36%
42%
16%
4% 0%2%
Zdecydow anie pozytyw ny Raczej pozytyw ny Ani pozytyw ny ani negatyw ny
Raczej negatyw ny Zdecydow anie negatyw ny nie w iem/trudno pow iedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Jednostki samorządowe dysponują też znacznym doświadczeniem, jeśli chodzi o
finansowanie dłużne (rys. 77.). Znaczna większość jednostek w przeszłości rozważała lub ubiegała
się o uzyskanie kredytu bankowego (86%) lub pożyczki z funduszu celowego (np. NFOŚiGW;
również 86%). Znacznie mniej popularna była emisja obligacji na cele inwestycyjne (30%) i na
pokrywanie wydatków bieżących (12%). Pozostałymi instrumentami finansowymi interesowano się
zdecydowanie rzadziej.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
119
Rys. 61. Zainteresowanie finansowaniem dłużnym (Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat
kiedykolwiek ubiegała się/była zainteresowana/chciała skorzystać z następujących
instrumentów finansowych?).
86%
30%
12%
86%
6%2%
8%14%
70%
88%
14%
92%98%
92%
2%
Kre
dyt bankow
y
Em
isja
oblig
acji
na
cele
fin
ansow
ania
inw
esty
cji
Em
isja
oblig
acji
na
finansow
anie
wydatk
ów
bieżąc
ych
(nie
inw
esty
cyjn
ych)
Poży
czka z
funduszu c
elo
wego
(np. N
aro
dow
y
Fundusz O
chro
ny
Śro
dow
iska i
Gospodark
i Wodnej)
Porę
czenie
kre
dytu
zacią
gnię
te w
Funduszu P
orę
czeń
Unijn
ych
Porę
czenie
em
isji
oblig
acji
zacią
gnię
te
w F
unduszu
Porę
czeń U
nijn
ych
Leasin
g
Tak Nie Nie w iem
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
W ciągu ostatnich 2 lat samorządy korzystały też stosunkowo powszechnie z instrumentów
dłużnych (rys. 62). 64% badanych jednostek zaciągało kredyt bankowy na cele inwestycyjne (w
tym 36% wielokrotnie), 42% na cele obrotowe (z tego 22% wielokrotnie), 20% emitowało
obligacje (w tym 6% wielokrotnie). Najbardziej popularne były pożyczki udzielane przez fundusze
celowe (np. NFOŚiGW) – zaciągało je 66% jednostek, w tym 36% wielokrotnie.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
120
Rys. 62. Korzystanie z finansowania dłużnego w ciągu ostatnich 2 lat (Czy w ciągu ostatnich 2
lat Pana(i) gmina/miasto/powiat korzystała z następujących instrumentów?).
20%
28%
14%
10%
4%
2%
30%
8%
22%
36%
6%
2%
36%
0%
56%
34%
76%
86%
94%
98%
32%
92%
2%
2%
Kredyt bankowy na cele obrotowe
Kredyt bankowy na cele inwestycyjne
Emisja obligacji na cele inwestycyjne
Emisja obligacji na finansowanie bieżące (nieinwestycyjne)
Poręczenie kredytu zaciągnięte w Funduszu Poręczeń Unijnych
Poręczenie emisji obligacji zaciągnięte w Funduszu PoręczeńUnijnych
Pożyczka z Funduszu Celowego (np. Narodowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej)
Leasing
Tak jeden raz Tak, wiele razy Nie Nie wiem
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Badanych pytaliśmy też o korzystanie z finansowania dłużnego w chwili obecnej (rys. 79.).
Wyniki odpowiedzi są generalnie zbliżone do wcześniejszych – największa grupa samorządów
korzysta obecnie z pożyczki udzielonej przez fundusz celowy (66%) oraz z kredytu inwestycyjnego
(64%). 24% jednostek finansuje się zaś obecnie poprzez emisję obligacji. Dość rzadko (8%
badanych jednostek) korzystano z leasingu, bardzo zaś rzadko z instrumentów doręczeniowych.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
121
Rys. 63. Korzystanie z instrumentów finansowania dłużnego w chwili obecnej (Czy Pana(i)
gmina/miasto/powiat obecnie?).
64%
26%24%
66%
4%2%
34%
72%74%
32%
94%96%
Korzysta z kredytu
inwestycyjnego
Korzysta z kredytu
obrotowego
Ma wyemitowane obligacje Korzysta z pożyczki
funduszu celowego (np.
Narodowego Funduszu
Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej).
Korzysta z poręczenia
Funduszu PoręczeńUnijnych
Korzysta z leasinguTak Nie
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Badane jednostki samorządowe pytaliśmy też o wielkość ich aktualnego zadłużenia (rys.
64). Pod tym względem sytuacja poszczególnych samorządów była dość zróżnicowana. Znaczna
grupa jednostek miała bardzo niewielkie zadłużenie, poniżej 10% rocznych dochodów budżetowych
(sytuacja taka dotyczyła 30% jednostek). Bardzo liczna była też grupa o średnim zadłużeniu (od 10
do 30%) – znajdowało się w niej 44% badanych. Stosunkowo wysokie zadłużenie (od 30% do
50%) cechowało 22% jednostek, zaś bardzo wysokie zadłużenie (między 50 i 60%), zbliżające się
do limitów ustawowych, dotyczyło 4% jednostek .
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
122
Rys. 64. Aktualne zadłużenie jednostek samorządu terytorialnego (Jakie jest obecnie zadłużenie
Państwa gminy/miasta/powiatu w stosunku do dochodów budżetowych?).
30%
24%
20%
10%
12%
4%
0%
Poniżej 10%
Nie mniej niż 10% i mniej niż20%
Nie mniej niż 20% i mniej niż30%
Nie mniej niż 30% i mniej niż40%
Nie mniej niż 40% i mniej niż50%
Nie mniej niż 50% i mniej niż60%
Nie mniej niż 60%
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Interesowały nas też bariery w dostępie do finansowania zewnętrznego (rys. 65). Jako
najważniejszą z nich badani wskazywali wysoki koszt finansowania (52% odpowiedzi zdecydowanie
i raczej tak), zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie (40%)146, zbyt skomplikowane
procedury kredytowe w bankach i niedostosowanie procedur do specyfiki danej jednostki
samorządowej (obie odpowiedzi po 28%). Większość badanych uważała natomiast, że problemem
nie są zbyt niskie limity zadłużenia przewidziane w ustawie o finansach publicznych (56%), zbyt
krótki okres finansowania i brak zabezpieczeń (obie odpowiedzi po 52%).
146 Chodzi tutaj prawdopodobnie o finansowanie bezzwrotne, pochodzące ze środków pomocowych,
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
123
Rys. 65. Przeszkody w dostępie do finansowania (Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę
dla Pana(i) gminy/miasta/powiatu w zakresie ubiegania się/korzystania z zewnętrznych
źródeł finansowania?).
8%
16%
14%
4%
22%
18%
22%
12%
14%
6%
8%
6%
4%
12%
30%
22%
6%
8%
14%
12%
24%
20%
36%
22%
32%
28%
24%
20%
28%
32%
56%
52%
38%
52%
12%
30%
42%
30%
40%
42%
4%
6%
8%
10%
4%
2%
6%
30%
4%
8%
Zbyt niskie limity zadłużenia
przewidziane w ustawie o finansach
publicznych
Zbyt krótki okres finansowania
Brak odpowiednio długich karencji na
spłatę odsetek i/lub kapitału
Brak zabezpieczeń wymaganych przez
instytucję finansującą np. bank, fundusz
pożyczkowy
Zbyt wysoki koszt finansowania
Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o
finansowanie
Zbyt skomplikowane procedury
kredytowe w bankach
Zbyt skomplikowane procedury w
przypadku emisji obligacji
Niedostosowanie procedur do specyfiki i
warunków działalności Państwa
gminy/miasta/powiatu
Zbyt mała konkurencja między bankami
Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem/ trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Badane samorządy dość niejednoznacznie oceniają wpływ kryzysu finansowego na
dostępność i warunki finansowania dłużnego (rys. 82.). Najbardziej odczuwalnym jego wpływem,
zdaniem badanych samorządowców, jest większe zainteresowanie banków kredytowaniem
samorządów (52% badanych jest tego zdania). Wynika to prawdopodobnie z faktu, że – co do
zasady – samorządy są postrzegane jako kredytobiorca obciążony niskim ryzykiem. Z drugiej
jednak strony banki mają obawy, jeśli chodzi o udzielanie kredytów długoterminowych (48%),
wzrosło też oprocentowanie kredytów z których korzystają poszczególne samorządy (44%).
Niektóre samorządy zwracały też uwagę na to, że ich zdaniem niektóre banki nie wiedzą co robić i
wstrzymują się z decyzjami (28%). Warto przy tym podkreślić, że nie można wykluczyć, że w
stosunku do tak medialnego tematu, jakim jest kryzys finansowy, niektórzy badani czerpią swoją
wiedzę nie z osobistych doświadczeń, ale z mass mediów.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
124
Rys. 66. Ocena wpływu kryzysu finansowego (Od kilku miesięcy mamy do czynienia na świecie z
tzw. kryzysem finansowym. Czy w związku z powyższym).
44%
26%
52%
28%
48%
38%
56%
32%
52%
34%
18% 18%16%
20%18%
Wzrosło
oprocentow anie
kredytów z których
Państw o korzystacie
Banki są mniej
zainteresow ane
finansow aniem
samorządów
Banki są bardziej
zainteresow ane
finansow aniem
samorządów
Niektóre banki nie
w iedzą co robić i
w strzymują się z
decyzjami
Banki mają obaw y,
jeśli chodzi o
udzielanie kredytów
długoterminow ych
Tak Nie Nie dotyczy
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Interesowało nas również, jakie działania na rzecz ułatwiania samorządom gminnym i
powiatowym dostępu do finansowania mógłby prowadzić samorząd województwa (rys. 67).
Z największym zainteresowaniem i poparciem badanych spotkało się współpraca instytucji
publicznych z bankami w celu ułatwiania dostępu do finansowania dla jednostek samorządu
terytorialnego (78% odpowiedzi, że byłoby to bardzo i dosyć przydatne), przekazywanie informacji
o aktualnej ofercie banków (78%), utworzenie banku regionalnego (70%), organizacja forów
dyskusyjnych dotyczących współpracy samorządów z bankami (68%). Jako zdecydowanie mniej
przydatne, uznano natomiast lobbowanie na rzecz zwiększenia limitów zadłużenia, określonych w
ustawie o finansach publicznych.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
125
Rys. 67. Ocena ewentualnych działań samorządu województwa (Samorząd województwa
dolnośląskiego może podejmować różne działania zmierzające do ułatwiania dostępu do
finansowania zewnętrznego. Jak ocenia Pan(i) przydatność następujących działań z
punktu widzenia takich gmin/miast/powiatów jak Pana/Pani?).
40%
36%
14%
18%
22%
30%
42%
24%
50%
56%
8% 8%
16% 16%
10%8%
0%
10%
2% 2%
8%10%
32%
14%
8%6%
4% 4%
0%2%
Stworzenie banku
regionalnego
Współpraca instytucji
publicznych z bankami w
celu ułatwiania dostępu do
finansowania dla jednostek
samorządu terytorialnego
Lobbowanie w celu zmiany
ustawy o finansach
publicznych i zwiększeniu
limitów zadłużenia
samorządów
Organizacje forów
dyskusyjnych dotyczących
współpracy samorządów z
bankami
Przekazywanie informacji o
aktualnej ofercie banków
Bardzo przydatne Dosyć przydatne Przeciętnie przydatne Niezbyt przydatne W ogóle nie przydatne Nie wiem/trudno powiedziedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Pytaliśmy też o plany inwestycyjne badanych jednostek (rys. 68). Jak można się było
spodziewać olbrzymia większość samorządów (94% odpowiedzi zdecydowanie i raczej tak) w
najbliższym czasie planuje dokonanie istotnej inwestycji.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
126
Rys. 68. Plany inwestycyjne (Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat w chwili obecnej lub najbliższej
przyszłości planuje podjąć dokonanie istotnej inwestycji?).
76%
18%
4% 0%2%
Z całą pewnością tak Raczej takRaczej nie Z całą pewnością nieNie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Olbrzymia większość badanych jednostek zamierza też w najbliższej przyszłości ubiegać się
o finansowanie zewnętrzne (rys. 85.). Z całą pewnością zamierza tak uczynić 94% badanych, zaś
raczej kolejne 4%.
Rys. 69. Plany ubiegania się o finansowanie zewnętrzne (Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat w
chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o jakiekolwiek
finansowanie ze źródeł zewnętrznych?).
94%
4% 2% 0%0%
Z całą pewnością tak Raczej tak Raczej nie Z całą pewnością nie Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
127
Jeśli chodzi o rodzaj poszukiwanego finansowania, to dominują środki pomocowe (78%) i
kredyt lub pożyczka (64%). Znacznie mniej popularna jest emisja obligacji (8%).
Rys. 70. Rodzaj poszukiwanego finansowania (Z jakiego spośród dostępnych źródeł ma
pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie instrumenty, o które zamierzacie
się Państwo ubiegać).
64%
8%
78%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
Kredyt lub pożyczka Emisja obligacji Program pomocow y (dotacja unijna)
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Badane osoby w zróżnicowany sposób oceniały problemy z pozyskaniem finansowania. Jako
relatywnie łatwe do pozyskania oceniano zarówno kredyt i pożyczkę, jak i emisję obligacji (w obu
wypadkach 75% badanych uznało, że jest to raczej lub bardzo łatwe).
Zupełnie odmiennie oceniono natomiast pozyskanie środków pomocowych. Jako bardzo lub
raczej trudne oceniło je 66% badanych.
Rys. 71. Trudność w uzyskaniu finansowania (Jak Pan(i) ocenia, jak łatwo będzie uzyskać
Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli)
16%
25%
5%
59%
50%
23%
16%
25%
36%
3%
0%
31%
6%
0%
5%
Kredyt lub pożyczka
Emisja obligacji
Program pomocowy (dotacja unijna)
Bardzo łatwo Raczej łatwo Raczej trudno Bardzo trudno Nie wiem/trudno powiedzieć
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Wyniki badań jakościowych
128
Generalnie samorządy gminne i powiatowe są pozytywnie nastawione do korzystania z
finansowania zewnętrznego, także dłużnego. Większość z nich korzysta zresztą na co dzień z
takiego finansowania, najczęściej z kredytów bankowych i pożyczek z funduszy celowych.
Głównymi przeszkodami w dostępie do finansowania są koszt finansowania, a także długotrwałe i
skomplikowane procedury. Kryzys finansowy może mieć zarówno korzystne skutki dla samorządów
(większe zainteresowanie banków kredytowaniem tego, relatywnie bezpiecznego, sektora), jak i
negatywne (zwiększenie kosztów finansowania).
Przedstawiciele samorządów dostrzegają też znaczne pole do działań wspierających
samorządu wojewódzkiego: ich zdaniem powinien on ułatwiać przepływ informacji, współpracować
z bankami na rzecz ułatwiania samorządom dostępu do finansowania dłużnego, a nawet prowadzić
działania zmierzające do stworzenia banku.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki
134
6. Załączniki
Lista respondentów objętych badaniami jakościowymi
Narzędzia badawcze (scenariusze IDI)
Narzędzia badawcze (kwestionariusze CATI)
Literatura
Spis tabel i rysunków
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: lista respondentów w badaniach jakościowych
135
6.1. Lista respondentów objętych badaniami jakościowymi
Rodzaj badania Lp. Nazwa respondenta Miejscowość
IDI ITI
1 Fundusz Regionu Wałbrzyskiego Wałbrzych ����
2 Agencja Rozwoju Regionalnego AGROREG Nowa Ruda ����
3 Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego Jelenia Góra ����
4 Dolnośląski Fundusz Gospodarczy Wrocław ����
5 Fundusz Poręczeń Kredytowych sp. z o.o. Jelenia Góra ����
6 Fundusz Poręczeń Kredytowych sp. z o.o. Złotoryja ����
7 Bank Zachodni WBK Wrocław ����
8 Bank Polskiej Spółdzielczości SA O/Regionalny Wrocław ����
9 Advanced LED Systems s.c. Wrocław ����
10 Pracownia Rzeźbiarska – A. Chruściel Świdnica ����
11 PNEUMAT SYSTEM Sp. z o.o. Wrocław ����
12 Matusewicz Budowa Maszyn S. j. Gryfów Śląski ����
13 COMEX Sp. z o.o. Wrocław ����
14 ANTI S.A. Wrocław ����
15 Fundacja Edukacji Przedszkolnej Wrocław ����
16 Tratwa - stowarzyszenie Wrocław ����
17 Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Wrocław ����
18 Semper Avanti - stowarzyszenie Wrocław ����
19 Urząd Miasta i Gminy w Górze Góra ����
20 Urząd Gminy w Krośnicach Krośnice ����
21 Urząd Miasta w Polanicy Zdroju Polanica Zdrój ����
22 Urząd Miasta w Lubaniu Lubań ����
23 Urząd Gminy w Przewornie Przeworno ����
24 Urząd Miasta i Gminy w Bielawie Bielawa ����
25 Urząd Miasta i Gminy w Strzelinie Strzelin ����
26 Starostwo Powiatowe w Jeleniej Górze Jelenia Góra ����
27 Urząd Gminy w Męcince Męcinka ����
28 Starostwo Powiatowe w Trzebnicy Trzebnica ����
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – instytucje finansujące
136
6.2. Narzędzia badawcze
6.2.1. Scenariusze wywiadów IDI / ITI
Scenariusz INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY (IDI)
RESPONDENT: INSTYTUCJE FINANSUJĄCE
NOTA METODOLOGICZNA: Jest to scenariusz wywiadu, a nie kwestionariusz ankietowy. Wywiad prowadził ekspert, w sposób zbliżony do konwersacji osób znających zagadnienia. Scenariusz zawiera tylko podstawowe pytania kierunkujące, na które muszą się znaleźć odpowiedzi. W trakcie rozmowy, ekspert prowadzący – według własnego uznania i w reakcji na przebieg rozmowy – będzie zadawał pytania precyzujące wypowiedzi rozmówcy. Z przyczyn oczywistych, pytań tych nie da się przewidzieć w scenariuszu. Zależnie od sytuacji nie należy wykluczać zadawania pytań również rozszerzających analizowane zagadnienie.
Niniejszy scenariusz wykorzystywany będzie podczas wywiadów z przedstawicielami instytucji finansujących tj. banków oraz funduszy pożyczkowych i funduszy poręczeń kredytowych.
INFORMACJE WSTĘPNE
P1. Na początek proszę powiedzieć parę słów o usługach finansowych oferowanych przez Państwa instytucję na rzecz sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MMŚP). Czy instytucja oferuje produkty specjalnie skonfigurowane dla tej grupy przedsiębiorstw (lub poszczególnych jej podgrup – mikro, małych, średnich firm)? Czy grupa ta traktowana jest jako kluczowy segment klientów? Czy oferta ta podlega zmianom? Jakim?
P2. A jak wygląda oferta instytucji dla jednostek samorządu terytorialnego? Czy w jakiś sposób jest ona zróżnicowana względem produktów oferowanych dla sektora przedsiębiorstw? Jeśli tak, to na czym polega to zróżnicowanie? Czy oferta ta podlega zmianom? Jakim? Czy istnieją specjalne produkty skierowane do tej grupy?
P3. Czy istnieje oferta skierowana specjalnie do sektora organizacji pozarządowych? Czym różni się ona od oferty adresowanej do innych grup klientów? Czy oferta ta podlega zmianom? Jakim? Czy istnieją specjalne produkty skierowane do tej grupy?
P4. Jakie produkty finansowe cieszą się największą popularnością pośród mikro, małych i średnich przedsiębiorstw? Czy zachodzą w tym względzie jakieś zmiany (przykładowo, czy poszukiwane są coraz to wyższe kwoty finansowania) Z czego to – Państwa zdaniem – wynika?
P5. Jaki odsetek (orientacyjnie) Państwa klientów (jeśli chodzi o wartość akcji kredytowej / pożyczkowej / poręczeniowej) stanowią (dotyczy obszaru województwa):
MMŚP JST Organizacje pozarządowe
ZASADY FINANSOWANIA
P6. Czy można wskazać jakieś specyficzne ograniczenia formalne lub merytoryczne dotyczące poszczególnych grup klientów – w związku z finansowaniem ich potrzeb bieżących / rozwojowych? Czy z finansowaniem tych grup są związane jakieś specyficzne problemy? Jakie
MMŚP JST Organizacje pozarządowe
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – instytucje finansujące
137
P7. Jakie cechy klienta pozostają kluczowe dla Państwa instytucji w procesie podejmowania decyzji w sprawie udzielenia finansowania? Czy można odnotować w tym względzie jakieś zmiany (w okresie 2-3 lat wstecz)?
MMŚP JST Organizacje pozarządowe
P8. Jaka jest Państwa przewaga rynkowa w zakresie produktów finansowych adresowanych do analizowanych grup w stosunku do innych banków/funduszy? Czy można wskazać jakieś szczególne czynniki, decydujące że klienci wybierają ofertę Waszej instytucji? Czy nie jest to spowodowane zmianami, jakie zachodziły (zachodzą) w ofercie produktów finansowych?
MMŚP JST Organizacje pozarządowe
PERSPEKTYWY
P9. Jaki jest trend zmian na rynku finansowania MMŚP, jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych - postrzegany z perspektywy Państwa instytucji finansującej?
MMŚP JST Organizacje pozarządowe
P10. Czy Państwa Instytucja przygotowała lub planuje przygotować szczególne produkty finansowe w związku z realizacją programów dotacyjnych UE? Jakie? Do kogo skierowane?
P11. Jak z Państwa perspektywy wygląda dostępność finansowania dłużnego (kredytów, pożyczek) dla MMŚP, jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych? Czy finansowanie jest łatwo, czy raczej trudno dostępne? Jakie rodzaje potrzeb finansowych w ramach tych 3 grup są słabo zaspokojone i z jakich powodów?
P12. Czy uważacie, że istnieje tu duży potencjał rozwoju rynkowego (województwo dolnośląskie)? Jeśli tak, to czy można wskazać na szczególne bariery utrudniające pozyskiwanie nowych klientów w analizowanych grupach?
MMŚP JST Organizacje pozarządowe
P13. Czy obecna sytuacja makroekonomiczna (niekorzystne oddziaływanie kryzysu finansowego na prognozowany poziom wzrostu gospodarki polskiej) może mieć poważny wpływ na finansowanie działalności MŚP, JST i organizacji pozarządowych? Czy będzie to wpływ trwały? Jaka może być jego skala? Czy widać już jakieś symptomy w tym zakresie? Jakie? (czy / jak zmieniają się postawy instytucji finansujących?) Czy w związku z kryzysem finansowym dokonaliście Państwo jakichś zmian w procedurach dotyczących finansowania tych 3 grup podmiotów? Jeśli tak, to jakich?
P14. Czy planowane jest wprowadzenie do oferty (w najbliższym czasie) nowych produktów finansowych, dostosowanych do potrzeb MMŚP / jednostek samorządu terytorialnego / organizacji pozarządowych (np. w związku z finansowaniem unijnym)?
P15. Jak Państwo oceniacie potrzeby finansowe MMŚP / jednostek samorządu terytorialnego / organizacji pozarządowych? Czy istnieją jakieś niezaspokojone obszary (rozmiary) finansowania?
P16 Czy instytucje publiczne powinny prowadzić działania mające ułatwić dostęp do finansowania dłużnego MŚP/JST/NGO? Jeśli tak, to jakie?
To już wszystkie pytania. Serdecznie dziękuje za przeprowadzoną rozmowę !!!
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – jednostki samorządu terytorialnego
138
Scenariusz INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY (IDI)
RESPONDENT: JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
NOTA METODOLOGICZNA: Jest to scenariusz wywiadu, a nie kwestionariusz ankietowy. Wywiad prowadził ekspert, w sposób zbliżony do konwersacji osób znających zagadnienia. Scenariusz zawiera tylko podstawowe pytania kierunkujące, na które muszą się znaleźć odpowiedzi. W trakcie rozmowy, ekspert prowadzący – według własnego uznania i w reakcji na przebieg rozmowy – będzie zadawał pytania precyzujące wypowiedzi rozmówcy. Z przyczyn oczywistych, pytań tych nie da się przewidzieć w scenariuszu. Zależnie od sytuacji nie należy wykluczać zadawania pytań również rozszerzających analizowane zagadnienie.
Niniejszy scenariusz wykorzystywany będzie podczas wywiadów z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego (gminy i powiaty; preferowany respondent: P / B / W / S + Skarbnik jednostki).
INFORMACJE WSTĘPNE
P1. Proszę powiedzieć kilka słów na temat specyfiki Państwa gminy (miasta) – jednostki samorządowej. Jaka jest jej charakterystyka, wielkość, profil gospodarczy, inne szczególne charakterystyki?
P2. Jaka jest przybliżona wartość majątku gminnego? Jaka jest orientacyjna wartość budżetu gminy na rok 2008 i 2009? Jaka jest orientacyjnie struktura przychodów (procentowo, główne grupy)? Czy w tym względzie (wielkość budżetu, źródła przychodów) następowały w ostatnich latach jakieś szczególnie istotne zmiany? Czy takie zmiany można przewidywać w najbliższej przyszłości?
P3. Jaka jest wartość długu Państwa Gminy w stosunku do przychodów? Czy w tym względzie następowały w ostatnim czasie jakieś istotne zmiany? Co można powiedzieć jeśli chodzi o najbliższą przyszłość (2-3 lata)?
ZNACZENIE FINANSOWANIA ZEWNĘTRZNEGO
P5. Czy Państwa gmina korzystała kiedykolwiek z finansowania bezzwrotnego (dotacji) na realizację zadań inwestycyjnych? Jakiego? Proszę opisać. (/…/, a w przypadku innych zadań?).
P6. Proszę ocenić w skali 0-5 trafność stwierdzenia, że finansowanie dłużne (kredyt, pożyczka) jest powszechną praktyką w finansowaniu zadań inwestycyjnych jednostki?
P7. Jak często korzystacie Państwo z różnych form finansowania dłużnego (kredyt, pożyczka)? skala: nigdy (0) – zawsze (5)
P8. Jeśli jednostka korzystała z finansowania dłużnego, to na jaki cel? Czy źródłem finansowania był kredyt bankowy (inne źródło?). Czy pozyskanie finansowania stanowiło problem? Jak można ocenić współpracę z instytucją finansującą i zaoferowane warunki finansowania?
P9. Jak generalnie oceniana jest współpraca z głównym bankiem obsługującym jednostkę? Czy istnieje zamiar zmiany banku?
P10. Czy kiedykolwiek staraliście się Państwo o finansowanie dłużne i nie otrzymaliście go? Z jakiego źródła miało ono pochodzić? Co było powodem nieotrzymania finansowania?
P11. Czy kiedykolwiek występowała taka sytuacja, że rozważaliście Państwo możliwość pozyskania finansowania dłużnego, ale odstąpiliście od tego pomysłu? Dlaczego ?
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – jednostki samorządu terytorialnego
139
P12. Co stanowi główna barierę w korzystaniu z finansowania dłużnego przez Państwa jednostkę? Proszę uszeregować wymienione bariery.
P13. Jakie jest Wasze zdanie na temat zasadności finansowania zadań poprzez emisję obligacji komunalnych? Czy ten instrument odpowiada specyfice potrzeb finansowych jednostki? Czy kiedykolwiek rozważana byłą emisja obligacji komunalnych?
P14. Jeśli jednostka emitowała obligacje, to jaka była wartość emisji oraz na jaki cel przeznaczona była emisja? Jakie wynikają doświadczenia z przeprowadzonej emisji? (czy powtórzono by to raz jeszcze?)
PERSPEKTYWY
P15. Jakie są Państwa plany inwestycyjne na najbliższe 3 lata? W jaki sposób będą finansowane? Czy istnieje Wieloletni Plan Inwestycyjny? Jakie zadania inwestycyjne wynikają ze strategii rozwoju społeczno-gospodarczego jednostki? Kiedy powstała strategia? Czy była aktualizowana? Czy obecnie okazuje się dokumentem przydatnym? Dlaczego?
P16. Czy jednostka kiedykolwiek korzystała z finansowania pochodzącego ze źródeł unijnych? Jeśli tak, to czego dotyczyło finansowanie oraz jakiej było wielkości? Czy wielkość finansowania była istotna (w zestawieniu z budżetem jednostki)? Z jakich źródeł sfinansowani wkład własny? Jak finansowano potrzeby bieżące projektu (finansowanie pomostowe).
P17. Czy w związku z potrzebą zapewnienia finansowania korzystano z instrumentów wspomagających oferowanych przez Fundusz Poręczeń Unijnych oraz Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych? Czy wymienione instytucje poręczeniowe promowały swoje usługi – produkty bezpośrednio wobec jednostki?
P18. Proszę ogólnie ocenić doświadczenia związane z korzystaniem z finansowania unijnego?
P19. Czy jednostka zamierza korzystać ze środków unijnych w ciągu najbliższych 3 lat? Na jaki cel? Z jakiego źródła? W jaki sposób będzie finansowany udział własny oraz potrzeby w toku realizacji projektu?
OCZEKIWANIA
P20. Jak oceniacie Państwo ofertę finansową (produkty) dolnośląskich instytucji udostępniających finansowanie dłużne? Czego w niej brakuje? Proszę uzasadnić.
P21. Jakie narzędzia / produkty finansowe, istniejące na rynku, ale niedostępne dla Państwa jednostki byłyby szczególnie korzystne w jej działalności?
P22. Jakiego wsparcia oczekiwałaby jednostka w związku z problematyką dostępu źródeł finansowania? (doradczego, szkoleniowego, informacyjnego, finansowego).
P 23 Czy instytucje publiczne powinny prowadzić działania mające ułatwić dostęp do finansowania dłużnego dla JST? Jeśli tak, to jakie?
P24. Czy istnieją jakieś narzędzia / produkty finansowe, których brak jest na rynku dolnośląskim, a które byłyby pomocne w działalności Państwa jednostki samorządowej?
To już wszystkie pytania. Serdecznie dziękuje za przeprowadzoną rozmowę !!!
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – organizacje pozarządowe
140
Scenariusz INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY (IDI) RESPONDENT: ORGANIZACJE POZARZĄDOWE
NOTA METODOLOGICZNA: Jest to scenariusz wywiadu, a nie kwestionariusz ankietowy. Wywiad prowadził ekspert, w sposób zbliżony do konwersacji osób znających zagadnienia. Scenariusz zawiera tylko podstawowe pytania kierunkujące, na które muszą się znaleźć odpowiedzi. W trakcie rozmowy, ekspert prowadzący – według własnego uznania i w reakcji na przebieg rozmowy – będzie zadawał pytania precyzujące wypowiedzi rozmówcy. Z przyczyn oczywistych, pytań tych nie da się przewidzieć w scenariuszu. Zależnie od sytuacji nie należy wykluczać zadawania pytań również rozszerzających analizowane zagadnienie.
Niniejszy scenariusz wykorzystywany będzie podczas wywiadów z przedstawicielami organizacji pozarządowych.
INFORMACJE WSTĘPNE
P1. Czym się zajmuje Państwa organizacja (co obejmuje dominujący przedmiot działalności)? Jak długo działa? Jakim personelem dysponuje?
P2. Czy Państwa organizacja posiada majątek rzeczowy? Jaka jest jego przybliżona wartość? Co można powiedzieć o stopniu zużycia tego majątku? W jaki sposób służy on realizacji działań w ramach przedmiotu działalności? Jakie jest znaczenie tego majątku dla prawidłowej realizacji podejmowanych działań?
P3. Jaka jest (orientacyjnie) struktura przychodów Państwa organizacji (procentowo, główne źródła przychodów)?
P4. Jak ocenilibyście Państwo Waszą obecną sytuację finansową. Sytuacja finansowa jest:
• Bardzo dobra i stabilna
• Bardzo dobra, ale nie wiadomo jak długo stan ten utrzyma się
• Dobra i stabilna
• Doba, ale nie wiadomo jak długo stan ten utrzyma się
• Umiarkowana, ale nie zagrażająca egzystencji
• Niepewna
• Bardzo zła
P5. Czy w ostatnich trzech latach sytuacja finansowania zmieniła się – na lepsze, czy na gorsze? Jakie są oczekiwania w tym względzie (idzie ku lepszemu, idzie ku gorszemu). Co może decydować kierunkach zmian (wskaż najważniejsze).
ZNACZENIE FINANSOWANIA ZEWNĘTRZNEGO
P6. Czy Państwa organizacja korzystała kiedykolwiek z finansowania zewnętrznego?
Bezzwrotnego (przykład) Zwrotnego (przykład)
P7. Proszę ocenić w skali 1-5 trafność stwierdzenia, że „prowadzenie działalności przy wykorzystaniu finansowania dłużnego jest powszechną praktyką w Waszej działalności?”.
P8. Jak często korzystacie Państwo z różnych form finansowania dłużnego? skala: nigdy (0) – zawsze (5)
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – organizacje pozarządowe
141
P9. Jeśli korzystacie Państwo z finansowania zewnętrznego zwrotnego (kredyt, pożyczka), to w jakim celu finansowanie to jest pozyskiwane / wykorzystywane? Jak wyglądałaby Wasza sytuacja w przypadku braku dostępu do takiego finansowania?
P10. Jakiej wielkości finansowanie byłoby dla Was satysfakcjonujące? Jakie kluczowe warunki (np. dotyczące okresu, kosztu) powinno ono spełniać? Czy wymogi te wynikają ze specyfiki działalności Waszej organizacji?
P11. Czy kiedykolwiek staraliście się Państwo o finansowanie zwrotne zewnętrzne (kredyt, pożyczka) i nie otrzymaliście go?
P12. Czy kiedykolwiek występowała taka sytuacja, że rozważaliście Państwo możliwość finansowania zewnętrznego zwrotnego, ale odstąpiliście od tego pomysłu? Dlaczego ?
P13. Co stanowi główna barierę w korzystaniu z finansowania dłużnego przez Państwa organizację? Proszę uszeregować wymienione bariery.
PERSPEKTYWY
P14. Jakie są Państwa plany inwestycyjne na najbliższe 3 lata? W jaki sposób będą finansowane? Czy wystąpi konieczność poszukiwania finansowania zewnętrznego? Jeśli okaże się ono niedostępne, w jakiej mierze plany inwestycyjne pozostaną aktualne?
P15. Czy Państwa organizacja zamierza korzystać ze środków unijnych w ciągu najbliższych 3 lat? Na jaki cel? Z jakiego źródła? W jaki sposób będzie finansowany udział własny? W jaki sposób zabezpieczone zostaną potrzeby finansowe w toku realizacji ewentualnych projektów (finansowanie pomostowe)?
OCZEKIWANIA
P16. Jak oceniacie Państwo ofertę finansową dolnośląskich instytucji udostępniających finansowanie dłużne (sektor bankowy oraz sektor pozabankowych instytucji pożyczkowych)? Czego w niej brakuje? Proszę ocenę uzasadnić.
P17. Jakie narzędzia / produkty finansowe, istniejące na rynku, ale niedostępne dla Państwa organizacji byłyby szczególnie przydatne w jej działalności? Jakiego wsparcia oczekiwalibyście w tym względzie?
P18 Czy instytucje publiczne powinny prowadzić działania mające ułatwić dostęp do finansowania dłużnego dla NGO? Jeśli tak, to jakie?
P19. Czy istnieją jakieś narzędzia finansowe / produkty, których brak jest na rynku dolnośląskim, a które byłyby pomocne w działalności Państwa organizacji?
To już wszystkie pytania. Serdecznie dziękuje za przeprowadzoną rozmowę !!!
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – przedsiębiorcy
142
Scenariusz INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY (IDI)
RESPONDENT: PRZEDSIĘBIORCY
NOTA METODOLOGICZNA: Jest to scenariusz wywiadu, a nie kwestionariusz ankietowy. Wywiad prowadził ekspert, w sposób zbliżony do konwersacji osób znających zagadnienia. Scenariusz zawiera tylko podstawowe pytania kierunkujące, na które muszą się znaleźć odpowiedzi. W trakcie rozmowy, ekspert prowadzący – według własnego uznania i w reakcji na przebieg rozmowy – będzie zadawał pytania precyzujące wypowiedzi rozmówcy. Z przyczyn oczywistych, pytań tych nie da się przewidzieć w scenariuszu. Zależnie od sytuacji nie należy wykluczać zadawania pytań również rozszerzających analizowane zagadnienie.
Niniejszy scenariusz wykorzystywany będzie podczas wywiadów z przedstawicielami przedsiębiorców.
INFORMACJE WSTĘPNE
P1. Czym się zajmuje Państwa firma (co obejmuje dominujący przedmiot działalności)? Jak długo działa? Ile osób zatrudnia?
P2. Czy Państwa organizacja posiada majątek rzeczowy? Jaka jest jego przybliżona wartość? Co można powiedzieć o stopniu zużycia tego majątku? W jaki sposób służy on realizacji działań w ramach przedmiotu działalności? Jakie jest znaczenie tego majątku dla prawidłowej realizacji podejmowanych działań?
P3. Czy sprzedajecie Państwo na rynek krajowy, czy także eksportujecie swoje produkty/usługi?
P4. Jak ocenilibyście Państwo Waszą obecną sytuację finansową. Sytuacja finansowa jest:
• Bardzo dobra i stabilna
• Bardzo dobra, ale nie wiadomo jak długo stan ten utrzyma się
• Dobra i stabilna
• Doba, ale nie wiadomo jak długo stan ten utrzyma się
• Umiarkowana, ale nie zagrażająca egzystencji
• Niepewna
• Bardzo zła
P5. Czy w ostatnich trzech latach sytuacja w kontekście finansowania zmieniła się – na lepsze, czy na gorsze? Jakie są oczekiwania w tym względzie (idzie ku lepszemu, idzie ku gorszemu). Co może decydować kierunkach zmian (wskaż najważniejsze).
ZNACZENIE FINANSOWANIA ZEWNĘTRZNEGO
P6. Czy Państwa firma korzystała kiedykolwiek z finansowania zewnętrznego?
Bezzwrotnego (przykład) Zwrotnego (przykład)
P7. Proszę ocenić w skali 1-5 trafność stwierdzenia, że „prowadzenie działalności przy wykorzystaniu finansowania dłużnego jest powszechną praktyką w Waszej działalności?”.
P8. Jak często korzystacie Państwo z różnych form finansowania dłużnego? skala: nigdy (0) – zawsze (5)
P9. Jeśli korzystacie Państwo z finansowania zewnętrznego zwrotnego (kredyt, pożyczka), to w jakim celu finansowanie to jest pozyskiwane / wykorzystywane (kredyt obrotowy/w rachunku
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – scenariusz IDI – przedsiębiorcy
143
bieżącym/ inwestycyjny) ? Jak wyglądałaby Wasza sytuacja w przypadku braku dostępu do takiego finansowania?
P10. Jakiej wielkości finansowanie byłoby dla Was satysfakcjonujące? Jakie kluczowe warunki (np. dotyczące okresu, kosztu) powinno ono spełniać? Czy wymogi te wynikają ze specyfiki działalności Waszej organizacji?
P11. Czy kiedykolwiek staraliście się Państwo o finansowanie zwrotne zewnętrzne (kredyt, pożyczka) i nie otrzymaliście go?
P12. Czy kiedykolwiek występowała taka sytuacja, że rozważaliście Państwo możliwość finansowania zewnętrznego zwrotnego, ale odstąpiliście od tego pomysłu? Dlaczego ?
P13. Co stanowi główna barierę w korzystaniu z finansowania dłużnego przez Państwa firmę? Proszę uszeregować wymienione bariery.
PERSPEKTYWY
P14. Jakie są Państwa plany inwestycyjne na najbliższe 3 lata? W jaki sposób będą finansowane? Czy wystąpi konieczność poszukiwania finansowania zewnętrznego? Jeśli okaże się ono niedostępne, w jakiej mierze plany inwestycyjne pozostaną aktualne?
P15. Czy Państwa firma zamierza korzystać ze środków unijnych w ciągu najbliższych 3 lat? Na jaki cel? Z jakiego źródła? W jaki sposób będzie finansowany udział własny? W jaki sposób zabezpieczone zostaną potrzeby finansowe w toku realizacji ewentualnych projektów (finansowanie pomostowe)?
OCZEKIWANIA
P16. Jak oceniacie Państwo ofertę finansową dolnośląskich instytucji udostępniających finansowanie dłużne (sektor bankowy oraz sektor pozabankowych instytucji pożyczkowych)? Czego w niej brakuje? Proszę ocenę uzasadnić.
P17. Czy w związku kryzysem finansowym nastąpiły jakieś zmiany w podejściu banków do finansowania sektora MŚP. Jakie?
P18. Jakie narzędzia / produkty finansowe, istniejące na rynku, ale niedostępne dla Państwa firmy byłyby szczególnie przydatne w jej działalności? Jakiego wsparcia oczekiwalibyście w tym względzie?
P19 Czy instytucje publiczne powinny prowadzić działania mające ułatwić dostęp do finansowania dłużnego dla MŚP? Jeśli tak, to jakie?
P20. Czy istnieją jakieś narzędzia finansowe / produkty, których brak jest na rynku dolnośląskim, a które byłyby pomocne w działalności Państwa firmy?
To już wszystkie pytania. Serdecznie dziękuje za przeprowadzoną rozmowę !!!
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – przedsiębiorcy
144
6.2.2. Kwestionariusze CATI (przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe,
samorząd terytorialny
Kwestionariusz ankietowy CATI
RESPONDENT: PRZEDSIĘBIORCY
Dzień dobry/dobry wieczór. Nazywam się /…/ i dzwonię z firmy PAG Uniconsult. Czy dodzwoniłem(am) się do firmy (CADAS: POCIĄGNĄĆ NAZWĘ FIRMY Z BAZY)?
Tak 1 przejść do A2
Nie 2 zadać A1 i zakończyć
A1. Ankieter, zaznaczyć rodzaj pomyłki:
Firma już nie istnieje 1
Błędny numer telefonu 2
A2. Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. przygotowuje opracowanie doradcze pt. „Prognoza w zakresie finansowych instrumentów wspierania rozwoju regionalnego – analiza dotycząca trendów rozwojowych w zakresie instrumentów finansowych”. Wyniki tych prac posłużą władzom samorządowym do kształtowania polityki w zakresie wspierania przedsiębiorców i ułatwiania im dostępu do różnych instrumentów finansowych. Dlatego też udział Państwa firmy w tym badaniu jest niezmiernie ważny. Wywiad nie jest długi, potrwa około 15 minut i koncentrował się będzie wokół tematyki związanej z dostępem do finansowania zewnętrznego. Czy mógłbym/mogłabym prosić o połączenie z osobą firmie odpowiedzialną za podejmowanie strategicznych decyzji w zakresie korzystania z finansowania zewnętrznego, tj. chciał(a)bym rozmawiać z …..
ANKIETER DĄŻYMY DO WYWIADU Z:
• Właścicielem/Współwłaścicielem/Prezesem/Członkiem Zarządu • Dyrektorem generalnym • Dyrektorem finansowym.
Wywiad 1
Umówienie 2
Odmowa 3
METRYKA FIRMY
ANKIETER ODCZYTAĆ: Zacznijmy od kilku pytań na temat Pana(i) firmy.
M1. Na początek proszę powiedzieć, ile osób wliczając Pana(nią), pracuje obecnie w Pana(i) firmie? Proszę uwzględnić jedynie stałych pracowników?
CADAS KWOTY:
Do 9 10-49 50-249 Powyżej 250 >>>>> ZAKOŃCZYĆ Odmowa odpowiedzi>>>> ZAKOŃCZYĆ
M2. Jaka jest branża Pana(i) firmy - jaką konkretnie działalność prowadzi firma?
CADAS: KWOTY
ANKIETER: NIE CZYTAĆ, ZAKLASYFIKOWAĆ SPONTANICZNĄ ODPOWIEDŹ RESPONDENTA. INNE ZAPISAĆ, NIE KODOWAĆ
ROLNICTWO − Produkcja rolnicza – zwierząt, upraw rolnych i leśnych
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – przedsiębiorcy
145
− Rybactwo PRZEMYSŁ
− Górnictwo i kopalnictwo - wydobywanie węgla, ropy, gazu i kamieni (żwir, piasek, sól) − Produkcja przemysłowa − Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę
BUDOWNICTWO − Budownictwo (przygotowanie terenu, budowa, instalacje, wykończenie, wynajem
sprzętu budowlanego) USŁUGI RYNKOWE
− Handel hurtowy i detaliczny, − Naprawa pojazdów (samochodowych i motocykli) oraz naprawa artykułów użytku
osobistego i domowego (obuwie, AGD, zegarki, biżuteria) − Hotele i restauracje (gastronomia łącznie z cateringiem) − Transport – lądowy, powietrzny, wodny − Poczta i telekomunikacja (poczta, kurierzy, telefonia, radiofonia, telewizja,
przetwarzanie danych) − Pośrednictwo finansowe: ubezpieczenia, fundusze, kredyty, pożyczki − Wynajem, zarządzanie, kupno-sprzedaż nieruchomości − Informatyka (komputery, oprogramowanie, przetwarzanie danych) − Działalność badawczo – rozwojowa − Działalność prawnicza, rachunkowo-księgowa, reklamowa, porządkowa (sprzątanie)
USŁUGI NIERYNKOWE − Administracja publiczna oraz polityka ekonomiczna i społeczna − Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne − Edukacja i szkolenia − Ochrona zdrowia i pomoc społeczna (usługi lecznicze w szpitalach, przychodniach –
również weterynaryjnych oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych tj. żłobki i pomoc społeczna)
− Usługi pozostałe oraz związane z odprowadzaniem ścieków i działalnością kulturalno-sportową
INNE, JAKIE? ANKIETER: NIE ODCZYTYWAĆ Odmowa odpowiedzi
M3. Jaka jest forma prawna Pana(i) firmy?
− Indywidualna działalność gospodarcza − Spółka osobowa (spółka cywilna, spółka jawna, spółka komandytowa /…/) − Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością − Spółka akcyjna − Przedsiębiorstwo państwowe − Spółdzielnia − Fundacja − Stowarzyszenie − Inne (jakie? …)
M4. Proszę o podanie roku założenia Pana(i) firmy?
− ________ Odmowa odpowiedzi
M5. Czy w ostatnim (2008) roku zatrudnienie w firmie:
zwiększyło się nie zmieniło się zmniejszyło się
M6. [Jeśli M5. zwiększyło się lub zmniejszyło się]
Powiedział(a) Pan(i), iż zatrudnienie w Pana(i) firmie <CADAS: odpowiedź z M5> Co było tego powodem? ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.
_________________________________________________________________
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – przedsiębiorcy
146
M6. Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń proszę ocenić na ile odnosi się ono do sytuacji Pana(i) firmy. Na ile zgadza się bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) firma:
Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć
prowadzi działalność innowacyjną reprezentuje przemysł wysokich technologii jest w dobrej kondycji finansowej dynamicznie się rozwija sytuacja firmy od dłuższego czasu pozostaje bez zmian
ANKIETER ODCZYTAĆ: Przejdźmy teraz do zagadnień dotyczących finansowania działalności prowadzonej przez Pana(i) firmę.
F1. Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do finansowania działalności gospodarczej firmy za pomocą kredytów lub pożyczek?
Zdecydowanie pozytywny Raczej pozytywny Ani pozytywny, ani negatywny Raczej negatywny Zdecydowanie negatywny Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
F2. Czy Pana(i) firma kiedykolwiek ubiegała się/była zainteresowana/chciała skorzystać z następujących instrumentów finansowych?
Tak Nie Nie wiem
Kredyt bankowy Pożyczka z funduszu pożyczkowego Pożycza od innego przedsiębiorcy Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy Gwarancja bankowa Poręczenie udzielone przez innego przedsiębiorcę
F3. Pytać jeżeli wszędzie nie:
Dlaczego Pana(i) firma nie była nigdy zainteresowana tymi instrumentami? Proszę podać trzy najważniejsze powody? ANKIETER: DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.
_________________________________________________________________
CADAS: PYTAĆ O WSKAZANE W F2
F4. Czy w ciągu ostatnich 2 lat Pana(i) firma korzystała z następujących instrumentów? Tak, jeden raz Tak, wiele razy Nie Nie wiem
Kredyt bankowy Pożyczka z funduszu pożyczkowego Pożycza od innego przedsiębiorcy Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy Gwarancja bankowa Poręczenie udzielone przez innego przedsiębiorcę
F5. Czy Pana(i) firma obecnie? Tak Nie Korzysta z kredytu inwestycyjnego Korzysta z kredytu obrotowego Posiada otwartą linię kredytową w banku
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – przedsiębiorcy
147
F6. Czy Pana(i) firma dostrzega jakieś problemy, trudności, przeszkody związane z ubieganiem się czy też korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania tj. pożyczek, kredytów? Proszę wymienić trzy najważniejsze: ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.
Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) firmy w zakresie ubiegania się/korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania?
Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć
Zaległości wobec Urzędu Skarbowego lub ZUS Złe wyniki finansowe w latach ubiegłych Brak możliwości/trudności w przygotowaniu odpowiedniej dokumentacji Brak zabezpieczeń wymaganych przez instytucję finansującą np. bank, fundusz pożyczkowy Zbyt wysoki koszt finansowania Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie Zbyt skomplikowane procedury w bankach Niedostosowanie procedur do specyfiki i warunków działalności Państwa firmy Brak wiedzy w zakresie możliwości związanych z zewnętrznymi źródłami finansowania działalności firmy
F6. Na podstawie własnych doświadczeń, jak ocenia Pan(i) następujących instytucje w zakresie
współpracy związanej z udzieleniem kredytów/pożyczek.
Banki Fundusze pożyczkowe Fundusz poręczeniowe
F7. Biorąc wszystko pod uwagę proszę ocenić, na jaki kredyt czy też pożyczę może bez większego problemu liczyć Pana(i) firm?
Do 20 tys. zł. Do 50 tys. zł. Do 100 tys. zł. Do 200 tys. zł. Do 500 tys. zł. Do 1 mln zł. Powyżej 1 mln zł. Każdy poziom jest trudno dostępny (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć
F8. Odczytam teraz listę różnego rodzaju usług wsparcia dla sfery przedsiębiorstw. Jak Pan(i) ocenia zapotrzebowanie własnej firmy na poszczególne z tych usług?
Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Nie ma zapotrzebowania na te usługę Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć
poręczenia kredytów inwestycyjnych poręczenia kredytów obrotowych niskooprocentowane pożyczki inwestycyjne inwestycje typu venture capital usługi factoringowe szkolenia specjalistyczne specjalistyczne usługi informacyjne w zakresie źródeł finansowania specjalistyczne usługi informacyjne pod potrzeby Pana(i) firmy doradztwo w zakresie przygotowania wniosku o „dotację” doradztwo w zakresie pozyskiwania nowych technologii prowadzenie badań dotyczących trendów rozwoju rynku
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – przedsiębiorcy
148
F9. W stosunku do usług, o których rozmawialiśmy proszę powiedzieć jak ocenia Pan(i) ich dostępność w województwie dolnośląskim?. Bardzo duża Raczej duża Raczej mała Bardzo mała Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć poręczenia kredytów inwestycyjnych poręczenia kredytów obrotowych niskoprocentowe pożyczki inwestycyjne inwestycje typu venture capital usługi factoringowe szkolenia specjalistyczne specjalistyczne usługi informacyjne w zakresie źródeł finansowania specjalistyczne usługi informacyjne pod potrzeby Pana(i) firmy doradztwo w zakresie przygotowania wniosku o „dotację” doradztwo w zakresie pozyskiwania nowych technologii prowadzenie badań dotyczących trendów rozwoju rynku − Inne (jakie? …) – wymienione w pytaniu F6. jako „inne”
F10. Od kilku miesięcy mamy do czynienia na świecie z tzw. kryzysem finansowym. Czy w związku z powyższym Tak Nie (NIE CZYTAĆ) Nie dotyczy spadła liczba zamówień na Państwa usługi/towary musieliście Państwo obniżyć cenę na usługi/towary musieliście Państwo zwolnić pracowników rozważacie Państwo w najbliższym czasie zwolnienie pracowników spotkaliście się Państwo z odmową kredytu/pożyczki ze strony banku spotkaliście się Państwo odmową przedłużenia kredytu na rachunku bieżącym bank zażądał od Państwa firmy dodatkowych zabezpieczeń na poczet zaciągniętych kredytów pogorszeniu ulega współpraca z bankiem
F11. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego. Jak ocenia Pan(i) przydatność następujących działań?
Bardzo przydatne Dosyć przydatne Przeciętnie przydatne Niezbyt przydatne W ogóle nieprzydatne Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć Rozwój sieci funduszy poręczeniowych Rozwój sieci funduszy pożyczkowych Stworzenie banku regionalnego Współpraca instytucji publicznych z bankami w celu ułatwiania dostępu do finansowania dla mikro, małych i średnich przedsiębiorców
F11. Czy może Pan(i) wskazać jakieś inne działania, które byłyby przydatne dla Pana(i) firmy?
ANKIETER: DOPYTAĆ
PLANY
ANKIETER ODCZYTAĆ: Na koniec zadam kilka krótkich pytań o najbliższe plany Pana(i) firmy. P1. Czy Pana(i) firma w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje podjąć intensywne
działania rozwojowe np. wejść na rynki zagraniczne, wprowadzić nowy produkt itd., wejść może na nowe rynki w kraju?
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – przedsiębiorcy
149
Z cała pewnością tak Raczej tak Raczej nie Z cała pewnością nie Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
P2. Czy Pana(i) firma w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje dokonanie istotnej inwestycji??
Z cała pewnością tak Raczej tak Raczej nie Z cała pewnością nie Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
P3. Czy Pana(i) firma w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o jakiekolwiek finansowanie ze źródeł zewnętrznych?
Z cała pewnością tak Raczej tak Raczej nie Z cała pewnością nie Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
P3.1 [Jeśli P3. „Z całą pewnością tak” lub „Raczej tak”]
Z jakiego spośród dostępnych źródeł ma pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie instrumenty, o które zamierzacie się Państwo ubiegać.
Kredyt lub pożyczka bankowa Pożyczka z instytucji pozabankowej Pożyczka od innego przedsiębiorcy Fundusz inwestycyjny (venture capital) Program pomocowy (dotacja unijna) Środki własne Inne źródło (jakie? …)
P3.2 Na jaki dokładnie cel przeznaczone zostanie finansowanie? ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ
_________________________________________________________________
P3.3 Jak Pan(i) to ocenia, jak łatwo będzie uzyskać Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli…. CADAS PYTAĆ O WSKAZANE W P3.2 ? Bardzo łatwo Raczej łatwo Raczej trudno Bardzo trudno Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
To już wszystkie moje pytania
PODZIĘKOWAĆ RESPONDENTOWI ZA UDZIAŁ W BADNIU i ZAKOŃCZYĆ WYWIAD
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – organizacje pozarządowe
150
Kwestionariusz ankietowy
CATI
RESPONDENT: ORGANIZACJE POZARZĄDOWE
Dzień dobry/dobry wieczór. Nazywam się /…/ i dzwonię z firmy PAG Uniconsult. Czy dodzwoniłem(am) się do organizacji (CADAS: POCIĄGNĄĆ NAZWĘ ORGANIZACJI Z BAZY)?
Tak 1 przejść do A2
Nie 2 zadać A1 i zakończyć
A1. Ankieter, zaznaczyć rodzaj pomyłki:
Organizacja już nie istnieje 1
Błędny numer telefonu 2
A2. Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. przygotowuje opracowanie doradcze pt. „Prognoza w zakresie finansowych instrumentów wspierania rozwoju regionalnego – analiza dotycząca trendów rozwojowych w zakresie instrumentów finansowych”. Wyniki tych prac posłużą władzom samorządowym Województwa Dolnośląskiego do kształtowania polityki w zakresie wspierania organizacji pozarządowych i ułatwiania im dostępu do różnych instrumentów finansowych. Dlatego też udział Państwa organizacji w tym badaniu jest niezmiernie ważny. Wywiad nie jest długi, potrwa około 15 minut i koncentrował się będzie wokół tematyki związanej z dostępem do finansowania zewnętrznego. Czy mógłbym/mogłabym prosić o połączenie z osobą odpowiedzialną w organizacji za podejmowanie strategicznych decyzji o korzystaniu z finansowania zewnętrznego, tj. chciał(a)bym rozmawiać z …..
ANKIETER DĄŻYMY DO WYWIADU Z:
• Prezesem/Członkiem Zarządu • Osobą odpowiedzialną za zarządzanie finansami.
Wywiad 1
Umówienie 2
Odmowa 3
METRYKA ORGANIZACJI
ANKIETER ODCZYTAĆ: Zacznijmy od kilku pytań na temat Pana(i) organizacji.
M1. Na początek proszę powiedzieć, ile osób wliczając Pana(nią), pracuje obecnie w Pana(i) organizacji? Proszę uwzględnić jedynie stałych pracowników?
CADAS KWOTY:
Brak etatowego zatrudnienia
Do 9 10-49 50-249f Powyżej 250 >>>>> ZAKOŃCZYĆ Odmowa odpowiedzi>>>> ZAKOŃCZYĆ
M2. Jaka jest forma prawna Pana(i) organizacji?
− Fundacja − Stowarzyszenie − Odmowa − Inne (jakie? …)
M3. Proszę o podanie roku założenia Pana(i) organizacji?
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – organizacje pozarządowe
151
− ________ Odmowa odpowiedzi
M4. Czym zajmuje się Państwa organizacja? Proszę podać główny obszar działalności? ANKIETER: ODCZYTAĆ. ZAZNACZYĆ
Pomoc społeczna osobom/rodzinom w trudnej sytuacji życiowej Działalność charytatywna Pomoc niepełnosprawnym Ochrona i promocja zdrowia Działalność na rzecz integracji i aktywizacji społecznej rożnych środowisk i wspólnot Działalność w zakresie praw i wolności człowieka oraz obywatela Działalność w zakresie nauki, kultury, edukacji i wychowania Działalność w zakresie bezpieczeństwa publicznego i obrony narodowej Inne (ODMOWA) Nie czytać /nie wiem >>>>>> ZAKOŃCZYĆ
M5. Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń proszę ocenić na ile odnosi się ono do sytuacji Pana(i) organizacji. Na ile zgadza się bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) organizacja:
Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć − jest w dobrej kondycji finansowej − dynamicznie się rozwija − sytuacja organizacji od dłuższego czasu pozostaje bez zmian
ANKIETER ODCZYTAĆ: Przejdźmy teraz do zagadnień dotyczących finansowania działalności prowadzonej przez Pana(i) organizację.
F1. Jaki jest generalny Pan(i) stosunek do finansowania działalności organizacji za pomocą kredytów i pożyczek? ANKIETER: ODCZYTAĆ
Zdecydowanie pozytywny Raczej pozytywny Ani pozytywny, ani negatywny Raczej negatywny Zdecydowanie negatywny Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
F2. Czy Pana(i) organizacja kiedykolwiek ubiegała się/była zainteresowana/chciała skorzystać z następujących instrumentów finansowych?
Tak Nie Nie wiem
− Kredyt bankowy − Pożyczka z funduszu pożyczkowego − Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy − Gwarancja bankowa
F3. Pytać jeżeli wszędzie nie:
Dlaczego Pana(i) organizacja nie była nigdy zainteresowana tymi instrumentami? Proszę podać trzy najważniejsze powody? ANKIETER: DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.
_________________________________________________________________
CADAS: PYTAĆ O WSKAZANE W F2
F4. Czy w ciągu ostatnich 2 lat Pana(i) organizacja korzystała z następujących instrumentów? Tak, jeden raz Tak, wiele razy Nie Nie wiem
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – organizacje pozarządowe
152
− Kredyt bankowy − Pożyczka z funduszu pożyczkowego − Poręczenie udzielone przez fundusz poręczeniowy − Gwarancja bankowa
F5. Czy Pana(i) organizacja obecnie..? ANKIETER: ODCZYTAĆ Tak Nie Korzysta z kredytu inwestycyjnego Korzysta z kredytu obrotowego Posiada otwartą linię kredytową w banku Korzysta z pożyczki funduszu pożyczkowego
F6. Czy Pana(i) organizacja dostrzega jakieś problemy, trudności, przeszkody związane z ubieganiem się czy też korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania tj. pożyczek, kredytów? Proszę wymienić trzy najważniejsze: ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.
________________________________
F7. Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) firmy w zakresie ubiegania się/korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania? ANKIETER: ODCZYTAĆ
Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć
− Zaległości wobec Urzędu Skarbowego lub ZUS − Złe wyniki finansowe w latach ubiegłych − Brak możliwości/trudności w przygotowaniu odpowiedniej dokumentacji − Brak zabezpieczeń wymaganych przez instytucję finansującą np. bank, fundusz
pożyczkowy − Zbyt wysoki koszt finansowania − Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie − Zbyt skomplikowane procedury w bankach − Niedostosowanie procedur do specyfiki i warunków działalności Państwa organizacji − Brak wiedzy w zakresie możliwości związanych z zewnętrznymi źródłami finansowania
działalności organizacji F6. Na podstawie własnych doświadczeń, jak ocenia Pan(i) następujących instytucje w zakresie
współpracy związanej z udzieleniem kredytów/pożyczek. ANKIETER: ODCZYTAĆ a) Banki b) Fundusze pożyczkowe c) Fundusz poręczeniowe
Bardzo pozytywnie Raczej pozytywnie Raczej negatywnie Bardzo negatywnie (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć
F7. Biorąc wszystko pod uwagę proszę ocenić, na jaki kredyt czy też pożyczę może bez większego problemu liczyć Pana(i) organizacja? ANKIETER: ODCZYTAĆ
− Do 5 tys. Zł. − Do 10 tys. zł − Do 20 tys. zł. − Do 50 tys. zł. − Do 100 tys. zł. − Do 200 tys. zł. − Do 500 tys. zł. − Do 1 mln zł. − Powyżej 1 mln zł. − Każdy poziom jest trudno dostępny
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – organizacje pozarządowe
153
− (NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć
F8. Odczytam teraz listę różnego rodzaju usług wsparcia, z których korzystać mogą organizacje pozarządowe. Jak Pan(i) ocenia zapotrzebowanie Pana(i) organizacji na następujące usługi?
Bardzo duże Duże Średnie Małe Bardzo małe Nie ma zapotrzebowania na te usługę Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć
− poręczenia kredytów inwestycyjnych − poręczenia kredytów obrotowych − niskooprocentowane pożyczki inwestycyjne − szkolenia specjalistyczne − specjalistyczne usługi informacyjne w zakresie źródeł finansowania − specjalistyczne usługi informacyjne pod potrzeby Pana(i) organizacji − doradztwo w zakresie przygotowania wniosku o „dotację”
F9. W stosunku do usług, o których rozmawialiśmy proszę powiedzieć jak ocenia Pan(i) ich dostępność w województwie dolnośląskim?. Bardzo duża Raczej duża Raczej mała Bardzo mała Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć
− poręczenia kredytów inwestycyjnych − poręczenia kredytów obrotowych − niskooprocentowane pożyczki inwestycyjne − szkolenia specjalistyczne − specjalistyczne usługi informacyjne w zakresie źródeł finansowania − specjalistyczne usługi informacyjne pod potrzeby Pana(i) organizacji − doradztwo w zakresie przygotowania wniosku o „dotację”
F10. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego. Jakie działania, byłyby Pana zdaniem najbardziej przydatne z punktu widzenia takich organizacji jak Pana/Pani:
Bardzo przydatne Dosyć przydatne Przeciętnie przydatne Niezbyt przydatne W ogóle nieprzydatne Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć − Rozwój sieci funduszy poręczeniowych, udzielających także poręczeń organizacjom
pozarządowym − Rozwój sieci funduszy pożyczkowych, udzielających także pożyczek organizacjom
pozarządowym − Stworzenie banku regionalnego − Współpraca instytucji publicznych z bankami w celu ułatwiania dostępu do finansowania
dla organizacji pozarządowych
F11. Czy może Pan(i) wskazać jakieś inne działania, które byłyby przydatne dla Pana(i) organizacji? ANKIETER: DOPYTAĆ
PLANY
ANKIETER ODCZYTAĆ: Na koniec zadam kilka krótkich pytań o najbliższe plany Pana(i) organizacji.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – organizacje pozarządowe
154
P1. Czy Pana(i) organizacja w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje dokonanie istotnej inwestycji??
Z cała pewnością tak Raczej tak Raczej nie Z cała pewnością nie Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
P3. Czy Pana(i) organizacja w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o jakiekolwiek finansowanie ze źródeł zewnętrznych?
Z cała pewnością tak Raczej tak Raczej nie Z cała pewnością nie Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
P3.1 [Jeśli P3. „Z całą pewnością tak” lub „Raczej tak”]
Z jakiego spośród dostępnych źródeł ma pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie instrumenty, o które zamierzacie się Państwo ubiegać.
− Kredyt lub pożyczka bankowa − Pożyczka z instytucji pozabankowej − Program pomocowy, dotacja unijna − Darowizna od sponsora − Inne źródło (jakie? …)
P3.2 Na jaki dokładnie cel przeznaczone zostanie finansowanie? ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ
_______________________________________________________________________
P3.3 Jak Pan(i) to ocenia, jak łatwo będzie uzyskać Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli…. CADAS PYTAĆ O WSKAZANE W P3.2 OPRÓCZ ŚRODKI WŁASNE ? Bardzo łatwo Raczej łatwo Raczej trudno Bardzo trudno (Nie wiem/trudno powiedzieć)
To już wszystkie moje pytania
PODZIĘKOWAĆ RESPONDENTOWI ZA UDZIAŁ W BADNIU i ZAKOŃCZYĆ WYWIAD
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – jednostki samorządu terytorialnego
155
Kwestionariusz ankietowy
CATI
RESPONDENT: JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Dzień dobry/dobry wieczór. Nazywam się /…/ i dzwonię z firmy PAG Uniconsult. Czy dodzwoniłem(am) się do GMINY / MIASTA / POWIATU (CADAS: POCIĄGNĄĆ NAZWĘ GMINY/MIASTA/POWIATU Z BAZY)?
Tak 1 przejść do A2
Nie 2 zadać A1 i zakończyć
A1. Ankieter, zaznaczyć rodzaj pomyłki:
Błędny numer telefonu 1
A2. Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, firma Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. przygotowuje opracowanie doradcze pt. „Prognoza w zakresie finansowych instrumentów wspierania rozwoju regionalnego – analiza dotycząca trendów rozwojowych w zakresie instrumentów finansowych”. Wyniki tych prac posłużą władzom regionalnym do kształtowania polityki w zakresie wspierania jednostek samorządu terytorialnego i ułatwiania im dostępu do różnych instrumentów finansowych. Dlatego też udział Państwa gminy/miasta/powiatu w tym badaniu jest niezmiernie ważny. Wywiad nie jest długi, potrwa około 15 minut i koncentrował się będzie wokół tematyki związanej z dostępem do finansowania zewnętrznego. Czy mógłbym/mogłabym prosić o połączenie z osobą odpowiedzialną za podejmowanie strategicznych decyzji w zakresie korzystania z finansowania zewnętrznego, tj. chciał(a)bym rozmawiać z …..
ANKIETER DĄŻYMY DO WYWIADU Z:
• Skarbnikiem Miasta/Gminy/Powiatu • Innym przedstawicielem Wydziału Finansowego
Wywiad 1
Umówienie 2
Odmowa 3
METRYKA JST
ANKIETER ODCZYTAĆ: Zacznijmy od kilku pytań na temat Pana(i) gminy/miasta/powiatu.
M1. Na początek proszę powiedzieć, ile mieszkańców liczy Pana(i) gmina/miasto/powiat?
CADAS KWOTY:
Poniżej 5 000
Od 5 000 do 9 999
Od 10 000 do 19 999
Od 20 000 do 49 999
Od 50 000 do 99 999
Co najmniej 100 000
M2. Odczytam Panu(i) kilka stwierdzeń. Proszę ocenić na ile odnosi się ono do sytuacji Pana(i) gminy/miasta/powiatu. Na ile zgadza się bądź nie zgadza ze stwierdzeniem, że Pana(i) gmina/miasto/powiat:
Zdecydowanie się zgadzam
Raczej się zgadzam
Raczej się nie zgadzam
Zdecydowanie się nie zgadzam
(NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć
CADAS rotacja
jest dobrze zarządzana
skutecznie korzysta z dostępnych środków finansowych
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – jednostki samorządu terytorialnego
156
jest w dobrej kondycji finansowej
dynamicznie się rozwija
nie ma problemów w finansowaniu swoich działań inwestycyjnych
ma problemy w pozyskaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze względu na nadmierne biurokratyczne wymogi
ma problemy w pozyskiwaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze względu na konieczność wyasygnowania wkładu własnego
ma problemy w pozyskiwaniu środków z Funduszy Strukturalnych ze względu na konieczność finansowania projektów, do czasu otrzymania dotacji
ANKIETER ODCZYTAĆ: Przejdźmy teraz do zagadnień dotyczących finansowania działalności gminy/miasta/powiatu.
F1. Jaki jest Pana(i) generalny stosunek do finansowania działalności gminy/miasta/powiatu za pomocą kredytów, pożyczek lub obligacji?
Zdecydowanie pozytywny Raczej pozytywny Ani pozytywny, ani negatywny Raczej negatywny Zdecydowanie negatywny Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
F2. Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat kiedykolwiek ubiegała się/była zainteresowana/chciała skorzystać z następujących instrumentów finansowych?
Tak Nie Nie wiem
Kredyt bankowy Emisja obligacji na cele finansowania inwestycji Emisja obligacji na finansowanie wydatków bieżących (nieinwestycyjnych) Pożyczka z funduszu celowego (np. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) Poręczenie kredytu zaciągnięte w Funduszu Poręczeń Unijnych Poręczenie emisji obligacji zaciągnięte w Funduszu Poręczeń Unijnych Leasing
F3. Pytać jeżeli wszędzie nie lub wszędzie nie z wyjątkiem „pożyczka z funduszu celowego” na tak:
Dlaczego Pana(i) gmina/miasto/powiat nie była nigdy zainteresowana tymi instrumentami? Proszę podać trzy najważniejsze powody? ANKIETER: DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.
_________________________________________________________________
CADAS: PYTAĆ O WSKAZANE W F2
F4. Czy w ciągu ostatnich 2 lat Pana(i) gmina/miasto/powiat korzystała z następujących instrumentów?
Tak, jeden raz Tak, wiele razy Nie Nie wiem
Kredyt bankowy na cele obrotowe Kredyt bankowy na cele inwestycyjne Emisja obligacji na cele inwestycyjne Emisja obligacji na finansowanie bieżące (nieinwestycyjne) Poręczenie kredytu zaciągnięte w Funduszu Poręczeń Unijnych Poręczenie emisji obligacji zaciągnięte w Funduszu Poręczeń Unijnych Leasing
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – jednostki samorządu terytorialnego
157
F5. Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat obecnie?
Tak
Nie
Korzysta z kredytu inwestycyjnego Korzysta z kredytu obrotowego Ma wyemitowane obligacje Korzysta z pożyczki funduszu celowego (np. Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej) Korzysta z poręczenia Funduszu Poręczeń Unijnych Korzysta z leasingu
F6 – Jakie jest obecnie zadłużenie Państwa gminy/miasta/powiatu w stosunku do dochodów budżetowych?
Poniżej 10% Nie mniej niż 10% i mniej, niż 20% Nie mniej niż 20% i mniej, niż 30% Nie mniej niż 30% i mniej, niż 40% Nie mniej niż 40% i mniej, niż 50% Nie mniej niż 50% i mniej, niż 60% Nie mniej, niż 60%
F7. Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat dostrzega jakieś problemy, trudności, przeszkody związane z ubieganiem się czy też korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania tj. pożyczek, kredytów, obligacji? Proszę wymienić trzy najważniejsze: ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ.
Czy następujące czynniki stanowią przeszkodę dla Pana(i) gminy/miasta/powiatu w zakresie ubiegania się/korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania?
Zdecydowanie tak
Raczej tak
Raczej nie
Zdecydowanie nie
(NIE CZYTAĆ) Nie wiem/trudno powiedzieć
CADAS rotacja
Zbyt niskie limity zadłużenia przewidziane w ustawie o finansach publicznych Zbyt wysoki koszt finansowania Zbyt krótki okres finansowania Brak odpowiednio długich karencji na spłatę odsetek i/lub kapitału Zbyt długi czas rozpatrywania wniosku o finansowanie Zbyt skomplikowane procedury kredytowe w bankach Zbyt skomplikowane procedury w przypadku emisji obligacji Niedostosowanie procedur do specyfiki i warunków działalności Państwa gminy/miasta/powiatu Zbyt mała konkurencja między bankami
F8. Od kilku miesięcy mamy do czynienia na świecie z tzw. kryzysem finansowym. Czy w związku z powyższym
Tak
Nie
(NIE CZYTAĆ) Nie dotyczy
Wzrosło oprocentowanie kredytów z których Państwo korzystacie.
Banki są mniej zainteresowane finansowaniem samorządów.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – jednostki samorządu terytorialnego
158
Banki są bardziej zainteresowane finansowaniem samorządów.
Niektóre banki nie wiedzą co robić i wstrzymują się z decyzjami
Banki mają obawy, jeśli chodzi o udzielanie kredytów długoterminowych
F9. Samorząd województwa dolnośląskiego może podejmować różne działania zmierzające do ułatwiania dostępu do finansowania zewnętrznego. Jak ocenia Pan(i) przydatność następujących działań?
Bardzo przydatne
Dosyć przydatne
Przeciętnie przydatne
Niezbyt przydatne
W ogóle nieprzydatne
Nie czytać: nie wiem, trudno powiedzieć
CADAS rotacja
Stworzenie banku regionalnego
Współpraca instytucji publicznych z bankami w celu ułatwiania dostępu do finansowania dla jednostek samorządu terytorialnego
Lobbowanie w celu zmiany ustawy o finansach publicznych i zwiększeniu limitów zadłużenia samorządów
Organizacje forów dyskusyjnych, dotyczących współpracy samorządów z bankami
Przekazywanie informacji o aktualnej ofercie banków
F11. Czy może Pan(i) wskazać jakieś inne działania, które byłyby przydatne dla Pana(i) gminy/miasta/powiatu? ANKIETER: DOPYTAĆ
PLANY
ANKIETER ODCZYTAĆ: Na koniec zadam kilka krótkich pytań o najbliższe plany Pana(i) gminy/miasta/powiatu.
P1. Czy Pana(i) gmina/miasto/powiat w chwili obecnej lub najbliższej przyszłości planuje ubiegać się o jakiekolwiek finansowanie ze źródeł zewnętrznych?
Z cała pewnością tak
Raczej tak
Raczej nie
Z cała pewnością nie
Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
P2.1 [Jeśli P3. „Z całą pewnością tak” lub „Raczej tak”]
Z jakiego spośród dostępnych źródeł ma pochodzić to finansowanie? Proszę wskazać wszystkie instrumenty, o które zamierzacie się Państwo ubiegać.
Kredyt lub pożyczka
Emisja obligacji
Program pomocowy (dotacja unijna)
Inne źródło (jakie? …)
P2.2 Na jaki dokładnie cel przeznaczone zostanie finansowanie? ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ
_________________________________________________________________
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: narzędzia badawcze – kwestionariusze CATI – jednostki samorządu terytorialnego
159
P2.3 Jak Pan(i) to ocenia, jak łatwo będzie uzyskać Państwu tego typu finansowanie? Mam na myśli…. CADAS PYTAĆ O WSKAZANE W P2.1 ?
Bardzo łatwo
Raczej łatwo
Raczej trudno
Bardzo trudno
Nie czytać: Nie wiem / trudno powiedzieć
P 2.4 Jeśli w P2.3 raczej lub bardzo trudno, to jakie będą tego powody
ANKIETER: DOPYTAĆ. DOKŁADNIE ZANOTOWAĆ
_________________________________________________
To już wszystkie moje pytania
PODZIĘKOWAĆ RESPONDENTOWI ZA UDZIAŁ W BADNIU i ZAKOŃCZYĆ WYWIAD
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: literatura
160
6.3. Literatura
1. „Analiza wpływu projektów zrealizowanych w ramach Działania 2.6 Zintegrowanego
Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 na wzrost potencjału regionów
w sferze innowacji” (raport ewaluacyjny), Policy & Action Group Sp. z o.o., Ministerstwo
Rozwoju Regionalnego, grudzień 2008.
2. Balcerowicz E. (red) „Mikroprzedsiębiorstwa – sytuacja ekonomiczna, finansowanie,
właściciele”, CASE, Warszawa 2002.
3. Balon K. „Gospodarka społeczna w Niemczech – wybrane aspekty” Ekonomia Społeczna,
Teksty 2006.
4. Bolgert N. „Współpraca organizacji pozarządowej z bankiem”, Fundacja Rozwoju
Społeczeństwa Obywatelskiego, 2003, seria: „Zarządzanie finansami organizacjach
pozarządowych”, Zeszyt 7.
5. Bölke R. „Warunki rozwoju ekonomii społecznej w Niemczech”, Bank DnB Nord, Warszawa
2007.
6. Capiga M. „Działalność kredytowa monetarnych instytucji finansowych”, Warszawa 2006.
7. „Charakterystyka budżetów jednostek samorządu terytorialnego w województwie
dolnośląskim”, Raporty Wydziału Informacji, Analiz i Szkoleń, Regionalna Izba
Obrachunkowa we Wrocławiu, raporty: grudzień 2006, grudzień 2007 oraz na koniec III
kw. 2008 r.
8. „Central and Eastern Europe Statistics 2007 – An EVCA Special Paper”, European Venture
Capital Association, wrzesień 2008 r.
9. „Condensed Interim Separate Financial Statements at 30 June 2008”, Cassa Depositi e
Prestiti, 2008.
10. Dobiegała-Korona B., Herman A. (red.) „Współczesne źródła wartości przedsiębiorstwa”,
Difin, Warszawa 2006.
11. „Działania Ministra Gospodarki na rzecz stabilności i rozwoju”, Ministerstwo Gospodarki,
Warszawa 2009 (wersja robocza z 22.01.2009 r.).
12. „Fundusze Pożyczkowe w Polsce wspierające mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa –
według stanu na 30 czerwca 2008 r.”, Raport nr 10/2008, Polskie Stowarzyszenie Funduszy
Pożyczkowych, Szczecin, październik 2008 oraz raporty nr 4/2005, 6/2006, 8/2007.
13. Gajewski M., Kiliański T., Szczucki J. „Zasady organizacji i funkcjonowania funduszy
poręczeń kredytowych”, PARP, BGK, KSFP, Warszawa 2000.
14. Galas P. „Leasing zwrotny szansą dla JST”, Wspólnota, luty 2009.
15. Gonet W. „Kredyty, pożyczki, obligacje w gospodarce finansowej samorządu
terytorialnego”, Warszawa 2006.
16. Gumkowska M., Herbst J. „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z
badania 2006”, Warszawa 2006.
17. Gumkowska M. „Z jakich usług finansowych korzystają organizacje pozarządowe? Czego
potrzebują?, Stowarzyszenie Klon/Jawor, prezentacja wygłoszona na Gdańskiej Konferencji
Ekonomii Społecznej, Gdańsk 2008.
18. Herbst. I. „Analiza możliwości finansowania podmiotów ekonomii społecznej w Polsce”,
Bank DnB Nord.
19. „Informacja statystyczna z rynku leasingu po 2008 roku”, Związek Przedsiębiorstw
Leasingowych, Warszawa 2009.
20. „Karta Samorządu Terytorialnego”, Strasburg, 15.10.1985 r.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: literatura
161
21. Kazimierczyk P. „Współpraca NGO z bankami: wymogi zarządzania ryzykiem a perspektywy
rozwoju”, Bank DnB Nord, Warszawa 2008.
22. Królikowska A. (red.) „Finansowanie zwrotne instytucji ekonomii społecznej w Polsce.
Raport otwarcia Banku BISE”, Warszawa 2006.
23. Krzemiński A. „Leasing dla samorządów” [w:] „Raport specjalny. Pieniądz robi pieniądz,
czyli rola i wsparcie instytucji finansowych w procesie wykorzystywania funduszy
europejskich”, Warszawa 2008.
24. „Kryzys w Polsce – Trudny dostęp do kredytów jednym z głównych problemów firm”,
http://biznes.onet.pl/g,1915711,wiadomosci.html",
25. Menale P., Tamisari M. "Cassa Depositi e Prestiti: its local authority lending and Treasury
funding roles", Quaderno Monografico no. 11, Cassa Depositi e Prestiti, 2002.
26. „Monitoring kondycji sektora MŚP” (raport z badań), PKPP Lewiatan, edycje badań z roku
2005 i 2006.
27. „Najważniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor pozarządowy 2008”,
Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008.
28. „Oferta banków dla organizacji pozarządowych. Raport z badań przeprowadzonych przez
portal finansowy Bankier.pl we współpracy z portalem ngo.pl”, Warszawa 2007.
29. Ostrowska K. „Samorządy odważnie sięgają po obligacje”, Rzeczpospolita, 28.01.2009 r.
30. Pączkowski K. „Ruszył Fundusz Poręczeń Unijnych - miliardy na nowe miejsca pracy”,
Gazeta Prawna, 13.08.2004.
31. Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B. „System finansowy w Polsce”, PWN, Warszawa 2004.
32. „Przedsiębiorczość w Polsce 2007” (raport z badań), Ministerstwo Gospodarki, lipiec 2007.
33. „Raport o stanie funduszy poręczeniowych w Polsce – stan na dzień 31.12.2007 r.”,
Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych, czerwiec 2008 oraz raporty na dzień
31.12.2004, 31.12.2005, 31.12.2006.
34. „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006-2007”,
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008 r.
35. „Rapport d’activite 2007”, ADIE 2008.
36. Robinson M. S. „The Microfinance Revolution – Sustainable Finance for the Poor”, Bank
Światowy, Waszyngton 2001.
37. Skowronek-Mielczarek A. „Małe i średnie przedsiębiorstwa – Źródła finansowania”, C.H.
Beck, Warszawa 2007.
38. Sudak I. „Czy banki uduszą polską gospodarkę”, GW, 06.02.2009.
39. Sugajski A. „Leasing ma się coraz lepiej” [w:] „Raport specjalny. Pieniądz robi pieniądz,
czyli rola i wsparcie instytucji finansowych w procesie wykorzystywania funduszy
europejskich”, Warszawa 2008.
40. „Sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego w I półroczu w latach 2006-2008,
Ministerstwo Finansów, Warszawa, październik 2008.
41. „Sytuacja na rynku kredytowym – wyniki ankiety dla przewodniczących komitetów
kredytowych - IV kw. 2008 r.”, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2008.
42. Tamowicz P. „Zapotrzebowanie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na finansowanie
kapitałem private equity / venture capital (PE/VC)”, Ministerstwo Gospodarki, październik
2007.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: literatura
162
43. „Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego <Wzrost konkurencyjności
przedsiębiorstw>, lata 2004-2006”.
44. „Wpływ realizacji SPO WKP, lata 2004-2006, na poziom innowacyjności polskich
przedsiębiorstw”, Policy & Action Group Sp. z o.o., Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,
lipiec 2008.
45. Regulaminy udzielania pożyczek / poręczeń wybranych funduszy pożyczkowych i funduszy
poręczeniowych.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: spis tabel i rysunków
163
6.4. Spis tabel i rysunków
Tab. 1. Specyfikacja obszarów badania.
Tab. 2. Rozkład próby ze względu na wielkość przedsiębiorstw.
Tab. 3. Rozkład próby ze względu na branże.
Tab. 4. Rozkład próby – jednostki samorządu terytorialnego w woj. dolnośląskim.
Tab. 5. Przedsiębiorstwa zarejestrowane według liczby pracowników – województwo
dolnośląskie (rok 2006).
Tab. 6. Kapitał pożyczkowy (wielkość kapitału w tys. zł.).
Tab. 7. Pożyczki aktywne (liczba – szt. i wartość – w tys. zł.).
Tab. 8. Pożyczki aktywne do wielkości kapitału pożyczkowego w pięciu analizowanych
funduszach pożyczkowych.
Tab. 9. Charakterystyki wybranych produktów pożyczkowych.
Tab. 10. Kapitał poręczeniowy (wielkość kapitału w tys. zł.).
Tab. 11. Wartość poręczeń aktywnych do wielkości kapitału poręczeniowego w sześciu
analizowanych funduszach poręczeniowych regionu dolnośląskiego.
Tab. 12. Charakterystyki wybranych produktów poręczeniowych.
Tab. 13. Podział inwestycji pod względem etapu rozwoju spółki, dane za rok 2007 (w tys. euro).
Tab. 14. Wykorzystywanie przez organizacje pozarządowe produktów finansowych.
Tab. 15. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego w podziale na papiery wartościowe,
kredyty i pożyczki oraz zobowiązania wymagalne.
Tab. 16. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego w podziale na papiery wartościowe,
kredyty i pożyczki oraz zobowiązania wymagalne.
Tab. 17. Struktura zobowiązań dłużnych gmin.
Tab. 18. Struktura zobowiązań dłużnych powiatów.
Tab. 19. Struktura zobowiązań dłużnych miast na prawach powiatu.
Tab. 20. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego woj. dolnośląskiego (łącznie: gminy,
powiaty, miasta na prawach powiatu) (w mln zł.)
Tab. 21. Struktura zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego woj. dolnośląskiego
(łącznie: gminy, powiaty, miasta na prawach powiatu).
Tab. 22. Zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego woj. dolnośląskiego (łącznie: gminy,
powiaty, miasta na prawach powiatu).
Tab. 23. Wykonanie budżetów jednostek samorządu terytorialnego w woj. dolnośląskim według
stanu na koniec III kw. 2008 r.
Tab. 24. Wykonanie budżetów jednostek samorządu terytorialnego w woj. dolnośląskim według
stanu na koniec 2007 r.
Raport na temat dostępności instrumentów finansowania Załączniki: spis tabel i rysunków
164
Rys. 1. Schemat badawczy.
Rys. 2. Kredyty i pożyczki długoterminowe na tle zobowiązań ogółem oraz zobowiązań
długoterminowych w sektorze przedsiębiorstw (na dzień 31.12) (w mln zł.).
Rys. 3. Kredyty i pożyczki krótkoterminowe na tle zobowiązań ogółem i zobowiązań
krótkoterminowych w sektorze przedsiębiorstw (na dzień 31.12) (w mln zł.).
Rys. 4. Lokalizacja funduszy pożyczkowych w Polsce (wg. siedziby) oraz liczebność funduszy w
podziale na województwa.
Rys. 5. Przeciętna wielkość udzielanych pożyczek przez pięć analizowanych funduszy
pożyczkowych (w tys. zł.).
Rys. 6. Stosunek wartości pożyczek aktywnych do wielkości kapitału pożyczkowego pięciu
analizowanych funduszy pożyczkowych.
Rys. 7. Lokalizacja funduszy poręczeniowych w Polsce (według siedziby) oraz liczebność
funduszy w podziale na województwa.
Rys. 8. Stosunek wartości poręczeń aktywnych do wielkości kapitału poręczeniowego oraz
wielkości zdolności poręczeniowej wyznaczonej mnożnikiem formalnym w przypadku
sześciu analizowanych funduszy poręczeniowych.
Rys. 9. Średnia wielkość poręczeń udzielanych przez analizowane sześć funduszy
poręczeniowych w województwie dolnośląskim (w tys. zł.).
Rys. 10. Średnia wielkość poręczenia dla analizowanych sześciu funduszy poręczeniowych w
województwie dolnośląskim (w tys. zł.).
Rys. 11. Rozkład wartości poręczeń wobec instrumentów finansowania dla analizowanych
sześciu funduszy poręczeniowych w województwie dolnośląskim.
Rys. 12. Rozkład wartości poręczeń w przekroju beneficjentów (przedsiębiorców korzystających
z poręczeń) dla badanych sześciu funduszy poręczeniowych w województwie
dolnośląskim (w tys. zł.).
Rys. 13. Organizacje pozarządowe na 10 tys. mieszkańców (mapa lewa) oraz na 10 tys.
mieszkańców na terenach wiejskich.
Rys. 14. Zobowiązania dłużne gmin w podziale na papiery wartościowe, kredyty i pożyczki oraz
zobowiązania wymagalne (oraz wielkość razem) (w mln zł.).
Rys. 15. Zobowiązania dłużne powiatów w podziale na papiery wartościowe, kredyty i pożyczki
oraz zobowiązania wymagalne (oraz wielkość razem) (w mln zł.).
Rys. 16. Zobowiązania dłużne miast na prawach powiatu w podziale na papiery wartościowe,
kredyty i pożyczki oraz zobowiązania wymagalne (oraz wielkość razem) (w mln zł.).
Badania ilościowe - przedsiębiorcy
Rys. 17. – 41. (Prezentacje graficzne wyników badania CATI)
Badania ilościowe – organizacje pozarządowe
Rys. 42. – 58. (Prezentacje graficzne wyników badania CATI)
Badania ilościowe – jednostki samorządu terytorialnego
Rys. 59. – 71. (Prezentacje graficzne wyników badania CATI)