Η ΙΣΤΟΡΊΑ ΤΗΣ ΒΈΡΟΙΑΣ

………………………………..Πριν Μετά ……………………………………

Η γραφική πόλη…………

1

ΠεριεχόμεναΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΈΡΟΙΑΣ......................................................................................................................1

1. Σύντομη ιστορική αναδρομή.................................................................................................6

2. Το όνομα της Βέροιας.............................................................................................................8

3. Ιστορικά Στοιχεία – Από τα πρώτα χρόνια …….......................................................................9

3.1 Αρχαϊκή εποχή....................................................................................................................10

3.2 Έλληνιστική περίοδος (323 - 168 π.Χ.)................................................................................10

3.3 Ρωμαιοκρατία ΙΙ (2ος αι. - 3ος αι. μ.Χ.)...............................................................................12

3.4 Βυζάντιο..............................................................................................................................12

3.5 Τουρκοκρατία.....................................................................................................................14

3.6 Μακεδονικός αγώνας.........................................................................................................16

4. Η σύγχρονη Ημαθία – Μουσεία - Αρχαιολογικοί χώροι.......................................................18

4.1 Η πλατεία ωρολογίου ή Ρακτιβάν.......................................................................................18

4.2 Το πάρκο της Έλιάς.............................................................................................................19

4.3 Το Μητροπολιτικό Μέγαρο της Βέροιας............................................................................19

4.4 Βυζαντινό Μουσείο Βέροιας...............................................................................................20

4.5 ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΈΙΟ ΜΟΥΣΈΙΟ ΝΈΟΤΈΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΤΈΧΝΗΣ...............................................21

4.6 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΈΙΟ....................................................................................................21

4.7 Λαογραφικό Μουσείο.........................................................................................................22

4.8 Το Βήμα του Αποστόλου Παύλου........................................................................................23

4.9 Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας.............................................................................................23

4.10 Χώρος Τεχνών - Συνεδριακό Κέντρο.............................................................................24

4.11 Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών...........................................................................................24

4.12 Έθνικό Μουσείο Έκπαίδευσης Βεροίας............................................................................25

4.13 Η ΚΥΡΙΩΤΙΣΣΑ ΚΑΙ Η ΜΠΑΡΜΠΟΥΤΑ..................................................................................26

4.14 Οθωμανικά μνημεία.........................................................................................................29

4.14.1 Μεντρεσέ Τζαμί.........................................................................................................29

4.14.2 Δίδυμος λουτρώνας...................................................................................................29

4.14.3 Ορτά τζαμί.................................................................................................................29

4.14.4 Μαχμούτ Τσελεμπή τζαμί..........................................................................................30

4.15 Θέατρο Άλσους Βεροίας Θέατρο "Μελίνα Μερκούρη"...............................................31

5. Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΝΑΟΙ.............................................31

2

5.1 Αρχαιολογικός χώρος Αγ. Παταπίου...................................................................................32

5.2 Παλαιά Μητρόπολη............................................................................................................33

5.3 Μέγας Θεολόγος................................................................................................................34

5.4 Σωτήρας Χριστός.................................................................................................................34

5.5 Ναός των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης.............................................................................34

5.6 Ναός του Αγίου Βλασίου....................................................................................................35

5.7 Άγιος Σάββας της Κυριώτισσας..........................................................................................35

5.8 Αγία Παρασκευή.................................................................................................................35

5.9 Άγιος Γεώργιος του άρχοντα Γραμματικού.........................................................................36

5.10 Άγιος Προκόπιος..............................................................................................................36

5.11 Παναγία Δεξιά..................................................................................................................36

5.12 Άγιος Γεώργιος, ενοριακός αγίου Αντωνίου....................................................................36

5.13 Άγιος Γεώργιος ο Μικρός..................................................................................................37

5.14 Παναγία Περίβλεπτος.......................................................................................................37

5.15 Άγιος Ανδρέας ενορίας Κυριώτισσας................................................................................37

5.16 Παναγία Γοργοεπήκοος....................................................................................................37

5.17 Παναγία Παλαιοφορίτισσα ή Παντάνασσα......................................................................37

5.18 Υπαπαντή ή Παναγούδα...................................................................................................37

5.19 Άγιοι Θεόδωροι................................................................................................................38

5.20 Παναγία Χαβιαρά.............................................................................................................38

5.21 Αγία Άννα..........................................................................................................................38

5.22 Άγιος Πατάπιος.................................................................................................................38

5.23 Άγιος Νικόλαος της Γούρνας.............................................................................................38

5.24 Άγιος Νικόλαος του μοναχού Άνθιμου.............................................................................38

5.25 Άγιος Δημήτριος...............................................................................................................38

5.26 Άγιος Νικόλαος της Μακαριώτισσας................................................................................39

5.27 Ο ναός της Έυαγγελίστρας................................................................................................39

5.28 Μεγάλοι Άγιοι Ανάργυροι................................................................................................39

5.29 Άγιος Στέφανος................................................................................................................39

5.30 Άγιος Ανδρέας ενορίας Αγίου Γεωργίου...........................................................................39

5.31 Παναγία Φανερωμένη......................................................................................................39

5.32 Μεταμόρφωση του Σωτήρος............................................................................................39

3

5.33 Άγιος Σπυρίδων................................................................................................................40

5.34 Άγιος Νικόλαος Ψαράς.....................................................................................................40

5.35 Μικροί Άγιοι Ανάργυροι...................................................................................................40

5.36 Παναγία Βαλτεσινή...........................................................................................................40

5.37 Μητροπολιτικός ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου............................................40

5.38 Χριστός Αντιφωνητής........................................................................................................40

5.39 Ναός της Αναστάσεως του Χριστού..................................................................................40

5.42 Άγιος Αντώνιος.................................................................................................................41

5.43 Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου της «Σκήτης Βέροιας»......................................................41

5.44 Ιερά Μονή Παναγίας Δοβρά.............................................................................................41

5.45 Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά..........................................................................................42

6. Ιστορικά πρόσωπα:...............................................................................................................43

6.1 Ο Ιωάννης Κωττούνιος (1572-1657) ήταν νεοαριστοτελικός φιλόσοφος και ευεργέτης του 17ου αιώνα από τη Βέροια. Γνώριζε πολλές γλώσσες και θεωρούνταν από τους μεγαλύτερους πνευματικούς ανθρώπους εκείνης της εποχής.............................................43

6.2 Δημήτρης Έμμ. Ρακτιβάν....................................................................................................43

6.3 Κωνσταντίνος Ρακτιβάν......................................................................................................43

6.5 Αναστάσιος Καρατάσσος....................................................................................................44

6.6 Δημήτριος ή Τσάμης Καρατάσος........................................................................................45

6.7 Δημήτριος Κατσάμπας ή Κατσιάμπας...........................................................................45

6.8 Θεοχάρης Κούγκας ή καπετάν Γηδιώτης......................................................................45

6.9 Παναγιώτης Λαζόπουλος....................................................................................................46

6.10 Απόστολος Ματόπουλος..................................................................................................46

6.11 Λιόλιος Ξηρολειβαδίτης...................................................................................................47

6.12 Ο Γεώργιος (Τζόλας) Περήφανος ή Περηφανόπουλος.................................................47

6.13 Ο Αναγνώστης Πετσάβας ή Πιτσιάβας.........................................................................47

6.14 Ο Γεώργιος Σκαρλάτος......................................................................................................48

Πρόδρομος Σκοτίδαs ή Ποζιαρίτης ή Ποζιαρίδης ήταν............................................................48

6.16 Αθανάσιος Συρόπουλος ή Σύρος..................................................................................49

6.17 Τσέρνο-Πέτρης..............................................................................................................49

6.18 Αντώνιος Τσουπέλης........................................................................................................49

6.19 Μαριγώ Μπουτόνογλου...................................................................................................49

4

6.20 Έυδοξία Ι. Μαλακούση.....................................................................................................50

2.21 Ιωάννης Μαλακούσης......................................................................................................50

6.22 Μελέτιος ιερομόναχος.....................................................................................................50

6.23 Αργύριος Καραμπατάκης..................................................................................................50

6.24 Θωμάς Γαρβιηλίδης..........................................................................................................50

6.25 Τα Μαρτύρια των Βεροιέων.........................................................................................51

7. Μνημεία Ημαθίας.................................................................................................................51

7.1 Νυμφαίο - Σχολή Αριστοτέλους (Λευκάδια, Ισβόρια)........................................................51

7.2 Αρχαιολογικός χώρος Αγίου Παταπίου Βεροίας.................................................................52

ΣΗΜΑΣΙΑ...................................................................................................................................52

7.5 Μίεζα (Λευκάδια)...............................................................................................................53

7.6 Θέατρο Κοπανού................................................................................................................54

8. ΦΥΣΙΚΗ ΟΜΟΡΦΙΑ...............................................................................................................54

Βιβλιογραφία................................................................................................................................54

5

1. Σύντομη ιστορικήαναδρομή Βέροια είναι πόλη της Κεντρικής Μακεδονίας, πρωτεύουσα του νομού Ημαθίας, χτισμένη στους πρόποδες του Βερμίου. Η πόλη της Βέροιας έχει διαγράψει σπουδαία ιστορική πορεία άνω των

2500 χρόνων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και ανάγεται έτσι σε πολιτεία εποχών και πολιτισμών, μια πόλη «υπαίθριο μουσείο». Πρόκειται για μία από τις ελάχιστες πόλεις που κρατούν το αρχαίο τους όνομα και διατηρούν ιστορικά αποτυπώματα από κάθε ιστορική περίοδο. Διαθέτει πλήθος μνημείων από την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή, βυζαντινά, μεταβυζαντινά και οθωμανικά μνημεία, καθώς επίσης και εβραϊκές συνοικίες, συναγωγή και χαρακτηριστικά σπίτια μακεδονικής αρχιτεκτονικής. Όλα αυτά τα μνημεία διαφορετικών εποχών και ετερόκλητων πολιτισμών και στοιχείων εμφανίζουν μια εκπληκτική και απρόσμενη αλληλουχία και ενότητα!

Η

Αποτελεί ένα σύγχρονο εμπορικό, ιστορικό και πολιτιστικό κέντρο της Μακεδονίας που χαρακτηρίζεται από ένα ψηφιδωτό λαών, πολιτισμών και θρησκειών. Μια απλή περιήγηση τους δρόμους της Βέροιας πείθει και μαγεύει για τον πολυπολιτισμικό της χαρακτήρα .

Η πρώτη ιστορική μαρτυρία που έχουμε για τη Βέροια είναι από τον Θουκυδίδη όπου στη διάρκεια του πολέμου των Αθηναίων με τους Μακεδόνες για τον έλεγχο της Χαλκιδικής το 432 π.Χ. την αναφέρει ως «μια πόλη με ισχυρά τείχη που δεν μπόρεσαν να κυριέψουν οι εισβολείς.»

Αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής ανάγονται στον 4ο αιώνα π.Χ., στα χρόνια του Μακεδόνα βασιλιά Αμύντα Γ΄(393-370 π.Χ), παππού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Δυο χαρακτηριστικά γλυπτά, το τεράστιο κεφάλι της Μέδουσας και ένας κορμός της Αναδυόμενης Αφροδίτης που φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο της Βέροιας ανήκουν σε αυτήν την περίοδο.

Η Βέροια κατοικήθηκε από τα τέλη του 5ου αιώνα και γνωρίζει μεγάλη ακμή κατά την ελληνιστική και ιδιαίτερα κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, ως έδρα του «Κοινού των Μακεδόνων».

Ο πρώτος μεταχριστιανικός αιώνας σφραγίζεται με τον ερχομό του Αποστόλου Παύλου στη Βέροια ο οποίος κήρυξε τον Χριστιανισμό και βρήκε μεγάλη ανταπόκριση και αποδοχή.

Μετά τον 6ο και ως τις αρχές του 10ου αιώνα ελάχιστες πληροφορίες έχουμε για την πόλη.

6

Τον 9ο αιώνα εγκαθίστανται στη Βέροια οι Δρογουβίτες και η πόλη οχυρωμένη με κάστρο υπάγεται στη θέμα της Θεσσαλονίκης

Μετά από σεισμό το 896 και την επίθεση των Σαρακηνών που κυριαρχούσαν στη Θεσσαλονίκη, η Βέροια ευημερεί τον 10ο αιώνα, σύμφωνα με τον ιστορικό Καμινάτη. Το 985 καταλαμβάνεται από τον βασιλιά των Βουλγάρων Σαμουήλ.

Τον 10ο αιώνα αποτελεί έδρα επισκοπής υπό την εποπτεία του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης και έδρα θέματος με εκτεταμένα όρια, όπως μαρτυρεί τον 12ο αιώνα το χρυσόβουλο του Αλεξίου Γ΄Αγγέλου (1198).

Στο γ΄ σιγίλλιο του Βασιλείου Β΄(1020), η επισκοπή Βέροιας υπάγεται στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδας, από την οποία δεν ήταν πλήρως εξαρτημένη.

Πολλά χειρόγραφα μαρτυρούν τον πλούτο και την πρόοδο της πόλης αλλά δυστυχώς πολλά από αυτά χάθηκαν εξαιτίας της μεγάλης πυρκαγιάς του 1864 που κατέστρεψε μεγάλο τμήμα της πόλης, αρκετούς ναούς, το μητροπολιτικό μέγαρο, τη βιβλιοθήκη της Μητρόπολης και την Ελληνική σχολή..

Σήμερα τα χειρόγραφα της Βέροιας βρίσκονται σε τρεις συλλογές.

Α) Η συλλογή της Μητρόπολης που εκτίθεται στο Βλαχογιάννειο Μουσείο

Β) η συλλογή του Βυζαντινού Μουσείου (όπου μεταφέρθηκαν και τα 3 χειρόγραφα της συλλογής του Αρχαιολογικού Μουσείου)

Γ) Οι συλλογές της Δημόσιας Βιβλιοθήκης που περιλαμβάνουν 13 χειρόγραφα. Η Συλλογή των χειρογράφων της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Βέροιας, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό, στην προσπάθεια και έρευνα του γυμνασιάρχη και διευθυντή για κάποιο χρονικό διάστημα της βιβλιοθήκης, Δημητρίου Παπαδόπουλου, που τα συγκέντρωσε από διάφορες εκκλησίες της περιοχής. Χρονολογούνται από τον 11ο μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. Τρία είναι σε περγαμηνή και τα υπόλοιπα σε χαρτί, επίσης το χειρόγραφο ΚΒ_1Β είναι παλίμψηστο με το αρχικό κείμενο να προέρχεται από δυο χειρόγραφα του 7ου, 8ου και 10ου αιώνα. Ως προς το περιεχόμενα τα περισσότερα είναι λειτουργικά. Από τον κώδικα της Μονής Δοβρά (χειρόγραφο ΚΒ_2Β) σώζεται η στάχωση του.

Τον 17ο αιώνα καταγράφονται στη Βέροια 16 μουσουλμανικές συνοικίες, 15 χριστιανικές (Ελλήνων, Σέρβων, Βουλγάρων, Λατίνων) και δυο ομάδες Εβραίων.

7

Τον 19ο αιώνα καταγράφονται 12 τουρκικές και 12 έως 16 ελληνικές συνοικίες.

Στις ελληνικές συνοικίες (όπως η Κυριώτισσα) η εκκλησία βρίσκεται στο κέντρο και οι κατοικίες οργανώνονται γύρω από συλλογικούς πυρήνες και περίκλειστους υπαίθριους χώρους.

2. Το όνομα τηςΒέροιαςα) Σύμφωνα με τη μυθολογία η Βέροια είναι κόρη του Ωκεανού και της Θέτιδος, ή κατά μια άλλη εκδοχή, κόρη του Αδώνιδος και της Αφροδίτης.

β) Σύμφωνα με τον Θεαγένη, του οποίου τη γνώμη διέσωσε ο Στέφανος Βυζάντιος στο Βιβλίο του «Εθνικά», η πόλη πήρε το όνομα της από την κόρη του βασιλιά της Μακεδονίας Βέρητα, γιου του Μακεδόνα. Οι τοπικοί μακεδονικοί μύθοι παραδίδουν ότι τα τρία παιδιά του μυθικού βασιλιά της περιοχής Βέρη, έδωσαν τα ονόματά τους οι μεν κόρες του στις δύο σημαντικές πόλεις της Ημαθίας, Βέροια και Μίεζα, ενώ ο γιος του Όλγανος μεταμορφώθηκε σε ποτάμιο θεό και έδωσε το όνομά του στο σημερινό ποτάμι Αράπιτσα (Στο χωριό Κοπανός βρέθηκε μαρμάρινη προτομή που εικονίζει νέο άντρα. Στη βάση της υπάρχει χαραγμένη η λέξη «ΟΡΓΑΝΟΣ». Η προτομή βρίσκεται στο μουσείο της Θεσσαλονίκης (Ιστορία της Βέροιας, Α. Χριστοδούλου, 1960))

γ) Κατά μία άλλη εκδοχή, η πόλη οφείλει το όνομά της στον ιδρυτή της Φέρωνα. Ορισμένοι μελετητές συνδέουν την ονομασία της με τα άφθονα νερά της και την αποδίδουν στη σύνθεση του  ιλλυρικού ή φρυγικού ρήματος «φέρω» (Βέ-) και της λέξης «ρους» (-ροια). Άρα, οι Μακεδόνες βρήκαν τ' όνομα της ως Φέροια και το πρόφεραν Βέροια, σύμφωνα με τη συνήθεια τους να προφέρουν το φ ως β.

. 

8

Ηκόρη της

Βέροιας

Αντίγραφο μπρούτζινου αγάλματος λουόμενης κόρης το οποίο βρέθηκε το 1909 στη Βέροια άγνωστο σε ποιο μέρος ακριβώς. Σήμερα βρίσκεται στο εξωτερικό. Έργο πιθανόν του γλύπτη του 5ου αιώνα π.Χ. Πολυκλείτου ή κάποιου μαθητή του. Κατά άλλους το άγαλμα ανήκει στην ελληνιστική εποχή.

Η κόρη της Βέροιας φαίνεται ότι μόλις βγήκε από το λουτρό και η στάση της δείχνει φιλαρέσκεια και ναρκισσισμό.

3. – Ιστορικά Στοιχεία Από τα πρώτα χρόνια ……

Οι άνθρωποι εγκαθίστανται από τα προϊστορικά χρόνια στην ευρύτερη περιοχή της Βέροιας. Στη Νέα Νικομήδεια υπάρχει ένας από τους παλαιότερους νεολιθικούς οικισμούς της Ευρώπης (6.000 π.Χ.), όπως αποδεικνύουν και τα αρχαιολογικά ευρήματα που είχαμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε κατά την επίσκεψή μας στο αρχαιολογικό μουσείο της Βέροιας.

Η περιοχή της Βέροιας κατοικήθηκε τουλάχιστον από τον 5ο αι. π.Χ. Οικιστικά κατάλοιπα της κλασικής περιόδου δεν διασώζονται, όμως τα νεκροταφεία με τα πλούσια κτερίσματα στους λακκοειδείς τάφους μαρτυρούν την ύπαρξη πόλης.

Μεγάλη ακμή γνώρισε η Βέροια κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Έχουν ανασκαφεί τμήματα ισχυρού τείχους, λείψανα δημόσιων κτιρίων και σταδίου, και νεκροταφεία με λαξευτούς, λακκοειδείς και μακεδονικούς τάφους. Σύμφωνα με τις επιγραφές η πόλη, που ήταν ίσως χτισμένη κατά το ιπποδάμειο σύστημα, διέθετε γυμνάσιο, καθώς και ιερά αφιερωμένα στον Ηρακλή Κυναγίδα, τον Ασκληπιό, την Αθηνά, την Ενοδία κ.ά. Τα εργαστήρια παρήγαν αγγεία και πήλινα ειδώλια υψηλής ποιότητας.

Η Βέροια αναπτύχθηκε ιδιαίτερα κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, οπότε και έγινε η δεύτερη σε σπουδαιότητα μετά τη Θεσσαλονίκη μακεδονική πόλη. Η ευνοϊκή ρωμαϊκή διοίκηση της απένειμε τιμητικούς τίτλους. Η πόλη ως έδρα του Κοινού των Μακεδόνων αποτελούσε κέντρο της αυτοκρατορικής λατρείας και γνώρισε μεγάλη καλλιτεχνική άνθιση ως το τέλος του 3ου αι. μ.Χ. οπότε προχώρησε σε μία νέα φάση της ιστορικής πορείας της.

Στη θέση της σημερινής Βεργίνας, ήταν κτισμένες οι Αιγές, η πρωτεύουσα της Μακεδονίας, όπου βρέθηκε και η Βασιλική νεκρόπολη. Οι Βασιλικοί Τάφοι της Βεργίνας, ο Τάφος του Φιλίππου και τα μοναδικά ευρήματά τους, είναι χωρίς αμφιβολία μνημεία παγκόσμιας ακτινοβολίας.

Σημαντικοί Μακεδονικοί Τάφοι υπάρχουν και στην περιοχή των Λευκαδίων του Δήμου Ανθεμίων, όπου σώζονται 3 σημαντικότατα ταφικά Μνημεία, ο Τάφος της Κρίσεως, ο Τάφος Λύσωνος και Καλλικλέους και ο Τάφος των Ανθεμίων. Στην ίδια περιοχή βρίσκεται η αρχαία Μιέζα και η σχολή του Αριστοτέλη, όπου διδάχτηκε ο Μέγας Αλέξανδρος από τον μεγάλο φιλόσοφο.

Το 54 μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος κηρύσσει τη νέα Χριστιανική πίστη στη Βέροια, όπου διασώζεται το λεγόμενο «Βήμα», μνημείο στον τόπο όπου μίλησε.

9

3.1 Αρχαϊκή εποχή Οι πρώτοι κάτοικοι της Βέροιας κατά τον 5ο αιώνα ήταν οι Βρύγες μετέπειτα Φρύγες όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος.

Το 700 π.Χ η Βέροια καταστράφηκε ολοσχερώς από σεισμό που προκλήθηκε από ηφαίστειο κοντά στο Σέλι. Ένδειξη για αυτό το γεγονός θεωρείται η σημερινή Τρύπα του Μιχάλη (Γούβα) κάτω από την οποία τα ρέοντα νερά κατέληγαν στην τοποθεσία Σαραντόβρυσες.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι το 432 π.Χ. οι Αθηναίοι κατά την σύγκρουσή τους με τον βασιλέα της Μακεδονίας Περδίκκα Β' (450-413 π.Χ.), μετά την κατάληψη της Θέρμης, έφτασαν στην Βέροια. Οι Αθηναίοι με ηγέτη τον Καλλία, επιχείρησαν να καταλάβουν την πόλη, αλλά χωρίς επιτυχία.

Τον 4ο αιώνα π.Χ μαρτυρίες αναφέρουν την παρουσία δυο αντρών από τη Βέροια ανάμεσα στα υψηλόβαθμα στελέχη του Μ. Αλεξάνδρου στην εκστρατεία του στην Ασία (334-323 π.Χ).

3.2 (323 - 168 . .)Ελληνιστική περίοδος π Χ

Η σημασία της Βέροιας αυξάνει σταδιακά κατά την διάρκεια της βασιλείας του οίκου των Αντιγονιδών (301-168 π.Χ.) Ο Δημήτριος Πολιορκητής 295-287 επισκέφτηκε τη Βέροια, και δήλωσε ότι εντυπωσιάστηκε από το κάλλος της περιοχής και τις περιποιήσεις των κατοίκων. Η συμπεριφορά των κατοίκων μάλιστα τον ώθησε να τους υποσχεθεί ότι θα τους χαρίσει ότι θέλουν. Αυτοί όμως προέβαλαν τόσες πολλές απαιτήσεις που ο Δημήτριος τους θεώρησε πλεονέκτες και έριξε τις αιτήσεις τους στον ποταμό Αξιό λέγοντας: «Μόνο το ρεύμα του ποταμού θα μπορέσει να σβήσει το πάθος των Βεροιέων». Από την άλλη οι Μακεδόνες του στρατού του Δημητρίου Πολιορκητή, αγανακτισμένοι από τον σπάταλο και πολυτελή τρόπο ζωής του ηγέτη τους, τον εγκατέλειψαν για να προσχωρήσουν στις δυνάμεις του Πύρρου, που την εποχή εκείνη είχε εισβάλει στη Μακεδονία και είχε μόλις καταλάβει τη Βέροια.

Ο Βασιλιάς Πύρρος το 287π.Χ. εισβάλει στη Μακεδονία και καταλαμβάνει τη Βέροια. Οι κάτοικοι επειδή μίσησαν τον Δημήτριο δέχτηκαν τον Πύρρο γοητευμένοι από τις αρετές του. Ο Πλούταρχος περιγράφει με γλαφυρότητα τις εξελίξεις αυτές και την απώλεια του θρόνου του Δημητρίου, που μεταμφιέστηκε φορώντας «χλαμύδα φαιάν» για να μπορέσει να φύγει από την σκηνή του απαρατήρητος, σαν να μην ήταν πραγματικός βασιλεύς αλλά ηθοποιός που υποδυόταν ένα ρόλο. Ο Πύρρος έμεινε στη Βέροια 7 μήνες και μετά εκδιώχθηκε από τον Λυσίμαχο.

Κατά τα έτη της βασιλείας του Φιλίππου Ε' (221-179 π.Χ.) και του Περσέως (179-168 π.Χ.), πολλοί Βεροιώτες που κατάγονταν από αριστοκρατικές οικογένειες, αναλαμβάνουν αξιώματα ως στελέχη της διοίκησης τους κράτους πλάι στο

10

Βασιλιά. Η προτίμηση των Αντιγονιδών να συνεργάζονται με πολίτες της Βέροιας οφείλεται στο γεγονός ότι και οι ίδιοι κατάγονταν από τη αριστοκρατία της πόλης αυτής και επομένως έδειχναν προτίμηση στους συμπατριώτες τους.

Μετά το 168 π.Χ υποτάχτηκε στους Ρωμαίους. Ήταν η πρώτη μακεδονική πόλη που παραδόθηκε στους Ρωμαίους, μετά την μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ., για να ακολουθήσουν μέσα σε δύο ημέρες η Θεσσαλονίκη και η Πέλλα. Η παράδοσή της έγινε από τους τρεις ισχυρότερους άνδρες της εποχής, τους Βεροιαίους έμπιστους επιτελείς του Περσέως, τον Ιππία, τον Μίδωνα και τον Πάνταυχο Βαλάκρου.

Πολλά μέλη της μακεδονικής δυναστείας εξορίστηκαν στην Ιταλία και αφανίστηκαν. Οι Ρωμαίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή κάποιοι προσωρινά και κάποιοι μόνιμα. Τα εγκαταλελειμμένα κτήματα των ευγενών τα πήραν οι Ρωμαίοι που εγκαταστάθηκαν μόνιμα και οργάνωσαν την πολιτική κοινότητα. Οι ελληνικές οικογένειες άρχισαν αν ανέρχονται σταδιακά στην κοινωνική ιεραρχία και κατέλαβαν σημαντικά αξιώματα.

Η Μακεδονία μετατράπηκε σε επαρχία του ρωμαϊκού κράτους και διαιρέθηκε σε τέσσερις διοικητικές Μερίδες, διαίρεση που πιθανώς προϋπήρχε ήδη από τα χρόνια των Αντιγονιδών, αν όχι επί Φιλίππου Β΄. Η Βέροια, μαζί με την Πέλλα και την Έδεσσα, ανήκε στην Τρίτη Μερίδα.

Η Βέροια ήταν η έδρα του Κοινού των Μακεδόνων όπου συγκαλούνταν το συνέδριο των τεσσάρων Μερίδων. Στην περίοδο αυτή βασική δραστηριότητα του Κοινού, όπως και των άλλων επαρχιακών κοινών της ρωμαϊκής περιόδου, ήταν η λατρεία του αυτοκράτορα που τελούνταν υπό τον αρχιερέα των Σεβαστών. Για τη διοργάνωση αγώνων προς τιμήν του αυτοκράτορα ήταν επίσης αρμόδιος ο αρχιερέας του Κοινού, ο οποίος κατείχε και το αξίωμα του αγωνοθέτη του Κοινού.

Στα μέσα του 1ου αιώνα μ. Χ η Βέροια ήταν μια δυναμική πολυάριθμη πόλη με ρωμαϊκή διοίκηση, πολυπληθή πληθυσμό, μεγάλη κοινότητα Εβραίων που συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης. Η παρουσία των Εβραίων οδήγησε τον Απόστολο Παύλο στην Βέροια μετά την εκδίωξη του από τη Θεσσαλονίκη το 49/50 μ.Χ. Ο Παύλος κήρυξε το ευαγγέλιο σε μεγάλο αριθμό Εβραίων και Ιουδαίων καθώς και σε Βεροιώτες που πίστευαν στους Ολύμπιους Θεούς και το κήρυγμά του βρήκε ιδιαίτερα θετική ανταπόκριση στην πόλη.. Ο Παύλος επισκέφτηκε δυο φορές τη Βέροια το 56 και το 57 μ.Χ. Λίγα χρόνια αργότερα στην προς Κολοσσαείς επιστολή του αποστόλου γίνεται αναφορά στον Ονήσιμο, ίσως τον πρώτο επίσκοπο της Βέροιας. Το πέρασμα του από τη πόλη θυμίζει σήμερα το «Βήμα του Αποστόλου Παύλου» ένα μνημείο-οργανωμένος τόπος λατρείας και τουριστικό αξιοθέατο.

11

3.3 (2 . - 3 . . .)Ρωμαιοκρατία ΙΙ ος αι ος αι μ Χ

Στα Ρωμαϊκά χρόνια, η περιοχή γνωρίζει μεγάλη ακμή και η Βέροια γίνεται έδρα του «Κοινού των Μακεδόνων» και σημαντικό θρησκευτικό κέντρο. Η Βέροια καταλήφθηκε από την Ρωμαίους και ανακηρύχθηκε από τον αυτοκράτορα Νέρβα 95 π.Χ πρωτεύουσα, λαμβάνουσα τον τίτλο της «Μητροπόλεως και Νεωκόρου».

Την εποχή εκείνη η Βέροια μετεξελίχτηκε σε μεγάλο διοικητικό, πνευματικό και οικονομικό κέντρο και έκοβε δικό της νόμισμα. Είχε βουλή, εκκλησία του δήμου, διάφορους άρχοντες με κορυφαίους τους πολιτάρχες.

Η Βέροια γνώρισε μεγάλη άνθιση κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους. Κατά τον 2ο αιώνα χαρακτηριζόταν από τον Ψευδο-Λουκιανό «πόλη μεγάλη και πολυάνθρωπος». Η πόλη έγινε πρωτεύουσα της Μακεδονίας, μητρόπολη και δις νεωκόρος, που σήμαινε πως η Βέροια ήταν πλέον το τελετουργικό, θρησκευτικό και, ως ένα σημείο, και πολιτικό κέντρο της Μακεδονίας, κυρίως λόγω της καταστροφής των Αιγών (της σημερινής Βεργίνας) και της ίδρυσης ρωμαϊκών αποικιών στο Δίον και στην Πέλλα.

Ένας μεγάλος αριθμός τιμητικών αφιερωμάτων διασώζει τους τίτλους πολλών αξιωματούχων τόσο του Κοινού όσο και της πόλης, αποτελώντας συγχρόνως τη βάση για τη μελέτη της κοινωνίας της εποχής. Ο θεσμός των κοινών ήταν μια ομοσπονδία πολιτειών με πλήρη κρατική εξουσία. Έδρα του Κοινού, όπως προαναφέρθηκε, έγινε η Βέροια, που προτιμήθηκε λόγω της κεντρικής της θέσης στην περιοχή της Μακεδονίας που την καθιστούσε προσιτή σε όλες τις γύρω περιοχές.

Η Βέροια ως πρωτεύουσα του Κοινού, έτυχε ιδιαίτερης μεταχείρισης από τη ρωμαϊκή διοίκηση.

Στη Βέροια υπήρχαν αρκετά οικοδομήματα και άλλοι χώροι κατάλληλοι για την τέλεση των λατρευτικών εκδηλώσεων προς τιμήν του αυτοκράτορα, των αγώνων και των θεαμάτων. Υπήρχε ο ναός των αυτοκρατόρων όπου τελούνταν κάθε έτος η καθιερωμένη λατρεία του αυτοκράτορα, μεγάλες αίθουσες για συνεδριάσεις και άλλα οικήματα για την διαμονή των αρχόντων και του προσωπικού. Είχε στάδιο για γυμναστικούς αγώνες και θέατρο για τους μουσικούς.

3.4 ΒυζάντιοΗ Βέροια αλλά και η ευρύτερη περιοχή της Ημαθίας εμφανίζουν σημαντική ανάπτυξη στα χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Διασώζονται μέχρι σήμερα ναοί και μοναστήρια, αρκετά από τα οποία έχουν ηλικία που πλησιάζει τη χιλιετία. Κατά την απελευθέρωση της πόλης από την Οθωμανική κυριαρχία στις 16

12

Οκτωβρίου 1912, οι εκκλησίες που καταγράφηκαν ήταν 72. Δικαίως η Βέροια αναφέρεται συχνά ως «Μικρά Ιερουσαλήμ». Σήμερα διατηρούνται 48 ναοί, οι οποίοι έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα μνημεία χάρη στην καλλιτεχνική και ιστορική τους αξία. Σε 40 από αυτούς τους ναούς υπάρχουν τοιχογραφίες που καλύπτουν την περίοδο από τον 12ο έως τον 18ο αιώνα. Υπάρχει επίσης αξιόλογη συλλογή βυζαντινών και μεταβυζαντινών εικόνων που εκτίθενται στο βυζαντινό μουσείο.

Την ίδια εποχή ακμάζει και η Νάουσα, που γίνεται κέντρο χειροτεχνίας και αργότερα βιοτεχνίας, σημαντικά δείγματα δουλειάς των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα.

Η γνωστή ιστορία της Βέροιας στα βυζαντινά χρόνια αναφέρεται κυρίως σε πολεμικά γεγονότα και την πολιτική υπαγωγή της πόλης σε κρατικούς σχηματισμούς από τον 11ο αιώνα και μετά. Η Βέροια, κατά τους Βυζαντινούς χρόνους έγινε αντικείμενο διεκδίκησης Βουλγάρων, Σέρβων και Βυζαντινών, ενώ το 1386 καταλήφθηκε από τους Τούρκους.

Από το 284-337 μ.Χ η Βέροια κατείχε το όνομα «Πρώτη Μακεδονία» και είχε έδρα την Θεσσαλονίκη.

Στους αιώνες που ακολούθησαν δέχτηκε επιδρομές ξένων λαών, Γότθων, Ούνων, Βουλγάρων, Σλάβων, Νορμανδών, Σαρακηνών, Σέρβων, Τούρκων.

Πιο συγκεκριμένα, η Βέροια υπέστη επιδρομές των Γότθων το 395-397 και έπειτα των Οστρογότθων, οι οποίοι το 471 κατέλαβαν ολόκληρη σχεδόν την Μακεδονία. Θεωρείται ότι η Βέροια τους παραδόθηκε επίσημα το 473 ή συμφώνα με άλλη εκδοχή παραχωρήθηκε στον Θευδέριχο μάλλον το 472, ο οποίος συνέχισε τις λεηλασίες στη Μακεδονία.

Επί Ιουστιανού το 550 μ.Χ ήταν η έβδομη επαρχία των Ιλλυρίων.

Επί Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου 850 μ.Χ η Βέροια ανήκε στη πρώτη επαρχία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας με έδρα την Θεσσαλονίκη.

Το 904 η Βέροια λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς, οι οποίοι πούλησαν πολλούς κατοίκους της ως δούλους.

Στα τέλη του 10ου αιώνα, πέρασε στον έλεγχο των Βουλγάρων του Σαμουήλ. Το 989 μΧ καταλήφθηκε από τον Κρούμμο. Το 1001 μ.Χ καταλείφθηκε από τον Βασίλειο Β΄ τον Βουλγαροκτόνο αλλά είναι πιθανό να ακολούθησε αποστασία και ο αυτοκράτορας να αναγκάστηκε να ανακαταλάβει την πόλη το 1016.

13

Οι Βούλγαροι έγιναν κύριοι της πόλης της Βέροιας το 1040 ή 1041, ενώ το 1082 προσπάθησαν ανεπιτυχώς να καταλάβουν την πόλη οι Νορμανδοί με τον Βοημούνδο. Μετά το 1064 υπέστη επιδρομές των τουρκικών φύλων.

Το 1185 καταλήφθηκε από τους Σικελείς. Το 1186 καταλήφθηκε από τους Βλαχοβουλγάρους οι οποίοι ίδρυσαν το «Μέγα Βλαχικό Κράτος».

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204 είχε ως συνέπεια την ένταξη της Βέροιας στο φραγκικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης υπό τον Βονιφάντιο Μομφερρατικό.

Το 1206 καταλήφθηκε από τον βούλγαρο τσάρο Ιωαννίτζη και παρέμεινε βουλγαρική ως το 1209.

Το 1215/16 η Βέροια υποτάχθηκε στον Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα Άγγελο του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Ο Δεσπότης της Ηπείρου επισκεύασε τα τείχη της Βέροιας, τα οποία είχαν υποστεί φθορές από μεγάλο σεισμό που έγινε μεταξύ 1211 και 1214.

Από το 1246 έως το 1436 η Βέροια ανήκε στη Βυζαντινή αυτοκρατορία.Το 1246 πέρασε στον έλεγχο της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας αλλά το 1257 την ανακατέλαβε ο Μιχαήλ Β΄της Ηπείρου. Περιήλθε ξανά στη Νίκαια το 1259.

Το 1261 η Βέροια πέρασε στην παλαιολόγεια Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Στη διάρκεια των βυζαντινών εμφυλίων πολέμων του 14ου αιώνα, η Βέροια αποτέλεσε πεδίο μάχης, ενώ την άγγιξαν επίσης οι ησυχαστικές διαμάχες και το κίνημα των «Ζηλωτών» της Θεσσαλονίκης.

Κατά τον 13ο αιώνα η Βέροια υπήρξε αντικείμενο διαμφισβήτησης μεταξύ Σέρβων και Ελλήνων. Το 1343 κατέλαβε την πρωτεύουσα της Ημαθίας ο διεκδικητής του βυζαντινού θρόνου Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός με τη συνοδεία Λατίνων και Γερμανών μισθοφόρων και με τη βοήθεια του Σέρβου κράλη Στέφανου Δουσάν.

Το 1358 έλεγχε τη Βέροια ο Σέρβος αριστοκράτης Ραδοσλάβος Χλάπενος χωρίς να είναι σαφές από πότε και για πόσο.

Η τοποθέτηση έλληνα μητροπολίτη στην πόλη το 1364 ίσως να δηλώνει αποκατάσταση του βυζαντινού ελέγχου, η οποία ενδεχομένως να είχε συμβεί ήδη το 1359 οπότε αναφέρεται ως έπαρχος της πόλης ο Αριανίτης. Το 1375 βρίσκουμε τη Βέροια υπό βυζαντινό έλεγχο. Οι επόμενοι κυρίαρχοι της Βέροιας ήταν οι Οθωμανοί, οι οποίοι κατέλαβαν την πόλη για πρώτη φορά κατά το τελευταίο τέταρτο του 14ου αιώνα.

14

Μετά την κατάλυση του Φραγκικού κράτους της Θεσσαλονίκης υπό τον δεσπότη του Δυτικού κράτους Θεόδωρο Κομνηνό η πόλη παραμένει στους Βυζαντινούς μέχρι την κατάληψη της από τους Τούρκους.

3.5 Τουρκοκρατία

Οι πληροφορίες για τη Βέροια κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας είναι εξαιρετικά περιορισμένες: αφορούν κυρίως την άλωση της από τους Οθωμανούς και τις τελευταίες δεκαετίες της οθωμανικής κυριαρχίας.

Σύμφωνα με τις βυζαντινές πηγές, Τούρκοι από το εμιράτο του Καρασί διενεργούσαν επιδρομές στην περιοχή της Βέροιας ήδη από το 1331. Κατά το β΄μισό του 14ου αιώνα έως και το πρώτο μισό του 15ου αιώνα υπήρξαν αλλεπάλληλες καταλήψεις της Βέροιας από τους Οθωμανούς.

Δεν υπάρχει επιστημονική ομοφωνία για την ακριβή χρονολογία της πρώτης κατάκτησης της πόλης. Ο Χιονίδης θεωρεί πρώτη ασφαλή χρονολογία οθωμανικής κατάκτησης της Βέροιας το έτος 1383. Ο Θανάσης Παπαζώτος απορρίπτει την οθωμανικής προέλευσης πληροφορία για κατάληψη το 1373/74 και επισημαίνει ότι δύο βυζαντινά βραχέα χρονικά παραθέτουν ως πρώτη ημερομηνία κατάληψης της Βέροιας από τους Οθωμανούς την 8η Μαΐου 1387, ενώ θεωρεί ημερομηνία οριστικής κατάληψης της Βέροιας την Τρίτη 9 Απριλίου 1433 βάσει χαράγματος στο ναό του Αγίου Γεωργίου του Μικρού.

Στη Βέροια παρέμεινε με σκοπό να διευθύνει επιχειρήσεις κατά της Πελοποννήσου ο σουλτάνος Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) χωρίς να προσδιορίζεται το ακριβές χρονικό σημείο (ίσως τον χειμώνα του 1393/94).

Το 1461 βρέθηκε στη Βέροια ο σουλτάνος Μεχμέτ Β΄ ο Πορθητής (1451-1481) για να διαπραγματευτεί την παράδοση της Μονεμβασιάς με τον απεσταλμένο του δεσπότη του Μορέως. Παραδίδεται επίσης επίσκεψη του Μεχμέτ Δ΄ (1648-1687) στη Βέροια το Δεκέμβριο του 1668.

Το 1537 η Βέροια ήταν ένα από τα αρματολίκια.

Το 1758-1759 η πόλη συγκλονίστηκε από τη διαμάχη μεταξύ μουσουλμάνων αγάδων για τον έλεγχο του βοεβοδηλικιού της Βέροιας. Η διαμάχη αντιμετωπίστηκε με στρατηγικά μέσα.

Το 1798 η Βέροια καταλήφθηκε από τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων που εγκατέστησε φρουρά στη πόλη.

Όπως είναι φυσικό, επήλθαν αλλαγές στην πληθυσμιακή σύσταση της πόλης, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας εγκαταστάθηκαν στην πόλη Μουσουλμάνοι

15

και Εβραίοι. Το 1530 είχε 657 χριστιανικά και 234 μουσουλμανικά νοικοκυριά. Ταυτόχρονα, ειδικά κατά τον 17ο και 18ο αιώνα δημιουργήθηκε ελληνική αστική τάξη, εξαιτίας της ύπαρξης και έντονης δραστηριοποίησης εμπόρων στην περιοχή.

Το 1822 τόσο η Βέροια όσο και η Νάουσα θα εξεγερθούν κατά των Τούρκων με επικεφαλής τον Τάσο Καρατάσο, οπλαρχηγό τον Γάτσο και 180 άνδρες που προσπάθησαν ανεπιτυχώς να καταλάβουν την πόλη. Μετά από την άρνηση των Ναουσαίων να παραδώσουν τα όπλα και την πόλη, αρχίζει μια σκληρή πολιορκία και τελικά οι Τούρκοι μπαίνουν στην πόλη καταστέλλοντας την επαναστατική εξέγερση και πνίγοντάς την στο αίμα. Στη γέφυρα του ποταμού Αραπίτσα, στη θέση Σδουμπάνοι, δεκατρείς νέες, για να αποφύγουν την ατίμωση έπεσαν στον καταρράκτη (το γνωστό "Ολοκαύτωμα της Νάουσας").

Οπλαρχηγοί που διακρίθηκαν στην επανάσταση του '21 από τη Βέροια ήταν οι: Γεώργιος Συρόπουλος και Αθανάσιος Συρόπουλος , καθώς και οι αδερφοί Γεώργιος και Δημήτριος Κολέμης.

3.6 Μακεδονικός αγώναςΣτις αρχές του 20ου αιώνα ξεκινάει στην περιοχή της Μακεδονίας ο Μακεδονικός αγώνας, η ένοπλη αντιπαράθεση μεταξύ κυρίως Βούλγαρων, Ελλήνων, Σέρβων, ακόμα και Ρουμάνων, που διήρκεσε περίπου 4 χρόνια (1904-1908). Ξεκίνησε από την περιοχή της Καστοριάς και περί το τέλος του είχε επεκταθεί και γενικευτεί σε όλόκληρη τη σημερινή Μακεδονία και τις περιοχές του Μοναστηρίου, Γευγελής, Δοϊράνης κ.λπ. Σκοπός των αντιπάλων ήταν ο εκφοβισμός ή η εξόντωση των αντίθετων στοιχείων και ο προσεταιρισμός του πληθυσμού προς την Βουλγαρική και την Ελληνική εκκλησία και εθνικό φρόνημα, δράση η οποία γρήγορα εξελίχθηκε σε αγώνα αλληλοεξόντωσης των εκατέρωθεν ενόπλων τμημάτων.

Την άνοιξη του 1905 επικεφαλής του ελληνικού σώματος στην περιφέρεια Βέροιας-Νάουσας-Έδεσσας ήταν ο κατετάν Ακρίτας (Κ. Μαζαράκης). Από το 1905 ως το 1908 έδρασε στη Βέροια ο καπετάν Κόρακας (Βας. Σταυρόπουλος), ενώ παράλληλα στην περιοχή δραστηριοποιούνται ο καπετάν Αμύντας (Νικόλαος Δουμπιώτης) και ο ντόπιος καπετάν Τάσος (Στέργιος Κουκουτέγος).

Στη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα (1903-1908) η Νάουσα και η Βέροια αποτέλεσαν σημαντικά κέντρα και ορμητήρια των Μακεδονομάχων εναντίον Τούρκων και Βουλγάρων κομιτατζήδων.

Η περιοχή της Ημαθίας απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό στις 16 Οκτωβρίου του 1912, μετά από αλλεπάλληλες νίκες του ελληνικού στρατού. Η

16

περιοχή του νομού Ημαθίας προσαρτήθηκε στο ελλαδικό έδαφος με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913 και απετέλεσε τμήμα του νομού Θεσσαλονίκης.

ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ- Η Βέροια μετά το 1912- Σημαντικοί σταθμοί στην ιστορία, την οικονομία και τον πολιτισμό

Κατά την διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, στην πόλη δημιουργήθηκε στρατιωτικός καταυλισμός με την παρουσία Γάλλων κυρίως και Άγγλων στρατιωτών και στήθηκε νοσοκομείο από τον Ερυθρό Σταυρό, με σκοπό να νοσηλεύονται οι τραυματίες πολέμου και οι ασθενείς με φυματίωση και ελονοσία που θέριζαν τότε τον πληθυσμό (Μελάς, 1958:127-134).

Το 1913 στις 28 Ιουλίου με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου η Βέροια προσαρτήθηκε στην Ελλάδα ως επαρχία του νομού Θεσσαλονίκης, με πληθυσμό 13.812 κατοίκους.

Το 1914 έγινε έδρα της υποδιοίκησης Βέροιας του νομού Θεσσαλονίκης. Στα επόμενα χρόνια η Βέροια αλλάζει με θεαματικούς ρυθμούς στον οργανωτικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό τομέα. Όταν ήταν υπουργός δικαιοσύνης ο Κωνσταντίνος Ρακτιβάν η Βέροια απέκτησε Πρωτοδικείο με δικά της γεωγραφικά όρια και άρχισαν να δημιουργούνται πολλές δημόσιες υπηρεσίες. Μετά την απελευθέρωση ο πληθυσμός της Βέροιας ήταν 6.000 Έλληνες, αριθμός που αυξήθηκε λόγω γεννήσεων και λόγω του μεγάλου κύματος εσωτερικών μετακινήσεων επαγγελματιών και επιστημόνων από τα νότια της χώρας. Η άφιξη προσφύγων από τη Μικρά Ασία (1922), τον Πόντο, τη βόρεια Μακεδονία και τη Θράκη τόνωσε πληθυσμιακά αλλά και οικονομικά και πολιτισμικά την πόλη μας. Ακολούθησαν χρόνια ανάπτυξης, ζυμώσεων, αγώνων επιβίωσης και συμβίωσης.

Στον οικονομικό τομέα η Βέροια άρχισε να αναπτύσσεται σταδιακά με την καλλιέργεια εύφορων εκτάσεων, τη βιομηχανική επεξεργασία και την εξαγωγή των οπωροκηπευτικών της προϊόντων.

Το 1918 ιδρύθηκε ο δήμος τη Βέροιας που αποτελούνταν από τους οικισμούς: Βέροια, Ξερολίβαδο, Τεραμώνιον, Τουρκοχώρι, Ράχωβα, Μέτσι, Μαρούσια, Άνω Σέλι, Κάτω Σέλι, Καστανιά, Μπρανιάτι, Κάτω Λουζίτσα και Τόπλιανη. Κατά τη διάρκεια των χρόνων αυτών οι συνοικίες αντηχούσαν διαφορετικές διαλέκτους και μουσικές, αναδύθηκαν επαγγελματικές κάστες, οι διαφορετικές ομάδες φυλών και θρησκευμάτων ανταγωνίζονταν αλλά και συμβίωναν ειρηνικά μέχρι το 1922 όπου ακολούθησε και η ανταλλαγή των πληθυσμών. Οι πολιτισμικές και κοινωνικές αυτές ζυμώσεις ανιχνεύονται ακόμη και σήμερα στον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της πόλης.

17

Το 1928 η Επαρχία της Βέροιας του Νομού Θεσσαλονίκης μετονομάστηκε σε Επαρχία Ημαθίας.

Το 1936 η Βέροια ήταν μια από τις σημαντικότερες εμπορικές και βιομηχανικές πόλεις της Μακεδονίας. Γινόταν κατεργασία υφασμάτων βαμβακερών, μάλλινων, λινών, μεταξωτών. Επίσης με την οικιακή βιοτεχνία παράγονταν τάπητες, προσόψια κλπ. Στη πόλη λειτουργούσαν υδροκίνητα εργοστάσια νηματουργίας, αλευρόμυλοι και σησαμοτριβεία. Ήταν έδρα υποδιοικητή και Μητροπολίτη, είχε πρωτοδικείο, ειρηνοδικείο, γυμνάσιο, αστική σχολή θηλέων, δημοτικά σχολεία αρρένων και θηλέων και νηπιαγωγείο.

Το 1946 η Βέροια κηρύχθηκε πρωτεύουσα του νομού Ημαθίας.

Το 1959 οι Βεροιώτες βίωσαν μια κατάσταση απομόνωσης και οικονομικού μαρασμού λόγω της κατασκευής και παράδοσης της νέας Εθνικής οδού μέσω Τεμπών, που είχε ως αποτέλεσμα να μη διέρχονται τα οχήματα μέσα από τη πόλη.

Το 1960 η Βέροια περιγράφεται από τον δημοσιογράφο Λαμψίδη ως «σφιχτοφτιαγμένη πόλη με δαιδαλώδη καλντερίμια …που φέρνει μελαγχολία…» ( Κολτσίδης, 2012: 69).

Το 1969 με βάση τον τουριστικό οδηγό τους Απόστολου Τζαφερόπουλου αυξήθηκε τόσο η πληθυσμιακή όσο και η πολιτική δύναμη της Βέροιας. Κυρίαρχο στοιχείο αποτελούν οι Πόντιοι και οι Μικρασιάτες και ακολουθούν οι εντόπιοι και οι Βλάχοι. Από τους 4.500 Εβραίους απέμειναν μόνο οκτώ οικογένειες. Ο νομός διαιρείται σε δυο επαρχίες, Ημαθίας και Ναούσης και περιλαμβάνει τους δήμους Βέροιας, Ναούσης και Αλεξάνδρειας.

Το 1977 ο Δήμος Βέροιας ανακηρύχθηκε από τον ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (ΕΟΤ) ως «Τουριστικός Τόπος» και ιδρύθηκε ο «Καποδιστριακός» Δήμος της Βέροιας. Το ίδιο έτος η Βεργίνα (Αιγές) έγινε παγκοσμίως γνωστή όταν ο καθηγητής αρχαιολογίας Μανόλης Ανδρόνικος και οι συνεργάτες του, ανακάλυψαν ανάμεσα στους άλλους τάφους και τον τάφο του βασιλιά Φιλίππου Β΄, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τα σπουδαία ευρήματα της ανασκαφής αυτής και όχι μόνο, εκτίθενται πλέον στο αξιολογότατο μουσείο της Βεργίνας.

Το 2009 έγινε η σύνδεση με την Εγνατία Οδό που ενίσχυσε τη Βέροια οικονομικά και πολιτισμικά.

Το 2010 σύμφωνα με τον «Καλλικράτη» ο νομός Ημαθίας χωρίζεται σε τρεις δήμους, Βέροιας, Νάουσας, Αλεξάνδρειας, με κατάργηση της αυτοτελούς

18

Αυτοδιοίκησης Ημαθίας και την ένταξη του στην Διοικητική Περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας (Κολτσίδας, 2012: 65-70).

4. – -Η σύγχρονη Ημαθία Μουσεία Αρχαιολογικοί χώροι

4.1 Ηπλατείαωρολογίου ή Ρακτιβάν Η πλατεία ωρολογίου

ή Ρακτιβάν, στον άξονα της οδού Μητροπόλεως, σηματοδοτεί το δυτικό όριο της Βέροιας. Είναι η πιο χαρακτηριστική πλατεία της πόλης, η

οποία ξεχωρίζει για το διώροφο κτήριο του Δικαστικού Μεγάρου και τον εντυπωσιακό διάκοσμο με τα γλυπτά και τα συντριβάνια. Η πλατεία οφείλει το όνομά της στον πύργο με το ρολόι που φιλοξενούσε - ο οποίος δυστυχώς δεν σώζεται σήμερα - καθώς και στον κορυφαίο Βεροιώτη, νομομαθή και πολιτικό, Κωνσταντίνο Δ. Ρακτιβάν (1865-1935), πρώτο Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, η προτομή του οποίου φρουρεί την είσοδο του Δικαστηρίου.

Πίσω από το Δικαστικό Μέγαρο διασώζεται ο εντυπωσιακός πύργος από την οχύρωση της πόλης και λίγο βορειότερα, το μονοπάτι «της βασίλισσας Βεργίνας που καταλήγει στη συνοικία της Μπαρμπούτας.

4.2 Το πάρκο της ΕλιάςΤο καταπράσινο αυτό πάρκο βρίσκεται στο κεντρικότερο σημείο της πόλης και δικαίως χαρακτηρίζεται ως

19

το μπαλκόνι της Βέροιας, καθώς προσφέρει πανοραμική θέα του κάμπου της Ημαθίας. Ανάμεσα στους όμορφους χώρους πράσινου κυριαρχεί η προτομή του λόγιου Βεροιώτη (από την πατρογενιά του) Δημητρίου Εμμ. Βικέλα (1835-1908), πρώτου Προέδρου της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Στην Εληά επίσης δεσπόζουν ορισμένα εξαιρετικά νεοκλασικά κτήρια που αναπαλαιωμένα λειτουργούν σήμερα ως καφέ. Κατά μήκος της οδού Ανοίξεως, πλάι στο Πάρκο Εληάς, εκτείνεται το κατάφυτο Πάρκο Αγίων Αναργύρων.

4.3 Το Μητροπολιτικό Μέγαρο της .Βέροιας

Πρόκειται για ένα από τα ομορφότερα κτίρια της πόλης που δεσπόζει επί της οδού Μητροπόλεως. Ανακαινισμένο και διακοσμημένο κατά καιρούς από τους διάφορους Μητροπολίτες Βεροίας, περιέχει συλλογές μεταλλίων, τιμητικών διακρίσεων, αμφίων και προσωπικών αντικειμένων των τελευταίων αρχιερέων.

Το κτίριο αντικατέστησε παλαιότερο που βρισκόταν στην ίδια θέση κατά τον 20ο αιώνα. Δεδομένου ότι η Βέροια αναβαθμίστηκε πολιτιστικά μετά την απελευθέρωση της από τους Τούρκους (1912) στην περιοχή άρχισαν να οικοδομούνται σημαντικότατες οικοδομές και κτίρια ανάλογης αξίας. Η ολοκληρωτική ανακαίνιση του κτιρίου συντελέστηκε το 1994, οπότε και άλλαξε η κατανομή των εσωτερικών χώρων. Διακοσμήθηκε με ιδιαίτερη επιμέλεια από τον Μητροπολίτη Βεροίας κ.Παντελεήμονα, έτσι ώστε σήμερα να αποτελεί κόσμημα για την περιοχή και επισκέψιμο χώρο για κάθε τιμώμενο πρόσωπο που επισκέπτεται το Νομό. 

Στον υπερυψωμένο ισόγειο χώρο βρίσκεται η αίθουσα του θρόνου της Αποστολικής Μητροπόλεως της Βέροιας. Την αίθουσα κοσμούν τα πορτραίτα των τελευταίων Μητροπολιτών Βεροίας καθώς και του Οικουμενικού Πατριάρχου στου οποίου τη δικαιοδοσία συγκαταλέγεται ο χώρος. Ο ξυλόγλυπτος θρόνος με μπαρόκ επίχρυσο διάκοσμο είναι έργο του 18ου αιώνα. Η επίσημη τραπεζαρία και το γραφείο του Μητροπολίτου συμπληρώνουν τους χώρους του ισογείου. Στον πρώτο όροφο υπάρχουν δύο αίθουσες καθώς και δωμάτια φιλοξενίας επισήμων προσώπων. Το κτίριο της Μητροπόλεως είναι ανοικτό στο κοινό κατά τα ονομαστήρια του αρχιερέως, σε επίσημες εορταστικές εκδηλώσεις καθώς και μετά από

20

συνεννόηση με τα Γραφεία της Ιεράς Μητροπόλεως που στεγάζονται στον χώρο κάτω από το ισόγειο.

4.4 .ΒυζαντινόΜουσείο Βέροιας Το κτίριο που φιλοξενεί το βυζαντινό μουσείο Βεροίας κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Από το 1911 έως τη δεκαετία του 1960 στεγαζόταν εκεί ο παλιός ανεμόμυλος του Στέργιου Μάρκου. Ο μύλος όπως και οι υπόλοιπες υδροκίνητες εγκαταστάσεις της Βέροιας,

λειτουργούσε με κινητήρια δύναμη τα νερά του Τριπόταμου. Μετά την υποδειγματική αποκατάσταση του κτίσματος, για την οποία βραβεύτηκε τον Ιούνιο του 2002 από τη Europa Nostra, φιλοξενείται εκεί το Βυζαντινό Μουσείο. Στους εκθεσιακούς χώρους αναβιώνει η ακμή που γνώρισε η πόλη κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο.

Το κτίριο αποτελείται από τρεις ορόφους καθένας από τους οποίους προορίζεται να στεγάσει μια αυτοτελή θεματική ενότητα της μόνιμης έκθεσης του μουσείου, ακόμα ισόγειο με πωλητήριο, εργαστήρια συντήρησης, αποθηκευτικούς χώρους, καθώς και χώρους εκπαιδευτικών προγραμμάτων, περιοδικών εκθέσεων και διεξαγωγής διαλέξεων.

Στο μουσείο εκτίθενται αξιόλογες εικόνες, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, αρχιτεκτονικά γλυπτά και μαρμάρινες επιγραφές, χειρόγραφα, έργα αγγειοπλαστικής και μικροτεχνίας, όλα τεκμήρια της λαμπρής ιστορίας της Βεροίας, μιας πόλης, που συνδύασε μοναδικά τον περιφερειακό χαρακτήρα του Βυζαντινού αστικού κέντρου, με την ακτινοβολία της πόλης-Μητρόπολης. Το σύνολο των αντικειμένων που εκτίθενται προέρχονται αποκλειστικά σχεδόν από εκκλησιαστικούς χώρους. Ο χώρος έκθεσης ανήκει στην Εφορία.

21

4.5 &ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΕΧΝΗΣ

Το καλαίσθητο διώροφο νεοκλασικό κτίριο - δωρεά των αδελφών Βλαχογιάννη στην Ιερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας - φιλοξενεί ιστορικά κειμήλια, παραδοσιακές στολές και το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο της οικογένειας από την εποχή του Μακεδονικού Αγώνα και τη νεότερη ιστορία και τέχνη.

Διαθέτει δύο ορόφους με εκθέματα. Στον πρώτο όροφο, πληροφορούμαστε μέσω πινάκων, κειμένων και φωτογραφικών αρχείων περί της εθνικής δράσης των αγωνιστών για την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον τουρκικό ζυγό. Ενώ στο δεύτερο όροφο εδρεύει η "Πνευματική και Ολυμπιακή Στέγη Δημητρίου Βικέλα".

4.6 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΜΟΥΣΕΙΟ Το αρχαιολογικό Μουσείο της Βέροιας

άρχισε να κτίζεται στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 .

Εκεί εκτίθενται σημαντικότατα ευρήματα από τον πρώιμο νεολιθικό οικισμό της Νέας Νικομήδειας και αντικείμενα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Έχει

σημαντικά εκθέματα από την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή. Στις συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνονται:

Συλλογή μαρμάρινων γλυπτών και επιτύμβιων αναγλύφων των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων.

Εκθέματα ελληνιστικής κεραμικής και κοροπλαστικής από τα νεκροταφεία της Βέροιας.

Αγάλματα και προτομές, ανάγλυφα και ολόγλυφα πορτρέτα απλών πολιτών και αξιωματούχων

Επιγραφική (από την Βέροια και την γύρω περιοχή).

Λίγα ευρήματα από Βεργίνα (Αιγές) και από την περιοχή Κοπανού (Μίεζα).

22

Ενεπίγραφες στήλες. Ανάμεσα τους είναι και ο «γυμνασιαρχικός νόμος» του 2ου αιώνα μ.Χ. που μας παραδίδει σημαντικά στοιχεία για τη λειτουργία των σχολείων και την αγωγή των νέων στην αρχαιότητα.

Στον αύλειο χώρο του Μουσείου είναι τοποθετημένο και δεσπόζει το κολοσσιαίο κεφάλι της Μέδουσας και διάσπαρτα βρίσκονται επιτύμβιες στήλες, βωμοί ρωμαϊκής εποχής, αρχιτεκτονικά μέλη δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων.

4.7 ΛαογραφικόΜουσείοΤο Λαογραφικό μουσείο, το οποίο σύντομα θα ανοίξει τις πύλες του στο κοινό στεγάζεται στο αρχοντικό Σαράφογλου στη διατηρητέα περιοχή της Κυριώτισσας.

Η αρχική κατασκευή του κτηρίου ανάγεται στον 18ο αιώνα, ενώ τη σημερινή μορφή του πήρε τον 19ο αι.,

ύστερα από προσθήκες που έγιναν, οι οποίες όμως σεβάστηκαν και διατήρησαν τη μορφολογική του ενότητα. Εντυπωσιακός είναι ο ισόγειος χώρος, ο οποίος στο μεγαλύτερο ποσοστό του είναι ημι-υπαίθριος με πολλά ξύλινα υποστυλώματα που προσδίδουν θεατρικότητα.

4.8 ΤοΒήμα τουΑποστόλουΠαύλου Ο Απόστολος Παύλος επισκέφτηκε τη

Βέροια δύο φορές (το 50-51 μ.Χ. και το 56-57 μ.Χ) και επί αρκετές ημέρες κήρυττε τον Χριστιανισμό στους κατοίκους της πόλης που τον υποδέχτηκαν θερμά. Το βήμα του Αποστόλου Παύλου αποτελεί σημείο αναφοράς της εκκλησιαστικής και τοπικής ιστορίας της πόλης και τουριστικό αξιοθέατο. Στο σημείο όπου μίλησε ο

Απόστολος Παύλος στήθηκε ένα σύγχρονο μνημείο, ένα μαρμάρινο βήμα διακοσμημένο με ψηφιδωτές παραστάσεις το οποίο βρίσκεται μερικά μέτρα νοτιοδυτικά της πλατείας Ωρολογίου - Ρακτιβάν - Δικαστηρίων.

23

Εκεί τελείται ειδική θρησκευτική λειτουργία στη γιορτή των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (29 Ιουνίου) κατά τη διάρκεια των «Παύλειων», που περιλαμβάνουν εκδηλώσεις λατρευτικές, τέχνης, λόγου και μουσικής.

4.9 ΔημόσιαΒιβλιοθήκηΒέροιας Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας αποτελεί ένα σπουδαίο θεσμό της πόλης. Η συλλογή της περιλαμβάνει πάνω από 100.000

τόμους βιβλίων (50.000 από αυτούς είναι καταχωρημένοι σε ηλεκτρονική μορφή και μπορούν να αναζητηθούν μέσω του διαδικτύου.) Εκτός από το έντυπο υλικό η συλλογή περιλαμβάνει και οπτικοακουστικό υλικό (VHS, DVD, CD-ROM, DVD-ROM, CD μουσικής). Η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει, επίσης,

αίθουσα με ηλεκτρονικούς υπολογιστές με δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο, αίθουσα εκδηλώσεων καθώς και αναγνωστήριο. Στο παιδικό τμήμα της, υπάρχει ειδικά διαμορφωμένος χώρος για παιδιά όπου συνδυάζεται το παιχνίδι και η δημιουργία, μεγάλη ποικιλία παιδικών βιβλίων και περιοδικών, ράφια ενοικίασης ταινιών, επιτραπέζια παιχνίδια, χώροι κατάλληλοι για αναπαραγωγή μουσικής μέσω ακουστικών, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, εργαστήριο πειραμάτων και τεχνολογίας και εξωτερικός χώρος παιχνιδιού.

Το 2009 η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας ξεκίνησε τη λειτουργία του νέου της παιδικού τμήματος με το όνομα "Τα Μαγικά Κουτιά" που φιλοξενεί ποικίλες δράσεις. Την κατασκευή του νέου παιδικού τμήματος χρηματοδότησε το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος  και το εγκαινίασε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας.

To 2010 βραβεύτηκε με το Βραβείο «Πρόσβαση στη Μάθηση» και επιχορήγηση 1000000 $ από το Ίδρυμα Bill and Melinda Gates για τη δημιουργική χρήση των υπηρεσιών πληροφόρησης και τεχνολογίας και για την κάλυψη των οικονομικών, εκπαιδευτικών και πολιτιστικών αναγκών σημαντικού αριθμού πολιτών της Βέροιας.

4.10 - Χώρος Τεχνών ΣυνεδριακόΚέντρο Είναι ένας σύγχρονος πολιτισμικός πολυχώρος που εγκαινιάστηκε τον

Οκτώβριο του 1999. Διαθέτει ένα

24

υπερσύχρονο θέατρο 600 θέσεων και βοηθητικούς χώρους που μπορούν να στεγάσουν ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες (θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, εκθέσεις και συνέδρια κ.ά).

4.11 Στέγη Γραμμάτωνκαι ΤεχνώνΑπό το 1989 στεγάζει τη  Δημοτική Επιχείρηση Πολιτισμού Βέροιας, η οποία αποτελεί τον μεγαλύτερο πολιτιστικό επιμορφωτικό οργανισμό του Ν. Ημαθίας. Στην Κ.Ε.Π.Α υπάγονται : το Δημοτικό Ωδείο, Σχολή Χορού, Σχολή Εικαστικών, η Δημοτική Φιλαρμονική, τμήμα Λαογραφίας καθώς επίσης και τμήματα θεάτρου, εκμάθησης βιτρό, κοσμήματος  και  άλλων κατασκευών.

Διαθέτει αίθουσα με σκηνή χωρητικότητας 300 ατόμων η οποία φιλοξενεί μουσικές συναυλίες, παραστάσεις, ομιλίες, ημερίδες, συνέδρια κ.α.

Διαθέτει αίθουσες ειδικά διαμορφωμένες για διδασκαλία  μουσικών οργάνων, μπαλέτου, σύγχρονου χορού κ.α.

4.12 ΕθνικόΜουσείο ΕκπαίδευσηςΒεροίαςΤο Μουσείο Εκπαίδευσης ιδρύθηκε προκειμένου να αποτελέσει χώρο όπου ο επισκέπτης θα μπορεί να πληροφορηθεί για την εκπαίδευση, τα σχολεία, τους μαθητές και τα βιβλία σε παλαιότερες εποχές, σαν μια αναδρομή στο «τότε» που οι μαθητές και οι μαθήτριες φορούσαν μπλε ποδιές.

Στο Μουσείο εκτίθενται:

βιβλία, αντικείμενα, εποπτικό υλικό, μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν από τα ελληνικά σχολεία κατά το παρελθόν και

όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην ιστοσελίδα του μουσείου:

Τα πάντα: από το αρχαίο αγγείο που εξεικονίζει τον μαθητή και τον δασκαλιστή την ώρα της

25

διδασκαλίας ως τη σημερινή τάξη με τους κάθε είδους πίνακές της και τα θρανία της, από τις κερωμένες πινακίδες και τα λευκώματα, τα τετράδια και τους στύλους (στυλούς τους λέμε σήμερα), τις περγαμηνές και τους παπύρους εως τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Από την πανάρχαια μελάνη, που μικρό παιδί ετοίμαζε τρίβοντας τη μαύρη πέτρα ο μέγας ρήτωρ Αισχίνης στο παιδαγωγείο του πατέρα του, έως τους κονδυλοφόρους, τις πένες με τα μελανοδοχεία και τα σημερινά μέσα γραφής. Από τις αρχαίες πλάκες με την άμμο έως τις νεότερες με το κονδύλι. Από τις πινακίδες επάνω στις οποίες οι μαθητές έκλιναν ονόματα ή έκαναν πρόχειρες αριθμητικές πράξεις ή έγραφαν τις τιμωρίες (²φιλοπόνει ώ παί, μη δαρής²) έως το Οκτωήχι και το Ψαλτήρι (αναγνωστικά και αλφαβητάρια της τουρκοκρατίας) και έως τα σημερινά σχολικά εγχειρίδια. Από την τοιχογραφία της Πομπηίας, όπου ένας μαθητής τιμωρείται με ραβδισμούς, ενώ δύο συμμαθητές του τον κρατούν από τα χέρια και τα πόδια (η σκηνή παραπέμπει στο μίμο του Ηρώνδα, Διδάσκαλος, 3ος αι. π.χ.) έως τα σύνεργα του Παπ - Αντριά (βέργες, φέλεκας / φάλαγγγας, σουβλιά, νεκροκεφαλές) που αφηγείται / περιγράφει ο Χρήστος Χρηστοβασίλης στα Διηγήματα του Μικρού Σκολειού. Και άλλα και άλλα 'ών ουκ έστι αριθμός'.

Πρόκειται για ένα μουσείο ενεργητικό, δυναμικό, που παράλληλα με τη διάσωση / συλλογή / συντήρηση / προβολή των σχολικών ειδών, στοχεύει στην προώθηση της έρευνας και της μελέτης, και προσφέρει στους επισκέπτες τη δυνατότητα να γνωρίσουν τη διαχρονία της εκπαιδευτικής πράξης.

Ένα κέντρο έκδοσης μελετών / βιβλίων και κέντρο επανέκδοσης παλαιών σχολικών εγχειριδίων (αλφαβηταρίων, αναγνωστικών κ.τ.λ.) θα διαλέγεται με το εκπαιδευτικό παρελθόν του ανθρώπου.

4.13 ΗΚΥΡΙΩΤΙΣΣΑΚΑΙΗΜΠΑΡΜΠΟΥΤΑ Πρόκειται για τις δύο ιστορικές συνοικίες της Βέροιας, οι οποίες αναπτύχθηκαν κατά την Τουρκοκρατία και ακόμη και σήμερα μεταφέρουν εικόνες εκείνης της εποχής. Η πρώτη ήταν η χριστιανική και η δεύτερη η εβραϊκή συνοικία, και μαζί με την οθωμανική (ανατολικά της Μπαρμπούτας) αποτελούσαν τον αστικό ιστό της πόλης.

Κυριώτισσα

26

Η Κυριώτισσα είναι μια γραφικότατη διατηρητέα παραδοσιακή συνοικία της Βέροιας η αναστήλωση και αξιοποίηση της οποίας ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν ιδιώτες άρχισαν να ανακατασκευάζουν -σεβόμενοι την αρχιτεκτονική τους- τα παλιά αρχοντικά, τα οποία μετέτρεψαν σε καφετέριες, μπαρ και εστιατόρια. Ο δήμος συνέβαλε

σε αυτή την προσπάθεια με αναπλάσεις που διατήρησαν την ατμόσφαιρα της παλιάς γειτονιάς. Σήμερα η Κυριώτισσα είναι ίσως το πιο ζωντανό σημείο της πόλης και στέκι της τοπικής νεολαίας, με στενούς πεζόδρομους και αναστηλωμένα σπίτια στα πρότυπα της μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής με σαχνισιά (η παροεξοχή των δωματίων και των μπαλκονιών έξω από τον τοίχο της οικοδομής, που στηρίζεται σε λοξά ξύλινα δοκάρια), ξυλοδεσιές, ξύλινους εξώστες, εντυπωσιακά χρώματα (λουλακί, ώχρα, βυσσινί, καφέ), πόρτες με γυφτόκαρφα και πέτρινους τοίχους με ζωνάρια από ξύλο.

Η συνοικία χαρακτηρίζεται ως ιστορικός τόπος τόσο για την αρχιτεκτονική της ιδιαιτερότητα όσο και για το πλήθος των βυζαντινών εκκλησιών που φιλοξενεί. Η περιοχή της Κυριώτισσας συνδυάζει την παράδοση με την ψυχαγωγία.

- Μπαρμπούτα Η εβραϊκή συνοικία τηςΒέροιας

Πλάι στον Τριπόταμο, που διασχίζει τη βορειοδυτική πλευρά της πόλης απλώνεται η πρώην Εβραική Συνοικία της Μπαρμπούτας που οφείλει το όνομά της στην ομώνυμη βρύση που βρίσκεται ακόμη στην περιοχή. Σύμφωνα με την παράδοση όποιος περαστικός έπινε νερό από αυτήν τη βρύση, παντρεύονταν

Βεροιώτισσα και παρέμενε για πάντα στην πόλη. 

Τα αναστηλωμένα αρχοντικά της γραφικής συνοικίας με τις νεότερες χρήσεις τους δημιουργούν ένα ζωντανό πυρήνα πολιτιστικών χώρων και δραστηριοτήτων. Εκεί Εδώ, οι ήχοι από τα ορμητικά νερά του ποταμού προσφέρουν στιγμές χαλάρωσης και γαλήνης και η πλούσια βλάστηση στις όχθες του ποταμού συμπληρώνει τη φυσική ομορφιά του τοπίου.

Η Μπαρμπούτα αποτελούσε ένα περίκλειστο και απομονωμένο «γκέτο»/ γειτονιά με καθαρά αμυντική πολεοδομική συγκρότηση με ελεγχόμενες εισόδους, όπου ζούσαν κυρίως οι Εβραίοι της Βέροιας. Κτισμένη σε σχήμα τριγωνικό, η

27

συνοικία αποτελεί μοναδικό δείγμα στον ευρωπαϊκό χώρο. Τη διασχίζει η πλακόστρωτη οδός Ολγάνου, εκατέρωθεν της οποίας ορθώνονται τα παλιά σπίτια, δημιουργώντας ένα αμυντικό τείχος. Εικάζεται ότι στην περιοχή της Μπαρμπούτας τα σπίτια συνδέονταν μεταξύ τους με υπόγειες στοές τα αποκαλούμενα "λαγούμια". Στην άκρη του δρόμου στέκεται η Εβραϊκή Συναγωγή. Μετά την αποκατάσταση του κτηρίου, αναδείχθηκε η μοναδική αρχιτεκτονική του, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εκπληκτικό εσωτερικό της.

Εξαιρετικά αρχοντικά - αξιόλογα δείγματα της αρχιτεκτονικής του 19ου αι. - κοσμούν με τη μεγαλοπρέπειά τους την γραφική συνοικία. Χαρακτηριστικό τους που δίνει ιδιαίτερα λυρικό τόνο οι εβραϊκές επιγραφές, πλουμισμένες με λουλούδια και γιρλάντες, λαϊκά διακοσμητικά σχέδια. Δίπλα τους στέκονται μικρά λαϊκά σπίτια. Όλα μαζί δηλώνουν την κοινωνική διαστρωμάτωση της συνοικίας.

 

Μερικά από τα χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία των σπιτιών της Μπαρμπούτας, είναι οι αρχιτεκτονικές προεξοχές (σαχνισιά), ο υπερυψωμένος επάνω από τη στέγη "ηλιακός" που επικοινωνούσε με ξύλινη σκάλα με το ανώγειο χαγιάτι και ήταν ελεύθερο απ' όλες τις πλευρές καθώς και οι δίφυλλες βαριές

εξώπορτες με οριζόντια και διαγώνια ξύλα, που φέρουν πλατυκέφαλα γυφτόκαρφα. Τα σπίτια στην Μπαρμπούτα είναι βαμμένα εξωτερικά με έντονα χρώματα, μπλέ, κίτρινο, πράσινο, ανοιχτό και σκούρο που αντιπροσωπεύει την ασφάλεια, την ελπίδα και την αισθητική των παλιών ενοίκων τους. Άλλο σημαντικό αρχιτεκτονικό στοιχείο είναι η έλλειψη καμινάδων από τα εβραϊκά σπίτια, γιατί οι Εβραίοι δεν συνήθιζαν τα τζάκια. Χρησιμοποιούσαν για τη θέρμανση των σπιτιών τους μεγάλα μαγκάλια με ρόδες.

Η Συναγωγή

Στη Μπαρμπούτα διατηρείται και η εβραϊκή συναγωγή, μοναδική στα Βαλκάνια, την οποία είχε επισκεφθεί και ο Απόστολος Παύλος όταν ήρθε στην Βέροια. Η Συναγωγή βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του εσωτερικού της εβραϊκής συνοικίας δίπλα στην όχθη του Τριποτάμου και αναστηλώθηκε πλήρως τα τελευταία χρόνια. Χτίστηκε ή επισκευάστηκε εκ βάθρων με σουλτανικό φιρμάνι του 1850.

28

Συγκεντρώνει αρχιτεκτονικά στοιχεία προγενέστερών της μικρών συναγωγών της Θεσσαλονίκης. Τέσσερις κίονες στο κέντρο του χώρου ορίζουν το Βήμα (Τεβά), ενώ το Ιερό (Εχάλ) βρίσκεται στον ανατολικό τοίχο. Το πάτωμα είναι φτιαγμένο από ξύλινες σανίδες και στο κέντρο είναι διακοσμημένο με μωσαϊκά διακοσμητικά πλακάκια. Πίσω από τη συναγωγή διασώζεται ακόμη το μικβέ (θρησκευτικός λουτρώνας).

Αποτελεί λατρευτικό χώρο για τις λίγες εβραϊκές οικογένειες της Βέροιας και τους ομόθρησκους επισκέπτες της πόλης.

Ανάμεσα στα αρχοντικά ξεχωρίζουν:

Αρχοντικό Μπέκα: Εντυπωσιάζει για την ξεχωριστή αρχιτεκτονική και διακόσμησή του, όπου κυριαρχούν ρυθμοί Μπαρόκ και Ροκοκό. Το εσωτερικό του κοσμείται με αυθεντικές τοιχογραφίες, διατηρημένες σε άριστη κατάσταση. Σήμερα είναι δημοτική ιδιοκτησία, και στεγάζει το Διεθνές Ινστιτούτο Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής.

Κτίριο «Ολγάνου». Ανήκει στο Δήμο Βέροιας και στεγάζει το "Αίθριο Πολιτισμού Ολγανος" (που ονομάστηκε έτσι από τη μυθική θεότητα του ποταμού).

Αρχοντικό Μπόζογλου. Κτίστηκε στις αρχές του 20ου αι. και είναι το μοναδικό εβραϊκό σπίτι με νεοκλασικά στοιχεία. Στεγάζει τη Δημοτική Επιχείρηση Τουρισμού και το Σύλλογο Βλάχων

Κτίριο Αναστασίου. Το τελευταίο σπίτι της εβραϊκής συνοικίας, ανήκε στο ραββίνο της εποχής. Στεγάζει τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) Νομού Ημαθίας.

4.14 Οθωμανικά μνημεία

4.14.1 Μεντρεσέ Τζαμί

Το Τζαμί του Μεντρεσέ είναι χτισμένο στο σημείο όπου κάποτε υπήρχε ο Ναός του Αποστόλου Παύλου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο, εντυπωσιακότερο τζαμί που χτίστηκε στη Βέροια στα μέσα του 19ου αιώνα. Η συνοικία του Τζαμιού του Μεντρεσέ ήταν γνωστή ως συνοικία Μουσαλά (με τα πολλά κυπαρίσσια δηλαδή) ή συνοικία Τσαγλαγίκ. Πρόκειται για μία από τις δεκαέξι τούρκικες συνοικίες που υπήρχαν στη Βέροια κατά την

29

περίοδο της Τουρκοκρατίας. Δίπλα στο Τζαμί του Μεντρεσέ υπήρχε μουσουλμανικό νεκροταφείο

Σήμερα, το Τζαμί του Μεντρεσέ είναι το μεγαλύτερο και αρτιότερο που σώζεται στην πόλη της Βέροιας και το μοναδικό που σώζει ακέραιο το μιναρέ του. Βρίσκεται δίπλα στο Βήμα του Αποστόλου. Είναι κτίσμα του 19ου αιώνα και οφείλει το όνομά του στον παρακείμενο μεντρεσέ, δηλαδή το μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο. Επίσης ο μιναρές του διασώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση, ενώ στο εσωτερικό του υπάρχουν αξιόλογα αραβουργήματα, επιγραφές με ρητά από το Κοράνι και παραστάσεις τοπίων.

4.14.2 Δίδυμος λουτρώνας

Επί της οδού Λουτρού

Οι Δίδυμοι Λουτρώνες κτίστηκαν τον 16ο αι. και λειτουργούσαν έως το 1935. Το συγκρότημα σώζεται ακέραιο και είναι ιδιαίτερα επιβλητικό.

Τα δίδυμα κτίρια των παλιών Λουτρών της Βέροιας προοριζόταν το ένα για άνδρες και το άλλο για γυναίκες. Οι λουτρώνες αναφέρονται από τον τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή που επισκέφτηκε τη Βέροια στα μέσα του 17ου

αιώνα. Στο ανδρικό λουτρό διατηρούνται σπάνιες- για μνημείο τέτοιου τύπου- τοιχογραφίες με σκηνές κυνηγιού.

4.14.3 Ορτά τζαμί

Βρίσκεται κοντά στην Παλιά Μητρόπολη. Είναι ένα από τα πρώιμα οθωμανικά κτίσματα της Βέροιας. Χρονολογείται στο πρώτο μισό του 15ου αιώνα, στα χρόνια της επέκτασης των Οθωμανών στην Μακεδονία. Θεωρείται ένα από τα παλαιότερα οθωμανικά τεμένη στον ευρωπαϊκό χώρο. Είναι μονόχωρο τρουλοσκεπές με ενδιαφέρουσα τοιχοδομία, κτισμένο στον 15ο αιώνα.

4.14.4 Μαχμούτ Τσελεμπή τζαμί

Επί της οδού Θωμαΐδου

Κτίσθηκε τον 19ο αι., πάνω σε τμήμα της νότιας οχύρωσης της πόλης. Στις αρχές του 20ου αι., μετατράπηκε σε κατοικία. Δίπλα στο τζαμί σώζεται η βάση του μιναρέ του.

30

Η παλαιά Μητρόπολη, το Χουνκιάρ τζαμί, το Καζακτσί, Το Μπογιαλί Τζαμί και το Ορτά τζαμί είναι μερικές από τις παλιές εκκλησίες που μετέτρεψαν οι Τούρκοι σε τζαμιά με την εγκατάστασή τους στη Βέροια (15ος αιώνας).

Το κτίριο το οποίο αποτελεί σήμερα το Δικαστικό Μέγαρο Βέροιας, χτίστηκε από Τούρκους κατά τα τελευταία χρόνια της κατοχής της πόλης, με σκοπό τη χρήση του ως Οθωμανικό Διοικητήριο. Σήμερα, το Οθωμανικό Διοικητήριο Βέροιας σώζεται αποκατεστημένο και στεγάζει τα δικαστήρια της πόλης.

Ένα ακόμα Οθωμανικό κτίριο που δεσπόζει κοντά στο Δικαστικό Μέγαρο της πόλης είναι το 3ο – 14ο Δημοτικό Σχολείο Βέροιας που χρησιμοποιείται ακόμα και στις μέρες μας, το οποίο χτίστηκε από τους Τούρκους κατακτητές και στέγασε μέχρι και μετά την απελευθέρωση της Βέροιας, το Τούρκικο σχολείο. Ο εκλεκτικιστικός διάκοσμος της εισόδου συνδυάζει νεοκλασικά και μπαρόκ στοιχεία καταλήγοντας σε ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα.

4.15 " "Θέατρο ΆλσουςΒεροίας Θέατρο ΜελίναΜερκούρη

Λίγο έξω από το κέντρο της Βέροιας, στο άλσος Παπάγου, ανάμεσα στα πυκνά πεύκα του λόφου, βρίσκεται το ανοιχτό αμφιθέατρο «Μελίνα Μερκούρη».

Χτίστηκε την δεκαετία του 1980 από το Δήμο Βέροιας και διαθέτει όλες τις απαραίτητες

υποδομές: ευρύχωρα καμαρίνια, αίθουσα υποδοχής – εκθέσεων, κυλικείο, 1700 θέσεις για το κοινό και χώρο για ελεύθερη στάθμευση.

31

Στο θερινό θέατρο έχουν φιλοξενηθεί πολλές θεατρικές παραγωγές, συναυλίες, όπερες, εκθέσεις και παραστάσεις χορού – χοροθεάτρων, οι οποίες σε συνδυασμό με τις όμορφες καλοκαιρινές βραδιές έχουν αφήσει υπέροχες αναμνήσεις τόσο στους καλλιτέχνες όσο και στο κοινό που τις παρακολούθησε.

Αξίζει να αναφερθεί ότι στο ανοιχτό αμφιθέατρο άλσους «Μ. Μερκούρη» λάμβανε χώρα από το 1991 έως το 2003 η πανελλήνια συνάντηση των Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων όλης της χώρας.

5. ΗΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙΝΑΟΙ

Η Βέροια γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της κατά τη βυζαντινή και υστεροβυζαντινή περίοδο, γεγονός που αποτυπώνεται στο πλήθος των βυζαντινών μνημείων και εκκλησιών που σώζονται μέσα στην πόλη. Μαζί με την Καστοριά είναι οι πόλεις με τους περισσοτέρους ναούς αυτών των εποχών.Κατά την απελευθέρωση της πόλης από την Οθωμανική κυριαρχία στις 16 Οκτωβρίου του 1912, οι εκκλησίες που καταγράφτηκαν ήταν 72. Δικαίως, επομένως, η Βέροια αναφέρεται συχνά ως «Μικρά Ιερουσαλήμ». Μετά τη μεγάλη

πυρκαγιά το έτος 1864 κάποιες εκκλησίες κάηκαν. Σήμερα, σώζονται 48 ναοί, οι οποίοι έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα μνημεία, υψηλής ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας. Από τα στενά δρομάκια και τις κεντρικές οδούς ξεπροβάλλουν, παμπάλαιες μικρές βυζαντινές μορφές, απέριττες στην όψη, αλλά αξιοθαύμαστες στο εσωτερικό τους και καλούν τον επισκέπτη να του διηγηθούν την πολύχρονη ιστορία τους, που, παρά τη φθορά του χρόνου διατηρούν ακόμα ζωντανή.

Οι 39 από αυτούς τους ναούς κρύβουν μοναδικούς θησαυρούς, όπως τοιχογραφίες από εξαίρετους καλλιτέχνες, και εκπληκτική εσωτερική διακόσμηση, με ξεχωριστές επιγραφές, τέμπλα και γλυπτά, που όμοιά τους δύσκολα συναντά κανείς στον Ελλαδικό

χώρο. Οι ναοί κοσμούνται με τοιχογραφίες υψηλής αισθητικής τέχνης και πνευματικότητας. Οι περισσότεροι είναι μικρών διαστάσεων, δρομικές ξυλόστεγες βασιλικές, διάσπαρτες σε όλο σχεδόν τον πολεοδομικό ιστό της παλιάς πόλης. Δυστυχώς οι περισσότεροι είναι κλειστές για τους επισκέπτες και μόνο ο ναός του Σωτήρος Χριστού είναι επισκέψιμος. Είναι ίσως ο ομορφότερος και σημαντικότερος ναός της Βέροιας.

Στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους ανήκουν σημαντικά ψηφιδωτά δάπεδα που αποκαλύφθηκαν σε όλο σχεδόν το κέντρο της τειχισμένης πόλης. Αξίζει η επισκεψη στο Βυζαντινό Μουσείο για να θαυμάσει ο επισκέπτης μερικά από

32

αυτά. Στην παλαιοχριστιανική περίοδο ανήκει επίσης ο αρχαιολογικός χώρος του Αγ. Παταπίου.

Στους βυζαντινούς χρόνους ανήκει εκτός από τους ναούς και μια εντυπωσιακή συλλογή εικόνων που φυλάσσεται και εν μέρει εκτίθεται στο Βυζαντινό Μουσείο. Η βυζαντινή παράδοση συνεχίσθηκε και κατά την περίοδο της οθωμανικής κατάκτησης από την οποία σώζονται πολλοί μεταβυζαντινοί ναοί, επίσης, και φορητές εικόνες.

Δεκαπέντε ναοί της Βέροιας που χρονολογούνται στην Παλαιολόγεια φάση του Βυζαντίου σώζονται μέχρι σήμερα. Είναι συγκεντρωμένοι στο ανατολικό τμήμα της πόλης. Από αυτά, ο ναός του Χριστού, ο ναός Άγιος Βλάσιος και ο ναός των Αγίων Κηρυκου και Ιουλίττας, είναι επισκέψιμα μνημεία σήμερα.

Οι τοιχογραφίες των ναών κατά το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα, δείχνουν την αδιάκοπη καλλιτεχνική παραγωγή στην πόλη και την υψηλή καλλιτεχνική στάθμη της πόλης. Σημαντική ήταν η δράση στην Βέροια του Δημητρίου Κυδώνη και του Ακινδύνου, πνευματικές προσωπικότητες της εποχής, καθώς επίσης και η παρουσία του Γρηγορίου Παλαμά, κορυφαία προσωπικότητα του πνευματικού κινήματος του ησυχασμού, που άσκησε μεγάλη επίδραση στο πνευματικό περιβάλλον της πόλης, και παρέμεινε για μια δεκαετία στη Σκήτη της Βέροιας.

5.1 . Αρχαιολογικός χώρος Αγ Παταπίου

Επί της οδού Καπετάν Άγρα

Ο αρχαιολογικός χώρος του Αγίου Παταπίου βρίσκεται στη συμβολή των οδών Εδέσσης και Καπετάν Άγρα και αποτελεί τμήμα λατρευτικού συγκροτήματος που βρίσκεται σε φάση συντήρησης και προβλέπεται σύντομα να ανοίξει για το κοινό. Το συγκρότημα περιλαμβάνει

βαπτιστήριο του 4ου μ.Χ. αι., τρίκλιτη βασιλική του 5ου και επισκοπείο. Το σύνολο κοσμείται με εντυπωσιακά ψηφιδωτά δάπεδα.

5.2 .ΠαλαιάΜητρόπολη

Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης αλλά και ολόκληρης της βαλκανικής χερσονήσου του 11ο αιώνα

33

είναι η Παλαιά Μητρόπολη, ένας μεγάλος επισκοπικός ναός που αποτυπώνει την ακμή της πόλης κατά τη μεσοβυζαντική περίοδο.

Βρίσκεται επί τη συμβολή των οδών Κεντρικής -Περικλέους και Αντωνίου Καμάρα. Ιδρύθηκε από τον επίσκοπο Βέροιας Νικήτα (1070-1080 μ.Χ) και αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες μεσοβυζαντινές Βασιλικές των Βαλκανίων. Διασώζει αποσπασματικές τοιχογραφίες που χρονολογούνται ανάμεσα στον 12ο

και 14ο αιώνα.

Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βυζαντινής βασιλικής με νάρθηκα και εγκάρσιο κλίτος. Από την αρχική βασιλική σώζεται σήμερα το κεντρικό κλίτος και το τμήμα του νάρθηκα. Το νότιο κλίτος έχει καταπέσει και σώζεται μόνο η θεμελίωση. Στα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας ο μητροπολιτικός ναός ήταν αφιερωμένος στους αποστόλους Πέτρο και Παύλο, έγινε τζαμί με την επωνυμία Χουνκιάρ Τζαμί (το τζαμί του Νικητή) και τότε καλύφθηκε με σοβάδες ο πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος του. Η αποκάλυψη του διακόσμου άρχισε το 1971 και συνεχίστηκε ως το 1975. Η παλαιότερη τοιχογραφία που διασώζεται είναι ο Χριστός Χαλκίτης και χρονολογείται γύρω στο 1200. Μεταξύ άλλων είναι και η απεικονίζουσα τον Όσιο (Άγιο) Αντώνιο, τον νέον, τον Βεροιώτη. Οι υπόλοιπες τοιχογραφίες ανήκουν σε διάφορες εποχές από τα τέλη του 12ου έως τις αρχές του 14ου αιώνα. Ο ανώνυμος καλλιτέχνης των τοιχογραφιών του 14ου αιώνα θεωρείται σπουδαίος εκπρόσωπος της παλαιολόγειας τέχνης που άνθισε εκείνη την περίοδο στη Μακεδονία. Στο κοντινό πλατάνι οι Τούρκοι κρέμασαν τον εθνομάρτυρα Μητροπολίτη της Βέροιας, Άγιο Αρσένιο, γεγονός που μνημονεύει και η σχετική επιγραφή

5.3 ΜέγαςΘεολόγος

Επί της οδού Βενιζέλου.

Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με δικλινή στέγη, σημαντικό χτίσμα του 13ου

αιώνα. Εξωτερικά παρουσιάζει την όψη μονόχωρης εκκλησίας. Οι τοιχογραφίες της χρονολογούνται γύρω στα 1230, ενώ υπάρχουν και παραστάσεις του 14ου

αιώνα. Νεότερες τοιχογραφίες τοποθετούνται τον 17ο αιώνα.

5.4 Σωτήρας Χριστός

Επί της οδού Μητροπόλεως

34

Ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της Βέροιας, το μοναδικό με ενυπόγραφες τοιχογραφίες από τον περίφημο Θεσσαλονικιό ζωγράφο Γεώργιο Καλλιέργη. Κτίσθηκε στις αρχές του 14ου αιώνα από τον Ξένο Ψαλιδά και τη σύζυγό του Ευφροσύνη και κοσμήθηκε το 1314-5 από τον Καλλιέργη, σύμφωνα με κτητορική επιγραφή, πάνω από την κεντρική είσοδό του. Είναι μονόχωρος, μικρών διαστάσεων ναός, με κεραμοπλαστικό διάκοσμο στην κόγχη του ιερού. Τοιχογραφίες του 1326 και 1355 με παραστάσεις κεκοιμημένων αρχόντων σώζονται στη δυτική και νότια όψη του, ενώ οι τοιχογραφίες στη βόρεια όψη του χρονολογούνται στο 1727.

5.5 Ναός τωνΑγίωνΚηρύκου και ΙουλίττηςΕπί της οδού Κοντογεωργάκη

Με εντυπωσιακό κεραμοπλαστικό διάκοσμο στην κόγχη του ιερού, ο ναός κτίστηκε γύρω στα μέσα του 14ου αι. και είναι ο μοναδικός ναός στη Βέροια που διατηρεί το μαρμάρινο τέμπλο του Ο αρχικός ναός ήταν σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο αλλά κατέρρευσε τον 16ο αι. Τώρα αποτελείται από μονόχωρο πυρήνα που περιβάλλεται από στοά.Το 1644 μ.Χ έγιναν επισκευές και διατηρούνται τοιχογραφίες τεσσάρων περιόδων, του 14ου, 15ου, 16ου και 17ου αι. Το παλιότερο στρώμα είναι ορατό στην οροφή της προθέσεως ενώ σε σημεία του νοτίου και δυτικού τοίχου του ναού διακρίνεται το αρχικό στρώμα ζωγραφικής. Στην οροφή της προθέσεως σώζονται σε όχι καλή κατάσταση ο Χριστός στον τύπο της Μεγάλης βουλής Αγγέλου και τρεις ιεράρχες σε προτομή. Οι τοιχογραφίες είναι του 14ου αιώνα.

5.6 Ναός του ΑγίουΒλασίου

Επί της οδού Γρ. Ξενοπούλου

Μονόχωρος αρχικά ναός του 14ου αι. ο οποίος διευρύνθηκε τον 16ο και έγινε τρίκλιτος. Διατηρεί πολύτιμες τοιχογραφίες του 14ου και 17ου αιώνα. Οι τοιχογραφίες στον αρχικό πυρήνα του ναού αποδίδονται στο ζωγράφο Γεώργιο Καλλιέργη.

5.7 .Άγιος Σάββας τηςΚυριώτισσαςΕπί της οδού Μυτιλέκα

Παλαιολόγειος ναός του 14ου αι., αποτελούσε ένα από τα πιο αξιόλογα δείγματα βυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Εξαιρετικά αλλοιωμένος σήμερα από

35

εκτεταμένες ανακατασκευές που έγιναν στις αρχές του 19ου αιώνα, ξεχωρίζει ακόμη για τον πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο της κόγχης του ιερού. Τοιχογραφίες του 14ου αιώνα διατηρούνται στην κόγχη του ιερού.

Από το βυζαντινό ναό που ήταν τρίκλιτη βυζαντινή βασιλική, έχει διατηρηθεί με επισκευές μόνο ο ανατολικός τοίχος του ναού και οι διαχωριστικοί τοίχοι του ιερού. Τα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του ναού εντάσσονται σε αντικλασσικές τάσεις της τέχνης του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα και συνδέονται με παραγωγή εργαστηρίων στο χώρο της Μακεδονίας και ιδιαίτερα στο χώρο της Καστοριάς και της Αχρίδας. Οι εξαιρετικής ποιότητας τοιχογραφίες του Αγίου Σάββα, θεωρούνται αντιπροσωπευτικά έργα των καλλιτεχνικών τάσεων της συγκεκριμένης περιόδου.

5.8 ΑγίαΠαρασκευή

Επί της οδού Δαβάκη

Ναός του 14ου αι. με επάλληλες επισκευές και αντίστοιχες τοιχογραφήσεις από τον 15ο έως και τον 18ο αιώνα που καθιστούν το μνημείο ιδιαίτερα σημαντικό.

Έχει τη μορφή «δίκλιτης» ξυλόστεγης βασιλικής με νάρθηκα και τρίπλευρη αψίδα. Σώζονται τοιχογραφίες τεσσάρων περιόδων από τις οποίες το μεγαλύτερο μέρος χρονολογείται στο 17ο αιώνα. Το παλιότερο στρώμα ζωγραφικής διαπιστώθηκε στο δυτικό και βόρειο τοίχο του κυρίως ναού, σωζόμενο κάτω από το στρώμα ζωγραφικής του 17ου αιώνα. Η ζωγραφική του καλλιτέχνη του εργάστηκε στις τοιχογραφίες τους Αγίας Παρασκευής διακρίνεται από κλασικισμό στο γενικότερο ύφος και συνδέεται με τη τέχνη του 14ου αιώνα.

Ειδικότερα τα τυπολογικά και υφολογικά στοιχειά και οι τεχνικές λεπτομέρειες συνδέουν τις τοιχογραφίες του ναού με τις τοιχογραφίες της Decani (1345 -1348) της μεσαιωνικής Σερβίας.

5.9 Άγιος Γεώργιος του άρχοντα Γραμματικού

Επί της οδού Κονίτσης

Τρίκλιτη βασιλική του 14ου αι., με επάλληλες επισκευές και τοιχογραφήσεις μέχρι και τον 18ο αι.

36

5.10 ΆγιοςΠροκόπιος

Κοντά στην πλατεία Κόρακα

Μονόχωρος αρχικά ναός του 14ου αι., από τον οποίο σώζονται ο ανατολικός, δυτικός και τμήματα του βόρειου και νότιου τοίχου. Στις αρχές του 17ου αι., ο ναός διευρύνθηκε και μετατράπηκε σε τρίκλιτο με νάρθηκα. Οι τοιχογραφίες του ανήκουν στον 14ο και στις αρχές του17ου αι.

5.11 Παναγία Δεξιά

Επί της οδού Δημοσθένους (ανοιχτός στο κοινό)

Τρίκλιτη βασιλική του τέλους του 18ου ή αρχών του 19ου αι. Οι τοιχογραφίες του ναού ανάγονται στην καλλιτεχνική παράδοση του 14ου αιώνα.

5.12 , Άγιος Γεώργιος ενοριακός αγίου ΑντωνίουΟ αρχικός ναός του 14ου αι. δέχθηκε ριζικές ανακαινίσεις τον 16ο και 19ο αι. και μία τελευταία στη 10ετία του 1960. Σήμερα, στον τετράκλιτο ναό διασώζεται η κόγχη του 14ου αιώνα με τοιχογραφίες και ελάχιστα ίχνη από τον 16ο αι.

5.13 Άγιος Γεώργιος οΜικρόςΕπί της οδού Δαβάκη

Ο αρχικός ναός, από τον οποίο σώζεται το ανατολικό ήμισυ περίπου, με τις αντίστοιχες τοιχογραφίες ανήκει στον 15ο αι. Περί τον 17ο αιώνα, ο ναός διευρύνθηκε για να μετατραπεί σε τρίκλιτο.

5.14 ΠαναγίαΠερίβλεπτος Επί της οδού Μπιζανίου- 15ου αιώνα

5.15 Άγιος Ανδρέας ενορίαςΚυριώτισσας Στη συμβολή των οδών Ρ. Φεραίου και Γρ. Ξενοπούλου -15ου αιώνα

37

5.16 Παναγία Γοργοεπήκοος Επί της οδού Πατρ. Ιωακείμ 15ου αιώνα

Βρίσκεται στη συνοικία της Κυριώτισσας. Στη μορφή που σώζεται σήμερα είναι τρίκλιτη, ξυλόστεγη βασιλική, χωρίζεται σε κλίτη με κιονοστοιχία από ξύλινες κολόνες τετράγωνης διατομής. Η κεντρική αψίδα του ναού εξωτερικά είναι τρίπλευρη. Στο ναό αυτό ενσωματώθηκε τμήμα μονόκλιτου υστεροβυζαντινού ναού που σήμερα καταλαμβάνει το χώρο του διακονικού και τμήμα τον νότιου κλίτους. Το τέμπλο του ναού είναι ξύλινο. Παλαιότερο στρώμα ζωγραφικής διαπιστώθηκε στην αψίδα του διακονικού, κάτω από τους ιεράρχες και δίπλα στον αρχάγγελο Ουριήλ.

5.17 ΠαναγίαΠαλαιοφορίτισσα ήΠαντάνασσα Επί της οδού Ανοίξεως

Είναι κτίσμα του 15ου αιώνα που επισκευάστηκε τον 16ο αιώνα. Διατηρεί τοιχογραφίες από το τέλος του 15ου και αρχές του 16ου αιώνα και του 1730. Οι τελευταίες αποτελούν δείγμα της μεταβυζαντινής ζωγραφικής.

5.18 .Υπαπαντή ήΠαναγούδα Επί της οδού Μυτιλέκα.

Ο ναός της Παναγούδας ή Υπαπαντής ήταν κεντρική εκκλησία μοναστηριού. Το σημερινό κτίσμα είναι του 18ου αιώνα, και χτίστηκε πάνω σε τοίχους παλιότερης εκκλησίας που διατηρούν τοιχογραφίες του 15ου αιώνα. Οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού είναι του 1706.

5.19 Άγιοι Θεόδωροι Επί της οδού Καμαριώτισσας -15ου αιώνα

5.20 Παναγία Χαβιαρά Επί της οδού Αγ. Αντωνίου -15ου αιώνα

5.21 Αγία Άννα Επί της οδού Τσούπελη -16ου αιώνα

38

5.22 ΆγιοςΠατάπιος Εκκλησία του 15ου αιώνα που διατηρεί τον αρχικό της διάκοσμο, με σημαντικές τοιχογραφίες του 15ου αιώνα με χαρακτηριστικά τα ανέκφραστα πρόσωπα με κόκκινες κηλίδες στα μάγουλα, και την αποφυγή γραμμικής οριοθέτησης των όγκων.

5.23 ΆγιοςΝικόλαος της Γούρνας Επί της οδού Παστέρ- 16ου αιώνα

5.24 ΆγιοςΝικόλαος του μοναχούΆνθιμου Στη συμβολή των οδών Αγ. Αντωνίου και Κονίτσης -16ου αιώνα

5.25 Άγιος Δημήτριος Επί της οδού Αγ. Δημητρίου- 16ου αιώνα

5.26 ΆγιοςΝικόλαος τηςΜακαριώτισσαςΕπί της οδού Κοντογεωργάκη -16ου αιώνα

Ναός με τοιχογραφίες στο ιερό και στις δύο όψεις του δυτικού τοίχου.

5.27 Οναός της Ευαγγελίστρας Επί της οδού Κοντογεωργάκη- 16ου αιώνα

Διατηρεί από τη βυζαντινή εποχή μόνο το νότιο τμήμα της.

5.28 Μεγάλοι Άγιοι Ανάργυροι

Επί της οδού Ανοίξεως 16ου αιώνα

39

5.29 Άγιος Στέφανος Επί της οδού Κοντογεωργάκη

Ο Άγιος Στέφανος είναι τρίκλιτη βασιλική του 18ου αιώνα, εντυπωσιακή για το μέγεθος της, με ξύλινη στοά και οικοδομική τεχνική που συνηθίζεται στην κοσμική αρχιτεκτονική των αρχοντικών της πόλης. Είναι χτισμένη πάνω σε εκκλησία του 16ου αιώνα, τοίχοι της οποίας ενσωματώθηκαν στο νεώτερο ναό.

5.30 Άγιος Ανδρέας ενορίας Αγίου Γεωργίου Επί της οδού Ακαταμαχήτου -16ου αιώνα

5.31 ΠαναγίαΦανερωμένη Επί της οδού Αγγέλων-16ου αιώνα

5.32 Μεταμόρφωση του Σωτήρος Επί της οδού Εμμ. Ζάχου- 17ου αιώνα

5.33 Άγιος Σπυρίδων Σε πάροδο της οδού Κόδρου -17ου αιώνα

5.34 ΆγιοςΝικόλαοςΨαράς Επί της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου- 17ου αιώνα

5.35 Μικροί Άγιοι Ανάργυροι Επί της οδού Ιεραρχών -18ου αιώνα

5.36 ΠαναγίαΒαλτεσινή 18ου αιώνα

40

5.37 Μητροπολιτικός ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου Επί της οδού Μητροπόλεως (ανοιχτός στο κοινό)-18ου αιώνα

5.38 Χριστός Αντιφωνητής Επί της οδού Τρύφωνος- 18ου αιώνα

5.39 Ναός της Αναστάσεως τουΧριστούΉταν καθολικό Μοναστηριού και διατηρεί εκπληκτικές τοιχογραφίες του 14ου αι. τις οποίες φιλοτέχνησε ο περίφημος Θεσσαλονικεύς ζωγράφος Γεώργιος Καλλιέργης. Ο ναός θεμελιώθηκε περίπου το 1300 και αποπερατώθηκε το 1315 περίπου. Είναι μονόχωρος δομημένος με λίθους και ζώνες πλίνθων. Από εικονογραφικής

απόψεως το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στις τοιχογραφίες του ναού που υπογράφονται από τον Θεσσαλονικιό Γεώργιο Καλλιέργη. Ο Πατριάρχης Νήφων ήρθε στη Βέροια την εποχή που κατέχει το θρόνο ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος και τέλεσε τα εγκαίνια. Άλλη επιγραφή αφιερωμένη στον μοναχό Ιγνάτιο Καλόθετο μας πληροφορεί ότι ο ναός γίνεται στη συνέχεια σταυροπηγιακή μονή, υπαγόμενη απευθείας στην Μονή Μεγίστης Λαύρας.

Το βυζαντινό αυτό μνημείο έγινε αντικείμενο προσοχής και μελέτης των Βυζαντινολόγων.

5.42 Άγιος Αντώνιος

Η εκκλησία του αγίου Αντωνίου είναι τρίκλιτη βασιλική του έτους 1860, τυπικό δείγμα της αστικής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Ο όσιος Αντώνιος- ο νέος και θαυματουργός, ο «εν τη Σκήτη της Βέροιας» τιμάται στις 17 Ιανουαρίου και είναι ο πολιούχος της Βέροιας, καταγόταν από τη Βέροια και γεννήθηκε από γονείς ευσεβείς και

ενάρετους.

41

5.43 « »ΙεράΜονήΤιμίουΠροδρόμου της ΣκήτηςΒέροιαςΙδρύθηκε τον 14 αιώνα και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά μοναστικά κέντρα της περιοχής.

Στη Μονή αυτή ασκήτεψαν μεγάλες μορφές του μοναχισμού, όπως ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω, ο Άγιος Θεωνάς, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Όσιος Αντώνιος (πολιούχος της Βέροιας) και ο Όσιος Θεοφάνης (πολιούχος της Νάουσας).

5.44 ΙεράΜονήΠαναγίας ΔοβράΛίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη της Βέροιας στις ανατολικές πλαγιές του Βερμίου βρίσκεται η Ιερά μονή της Παναγίας Δοβρά. Η μονή είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και αποτελεί μια από τις αρχαιότερες μονές της περιοχής.

Λέγεται ότι ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα αλλά οι πρώτες γραπτές πηγές για τη λειτουργία της βρέθηκαν σε έγγραφο του 17ου αιώνα. Η μονή λειτούργησε αδιαλείπτως μέχρι το 1822 αλλά λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε από τους Τούρκους υπό τον Κεχαγιά Μπέη κατά την περίφημη μάχη της Δοβρά. Αναστηλώθηκε το 1950 και λειτούργησε ως Παιδούπολη με την ονομασία «Καλή Παναγιά» για ορφανά και άπορα Ελληνόπουλα μεχρι το 1986 υπό την εποπτεία του Εθνικού Οργανισμού Πρόνοιας, οπότε σταμάτησε να λειτουργεί.

Το 1995 η μονή επανιδρύθηκε, έγιναν πολλά έργα ανακαινίσεως, προστέθηκαν καινούργια κτίρια διατηρώντας την παλιά αρχιτεκτονική της και λειτουργεί ως ανδρώα μονή. Στο χώρο λειτουργούν παιδικές κατασκηνώσεις, ΙΕΚ Βυζαντινών Τεχνών και Εκκλησιαστικό Μουσείο.

5.45 ΙεράΜονήΠαναγίας ΣουμελάΒρίσκεται ψηλά στις καταπράσινες πλαγιές του Βερμίου σε μία ιδανική τοποθεσία. Κτίστηκε το 1951 από τους πρόσφυγες του Πόντου, ως μια προσπάθεια αναβίωσης της ιστορικής ομώνυμης Μονής, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται στο όρος Μελά, κοντά στην Τραπεζούντα του Πόντου.

Σ’ αυτήν φυλάσσεται η θαυματουργική εικόνα της Παναγίας φιλοτεχνημένη από τον Ευαγγελιστή Λουκά καθώς επίσης και άλλα κειμήλια του μοναστηριού.

Η Μονή αποτελεί σπουδαίο θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο του Ποντιακού και όχι μόνο Ελληνισμού. Όλο το χρόνο, αλλά κυρίως τον Δεκαπενταύγουστο συρρέουν στη θαυματουργή Παναγία Σουμελά πολλοί πιστοί απ' όλη τη Χώρα όπως και από πολλά μέρη της Υφηλίου για να προσκυνήσουν τη χάρη Της.

42

6. :Ιστορικά πρόσωπα

6.1 Ο Ιωάννης Κωττούνιος (1572-1657) ήταν νεοαριστοτελικός φιλόσοφος και ευεργέτης του 17ου αιώνα από τη Βέροια. Γνώριζε πολλές γλώσσες και θεωρούνταν από τους μεγαλύτερους πνευματικούς ανθρώπους εκείνης της εποχής.

Αφού επιδόθηκε με μεγάλη επιτυχία σε ιατρικές σπουδές στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας, συνάμα εκλέχθηκε καθηγητής της φιλοσοφίας και των ελληνικών γραμμάτων. Παράλληλα τον απασχόλησε σοβαρά η προσέλκυση σπουδαστών από τον απανταχού Ελληνισμό εξασφαλίζοντάς τους στέγη και τροφή στο Κωττοννιανό Κολέγιο ή Κωττούνιο Κολέγιο ή Ελληνομουσείο, οικοτροφείο, που ανέθρεψε εκλεκτούς διδασκάλους της Μεγάλης του Γένους Σχολής του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

6.2 . Δημήτρης Εμμ ΡακτιβάνΟ Δημήτρης Εμμ. Ρακτιβάν, ένας από τους μεγαλύτερους ευεργέτες

Ο Δημήτριος Ρακτιβάν από το 1877 μετοίκησε οικογενειακώς στην Αθήνα.

Επισκέφτηκε κατ’ επανάληψη την πατρίδα των γονέων του, τη Βέροια, την οποία ενίσχυσε οικονομικά σε κάθε ευγενή προσπάθεια. Καθιέρωσε πάγια ετήσια επιχορήγηση 60 λιρών (τουρκικών) από το1877 έως το 1893 (έτος θανάτου

του) και με διαθήκη του άφησε στα σχολεία της Βεροίας 100 τουρκικές λίρες το χρόνο. Το επίδομα αυτό πληρωνόταν έως την απελευθέρωση της Βεροίας (16-10-1912). Πέρα απ’ αυτό το επίδομα διέθετε ο Δημ. Ρακτιβάν και άλλα χρήματα για τη μόρφωση των νέων της Βεροίας (υποτροφίες) και την προίκιση απόρων κοριτσιών. Πρόσφερε συνολικά 2960 τουρκικές λίρες (319.680 γρ., περίπου).

6.3 Κωνσταντίνος ΡακτιβάνΓιος του μεγάλου ευεργέτη της Βέροιας Δημητρίου Ρακτιβάν. Ήταν έλληνας νομοθέτης και πολιτικός και τίμησε ιδιαιτέρα την πατρίδα του. Γεννήθηκε στο Manchester to 1865. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα. Είχε διαπρέψει στον δικηγορικό κλάδο και διετέλεσε υπουργός εξωτερικών το 1918-1920. Ο Ρακτιβάν έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη και εκτίμηση για τη Βέροια. Σ’ αυτόν οφείλεται η ίδρυση

43

Πρωτοδικείου στην Βέροια. Προς τιμήν του, η κεντρική πλατεία της Βέροιας είχε πάρει την ονομασία Ρακτιβάν (πλατεία Ρακτιβάν), όμως λόγω ενοποίησης της πλατείας με την έναντί της πλ. Ωρολογίου, ονομάζεται πλέον πλατεία Ωρολογίου. Έξωθεν του δικαστικού μεγάρου της πόλης, που βρίσκεται στην πλατεία αυτή, αλλά και έξω από το δημαρχείο της Βέροιας βρίσκεται η προτομή του μεγάλου πολιτικού.

6.4 Δημήτριος Βικέλλας (15 Φεβρουαρίου 1835 - 7 Ιουλίου 1908)

Έλληνας λόγιος, πεζογράφος και λογογράφος, ο πατέρας του ήταν από σπουδαία εμπορική οικογένεια με καταγωγή από τη Βέροια. Το αρχικό όνομά της ήταν Μπεκέλας. Γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1835.

Ως λογοτέχνης μνημονεύεται για το μυθιστόρημά του "Λουκής Λάρας", (1879), έργο πολύ σημαντικό για την εξέλιξη της νεοελληνικής πεζογραφίας. Είναι επίσης γνωστός για τη συμμετοχή του στην επιτροπή διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 1896. Μάλιστα, ήταν και ο πρώτος πρόεδρος της ΔΟΕ.

Το 1901 επισκέφτηκε τη Βέροια. Η οικία που ονομάζεται ‘Μπικελέικο σπίτι» διατηρεί ακόμη την επιβλητικότητα του.

Ο επιφανής αυτός λόγιος και συγγραφέας αν και έζησε μακριά από Βέροια έτρεφε μεγάλη αγάπη για την πόλη.

6.5 ΑναστάσιοςΚαρατάσσοςΟ επιφανής οπλαρχηγός της Μακεδονίας και στρατάρχης γεννήθηκε το 1764 στην περιοχή Δοβρά, τη μετέπειτα Παιδόπολη «Καλή Παναγιά». Διακρίθηκε μεταξύ των πολεμιστών της Μακεδονίας για την ανυπέρβλητη ανδρεία του. Μετά τη καταστροφή της Δοβρά το 1770, μετοίκισε οικογενειακώς κοντά στη Νάουσα. Ως καπετάνιος των αρματωλών κα κατόπιν ως οπλαρχηγός υπερασπίστηκε επι τριάντα έτη τους χριστιανούς. Πολλά από τα δημοτικά τραγούδια εξυμνούν τα ανδραγαθήματα του. Πνεύμα στρατιωτικό και πολεμική εμπειρία σπανιότατη. Ήταν μεγαλόψυχος, αρχαιοπρεπής και πατριώτης.

Κατά την επανάσταση της Μακεδονίας το 1822, διηύθυνε με σύνεση τον αγώνα

και επέδειξε μεγάλη ικανότητα και ανδρεία. Ο Αν. Καρατάσος ήταν ένας από του

κορυφαίους οπλαρχηγούς στην επανάσταση της Νάουσας, η οποία για την προσφορά της στην Επανάσταση του 1821 τιμήθηκε με βασιλικό διάταγμα το 1955 και έκτοτε είναι η μοναδική πόλη της Ελλάδος που φέρει τον τίτλο "Ηρωική"! Η δράση του κατά των Τούρκων ήταν λαμπρή. Στην Εύβοια και στη Αλόνησο νίκησε τους Τούρκους σε σημαντικές μάχες. Στο Τρίκκερι κατατρόπωσε

44

τον εχθρό, και συνομολόγησε συνθήκη με τον Κιουταχή. Στη Σκιάθο πολέμησε τον Ναύαρχο Χοσρέφ Πασά και ματαίωσε την κατάκτηση του νησιού. Νίκησε τον Ιμπραήμ Πασά στη Σχινόλακα της Μεσσηνίας. Όταν ήταν κυβερνήτης ο Καποδίστριας στην Ελλάδα, ο Καρατάσσος διορίσθηκε αρχηγός της 7ης

χιλαρχίας. Πέθανε στο Ναύπλιο το 1830.

6.6 Δημήτριος ή  ΤσάμηςΚαρατάσοςΟ Καρατάσος, γιος του επίσης αγωνιστή Αναστάσιου Καρατάσου γεννήθηκε το 1798 στο Διχαλεύρι (Στενήμαχος σήμερα), του νομού Ημαθίας. Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, έλαβε μέρος νεότατος, ακολουθώντας τον πατέρα του, πολεμώντας πρώτα στη Νάουσα και μετά την καταστροφή της Νάουσας, στη Στερεά Ελλάδα. Το 1828, ήταν από τους βασικούς πρωταγωνιστές στη Στερεά Ελλάδα, εναντίον των Οθωμανικών δυνάμεων.

Ήταν, όπως κι ο πατέρας του, οπαδός της Ελληνοσερβικής συμμαχίας, με σκοπό την αποτίναξη της οθωμανικής επικυριαρχίας. Μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, ο Τσάμης Καρατάσος συνέχισε τις προσπάθειες για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, συμμετέχοντας αργότερα στη νέα επανάσταση της Χαλκιδικής, το 1854, της οποίας και ήταν ένας από τους βασικούς υποκινητές της, γνωστός με το προσωνύμιο "Γερο-Τσάμης".

6.7 ΔημήτριοςΚατσάμπας ή ΚατσιάμπαςΟ Δημήτριος Κατσάμπας ή Κατσιάμπας, ήταν σημαντικός Έλληνας Μακεδονομάχος οπλαρχηγός από το Ραψομανίκι Ημαθίας. Σε αγώνα πάλης νίκησε το γιο του τοπικού μπέη και προκάλεσε έτσι τη μήνη των Οθωμανών. Μετά απ' αυτό, κατέφυγε στα Πιέρια όρη και επιδόθηκε στην κλέφτικη δράση. Έδρασε για πολλά χρόνια εναντίον των τοπικών Οθωμανών αρχόντων εξοντώνοντας αρκετούς μπέηδες στην περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας. Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, συγκρότησε ένοπλη ομάδα, της οποίας τέθηκε επικεφαλής και δραστηριοποιήθηκε στο βάλτο των Γιαννιτσών, προσπαθώντας να απωθήσει τις Βουλγαρικές ομάδες που τρομοκρατούσαν τους Ελληνικούς πληθυσμούς. Συνεργάστηκε με τους αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού, που είχαν αποσταλεί στην περιοχή, όπως ο Κ. Μπουκουβάλας (Πετρίλος), Μ. Αναγνωστάκος (Ματαπάς), Π. Παπατζανετέας, Ι. Δεμέστιχας (Νικηφόρος), Τέλλος Άγρας και ο Β. Σταυρόπουλος (Κόρακας). Αναλάμβανε να φέρει εις πέρας επικίνδυνες αποστολές κατά Οθωμανικών και Βουλγαρικών στόχων. Συμμετείχε στην Επιχείρηση της Δόλιανης (Κουμαριάς) κατά Ρουμανιζόντων πρακτόρων.

45

6.8 ΘεοχάρηςΚούγκας ή  καπετάν ΓηδιώτηςΟ Θεοχάρης Κούγκας ή καπετάν Γηδιώτης (1870 - 1917) ήταν Μακεδονομάχος οπλαρχηγός από την Αλεξάνδρεια Ημαθίας. Γεννήθηκε στο Γηδά το 1870. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς της Κεντρικής Μακεδονίας με επιβλητικό ανάστημα και σπουδαίες στρατιωτικές ικανότητες. Διακρίνονταν για το θάρρος και την αυτοθυσία του. Κατά τη διάρκεια του αγώνα τραυματίστηκε 7 φορές χωρίς ποτέ να καταβληθεί ή να εγκαταλείψει την προσφορά του στην πατρίδα. Ήταν ζωέμπορος και μετέφερε ζώα από την ελεύθερη Ελλάδα στη Μακεδονία. Η δράση του ξεκίνησε το 1897 όταν του ανατέθηκε στη Λάρισα από τον τότε πρόεδρο της κοινότητας Πετρωτού, Νικόλαο η μεταφορά πολεμοφοδίων στην Ημαθία. Μετέφερε τα πυρομαχικά από το Περιβόλι Φθιώτιδας σε κοφίνια με λεμόνια και τα πήγαινε στο Κλειδί στο σπίτι του Ράκου. Δραστηριοποιήθηκε στη λίμνη των Γιαννιτσών μαζί με τον συντοπίτη του Γεώργιο (Τζόλα) Περήφανο όπου εγκατέστησε τη θρυλική καλύβα Κούγκα (στη ΝΔ πλευρά). Στην καλύβα Κούγκα έδρασε μετέπειτα ο καπετάν Νικηφόρος (Ιωάννης Δεμέστιχας). Μαζί με τον Τζόλα Περήφανο προστάτευαν τους Έλληνες αλιείς από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες. Το σώμα του αποτελούνταν από Ρουμλουκιώτες. Η δράση του μαζί με τον Γεώργιο (Γκόνο) Γιώτα στην περιοχή της λίμνης των Γιαννιτσών του απέδωσε (από κοινού με τον Γ. Γιώτα) το προσωνύμιο "Βουλγαροφάγοι" και έδωσε στην Ελληνική πλευρά το συγκρητικό πλεονέκτημα της άριστης γνώσης όλων των μυστικών περασμάτων της λίμνης. Κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και ενώ ο Ελληνικός στρατός βρίσκονταν στη Βέροια προσέτρεξε προκειμένου να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Τιμήθηκε από τον τότε υπουργό Στρατιωτικών Ελευθέριο Βενιζέλο κατόπιν διαταγής του βασιλιά Κωνσταντίνου με δίπλωμα και μετάλλειο (25 Μαΐου 1914) για τον ηρωισμό και την αυτοθυσία που επέδειξε στη μάχη των Γιαννιτσών κατά των Τούρκων, καθώς και στις μάχες Κιλκίς-Λαχανά.

6.9 Παναγιώτης ΛαζόπουλοςΟ Παναγιώτης Λαζόπουλος γεννήθηκε το 1884 στη Βόσσοβα (Σφηκιά) Ημαθίας. Συμμετείχε από νωρίς στο Μακεδονικό αγώνα, ως οπλίτης. Στη συνέχεια συγκρότησε δική του ένοπλη ομάδα, υπό τις γενικές οδηγίες του Γ. Δικώνυμου Μακρή. Έδρασε με το σώμα του στις περιοχές Φλώρινας και Καστοριάς καθ' όλη τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα, μαχόμενος εναντίον Βουλγαρικών στόχων και υπερασπιζόμενος τους Ελληνικούς πληθυσμούς.

46

6.10 ΑπόστολοςΜατόπουλοςΟ Απόστολος Ματόπουλος γεννήθηκε το 1868 στο Γιδά (Αλεξάνδρεια) Μακεδονίας. Εντάχθηκε αρχικά (1904) στο σώμα του Γεώργιου Γιώτα (Γκόνου), προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη Βουλγαρική τρομοκρατία στα χωριά γύρω από τη λίμνη των Γιαννιτσών. Σύντομα, ο Απόστολος Ματόπουλος αναδείχτηκε σε υπαρχηγό του Γεώργιου Γιώτα και στη συνέχεια αποφασίστηκε η αυτόνομη δράση του με μικρό ένοπλο σώμα. Η επιρροή του στους τοπικούς πληθυσμούς ήταν ιδιαίτερα έντονη και πολλές φορές καλούνταν να πάρει το ρόλο του δικαστή σε προσωπικές διενέξεις των χωρικών. Συνεργάστηκε στο βάλτο των Γιαννιτσών με τους οπλαρχηγούς Στέφανο Παπαγάλο, Κ. Σάρρο (Κάλα) και Ι. Γαρέζο (Λέφα). Την άνοιξη του 1907 ο Απόστολος Ματόπουλος μετέφερε την περιοχή δράσης του σώματός του στα δυτικά περίχωρα της Θεσσαλονίκης. Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1907αναδιοργάνωσε το σώμα του και ανέλαβε να δρα στην ανατολική πτέρυγα του βάλτου των Γιαννιτσών.

6.11 Λιόλιος ΞηρολειβαδίτηςΟ Λιόλιος ήταν Έλληνας αρματολός του 18ου αιώνα. Το όνομά του ήταν Γιώργος (Λιόλιος) Ξηρολειβαδίτης και γεννήθηκε το 1780 στο Ξηρολίβαδο του Βερμίου. Ήταν φοβερός εχθρός του Αλή Πασά, ο οποίος νωρίτερα τον είχε κάνει Στρατιωτικό Διοικητή στις επαρχίες που ήταν στη δικαιοδοσία του, Βεροίας και Βοδενών. Στην πολιορκία του Σουλίου ο Λιόλιος ήταν Φρούραρχος του Σουλίου. Τα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση η οικογένειά του κατέφυγε στην Κέρκυρα και από εκεί στη Ζάκυνθο. Πολέμησε στην Ελληνική επανάσταση του 1821 και το 1829 ήταν πεντακοσίαρχος, αρχηγός σώματος Μαγνήτων με έδρα τις Θερμοπύλες. Παντρεύτηκε την αδελφή του Μάρκου Μπότσαρη, Δέσπω. Γιος του ήταν ο Σπυρίδων Λιόλιος.

6.12 Ο  ( ) Γεώργιος Τζόλας Περήφανος  ήΠερηφανόπουλοςΉταν σημαντικός Έλληνας Μακεδονομάχος οπλαρχηγός από την Αλεξάνδρεια Ημαθίας. Γεννήθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα στο Γηδά (Αλεξάνδρεια) Ημαθίας. Στις αρχές του 20ού αιώνα σχημάτισε ένοπλο σώμα από Μακεδόνες και έδρασε στο βάλτο των Γιαννιτσών, προκειμένου να προστατέψει τους Έλληνες ψαράδες και να ανακόψει την τρομοκρατική δράση των Βούλγαρων κομιτατζήδων που δρούσαν εκεί. Ηταν ο πρώτος Έλληνας οπλαρχηγός που αντιμετώπισε τους Βούλγαρους στη λίμνη των Γιαννιτσών. Η συμβολή του στην περιοχή, στον αγώνα κατά των Βουλγαρικών ένοπλων σωμάτων υπήρξε σημαντική καθ' όλη τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.

47

6.13 Ο  ΑναγνώστηςΠετσάβας ή ΠιτσιάβαςΟ Αναγνώστης Πετσάβας ή Πιτσιάβας ήταν οπλαρχηγός της Ελληνικής ακολούθησε τα σώματα των Ολυμπίων στονΑσπροπόταμο. Εκεί, με το σώμα του, συνεργάστηκε με τους Στουρναραίους. Νυμφεύτηκε μάλιστα την κόρη του Αθανάσιου Στουρνάρα. Στη συνέχεια, επικεφαλής 300 στρατιωτών πολέμησε υπό τον Αναστάσιο Καρατάσο στην Εύβοια και τη Σκιάθο. Τέθηκε υπό τις γενικές οδηγίες του Ν. Κριεζώτη και συνέχισε τον αγώνα στην Αταλάντη και το Τρίκερι. Το 1828κατέφυγε με την οικογένειά του στη Σκόπελο. Μετά τη σύσταση του τακτικού στρατού, κατατάχτηκε στην Ε΄ τάξη αξιωματικών αλλά αδικήθηκε ως προς το βαθμό κατά τον Ν. Κριεζώτη. Έκτοτε υπηρέτησε στο ίδιο σώμα με το θείο του Μιχαήλ Πετσάβα και τον αδελφό του. Το Μάιο του 1832 ο θείος του Μιχαήλ και ο αδελφός του σκοτώθηκαν σε ταραχές στην Αράχωβα και ο ίδιος ανέλαβε την αρχηγία του σώματος, λαμβάνοντας το βαθμό του πεντακοσίαρχου. Υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις με τον τακτικό στρατό και το 1832μετατέθηκε με το σώμα του στο Ναύπλιο. Μετά την αποστράτευσή του το 1848, εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα απ' όπου το 1865 έστειλε επιστολή προς την Επιτροπή Αγώνα, ζητώντας χωρίς επιτυχία, αποζημίωση, καθώς είχε διαθέσει όλη του την περιουσία στον αγώνα. ΝΑ ΚΟΨΟΥΜΕ ΜΕΡΙΚΑ;;;;;;;;;;;;;;;; Επανάστασης του 1821 από την Βόσσοβα (Σφηκιά) Ημαθίας. Κατάγονταν από τη μεγάλη οικογένεια των κλεφταρματολών Πετσαβαίων των Πιερίων. Υπήρξε κλέφτης στον Όλυμπο (Πλαταμώνα) και αρχικά πολέμησε στη Νάουσα, συνεργαζόμενος με το θείο του Μιχαήλ Πετσάβα και μετά την καταστροφή της Νάουσας το1822, συνέχισε τον αγώνα στον Όλυμπο υπό τον Διαμαντή Νικολάου. Μετά την αποτυχία των επιχειρήσεων στην Κεντρική Μακεδονία,

6.14 Ο  Γεώργιος ΣκαρλάτοςΟ Γεώργιος Σκαρλάτος ήταν Μακεδόνας λόγιος. Γεννήθηκε στη Ρεσίνα (Βρυσάκι) του Ρουμλουκίου (Καμπανία) Ημαθίας. Μετέφρασε από τα ιταλικά «περί τροφών», «περί ζώων ψυχής», «περί σελήνης οικουμένης» και από τα λατινικά τη «λογική» του Γενουήνσιου.

sΠρόδρομος Σκοτίδα  ή Ποζιαρίτης ή Ποζιαρίδης ήταν Σημαντικός Έλληνας Μακεδονομάχος οπλαρχηγός από το Ραψομανίκι Ημαθίας. Ήταν ο μεγάλος, από τον πρώτο γάμο, ετεροθαλής αδερφός του Δημήτριου Κατσιάμπα. Η μητέρα τους Κυραάννα ήταν εγγονή του οπλαρχηγού Πολυζωγόπουλου από την Νάουσα τηςΕπανάστασης του 1821. Δυο αδέρφια που η καταγωγή τους είναι από το Ρουμλούκι και συγκεκριμένα από τους Ποζαρίτες (Κεφαλοχώρι) Ημαθίας αντιστάθηκαν με σθενος στον κατακτητή, και έδωσαν δείγματα πατριωτισμού στην περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα κοντά στους Β. Σταυρόπουλο (Κόρακα), τον Μ. Αναγνωστάκο (Ματαπά), τον Κ.

48

Μπουκουβάλα, τον Π. Παπατζανετέα, το Λ. Κορομηλά, τον Τ. Άγρα και τον φίλο τους βέβαια, τον καπετάν Σημανίκα που τους είχαν κοντά τους στο βάλτο των Γιαννιτσών. Ο Πρόδρομος Σκοτίδας έδρασε ως κλέφτης στο Βέρμιο από το 1887 και μαζί με τον αδερφό του Δημήτριο Κατσάμπα αναλαμβάνανε ριψοκίνδυνεs αποστολέs και μετά απο πολλές αιματηρές μάχες κατάφεραν υπό τις διαταγές του καπετάν Ματαπά και του καπετάν Κόρακα να εγκαταστήσουν την πρώτη Ελληνική καλύβα μέσα στην λίμνη των Γιαννιτσών και να εκδιώξουν τους Βούλγαρους που τόσα χρόνια ταλαιπωρούσαν την περιοχή.

6.16 Αθανάσιος Συρόπουλος ή Σύρος ήταν οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 από τη Μπόστιανη (Ριζώματα) Ημαθίας όπου γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. Ήταν γιος του αρματολού Σπυρίδωνα Συρόπουλου και αδελφός του οπλαρχηγού Γεώργιου Συρόπολου και κατάγονταν από παλιά Βυζαντινή οικογένεια της Ημαθίας. Στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν αρματολός των Χασίων με έδρα την Σκούλιαρη ενώ το 1812 μετά το Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1806–1812), ένωσε τις δυνάμεις με άλλους κλεφταρματωλούς της περιοχής, στον Όλυμπο, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον Αλή πασά. Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Το 1821 ξεσήκωσε την περιοχή των Πιερίων σε επανάσταση, κατόπιν συνεννόησης με τον Δημήτριο Υψηλάντη. Συμμετείχε στις επιχειρήσεις της Νάουσας και μετά την καταστροφή της πόλης, δημεύτηκε η περιουσία του και αιχμαλωτίστηκε η οικογένειά του. Στη συνέχεια πολέμησε καθ' όλη τη διάρκεια της επανάστασης σε διάφορες επιχειρήσεις στην Εύβοια, τη Στερεά Ελλάδα και αλλού. Το 1823 ανακηρύχτηκε χιλίαρχος. Το 1827 επέστρεψε στη Μακεδονία και μαζί με τον αδελφό του Γεώργιο και τους οπλαρχηγούς Διαμαντή Νικολάου, τον αδελφό του, Κώστα, τον Τόλιο Λάζο και Θεόδωρο Ζιάκα, ζήτησαν από την Ελληνική κυβέρνηση υλική υποστήριξη και έμψυχο δυναμικό, προκειμένου να εξεγερθούν εκ νέου κατά των Οθωμανών, στην περιοχή. Ζήτησαν μάλιστα από τον Δημήτριο Υψηλάντη, να μεταβεί στον Όλυμπο, χωρίς όμως κάποια θετική ανταπόκριση. Πέθανε το 1856 στην Αταλάντη.

6.17 -Τσέρνο ΠέτρηςΟ Τσέρνο-Πέτρης (μαύρος Πέτρης) ήταν οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 από την Καμπανία Ημαθίας όπου γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. Το 1822 μαζί με τον συντοπίτη του, οπλαρχηγό Αργύριο Καραμπατάκη, περιόδευσαν στα χωριά του κάμπου της Ημαθίας, προκειμένου να στρατολογήσουν άνδρες για την επανάσταση της Νάουσας. Κατά το ξέσπασμα της επανάστασης στη Νάουσα, το Μάρτιο του 1822, επικεφαλής 80 ανδρών, ανέλαβε να φυλάξει το πέρασμα από την πλευρά του Λουδία, προκειμένου να ανακόψει τυχόν Οθωμανική εισβολή.

49

6.18 .Αντώνιος Τσουπέλης Σπούδασε γιατρός αλλά δεν εξάσκησε το επαγγέλμα του. Άφησε τη περιουσία του στο νοσοκομείο της πόλης.

6.19 ΜαριγώΜπουτόνογλουΕυσεβής και ενάρετη, προσέφερε όλη της την περιουσία στο νοσοκομείο.

6.20 . Ευδοξία Ι ΜαλακούσηΑναδείχθηκε μεγάλη ευεργέτης. Όταν στις 4 Φεβρουαρίου του 1898 αποτεφρώθηκε ο ιερός ναός του Αγίου Αντωνίου, μεταβίβασε στον ιερό ναό όλη της την περιουσία.

2.21 .ΙωάννηςΜαλακούσηςΕνάρετος και ταπεινός. Όταν πέθανε άφησε 200 χρυσές λίρες στα σχολεία, 200 λίρες στον Άγιο Αντώνιο και 200 στην αδελφότητα «Μέλισσα».

6.22 .Μελέτιος ιερομόναχος Γεννήθηκε στη Βέροια το 1818 από φτωχική οικογένεια. Από μικρή ηλικία είχε κλίση στο μοναχικό βίο. Κλείστηκε στη μονή του Τιμίου Προδρόμου και αργότερα μετέβη στο Άγιο Όρος, στα Ιεροσόλυμα και στην Κωνστινούπολη. Στο Άγιο Όρος συναστράφηκε με ρώσους μοναχούς και έμαθε τη ρωσσική γλώσσα.

Πρόσφερε το πρώτο για την εποχή εκείνη από κτηριακή άποψη, εκπαιδευτήριο θηλέων, «Μελέτειον Παρθεναγωγείο, και 2.000 χρυσές λίρες στην πόλη.

6.23 ΑργύριοςΚαραμπατάκηςΟ Αργύριος Καραμπατάκης γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στον Κοπανό Ημαθίας. Το 1822 μαζί με τον συντοπίτη του, οπλαρχηγό Τσέρνο Πέτρη, περιόδευσαν στα χωριά του κάμπου της Ημαθίας, προκειμένου να στρατολογήσουν άνδρες για την επανάσταση της Νάουσας. Κατά το ξέσπασμα της επανάστασης στη Νάουσα, το Μάρτιο του 1822, επικεφαλής σώματος, συνεργάστηκε με τα σώματα των Τσέρνο Πέτρη και Καραμήτσου.

6.24 Θωμάς ΓαρβιηλίδηςΟ Θωμάς Γαβριηλίδης γεννήθηκε το 1938 στη Μεθώνη Πιερίας. Την ίδια χρονιά η οικογένειά του μετοίκησε στη Νάουσα όπου και τελείωσε το Λάππειο Γυμνάσιο, κατόπιν φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. Σαν συγγραφέας

50

ασχολήθηκε με θέματα λογοτεχνικά, λαογραφικά και ιστορικά κυρίως σε συνεργασία με εφημερίδες και περιοδικά τοπικού ενδιαφέροντος. Τιμήθηκε για το συγγραφικό του έργο και την προσφορά του στα πολιτιστικά δρώμενα της ευρύτερης περιοχής της Ημαθίας με αναμνηστικές πλακέτες, μετάλλια και περγαμηνές από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ημαθίας, το Δήμο Βέροιας, το Σύνδεσμο φιλολόγων Ν. Ημαθίας, τη Θρακική Εστία Βέροιας της οποίας ήταν μέλος, τη Δ/ νση Β΄βαθμιας Εκπ /σης Ν. Ημαθίας  και από άλλους φορείς. Ήταν για αρκετά χρόνια Πρόεδρος της ΕΛΜΕ Ημαθίας και του Συνδέσμου Φιλολόγων Ημαθίας, Αντιπρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Νάουσας, της Εφορείας της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Βέροιας και του Ιστορικού – Λαογραφικού Μουσείου Νάουσας. Το Δημοτικό Συμβούλιο της Βέροιας με ομόφωνη απόφασή του απένειμε το 2003 το μετάλλιο της πόλης των Βεροιέων και η Ι. Μητρόπολη Βεροίας και Ναούσης το 2004 το χρυσό σταυρό Α΄ τάξεως του Αποστόλου Πάυλου.

6.25 .ΤαΜαρτύρια τωνΒεροιέωνΟι Βεροιώτες κατά την περιόδο του αγώνα της απελευθέρωσης υπέδειξαν ηρωισμό και γενναιότητα. Υπέστησαν βασανιστήρια από τον Λουμπού Πασά. Το κύριο όνομα του ήταν Μεμέτ Εμιν, Άραβας από τη Δαμασκό.

Έξι γυναίκες καταδικάστηκαν στο θάνατο με πείνα. Τις εκλεισαν στο υπόγειο και για 15 μέρες έτρωγαν κάρβουνα. Και παρόλα αυτά διέταξε να τις μαστιγώσουν μέχρι να σχιστούν οι σάρκες τους και τις έρριξε πάλι στη φυλακή.

Τη σύζυγο του Καρατάσσου μαζί με τις δυο κόρες και τους τρεις γιούς του, τους έκλεισαν μέσα σε ένα σάκο γεμάτο γάτες και ποντίκια και υπέστησαν οδυνηρό θάνατον γιατί κατασχίσθηκαν και καταφαγώθηκαν από τα νηστικά και εξαγριωμένα ζώα.

Τη σύζυγο άλλου συζύγου καπετάνιου την έβαλαν σε σάκκο γεμάτο φίδια για να υποστεί φρικτό θάνατο από το δηλητήριο των ερπετών. Άλλες γυναίκες οπλαρχηγών τις έκλεισαν σε τοίχο της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης μέχρι το λαιμό και τις άφησαν να φαίνεται μόνο το κεφάλι για εμπαιγμό από τον όχλο Τούρκων και Εβραίων οι οποιόι τους έριχναν πέτρες εξεβρίζοντας τες. συνελήφθησαν 82 Βεροιείς και οδηγήθηκαν στο «Πουργιά-Κιόσκι» όπου ανακρίθηκαν και απολογήθηκαν. Αυτό έγινε κατά μήκος της Εληάς και της Εκκλησίας Αγίων Αναγύρων. Εκεί σφαχθηκαν όλοι.

51

7. ΜνημείαΗμαθίας

7.1 - Νυμφαίο Σχολή Αριστοτέλους ( , )Λευκάδια Ισβόρια Πρόκειται για ένα παραδεισένιο τοπίο, με ιδανικό προσανατολισμό, οργιώδη βλάστηση και πηγές που σχηματίζουν ποταμάκια. Η επιφανειακή έρευνα στην περιοχή, έχει αποδείξει ότι ο χώρος της Σχολής καταλάμβανε μία πολύ μεγάλη έκταση, από

την οποία σήμερα ένα μικρό μόνο τμήμα έχει ερευνηθεί και αξιοποιηθεί. Το πρώτο κατά σειρά σπήλαιο που συναντά σήμερα ο επισκέπτης έχει λαξευμένες βαθμίδες για την πρόσβαση σε αυτό και τοξωτή διαμόρφωση στο άνω μέρος της εισόδου του. Στο δεύτερο σπήλαιο δεν παρατηρείται καμία ανθρώπινη επέμβαση, ενώ το τρίτο είναι το μεγαλύτερο και το σημαντικότερο. Έχει δύο εισόδους και στο εσωτερικό του ανοίγονται δύο κόγχες, ενώ υπάρχουν πολλές διακλαδώσεις, τοξωτά ανοίγματα και στο κέντρο του σπηλαίου ένα οπαίο, δηλ. μία οπή για φωτισμό και εξαερισμό του χώρου.

7.2 Αρχαιολογικός χώρος ΑγίουΠαταπίουΒεροίας Ο αρχαιολογικός χώρος του Αγίου Παταπίου αποτελούσε το κέντρο της αρχαίας αλλά και της παλαιοχριστιανικής Βέροιας, καθώς βρισκόταν στην ανατολική πλευρά κεντρικής οδικής αρτηρίας που οδηγούσε από τη βόρεια πύλη του οχυρωματικού περιβόλου στο εσωτερικό της αρχαίας πόλης. Στα ερείπια κτιρίων της ρωμαϊκής περιόδου ανασκάφηκε

το πιο εκτεταμένο σύνολο που παρέχει μια πολύ σημαντική εικόνα για την οργάνωση της πόλης κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο. Εκεί αποκαλύφθηκαν τμήματα ενός κτιριακού συγκροτήματος με εκτεταμένα ψηφιδωτά δάπεδα, ενός παλαιοχριστιανικού βαπτιστηρίου που οργανώθηκε στους χώρους προγενέστερου ρωμαϊκού οικοδομήματος, μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής μαζί με τα προσκτίσματά της, καθώς και τμήματος πιθανόν από το επισκοπείο της πόλης.

52

ΣΗΜΑΣΙΑ Το νεκροταφείο των τύμβων, που εκτείνεται σε μια μεγάλη έκταση μεταξύ των χωριών Παλατίτσια και Βεργίνα και εντυπωσιάζει τους επισκέπτες της περιοχής με τους πολυάριθμους λοφίσκους-τύμβους του, περιέχει ταφές που χρονολογούνται στην Πρώιμη εποχή του Σιδήρου (1000 - 700 π.Χ.) και ταφές των υστεροκλασικών και ελληνιστικών

χρόνων (4ος - 2ος αι. π.Χ.). Η μεγάλη ποσότητα και η σπουδαιότητα των ευρημάτων του προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για τον οικισμό που είχε ανθίσει στην περιοχή και για τους κατοίκους του, οι οποίοι διέθεταν υψηλό βιοτικό επίπεδο, ενώ ορισμένες ταφές πιθανόν να ανήκαν σε πρόσωπα με σπουδαία πολιτικά και ιερατικά αξιώματα.

Τρία χλμ. νοτιοδυτικά της σύγχρονης κοινότητας Σφηκιάς ερευνήθηκαν ανασκαφικά και διασώζονται τα ερείπια δύο παλαιοχριστιανικών ναών. Ο πρώτος είναι μια μικρή μονόκλιτη βασιλική του 4ου αι., με ορθογώνια εσωτερικά και εξωτερικά κόγχη και ορθογωνικό κτιστό σύνθρονο. Από το δεύτερο ναό, που χρονολογείται με βάση τα ψηφιδωτά

δάπεδα που διασώθηκαν στο 5ο αι., αποκαλύφθηκαν το βόρειο και το νότιο κλίτος και τμήματα του νάρθηκα και του εξωνάρθηκα. Ολόκληρο το κεντρικό κλίτος του ναού καταλαμβάνει ο σημερινός κατάγραφος μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος διαδέχθηκε προηγούμενο μεσοβυζαντινό (12ος-13ος). Ερευνήθηκαν μεταξύ των άλλων και ένας καμαροσκεπής παλαιοχριστιανικός τάφος σε επαφή με το δυτικό τοίχο του εξωνάρθηκα και ένας ακόμη επίσης καμαροσκεπής στο νότιο κλίτος με κτιστή κλίμακα καθόδου που οδηγεί στο εσωτερικό του.

7.5 ( )Μίεζα Λευκάδια Ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Μίεζας απλώνεται στον κάμπο και τις πλαγιές των λόφων κάτω από τη Νάουσα, κυρίως μεταξύ Χαρίεσσας, Κοπανού και Λευκαδίων και περιλαμβάνει τα

53

αρχιτεκτονικά λείψανα της αρχαίας πόλης και της νεκρόπολής της. Τα πιο γνωστά στο ευρύ κοινό και τα καλύτερα διατηρημένα μνημεία της που αποτελούν προοροσμό εξαιρετικού ιστορικού ενδιαφέροντος είναι οι λαμπροί μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων: 1) ο Μακεδονικός τάφος των Ανθεμίων, 2) ο Μακεδονικός τάφος Λύσωνος και Καλλικλέους, 3) ο Μακεδονικός τάφος της Κρίσεως, 4) ο Μακεδονικός τάφος του Kinch

7.6 ΘέατροΚοπανού Το θέατρο αποκαλύφθηκε τυχαία σε μία φυσική πλαγιά και πιθανότατα ανήκει στη μακεδονική πόλη Μίεζα. Το κοίλο έχει 15 σειρές εδωλίων λαξευμένων στο βράχο, ενώ το σκηνικό οικοδόμημα αποτελείται από το κτιστό προσκήνιο, που φέρει δωρικούς

ημικίονες στην πρόσοψη, και από τη σκηνή, η οποία δυστυχώς διασώζεται σε άσχημη κατάσταση. Η χωρητικότητά του υπολογίζεται σε 1.500 θεατές.

Η σύγχρονη Ημαθία, παρουσιάζει έντονη γεωργική και βιομηχανική ανάπτυξη, με τον αρδευόμενο κάμπο από τον ποταμό Αλιάκμονα και τις φυτείες οπωροφόρων δένδρων.

8. ΦΥΣΙΚΗΟΜΟΡΦΙΑΙδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ορεινά τοπία του Νομού, όπου συναντώνται μοναδικά οικοσυστήματα. Σημαντικοί τόποι παραθερισμού και προσκυνήματος είναι η Παναγία Σουμελά στην Καστανιά, η Γραμμένη; στο Βέρμιο, ο Άγιος Νικόλαος στη Νάουσα, το Σέλι και τα 3-5 Πηγάδια με τα χιονοδρομικά τους κέντρα και τις πίστες για σκιέρ όλων των επιπέδων και αξιώσεων και το Ξερολίβαδο με το υπέροχο πευκόδασος!

Το Βέρμιο και τα ορεινά Πιέρια δίνουν τη δυνατότητα στους φυσιολάτρες να ακολουθήσουν ορεινές διαδρομές εξαιρετικής ομορφιάς, να διανυκτερεύσουν σε θαυμάσια αγροτουριστικά καταλύματα, να κάνουν ιππασία, να επισκεφτούν τις γραφικές οινοποιητικές μονάδες των Δρόμων του Κρασιού, να απολαύσουν ποιότητα ζωής άλλης εποχής και νοοτροπίας!

54

ΒιβλιογραφίαΒέροια βυζαντινή πόλη Α΄τόμος, μνημειακή ζωγραφική, έκδοση της Δημοτικής επιχείρησης πολιτισμού Βέροιας, 1997.

Δήμος Βέροιας, Municipality of Veria, εκδόσεις Ζαρζώνη, Βέροια 1997

Ιστοσελίδες

http://www.veria.gr/citi-guide/poli-tis-beroias/aksiotheata

http://www.trivago.gr/%CE%B2%CE%AD%CF%81%CE%BF%CE%B9%CE%B1-31409/%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BF%CE%B8%CE%B5%CE%B1%CF%84%CE%B1

http://www.veriaguide.gr/?cat=3

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%AD%CF%81%CE%BF%CE%B9%CE%B1

http://www.e-city.gr/imathia/home/view/view.php

http://ourveroia.blogspot.gr/2012/03/blog-post_08.html

55