გაკვეთილი N 22

საშინაო დავალების შემოწმება: 1. აქ განხილულია სავარაუდო ვარიანტები. თქვენ შეიძლება მოიყვანოთ სხვა

მაგალითები. ა) CaCO3 + 2HClO4 Ca(ClO4)2 + H2O + CO2

MgSO3 + 2HI MgI2 + H2O + SO2 Na2S + 2HMnO4 NaMnO4+ H2S

ბ) Cu + 2AgNO3 2Ag + Cu(NO3)2 Zn + PbCl2 ZnCl2 + Pb Fe + Sn(NO3)2 Fe(NO3)2+ Sn

გ) 2KOH + Cu(NO3)2 2KNO3 + Cu(OH)2 ხ ხ ხ უ Ba(OH)2 + K2SO4 2KOH + BaSO4 ხ ხ ხ უ 2NaOH + SnCl2 2NaCl + Sn(OH)2

ხ ხ ხ უ დ) 2KI + Ag2SO4 K2SO4 + 2AgI ხ მხ ხ უ 3BaCl2 + Al2(SO4)3 2AlCl3 + 3BaSO4 ხ ხ ხ უ

Na2CO3 + Fe(NO3)2 2NaNO3 + FeCO3 ხ ხ ხ უ t0

ე) BaCO3BaO+CO2

t0 CaSO3CaO+SO2

2. მივიღოთ ყველა ხერხით:

ZnCl2

1. Zn + 2HCl ZnCl2 + H2 2. ZnO + 2HCl ZnCl2 + H2O 3. Zn(OH)2 + 2HCl ZnCl2 + 2H2O 4. ZnCO3 + 2HCl ZnCl2 + H2O + CO2

ან ZnS + 2HCl ZnCl2 + H2S ან ZnSO3 + 2HCl ZnCl2 + H2O + SO2 და ა.შ. 5. Zn + Cl2 ZnCl2 6. Zn + FeCl2 ZnCl2 + Fe ან Zn + CuCl2 ZnCl2 + Cu და ა.შ. 7. ––––––– 8. ––––––– 9. ––––––– 10. ZnSO4 + BaCl2 ZnCl2 + BaSO4

ხ ხ ხ უ MgCl2

1. Mg + 2HCl MgCl2 + H2 2. MgO + 2HCl MgCl2 + H2O 3. Mg(OH)2 + 2HCl MgCl2 + 2H2O 4. MgCO3 + 2HCl MgCl2 + H2O + CO2 ან MgSO3 + 2HCl MgCl2 + H2O + SO2 და ა.შ. 5. Mg + Cl2 MgCl2 6. Mg + FeCl2 MgCl2 + Fe შეიძლება ასევე CoCl2, CuCl2 და Mg-ზე ნაკლებად აქტიური სხვა მეტალების ქლორიდების გამოყენებაც. 7. ––––––– 8. ––––––– 9. Mg(OH)2 ამ რეაქციაში არ შედის. 10. MgSO4 + BaCl2 MgCl2 + BaSO4

ხ ხ ხ უ Na2SO4 1. 2Na + H2SO4 Na2SO4 + H2 2. Na2O + H2SO4 Na2SO4 + H2O 3. 2NaOH + H2SO4 Na2SO4 + 2H2O

t0 4. 2NaCl + H2SO4 Na2SO4 + 2HCl ან Na2SO3 + H2SO4 Na2SO4 + H2O + SO2 და ა.შ. 5. ––––––– 6. 2Na + 2H2O2NaOH+H2

2NaOH+CuSO4Na2 SO4+Cu(OH)2 ____________________________ 2Na + 2H2O + CuSO4 Na2SO4 + Cu(OH)2 + H2 7. Na2O + SO3 Na2SO4 8. 2NaOH + SO3 Na2SO4 + H2O 9. 2NaOH + SnSO4 Na2SO4 + Sn(OH)2

ხ ხ ხ უ შეიძლება გამოვიყენოთ აგრეთვე FeSO4, Fe2(SO4)3, ZnSO4, CuSO4 და ა.შ.

10. 2NaCl + Ag2SO4 Na2SO4 + 2AgCl ხ მხ ხ უ

MgSO4

1. Mg + H2SO4 MgSO4 + H2

და ა.შ. ანალოგიურადაა AlCl3, Al2(SO4)3-ის მიღების ხერხები.

CuCl2

1. Cu + HCl არ მიმდინარეობს, რადგან Cu მეტალთა აქტივობის მწკრივში (H2)-ის მარჯვნივაა მოთავსებული.

შემდეგ კი ჩვეულებრივად. Hg(NO3)2

1. როგორც ავღნიშნეთ ამ ხერხს არ ვიხილავთ. 2. HgO + 2HNO3 Hg(NO3)2 + H2O 3. Hg(OH)2 + 2HNO3 Hg(NO3)2 + 2H2O 4. HgCO3 + 2HNO3 Hg(NO3)2 + H2O + CO2 5. ––––––– 6. Hg + 2AuNO3 Hg(NO3)2 + 2Au 7. HgO + N2O5 Hg(NO3)2 8. Hg(OH)2 + N2O5 Hg(NO3)2 + H2O 9. ––––––– 10. HgSO4 + Ba(NO3)2 Hg(NO3)2 + BaSO4

ხ ხ ხ უ Ca3(PO4)2

1. 3Ca + 2H3PO4 Ca3(PO4)2 + 3H2 2. 3CaO + 2H3PO4 Ca3(PO4)2 + 3H2O 3. 3Ca(OH)2 + 2H3PO4 Ca3(PO4)2 + 6H2O 4. 3CaCO3 + 2H3PO4 Ca3(PO4)2 + 3H2O + 3CO2 შეიძლება ასევე CaSO3 და CaS გამოყენებაც. 5. ––––––– 6. ამ რეაქციას არ განვიხილავთ. 7. 3CaO + P2O5 Ca3(PO4)2 8. 3Ca(OH)2 + P2O5 Ca3(PO4)2 + 3H2O 9. 3Ca(OH)2 + 2Na3PO4 Ca3(PO4)2 + 6NaOH

მხ ხ უ ხ 10. 3CaCl2 + 2Na3PO4 Ca3(PO4)2 + 6NaCl

ხ ხ ხ უ მე-9-ე და მე-10-ე რეაქციებში შეიძლება K3PO4- ის გამოყენებაც

მარილების ტიპები

აქამდე ჩვენ ვიხილავდით ე.წ. ნორმალურ მარილებს. ნორმალური მარილების

შემადგენლობაში მხოლოდ მეტალისა და მჟავას ნაშთის ატომები შედიან. ნორმალურ მარილებს სხვაგვარად საშუალო მარილებსაც უწოდებენ. არსებობენ მჟავა, ფუძე, ორმაგი, შერეული მარილებიც. გავეცნოთ თითოეულ

მათგანს. მჟავა მარილები: მჟავებს, რომელთა მოლეკულაში მეტალის ატომით ჩანაცვლების უნარის მქონე

წყალბადის ერთი ატომია – ერთფუძიანი მჟავა ქვია. სადაც ორი ასეთი ატომია – ორფუძიანი, სადაც სამი ასეთი ატომია – სამფუძიანი.

ერთფუძიანი მჟავებია: HCl, HBr, HI, HNO3, HClO3, HMnO4 და ა.შ. ორფუძიანი მჟავებია: H2SO4, H2SO3, H2CO3, H2CrO4 და ა.შ. სამფუძიანი მჟავებია: H3BO3, H3PO4, H3AsO4 და ა.შ. ორ და სამფუძიანი მჟავები ნორმალური მარილების გარდა მჟავა მარილებიც

წარმოქმნიან. მჟავა მარილების შემადგენლობაში გარდა მეტალის ატომებისა და მჟავას ნაშთისა, წყალბადის ატომებიც შედიან.

მაგ: გოგირდმჟავას მოლეკულაში თუ ორივე წყალბადატომი ნატრიუმის ატომებითაა ჩანაცვლებული მაშინ ნორმალური მარილი – ნატრიუმის სულფატი მიიღება. ხოლო თუ ნატრიუმის ატომებით მხოლოდ ერთი წყალბადატომია ჩანაცვლებული მიიღება მჟავა მარილი – ნატრიუმის ჰიდროსულფატი – NaHSO4

H

H

O

O

O

OS

Na

H

O

O

O

OS

Na

Na

O

O

O

OS

გოგირდმჟავა ნატრიუმის ნატრიუმის სულფატი (H2SO4) ჰიდროსულფატი (ნორმალური (მჟავა მარილი) მარილი) (NaHSO4) (Na2SO4)

თუ რეაგირებს 1 მოლი გოგირდმჟავა 2 მოლ ნატრიუმის ტუტესთან, მაშინ მიიღება ნორმალური მარილი.

H2SO4 + 2NaOH Na2SO4 + 2H2O

მაგრამ თუ 1 მოლი გოგიდრმჟავა 1 მოლ ნატრიუმის ტუტესთან რეაგირებს, მაშინ მიიღება მჟავა მარილი.

H2SO4 + NaOH NaHSO4 + H2O ე.ი. მჟავა მარილები მჟავის არასრული განეიტრალების პროდუქტებია. მჟავა მარილებს წარმოქმნის აგრეთვე სამფუძიანი მჟავებიც:

მაგ: HH

OO

OHP O

NaH

OO

OHP O

ფოსფორმჟავა მჟავა მარილი (H3PO4) ნატრიუმის დიჰიდროფოსფატი (NaH2PO4) NaNa

OO

OHP O

NaNa

OO

ONaP O

მჟავა მარილი ნორმალური მარილი ნატრიუმის ნატრიუმის ფოსფატი ჰიდროფოსფატი (Na3PO4) (Na2HPO4) ფოსფორმჟავას მარილები წარმოიქმნება შემდეგი გზით: H3PO4 + 3NaOH Na3PO4 + 3H2O n (H3PO4) : n (NaOH) = 1 : 3 H3PO4 + 2NaOH Na2HPO4 + 2H2O n (H3PO4) : n (NaOH) = 1 : 2 H3PO4 + NaOH NaH2PO4 + H2O n (H3PO4) : n (NaOH) = 1 : 1 მჟავა მარილების მიღება შეიძლება შესაბამის ნორმალურ (საშუალო) მარილებზე

მჟავის მოქმედებისას, მაგალითად: Ca3(PO4)2 + H3PO4 3Ca(H2PO4) 2 Na2SO4 + H2SO4 2NaHSO4 Na2CO3 + H2O+ CO2 2NaHCO3 (H2O+ CO2 შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც

ნახშირმჟავა H2CO3) მჟავა მარილების შემადგენლობაში თუ 1 ატომი წყალბადია სახელწოდებაში

ნორმალური მარილის სახელწოდებას ემატება წინსართი “ჰიდრო”, ორი წყალბადის შემთხვევაში – ‘dihidro”.

cxadia, rom erTfuZian mJavebs mxolod normaluri marilebis warmoqmna SeuZliaT. orfuZianebs - normaluris da mxolod erTi mJava marilis, samfuZianebs ki – normaluris da ori mJava marilis.

ფუძე მარილები: ფუძე მარილების შემადგენლობაში გარდა მეტალის და მჟავას ნაშთის ატომებისა

შედის ერთი ან რამდენიმე ჰიდროქსილის ჯგუფი. მაგ:

Ca

OH

Cl კალციუმის ქლორიდი მიიღება, როცა 1 მოლი კალციუმის ჰიდროქსიდი

რეაქციაში შედის 2 მოლ მარილმჟავასთან. Ca(OH)2 + 2HCl CaCl2 + 2H2O

ხოლო თუ 1 მოლი კალციუმის ჰიდროქსიდი რეაგირებს 1 მოლ მარილმჟავასთან

მიიღება კალციუმის ჰიდროქსოქლორიდი.

Ca(OH)2 + HCl Ca(OH)Cl + H2O

ცხადია, რომ ფუძე მარილებს ვერ წარმოქმნის ერთვალენტიანი მეტალები. ფუძე მარილებს ორ და სამვალენტიანი მეტალები წარმოქმნიან.

ფუძე მარილის შემადგენლობაში 1 ჰიდროქსიდის ჯგუფის შემცველობისას ფუძე მარილის სახელწოდება იწარმოება ნორმალური მარილის სახელზე წინსართი “ჰიდროქსო”-ს დამატებით. 2 ჰიდროქსიდის ჯგუფის შემცველობისას კი – “დიჰიდროქსოს” დამატებით.

მაგ: AlCl3 Al(OH)Cl2 Al(OH)2Cl ალუმინის ალუმინის ალუმინის

ქლორიდი ჰიდროქსო დიჰიდროქსო (ნორმალური ქლორიდი ქლორიდი

მარილი) (ფუძე მარილი) (ფუძე მარილი)

ორმაგი და შერეული მარილები: ორ და მეტფუძიანმა მჟავებმა შეიძლება წარმოქმნან ისეთი მარილები, რომლებიც

ერთი მჟავას ნაშთს და ორი სხვადასხვა მეტალის ატომებს შეიცავენ. ასეთი მარილები ხშირად გვხვდება ბუნებაში.

მაგ: NaKSO4 NaKCO3

Na

K

O

OS

O

O

Na

K

O

OC O

ნატრიუმკალიუმის ნარტიუმკალიუმის სულფატი კარბონატი NaAl(SO4)2

Na

Al

O

OS

O

OO

OS

O

O ნატრიუმალუმინის სულფატი ნატრიუმის შაბი ორმაგი მარილები შეიძლება მივიღოთ შემდეგი გზით:

KOH + H2SO4 KHSO4 + H2O KHSO4 + NaOH KNaSO4 + H2O შერეული მარილები ეწოდებათ ისეთ რთულ ნივთიერებებს, რომლებიც ერთი

მეტალის ატომისა და ორი სხვადასხვა მჟავას ნაშთისგან შედგებიან. მაგ:

Ca

Cl

OCl ეს მარილი ორი მჟავას ნაშთს შეიცავს: HCl – Cl (I) ქლორიდი HOCl – ClO (I) ჰიპოქლორიტი ამიტომ აღნიშნულ მარილს კალციუმის ქლორიდ-ჰიპოქლორიტი ქვია. ცხადია, რომ შერეულ მარილებს ორ და სამვალენტიანი მეტალები წარმოქმნიან. საშინაო დავალება: 1. კალიუმის ტუტის და დარიშხანმჟავას (H3AsO4) მოქმედებით მივიღოთ

კალციუმის არსენატი, ჰიდროარსენატი და დიჰიდროარსენატი. 2. ალუმინის ჰიდროქსიდისა და აზოტმჟავას მოქმედებით მივიღოთ ალუმინის

ნიტრატი, ჰიდროქსონიტრატი და დიჰიდროქსონიტრატი. 3. მივიღოთ ყველა შესაძლო ხერხით:

Cu(NO3)2 (I ხერხი გამოვტოვოთ) CuBr2, AlI3.