Нүүдэлчдийн овог

Удмын түүх

Угийн бичиг

Д. Сэрдарам Ph. D \ШУТИС\

ХУННУ

ЖУЖАНЬ

XIII зуун

1918 он

МОНГОЛ

БНМАУ

Дордохын 7-гоос Азын 13 – АРАВТ болно

24 ТҮМ

12 түм

95 мянган

600.000-аас 495.000 МОНГОЛ, 110.000 лам

1988 оны 7 сарын 10-нд 2 саяуул болов.

2,6 сая – 1000 хүнд 11 оюуны хомсдол \1997\ 200.000 шахам казах угсаатанд 0 байдаг.

Нэр

Овог

Ургийн овог

Given name

Sure name

Family name

Иван Иванович Иванов.Сансар Жүгдэрдэмидийн Гүррагчаа буюуСансар Ж. Гүррагчаа

Сансар Жүгдэрдэмидийн Гүррагчаа буюуСансар Ж. Гүррагчаа

Найдангийн Түвшинбаяр ОЛИМП овог авахгүй бол өөрийн хэн авах билээ?

Нүүдэлчид

Зөвхөн өөрийн шууд удмаар холбогддог

Lineal kinship.Бөртэ чонын удам угсаа.

Чингис хааны 36-р үе.

Ураг удмаар холбогддог Collateral

Kinship нь 2 дагч үеийн ураг

төрөл.Хиад боржигон, Жадран гэх мэт

Ураг, төрөл садангаараа ОВОГ болдог учир:

1. Хүн амын хувьд цөөн байдаг

2. Овог, удмын хатуу дэг ёс

• Эгзогами, • Эндогами, • Овгийн давхар холбоо

•Нүүдэлчид 1 сая хүрч байсангүй.

•Аж ахуй, амьдралын хэв маяг, дайн тулалдаан нь хүн амыг өсөлтийг зохицуулагч

ХҮНИЙ ХАРИЛЦАА

1. БИОЛОГИЙН ХАРИЛЦАА – Бэлгийн замбараагүй харилцаа Полигам – Моногам ёс – Дуалный ёс буюу Хос гэр бүлийн харилцаа. Хүний бэлэн болсон анхны нийгэм – Хүй нэгдэл, Овог

2. НИЙГМИЙН ХАРИЛЦАА – Нийгмийн харилцааны үндэс болсон ГЭР БҮЛ-ийн харилцаа Чулуун зэвсгийн үед үүсчээ.

3. ГЭР БҮЛ – УДАМ УГСАА – ОВОГ.

ЭГЗОГАМИ – ЭНДОГАМИ ЁС

1. ЭГЗОГАМИ ЁС – Овог дотроо гэр бүлийн харилцаатай байхыг хориглосон ёс.

Нийгмийн эрүүл харилцааны үндэс, Овог эрүүлжихийн үндэс.

2. ЭНДОГАМИ ЁС – Цөөхөн хүн амтай боловч харь угсаатантай худ ургийн харилцаатай байхыг хориглох ёс.

Овог, удам, Угсаатны харилцааны үндэс Олон дайн байлдааны шалтгаан Эмэгтэйчүүд, Охид бол Нийгмийн баялаг

ТӨРИЙН ИХ ХААНЫ ГЭМШИЛ

Түүний 3 дахь гэмшил нь ОТЧИГОН авгын нутгаас ЭМ авсан.

• Ял – Гавъяа хоёроо тэнцүүлж хэлсэн хамгийн шудрага хаан Өгөөдэй нь хэлэхэд ичмээр энэ зүйлийг хамгийн хатуу нүгэлд оруулжээ.

• Худ ураг – Удам барилдах ёсонд хаадууд хүндэтгэлтэй ханддаг. Аргусан хорчийн домог

ГУЙФАНЬХОНГИРАДХОНГИРАД ЭХИРИСЭХИРИС

ЭВ НАЙРАМДЛЫГ БЭЛЭГДЭЖ ХУД

БАРИЛДАХ

ЭВ НАЙРАМДЛЫГ БЭЛЭГДЭЖ ХУД

БАРИЛДАХ

• Мэргидийн Чилүдэй Олхунуд аймгаас бэр буулгаж яваад хайрт эхнэрээ булаалгав.• Хиад Боржигин Есүхэй нь Тэмүүжиний “СҮҮ БЭЛЭГ”-т ОНЦГОЙ анхаардаг.• Хонгирадын Дэй Сэцэний сайрхсан үг.• Их хаадын, Монголын хаадын ИШ үзүүлсэн ХАТАД ихэнх нь дээрх 4 овог

ОВГИЙН ДАВХАР ХОЛБОО буюу Хунну эхтэй Сяньби эхтэй Хятан ба Монголчууд.

ОВГИЙН УДИРДАГЧ + ДАВХАР ХОЛБОО = ЭЛИТ ДАВХРАА

ОЛХУНУДОЛХУНУД ХАРНУУДХАРНУУД

Нэг овгийнхон Нэг болон хэд хэдэн овогтой байнгын худ ургийн харилцаатай олон жил байж тэдний дундаас шинэ овог үүсэхийг НҮҮДЭЛЧДИЙН ОВГИЙН ДАВХАР холбоо гэдэг. Энэ харилцаа 1937 он хүртэл Монголчуудын дээд давхрааныханд хадгалагдаж байсан.

СУУРИН СОЁЛ ИРГЭНШИЛҮндэстэнУгсаатан

Угсаа АймагОвог

Lineal kinship болон

Collateral Kinship

харилцаа байхгүй болж

хүмүүс оршин буй

газар нутгаараа

нийгэмшсэн.

Суурин иргэншил нь оршин буй газар нутгаараа овог, аймаг болдог байсан. 1. ОВОГ-ийн Нийгэмдээ эзлэх байр суурь эзэмшлийн хэмжээгээрээ. 2. Хүн амын хувьд их байсан.

4. Овогоос шилтгээн, суурин, газар эзэмшил үүсдэг байсан. Лондон, Бавари, Баден Баден

3. Овог-ууд газар эзэмшил, Цайз шилтгээн дагаж төвлөрдөг. Бургунд, Москва,

5. Өрхийн нэр Family name гэж өрнө дахинд хэрэглэдэг. Язгууртны бүлэглэлийн нэр болсон. Массовчууд, Хөлөг морьтон Тевтон

Овог хүчирхэг байх нь

ҮндэстэнУгсаатан

Угсаа АймагОвог

Үндсэн ОВОГ-оос Яс, Мах цусны Овог салбарлана

ОВОГ-ийн Нийгэмдээ эзлэх байр суурь, Хүн ам:

1. ОВОГ-ийн нас 11 – 13 үе буюу 400 жил

2. Овог-ууд худ ургийн ёсыг хатуу сахидаг

Бөртэ Чоноос Добу Мэргэн хүртэл нийт 12 үе үргэлжилж ХЯН овог.

Бодончараас Тэмүүжин хүрсэн 8 үе ХЯД БОРЖИГИН буюу НИРУН 19 овог салбарласан.

БИД ЭРТНИЙ СУРВАЛЖИТ УГСАА АТЛАА ...

Бид хамт үүссэн Хятадууд 1.400.000.000

• Энэтхэг 1.200.000.000-уулаа.

• ТҮРЭГ-үүд 250.000.000-уулаа Биднээс сүүлд хүчирхэгжсэн Арабууд 800.000.000

• Оросууд 144.000.000уулаа.

• Япончууд 128.000.000уулаа

• Умард, Өмнөд Солонгосууд 100.000.000уулаа Гэтэл Эртний МОНГОЛ туургатан 10 саяулаа.

• Бид хатаагдсан түүхийг туулсан.

• Дайн тулаан – Бутралын үе, 4 хэсэг салсан түүх.

• Их гүрний харгислал – 1920-оод оноос эхлүүлсэн ИХ ХЭЛМЭГДҮҮЛЭЛТ.

НИЙГМИЙН МАНЛАЙЛАГЧ ЭЛИТ ДАВХРАА

ХИАД БОРЖИГИН – ТАЙЖ УГСАА – АЛТАН УРАГИЙНХАН.

Монголчуудын бутрал хүн амын өсөлтөнд их нөлөөлсөн:

Монгол угсааны хаант улсууд – Brain Drain Бутралын дайн тулалдаан “Нуган бол голыг нь

самна, Бүсгүй бол үсийг нь самна” Алтан урагийн хаадын үр удмыг “намнах”самуун

Гэвч ЭЛИТ ДАВХРАА тасалдаагүй 1937 он хүртэл үргэлжилжээ.

ТӨРИЙН ИХ ХАТАНЫ ГАВЪЯАБатмөнх Даян Хаан (1464-1543)

Батмөнх – Мандухай сэцэн хатан нарын дундаас  7 хүү төржээ. 1482 онд Улсболд, Төрболд ихэр төрөв. 1484 онд Төрөлт(охин), Барсболд ихэр төрөв. 1490 он хүртэл хүү Арсболд болон Ачболд, Очирболд ихэр төрөв. Хожим  Арболд төрөв.

33 настай хатан – 7 настай Хааны гэр бүл төлөвлөтийг сайн хийсэн нь Хиад Боржигон овогтонд их сайн нөлөө үзүүлсэн.Даян хааны хөвүүд ТАЙЖ нарын угсаа болсон.

Нөхөн үржихүйн боловсрол мэдлэг сайн байсан

МОНГОЛ ОВОГ• “МОНГОЛЫН НУУЦ ТОВЧОО” \1240 он\• “СУДРЫН ЧУУЛГАН” \ Рашид Ад – дин 1310\

Дарлигин 18 аймаг, нирун 19 овог• “ЭРДЭНИЙН ТОВЧ” – 450 овог

• ИБМҮАлба \1995 онд 5000 овог бүртгүүлсэн\• Одоо 95.000 орчим ургийн овог хэрэглэж байна.• Боржигон, боржгон, боржигин овог нийт овгийн

20 хувь.

• ОВОГ БОЛ НИЙГМИЙН СОЁЛ.• ХӨРӨНГӨ, ӨВ ЗАЛГАМЖЛАЛЫН БАТАЛГАА• ЦУС ОЙРТОХООС СЭРГИЙЛЭХ ЗАМ

• Хүн 46 хромсомтой, хросомд агуулагдах гени нь тоолшгүй олон. Тоолшгүй олон генийн хэдэн мянга нь диффект буюу гажигтай байдаг.

• Ойр цусны хүнтэйгээ суувал диффектүүд нь ижил болно гэсэн үг. Ижил диффектүүд нийлэхээрээ тэдний дундаас төрөх хүүхэд ямар нэг гажигтай гардаг. Үүнийг цус ойртолт гэдэг.

• Хол цусны хүнтэй суувал генийнх нь диффект хоорондоо өөр учраас гажиг үүсдэггүй. Удмын сан эрүүл байдаг.

ЦУС ОЙРТОХ

Монголын үрс маш олон болтугай Д. Нацагдорж

1. 5.000.000 ХҮН АМТАЙ БАЙЖ БИОЛОГИЙН ХУВЬД АЮУЛГҮЙ – Хүн ам зүйн хувьд хамгийн чухал тоо. 3 сая хүрэхгүй хүнтэй улсад 10-12 мянган томоохон гэр бүл ахан дүүс болдог

2. УДМЫН САН АЮУЛГҮЙ – Гэр бүлийн, ураг удмын сан байнгын нөхөн сэргээгдэж эрүүл байх ёстой. Гэхдээ ямар удмын сан нь давамгайлах вэ? гэдэг асуудлаас ЭНДОГАМИ ёс үүсдэг.

Монголын үрс маш олон болтугай Д. Нацагдорж

УГСААТАН УУСАХГҮЙ БАЙХ –

Давамгайлах тоо чухал бус ДАРХЛАА ямар байх нь Угсаатан уусах шалтгаан болдог.

• Соёлын дархлаа – Үндэс угсаагаараа бахархах• Угсаатны үнэт зүйлс – Гэр бүл, Түүхийн г.м.• Гени, Удмын сан• Боловсрол – Хүмүүжил: Эх оронч сэтгэлгээ.• Түүх, Угсаатны зүйн мэдлэг.

МОНГОЛ ОВГИЙН ТҮҮХ

• 1922 оны YI сарын АЗГ-ын тогтоолоор хориглосон.

• 1994 онд Ерөнхийлөгч П. Очирбат “Овог сэргээх тухай” зарлиг гаргасан.

Сартуул угсааны Алаг адуун овгийн Пунсалмаагийн Очирбат

• 1997 онд Энхсайханы ЗГ-аас Иргэний үнэмлэх шинэчилсэн, Гэр бүлийн хуулинд Ургийн ОВОГ гэдэг зүйл оруулсан.

• Харамсалтай нь цааш үргэлжилсэнгүй

“МОНГОЛ АХАН ДҮҮСҮҮД”

Дээд үедээ ураг төрлийн барилдлагаар холбогдсон нэг өвөг дээдэстэй Монгол ахан дүүсүүд цөөхүүлээ ч гэсэн овгуудынхаа хүрээнд харилцан дотносож, өнчин ядуус, ядарсан нэгнээ асран тэтгэж, баяр цэнгэл, уй гашуугаа хуваалцдаг олон сайхан зан заншилыг эрт үеэс бий болж эдүгээг хүртэл уламжлуулан иржээ.

Овог бүр өөрийн гэсэн тодорхой нэр хочтой. Тэр нь уул овогийн эрхийн хэм хэмжээ, хүчин чадал, мандал буурлын баталгаа болдогийг Урианхай, Хиад-Боржигин, Хаучин, Жүрхэн, Торгууд мэт олон овгийн нэрнээс харж болно.

“МОНГОЛ АХАН ДҮҮСҮҮД”

Овог бүр өөрсдийн туг сүлд, уриа хашгираа, нийтийн дуу бүжиг, хорио цээртэй, туулж өнгөрүүлсэн түүх, удам судраа бичиж үлдээдэг угийн бичиг, мал сүргээ танидаг им, тамгатай байлаа.

“ОВГИЙН НЭРНИЙ ГАРАЛ ҮҮСЭЛ”

- Уул усны нэр заасан үг. Мон уул, - Мэргэжил заасан. Жишээ нь: Baker -Талхчин, Archer-Нумч, Tishler-Ширээч, Smith-Дархан - Бие ба Зан суртахууны онцлогоор хочилсон. Жишээ нь: Short-Тожгор, Brown-Бараан, Lombard-Урт сахалт (Long-урт Beard-сахал)- Алдаршсан газрын нэрээр. Жишээ нь London-Лондон (хотын нэр), Ali-Nasariya - Насарияагийн, Zhan-Жан (улсын) - Өвгийн нэрээр нэрших. Жишээ нь Richardson-Ричардын хүү (Richard-Son), Johnson-Жоны хүү (John-Son), Abu Dayan-Даяны аав, Bin-Laden-Ладены хүү- Амьтан ургамлын нэртэй. Медведьев-Баавгай, Кошкин-Мигуй, Wolf-Чонос,

http://mashbatotgonbayarsarlagtay.blogspot.com

“МОНГОЛ ОВГИЙН НЭР”

- Уул усны нэр заасан үг. Чацагатыхан, - Мэргэжил заасан. Урианхан, Дархан, Торгууд, Хошууд, Мэргэд, - Бие ба Зан суртахууны онцлогоор хочилсон. Жүрхэн овог, Хэрэйд, Үнэгэд, - Алдаршсан газрын нэрээр. Балжиуд, Хатагин, Бодонгууд, Бага тойрог, Хүрээнийхэн, Тойром- Өвгийн нэрээр нэрших. Боржигин, Буурлууд, Үйзэн, Татаар, - Амьтан ургамлын нэртэй. Чонос, Үнэгэд, Нохос, Хонхтон, Илжигин,

ХҮН ХЭД НАСАЛДАГ ВЭ?- Хүний нас Биологийн хувьд 150 жил гэж үздэг.- Зураг, Эд зүйлс нь түүнээс илүү урт насалдаг ч өөр хүнээр овоглогдоно.

УГСААТАН

БИ

Гэр бүл

Удам угсаа

Хүмүүсийн хоорондох Бэлгийн болон Эдийн засгийн холбоо буюу

ОВОГ

УГСААЭхнэр – Нөхөр – Хүүхдийн хоорондох харилцан хүлээх

эрх, үүрэг хариуцлагын нэгдэл

ОРЧИН ҮЕД ГЭРЛЭХ НЬ:1.ХАРИУЦЛАГА, ҮҮРЭГ2.ХУУЛЬ ЗҮЙН ГЭРЭЭ.

а. ШАШИНб. ГЭР БҮЛИЙН

ХУУЛЬ.3. УДАМ УГСАА, ҮР ХҮҮХЭД.

ХҮНИЙ ГЭРЛЭЛТИЙН ХЭЛБЭР

1. МОНОГАМИ2. БҮЛЭГ МОНОГАМИ3. ПОЛИГАМИ

1. ПОЛИЖЕНИ2. ПОЛИАНДРИ

4. БҮЛЭГ ГЭРЛЭЛТ

Бүх амьдралынхаа туршид зөвхөн нэг хүнтэй гэрлэхийг хэлнэ.

МОНОГАМИ

Тодорхой хугацаанд нэг хүнтэй гэрлэх ба бэлэвсрэх, салсны дараа өөр хүнтэй гэрлэх.

БҮЛЭГ МОНОГАМИПОЛИГАМИ

Нэгээс дээш хүнтэй гэрлэх хэлбэр.

БҮЛЭГ ГЭРЛЭЛТ

Тодорхой хугацаанд нэгээс дээш эрэгтэй, нэгээс дээш эмэгтэйтэй

гэрлэхийг гэрлэхийг хэлнэ.

ХҮНИЙ ГЭРЛЭЛТИЙН ХЭЛБЭР

1. ГЭР БҮЛ ЗАЙЛШГҮЙ ҮНЭТ ЗҮЙЛ ДЭЭР ТУЛГУУРЛАДАГ

ПОЛИГАМИ

ИСЛАМ шашинд 3 удаа гэрлэхийг нь бурангуй ёс биш Нийгэмд хүлээсэн хариуцлага гэж үздэг.

2. ГЭР БҮЛИЙН СОЁЛ НЬ ТУХАЙН УГСААТНЫГ ТОДОРХОЙЛДОГ

Jewish WeddingMongol wedding

Muslim weddingСhina wedding

УГСААТАН 1. ЭР УГСААТАН 2. ЭМ УГСААТАН

• Олон мянган Монгол бүсгүйчүүд Солонгос эрчүүдтэй гэр бүл болж байна.

• 10 жилийн хугацанд 40200 бүсгүй гадаад хүнтэй гэр бүл болсноос 25000 нь Солонгос хүнтэй албан ёсоор гэр бүл болсон.

Худ - Худгуй ХудааланХуданцар

ҮЕЭЛ

АВГА НАГАЦ

НАГАЦАНЦАР

НАГАЦЛАХ ТӨРӨЛ

ЗЭЭ

БӨЛ

ХАЯАЛ

БӨЛӨӨЛӨН

БӨЛӨНЦӨР

ЗЭЭЛЭХ ТӨРӨЛ

ЗЭЭНЦЭР

БИ

Эцэг

Өвөг эцэг

Өндөр өвөг

Элэнц

Элэнц өвөг

Хуланц

Хуланц өвөг

БИ

Гучинцар

Ачинцар

Жич

Гуч

Ач

Хүү

Жичинцэр

1А3D

1А3A

2А1A

2А1B

2А1

А 2А

1А

3А

4А

1А21А1

1А3

2А2

3А1

3А2

3А33А4

3А5

4А1

4А2

4А4

4А5

1А1A 1А1B1А1C

1А2A

1А3B

1А3C

2А2A

2А2B

3А2A

3А2B

3А2C3А3A3А4A

3А4B3А4C

3А5A

4А1A

4А1B

4А1C

4А2A

4А2B

4А4A

4А5A

4А4B

4А4C

4А5B4А5C

Рашид-ад-Дин

• “Монголын бүх овог аймаг яруу тодорхой удам угсааны модтой /түүхтэй/. Учир нь Монголчуудын заншил нь өвөг дээдсийнхээ удам угсааг  залган сахиж, төрсөн хүүхэд бүрдээ удам угсаагаа зааж сургадаг. Тийнхүү тэд удам угсааны тухай үгийг хүмүүсийн хүртээл болгодог учраас тэдний дунд яс угсаа, овог аймгаа мэдэхгүй хүн нэг ч байхгүй” 1310 онд ...

Рашид-ад-Дин • 1925 оны ЗГ-ын  25-р хуралданы  тогтоолоор “Хар

шар феодалуудын эрх ямбыг хасах ба ургийн бичиг сэлтийн хөтлөлтийг зогсоох тухай” гэсэн шийдвэр байсан.

• 1936 онд Коминтерний төлөөлөгч М. П. Чибисовын “Монголын тайж нарын судалгаа”-ны дагуу 732 Алтан ургийн ТАЙЖ нарын нэрсийг гаргаж аймаглан устгасан.

• 600 жил бүрэлдсэн МОНГОЛ ЕЛИТ ДАВХРАА 10 жилийн дотор үгүйрч алга болов.

• Үүний дараа СЭХЭЭТНИЙ ДАВХРААГ устгасан.

• УГ ТҮҮХЭЭ МЭДЭХГҮЙ ХҮН ОЙД ТӨӨРСӨН САРМАГЧИН ЛУГАА АДИЛ

• Ширээт гүүш Зарудын гэлэн Чойжамц “Алтан хvрдэн мянган хэгээст” эх сурвалжид анх дурьдагдсан.

• Ураг удмыг илүү онцолдог.• 1450 онд Минь улсын хуанди Ензунь-г Эсэн тайш олзлоод

ураг удмаа үлмэдэх Мулу нэрт эмийг эхнэр болгон өгч хонио хариулуулсан. \Умард Юань улс зохиол. 1993. Хөх хот\

• Ойд сармагчин хэзээ ч төөрдөггүй.

МОНГОЛ УГИЙН БИЧГИЙН ТҮҮХ

ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС

РОК ХӨГЖИМ

ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС

www.naver.com/blogkoreantree.

ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС

http://mangarman.blogspot.com/

• 1905 онд хийгдсэн Цэцэн хан Шолойн угийн бичигт 1577-1905 он хүртэл төрсөн 11966 хүний нэрийг 5,3 м голчтой даавуун дээр цагираглуулан бичсэн нь хамгийн том угийн бичиг болно.

• Одоо Монгол улсын Үндэсний түүхийн Архивт хадгалагдаж байна

МОНГОЛ УГИЙН БИЧИГ