PORTFÖY YÖNETİMİ

Hazırlayan: Doç.Dr.Metin COŞKUN

YATIRIM KAVRAMI

Yatırım, sahip olunan paranın değerini korumak ya da artırmak amacıyla gelir getirici varlıklarda değerlendirilmesidir. Yatırımın iki tür getirisi olur: Faiz getirisi ve değer artışı. Örneğin; bankaya mevduata yatırılan mevduattan faiz getirisi elde edilirken, hisse senedine yapılan yatırımda hisse senedi fiyatındaki artış değer artışıdır. Vadesiz mevduatta, kasada ya da yastık altında bekleyen paranın getirisi hiç olmadığı gibi zaman içerisinde enflasyondan dolayı satın alma gücü de düşer. Bu nedenle, günlük giderleri karşılayacak kadar ayrılan paranın üzerindeki kısım yatırıma yönlendirilmelidir.

Yatırımcı Tipleri

Yatırımcıların yaşı ile yatırım stratejileri arasında genellikle bir ilişki vardır. İnsanlar gençken daha agresif bir yatırım stratejisi benimserken yaş ilerledikçe daha muhafazakar yatırımı benimsemektedirler. 25-40 yaş arası genç yatırımcılar büyüme odaklı yatırım alternatiflerini tercih ederler. Bu yatırımcılar hisse senedi yatırımı gibi kısa sürede yüksek kazanç sağlama olasılığı olan riskli yatırımlara yönelirler. 45-60 yaş arası orta yaşlı yatırımcılar ise riske daha duyarlı olmaya, yüksek kaliteli yatırım araçlarına yatırım yaparlar. Bu yatırımcılar için emeklilik dönemi daha önemli olmaya başlar. Aileleri için yatırım yapmaya, çocuklarının geleceğini garanti almaya çalışırlar. Bono ve tahviller, yatırım fonları cazip yatırım araçlarıdır. 60 yaş üstü yatırımcıların daha muhafazakar olmaya başladığı, mevcut durumlarını korumaya çalıştıkları, risk almadıkları, devlet borçlanma senetlerine, vadeli mevduata, riski düşük hisse senetlerine yatırım yaptıkları görülmektedir. Ancak istisnaların da kaideyi bozmadığı unutulmamalıdır.

Yatırım Adımları

Adım 1: Önceliklerin Belirlenmesi: Yatırım kararı vermeden önce, hayat standardının belirlenmesi doğru bir başlangıç olacaktır. Yatırımcı, konaklama, gıda, ulaşım, vergi gibi düzenli ödemelerini belirlemelidir. Bunların dışında acil durumlar için bir miktar nakit ayrılmalıdır. Bunların yanı sıra, ölüm, hastalık ya da sakatlık gibi olumsuz olaylar sonucu kayıplara karşı korunma sağlanmalıdır.

Adım 2: Yatırım Hedeflerinin Belirlenmesi: Finansal amaçlar ve öncelikler belirlendikten sonra yatırım hedefleri oluşturulmalıdır. Yatırım hedefleri, yatırım ile elde edilmesi beklenen finansal amaçlardır. Yatırımın hedefi, yatırımın tipini belirleyecektir. En yaygın yatırım hedefleri: Emeklilik döneminde ihtiyaç duyulacak birikimi sağlamak, mevcut gelir düzeyini artırmak, ev, araba almak ya da çocukların eğitim giderlerini karşılamak veya onlara iyi bir gelecek hazırlamak amacıyla hazırlık yapmaktır.

Yatırım Adımları

Adım 3: Yatırım Planının Benimsenmesi: Yatırım hedefleri belirlendikten sonra, fonların nasıl değerlendirileceğini içeren yazılı bir yatırım planı benimsenmelidir. Bu planda her bir hedefe ulaşabilmek için ne tür yatırım yapılacağına karar verilmeli, her bir kararın hedef tarihteki getiri durumu ve katlanılabilecek riskleri belirlenmelidir. En önemli hedefe ulaşabilmek için oluşturulan yatırım planının çok fazla risk içermemesine dikkat edilmelidir. Örneğin; 10 yıl sonra bir ev almak için yatırım yapılıyorsa, bu amaçla yatırılan paranın riski düşük alanlarda olması gerekir.

Adım 4: Uygun Yatırım Araçlarının Seçilmesi, Portföy Oluşturulması: Yatırımın temel hedefi getiriyi en çoklamak olmasına rağmen, katlanılabilecek risk düzeyi de iyi belirlenmelidir. Yüksek getiri pahasına çok riskli yatırım alternatiflerinden kaçınılmalıdır. En doğrusu bir portföy oluşturmaktır. Portföyde yer alan farklı riskteki yatırım araçları riskin düşürülmesine katkı sağlar.

Yatırım Adımları

Adım 5: Yatırım Araçlarının Gözden Geçirilmesi: Bir kez yatırım planı oluşturulduktan sonra, değişen risk ve getiri beklentilerine göre yatırım yapılan araçlar gözden geçirilmeli gerekiyorsa gerekli değişiklikler zamanında yapılmalıdır. Yatırımlar kurumsal yatırımcılar tarafından yönetiliyorsa, bu kurumların önerileri doğrultusunda değişiklik yapılması daha uygun olabilir. Hatta yatırım fonlarına yatırım yapılmışsa, bu fonlar zamanla bu kurumlar tarafından gözden geçirilmektedir.

GETİRİ KAVRAMI

Getiri, başlangıçta yatırılan para ile bu paranın yatırım dönemi sonundaki ulaştığı değer arasındaki farktır. Bu fark olumlu ise kâr elde edilmiş olur, olumsuz ise zararla karşılaşılır. Bazı yatırım araçlarının olumlu getiri sağlaması kesin iken, bazıları kesin değildir. Örneğin, bankaya 3 aylığına mevduat hesabı açtırıldığında, 3 ayın sonunda ne kadar faiz getirisi elde edileceği kesin olarak bilinir. Bir işletmenin tahvillerine yatırım yapıldığında aynı şekilde her dönem ne kadar faiz geliri elde edileceği bilinmektedir. Her ne kadar elde edilecek getiri belirli olsa da yatırımcı açısından, yatırımın geri dönmeme riski bulunmaktadır. Örneğin, tahvillerine yatırım yapılan şirket iflas ederse bırakın faizi anaparayı bile geri almak mümkün olamayabilir. Bazı yatırım araçlarının olumlu getiri sağlaması kesin değildir. Hisse senetlerine yatırım yapılırsa, şirketin kâr payı dağıtmaması durumunda bir getiri elde edilemeyecektir. Aynı şekilde yatırım döneminin sonunda hisse senedi fiyatı alım fiyatının altında kalırsa, bu yatırımdan zarar edilecektir. Bu nedenle yatırım yaparken beklenen getirinin doğru belirlenmesi önem taşımaktadır.

RİSK KAVRAMI

En geniş tanımı ile risk, objektif olasılıkla belirlenebilen kaybetme şansı olarak ifade edilebilir. Menkul kıymet yatırımlarında yatırımcılar bir takım bekleyişlere, tahminlere dayanarak yatırım kararı verirler. Bekleyişlerin gerçekleşmemesi, örneğin, getirilerin beklenenden düşük, hatta negatif olması, yatırımın riskli olduğu kanısını uyandırır. Finansal açıdan risk ise gerçekleşen getirinin beklenen getiriden sapma olasılığıdır. Bir menkul kıymetin gerçekleşen getirisi, beklenen, tahmin edilen getiriden ne kadar büyük farklılıklar, sapmalar gösterebiliyorsa, söz konusu menkul kıymetin riskinin o kadar yüksek olduğu söylenebilir. Bir yatırım kararı alırken, değerlendirmeleri sadece getiri açısından değil, aynı zamanda risk açısından da yapmak gerekmektedir.

Risk Tipleri

Sistematik (Azaltılamayan) RiskFiyat Riski (Pazar Riski)Enflasyon Riski (Satın Alma Gücü Riski)Faiz Oranı Riski (Yeniden Yatırım Riski)Döviz Riski (Kur Riski)Politik Risk

Sistematik Olmayan Risk (Azaltılabilen) Riskİflas Riskiİş ve Endüstri RiskiYönetim Riski

PORTFÖY KAVRAMI

Portföy kelime anlamı olarak “cüzdan” demektir. Menkul kıymetler açısından portföy, menkul kıymetlerden oluşan bir topluluğu ifade etmektedir. Portföy, çeşitli menkul kıymetlerden meydana gelen, ağırlıklı olarak hisse senedi, tahviller ve türevlerden oluşan, belirli bir kişi veya grubun elinde olan finansal nitelikteki kıymetler olarak tanımlanabilir. Bilindiği gibi, menkul kıymetlere yatırım, belirli amaçları gerçekleştirmek için yapılmaktadır. Her ne kadar portföy belirli menkul kıymetlerden oluşsa da bu kıymetler arasında bir ilişki olduğundan, portföy kendine öz, ölçülebilir nitelikleri olan bir varlıktır. Bu nedenle, portföy, içerdiği menkul kıymetlerin basit bir toplamı değildir.

PORTFÖY KAVRAMI

Finansal varlıklara yatırım yapanlar, bir getiri elde etme beklentisindedir. Ancak daha önceki bölümlerde de ifade edildiği gibi, finansal varlıklar riskli varlıklardır. Diğer bir deyişle, bu varlıklara yatırım yapılarak, başlangıçta yatırılan paranın daha da artma ihtimali olduğu gibi, başlangıç noktasından daha aşağıya düşme ihtimali de vardır. Bazı finansal varlıklar yatırımcılarına kesin getiri sağlarken, bazıları bu garantiyi içermezler. Genellikle riskli finansal varlıkların getirisinin de daha fazla olduğu kabul edilir. Finansal varlıklara yatırım yapanlar farklı özelliklere sahip olabilirler. Kimi yatırımcılar yüksek risk almak isterken, kimi yatırımcılar riskten kaçınabilirler. Yatırımcıların riske karşı takındıkları tutum yatırımlarını da yönlendirici niteliktedir. Portföy oluşturmaktaki amaç, riski asgariye indirerek, kazancı en yükseğe çıkartmaya çalışmaktır.

PORTFÖY KAVRAMI

İki Hisse Senedinden Oluşan Bir Portföyün Risk ve Getirisinin Belirlenmesi

X ve Y Hisse senetlerinin çeşitli olasılıklara göre beklenen getirileri aşağıdaki gibidir:

Pi kx ky0,30 0,20 0,100,45 -0,20 0,600,25 0,60 -0,40

İki Hisse Senedinden Oluşan Bir Portföyün Risk ve Getirisinin Belirlenmesi

Öncelikle her iki hisse senedinin ortalama beklenen getirisi hesaplanır. Beklenen getiri; her bir olasılıkla, o olasılığa ait beklenen getiri çarpılarak, çarpımların toplamı alınarak hesaplanır.

X ve Y Varlıklarının Ortalama Beklenen Getirisi (1) (2) (3) (5) (6) Pi kX (Pi x kX) kY (Pi x kY)

(1x2) (1x5)

0,30 0,20 0,06 0,10 0,03 0,45 -0,20 -0,09 0,60 0,27 0,25 0,60 0,15 -0,40 -0,10

Xk_

= 0,12 (4) Y

_

k = 0,20 (7)

İki Hisse Senedinden Oluşan Bir Portföyün Risk ve Getirisinin Belirlenmesi

Daha sonra hisse senetlerinin getirilerinin standart sapması hesaplanır. Varyans ve standart sapma riskin bir ölçüsü olarak kullanılmaktadır. Standart sapma değerinin büyük olması, riskin yüksek olduğunun bir göstergesidir. Varyansın karekökünün alınmasıyla standart sapma değerine ulaşılır.

İki Hisse Senedinden Oluşan Bir Portföyün Risk ve Getirisinin Belirlenmesi

X ve Y Varlıklarının Getirilerinin Standart Sapması

i kj _

k kj-_

k (kj-_

k )2 Prj (kj-_

k )2 x Prj

Varlık X

1 0,20 0,12 0,08 0,0064 0,30 0,0019 2 -0,20 0,12 -0,32 0,1024 0,45 0,0461 3 0,60 0,12 0,48 0,2304 0,25 0,0576

3

1jj

2_

j2X %10,560,1056Prx)k(kσ

%32,50,3250,1056Prx)k(kσ3

1Jj

2_

X

Varlık Y

1 0,10 0,20 -0,10 0,0100 0,30 0,0030 2 0,60 0,20 0,40 0,1600 0,45 0,0720 3 -0,40 0,20 -0,60 0,3600 0,25 0,0900

3

1jj

2_

j2Y %16,500,1650Prx)k(kσ

%40,60,4060,1650Prx)k(kσ3

1Jj

2_

Y

İki Hisse Senedinden Oluşan Bir Portföyün Risk ve Getirisinin Belirlenmesi

X hisse senedinin ortalama beklenen getirisi %12, Y hisse senedinin %20 olarak hesaplandı. X hisse senedinin riski %32,5 iken, Y hisse senedininki %40,6’dır. Acaba bu iki hisse senedinden sadece birine yatırım yapılacak olsa, hangisine yatırım yapmak gerekir. Bu durumda değişim katsayısını hesaplamak gerekir. Değişim katsayısı (DK), farklı beklenen getiriye sahip varlıkların riskini karşılaştırmada kullanılan yararlı bir ölçüttür. Y hisse senedine yatırım yapmak daha doğru olur. Çünkü X hisse senedinde 1 birim getiriye karşılık 2,71 birim riske katlanırken, Y hisse senedinde 2,03 birim riske katlanılmaktadır.

İstatistikler Varlık X Varlık Y (1) Beklenen Getiri %12 %20 (2) Standart Sapma 32,5 40,6 (3) Değişim Katsayısı [(2) / (1)] 2,71 2,03

İki Hisse Senedinden Oluşan Bir Portföyün Risk ve Getirisinin Belirlenmesi

Portföyün riskini hesaplayabilmek için, X ve Y hisse senetleri arasındaki kovaryans ve korelasyon katsayılarının hesaplanması gerekir.

Kovaryans, portföye dahil varlıkların beklenen getirileri arasındaki ilişki olarak tanımlanabilir. Kovaryans katsayısının büyüklüğü veya küçüklüğü matematiksel olarak bir anlam ifade etmemektedir.

Katsayının pozitif bir değere sahip olması varlık getirilerinin aynı yönde hareket ettiğini gösterir. Varlıklardan birinin getirisi artarken diğeri de artmakta, birisi azalırken diğeri de azalmaktadır. Kovaryans katsayısının negatif bir değere sahip olması varlık getirileri arasında ters yönlü bir ilişkinin varlığını, birisinin getirisi artarken diğerinin düştüğünü göstermektedir. Kovaryans katsayısının sıfır olması, varlıkların getirileri arasında bir ilişki olmadığını gösterir.

İki Hisse Senedinden Oluşan Bir Portföyün Risk ve Getirisinin Belirlenmesi

Korelasyon katsayısı, iki serinin ne ölçüde ve ne yönde beraber değişeceğini gösteren bir katsayıdır. İki seri aynı yönde hareket ediyorsa, pozitif korelasyona, ters yönde hareket ediyorlarsa negatif korelasyona sahiptirler. Korelasyon katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır. İki varlık getirileri arasındaki korelasyon +1’e eşitse(mükemmel pozitif korelasyon), bu iki varlık getirilerinin tamamen aynı yönde değiştiğini ifade eder. Sonuç -1 ise(mükemmel negatif korelasyon), tamamen ters yönlü bir ilişki vardır. Korelasyonun 0 olması ise, iki varlık getirileri arasında bir ilişki kurulamadığını gösterir.

İki Hisse Senedinden Oluşan Bir Portföyün Risk ve Getirisinin Belirlenmesi

X ve Y Varlıklarının Kovaryansı ve Korelasyon Katsayısı (1) (2) (3) (5) (6) (7) (9)

Pi kX (Pi x kX) (kX- Xk_

) kY (Pi x kY) (kY- Yk_

) (1x2) (2-4) (1x6)

0,30 0,20 0,06 0,08 0,10 0,03 -0,10 0,45 -0,20 -0,09 -0,32 0,60 0,27 0,40 0,25 0,60 0,15 0,48 -0,40 -0,10 -0,60

Xk_

= 0,12 (4) Y

_

k = 0,20 (8)

X ve Y Varlıklarının Beklenen Getirilerinin Kovaryansı (10)

Pi x [(kX- Xk_

) x (kY- Yk_

)] (1 x 5 x 9)

-0,0024 -0,0576 -0,0720 YX,COV = -0,1320

X ve Y Varlıklarının Ortalama Getirilerinin Korelasyon Katsayısı

-1,0000,406x0,325

0,1320-

σσ

COVKK

YX

YX,YX,

İki Hisse Senedinden Oluşan Bir Portföyün Risk ve Getirisinin Belirlenmesi

%50 X, %50 Y varlığından oluşturulan portföyde, varlıklar arasındaki kovaryans katsayısı -%13,20, korelasyon katsayısı -1 çıkmıştır. Varlıklar arasında mükemmel negatif korelasyon çıkmıştır. Başka bir deyişle, X varlığının getirileri artarken, Y varlığının getirisi düşmekte, Y varlığının getirisi artarken, X varlığının getirisi düşmektedir. Mükemmel negatif korelasyona sahip varlıklardan oluşturulan portföyün riski de tek tek varlıkların riskinden çok daha aşağılarda olacaktır.

Son olarak portföyün risk ve getirisi hesaplanır.

İki Hisse Senedinden Oluşan Bir Portföyün Risk ve Getirisinin Belirlenmesi

Beklenen Getiri 0,12 0,20 Varyans 0,1056 0,1650 Standart Sapma 0,325 0,406 Portföydeki Oranı 0,50 0,50 Kovaryans -0,1320 Korelasyon Katsayısı -1,000 XY Portföyünün Beklenen Getirisi:

0,160,20)x(0,500,12)x(0,50kp_

XY Portföyünün Standart Sapması

0,041σ

(-1)x0,406x0,325x0,50x0,50x20,1650x(0,50)0,1056x(0,50)σ

P

22P

X Varlığı Y Varlığı X varlığının beklenen getirisi %12, B varlığının %20 olarak hesaplanmış, bu iki varlıktan oluşan portföyün beklenen getirisi ise %16 çıkmıştır. Daha önceki hesaplamalarımızda, X varlığının riskini %32,5, B varlığının riskini ise %40,6 olarak bulmuştuk. Portföyün riski ise %4,1’dir. Portföy oluşturularak, getiri düşmeden, risk büyük ölçüde azaltılmıştır.

Korelasyon, Çeşitlendirme, Risk ve Getiri

İki Varlıktan Oluşan Portföyün Korelasyon Katsayısı, Getiri ve Riski Korelasyon Katsayısı Getiri Dağılımı Risk Dağılımı +1 (Mükemmel pozitif) İki varlığın getirileri İki varlığın riskleri arasında yer alır. arasında yer alır. 0 (Korelasyon yok) İki varlığın getirileri Riskli varlıkla arasında yer alır. düşük riski varlığın arasında, ancak 0’dan daha büyük. -1 (Mükemmel negatif) İki varlığın getirileri Riskli varlıkla arasında yer alır. 0 arasında

Beta Katsayısı

Beta katsayısı, sistematik riskin ölçüsüdür. Bir menkul kıymetin getirisini, piyasa getirisi ile karşılaştırmaktadır. Bir varlığın tarihi getirileri, bu varlığın beta katsayısının bulunmasında kullanılır. Piyasa getirisi, işlem gören tüm menkul kıymetlerden oluşan piyasa portföyünün getirisidir. Beta katsayısı yüksek varlıkların riski, beta katsayısı düşük varlıkların riskinden daha fazladır.

Piyasa betası 1’e eşittir. Diğer tüm betalar bu değer etrafında yer alır. Varlık betaları pozitif veya negatif olabilir. Ancak genellikle pozitiftir. Beta katsayılarının çoğunluğu 0,5 ile 2 arasında değişmektedir. Bir hisse senedinin betası 0,5 ise, piyasa getirisi %1 değiştiğinde, bu hisse senedinin getirisinin %0,5 değişeceği beklenir. Hisse senedinin betası 2 ise, piyasa getirisinde %1 değişim olduğunda, hisse senedinin getirisinin %2 değişmesi beklenir.