Иончлогч цацрагийг

анагаах ухаанд

хэрэглэх нь

• Орчин үед АУ-д эмчилгээ,оношлогооны зорилгоор иончлогч цацрагийг өргөн хэрэглэдэг болсон.

• Эдгээр цацрагуудын эх сурвалж нь рентген ба -төхөөрөмж,цацраг идэвхт эмийн бэлдмэлүүд юм.(ЦИЭБ)

• ЦИЭБ нь жингийн хувьд маш бага жинтэй радионклидууд бөгөөд хөндий буюу эд доторх эмчилгээ явуулахад ашиглагддаг.

Гамма

цацраг

• Орчин үед АУ-д эмчилгээ,оношлогооны

зорилгоор иончлогч цацрагийг өргөн

хэрэглэдэг болсон.

• Эдгээр цацрагуудын эх сурвалж нь

рентген ба -төхөөрөмж,цацраг идэвхт

бэлдмэлүүд юм.(ЦИЭБ)

• Орчин үед хөгжилтэй орнуудад 1000 хүн

амд 259-1419 рентген үйл ажилбар

явагдаж байна.

• Эдгээр нь хавдрыг эмчлэхэд ашигтай

боловч рентген ба -цацрагийг өргөнөөр

хэрэглэх нь эрүүл мэндэд хортой.

• Ялангуяа ЦИБ-оор бохирдсон газар

нутагт амьдарч байгаа хүмүүсийн хувьд

энэ асуудал хурцаар тавигддаг.

• Орчин үед хөгжилтэй орнуудад 1000 хүн амд 259-1419 рентген үйл ажилбар явагдаж байна.

• Эдгээр нь хавдрыг эмчлэхэд ашигтай боловч рентген ба -цацрагийг өргөнөөр

хэрэглэх нь эрүүл мэндэд хортой.

• Дэлхий дээр иончлогч цацрагтай

ажилладаг 1,6 сая мэргэжилтэн

байдаг.Рентгенолог-эмч,рентгенолог-

техникч.сувилагч г.м

• Мэргэжилтнүүдийн дунд эмнэлэгийн

ажилтнуудын эзлэх хувь 65% байдаг

бөгөөд янз бүрийн улс орнуудад

29%(АНУ)-аас 92% (ИСПАНИ) хүртэл

хэлбэлздэг.

Канад,Норвеги,Швейцар,Их Британи,АНУ-д нөлөөлж байгаа цацрагийн дундаж тун

Рентгенологуудад

0.06-0.27 бэр/жил

Рентген технигч нарт 0.01-0.1бэр/жил

Шүдний эмч нарт 0.002-0.05

бэр/жил

• ЦИЭБ-үүдийн тусламжтайгаар

радиофармокологийн шинжилгээнд жил

бүр Францад 478 мянга,Их Британид 380

мянга,Шведэд 130 мянган хүн ордог.

• Хамгийн их хэрэглэгддэг оношлогооны

ажилбар бол хавдрыг илрүүлэх

радиоизотопийн оношлогоо юм.

• Дэлхий дээр жилд 22 сая радиоизотопийн

оношлогоо хийгдэж байгаа нь олон хүнийг

шарлаганд өртүүлж байна.

• АУ-ы практикт харьцангуй бага хагас ялгаралтын эффектив болон хагас задралын үетэй радионуклидуудын 60 ба 100 тэмдэгт нэгдлийг хэрэглэдэг.

• ЦИЭБ-үүдийн тусламжтайгаар хийгддэг оношлогоо ихсэх тутам хамтын шарлагын тун ихсэж улмаар хүмүүст учруулах аюул нэмэгдэж байна.

• Хүн амын дунд ба хижээл насны хүмүүс ихэвчлэн ЦИЭБ-үүдийн тусламжтайгаар хийгдэх оношлогоонд ордог.

• АУ-д иончлогч цацрагийн эх үүсвэрийг

хэрэглэх явцад үүсэж байгаа хамтын

эффектив тун нь 1.58-107 хүн-3в тэнцүү

байдаг.

• 1987 онд Францад ажилбарын үр дүнд

үүссэн цацрагийн тун 8.6-104 хүн-3в

тэнцүү байсан ө.х Чернобылийн ослын

240 устгагчийн цацрагаас 3.5 дахин илүү

байв.

• Эцэст нь тэмдэглэхэд хүн амын хамтын эффектив цацрагт хамгийн их хувийг байгалийн цацрагийн фон (1.1*107 хүн-Зв/жил), дараа нь анагаахын тоног төхөөрөмжүүд, цөмийн зэвсгийн дэлбэрэлтүүд (7*105 хүн - Зв/жил) эзэлж байна.

• Цөмийн түлшний цикл нь хамтын эффектив тунд жил бүр 5*103 хүн-Зв/жил тэнцүү хувь нэмрийг оруулдаг, энэ нь байгалийн цацрагийн фоноос 2000 дахин бага байдаг. Гэхдээ том аваар ослууд нь хамтын эффектив тунд цөмийн түлшний циклийн жилийн үйл ажиллагаатай ижил шарлагын тунг нэмж өгдөг.

Иончлогч цацрагийн биологийн үйлчлэл

• Иончлогч цацраг нь биологийн маш өндөр

идэвхижилтэй.

• Амьд бие махбодод үзүүлж байгаа

иончлогч цацрагийн биологийн

үйлчлэлийн механизм нарийн төвөгтэй

бөгөөд өнөөг хүртэл бүрэн тайлагдаагүй.

• Амьтны аймагт цацраг мэдрэх чадвар

янз бүр байдаг.Хуурай газрын амьтдын

дунд шавьж,хорхойнуудын цацраг

мэдрэх чадвар харьцангуй өндөр.

• Шавьжийг гадна талаас нь цацрагаар

шарахад эмэгчний өндөглөх чадвар

багасч,улмаар өсөлт хөгжил

удааширч,гуужих үйл явц саатдаг.

• Сүүн тэжээлтнүүдийн нөхөн төлжих чадвар ялангуяа бага тунгаар үйлчилсэний дараа илүү сайн хөгжсөн байдаг.

• Сүүн тэжээлтнүүдтэй харьцуулахад шувууд, хоѐр нутагтан, гүрвэл иончлогч цацрагт илүү тэсвэртэй байдаг.Доод ургамлууд иончлогч цацрагт хамгийн тэсвэртэй.

Цацраг нь ихэвчлэн энергийг эсэд дамжуулах хэлбэртэй холбоотой байдаг.

Сүүн тэжээлтнүүдэд цацрагийг хүлээж авах тусгай анализаторууд байдаггүй.

ЦИБ-ын биологи үйлчилгээний онцлогууд

Иончлогч цацрагийн био үйлчлэлийн механизмд урвал үүсэж,хөгжиж 2 үе шатыг онцгойлон авч үздэг.

1.Биохимийн процесс эд,эрхтэний үйл ажиллагаа,бүтцэд нөлөөлж байгаа цацрагийн үйлчлэлийг анхдагч гэж тодорхойлдог.

2.ЦИБ-ын нөлөөгөөр бие махбодод бий болѐон мэдрэл,цусанд гарсан өөрчлөлтүүдээр тодорхойлогддог.

• Иончлогч цацраг хүний бие махбодод

хэрхэн нөлөөлөх нь шарлагын тунгаас

шалтгаалдаг бөгөөд хүнд,хөнгөний

зэрэгтэй туяаны өвчин,далд хэлбэрийг

үүсгэдэг.

• Туяаг зохисгүй хэрэглэснээс туяаны өвчин

үүсдэг.

• Туяаны өвчинг архаг ба цочмог гэж

ангилдаг.

Иончлогч цацраг нь хүний биед

нөлөөлөхдөө 2 янзын үр дагаврыг үүсгэдэг.

• 1.Иончлогч цацрагаар үүсгэгдсэн тодорхой

заагтай үр дагаврууд(туяаны өвчин,арьсны

үрэвсэл,үргүйдэлт,ургийн гаж хөгжлүүд )

• 2.Статистик(байж магадгүй),зааггүй үр

дагаврууд(хорт хавдар,лейноз,удамшлын

өвчнүүд)

• Иончлогч цацрагаар үүсгэгдсэн хавдар,удамшлын өвчнүүдийн механизмын талаарх орчин үеийн мэдээллээс зарим нэгэн хавдар,удамшлын өвчнүүд нь

• иончлогч цацрагийн бага тунгийн, радон ба түүний охин бүтээгдэхүүнүүдийн нөлөөгөөр үүсдэг.

• Хорт хавдраар нас барсан тохиолдлуудын 19% нь байгалийн цацрагийн фонтой холбоотой байдаг.

• Хүүхдүүд цацрагийн нөлөөнд нилээн

мэдрэг байдаг.

• Мөгөөрсөн эдийг харьцангуй бага тунгаар

шарахад ясны эдийн хөгжлийг

удаашруулах буюу зогсоон улмаар араг

ясны гаж хөгжлийг үүсгэдэг.

• Хүүхдийн нас хичнээн бага байна төдий

чинээ дарангуйлагддаг.ялангуяа

хүүхдийн тархи их мэдрэг байдаг.

Нэмэлт мэдээлэл

• Вильгельм Конрад Рентген (WILHELM CONRAD

RONTGEN)Рентген цацрагийг нээсэн их эрдэмтэн Вильгельм

Конрад Рентген Германы Леппен хотод 1845 онд тєрж 1869 онд

Цюрихийн их сургуульд гvн ухааны докторын зэрэг хамгаалжээ.

Тэрбээр 19 жилийн хугацаанд нилээд хэдэн их сургууль дамжин

багшилж сайн эрдэмтэн гэсэн алдар хvртжээ. 1888 онд

Вюрцбургийн их сургуулийн физикийн» профессор, тус их

сургуулийн дэргэдэх физикийн хvрээлэнгийн захирлаар

томилогдон ажиллаж байх vедээ дэлхийд цууд гарсан нээлтээ

хийжээ.

Нэмэлт мэдээлэл• 1895 оны 11 дvгээр сарын 8-ны єдєр катодын цацрагийн

туршилт хийж байв. Хоѐр талаас нь гагнасан, доторхи агаарыг

нь сорон гаргасан шилэн хоолойны дотор байрлуулсан

электродуудын дундуур єндєр хvчдэл гvйлгэхэд электронуудын

урсгалаас катодын цацраг vvснэ. Катодын цацраг бол нэвтрэх

чадвар тааруу учир хэдхэн сантиметр зузаан агаар байхад л

цааш явдаггvй ажээ. Тийм учраас катодын хоопойг зузаан хар

цаасаар сайтар хааж цахилгаан гvйдэл гvйлгэсэн нєхцєлд ч

ямар ч цацраг нэвтрэн гарахгvй гэж тооцож байв. Гэтэл гvйдлийг

хоолойд хvргэтэл ойролцоо орших флоуренценцийн дэлгэц л

туссан мэт гэрэлтэхийг ажиглаж мэл гайхжээ.

• 1895 оны 11 дvгээр сарын 8-ны єдєр катодын цацрагийн

туршилт хийж байв. Хоѐр талаас нь гагнасан, доторхи агаарыг

нь сорон гаргасан шилэн хоолойны дотор байрлуулсан

электродуудын дундуур єндєр хvчдэл гvйлгэхэд электронуудын

урсгалаас катодын цацраг vvснэ. Катодын цацраг бол нэвтрэх

чадвар тааруу учир хэдхэн сантиметр зузаан агаар байхад л

цааш явдаггvй ажээ. Тийм учраас катодын хоопойг зузаан хар

цаасаар сайтар хааж цахилгаан гvйдэл гvйлгэсэн нєхцєлд ч

ямар ч цацраг нэвтрэн гарахгvй гэж тооцож байв. Гэтэл гvйдлийг

хоолойд хvргэтэл ойролцоо орших флоуренценцийн дэлгэц л

• Гvйдлийг салгахад дэлгэц харанхуй болов. Электродын хоолой

бvрэн хаалттай байсан болохоор, цахилгаан л өгсөн тохиолдолд

ямар нэгэн vл харагдах цацраг тархаж байна

гэдгийг ойлгов Учир нь vл мэдэгдэх тэр цацрагийг, математикт vл

мэдэгдэх хэмжигдэхvvнийг "х" vсгээр тэмдэглэдэг шиг мєн "х" гэж

бичжээ. Рентген санамсаргvйгээр нээлт хийснээ ухаарч "х"

цацрагийн шинж чанаруудыг судлахад бvхий л анхаарлаа

төвлөрvvлжээ.

Бичлэг