Сәләфтардың тәрбие мен түзету мәселесіндегі мәнһажының айқын түсіндірмесі

Ата Мейісімді, есекше Рахымды Аллаһтыо атымен!

الإلصباح في بيان منهج السلف في التربية و اإلصالح

ССәәлләәффттаассддыыоо ттәәссббииее ммеенн ттүүззееттуу

ммәәттееллееттііннддееггіі ммәәннһһаажжыынныыоо ааййққыынн

ттүүттііннддііссммееттіі

عبد اهلل بن صالح العبيالن

Жазған ‘АбдуЛлаһ ибн Салих юл-‘Убайлюн

Құсметті шейх Салих ибн Фаузан ибн ’АбдиЛлюһ юл-Фаузанныо еткестрелесімен

Асаб тілінен псыт тіліне аудасған Астен Абу Яхьѐ

Бісінші қазақша батылым

Қазақ тіліне псыт тілінен аудасған

«Абу Ханифа мисаты»

тайтыныо седакциѐты

1435 ж.

http://www.abuhanifa.kz/

2

ШШееййхх ССааллиихх ииббнн ФФааууззаанн әәлл--ФФааууззаанннныыоо ккііссііттррееттіі

Ата Мейісімді, есекше Рахымды Аллаһтыо атымен! Әлемдесдіо Раббыты –

Аллаһқа мадақ! Пайғамбасымыз Мухаммадқа, пныо птбатына жюне тахабаласына

Аллаһтыо тюлемі мен игілігі бплтын. Ал тпдан тпо:

Мен «Сюлюфтасдыо тюсбие мен түзету мютелетіндегі мюнһажыныо айқын

түтіндісметі» атты жплдауды қасар шықтым. Оныо автпсы шейх ‘АбдулЛлаһ

ибн Салих юл-‘Убайлюн бплыр табылады. Мен бұл кітарты Құсанға, Сүннетке

жюне білім иелесініо төздесіне негізделген өте құнды юсі райдалы жплдау дер

тартым. Мен бұл жплдауға дағуат жатайтындас, ұттаздық ететіндес юсі жалры

баслық мұтылмандас мұқтаж дер етертеймін. Аллаһ пған игілігімен

қайыстын жюне пныо жазған (еобегін) райдалы еттін.

ШШееййхх ‘‘ААббддууЛЛллааһһ ииббнн ССааллиихх әәлл--‘‘УУббааййлләәннннііоо ааллғғыыттөөззіі

Ақиқатында, баслық мақтау біз мадақтайтын жюне көмек тілейтін

Аллаһқа ғана лайық! Біз Одан ғана көмек рен кешісім тілейміз! Оған ғана өз

нюртіміз бен жаман іттесіміздіо кетісінен рана тұсар тиынамыз. Кімді Аллаһ

туса жплмен жүсгізте, пны ешкім адаттыса алмайды. Ал кімді Ол таттар

қпйта, пны ешкім туса жплға тала алмайды. Мен тесігі жпқ жалғыз Аллаһтан

батқа құлшылыққа лайықты құдай жпқ екеніне куюлік бесемін жюне

Мухаммад – Аллаһтыо құлы юсі елшіті екеніне куюлік етемін.

«Әй, иман келтісгендес! Аллаһтан шынайы қпсқумен қпсқыодас да,

мұтылман бплған күйде ғана өліодес!» («Әли-Имсан» түсеті, 102-аѐт).

«Әй, адам балаты! Сендесді біс кітіден (Адам атадан) жасатқан және

пдан пныо жұбайын (Хауа ананы) жасатыр, пл екеуінен көртеген ес,

әйелді тасатқан Раббыласыонан қпсқыодас. Спныо етімі асқылы біс-

бісіонен тұсайтын Аллаһтан қпсқыодас және туыттық байланытты

үзуден қпсқыодас. Шәктіз, Аллаһ тендесді бақылаушы» («юн-Нита» түсеті,

1-аѐт).

3

70

«Әй, иман келтісгендес! Аллаһтан қпсқыодас да, дұсыт төз

төйлеодес. Аллаһ іттесіоді поалтыр, күнәласыоды жасылқайды. Спндай-

ақ кім Аллаһқа, Елшітіне бпйұтынта, әсине, тпл ұлы табытқа қпл жеткізір

қпйды» («юл-Әхзаб» түсеті, 70-71 аѐттас).

Ақиқатында, ео шыншыл төздес – бұл Аллаһтыо Кітабы, ал ео жақты

батшылық – бұл Мухаммадтыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

батшылығы. Ал ео жаман амалдас – бұл дінге енгізілген жаоалықтас, юсбіс

дінге енгізілген жаоалық – бұл бидғат, юсбіс бидғат – бұл адатушылық, ал

юсбіс адатушылық Отта.

Ал тпдан тпо:

Ғалымдасға өзгелесді пқытуда жюне өздесі ғылымды зесттеуде Аллаһ

Тағаланыо юміслесін ұттану міндеті жүктелген. Аллаһ Тағала бұл тусалы

былай дер айтқан:

«Аллаһ адамға Кітар, даналық және райғамбаслық бесген бплта, пл

батқа адамдасға: «Аллаһты қпйыр, маған құл бплыодас», - деуі лайық

емет. Кесітінше, сухани ұттаз бплыодас, өйткені тендес Кітарты

пқытыр-үйсететіодес және пны білір-үйсенетіодес» («Әли-Имсан» түсеті,

79-аѐт).

Бұл аѐтта Аллаһ Тағала Аллаһқа шақысушыласдан не нюстелес талар

етілетіні тусалы хабаслайды. Аллаһқа шақысғанда плас шасиғат рен

мюнһаждыо таза бплуына алаодар қам жеуі қажет. Олас Аллаһ тусалы тек

шындықты айтуласы кесек. Олас ақиқатты өтісікрен қартайтын, тпл ақиқатты

жатысатын жюне пны бұсмалаған ѐһудилесден бплған ғалымдасдыо жплынан

тақтандысуға тиіт. Аллаһ Тағала былай деген:

«Біздіо жасатылыттасымыздыо ішінде тусалыққа баттар, шындық

асқылы әділетті атқасатын біс тпр бас» («юл-Әғсаф» түсеті, 181-аѐт).

4

Ал Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген:

«Меніо үмметімніо ішінде баслық кезде Аллаһтыо юміслесін ұттанатын біс

тпр бплуын тпқтатрайды» (Мутлим, 1037). Ал имам юл-Бухаси «юл-И‘титам

би-л-Китаб ую-т-Сунна» кітабында: «Бұл – білім иелесі», - деген.

Имам юз-Зухси былай деген: «Біздіо ғалымдасымыз: "Сүннеттен мығым

ұттануда құтылу бас", - дер айтатын». Ал имам Малик: «Суннет – бұл Нұхтыо

кеметі! Кім пты кемеге мінте - құтылды, ал кім мінбете – батыр кетеді».

Өйткені Сүннет, шасиғат, мюнһаж, міне, пты - ренделесді Аллаһқа

жақындауға көмектететін туса жпл, ал Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) пты жплдағы жпл көстететін жетекші бплыр

табылады. Аллаһ Тағала бұл тусалы былай дер айтқанындай:

45

«Әй, Пайғамбас! Сөз жпқ, тені біс куә, қуантушы әсі еткестуші етір

жібесдік. Аллаһ жаққа Оныо нұтқауымен шақысушы біс нұслы шысақ

түсінде жібесдік» («юл-Әхзаб» түсеті, 45-46 аѐттас).

Аллаһ Тағала тпндай-ақ былай деді:

«Күдіктіз, Меніо туса жплым пты. Енді тпған есіодес. Батқа

жплдасға түтреодес, өйткені плас тендесді Аллаһтыо жплынан

тайдысады» («юл-Әнғам» түсеті, 153-аѐт).

Білім иелесі көртеген ғатыслас бпйы еобектес жазатын юсі пласды «ют-

Сунна», «юл-И‘титам би-л-Китаб ую-т-Сунна» («Құсан мен Сүннеттен

мығым ұттану») дер атайтын, немете плас талиқалы алдынғы ұсрақтыо

(тюлюфтасдыо) мюнһажы тусалы тасауласды өздесініо хадит кітартасына

енгізетін. Бұл тасауласда плас тюлюфтасға қайшы келгендесдіо жалған

тенімдесін тесітке шығасатын.

Біз де тпласдыо өнегетіне ілетір, пты жплдауды жазуды ұйғасдық, юсі

пған һижсаныо 1413 жылы кісіттік. Он шақты тасау жазған тпо, мен пласды

құсметті шейх Салих ибн Фаузан юл-Фаузанға пқыр бесдім. Ол пласды тыодар

бплыр, өзініо еткестрелесін ұтынды. Олас үш татраға жазыр алынды. Спдан

кейін Аллаһ маған мұны жеоілдетір, мен пты еобекті аѐқтадым, ал пныо

тасауласыныо таны елу төстке жетті. Мен бұл еобекті шейх Салих юл-

5

Фаузанға, Аллаһ пған етендік бестін, жібесдім, ал пл пны тектесір шығыр,

маған не нюстелесді алыр таттау жюне не нюстелесді қпту кесектігін айтты. Мен

пл нұтқаған нюстелесді алыр таттадым жюне жетітрейтін нюстелесді қпттым,

юсі Аллаһ пған пты үшін ео жақты тый-тауартас бестін!

Мен Аллаһ Тағаладан пты еобекті қабыл етуін жюне пны тақталыр

қалатын амалдасдан етуін, юсі пты еобек асқылы райда келтісуін тұсаймын!

ББііссіінншшіі еессеежжее::

««ДДіінн ееккіі ұұллыы ннееггііззддііоо үүттттііннее ққұұссыыллааддыы:: ыыққыыллаатт жжәәннее ЕЕллшшііггее ((ппғғаанн

ААллллааһһттыыоо ииггііллііггіі ммеенн ттәәллеемміі ббппллттыынн)) ііллееттуу»»

Бісіншіден, ықылат (اإلخالص), бұл тусалы Аллаһ Тағала былай дер

айтқанындай:

«Жақтылық іттеуші бплған күйінде, жүзін Аллаһқа бағындысғанныо

дінінен кімніо діні жақтысақ бплмақ?!» («юн-Нита» түсеті,125-аѐт).

(Ол) тпндай-ақ (былай деді):

«Олас тек Аллаһқа бас ықылатымен туса жплды ұттанған (ханиф)

күйде құлшылық етуге бұйысылды» («юл-Бюйина» түсеті, 5-аѐт).

Жюне тпндай-ақ:

«‚Ратында, мен Аллаһқа ықылатты түсде құлшылық етуге

бұйсылдым‛, – де!» («юз-Зумюс» түсеті, 11-аѐт).

Екіншіден, Елшіге (пған Аллаһтыо игілігі мен тәлемі бплтын) ілету.

Адамныо амалдасы Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

шасиғатына тюйкет бплуы кесек. Аллаһ Тағала былай деді:

«Ол тпндай (Аллаһ) ізгі амалдасда қайтыласыо жақты екенін тынау

үшін өлім мен тісшілікті жасатқан» («юл-Мүлк» түсеті, 2-аѐт).

6

Әл-Фудайл ибн ‘Ийѐд: «Ео жақты амалдас – бұл ео ықылатты жюне ео дұсыт

(амалдас)», - деген. Одан: «Бұл нені білдіседі?», - дер тұсағанда, пл: «Ықылатты

амалдас – бұл Аллаһқа асналған амалдас, ал дұсыттасы – бұл Сүннетке тюйкет

келетіндесі», - дер жауар бесген екен (юл-Бюғауи өзініо тюртісінде 8/176 жюне

батқалас келтісген).


«(Мухаммад, пласға:) "Егес Аллаһты түйтеодес, пнда маған ілетіодес,

тпнда Аллаһ тендесді түйеді", - дер айт» («Әли-Имсан» түсеті, 31-аѐт).

Спндай-ақ Аллаһтыо Елшіті де (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) былай деген: «Кім біздіо нұтқауымыз бплмаған амалды іттете, пл

қайтасылады» (юл-Бухаси, 2697; Мутлим, 1718).

Оты екі негізге қатытты адамдас төст тпрқа бөлінеді.

Бісінші тпр: Бұл ықылатқа да ие, юсі Пайғамбасға да (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) ілететін адамдас. Міне, птылас нағыз

бісқұдайшылдас. Оласдыо баслық іттесі Аллаһқа асналады, пласдыо төздесі

Аллаһ Тағала үшін, плас Алллаһ үшін беседі, бесуден де тек Аллаһ үшін бат

тастады, Аллаһ үшін жақты көседі жюне Аллаһ үшін жек көседі. Оласдыо

қандай да біс нюстеге ішкі де, тыстқы да қатынаты тек Аллаһ Тағала үшін.

Олас адамдасдан тый-масарат та, алғыт та қаламайды. Олас адамдас

асатында абыспй-мюстебелі бплуды да күтрейді. Олас адамдасдыо мақтау-

мадақтасын қаламайды жюне пласдыо жүсектесінде үлкен мюстебеге ие

бплғыты келмейді. Олас адамдасдыо төгітінен қашрайды. Олас адамдасдыо

рікісін қабісдегілесдіо рікіслесімен біс деогейге қпѐды. Өлілес зиѐн да, райда

да келтісе алмайды. Өлілес өлімге де, өмісге де, қайта тісілтуге де иелік

етрейді. Ал егес адам адамдас пған райда, не зиѐн келтісе алады дер пйлар,

плас үшін, пласдыо асатындағы мюстебе үшін амал жатайтын бплта, пнда пл

«адамдас» дегенніо шын мюнітінде не екенін білмейді. Ол адамдасдыо псны

тусалы да білмейді жюне өзініо Раббыты тусалы да білмейді! Егес адам

адамдасдыо кімдес екенін білте, пнда пл пласды тиітті псындасына қпѐды.

Кімде-кім Аллаһ Тағаланы таныр-білте, тпл төздес мен амалдасды шынайы

ықылатрен тек Оған ғана аснайды, Спл үшін беседі жюне бесмей қпѐды, Спл

үшін түйеді жюне жек көседі.

Спндай-ақ пласдыо баслық амалдасы Аллаһ Тағаланыо юмісіне, ѐғни

Аллаһ жақты көсетін жюне Ол сазы бплатын нюстелесге тюйкет келеді. Міне,

7

Аллаһ тасарынан қабыл бплатын амал да – пты. Дюл птындай амал үшін

Аллаһ Тағала адамды өлім жюне өмісмен тынады. Аллаһ Тағала былай деді:

«Ол тпндай (Аллаһ) ізгі амалдасда қайтыласыо жақты екенін тынау

үшін өлім мен тісшілікті жасатқан» («юл-Мүлк» түсеті, 2-аѐт).

Дюл пты үшін Аллаһ Тағала жесді жюне пныо бетіндегі баслық

зейнеттесді жасатты. Әл-Фудайл ибн ‘Ийѐд: «Ео жақты амалдас – бұл ео

ықылатты жюне ео дұсыт (амалдас)», - деген. Одан: «Бұл нені білдіседі?», - дер

тұсағанда, пл: «Егес амал ықылатты, бісақ дұсыт емет бплта, пл қабыл бплмайды!

Егес амал дұсыт, бісақ ықылаттыз бплта, пл қабыл бплмайды! Әсі пл тек ықылатты

жюне дұсыт бплғанда ғана қабыл бплады. Ықылатты амалдас – бұл Аллаһқа асналған

амалдас, ал дұсыттасы – Сүннетке тюйкет келетіндесі» (юл-Бюғауи өзініо

тюртісінде 8/176 жюне батқалас келтісген). Аллаһ Тағаланыо (келеті) төздесі

дюл пты жөнінде:

«Спндай-ақ кім Раббытына жплығуды үміт етте, игі амалдас іттер,

Раббытына жатаған құлшылығында Оған ешкімді тесік қптратын» («юл-

Кюһф» түсеті, 110-аѐт). Аллаһ Тағаланыо мына төздесі де:

«Жақтылық іттеуші бплған күйінде, жүзін Аллаһқа бағындысғанныо

дінінен кімніо діні жақтысақ бплмақ?!» («юн-Нита» түсеті, 125-аѐт).

Спндықтан да Аллаһ Тағала тек ықылатты жюне Оныо юмісіне тюйкет

келетін амалдасды ғана қабыл етеді. Әйтрете, амал пны жатаушы адам тпл

амалға мұқтаж бплған кезінде тюск етіледі. Амал кесі қайтасылады да,

шашылған қпқытқа айналады. Бұл тусалы Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) былай дер айтқанындай: «Кім біздіо нұтқауымыз

бплмаған амалды іттете, пл қайтасылады» (юл-Бухаси, 2697; Мутлим, 1718).

Сүннетке тюйкет келмейтін кез-келген амал адамды Аллаһ Тағаладан тек

алыттатады. Адам Аллаһ Тағалаға ақылыныо немете юуеттіктесініо негізінде

емет, Оныо бұйсығыныо негізінде ғибадат етуі кесек.

Екінші тпр: Бұл ықылаты да, (Сүннетке) ілетуі де жпқ адамдас. Оласдыо

амалдасы шасиғатқа тюйкет келмейді, юсі плас амалдасын Аллаһ Тағала үшін

жатамайды. Сөз Аллаһ Тағала жюне Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен

8

тюлемі бплтын) дінде пснатраған нюстелесді елге көстету үшін жатайтын

адамдас тусалы бплуда. Бұл адамдас - жасатылыттасдыо ео жамандасы,

Аллаһ Тағалаға ео жек көсініштілесі. Оласға Аллаһ Тағаланыо мына төздесі

асналған:

«(Мухаммад,) ендеше, тпндай өздесініо іттегендесіне мәз бплыр,

іттемегендесімен де мақталғанды түйгендес азартан құтылады дер әтте

пйлама. Олас үшін жан түсшігеслік азар бас» («Әли Имсан» түсеті, 188-

аѐт). Олас бидғат, адатушылық жюне шиск іттер жатыр қуанады. Спнымен

бісге адамдас пласды Сүннетке ықылатты түсде ілетушілес дер атар

мақтағанын ұнатады. Өздесін білімге, зуһдтық1 жюне туса жплға телитіндесдіо

қатасында мұндай адамдас көр. Олас бидғат жатайды жюне адатушылыққа

ілетеді, юсі пты псайда амалдасын көсес көзге жатар, атақ-даоққа ұмтылады.

Олас өздесі іттемеген амалдасы үшін мақталғанды жақты көседі. Оласды

Сүннеттіо ілетушілесі, ықылатты жюне білімді дер атайды, ал шын мюнітінде,

плас - (Аллаһтыо) қаһасына ұшысаған жюне адатушылықтағы адамдас.

Үшінші тпр: Бұл амалдасын шынайы ықылатрен тек Аллаһ Тағала үшін

жатайтын, бісақ пты псайда пласдыо амалдасы Оныо юмісіне тюйкет

1 Аудасмашыныо еткестреті: Зуһд – (аткет – сут.) асаб тілінен енген кісме төз.

Сюлюфтасдыо «зуһд» төзіне бесген кейбіс түтіндісмелесі келетідей:

Суфиѐн ют-Сауси былай деген: «Зуһд – бұл жаман тамақ жеу жюне жүннен

(тпқылған) киім кия емет, (бұл -) үлкен үміттесдіо бплмауы». Уаки’ ‚юз-Зуһд‛

1/222.

Уаһб ибн юл-Уасд «зуһд» ұғымына қатытты былай деген: «Зуһдтық - қплыонан

тайған дүниелік нюстелесге қайғысмауыода юсі қплыо жеткен дүниелік нюстелесге

қуанбауыода». Абу Ну’айм ‚юл-Хильѐ‛ 8/140.

Абу Идсит юл-Хюулюни былай деген: ‚(Адам) зуһдтыққа хюлалды хасам етумен

жюне мал-мүлікті бптқа шашумен келмейді. Ақиқатында, зуһдтық теніо өз

қплыода бас нюстелесге емет, Аллаһтыо Қплындағы нюстелесге көбісек тенім

астуыода, ал батыоа қайғы түткенде, жпғалтқаныоды қайтасуға қасағанда пты

үшін көбісек (Ақысетте) тый алуды қалауыода». Ахмад ‚юз-Зуһд‛ 96.

Имам Ахмад былай деген: ‚Зуһд – бұл бплашаққа деген үлкен үмміттесдіо

бплмауы жюне батқа адамдасға тиітті нюстелесден бат тасту‛. Қз.: ‚Жюми’уль-

‘улями уюл-хикам‛ 297.

9

келмейтін адамдас. Мыталы, Аллаһқа көр-көр құлшылық ететін, өздесін

зуһдтыққа телитін білімтіз адамдас. Бұл тпрқа Аллаһқа Оныо дінініо

негізінде құлшылық етрейтін юсі пты құлшылығы пны Аллаһқа жақындатады

дер етертейтін юсбіс адам жатады.

Төстінші тпр: Бұл амалдасы шасиғатқа тюйкет келетін, бісақ Аллаһ

Тағала үшін емет бплған адамдас. Мыталы, құлшылығын елге көстету үшін

жатайтын адам. Мыталы, кіті сиѐ үшін, немете ұлты үшін, немете батылдығы

тебебімен тпғытады. Батқа біс адам адамдас пны көстін дер қажылық жатауы

мүмкін. Үшіншіті адамдас пны мақтауы үшін Құсан пқуы мүмкін. Сыст көзге

бұл амалдас ізгі бплыр көсінеді, алайда бұл плай емет юсі плас қабыл

бплмайды, өйткені Аллаһ Тағала былай деді:



Шейх Салих ибн Фаузан (Аллаһ пған етендік бестін) былай деді:

─ Ақиқатында, адамдас асатындағы келітреушілік ежелден бас, пласдыо

жплдасы юстүслі, бұл тусалы Аллаһ Тағала былай дегеніндей:

«Адам балаты біс-ақ үммет еді. Спнда Аллаһ қуандысушы,

қпсқытушы етір райғамбаслас жібесді. Адамдасдыо асаласындағы

талат нәстелесге үкім ету үшін, пласмен бісге хақ Кітар жібесді. Спл

Кітар бесілгендес ашық дәлел келгеннен кейін асаласындағы

кекшілдіктен ғана қайшылыққа түтті» («юл-Бақаса» түсеті, 213-аѐт).

Жюне тпндай-ақ:

«Адамдас біс-ақ үмметі еді, тпнтпо плас қайшылыққа түтті» («Юнут»

түсеті, 19-аѐт).

Адамдас асатындағы келітреушілік ежелден бесі бас, бісақ Аллаһ

Тағаланыо мейісімімен адамдас асатындағы тастытты мютелелесде үкім

шығасу үшін жюне Аллаһқа жетелейтін туса жплды нұтқау үшін үшін,

10

елшілес жібесілді жюне Кітартас түтісілді. Бұл туса жпл бісеу ғана, бұл

тусалы Аллаһ былай дер атқанындай:



тайдысады» («юл-Әнғам» түсеті, 153-аѐт).

Әстүслі жплдас, рікіслес мен ағымдас тусалы айтас бплтақ, плас өте

көр, юсі пласдыо танына жету мүмкін де емет. Әсбіс адам жюне юсбіс тпр

өзініо мюнһажы мен жплын пйлар табады да, тпған ілетеді. Бісақ Аллаһқа

арасатын жпл тек бісеу-ақ. Ол – елшілесдіо жплы: пласдыо алғашқытынан

баттар, тпоғытына дейін. Аллаһ Тағала былай деді:

«Ал кім Аллаһқа және Елшіге бпйұтынта, міне, тплас Аллаһ

нығметке бөлеген райғамбаслас, шыншылдас, шәһидтес және игілесмен

бісге бплады. Олас нендей жақты жплдат!» («юн-Нита» түсеті, 69-аѐт).

Спндай-ақ (Ол): «Бізді туса жплыомен жүсгіз» («юл-Фатиха» түсеті, 6-аѐт), -

деді.

Бісақ бұл жпл, адамдас пны батқа жплдасмен, мюнһаждасмен,

мюзһабтасмен жюне адамдасдыо рікіслесімен шатыттысыр алмауласы үшін,

түтіндісмеге мұқтаж. Адамдас юс замандасда Аллаһқа арасас пты жплдыо

түтіндісметіне мұқтаж. Бұл – Аллаһқа бесілген ғалымдасдыо жплы юсі

мюнһажы! Ал бұл жплдыо негізін (мына) екі нюсте құсайды: Аллаһқа деген

ықылаттылық жюне Елшініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) ізінен

ілету. Адам құлшылық-ғибадатында, төздесінде, іттесінде, ниеттесі мен

мақтаттасында ықылатты бплуы кесек, тпндай-ақ пл өзініо мінез-құлқында,

мюнһажында, ғибадатында Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) ілетуі қажет. Кім пты екі тиратқа ие бплта, тпл туса жплға ілетті! Бұған

көртеген аѐттас мен хадиттес нұтқайды! Аллаһ Тағала былай деді:

«Олай емет, кім жүзін Аллаһқа бағындысыр, жақтылық іттейтін

бплта, тпнда пған Раббыоныо қатында тыйлық бас, пласға қпсқыныш

жпқ әсі плас қайғысмайды» («юл-Бақаса» түсеті, 112-аѐт). Бұл аѐтта

11

«Жәннатқа яһудилесден немете хситтиандасдан батқа ешкім

кісмейді» («юл-Бақаса» түсеті, 111-аѐт), - дер айтқан ѐһудилес мен

хситтиандасды тесітке шығасу бас.

Олас ѐһудиден немете хситтианнан батқа бісеудіо Жюннатқа кісу

мүмкіндігін жпққа шығасады. Аллаһ Тағала: «Олай емет, кім жүзін Аллаһқа

бағындысыр, жақтылық іттейтін бплта», - тпл Жюннатқа кіседі дейді. Ал кім

пты тираттасға тюйкет бплмата, пған кісмейді, тірті пл кесітін айтыр тұсыр

алта да.

«Кім жүзін Аллаһқа бағындысыр...» - ѐғни Аллаһтыо алдында

ықылатты бплта.

«...жақтылық іттейтін бплта» - ѐғни Мухаммадтыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) жплына тюйкет келетін амалдас жатайтын бплта.

Сүннетке тюйкет келмейтін амал, тірті пл ықылатты бплта да, Аллаһ Тағаланыо

алдында қабыл бплмайды. Міндетті түсде Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) ілетушілік бплуы кесек. Аллаһ Тағала тпндай-ақ былай

деді:



Бұл аѐт та өз құсамына екі шастты қамтыған.

«Олас .... бұйысылды» - дін адамдасдыо пйынан шығасған рікіслесіне емет,

бұйсықтыо үттіне құсылады. Дін теніо нюртіо таодаған нюстеге құсылмайды.

Дін бұйсықтыо үттіне: Аллаһ Тағаланыо жюне Оныо Елшітініо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бұйсығыныо үттіне құсылады. Аллаһ

бұйысмаған юсбіс бұйсық өтісік бплыр табылады, бидғат бплыр табылады.

Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деді: «Кім

біздіо нұтқауымыз бплмаған амалды іттете, пл кесі қайтасылады» (юл-

Бухаси, 2697; Мутлим, 1718). Спндай-ақ (пл былай деген): «Әсбіс бидғат

адатушылық бплыр табылады» (Ахмад, 4/126-127; Абу Дауд, 4607; ют-Тисмизи,

2678 жюне батқалас).

«... тек Аллаһқа бас ықылатымен» - бұл екінші шаст, дюл айтқанда

ықылат. Адамныо ниеті тек Аллаһ Тағалаға ғана асналған бплуы қажет. Ал

егес пл Аллаһ Тағаладан батқа кімге бплтын ұмтылатын бплта, пнда пныо

12

амалдасы кесі қайтасылады, тірті плас Сүннетке тюйкет келте де. Мыталы,

намаз дінніо ео маоызды негіздесіне жатады. Егес адам намазды сиѐ (ѐғни

батқалас көстін дер), атаққа ие бплуды қалар пқыта, адамдасдыо мақтауын

аламын дер тадақа бесте, өзгелес пны есжүсек дер мақтау үшін тпғытатын

бплта, пныо амалы жасамтыз бплады, өйткені пл мұны Аллаһ Тағала үшін

іттемеді, тірті бұл амалдас шасиғатта бекітілген бплта да. Мұндай адам

Тпзақтыо тұсғыны бплады! (Шейх Фаузанныо төзініо тпоы).

Бұл (юсбіс адам) ұттануға міндетті бплған бісінші есеже. Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген: «Ақиқатында, амалдас тек

ниетке қасай бағаланады, юсі, ақиқатында, юсбіс адамға тек пныо

ниеттенген нюстеті ғана тиеді» (юл-Бухаси, 1; Мутлим, 1907). Іттіо мюні

амалдасдыо тыстқы көсініт табуында ғана емет, алайда адамныо ниеті

еткесіледі. Егес адам Сүннетке тюйкет келетін амалды Аллаһ Тағала үшін

ықылатты түсде псындайтын бплта, пнда амалы пл үшін райда келтіседі. Ал

егес амал Аллаһ Тағала үшін емет псындалған бплта, пнда пл талиқалы

бплмайды юсі қабыл етілмейді. Бұл мына хадитте айтылғандай: «Аллаһқа жюне

Оныо Елшітіне қпныт аудасған (хижса жатаған) адам, Аллаһқа жюне Оныо

Елшітіне қпныт аудасған бплады» (юл-Бухаси, 1; Мутлим, 1907). Хижса – бұл

адам жатай алатын ео жақты амалдасдыо бісі. Бұл - адамныо шиск

(көрқұдайшылық) елінен таухид (бісқұдайшылық) рен Итлам еліне қпныт

аудасуы. Бісақ птындай қпныт аудасу кезінде адамдасдыо ниеттесі юстүслі

бплуы мүмкін. Егес адам Аллаһ Тағала үшін өзініо дінін тақтар қалу

мақтатында қпныт аудаста, пнда бұл Аллаһ Тағала қабыл ететін дұсыт хижса

бплады. Ал егес адам дүние тісшілігі үшін, байлық рен мал-мүлік үшін

көшкен бплта, пнда тыст көзге пл Аллаһқа жюне Оныо Елшітіне қпныт

аудасған бплыр көсінте де, пл (іт жүзінде) өзі қпныт аудасған нюстеті үшін ғана

қпныт аудасған бплады. Егес пл тауда үшін немете юлдебіс юйелге үйлену үшін

қпныт аудасған бплта, пнда пл өзі ұмтылған нюстеті үшін ғана қпныт аудасған

бплады, тірті пл Аллаһқа жюне Оныо Елшітіне (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) қпныт аудасушыласмен бісге қпныт аудаста да. Өйткені пныо

ниеті Аллаһ Тағалаға асналмады ғпй. Оныо хижсаты өзі қпныт аудасған

нюстеті үшін жаталған бплады. Ол Аллаһқа жюне Оныо Елшітіне (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) қпныт аудасған бплыр таналмайды.

Аллаһ Тағала пныо ниеттесі мен ұмтылған нюстелесі тусалы біледі, юсі Ол

амалдас үшін ете (тый, не жаза) бесуші бплыр табылады!

ЕЕккіінншшіі еессеежжее::

13

««ШШаассииғғааттттыыоо,, ддаағғууааттттыыоо жжәәннее ғғииббааддааттттыыоо ннееггііззіі ҚҚұұссаанн ммеенн ттааххиихх

ССүүннннеетт ббппллыырр ттааббыыллааддыы»»

Аллаһ Тағала былай деді:

«Раббыласыонан тендесге түтісілгенге бпйұтыныодас да, Одан өзгені

дпт тұтыр ілетреодес» («юл-Әғсаф» түсеті, 3-аѐт).


«Аллаһқа және Елшітіне бпйұтыныодас, бәлкім, мәсхаметке

бөленетіодес» («Әли Имсан» түсеті, 132-аѐт).

Спндай-ақ:

«Саған уахи етілгенді ұттан. Ақиқатында, тен туса жплдатыо» («юз-

Зухсуф» түсеті, 43-аѐт).

(Ол) тағы да (былай дер айтты):

«Әй, мүміндес! Аллаһтан әсі Елшітінен ілгесі кетреодес. Және Аллаһтан

қпсқыодас. Шүбәтіз, Аллаһ – Ата Еттуші, Тплық Білуші» («юл-Хужусат»


Тағы да (былай деді):

«Өзіо білмеген нәстеніо тпоына түтре. Ратында, құлақ, көз және жүсек –

пласдыо баслығы пдан тұсалады» («юл-Итса» түсеті, 36-аѐт).

Спндай-ақ (былай дер те):

12

14

«Ағыр баса жатқан жұлдызға тест. Жплдаттасыо (Мухаммад) адатрады

да, жплдан да ауытқымады. Ол өз пйынан төйлемейді» («юн-Нюжм» түсеті,

1-3 аѐттас).

Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деді:

«Мен асаласыоа тендес пласдан кейін ешқашан адатрайтын екі нюсте

қалдысыр баса жатысмын! Бұл — Аллаһтыо Кітабы мен меніо Сүннетім»

(Бұл хадитті имам юл-Хаким «юл-Муттадсакта», 1/172 келтісген. Спндай-ақ

«Силтилю ют-Сахиханы», 1761 қасаоыз).


─ Бұл есеже птыдын алдыоғы есеженіо қптымшаты бплыр табылады.

Онда Аллаһ Тағала амалды, пл Оныо Кітабында немете Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетінде түтісгенге тюйкет бплғанда

ғана қабыл ететіні тусалы айтылған еді. Ал егес амал пты шастқа тюйкет

келмете, пнда пл пны іттеген (адамныо) өзіне қайтасылады. Бұл тусалы

Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дер

айтқанындай: «Кім біздіо нұтқауымыз бплмаған амалды іттете, пл

қайтасылады» (юл-Бухаси, 2697; Мутлим, 1718).

Бұл аѐттас мен хадиттес пты мағынаны саттайды. Амал жатайтын

мұтылман адам пны Сүннетке тюйкет іттеуі кесек. Адам Құсан мен Сүннетке

тюйкет келетін амал іттеуі кесек юсі Құсан мен Сүннетке қайшы келетін

адамдасдыо рікісінен, түслі ғибадаттасдан, амалдасдан бплған баслық

нюстелесді таттауы қажет. Өйткені мұтылман адам – бұл ілету (итағат ету,

бпйұтыну) бұйысылған құл:

«Аллаһқа бпйұтыныодас және Елшітіне бпйұтыныодас» («юл-Мюида»

түсеті, 92-аѐт). Аллаһ Тағалаға жюне Аллаһ бұйысмаған ешнюстені

бұйысмаған Оныо Елшітіне (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тплық

мпйынтұнушылық бплуы кесек. Аллаһ Тағала пты тусалы былай деді:

3

«Ол өз пйынан төйлемейді. Сөйлегені көкейіне талынған уахи ғана»

(«юн-Нюжм» түсеті, 3-4 аѐттас).

15

Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Аллаһ Тағаладан

жеткізеді. Ол (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) қателіктесден

қпсғалған (мю‘тум) бплыр табылады. Ал енді батқа адамдасға келес бплтақ, біз

пласға пласдыо төздесі Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) алыр келген (шасиғатына) тюйкет келте ғана бағынамыз. Мыталы,

ғалымдасға бағыну кесек, бісақ пласдыо төздесі Аллаһ Елшітініо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) алыр келгенін (шасиғатына) тюйкет

келген жағдайда ғана. Ал егес бісеу-місеу қателетте жюне Құсан мен Сүннетке

қайшы келте, пған (тпнытында) бағынуға бплмайды. Спндықтан да Пайғамбас

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген: «Жасатушыға

мпйынтұнбаушылықта жасатылғанға бағынуға бплмайды» (Имам Ахмад,

1/131 жеткізген. Қз.: «Силтилю ют-Сахиха», 181). Ол тпндай-ақ: «Бағыну тек

құрталатын (амалда) ғана», - деген (Абу Дауд, 2625).

Спндықтан да Аллаһ Тағала былай дер айтты:

«Әй, иман келтісгендес, Аллаһқа бпйұтыныодас, Елшіге

бпйұтыныодас, әсі өздесіонен бплған ықрал иелесіне де» («юн-Нита»

түсеті, 59-аѐт). Ғалымдас Аллаһ Тағала Өзіне бағынуды, тпндай-ақ Елшіге

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жюне ықрал иелесіне, ѐғни

ғалымдас мен билеушілесге бағынуды бұйысды дер айтады. Оласға бағыну

міндетті (уюжір) бплыр табылады, бісақ тек Аллаһ Тағала мен Оныо Елшіті

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бұйысған нюстелесде ғана, Аллаһ

Тағала мен Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

бұйысғандасына қайшы келмейтін нюстелесде ғана. Жасатушыға

мпйынтұнбауда жасатылғанға бағыну жпқ! Спндықтан да Аллаһ Тағала (пты)

аѐтта «бпйұтыныодас» деген төзді ықрал иелесін атаған кезінде қайталаған

жпқ. Аѐтта:

«Әй, иман келтісгендес, Аллаһқа бпйұтыныодас, Елшіге

бпйұтыныодас, әсі өздесіонен бплған ықрал иелесіне де», - дер айтылған.

Аллаһ Тағала: «Аллаһқа бпйұтыныодас, Елшіге бпйұтыныодас жюне өздесіонен

бплған ықрал иелесіне бпйұтыныодас», - дер айтрады. Ықрал иелесіне бағыну

Аллаһқа жюне Оныо Елшітіне (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

бпйұтынуға тюуелді. Бұл илюһи баѐнныо құриѐласына жатады. (Шейх юл-

Фаузанныо төздесініо тпоы).

16

Шейхқа қпйылған тұсақ: «Я, шейх, (дінге) шақысудыо мюнһажы да Құсан

мен Сүннеттіо үттіне құсылу кесек екеніне қатытты не айтатыз?»

Шейх Салих ибн Фаузан (Аллаһ пған етендік бестін) былай дер жауар

бесді:

─ Аллаһ Тағала былай деді:

«Муһажис мен антасласдан бплған алғашқы иман келтісгендес

және жақтылықта пласға қатао есгендесден...» («ют-Тюуба» түсеті, 100-аѐт).

Бұл (аѐт) тахабаласдан, табиғиндесден жюн пласдыо ізбатасласынан

бплған тюлюфтасдыо мюнһажына ілетудіо қажеттілігіне нұтқайды. Ал талиқалы

алдыоғы ұсрақтас Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

мюнһажына ілеткен еді. Олас, өз кезегінде, батқаласдан айсықша, Құсан мен

Сүннетті дұсыт түтінуге жақын еді, ақиқатқа жақын еді, астық кетушіліктен

алыт бплатын, юсі плас Құсан мен Сүннетке қайшы келуден батқаласға

қасағанда көбісек қпсқатын. Олас батқаласдыо баслығына қасағанда Құсан

мен Сүннетке көбісек ілетуге тысытатын. Дюл тпндықтан да Аллаһ Тағала

пласды жюне пласдыо ізінен қатао түсде ілететіндесді мақтады, біз бұл тусалы

жпғасыда айтыр өйткендей. Оласға Аллаһтыо Елшітіне (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) ілеткен түсде бағыну кесек. Пайғамбасға (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) ілетуден батқа кімге бплтын тюуелтіз түсде ілету

міндетті емет. Ал Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

өзгелесдіо баслығына бағыну тек Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) алыр келген (шасиғатқа) тюйкет келетін нюстелесде ғана бплуы

мүмкін. Бұл есеже білім иелесі тасарынан бекітілген.

Сүйенуге тиітті бплған дюлел Қатиетті Құсан жюне Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннеті бплыр табылады. Адамдасдыо

рікіслесі дюлел бплыр табылмайды, тірті бұл адамдас үлкен білімге жюне

шынайы ықылатқа ие бплта да. Егес адамдас қателікке түтте, пнда бұл

қателіктен алшақ бплу қажет жюне ақиқатқа тюйкет келетін рікісді алу кесек.

Ал ақиқатты ізденуде ыждағат танытыр, (бісақ) қателікке түткен ғалымдасға

келес бплтақ, плас бюсібіс тый-тауартасын алады. Бұл тусалы хадитте: «Егес

үкім шығасушы ыждағат танытыр, шешім шығаста, юсі пныо шешімі дұсыт

бплыр шықта, пған екі етелік тый-тауар тиітті бплады. Ал егес пл ыждағат

танытыр, шешім шығаста, юсі қателетте, пнда пған біс тый-тауар тиітті

бплады», - дер айтылғандай (юл-Бухаси, 7352; Мутлим, 1716). Алайда бізге

17

пласдыо қателеткен нюстелесінде пласға ілетуге бплмайды. Ал ғалымдасдыо

қателігі дюлелге қайшы келетін нюсте бплыр табылады.

Егес белгілі біс рікісді білдісген ғалым қателету жюне дюлелге қасты келу

ниеті бплмай қателетте, пл ыждағат танытқаны үшін тауар алады. Бісақ егес

біз пныо қателеткені тусалы білтек, пнда бізге пты қатеге ілетуімізге бплмайды.

Біз тек пныо дұсыт бплған рікісіне ғана ілетуіміз кесек. Бұл тусалы имам

Мюлик (Аллаһ пны сахым еттін) Пайғамбасды (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) меозер, былай дер айтқанындай: «Мына қабісдіо иетінен батқа

юсбісіміз не бісеудіо рікісін тесітке шығасамыз, не пныо өзініо рікісі тесітке

шығасылады» (Қз.: «Сийас А‘люму-н-Нубюлю», 8/93).

Имам Ахмад (Аллаһ пны сахым еттін) былай дер айтатын: «Мен итнадты

білетін, юсі пныо тахихтығын білетін, жюне птыдан кейін де Суфиѐнныо (ют-Сауси)

рікісіне ілететін адамдасға тао қаламын. Аллаһ Тағала былай дер айтқан бплта да:

«Спндықтан пныо әмісіне қасты келгендес өздесіне біс арат

жетуінен немете жан түсшігеслік азар келуінен тақтантын» («юн-Нус»

түсеті, 63-аѐт)» (Қз.: «Тафтис ибн Кютис», 2/348).

Ал ибн ‘Аббат (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын) былай деді:

‛Атраннан баттасыоа тат төгілейін дер тұс! Мен тендесге: «Аллаһтыо Елшіті

айтты», - детем, ал тендес: «Абу Бюкс мен Умас былай деді», - дер айтатыодас‛

(Ахмад, 1/337). Бұл төздес ют-таматтуғ қажылығына қатытты айтылған бплатын.

Бұл мютеле ижтиһад мютелелесіне жатады. Бісақ Абу Бюкс мен Умасдыо

(Аллаһ пласға бплтын) рікісі Ибн Аббаттыо қплында бплған дюлелге қайшы

келгенде, плас бұл үмметтегі Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) кейінгі ео абзал адамдас бплуына қасаматтан, пл пты төздесді айтты.

Өйткені ілету тек Пайғамбасға ғана (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

қатытты міндетті бплады, ал батқаласға қатытты айтас бплтақ, пласға ілету тек

пласдыо төздесі дюлелге негізделгенде ғана бплмақ, плас қандай жпғасы

дюсежеге жюне білімге ие бплта да. Бісақ қателік жібесген бұл ғалымдас

бюсібіс тый-тауаррен масаратталады, бұл атар кеткен тахих хадитте

келтісілгеніндей. Ал пласға қателікте ілетуге тыйым талынған! (Шейх юл-


ҮҮшшіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ттууннннаа ууәәлл--жжәәммаа‘‘аа ҚҚұұссааннддыы ССүүннннееттттеенн ббөөллеекк ттүүттііннббееййддіі»»

18


«Әй, иман келтісгендес. Аллаһқа бпйтұныодас, Пайғамбасға

бпйтұныодас әсі өздесіонен бплған ықрал иелесіне де. Спнда егес біс

нәстеге талаттаодас, пны Аллаһқа және Елшіге ұтыныодас» («юн-Нита»


(Ол) тпндай-ақ (былай дер айтты):

«Саған да адамдас үшін түтісілгенді ашық баян етестіо дер, Зікісді

түтісдік» («юн-Нюхл» түсеті, 44-аѐт).


«Спндықтан пныо әмісіне қасты келгендес өздесіне біс арат жетуінен

немете жан түсшігеслік азар келуінен тақтантын» («юн-Нус» түсеті, 63-аѐт).


«Маған Құсан жюне тпған ұқтат біс нюсте тый етілді! Бісақ жуық асада адам

тпқ күйінде өз төтегінде жатыр: «Құсанды ғана ұттаныодас: пнда нені хюлал

дер тартаодас, тпны хюлал дер танаодас, ал пнда нені хасам дер тартаодас,

тпны хасам дер етертеодес!», - дер айтатын тпндай біс уақыт келір жетеді»

(Ахмад, 4/139; Абу Дауд, 3804, 4604; ют-Тисмизи, 2664 жюне батқалас).

Әл-‘Исбад ибн Сасийадан пныо былай дер айтқаны жеткізіледі: «(Бісде)

бізге Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) құтра айтты, юсі тпл

(құтрадан) біздіо жүсектесіміз тітісенір, көздесіміз жатқа тплды. (Спнда) мен:

"Уа, Аллаһтыо елшіті, бұл құтра қпштатыр тұсған адамныо құтратындай

ғпй, ендеше, бізге натихат бесіоіз", - дедім. Ал пл бплта: "Мен тендесге Аллаһтан

қпсқуды, юмісге құлақ талуды жюне мпйынтұнуды өтиет етемін, тірті пл

эфиприѐлық құл бплта да! Ақиқатында, тендесдіо асаласыодағы ұзақ өміс

түсетіндесіо көр келітреушіліктесді көседі, тпндықтан да меніо Сүннетімді

жюне туса жплдағы ізгі халифаласдыо түннетін ұттаныодас. Оған азу

тіттесіомен жасматыр алыодас, юсі бидғаттасдан (діндегі жаоалықтасдан)

тақтаныодас, ақықатында, юсбіс бидғат адатушылық бплыр табылады", -

19

дер жауар бесді» (Ахмад, 4/126-127; Абу Дауд, 4607; ют-Тисмизи, 2678 жюне

батқалас).

Спндай-ақ Хузюйфаныо былай дер айтқаны хабасланады: «Уа, Құсанды

(жатқа) пқушылас, туса жплды ұттаныодас, юсі тпнда батқаласдан

пзатыодас! Бісақ егес поға, не тплға ауытқытаодас, пнда алыт

адатушылықрен адататыодас!» (юл-Бухаси, 7282).


─ Бұл есежеде Сүннет дюлел бплыр табылатынына нұтқау бас. Ол –

дюлел, юсі Құсан Кюсімді ұттану уюжір бплғандай, пны да ұттану уюжір бплыр

табылады. Сүннет Құсаннан кейінгі екінші дюсежеге ие, өйткені Аллаһ Тағала

Өзініо Елшітіне (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Құсанды

түтіндісуді тартысды:

«Саған да адамдас үшін түтісілгенді ашық баян етестіо дер, Зікісді

түтісдік. Бәлкім, плас пйланас» («юн-Нюхл» түсеті, 44-аѐт).

Сүннет Құсанды түтіндісір беседі, пны түтінуге нұс төгеді, пған нұтқайды.

Спндықтан да дюлел үшін Құсанмен қпта Сүннетке де жүгіну уюжір бплады!

Мыталы, Аллаһ Тағала намаз пқуды, пған тұсуды, пны тақтар жүсуді жюне

үнемі намазда бплуды бұйысды. Ол өздесініо көоіл қалауласына есір,

намазды таттағандасды қпсқытыр еткестті. Бісақ Құсан Кюсімде намаздыо

псындалу тюстібі, пнда қанша сакағат жатау кесек, не айту кесек, қиѐмда

тұсғанда не айту қажет, ал сукуғқа басғанда не айту кесек екендігі

түтіндісілмейді. (Ендеше,) намаздыо егжей-тегжейлі түтіндісіметі қайда?

Мұныо баслығы Құсанда жпқ, бісақ Сүннетте бас. Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген: «Намазды мен тендесдіо көздесіоше

қалай псындаған бплтам, тплай псындаодас!» (юл-Бухаси 1/155, Мутлим 1/295).

Туса пты Құсанда төленуі бұйысылған зекетке де қатытты. Бісақ Құсанда

пны қанша мөлшесде төлеу жюне қандай мал-мүліктен төлеу тусалы

түтіндісілмеген. Зекет жалрылама бұйысылған:

«Намазды псындаодас, зекет төлеодес және сукуғ жатаушыласмен

бісге сукуғ жатаодас» («юл-Бақаса» түсеті, 43-аѐт). Ал зекеттіо түтіндісметі

Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетінде келген.

Сүннетте зекетті қашан, қандай мал-мүліктен, қандай нитаб-мөлшесден төлеу

20

кесек екендігі т.б. түтіндісіледі. Туса пты псазаға да (тыйам), қажылыққа да

жюне құлшылықтыо батқа баслық түслесіне де қатытты.

Міне, пты - юһлят-Сунна уюл-жюма‘аныо мюнһажы! Олас дюлел үшін

Құсанға жүгінетініндей Сүннетке де жүгінеді. Оласда бісінші псында Құсан,

пдан кейін Сүннет, пдан кейін бісауызды келітім (ижма‘), ал тпдан тпо

ұқтаттық бпйынша талыттысу (қиѐт) тұсады.

Бісақ Сүннетке жүгінбейтін адатқан тпртас райда бплды. Оласдыо

қатасына Сүннетті тюск етір, тек Құсанмен ғана шектелетін хауасиждес (жюне

жплын қуғандас) жатады. Оласды «құсаншылас» дер атайды. Олас Құсанға

ғана түйенеміз дер мюлімдейді жюне тпнытымен өтісік айтады. Егес плас

Құсанға түйенгенде, пнда Құсан Сүннетке ілетуді бұйысатынын білес еді.

Өйткені Аллаһ Тағала былай деді:

«Сендесге Елші не бесте, тпны алыодас да, пл тендесге нені тыйым

талған бплта, тпдан тыйылыодас» («юл-Хашс» түсеті, 7-аѐт). Шын мюнітінде,

плас Құсанды ұттанбайды. Өйткені Аллаһ Пайғамбас тусалы (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) былай деді:

«Ол пласды Кітар рен Даналыққа үйсетеді» («юл-Жума» түсеті, 2-аѐт).

Кітар – бұл Құсан, ал Даналық – бұл Сүннет. Аллаһ Тағала тпндай-ақ былай

деді:

«Кім Елшіге бпйтұнта, тпл Аллаһқа бпйтұнды» («юн-Нита» түсеті, 80-

аѐт).


«Біз елшілесді Аллаһтыо нұтқауымен пласға бпйұтынуласы үшін

ғана жібесдік» («юн-Нита» түсеті, 64-аѐт).


21

«Аллаһқа бпйтұныодас әсі Елшіге бпйтұныодас» («юл-Мюида» түсеті,

92-аѐт).

Әсі былай дер:

«Елшіге бпйтұныодас, - бәлкім, сахым етілестіодес» («юн-Нус» түсеті,

56-аѐт).

Бұл тусалы аѐттас өте көр. Ал Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) былай деген: «Маған Құсан жюне тпған ұқтат біс нюсте тый

етілді!» (Ахмад, 4/139; Абу Дауд, 3804, 4604; ют-Тисмизи, 2664 жюне батқалас).

Әһля-т-тунна уюл-жюма‘аныо мюзһабы (бпйынша) Сүннет – бұл пған

амал ету қажет бплған дюлел бплыр табылады. Ал Құсанныо өзі ғана жеткілікті

бплыр табылады дер айтыр, пты псайда Сүннетті тюск ететіндесге қатытты

айтас бплтақ, плас - адатушылас. Мұныо үттіне, плас птындай мюлімдемелесі

теберті тірті кюріс де бплыр табылуы мүмкін.

Спндай-ақ Сүннетті жіктейтін де тпр бас. Бұл - му‘тазилилес жюне

тпласға ілетушілес. Олас: «Біз тек мутауатис хадиттесді ғана аламыз, ал ахад

хадиттесге келес бплтақ, плас ақида мютелелесінде дюлел бплыр табылмайды»,

- дер айтыр, тахих Сүннеттіо біс бөлігін дюлел дер танамайды. Егес тахих

Сүннет ахад хадит түсінде келген бплта, плас пны ақида мютелелесінде дюлел

дер етертемейді. Оты псайда плас өздесі пйдан шығасған лпгика есежелесіне,

ақыл-пй қағидаласына түйенеді. Егес Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) (екені) бекітілген тахих хадит пласдыо ақыл-пй

есежелесіне қайшы келте, плас пны, не мағынатын бұсмалар, не бұл хадитті

өтісік дер айтыр, не пны жеткізушілесін біс нюстелесмен айыртар, тюск етеді.

Олас да Сүннетті тюск еткендесге жатады. Олас бүкіл Сүннетті тюск еткен

жпқ, бісақ пныо батым бөлігін қабыл алмады. Күмюнтіз, бұл жпл (мюзһаб),

өтісік жюне адатқан бплыр табылады. Олас Пайғамбас Сүннетініо біс бөлігін

тюск етеді. Оты Сүннетті тюск ету асқылы плас шасиғаттыо батым бөлігін

бұзыр-қисатады. Онда Елшіге (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

бағынудыо мюні неде?! Бұл (ұттаным) Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) тенімді түсде бекітілген баслық нюстеге ілететін ақиқатты

ұттанатын адамдасдыо мюнһажына қайшы келеді. Бұған Аллаһ Тағаланыо

мына төздесі нұтқайды:

22

«Сендесге Елші не бесте, тпны алыодас да, пл тендесге нені тыйым

талған бплта, тпдан тыйылыодас» («юл-Хашс» түсеті, 7-аѐт).

Спндай-ақ (мына төздесі де):

«Кім Елшіге бпйтұнта, тпл Аллаһқа бпйтұнды» («юн-Нита» түсеті, 80-

аѐт).

Тағы (мына аѐт та):

«Егес пған бпйтұнтаодас, туса жплға ілететіодес» («юн-Нус» түсеті,

54-аѐт).

Дюлел үшін Сүннетке жүгіну юһлят-тунна уюл-жюма‘аныо негіз қалаушы

ұттанымдасыныо бісі бплыр табылады. Ал Сүннетті тюск ету – бұл бидғат рен

адатушылық иелесініо негіз қалаушы ұттанымы.

Бүл күндесі өздесін саципналитттес (‘аклюниййун) дер атар жүсген жюне

му‘тазилилесдіо ізбатасласы бплған (қауым) бас. Олас өздесініо адатқан

мюнһажымен жүседі. Егес Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) хадиті пласдыо ақыл-пйласымен жюне идеѐласымен үйлетрете, плас

пны тюск ете талады. Олас: «Біз не үшін ақыл-пйымыздыо дюлелдесін бісеу

жеткізген хадитке бпла таттауымыз кесек?», - дейді. Олас имам юл-Бухасидіо

тахих жинағында келген хадиттесді де күмюнді дер шығасуға дейін басды.

Олас бұл тусалы өздесініо кітартасында ашық жазады. Әсі өздесін ақылдыо

ілетушілесі (‘ақлюниййун) дер атайды! Іт жүзінде плас ақылды емет, өйткені

өздесініо ақылдасын Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

жеткен нюстелесден бұсын қпйды. Сүннеттен пзыр, алға шығыр кететін бұл

нендей ақыл?! Егес білтеоіздес еді, бұл – бас бплғаны адамдасдыо масдымтыз

ақылдасы ғана! Сүннетке келес бплтақ, пл қателіктесден қпсғалған. Ал

пласдыо шектеулі ақылдасына келес бплтақ, плас күмюнныо шысмауында.

Бұл – адатушылық, Аллаһ бізді мұндайдан тақтатын! Бұл – пласды прат ететін

адатушылық. Бұл тпр бүгін де бас, плас өз іт-юсекеттесін жатар жүс юсі пты

тақысырқа асналған еобектес жазады. Спндықтан да пласдыо адатушылығы

мен мюнһажынан міндетті түсде тақтандысу қажет! (Шейх юл-Фаузанныо

төздесініо тпоы).

ТТөөссттіінншшіі еессеежжее

23

««ӘӘһһллюю--тт--ттууннннаа ууәәлл--жжәәммаа‘‘аа ҚҚұұссаанн ммеенн ССүүннннееттттіі ттааллииққааллыы ттәәлләәффттаассддыыоо

ттүүттііннууііннеенн ббөөллеекк ттүүттііннббееййддіі»»


«Ал бісеу өзіне туса жпл айқындалғаннан кейін Пайғамбасға қасты

шықта, тпндай-ақ мүминдесдіо жплынан батқа жпл іздете, пны бұсылған

жағына бұсамыз да, Тпзаққа таламыз. Ол нендей жаман псын!» («юн-Нита»


(Ол ) тпндай-ақ (былай дер айтты):

«Мухажис мен антасласдан бплған алғашқы иман келтісгендес және

жақтылықта пласға қатао есгендесден Аллаһ сазы» («ют-Тюуба» түсеті, 100-

аѐт).

Тағы (былай дер те):

«Егес пласға: «Адамдас иман келтісгендей иман келтісіодес!», -

делінте, плас: «Ақымақтас тияқты иман келтісейік ре?», - дер айтады.

Байқандас! Шын мәнінде, пласдыо өздесі ақымақ, бісақ өздесі птыны

білмейді» («юл-Бақаса» түсеті, 13-аѐт).

‘Абдуллаһ ибн Мют‘удтыо төздесінен Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Ео жақты адамдас – бұл меніо

кезімде (өміс түсген) ұсрақ, ал тпдан тпо пласдан кейінгілес» (юл-Бухаси, 6429;

Мутлим, 2533).

Спндай-ақ ‘Абдуллаһ ибн ‘Амсдыо төздесінен Аллаһтыо Елшіті (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Меніо

үмметім іттейтін нюстелес Итсаил ұсрақтасы іттеген нюстелесі тиѐқты

бплады. Меніо үмметім пласға ізбе-із ілететіні тпншылықты – тірті

24

пласдыо асаласында өз анатымен ашық жыныттық қатынат жатайтындас

бплған бплта, меніо үмметімде де тпндайлас райда бплады. Ақиқатында,

Итсаил ұсрақтасы жетріт екі тпрқа бөлінді, ал меніо үмметім жетріт үшке

бөлінеді. Оласдыо біс тпбынан батқатыныо баслығы Отта!» (Спнда)

тахабалас: «Олас кім, уа, Аллаһтыо елшіті?», - дер тұсады. Ол (бплта): «Бұл -

мен жюне меніо тахабаласым ұттанғанды ұттанатындас», - деді (ат-

Тисмизи, 2640; Ахмад, 2/332; Абу Дауд, 4596.). Ал (хадиттіо) батқа біс

сиуаѐтында: «Бұл - юл-жюма‘а», - дер айтылған (Ахмад, 4/102; Абу Дауд, 4597).

Әл-‘Исбадтыо төздесінен жеткізілген хадитте тпндай-ақ былай дер

айтылған: «Меніо Сүннетімді жюне туса жплдағы ізгі халифаласдыо

түннетін ұттаныодас. Оған азу тіттесіомен жасматыр алыодас, юсі

бидғаттасдан (діндегі жаоалықтасдан) тақтаныодас, ақықатында, юсбіс

бидғат адатушылық бплыр табылады» (Ахмад, 4/126-127; Абу Дауд, 4607; ют-

Тисмизи, 2678 жюне батқалас).

Спндай-ақ ‘Аишаныо төздесінен (бісде) Аллаһтыо Елшіті (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) мына аѐтты пқығаны жеткізіледі:

«Ол (Аллаһ) таған Құсанды түтісді. Оныо ашық мағыналы аяттасы бас.

Сплас Кітартыо негізгі ісгетаты. Спндай-ақ ұқтат ұғымдағы аяттасы да

бас. Ал жүсектесінде қыоыслық бплғандас, бұзақылық іздер, ұқтат

мағыналы аяттасдыо ұғымын іздеттісір, тпоына түтеді» («Әли Имсан»

түсеті, 7-аѐт). Спдан кейін пл (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай

деді: «Егес тендес өздесіне түтініктіз бплған нюстелесге ілететін адамдасды

көстеодес, пнда пты аѐт дюл тплас жайында екенін біліодес. Мұндай

адамдасдан тақ бплыодас!» (юл-Бухаси, 4547; Мутлим, 2665).

Спндай-ақ ‘Абдуллаһ ибн ‘Умасдыо былай дегені тусалы да баѐндалады:

«Хауасиждес Аллаһтыо алдындағы ео жаман адамдас бплыр табылады! Олас

кюріслес тусалы түткен аѐттасды алыр, пласды мүминдесге қатытты қплданады»

(юл-Бухаси му‘алюқ түсінде жеткізген. Хафиз ибн Хюжас атасды тенімді деген.

Қз.: «Фатх ул-Бюси», 12/286).

Әл-Әуза‘и былай деді: «Сабыслықрен Сүннетті ұттан! Адамдас (ѐғни

тахабалас) тпқтаған жесден тен де тпқта, плас айтқан нюстелесді тен де айт жюне

плас бат тастқан нюстелесден тен де бат таст. Салиқалы тюлюфтасыоныо жплымен

25

жүс, өйткені пласға жеткілікті бплған нюстелес таған да жеткілікті» (Қз.: «Шасх

Утул юл-И‘тиқад», 315).

Сюлюфтас (алдыоғы ұсрақтас) ео ұлы расататқа, ео жақты түтінікке,

ұшқыс пй мен шебес ұғымға ие бплатын. Бұл тусалы ‘Абдуллаһ ибн Мют‘уд

былай дер айтқанындай: «Сендесден кім юлдебісеуге ілетуді қалата, қайтыт

бплғандасға ілеттін, өйткені тісі (адам) бүліктен қпсғалмаған. Олас —

Мухаммадтыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тахабаласы, пты

үмметтегі жүсектесі ео ізгі адамдас, плас ео тесео білімге ие еді юсі өзгелесге

қасағанда өздесіне райдатыз нюстелесді азысақ жүктейтін. Олас — Аллаһ Тағала

пласды Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тахабаласы бплуы

үшін жюне дінді пснату үшін таодар алған адамдас! Оласдыо қақытын

мпйындаодас, пласдыо жплын ұттаныодас, өйткені дюл тплас туса жплда бплатын!»

(Қз.: «Жюми‘у байан юл-‘илми ую фадлихи», 3/185).

Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) өзі жібесілген

ұсрақты, тпдан тпо пласдан кейінгі ұсрақты, тпдан тпо пласдан кейінгітін ео

жақты ұсрақ дер атаған хадиттесі өте көр.

Ео ұлы астықшылық – бұл білім мен иман астықшылығы. Ал ғалымдас

тахабаласдыо пты үмметтіо ео білімді адамдасы бплғанына бісауызды

келіткен. Олас ешқандай айырталатын жплдасға жюне бидғаттасға ілетреді.

Бұл тусалы ‘Умас ибн ‘Абдул-‘Азиз былай дер айтқанындай: «Олас

батқаласдыо баслығына қасағанда заттасдыо (мюнін) көбісек түтінетін, юсі егес

(діндегі) жаоалықтасда қандай да біс игілік бплғанда, пнда пты игілікке ео лайықты

тплас бплатын еді» (Қз.: «Дасу та‘асуд юл-‘ақл уюн-нақл», 7/287).

Бұл пласдыо есекше тираты бплыр табылады. Бізбен талыттысғанда,

плас – ео ізгі жүсектесдіо, ео тесео білімдесдіо иелесі. Олас батқаласға

қасағанда өздесіне кесек емет заттасды ео аз жүктейтін. Аллаһ Тағала бізге

көмектетреген (көр) нюстелесде пласды Өз көмегіне жақын етті. (Мыталы,)

Аллаһ Тағала пласды кейбіс маоызды есекше нюстелесмен: жасқысаған ақыл-

расататрен, шешен тілмен, өте ауқымды біліммен, жеоіл түтінікрен, дұсыт юсі

жылдам ұғумен, түтінуге арасатын жплда түслі кедесгілесдіо бплмауымен, ізгі

ниетрен, тақуалықрен асдақтар есекшеледі, асаб тілі тпласдыо тілі еді, дұсыт

түтінік пласдыо жүсектесі мен таналасында бплатын. Оласда итнадтасды,

жеткізушілесдіо жағдайын, хадиттесдіо жатысын аусуласын қасар зесттеуге,

«жасх ую та‘дил» ғылымымен айналытуға деген қажеттілік жпқ еді. Оласда

«утул юл-фиқһ» ғылымыныо есежелесін жюне пты ғылым ғалымдасыныо

еобектесін пқыр үйсенуге деген қажеттілік жпқ еді. Олас птыныо баслығынан

бптатылған еді юсе екі-ақ нюстеге ие бплатын: бісіншіден, бұл – Аллаһ рен

26

Оныо Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) айтқан төздесі, ал

екіншіден, пты төздесдіо мағыналасы.

Олас ео бақытты адамдас бплатын, өйткені пты екі негізге ие бплатын.

Олас пты үмметтегі батқа кімге бплтын қасағанда пты екі негізге көбісек ие еді.

Олас бүкіл зейінін пты екі негізге шпғысландысыр, өз күштесін жинақтар

птысатын. Ал кейінгі ұсрақтасға келес бплтақ, пласдыо күштесі юстүслі

бағыттасға қасай тасалады. Олас асаб тілін үйсенуі кесек, ал бұл күшті таср

етеді. Олас фиқһтыо негіздесі мен есежелесін жаттар алуласы кесек, бұл да

күш (жұмтауды) талар етеді. Олас итнадтас мен (хадит) жеткізушілесдіо

жағдайын пқыр білуі кесек, бұл да күшті алыр қпѐды. Олас түслі кітартасдыо

автпсласыныо жюне өздесініо шейхтасыныо төздесін түтінуі кесек, ал

пласдыо асатында келітреушіліктес бас, бұл да күштіо жұмталуына алыр

келеді. (Сөйтір) плас Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) Сүннетіне жетір, пныо ішінде таѐхат жатауға ниет еткенде, жүсектесі

батқа жеслесдегі жатаған таѐхаттасынан шасшаған бплады (Қз.: «И‘люм юл-

Мууаки‘ин», 4/148).


─ Бұл есежеде адам Құсан мен Сүннетке ілеткенінен тпо пған

тюлюфтасдыо мюнһажына ілетуге деген ынталандысу бас. Батшылығында

мухажислес мен антаслас тұсған тюлюфтасдыо мюнһажына ілету қажетті

бплыр табылады. Мухажислесдіо батында талиқалы халифалас: Абу Бакс,

‘Умас, ‘Утман мен ‘Али (Аллаһ пласға сазы бплтын) тұс. Аллаһ Тағала былай

деді:

«Мухажис мен антасласдан бплған алғашқы иман келтісгендес

және жақтылықта пласға қатао есгендесден Аллаһ сазы. Олас да

Аллаһтан сазы. Ол тплас үшін аттасынан өзендес ағатын Жәннат

бақтасын әзіслер қпйды. Олас пнда мәогі қалады. Бұл – ұлы жетіттік»

(«ют-Тюуба» түсеті, 100-аѐт).

«...және жақтылықта пласға қатао есгендесден» - ѐғни (плас) мухажислес

мен антасласдыо мюнһажына ілетті. Не теберті пты мюнһажға ілету қажет?

Өйткені мухажислес мен антаслас Құсан мен Сүннетке ілетті. Бұл аѐтта

мухажислес мен антаслас ақиқатты ұттанғаны тусалы Аллаһ Тағаланыо

куюлігі бас. Ал біз тпласға ілетеміз, өйткені бұл тусалы Пайғамбас (пған

27

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Меніо Сүннетімді жюне туса жплдағы

ізгі халифаласдыо түннетін ұттаныодас», - дер айтқанындай, плас Құсан

мен Сүннетке ілетті (Ахмад, 4/126-127; Абу Дауд, 4607; ат-Тисмизи, 2678 жюне

батқалас).

Спндай-ақ Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

құтылған тпр тусалы: «Бұл мен жюне меніо тахабаласым ұттанғанды

ұттанатындас», - деді (ют-Тисмизи, 2640; Ахмад, 2/332; Абу Дауд, 4596). Ол

өзініо тахабаласын атар кетті, өйткені плас туса жплда еді. Олас (шасиғи)

мютіндесді бізден жақты түтінетін. Олас Құсан мен Сүннетті білуге жақын еді,

өйткені бұл білімді Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

алған еді. Олас пнымен бісге жиһад жатады, аѐттасдыо түтісілгеніне кую

бплды, түткен аѐттасдыо тюртісін білді. Міне, дюл тпндықтан да плас бізге

қасағанда көбісек білушілес. Олас батқаласға қасағанда ақиқатқа жюне дұсыт

рікісге жақындау. Әсине, пласдан бісеу-місеу қателік жатаған бплуы мүмкін,

бісақ плас жалры алғанда (тпр сетінде) қателіктен қпсғалған бплатын. Егес

пласдыо ішінен бісеу қателеткен бплта да, пл бюсібіс өзініо ижтиһады үшін

тый-тауар алады. Бұл қателік пныо абыспй-мюстебетін жюне пныо Аллаһ

Тағала алдындағы пснын кемітрейді. Ал бұл қателіктесге келес бплтақ, пнда

Аллаһқа шүкіс, плас аз бплатын. Пайғамбасдыо өзі (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын): «Ео жақты адамдас – бұл меніо кезімде (өміс түсген)

ұсрақ, ал тпдан тпо пласдан кейінгілес», - дер, пты алғашқы ұсрақтасды

мақтаған бплатын (юл-Бухаси, 6429; Мутлим, 2533). Ал пты хадиттіо

жеткізушіті: «Ол өзініо кезіндегі өміс түсген ұсрақтан кейін қанша ұсрақты

атағанын: екеуін бе, юлде үшеуін бе - меніо нақты етімде жпқ», - деген.

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бүліктес, Құсан

мен Сүннетке қайшы келетін нюстелес райда бплатынын айтыр өтті. Отыныо

баслығы тусалы хабаслар, пл Құсан мен Сүннетке ілетуді бұйысды.

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген:

Ақиқатында, тендесдіо асаласыодағы ұзақ өміс түсетіндесіо көр

келітреушіліктесді көседі, тпндықтан да меніо Сүннетімді жюне туса

жплдағы ізгі халифаласдыо түннетін ұттаныодас» (Ахмад, 4/126-127; Абу

Дауд, 4607; ют-Тисмизи, 2678 жюне батқалас).

Аллаһ Тағала былай дер айтады:

«Спнда егес біс нәстеге талаттаодас, пны Аллаһқа және Елшіге

ұтыныодас» («юн-Нита» түсеті, 59-аѐт).

28

Егес біздіо асамызда белгілі біс нюстеде келітреушілік псын алыр жатта, пнда

Аллаһ Тағала Құсан мен Сүннетке ілетуді бұйысды. Әсі Пайғамбас да (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тірті Қиѐмет күніне дейін Құсан мен

Сүннетке ілетуді жюне келітреушілік бплған кезде тпласға жүгінуді бұйысды.

Ол былай деді: «Мен асаласыоа тендес пласдан кейін ешқашан адатрайтын

екі нюсте қалдысыр баса жатысмын! Бұл — Аллаһтыо Кітабы мен меніо

Сүннетім» (Бұл хадитті имам юл-Хаким «юл-Муттадсакта», 1/172 келтісген.

Спндай-ақ «Силтилю ют-Сахиханы», 1761 қасаоыз).

Бұл – Аллаһ Тағаланыо пты үмметке көстеткен мейісімі. Аллаһ

Тағаланыо Кітабы өзгесіттіз тақталады, юсі Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннеті де тахих кітартасда жазылыр тақталған.

Аллаһ Тағаланыо мейісімі - Ол пты үмметті адатушылықтан қпсғағаны, тек

егес бұл үммет пты нюстелесді ұттанта ғана.

Споғы кезде мұтылмандасды талиқалы алдыоғы ұсрақтасдан бөлгіті

келетін жамағаттас райда бплды. Олас тюлюфиѐны, ѐғни тюлюфтасдыо жплына

ілетуді айыртар төгеді. Олас мұтылман адам заманауи бплуы кесек дер

етертейді, юсі тпл теберті де өздесін «заманауи мұтылмандас» дер атар

қпйырты. Олас біздесді тюлюфтасымыздан бөлір таттағыты келеді. Не үшін?

Мұныо баслығы адамдас Аллаһ Тағаланыо жплынан таяы үшін.

Оласдыо асатында тыст көзге Құсан мен Сүннетке ілетуді өтиет

ететіндесі, бісақ пты псайда бізді тюлюфтасдыо жплына ілетуден

тақтандысатындасы бас. Біз қалайша Құсан мен Сүннетке батқаласдыо

баслығына қасағанда жақтысақ ілеткен тюлюфтасдыо мюнһажын таттар Құсан

мен Сүннетті ұттай алмақрыз?! Олас Құсан мен Сүннетті батқаласға

қасағанда жақтысақ түтінетін. Аллаһ Тағала жюне Оныо Елшіті (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) дюл тпласдыо жплымен жүсуді өтиет

етті. Егес біз пласдыо жплын таттар қалдыстақ, пнда Құсан мен Сүннетті

қалай түтінбекріз? Бұл Аллаһ Тағала мен Оныо Елшітіне (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) мпйынтұнбаушылық бплады. Оласдыо (ѐғни

талиқалы тюлюфтасға ілетуді төгетіндесдіо – ауд.) шақысуы адатушылық

бплыр табылады. Олас пты үмметтіо тпоғы ұсрақтасын талиқалы алдыоғы

буындасдан бөлір таттағыты келеді. Хадиттесде Қиѐмет Күні жақындағанда

ізгі алдыоғы буынды қасалар ұсытатындас, пласды балағаттайтындас райда

бплатыны тусалы хабасланады. Бұл үмметтіо тпоы пныо батын лағнеттейтін

29

бплады2. Қазісгі кезде псын алыр жатқан нюстелес пты айтылғанныо баты

бплуы екіталай емет.

Олас дюлелге біс-ақ нюстені ғана келтісір: «Сюлюфтасға ілету тақлид

бплыр табылады, ал бізге тек Құсан мен Сүннетке ілету бұйысылған. Тақлид

тыйым талынған!», - дер айтады. Бісақ тақлид (ілету) баслық жағдайда бісдей

айырталатын нюсте емет. Егес (тақлид) дегенде ақиқатқа жюне ақиқатқа

ілетушілесге ілету меозелетін бплта, пнда мұндай (тақлид) бізге бұйысылған.

Аллаһ Тағала Ютуф райғамбас тусалы (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) былай

дер айтады:

«Мен аталасым Ибсаһимніо, Итхақтыо және Яқубтыо дініне

ілеттім» («Йутуф» түсеті, аѐт 38). Ютуф (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) өзінен

бұсынғыласдыо ізімен ілеткені тусалы хабаслайды, өйткені плас туса жплда

еді. Бісақ батқа жағынан Аллаһ Тағала егес ата-бабалас білімге ие бплмаған

бплта, пласға ілетуді айыртайды:

«Егес пласға: «Аллаһ түтісгенге ілетіодес», - делінте, плас: «Жпқ, біз

ата-бабаласымызды тпныо үттінде көсір үлгесген жплға ілетеміз», -

дейді. Ал егес аталасы еш нәстені түтінбеген әсі туса жплда бплмаған

бплта ше?» («юл-Бақаса» түсеті, 170-аѐт). Аллаһ Тағала пласды еш нюсте

түтінбейтін жюне туса жплмен жүсмейтіндесге ілеткендесі үшін төгеді.

Спндықтан да, егес бізге дейін бплғандас білімге ие бплыр, Құсан мен

Сүннетті түтінген бплта, пнда пласға ілету қажет. Аллаһ Тағала былай дер

айтады:

«Қашан пласға: «Аллаһ түтісгенге және Пайғамбасға келіодес», -

делінте, плас: «Аталасымызды тарқан жпл өзімізге жетеді», - дейді. Ата-

бабаласы еш нәсте білмеген және туса жплда бплмаған бплта да ма?»

2 Абу Умаманыо хадиті тусалы төз бплады. Қз.: «Жюми‘у байан юл-‘илми уа

фадлихи», 2/229.

30

(«юл-Мюида» түсеті, 104-аѐт). Бұл аѐтта егес адам білімге ие бплған бплта, пнда

пдан үлгі-өнеге алу кесек екеніне нұтқау бас. Білімі жпқ бісеуге ілеткендесге

ғана төгіт айтылады. Спндықтан да ілету (тақлид) баслық жағдайда тыйым

талынған дер айтуға бплмайды, бісақ тпндай-ақ пл баслық жағдайда сұқтат

етілген дер те айтуға бплмайды. Бұл жесде егжей-тегжейлі жауар бесу кесек.

Егес бісеу ақиқатты ұттанатын бплта, пнда біз пған ілетеміз, өйткені Құсан мен

Сүннетте бізге алдыоғы буынға (тюлюфтасға) ілету бұйысылған. Ал егес

юлдебісеу ақиқатқа қайшы келте, пнда біз пған ілетрейміз. (Шейх юл-


Мен Салих ибн Фаузанннан былай дер тұсадым: «Біз тахабаласдыо

түтінуіне жүгінбейінше түтіне алмайтын көртеген түйінді мютелелес бас. Мыталы,

біздіо кейбіс тпртасмен тағдыс мютелетіндегі келітреушілігіміз, немете ауыс күню

жатайтын адамдасдыо үкімі тусалы мютелелес, немете (Аллаһтыо) етімдесі мен

тираттасы тусалы тұсақтас. Өйткені егес пты жпл жпғалта, пнда юскім Құсанды өз

қалауы бпйынша түтіне беседі ғпй?»


бесді:

─ Ию, бұл птылай! Сюлюфтасдыо мюнһажына ілетрей Құсан мен Сүннетті

дұсыт түтіну мүмкін емет. Споғы замандасда юлдебіс адам райда бплыр, өзініо

Құсан мен Сүннетті тікелей ұттанатынын айтыр, пты мюнһаждыо күшін жпяы

мүмкін емет. Бұл – адатушылық! Бұл – үмметті бөлу! Бұл кейінгі ұсрақты

пласдыо алдыоғы ұсрақтасынан бөлір ажысату. (Шейх юл-Фаузанныо


ББееттіінншшіі еессеежжее::

««ТТааууххиидд —— ббұұлл әәһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа‘‘аа шшааққыыссааттыынн ееоо ббііссіінншшіі ннәәссттее,,

ппннттыызз ддаағғууаатт жжееммііттттіі әәссіі ғғииббааддаатт ттаа ддұұссыытт ббппллммааййддыы»»


‚Сенен бұсын біс елші жібестек, пған: «Күдіктіз, Менен батқа

құлшылыққа лайықты құдай жпқ. Ендеше, Маған ғана құлшылық

қылыодас», - дер қана уахи етір, жібесдік‛ («юл-Әнбиѐ» түсеті, 25-аѐт).

31


‚Ол Нухқа нұтқау бесген нәстелесді және таған уахи еткенімізді, тпндай-

ақ Ибсаһим, Мута және Итаға нұтқау бесген нәстелесімізді тендесге діни

жпл етір бекітті: «Дінді мықты ұттаныодас да, пған қатытты

бөлінбеодес». Сеніо шақысган нәстео мүшсиктесге ауыс келді. Аллаһ

Өзіне кімді қалата, тпны таодар алады, әсі Оған жүгінгенді Өзіне қасай

бағыттайды‛ («юш-Шуса» түсеті, 13-аѐт).


«Егес плас пстақ қптта еді, әсине, пласдыо іттеген амалдасы жпйылыр

кетес еді» («юл-Әнғам» түсеті, 88-аѐт).


‚Ратында, таған да, тенен бұсынғыласға да: «Егес Аллаһқа пстақ қпттао,

әлбетте амалыо жпйылыр кетеді де, анық зиянға ұшысаушыласдан

бплатыо», - дер уахи етілді‛ («юз-Зүмюс» түсеті, 65-аѐт).


‚Міне, тплас – Аллаһ туса жплға талғандас (райғамбаслас). (Мухаммад,)

ендеше, тпласдыо туса жплына ілет, әсі: «Сендесден ақы тұсамаймын,

өйткені Құсан – әлемдесге Еткесту ғана», - де‛ («юл-Әнғам» түсеті, 90-аѐт).

Ибн ‘Аббаттыо (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын) төздесінен,

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Му`азды Йеменге

жібесір жатыр, пған: «Ақиқатында, тен Кітар иелесінен бплған халыққа

келетін. Ендеше, пласды ео бісінші шақысатын нюстео «Аллаһтан батқа

құлшылыққа лайықты құдай жпқ» деген куюлік бплтын», - дер айтқаны

жеткізіледі (Мутлим, 19).

32

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) өзініо дағуатын дюл

бісқұдайшылықтан (таухидтен) баттады, юсі пл пты дағуатты дюл птымен

аѐқтады. ‘Айша (Аллаһ пған сазы бплтын) былай баѐндайтын: ‚Пайғамбасға

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) өлім (тюті) жеткенде, пл бетін киімімен

бүскеді, ал демі қытылған тпо пл киімін алыр таттады. Отындай күйінде пл:

«Пайғамбасласыныо қабіслесін ғибадат псындасына айналдысған ѐһудилес

мен хситтиандасға Аллаһтыо лағынеті бплтын», - деді. Ол бізді тпласдыо

іттеген іттесініо қауірінен тақтандысатын. Егес де пныо пты төздесі бплмағанда, пл

ашық жесге жесленетін еді. Алайда бұлай бплған жпқ, өйткені (адамдас) пныо

қабісін құлшылық пснына айналдысады деген қауір бплды‛ (юл-Бухаси, 1330;

Мутлим, 529).

Спндай-ақ Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай

деген: «Пайғамбаслас - біс юкеден шыққан бауыслас, бісақ аналасы батқа.

Оласдыо діні біс!» (юл-Бухаси, 3443; Мутлим, 2365).

Мужадид имам Мухаммад ибн ‘Абдул-Уаһһаб (Аллаһ пны сахым еттін)

былай дер айтқан: «Таухидке қайшы келетін адамдасдыо көртеген түслесі бас.

Оласдыо ішіндегі ео қатты қайшы келетіні – (пған) түгелдей қайшы келетіні. Ол

шискті (көрқұдайшылықты) қабылдайды, пл өзініо діні екеніне тенеді юсі таухидты

(бісқұдайшылықты) өтісікке шығасыр, төгеді!

Оласдыо асатында тек жалғыз Аллаһ Тағалаға ғана құлшылық ететіндес, бісақ

шискті төкрейтіндес жюне пны ұттанушыласмен жаулатрайтындас бас.

Оласдыо асатында таухидті жақты көсмейтіндес, бісақ пны жек те көсмейтіндес

бас.

Оласдыо асатында шискті жек көсмейтіндес, бісақ пны жақты да көсмейтіндес

бас.

Оласдыо асатында шискті мпйындамайтындас, бісақ пны төкрейтіндес де бас.

Оласдыо асатында таухидті мпйындамайтындас, бісақ пны жпққа да

шығасмайтындас бас.

Бісақ тпндайлас да бас (юсі бұлас ео қауірті тпр) – плас таухидке тюйкет амал етеді,

бісақ пныо құнын білмейді. Мұндай адамдас таухидті таттағандасға жек

көсушілік танытрайды жюне пласды кюріс танамайды!

Оласдыо асатында тпндай-ақ шискті таттағандас, бісақ пныо қауіртілігі тусалы

еш нюсте білмейтіндес де бас» (Қз.: «юл-Жюми‘ юл-Фасид», 338-бет).

33

Таухид рен қөоіл қалауына (юуеттікке) есу – бұл біс-бісіне қасама-қайшы

келетін нюстелес екенін біл. Ақиқатында, юуеттік (құмаслық, көоіл қалауы) рұт

бплыр табылады. Әсбіс адамныо жүсегінде пл тпл юуеттігіне қаншалықты

бесілгеніне тюйкет рұт бас. Аллаһ Тағала елшілесді плас рұттасды жпя үшін

жюне құлшылық тесігі жпқ Жалғыз Аллаһқа ғана асналу үшін жібесді. Оты

псайда Аллаһ Тағала тек тюжде жаталатын рұттасды ғана меозеген жпқ. Ео

бісінші кезекте адамдасдыо жүсектесіндегі рұттас тусалы төз бплуда.

Әл-Хатан ибн ‘Али юл-Мутау‘и былай деген екен: «Әсбіс адамныо рұты -

пныо қөоіл қалауы (юуттігі, құмаслығы)! Кім пты рұтқа қасты шығыр, пны

тындыста, тпл батыс деген атаққа лайық бплады».

Ибсаһим (алюйһит-тюлюм) өзініо халқына:

«Мына тендес бесілген мүтіндес не?», - деді («юл-Әнбийѐ» түсеті, 52-

аѐт). Бұл мүтіндес адамдас тпласға бесілетін юуеттіктес түсіндегі

жүсектесіміздегі мүтіндесге өте ұқтайды. Ал Аллаһ Тағала былай дер айтады:

43

«(Мухаммад,) өз әуеттігін (көоіл қалауын) құдай етір алғанды көсдіо

бе? Спнда тен пласға керіл бплатыо ба? Немете пласдыо көбі тыодауға,

не түтінуге қабілетті дер пйлайтыо ба? Олас мүлде мал тәсізді. Бәлкім,

плас жплдан пдан бетес тым адатқан» («юл-Фусқан» түсеті, 43-44 аѐттас).

Ибн юл-Қаййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Кемел ғибадатқа

келес бплтақ, пнымен тиратталған адам өзін ғибадаттыо тек біс ғана қысын

бейнелер көстететін етіммен атамайды. Ол ғибадаттыо қайты түсіне шақысылта

да, адамдасдыо шақысуына жауар беседі. Ол Аллаһқа құлшылық ететін юсбіс

адаммен пстақ біс нюстеге ие. Ол өзін қандай да біс біс етіммен жюне қандай да біс

тпррен байламайды. Егес пдан: «Шейхыо кім?», - дер тұсата, пл: «Елші», - дер жауар

беседі. Егес пдан: «Жплыо қандай?», - дер тұсата, пл: «Ілету», - дер жауар беседі. Егес

пдан: «Киіміо қандай?», - дер тұсата, пл: «Мен тақуалық киімін кидім», - дер жауар

беседі. Егес пдан: «Мюзһабыо қандай?», - дер тұсата, пл: «Үкім үшін Сүннетке

жүгіну», - дер жауар беседі. Егес пдан: «Ниетіо қандай?», - дер тұсата, пл: «Мен

Аллаһтыо Дидасын қалаймын», - дер жауар беседі. Егес пдан: «Дүние тісшілігінен

поашаланыр, өзіоді құлшылыққа бағыштайтын жесіо қайда?», - дер тұсата, пл

Аллаһтыо төздесімен:

34

36

«Аллаһ құсуды сұқтат еткен үйлесде Оныо етімі зікіс етіледі. Оласда тао

тайын және күн батасда Аллаһты зікіс етуден, намазды псындаудан және

зекет төлеуден таудаға да, татуға да алаодамайтын еслес Оны

дәсіртейді» («юн-Нус» түсеті, 36-37 аѐттас), - дер жауар беседі. Егес пдан шыққан

тегін тұсата, пл:

أتي اإلسالم ال أب لي سىا

إذا افتخروا تقيس أو توين

«Әкем — Итлам! Одан өзге юкем жпқ,

Тірті адамдас қайт рен тамим суласынан шыққандығымен мақтанта да», - дер

жауар беседі.

Егес пдан: «Сеніо азығыо мен тутыныо қайда?», — дер тұсата, пл: «Оласда нео бас?»,

- дер жауар беседі‛ (Қз.: «Мадасижу-т-Саликин», 3/174).


─ Бұл есеже Аллаһқа шақысуды (дағуатты) неден баттау кесек екендігі тусалы

айтады. Олас (дінге шақысушылас) ео баттытынан, ѐғни бісқұдайшылыққа

(таухидке) шақысудан баттау қажет екендігіне күмюн жпқ. Бұл – тенімді

(ақиданы) түзеуге шақысу. Сенім (ақида) – бұл батқа амалдасдыо баслығыныо

дұсыт бплуына негіз бплатын ісгетат. Кез-келген ақыл мен табиғи бплмыт

(фитса) ғимасаттыо тұсғызылуы ісгетаттан батталатынын біледі. Мұныо

шасиғатта келгенін айтрағанныо өзінде, бұл тусалы кез-келген ақыл (иеті)

біледі. Елшілес (пласға Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) өз қауымдасына

келген кездесінде дағуатты дюл бісқұдайшылықтан (таухидтен) баттайтын. Бұл

тусалы Аллаһ Тағала Құсанда былай дер айтады:

‚Біз әс үмметке: «Аллаһқа құлшылық етіодес әсі тағуттан аулақ

бплыодас!», - дейтін елші жібесдік‛ («юн-Нюхл» түсеті, 36-аѐт).

(Ол) тпндай-ақ (былай деген):

35

‚Сенен бұсын біс елші жібестек, пған: «Күдіктіз, Менен батқа

құлшылыққа лайықты құдай жпқ. Ендеше, Маған ғана құлшылық

етіодес», - дер қана уахи етір, жібесдік‛ («юл-Әнбиѐ» түсеті, 25-аѐт).

Аллаһ Тағала Өзініо Кітабында түслі елшілесді атар өтір, пласдыо баслығы

шақысуын (дағуатын) таухидтен баттағандасы тусалы хабаслайды, мыталы,

Нух (алюйһит-тюлюм) өзініо халқына былай деген:

«Аллаһқа құлшылық етіодес, өйткені тендесдіо Одан батқа құлшылыққа

лайықты құдайласыо жпқ» («юл-Әғсаф» түсеті, 59-аѐт). Худ, Салих, Ибсаһим

жюне Шуғайб (райғамбаслас да) (Аллаһтыо пласға тюлемі бплтын) өз

шақысуын (дағуатын) туса птылайша баттаған бплатын. Оласдыо өз

қауымдасына айтқан алғашқы төздесі:

«Аллаһқа құлшылық етіодес, өйткені тендесдіо Одан батқа құлшылыққа

лайықты құдайласыо жпқ» («юл-Әғсаф» түсеті, 59-аѐт), - деген төздес

бплатын. Туса тпл тиѐқты райғамбасласдыо мөсі бплған райғамбасымыз

Мухаммад та (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бауысласы, ѐғни өзіне

дейінгі райғамбаслас тиѐқты, өз дағуатын дюл таухидтен баттады. Оныо ео

бісінші шақысған нюстеті Аллаһтан батқа құлшылыққа лайықты құдай жпқ

деген куюлік еді. Аллаһ Тағала былай деді:

4

5

‚Олас өздесінен біс еткестуші келгеніне таоысқады да, кәріслес: «Бұл

біс тиқысшы, басыр тұсған туайт. Құдайласыоды біс-ақ құдай қылады

ма? Әсине, бұл тым таоғажайыр нәсте», - деді. Оласдыо баттықтасы:

«Жүсіодес, өз құдайласыо үшін табыс ете тұсыодас. Сөз жпқ, бұл біс

мақтатты нәсте», - дер, бұсылыр кетті‛ («Сад» түсеті, 4-6 аѐттас).

«Құдайласыоды біс-ақ құдай қылады ма?» - бұл Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) өз дағуатын таухидтен баттағанына

нұтқайды. Ол пн үш жыл бпйы Меккеде бплыр, адамдасды таухидке

шақысды. Ол адамдасға: ‚«Аллаһтан батқа құлшылыққа лайықты құдай

жпқ!», - дер айтыодас‛, - дейтін. Оласға: «Аллаһқа құлышылық етіодес жюне

пған тесік қптраодас!», - дер айтатын.

36

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Му‘азды Йеменге

дағуатшы, ұттаз, қазы сетінде жібесген кезде, пған: «Сен Кітар иелесінен

бплған халыққа келетіо...», - деді. (Яғни) пл тпл кезде Йеменде өміс түсетін

ѐһудилес мен хситтиандасды меозеген бплатын. Яһудилес иудаизм дінін

ұттанатындас бплыр табылады жюне өздесін Мута райғамбасға (пған

Аллаһтыо тюлемі бплтын) телиді. Хситтиандас хситтиан дінін ұттанушылас

бплыр табылады жюне өздесін Мюсиѐм ұлы Итаға (пған Аллаһтыо тюлемі

бплтын) телиді. Міне, птылайша Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) Му‘азға: «Ақиқатында, тен Кітар иелесінен бплған халыққа келетіо.

Ендеше, пласды шақысатын ео бісінші нюстео «Аллаһтан батқа құлшылыққа

лайықты құдай жпқ» куюлігі бплтын», - деді (Мутлим, 19). Бұл Пайғамбасдыо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) дағуатты таухидтен баттауды өтиет

еткеніне тікелей нұтқау бплыр табылады. Егес плас пты шақысуға жауар

бесте, пнда пласды намаз бен зекетке шақысу кесек. Өйткені егес адам

таухидты ұттанбата, (пныо) намазы да, зекеті де жасамды бплмайды. Бұл

дағуаттыо баты юскезде таухидтен батталатынына Сүннеттіо айқын дюлелі

бплыр табылады. Бұл елшілесдіо (пласға Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

мюнһажы! Әсбіс дағуатшы птыдан баттауға тиіт. Ол өзініо шақысуын дюл

птыған шпғысландысуы кесек, өйткені таухид Итламныо негізі бплыр

табылады!

Кім өзініо дағуатын птыдан батқа нюстелесден баттар, пты мюнһажға

қайшы келте, тпл елшілесдіо дағуатына қайшы келеді. Ал елшілесдіо

дағуатына қайшы келетін нюсте ешқашан райда юкелмейді жюне по нютиже де

бесмейді. Шынайы бплмыт птыны дюлелдейді. Таухидке де, ақидаға да бейқам

адамдас қаншама?! Олас батқа біс нюстелесге қам жейді юсі өздесініо

дағуаттасын тпласға бағыттайды. Оласдыо дағуаты ешқандай жеміт бесмеді!

Ал плас пты жұмыттасын атқасу басытында үлкен күш таср еткен, ұзақ

(уақыт бпйы) ынта-жігес танытқан, көр жылдасын птыған бағыштаған, птыныо

жплында шасшаған еді емет ре, бісақ дағуаты ешбіс райда бесмеді. Өйткені

плас елшілесдіо (пласға Аллаһтыо тюлемі бплтын) баттаған нюстелесінен

баттамады. Олас амалдасыныо баслығы дұсыт бплуы үшін ісгетат құсмады.


«Аллаһ Өзіне пстақ қптылуды жасылқамайды да, бұдан өзгетін

қалаған кітітіне жасылқайды. Спндай-ақ кім Аллаһқа пстақ қптта,

сатында, жала қпйыр, зпс күнәлі бплды» («юн-Нита» түсеті, 48-аѐт).

37

Бұл аѐт шисктіо (тесік қптудыо) ео үлкен күню бплыр табылатынына

нұтқайды! Батқа күнюласдыо баслығы птыдан кіші. Егес адам біснеше аусумен

ауысатын бплта, пнда емдеуді, юсине, пласдыо ішіндегі ео қауіртітінен баттау

кесек, өйткені дюл тпл аусу пны өлімге алыр келуі мүмкін. Ал батқа аѐтта


«Ратында, кім Аллаһқа пстақ қптта, Аллаһ пған Жәннатты хасам

етеді. Оныо псны Тпзақ пты. Спндай-ақ залымдас үшін жәсдемші жпқ»

(«юл-Мюида» түсеті, 72-аѐт).

Жюннат мүшсик (Аллаһқа тесік қптушы) үшін хасам етілген! Әсі пныо

жағдайы үлкен күню жатаушыласдан, мыталы, ұсыныо, зинақпсдыо,

маткүнемніо тағы да батқаласдыо жағдайынан нашас. Бұл күнюлас пласды

жатайтындасға Жюннатты хасам етрейді. Мұндай (Аллаһқа тесік қптрайтын

бісқұдайшыл бплған) адам Отта жазалануы мүмкін, бісақ ео тпоында пл

бюсібіс Жюннатқа кіседі. Аллаһ Тағала үлкен күнюласды жатаған бісқұдайшыл

адамныо бүкіл күнюласын кешір те жібесуі мүмкін, тпндай-ақ Ол пны Отта

жазалар, кейіннен Жюннатқа кісгізуі де мүмкін.

«...Аллаһ пған Жәннатты хасам етеді. Оныо псны Тпзақ пты», - бұл

Аллаһқа тесік қптудыо (шисктіо) жазаты. Батқа күнюлас адамға Жюннатты

мюогіге хасам етрейді. Аллаһ Тағала не пны Өз сахымымен кешісір, Жюннатқа

кісгізеді, не алдымен жазалар, кейіннен бюсібюс Жюннатқа кісгізеді. Мұныо

баслығы бізге шисктіо қауіртілігіне нұтқайды! Бұл (тпндай-ақ) бізге ео қауірті

нюстеден баттау қажеттігіне де нұтқайды. Құсан мен Сүннетте птыған

нұтқайтын дюлелдес өте көр (шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

ААллттыынншшыы еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ААллллааһһ рреенн ООнныыоо ЕЕллшшііттіі ((ппғғаанн ААллллааһһттыыоо ииггііллііггіі

ммеенн ттәәллеемміі ббппллттыынн)) ббааттттаағғаанн ннәәссттееддеенн ббааттттааййддыы»»


«(Мухаммад,) Біз тені бүкіл әлемдесге сахмет етір қана жібесдік» («юл-

Әнбийѐ» түсеті, 107-аѐт).

38


«(Мухаммад,) таған тенен бұсынғы елшілесге айтылған ғана айтылды.

Күдіктіз, Раббыо жасылқау әсі күйзелтуші азар иеті» («юл-Футтылют»


Әсі (былай дер те):

«(Мухаммад,) Өзіое бұйысылғандай туса жплда мығым бпл! Және

тенімен бісге тәубе еткен кітілес де! Және сұқтат етілгенніо шегінен

шықраодас! Өйткені Аллаһ не іттегендесіоді тплық көсуші» («Худ»


Спндай-ақ (былай дер):

«Ратында, тендес үшін, Аллаһты және Ақысет күніне үміт еткен және

Аллаһты көр етке алатын кітілес үшін Аллаһтыо Елшітінде ео көскем

өнеге бас» («юл-Әхзаб» түсеті, 21-аѐт).

Йутуф ибн Махактыо былай дегені хабасланады: "Бісде мен мүминдесдіо

анаты ‘Айшаныо (Аллаһ пған сазы бплтын) алдында бплған кезімде, пған Исактыо біс

тұсғыны келір: «Қандай кебін жақтысақ?», - деді. Ол: «Қатісет таған. Кебін таған

зиѐн тигізбейді», - дер жауар бесді. (Спнда) юлгі (кіті): «Уа, мүминдесдіо анаты,

өзіоніо мутхафыоды (Құсан жазылған расақтас) көстетші», - деді. Ол: «Не үшін?», -

дер тұсады. Әлгі (адам): «Мен өзімніо мутхафымды сетке келтісір аламын, юйтрете

пл сеттіз бплуы мүмкін», - деді. (Спнда) ‘Айша былай деді: «Сен неден баттар

пқытао да, пл таған зиѐн етрейді. Құсаннан алғаш бплыр пласда Жюннат рен Тпзақ

тусалы айтылатын юл-Муфютталю түселесі түткен еді. Ал адамдас Итламға қасай

ұмтылған кездесінде, хюлал мен хасам тусалы аѐттас түтісілді. Егес де бісінші

бплыр: «Шасар ішреодес!», - дер түтісілгенде, адамдас: «Біз шасарты ешқашан

таттамаймыз», - дер айтас еді. Ал егес де алғаш бплыр: «Зина жатамаодас!», - дер

түтісілгенде, адамдас: «Біз ешқашан зинаны таттамаймыз», - дер айтас еді. Бісақ

мен юлі қуысшақ пйнар жүсген қыз бплған кезімде, Меккеде Аллаһтыо Елшітіне

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Әлбетте, Сағат (Қиямет) – пласға

уәде етілген біс месзім, әсі тпл Сағат (Қиямет) өте үсейлі, тым ащы» («юл-

Қамас» түсеті, 46-аѐт), - деген аѐттас түтті. Ал «юл-Бақаса» жюне «юн-Нита»

түселесі мен пныо қплында бплған кезде түтті», - деді" (юл-Бухаси, 4993).

39

Спндай-ақ Жюбисден Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) қажылық сютімдесі тусалы хабаслар: «Мен Аллаһ баттаған нюстеден

баттаймын», - дегені жеткізіледі (Мутлим, 1218).


─ Бұл есеже пдан алдыоғы есеженіо жалғаты бплыр табылады, юсі бізге

негіз жюне ісгетат таухид екені тусалы айтады. Өйткені ео баттытынан, (ѐғни)

ісгетаттан баттау кесек. Пайғамбасласдыо (пласға Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) жплы дюл птындай бплған. Бұл есеже тпндай-ақ бізге (дінге)

шақысу (дағуат) бістіодер, ен маоыздытынан баттар, кейін маоыздытына өтір,

ітке атысылатынына нұтқайды. Баслық нюсте түр негізінен батталады, ал кейін

ғана тасмақтасына көшеді. Пайғамбас да (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) Му‘азға (Аллаһ пған сазы бплтын) туса птыдан, ѐғни ео алдымен

таухидке шақысудан баттауды, ал тпдан кейін ғана намазға, юсі пдан тпо

зекетке шақысуды бұйысды. Дағуат бістіндер ітке атысылады! Бұған тпндай-

ақ мүминдесдіо анаты ‘Айша да (Аллаһ пған сазы бплтын) нұтқады. Әсі

Пайғамбас да (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) өзініо дағуатын дюл

таухидтен баттады да, тек тпдан тпо таухид бекем псныққан кезде ғана Аллаһ

Тағала хюлал мен хасам тусалы аѐттасды түтісді. Ал Меккеде Пайғамбасға

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) таухидке байланытты Құсан

аѐттасы түтісілір тұсды. Спндықтан да егес біз Меккелік түселесге назас

талатын бплтақ, пласда таухидтіо түтіндісметін көсеміз. Ал Мюдиналық

түселесді алас бплтақ, плас негізінен шасиғи үкімдес, халюл мен хасам,

адамдас асатындағы қасым-қатынат тусалы баѐндайды. Меккеде бплған

кезінде Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) таухидке

шақысатын, ал пл Мюдинаға қпныт аудасған тпо, адамдас Аллаһтыо дініне

кісе баттағаннан кейін дін бекемдей түткенде, хюлал мен хасам тусалы аѐттас

түтісілді. Аллаһ Тағала былай деді:

«Ратында, бұсынғы ұсрақтасды жпқ еткеннен кейін Мутаға,

адамдасдыо түтінулесі үшін, Кітарты көснеу дәлелдес, тусалық және

масхамет түсінде бесдік» («юл-Қатат» түсеті, 43-аѐт).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) пты аѐтқа

түтіндісме жатар, зао-есежелес тек діни негіздес нығайған тпо ғана

түтісілетініне нұтқады. Аллаһ Тағала Песғауынды жюне пныо халқын жпйған

40

тпо, Мутаныо (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) дағуаты бекем псныққаннан

кейін Ол кітарты (Таусатты) түтісді (Қз.: «юн-Нубууат», 1/168).

Құсан мен Сүннетте пты есежеге нұтқайтын көртеген дюлелдес келген,

пласдыо кейбісеулесі пты тасаудыо батында келтісілген бплатын. Дағуат

бісте-бісте, ео маоыздытынан маоызды бплғанға қасай жүсгізіледі. Мыталы,

тіз юлдебіс адамныо күню жатар жатқанын юсі пты псайда пл тесік қптушы

екенін көсір тұстыз. Сіз пған, пл тесік қптушы бплған күйінде: «Намаз пқы!», -

дер айтатыз ба? Ол тесік қптушы бплған күйінде тіз пған: «Рамазан айында

псаза ұтта», - дер айтатыз ба? Жпқ, пл алдымен екі куюлікті айтыр, Итламға

кістін, таухид пныо жүсегінде пснықтын, тек тпдан тпо ғана пған намаз пқуды

бұйысыоыз. Ал егес тіз тесік қптушы (мүшсикті) намазға шақысудан

баттатаоыз, пнда пл, батқаласды айтрағанныо өзінде, тіздіо үттіоізден ео

бісінші бплыр күледі. Сіз қалайша мұтылман емет адамға намазды

бұйысмақтыз?!

Немете, мыталы, тіз темекі тастыр тұсған көрқұдайшылды көсдіоіз

делік. Сіз пған темекі шегуге тыйым талудан баттайтыз ба, юлде бісінші кезекте

пған көрқұдайшылыққа тыйым талатыз ба? Әсине, тіз ео алдымен пған

(Аллаһқа) тесік қптуға тыйым талуыоыз қажет, өйткені бұл темекі шегуден

юлдеқайда қауіртісек жюне қпсқынышты.

Кейбісеулес ео алдымен өтімқпслық рен зинақпслыққа тыйым талудан,

хиджаб кияді бұйысудан баттайды. Бұласдыо баслығы шасиғи бұйсықтас

екендігіне күмюн жпқ, бісақ ео бісінші кезекте ісгетатты тұсғызыр алу қажет.

Олас адамдасдыо көрқұдайшылықта жүсгенін, қабіс-кетенелесге тиыныр

жүсгендесін көседі, бісақ мұндай адамдасды халықтыо птындай жағдайы

мүлде алаодатрайды, пласды тек билік мазалайды! Ал көрқұдайшылыққа

(шискке) келес бплтақ, пл тусалы люм жпқ! Олас шиск тусалы төз етуді біс

маоызды нюсте дер танамайды. Дюл тпндықтан да пласдыо дағуаты ешқандай

жеміт бесмейді. Олас өздесініо дағуатын Пайғамбаслас өздесініо дағуттасын

аѐқтаған нюстеден баттады. Олас өте талмақты күш рен қажыс

жұмтағандасына жюне көр юогімелес жүсгізір жүсгеніне қасаматтан, пласдыо

шақысуы ешқандай нютиже бесмеді. Ал егес біз өз шақысуласын елшілес

жүсген жплға тюйкет жүсгізетіндесге қасайтын бплтақ, пнда тіз пласдыо

кесемет юсі айқын жеміттесін көсетіз. Олас – өз дағуатын дюл таухидтен

баттар, елшілесге ілететіндес. Олас таухид үшін қам жейді. Әсі тек птыдан

кейін ғана адамдасға батқа күнюласды тыйым талады. Оласдыо дағуаты

ұтымды юсі тан ғатыслас бпйы жемітін бесуде.

Мыталы, өзініо дағуатында райғамбасласдыо жплын таодаған шейхул-

Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін). Ол таухидке шақысудан жюне

41

шисктен тыядан баттады. Оныо шақысуы жемітті бплды! Әсі пты күнге дейін

адамдас (юлхамду лиЛлюһ) пныо білімін жюне пныо жүсген жплын

райдаланыр келуде.

Немете дағуатыныо жеміті пты күнге дейін Сауд Асабиѐты Кпсплдігінде

райдаланылыр келе жатқан шейхул-Итлам Мухаммад ибн ‘Абдул-Уаһһаб

(Аллаһ пны сахым еттін). Бұл мемлекет пныо бесекелі дағуатыныо үттінде

құсылған! Онда қауіртіздік пснар, тенім-ақида да түзелген. Бұл жеслесде

тплық мағынадағы итлам мемлекеті райда бплды. (Әсі) пл, юлхамду лиЛлюһ,

юлі күнге дейін өміс түсуде.

Мұныо баслығы дағуат мютелелесінде елшілесдіо (пласға Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) мюнһажына ілетудіо жеміті бплыр табылады (шейх юл-


ЖЖееттіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ддііннннііоо ббаассллыыққ ззааоо--еессеежжееллеессіінн ұұллыыққттааййддыы

жжәәннее ммүүммккіінншшііллііггііннее ққаассаайй ППааййғғааммббаасс ((ппғғаанн ААллллааһһттыыоо ииггііллііггіі ммеенн ттәәллеемміі

ббппллттыынн)) шшааққыыссғғаанн ббаассллыыққ ннәәссттееггее шшааққыыссааддыы»»


«Әй, иман келтісгендес! Итламды тұтат қабылдаодас» («юл-Бақаса» түсеті,

208-аѐт).

Ибн Кютис былай деді: ‚Аллаһ Тағала Оныо Елшітіне (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) тенетін Өзініо құлдасына дінніо баслық зао-қағидаласын алуды

жюне Аллаһтыо баслық юміслесін ітке атысуды бұйысады. Ол пласға баслық

тыйымдасдан тыйылуды бұйысады. Мужюһид бұл аѐт тусалы: «Баслық

амалдасды, (ѐғни) ізгілік бплыр таналатын нюстеніо баслығын псындаодас», - дер

айтқан‛ (Қз.: «Тафтис Ибн Кютис», 1/335).


42

«Ал кім Аллаһтыо белгілесін ұлықтата, күдіктіз, пл жүсектіо

тақуалығынан» («Хаж» түсеті, 32-аѐт).


«Спл уақытта тілдесіомен өтісік-өтек тасатыр, ешқандай білімдесіо

бплмаған нәстені ауыздасыомен айта птысыр, пны жеоілге тайдыодас.

Ал пл Аллаһтыо алдында зпс күнә» («юн-Нус» түсеті, 15-аѐт).

Ән-Ну‘ман бин Башисден (Аллаһ пған сазы бплтын) Аллаһ Елшітініо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Әй,

Аллаһтыо құлдасы! Сендес міндетті түсде тартасыоды түзеулесін кесек,

юйтрете Аллаһ жүсектесіоді бөледі» (юл-Бухаси, 717; Мутлим, 436).

Спндай-ақ ‘Айшаныо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Аллаһ

Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дер айтқаны да

жеткізілген: «Яһудилес тендесге (біс-бісіое) тюлем бесгендесіоде жюне «Әмин»

дер айтқандасыода көсе алмаушылық танытатындай батқа еш нюстеде

птыншалықты көсе алмаушылық танытрайды» (Ибн Мюжаһ, 856).

Әл-Азсақ ибн Қайт былай дер (баѐндайтын): «Бісде Абу Римта деген кіті

бізбен бісге имам сетінде намаз пқыды. Ол былай деді: «Мен туса птындай намазды

Пайғамбасмен (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бісге псындағанмын. Абу

Бакс мен ‘Умас Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) по

жағында бісінші тарта тұсды. Спндай-ақ тпл жесде ео бісінші тюкбісден баттар

батқаласмен бісге намаз пқыған адам да бплды. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) поға жюне тплға тплай тюлем бесді – біз пныо беттесініо

аррақтығын көсдік, (пл) намазды аѐқтаған тпо, қазіс Абу Римта (өзін меозер

айтыр тұс) тендесге қалай бұсылған бплта, туса тплай бұсылыр (птысды). Спл кезде

бісінші тюкбісден баттар намаз пқыған адам екі сакағат намаз пқу үшін пснынан

тұсды. ‘Умас пныо жанына келді де, иығынан ұттар: «Отыс! Ақиқатында, Кітар

иелесін плас намаздасыныо асатында үзіліт жатамағандасы ғана прат етті»,

- деді. Спнда Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) назасын көтесір:

«Уа, Хаттабтыо балаты, Аллаһ тен асқылы бағыт бестін», - деді» (Абу Дауд,

1007. Шейх юл-Әлбани алдын бұл хадитті юлтіз дер, «Да'иф Аби Дауд» (182)

жюне «юл-Мишкат» (1/306-307) кітіртасында келтіседі, бісақ тпдан кейін пны

саттайтын екі хадитті тарқандықтан, өз рікісін қайта қасар шығыр, «ют-

Силтилю ют-тахихада" (3173) пны тахих дер атады).

43

Сүннеттесді таттау неге алыр келетініне қасаоызшы, Аллаһ тізді Өз

сахымына бөлетін! Оласды таттау келітреушіліктесге юсі тірті прат бплуға

алыр келеді. Яһудилес бізге пты нюстелес үшін қаншалықты көсе

алмаушылық танытатындасына қасаоызшы.

Бісде Сюлманға (Аллаһ пған сазы бплтын) «Спнда Пайғамбасласыо

тендесге баслық нюстелесді, тірті дюсетті қалай тындысуды да үйсетті ме?»

деген тұсақ қпйылған бплатын, тпнда пл: «Ию, юсине!», - дер жауар бесді

(Мутлим, 262).


─ Бұл есеже бізге біздіо «бісқұдайшылықтан баттау кесек жюне тпған

жұмылу кесек» деген төздесіміз «батқа амалдасға талғыст бплумыз кесек»

дегенді білдісмейтініне нұтқайды. Біздіо птыдан алдын айтыр кеткен

төздесімізден «күнюлас біс жеоіл юсі масдымтыз нюсте» деген тұжысым келір

шықрайды. Олас «Аллаһ Тағалаға мпйынтұнбауға құнттыз қасауға бплады»

дегенді меоземейді. Шасиғатқа қатытты кез-келген қасама-қайшылық қауірті,

тірті пл адамдасдасға бплмашы бплыр көсінте де! Біз: «Ео баттытынан баттау

кесек», - дер айтқанымызда, «батқа амалдасды таттау кесек» дегенді

меоземеген бплатынбыз. Маоыздысақ нюстелесден баттау кесек, өйткені юу

баттан дінніо қалған батқа мютелелесі тпныо үттіне құсылатын ісгетат

тұсғызыр алу қажет. Біз дюл птыны меозеген бплатынбыз. Күню атаудыо

баслығы қауірті бплыр табылады! Оласдыо баслығы – жамандық. Күнюлас

біс-бісін шақысады. Аллаһ Тағалаға мпйынтұнбауды масдымтыз біс нюсте

дер танауға бплмайды. Аллаһ Тағаланыо бұйсық-юміслесін елемеуге

бплмайды! Баслық күнюлас тыйым талынған! Бісак егес адамда қауіртісек

бплған күнюласы бплта, пнда дюл тпласдан баттау кесек, ал тпдан тпо ғана

батқа амалдасды түзеу қажет. Егес адам мпйынтұнбаушылықты бплмашы

нюсте дер таната, бұл пны батқа пдан да жаманысақ бплған (күнюласды) іттеуге

дейін алыр басады. Ал егес адам күнюласдыо қауіртілігін түтінте, пл пласдан

алшақтауға тысытады. Аллаһ Тағала былай дер айтады:

«Дәл птылай, кім Аллаһтыо асдақтаған нәстелесін жпғасы бағалата,

тпл Раббытыныо алдында өзіне игілік жатады» («юл-Хаж» түсеті, 30-аѐт).

Ол тпндай-ақ былай деді:

44

«Ал кім Аллаһтыо белгілесін ұлықтата, күдіктіз, пл жүсектіо

тақуалығынан» («Хаж» түсеті, 32-аѐт).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бісде-біс күнюлі

ітті: пласдыо кішітін де, үлкенін де - еткестрей қалдысмады. Ол бізді птыныо

баслығынан тақтандысды. Туса тпл тиѐқты пл бізге дінніо негіздесін де, пныо

тасмақтасын да бұйысды. Ол бізге муттахаб бплған нюстелесді де, уюжір

бплған нюстелесді де, тпндай-ақ дінніо тісектесі (сүкіндесі) бплған нюстелесді

де бұйысды. Ол тек Аллаһ Тағала пл асқылы Өзініо дінін тплық (кемел)

еткеннен кейін ғана қайтыт бплды. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) үлкен күнюласды да, кіші күнюласды да тыйым талды. Ол

ренделесді Аллаһқа жақындататын нюстелесдіо ешқайтытын түтіндісутіз

жюне бұйысутыз қалдысмады. Ол ренделесді Аллаһтан алыттататын

нюстелесдіо ешқайтытын түтіндісмей жюне тыйым талмай қалдысмады. Ол

нұтқамай кеткен бісде-біс игілік жпқ, пл тақтандысыр еткестреген бісде-біс

жамандық жпқ.

Сюлман (Аллаһ пған сазы бплтын) адамдасға дюсет тындысу есежелесін

түтіндісір жатқанда, біс ѐһуди пған: «Спнда Пайғамбасласыо тендесге баслық

нюстелесді, тірті дюсетті қалай тындысуды да үйсетті ме?», - деді. Сюлман:

«Ию, юсине!», - дер жауар бесді. Кейін пл Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) адамдасға дюсетті қалай дұсыт тындысуды үйсеткен

хадитті айтыр бесді. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

үмметіне райдалы бплған бісде-біс нюстені түтіндісмей кеткен жпқ. Ол өзіне

зиѐнды қамтыған бісде-біс нюстені де түтіндісмей қалдысмады (шейх юл-


ССееггііззіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа шшаассииғғии ммәәттііннддеессггее ққаассттыы ккееллммееййддіі жжәәннее

ппллаассғғаа өөззддеессііннііоо ааққыыллддаассыынн,, ккөөооіілл ққааллааууллаассыынн ((әәууееттттііккттеессіінн)),, әәддееттттеессіі

ммеенн өөззддеессіі ттиияяққттыы ааддааммддаассддыыоо ррііккііссллеессіінн ққаассааммаа--ққаассттыы ққппййммааййддыы»»


45

‚(Мухаммад,) міне, тпл үшін ақиқатқа шақыс да, өзіое бұйысылғандай

мықты тұс. Оласдыо пйласына ілетре және пласға: «Аллаһ түтісген

Кітарқа иман келтісдім», - де‛ («юш-Шуса» түсеті, 15-аѐт).


«Аллаһ және Оныо Елшіті қашан біс ітке үкім бесте, мүмин ес және

мүмин әйел үшін пласдыо іттесінде есікті бплуласына бплмайды.

Спндай-ақ кім Аллаһқа және Оныо Елшітіне қасты келте, тпнда, сат,

ашық адатқан бплады» («юл-Әхзаб» түсеті, 36-аѐт).


«(Мухаммад,) Раббыоа тест! Олас өзаса талатқан нәстелесінде тені би

етір, тпдан тпо бесген билігіонен көоілдесінде ақау таррай, тплық

бпйтұнғанға дейін мүмин бпла алмайды» («юн-Нита» түсеті, 65-аѐт).

Әсі тпндай-ақ:

‛Ал қашан пласға: «Аллаһ түтісгенге және Елшіге келіодес», - дер

айтылта, екіжүзділесдіо тенен атыға бет бұсатынын көсетіо‛ («юн-Нита»


‘Абдуллаһ ибн ‘Амсдан (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын)

Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені

жеткізіледі: «Ақиқатында, Аллаһ Өз құлдасынан білімді жай алыр қпя

асқылы алыр қпймайды, бісақ Ол білімді ғалымдасды алыр кету асқылы

алыр қпѐды. Ал Ол бісде-біс ғалымды тісі қалдысмаған кезде, адамдас

өздесіне білімтіз имамдасды тайлар алатын бплады. Оласға тұсақтас

қпйылады, ал плас білімі бплматтан рютуа шығасады да, тпныо нютижетінде

өздесі де (туса) жплдан адатады, өзгелесді де адаттысады!» (юл-Бухаси 100,

Мутлим 3/737).

46

‘Али (ибн Аби Талибтыо) былай дегені жеткізіледі: «Егес дін пй-

рікіслесдіо үттіне құсылғанда, матихты (аѐқтыо) аттынан тасту пны (аѐқтыо)

үттінен тастуға қасағанда абзалысақ бплас еді» (Абу Дауд, 162).

Абу Хусайсаныо, Аллаһ пған сазы бплтын, төздесінен бісде Аллаһтыо

Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) хузайл тайратыныо өзаса

төбелетір қалған екі юйелдіо іті бпйынша үкім шығасғаны тусалы жеткізіледі.

Оласдыо бісеуі екіншітіне тат лақтысыр, пныо жүкті құстағындағы балатын

өлтіседі. Спдан тпо плас асаласындағы дау-жанжалды шешу үшін Пайғамбасға (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жүгінеді де, пл өлген (бала) үшін біс құл, не

күомен құн (диѐ) төлену кесек дер шешеді. Спл кезде айыр төлеуге тиітті бплған

юйелдіо қасаушыты: «Уа, Аллаһтыо Елшіті, не үшін мен жемеген, ішреген,

төйлемеген тірті туылған кезінде айқайламаған бісеу үшін айыр төлеуім кесек?

Мұндай шешім жасамайды!», - деді. Бұған Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын): «Мынау адам балгес тиѐқты ғпй!», - деді (юл-Бухаси, 5758;


Ибн юл-Қаййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Уахиласға қасты

шығатындас (келеті) бет тпррен көсініт табады:

— Бісінші тпр уахиласға өздесініо ақылдасын қасты қпѐды, юсі ақыл-

таналасын уахиға қасағанда жпғасы қпѐды. Олас уахиды ұттанатын адамдасға:

«Бізде ақыл бас, ал тендесде – жеткізілген нюсте», - дер айтады.

— Екінші тпр уахиласға өздесініо рікіслесі мен қиѐтты қасты қпѐды. Олас

хадиттіо жақтаушыласына: «Сендесде хадит бас, ал біздесде – рікіслес мен қиѐт

бас», - дейді.

— Үшінші тпр уахиласға өздесініо (бұлжымат дер танайтын) қағидаласын

жюне бейімділіктесін (қалауласын) қасты қпѐды. Олас: «Сендесде шасиғат бас, ал

бізде – шынайы бплмыт бас», - дейді.

— Төстінші тпр уахиласға таѐтатты қасты қпѐды. Олас: «Сендес

шасиғаттыо адамдасытыодас, ал біз – таѐтаттыо адамдасымыз», - дейді.

— Бетінші тпр уахиласға өздесініо негізтіз түтіндісмелесін (тауил) қасты

қпѐды. Олас: «Сендес – айқын мағынаныо адамдасытыодас, ал біз жатысын

мағынаныо адамдасымыз», - дер айтады.

Бісақ бұл тпртасдыо баслығы іт жүзінде қандай да біс есежелесге түйенбейді.

Олас тек өздесініо көоіл қалауласына (юуеттіктесіне, құмаслықтасына) еседі.

Аллаһ Тағала былай деді: «Егес плас таған жауар бесмете, шын мәнінде плас

өз көоілдесі тастқан жаққа кеткенін біл» («юл-Қатат» түсеті, 50-аѐт). Спндай-

47

ақ: «Оласдыо асаласына Аллаһтыо түтісгенімен үкім ет әсі пласдыо

қалауласына ілетре» («юл-Мюида» түсеті, 49-аѐт). Тек екі нюсте ғана бас: не көоіл

қалауласына (юуеттіктесге, құмаслықтасға) есу, не уахиға есу. Бұл тусалы Аллаһ

Тағала былай дер айтады: «Ол өз пйынан төйлемейді. Сөйлегені көкейіне

талынған уахи ғана» («юн-Нюжм» түсеті, 3-4 аѐттас). Аллаһ Тағала адамдасдыо

төзін екі түсге бөлді: не өз пйынан төйлеу, не уахиға тюйкет төйлеу.

Егес пты тпртасдыо баслығына жауар бесетін бплтақ, плас өзініо рұтына

псалады да: «Ақылда уахиды қабылдамайтын біс нюсте бас», - дейді. Екіншілесі:

«Пікіслес мен қиѐтта хадит шеше алмайтын нюстелес бас», - дер айтады.

Үшіншілесі: «Қағидалас мен бейімділіктесде (талғамдасда) шасиғат шеше

алмайтын нюстелес қамтылған», - дейді. Төстіншілесі: «Саѐтатта шасиғат тыйым

талған нюсте бас», - дейді. Бетіншілесі: «Жатысын мағыналас айқындасын тесітке

шығасады», - дер айтады.

Оласдыо айтатын бүкіл өтісігі, уахидан айысықша, қандай да біс

кситесийлесге түйенбейді. Ақиқатында, уахи сеттелген юсі өз-өзіне үйлетімді. Ол

Дана жюне Білуші (Аллаһтан) біз пған тенуміз міндетті бплған шыншылға

(Пайғамбасға) келір түтті‛ (Қз.: «ют-Сауа‘иқ юл-Мусталю», 3/1051).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді:

‚Кейбіс білуші адамдас: «Әсбіс нюртіде Песғауынныо нюртітінде бплған нюстелесден

біс нюсте бас, алайда Песғауын өз нюртітінде бплған нюстелесдіо баслығын тыстқа

шығасды, ал батқалас мұны іттеуге қабілеттіз, тпндықтан да пны жатысады», - дейді.

Егес адам өзініо нюртітіне жюне батқа адамдасдыо нюртілесіне назас талатын бплта,

пласдан хабас тыодайтын бплта, пнда адам нюртіті пған (батқаласдыо) бағынғанын

жюне ұлықтағанын қалайтынын көседі. Нюрті ұлылықтыққа, мүмкіндігінше

батқаласдыо үттінен жетекшілік жатауды жүсгізуге деген түйітреншілікке тплы. Сіз

адамдасдыо кейбісеулесі өздесініо көоіл қалауына тюйкет келетін бісеуге жақты

қасым-қатынат жатайтынын көсетіз. Әсі, кесітінше, плас көоіл қалауласына қайшы

келетіндесмен қаттатыр жатады. Оласдыо құлшылық жатайтын пбъектілесі

құмаслықтасы қалайтын нюстелесі бплыр табылады. Аллаһ Тағала былай деді:

«Көоіл қалауын (әуеттігін) құдай етір алғанды (құмаслығыныо құлы

бплғанды) көсдіо бе? Спнда тен пласға керіл бплатыо ба?» («юл-Фусқан»

түсеті, 53-аѐт). Кім пласдыо юуттіктесіне тюйкет келте, тпл тірті көрқұдайшыл-

мүшсик бплта да, пласдыо дпты бплады. Ал кім пласдыо юуеттіктесіне қасты келте,

тпл тірті Аллаһтыо жақын құлы (уюлиі) бплта да, (плас үшін) дұшран бплады. Бұл –

Песғауынныо тираты. Бұл адамдас басынша (батқа) адамдасды өздесініо бұйсығына

бағындысғыты келеді, бісақ плас Песғауында бплған мүмкіндікке ие емет. Ол ашық

түсде өзін құдаймын дер жасиѐлай алатын жюне Жасатушыны мпйындамай

48

алатын. Ал бұл адамдас Жасатушыныо бас екенін мпйындағанымен, бісақ пласды

Жасатушыға құлшылық етуге, ѐғни пласдыо өздесіне мпйынтұнуды таттауға

шақысатын бісеу келте, плас бұл адаммен Песғауын Мутамен қаттатқандай етір

қаттата баттайды.

Шамалы бплта да ақыл мен иманға ие бплған көр адамдас мұндай дюсежеге

дейін жетрейді. Бісақ плас өздесі үшін өздесініо шеобесіндегі нюстелесді талар етеді.

Олас өздесіне өз мақтаттасында мпйынтұнуды талар етеді, тірті бұл мпйынтұну

Аллаһ Тағалаға деген мпйынтұнбаушылықты қамтитын бплта да. Әсі птыныо

нютижетінде кім пған пныо юуеттігінде бағынта, тпл пл үшін пныо юуеттіктесіне

қайшы келір, Аллаһқа бағынатын адамнан да түйіктісек жюне қымбаттысақ

бплады. Бұл Песғауын бплған кейіртіо (жағдайдыо) біс көсініті.

Тірті мұндай адам шейх бплта да, қандай да біс ғалым бплта да, пған өзін

ұлықтайтын адамдас ұнайды. Ал егес бісеу батқаны ұлықтар жатта, пнда тірті

пласдыо екеуі де Құсанды ұлықтар, бісдей құлшылықтас жатайтын бплта да, пл юлгі

адам үшін түйікті емет бплады. Бұған қпта, адам тірті өзі тиѐқты бісеуді жюне

пныо ізбатасласын көсе алмаушылық тебебінен жек көсуі де мүмкін. (Мыталы,)

ѐһудилес Мухаммадты (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын), пл Мутаныо

(пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) шақысған нюстетіне шақысған бплта да, жек

көсгендесіндей. Аллаһ Тағала былай дер айтады: «Қашан пласға: «Аллаһ

түтісген (Құсанға) иман келтісіодес», - дер айтылта, плас: «Өзімізге

түтісілгенге, иман келтісеміз», - дер жауар беседі. Олас кейіннен келген

(Құсанды), пл пласдағы (Таусаттыо) шындығын саттайтын ақиқат бплта

да, қабылдамайды» («юл-Бақаса» түсеті, 91-аѐт). Спндай-ақ Ол: «Дегенмен,

өздесіне Кітар бесілгендес пласға ашық дәлел келгеннен кейін ғана

бөлінді» («юл-Бюйина» түсеті, 4-аѐт), - деді. (Ол) тпндай-ақ (былай деді): «Олас

өздесіне білім келгеннен кейін ғана асаласындагы көсе алматтықтыо

талдасынан бөлінді» («юш-Шуса» түсеті, 14-аѐт). Спндықтан да Аллаһ Тағала

ѐһудилес тусалы хабаслағанда, Песғауын тусалы хабасласда келетін төздесді

қплданады. Аллаһ Тағала Песғауын тусалы былай дер айтады: «Рат, Песғауын

жес бетінде тәккарасланыр, пныо тұсғындасын тпртасға бөлді.

Оласдыо біс тпбыныо ұлдасын өлтісір және әйелдесін тісі қалдысыр,

әлтіз етті. Ақиқатында, пл бұзақылық тасатушыласдан еді» («юл-Қатат»

түсеті, 4-аѐт). Аллаһ Тағала ѐһудилес тусалы былай дейді: «Кітарта Итсаил

ұлдасына: «Әсине, жес жүзінде екі сет бұзғықшылық қылыр, өте

тәкаррасланатыодас», - дер еткесттік» («юл-Итса» түсеті, 4-аѐт). Әсі

тпндықтан да Аллаһ Тағала: «Спл Ақысет мекенін Біз жес бетінде

тәккараслануды және бұзақылық тасатуды қаламайтындас үшін нәтір

етеміз» («юл-Қатат» түсеті, 83-аѐт), - деді. Аллаһ Тағала құлдасын тек Өзіне

49

құлшылық етулесі үшін ғана, плас Оны зікіс етір жюне Оған шүкіс етулесі үшін

жасатты. Ол құлдасы Жалғыз Өзіне ғана құлшылық етір, дін түгелдей Аллаһқа

тиітті бплуы үшін, Оныо Сөзі батқа төздесдіо баслығынан жпғасы бплуы үшін

елшілесді жібесді жюне Кітартасды түтісді. Ол баслық елшілесді дюл птымен жібесді.

Аллаһ Тағала былай дер айтады: «(Мухаммад,) тенен бұсын біс райғамбас

жібестек, пған: «Күдіктіз, Менен батқа құлшылыққа лайықты ешбіс құдай

жпқ. Ендеше, Маған ғана құлшылық етіодес», - дер қана уахи етір,

жібесдік» («юл-Әнбийѐ» түсеті, 25-аѐт). Ол тпндай-ақ былай дер айтты: «Сенен

бұсын жібесген елшілесімізден тұса: әс-Рахманнан өзге қүлшылық

қылатын құдайлас жатадық ра?» («юз-Зухсуф» түсеті, 45-аѐт). Аллаһ Тағала

Өзініо баслық райғамбасласына жікке бөлінбей дюл птыған шақысуды бұйысды. Ол

былай деді: «Ақиқатында, тендесдіо бұл діндесіо – бістұтат дін. Ал Мен –

Рабылласыо. Ендеше, маған ғана құлшылық етіодес!» («юл-Әнбийѐ» түсеті,

92-аѐт). Ол тпндай-ақ былай деді: «Әй, елшілес! Таза нәстелесден жеодес

және игілік іттеодес. Ратында, не іттегендесіоді жақты білемін. Рат,

діндесіо – біс-ақ дін, ал Мен – Раббыласыо. Ендеше, Менен қпсқыодас!

Алайда плас діндесін бөлшектер таттады, әсі әс текта өзінде бас нәстеге

қуанады» («юл-Мүминун» түсеті, 51-53 аѐттас). Қатада пты аѐтты тюртіслер,

былай деді: «Діндесіо – біс-ақ дін, Раббыласыо – біс-ақ Раббы! Бісақ

шасиғаттасыо юстүслі». Оты тиѐқты (түтіндісме) Ибн ‘Аббаттан, Са‘ид ибн

Жубайсдан, Қатададан, ‘Абду-с-Рахман ибн Зюйдтен тағы да батқаласдан

жеткізілген. Әл-Хатан (юл-Батси) былай деді: «Аллаһ Тағала елшілесге неден қпсқу

жюне не іттеу кесек екендігін түтіндісір бесді де, кейін пласға: «Сендесдіо бұл

жплдасыо – бістұтат жпл», - деді‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 8/219).


─ Бұл есеже мұтылман адам Құсан мен Сүннеттен келген дюлелге

мпйынтұнуы міндетті екеніне қатытты. Ол өзініо ақылын дюлелден жпғасы

қпймауға тиітті. Аллаһ Тағала былай дер айтады:

‚«(Мухаммад) Раббыоа тест! Олас өзаса талатқан нәстелесінде тені би

етір, тпдан тпо бесген билігіонен көоілдесінде ақау таррай тплық

бпйтұнғанға дейін мүмин бпла алмайды‛ («юн-Нита» түсеті, 65-аѐт).

Аллаһ Тағала мен Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) айтқан нюстелесіне міндетті түсде мпйынтұну қажет (уюжір). Міне,

50

иман дегеніміз – пты! Бұл – Итламныо мюні! Өйткені Итлам – бұл таухид

асқылы Аллаһқа бесілу, мпйынтұну асқылы Оған бағыну жюне шиск рен

мүшсиктесден бат тасту.

Спндықтан да Аллаһ Тағала мен Оныо Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) айтқандасына міндетті түсде бағыну кесек. Аллаһ Тағала

бұл тусалы былай деді:

«Әй, иман келтісгендес! Аллаһтан әсі Елшітінен ілгесі кетреодес.

Және Аллаһтан қпсқыодас. Шүбәтіз, Аллаһ Ата Еттуші, Тплық Білуші»

(«юл-Хужусат» түсеті, 1-аѐт).

Мұтылман адам Аллаһ Тағаланыо бұйсықтасы мен тыйымдасына өз

ақылын қасты қпйматтан бағынады. Ол: «Бұл хадит ақылға қайшы келеді», -

дер айтрауы кесек. Ол рюлтара мен лпгика есежелесін шасиғат мютіндесінен

жпғасы қпймауы қажет, мұны му‘тазилилес мен тплас тиѐқтылас

іттегендесіндей. Мұтылман адам еш нюстені ешқашан Құсан мен Сүннеттен

жпғасы қпймайды. Егес мұтылманға Құсан мен Сүннеттен қандай да біс мютін

жетте, пл мютін не нюстеге қатытты бплта да, пл міндетті түсде пған бағынады.

Ол, мұны му`тюзилилесден бплған бидғатшылас мен пласдыо ізбатасласы,

тпндай-ақ біздіо заманымыздыо кейбіс пйшылдасы іттегендесіндей, өзініо

ақылын шасиғи мютіннен жпғасы қпймауға тиіт. Олас тірті имам юл-Бухасидіо

тахих жинағындағы тенімді хабасласды қабылдамайды. Өйткені, пласдыо

айтуынша, тпл хабаслас ақылға қайшы келеді. Бұл өте үлкен бүлік! Бұл –

екіжүзділесіо жплы! Бұл – (туса жплдан) тайғандасдыо жплы! Олас –

өздесініо ақылдасын, пйласын жюне көоіл қалауласын Аллаһтыо Кітабынан

жюне Оныо Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетінен

биік қпяшылас. Аллаһ Тағала былай дер айтады:

48

4950

‚Қашан плас, асаласына үкім бесу үшін, Аллаһқа және Оныо

Елшітіне шақысылта, тпл уақытта пласдыо біс бөлігі бат тастады. Егес

пласдікі дұсыт бплғанда, плас бпйтұнған түсде келес еді. Оласдыо

жүсектесінде десті бас ма? Немете күдіктенуде ме? Не өздесіне Аллаһ

рен Оныо Елшіті әділеттіздік іттейді дер қпсқады ма? Олай емет.

51

Оласдыо өздесі залым. Шын мәнінде, мүміндес, асаласына үкім бесу

үшін, Аллаһ рен Оныо Елшітіне шақысылғанда, пласдыо төздесі: «Еттідік

және бпйтұндық», - деу бплады. Дәл тплас құтылушылас‛ («юн-Нус» түсеті,

48-51 аѐттас).

Бұл мүмин мен екіжүздініо асатындағы айысмашылық. Екіжүзді

(мунафиқ) — бұл тысттай өзініо иманы тусалы мюлімдейтін адам, алайда

іштей (жүсегінде) пл иман келтісмейді. Дюл тпндықтан да пл Аллаһ Тағала

мен Оныо Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бұйсықтасына

мпйынтұнбайды. Ал мүмин Аллаһқа тысттай да, іштей де мпйынтұнады.

Спндықтан да мұтылман адам Аллаһ Тағаланыо жюне Оныо Елшітініо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) төздесіне бағынуға міндетті (уюжір).


«Аллаһ және Оныо Елшіті қашан біс ітке үкім бесте, мүмин ес және

мүмин әйел үшін пласдыо іттесінде есікті бплуласына бплмайды.

Спндай-ақ кім Аллаһқа және Оныо Елшітіне қасты келте, тпнда, сат,

ашық адатқан бплады» («юл-Әхзаб» түсеті, 36-аѐт).

Спндықтан да ‘Умас ибн юл-Хаттаб (Аллаһ пған сазы бплтын) былай дейтін:

«Әй, адамдас! Діндегі рікіслесден тақ бплыодас! Худайбийѐ бітіміне қпл қпйылған

күні мен өз рікісіме ілетір, Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) бұйсығын тюск еткенім етімде» (юл-Бюззас өзініо «Мутнадында»

келтіседі, 148). Сахабаласға тпл біс тютті баттасынан өткізу өте ауыс бплды.

Олас тпл бейбіт келітім-шастты көсген кездесінде пл пласға мұтылмандас

үшін қпслық бплыр көсінді. Олас (пнда тек) үйге қайту кесек екендігін, умса

жатаудан бат тасту кесек екендігін көсді. Оласға бұл келітім-шаст кюріслесдіо

жеоітке жетуін білдісетіндей бплыр көсінді. Ал іт жүзінде іт басыты мүлде

кесітінше еді. Бұл келітім-шаст мұтылмандас үшін жеоіт рен ұлылық, ал

кюріслес үшін қпслық бплды. Ол мұтылмандас үшін кесемет жеміттес алыр

келді. Аллаһ Тағала пны «жеоіт» (фатх) дер атар, былай деді:

«Ратында, Біз таған айқын жеоіт тыйладық» («юл-Фатх» түсеті, 1-аѐт).

Бұл келітім-шаст Меккеніо алынуыныо алғышасты бплды. Келітім-шаст

Пайғамбас мен (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) көрқұдайшылдас

52

асатында тпғыттыо тпқтатылуына жюне адамдас тыныш қпйылуына қатытты

жаталған еді.

‘Умас (Аллаһ пған сазы бплтын) пты келітім-шасттыо жеміттесін көсген

кезінде, Худайбийѐ күні айтқандасына өте қатты өкінді. Ал Абу Баксге (Аллаһ

пған сазы бплтын) келес бплтақ, пл тпл күні Пайғамбасға (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) мпйынтұнды да, қасты рікіс айтрады. Бұған қпта, пл

ашуға талынған тахабаласға: «Ол – Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын)! Оныо айтқанынан ұттаныодас!», - деумен бату айтыр жатты.

Спндай-ақ бізде ‘Али ибн Аби Талибтыо (Аллаһ пған сазы бплтын)

келетідей төздесі де бас: «Егес дін пй-рікіслесдіо үттіне құсылғанда матихты

(аѐқтыо) аттынан тасту пны (аѐқтыо) үттінен тастуға қасағанда абзалысақ

бплас еді» (Абу Дауд, 162).

Ешқандай кесітутіз мпйынтұну кесек! Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) матихты аѐқтыо үттінен жатайтын юсі біз де (птыда) пған

ілетеміз. Өз көоіл қалауласыоа ілетір: «Жпқ, аѐқтыо аттынан матих жатау

жақтысақ, өйткені аѐқтыо дюл аттынғы бөлігі жесге тиеді юсі кіс де тпнда

бплуы мүмкін, ал шұлықтыо (мютініо) үтті пнтыз да таза ғпй», - дер

айтрауымыз кесек. Жпқ! Бұл – Аллаһ Тағаланыо жюне Оныо Елшітініо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бұйсығы. Аллаһ Тағала бұл жөнінде

жақтысақ біледі. Біздіо мпйнымызға птыған бағыну жюне пты мютелеге жеке

рікіслесімізбен кісмеу міндеті жүктелген. Аллаһ Тағала былай деді:

«Егес плас таған жауар бесмете, шын мәнінде плас өз көоілдесі

тастқан жаққа кеткенін біл. Аллаһтан біс жпл-жпсықтыз өз көоілдесі

ауған жаққа ілеткеннен асы адатқан кім бас? Әсине, Аллаһ залым елді

туса жплға талмайды» («юл-Қатат» түсеті, 50-аѐт).

Егес тахих (шасиғи) мютін бас бплта, біз пған мпйынтұнуымыз қажет,

тірті пл юлдебіс адамныо ақылына немете пйына қайшы келте де. Шасиғи

мютіндес қателіктесден қпсғалған! Олас – Аллаһ Тағаладан түткен ақиқат. Ал

ақыл мен пй-рікіслесге келес бплтақ, плас тплыққанды жетік (кюміл) емет.

Қаншама адамдас белгілі рікіслесді ақиқат танар айтыр, ал біснеше тағаттан

кейін қателеткендесін түтінір жатады! Біз бұны тірті өзімізден де байқаймыз.

Біз белгілі біс нюстені дұсыт дер танауымыз, ал біснеше минуттан тпо пл қате

екенін түтінуіміз мүмкін. Олас (шасиғи мютіндес) бұлжымайтын ақиқат

53

бплыр табылады, өйткені Ата Дана, Өте Мақтаулы (Аллаһтан) түткен. (Аллаһ)

Тағала былай деді:

«Оныо алдынан да, астынан да бпт төз келмейді (асалатрайды). Ата

Дана, Өте Мақтаулы (Аллаһ) тасарынан түтісілген» («Футтылют» түсеті, 42-

аѐт) (шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

Мен шейх Салих ибн Фаузаннан: «Құсметті шейх, кейбіс адамдасдыо

қалыо бұқаса халықты таѐтатқа тастуы шасиғи мюнһаж бплыр табылады ма?», -

дер тұсадым.

(Шейх Салих ибн Фаузан былай дер жауар бесді): Му`тюзилилесдіо

негіздесіне жақтылыққа шақысу жюне жамандықтан тыя жатады. Бісақ

птыныо аттасында плас билеушілесге (юміслесге) қасты шығуды (көтесілуді)

меозейді. Ал іт жүзінде бұл жақтылыққа шақысу бплыр табылмайды! Бұл –

өздігінен айырталатын нюсте. Әмісге қасты шығу Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бұйысған нюстетіне қайшы келеді. Ол

кюріс бплыр табылмайтын юміслесге қасты шығуға тыйым талды. Пайғамбас

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пласға құлақ атуды жюне

мпйынтұнуды бұйысды. Ол билік иелесін, плас тірті күнюхас бплта да, тірті

егес бұзақы бплта да, тірті егес надан бплта да, плас кюріс бплмайынша

құсметтеуді бұйысды. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«...егес тендес пласдыо тасарынан айқын күріслікті көсметеодес ғана», - деді

(юл-Бухаси, 7055; Мутлим, 1840). Спндықтан да му`тюзилилесдіо бұл ұттанымы

шасиғатқа қайшы келеді юсі айырты бплыр табылады! (шейх юл-Фаузанныо


ТТппғғыыззыынншшыы еессеежжее::

««ММұұттыыллммааннддаассддыыоо жжееооііттіі,, ұұллыыллыығғыы жжәәннее жжаағғддааййыынныыоо жжааққттыы ббппллууыы ееккіі

ннәәссттееггее ттәәууееллддіі:: ррааййддааллыы ббііллііммггее жжәәннее ііззггіі--ттааллииққааллыы ааммааллғғаа»»


54

«Ол Елшітін тусалық және хақ дінмен пны бүкіл діндесден үттем бплтын

дер жібесген. Егес мүшсиктес мұны жек көсте де» («ют-Тюуба» түсеті, 33-

аѐт).

(Ол) тпндай-ақ былай дер айтты:

«Мүминдес бістұтат жауға аттанбауласы кесек. Дін ғылымын үйсенір,

адамдасға қайтыр келгенде пласды натихаттау үшін, әс тпртан біс-біс

птсядтан неге жібесметке? Бәлкім плас тақтынас» («ют-Тюуба» түсеті, 122-

аѐт).

Абу Мутадан (Аллаһ пған сазы бплтын) Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) былай дер айтқаны жеткізіледі: «Аллаһ мені

адамдасға жібесген батшылық рен білім жесге жауған нөтес жаобыс тиѐқты.

Бұл жесдіо біс бөлігі шұсайлы еді де, өзіне туды тіоісір алды, юсі пнда

көртеген юстүслі өтімдіктес мен шөртес өтір шықты. Оныо батқа біс бөлігі

қатты еді юсі өзініо бетінде туды ұттар қалды да, Аллаһ пны адамдасға

райдалы етір, плас пны ішуге, малын жюне жесін туғасуға райдаланды.

Жаобыс тпндай-ақ жесдіо тегіттік бплған бөлігіне де түтті; пл туды ұттар

та қалмады юсі пған еш нюсте де өтреді. Жесдіо пты бөліктесі Аллаһтыо дінін

білір игесген, Аллаһ мені жібесген нюстеден райда алған, өздесі білім алыр, пны

батқаласға да үлеттісген, юсі тпндай-ақ птыған өзі де жүгінбеген жюне мен

тпнымен адамдасға жібесілген Аллаһтыо батшылығын қабылдамаған

адамдас тиѐқты» (юл-Бухаси, 79; Мутлим, 2282).

‘Абдуллаһ ибн ‘Амсдан (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын)

Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені

жеткізіледі: «Ақиқатында, Аллаһ Өз құлдасынан білімді жай алыр кету

асқылы алыр қпймайды, бісақ Ол білімді ғалымдасды алыр кету асқылы

алыр қпѐды. Ал Ол бісде-біс ғалымды тісі қалдысмаған кезде, адамдас

өздесіне білімтіз имамдасды (батшыласды) тайлар алатын бплады. Оласға

тұсақтас қпйылады, ал плас білімі бплматтан рютуа шығасады да, тпныо

нютижетінде өздесі де (туса) жплдан адатады, өзгелесді де адаттысады!» (юл-

Бухаси 100, Мутлим 3/737).

Зийад ибн Любидтен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) біс нюсте тусалы баѐндар, кейіннен: «Бұл (нюстелес) білім кеткен

кезде псын алады», - дегені жеткізіледі. (Спнда) Зийад ибн Любид: «Уа,

55

Аллаһтыо Елшіті! Білім қалай кетрек, өйткені біз Құсанды пқимыз, пған

балаласымызды үйсетеміз, ал біздіо балаласымыз пны өз балаласына үйсетеді юсі

Ақысетке дейін птылай бплады ғпй?!», - дер тұсады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын): «Анао тенен айысылыр қалтын, юй, Зийад! Мен тені

Мединадағы ео түтінуші адамдасдыо бісі дер танаушы едім. Мына ѐһудилес

мен хситтиандас Таусат рен Інжілді пласдыо ішіндегітініо ешқайтытын

псындаматтан пқымайды ма?», - дер жауар бесді (Ахмад, 4/160; Ибн Мюжаһ,

4048).

Спндай-ақ ‘Ади ибн Хатимнен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын): «Яһудилес Аллаһтыо ызатыныо аттында, ал хситтиандас –

адатқандас», - дер айтқаны жеткізіледі (Ахмад, 4/378; ют-Тисмизи, 2954; Қз.:

«Силтилю ют-Сахиха», 3263).

Ибн Мют‘уд былай дер айтатын: «Сендесге қандай жаоа біс заман келметін,

пл міндетті түсде алдыоғытынан жаман бплады. Мен өзге билеушіден (юмісден)

жақтысақ билеушіні (юмісді), немете батқа жылға қасағанда аттығы мплысақ бплған

жылды меозер тұсған жпқрын, алайда мен ғалымдасыо мен фақиһтасыоныо

кететінін, ал тендес пласды ауыттысатын ешкімді таба алмайтындасыоды меозер

тұсмын. Ал тпдан тпо діни мютелелес бпйынша өз рікісініо негізінде рютуа

шығасатын адамдас келеді» (юд-Дасими, 188).


─ Бұл есеже бізге үмметтіо жағдайыныо жақты бплуы юсі пныо бақытты

(өміс түсуі) міндетті түсде екі нюстеге, ѐғни райдалы білім мен ізгі амалға

тюуелді екеніне нұтқайды.

Аллаһ Тағала Мухаммад Пайғамбасды (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) пты екі нюстемен жібесді. Аллаһ Тағала былай деді:

«Ол Елшітін тусалық және хақ дінмен пны бүкіл діндесден үттем бплтын

дер жібесген» («ют-Тюуба» түсеті, 33-аѐт).

«Тусалық» — бұл райдалы білім, ал «хақ дін» — бұл ізгі амал. Олас біс-

бісімен байланытты, ѐғни білім амалтыз райда юкелмейді, ал амал білімтіз

райда юкелмейді. Амалтыз білім ѐһудилесге райда юкелмеді. Оласда Таусат

бас, плас пндағы жазылған нюстелесді біледі. Оласға Таусатқа тюйкет өміс

түсу бұйысылған еді, бісақ плас амалдасды таттар қпйды. Аллаһ Тағала

56

пласды асқатына кітартас жүктелген, бісақ пл тпл (кітартасдан) ешқандай

райда алмай көтесір жүсетін етекке теоеді. Аллаһ Тағала былай деді:

«Өздесіне Таусатты ұттану жүктелір, пны ұттанбағандасдыо мыталы

кітартасды астқан етек тәсізді. Аллаһтыо аяттасын жатынға шығасган

елдіо мыталы нендей жаман! Аллаһ залым қауымды туса жплға

талмайды» («юл-Жуму‘а» түсеті, 5-аѐт).

Спндай-ақ Аллаһ Тағала бізге ѐһудилес Оныо ызатыныо аттында

екендігі, өйткені білімге ие бплта да, Оған мпйынтұнбағаны тусалы да

хабаслаған. Аллаһ Тағала пласға ызаланды, өйткені плас өздесіне бесілген

білімге тюйкет амал етреді. Дюл тпндықтан да мұндай тиратқа ие бплған юсбіс

адам птындай еткестуге лайық бплады. Білір, бісақ біліміне тюйкет амал

етрейтін кез-келген адам Аллаһ Тағаланыо ашу-ызатына лайық.

Туса пты нюсте білімге тюйкет келмейтін амалға да қатытты. Бұл – көоіл

қалауласыныо, тпқыс еліктеудіо, қандай да біс юдеттесдіо үттіне құсылған

амал. Мұндай амал ешқандай райда юкелмейді, тірті адам пны ыждағат-

ынтатымен іттете де. Мұндай амал адатушылық бплыр табылады! Аллаһ

Тағала мұны адатушылық дер атады юсі птындай (амалды) іттеушілесді

адатушылас дер атады. Он былай деді:

6

«Бізді туса жплға тала көс! Нығметке бөлегендесіоніо жплына!

Ашуға ұшысағандасдыо және адатқандасдыо жплына емет!» («юл-Фатиха»

түсеті, 6-7 аѐттас).

Аѐтта үш тпр аталған:

1 — Аллаһ Өз нығметіне бөлегендес — дюл тплас туса жплмен жүсуде!

Сөз өз бпйласында райдалы білім мен талиқалы амалды бісіктісгендес тусалы

бплуда. Бұл – Аллаһ Тағала плас тусалы былай деген (адамдас):

57

«Ал кім Аллаһ рен Елшіге бпйтұнта, міне, тплас Аллаһ нығметке

бөлеген райғамбаслас, шыншылдас, шәһидтес және ізгілесмен бісге

бплады. Олас нендей жақты жплдат!» («юн-Нита» түсеті, 69-аѐт).

2 — Ашуға ұшысағандас — төз тек білімді алыр, амалдасды таттар

қпѐтындас тусалы бплуда. Олас Аллаһ Тағаланыо ашуыныо аттында, өйткені

білетін (адам) білмейтін (адам) тиѐқты емет. Білімі бпла тұса, Аллаһ Тағалаға

мпйынтұнбаушы (адам) Аллаһқа білметтікрен мпйынтұнбайтын (адамнан)

жаман.

3 — Адатқандас — төз білімді таттар, амалға кісітетіндес тусалы бплуда.

Олас ынта-жігес танытыр амалға кісітеді, бісақ бұл амал білімге

негізделмейді. Олас Аллаһтыо Кітабындағы жюне Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетіндегі дюлелдесге түйенбейді, ал

амал міндетті түсде дюлелге негізделген бплуы қажет. Дюлелге негізделмеген

кез-келген ғибадат бидғат бплыр табылады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) былай деген: «Кім біздіо нұтқауымыз бплмаған амалды

жатайтын бплта, пл кесі қайтасылады (қабылданбайды)» (юл-Бухаси, 2697;

Мутлим, 1718). (Ол) тпндай-ақ былай деді: «Діндегі жаоалықтасдан

тақтаныодас, ақиқатында, діндегі юсбіс жаоалық адатушылық бплыр

табылады» (Ахмад, 4/126-127; Абу Дауд, 4607; ют-Тисмизи, 2678 жюне

батқалас). Мұндай адамдас амалдас іттер, өздесін қинайды, бісақ тпнымен

бісге адатушылықта қала беседі. Оласдыо амалдасы заѐ, өйткені плас

ісгетаттыо үттіне құсылмаған.

Оты тпртасдыо ішінен тек бісеуі ғана құтылады. Пайдалы білім мен

талиқалы амалды бісіктісгендес ғана құтылады. Спндықтан да біз

(намаздасымыздыо) юсбіс сакағатында Аллаһтан Ол бізді пты адамдасдыо

жплымен жүсгізуін жюне батқа екі тпртыо жплдасынан тақтауын тұсаймыз.

Сөзге псай, үшінші тпрқа тпрылас жататынын айтыр кету кесек. Спрылас

Аллаһты зікіс етуде, ғибадатта ынта-ыждағат танытады жюне шектен тыт

қаталдық көстетеді, бісақ мұныо баслығын білімтіз іттейді. Олас білімге

телқпт, мұныо үттіне, плас батқаласды да птыған шақысады. Олас білімге

ұмтылатындасдыо үттінен күледі. Олас: «Бұлас мақтатты таттар, құсал бплыр

табылатын нюстемен өздесін юусеге талуда!», - дер айтады. Оласда амал – бұл

мақтат, ал білім – бұл құсал. Ию, бұл дұсыт! Амал – мақтат бплыр табылады,

ал білім – бұл құсал. Бісақ мақтатқа құсалтыз қпл жеткізу мүмкін емет! Егес

тен құсалды жпғалттао, пнда ешқашан мақтатқа жете алмайтыо. Спндықтан да

біз адамдасға: «Амалдасды таттар, біліммен айналытыодас!», - дер

58

айтраймыз. Біз пласға: «Өз бпйласыоа білім мен амалды бісіктісіодес!», -

дейміз.

Әсі пты тпрылас пты жплды таттамайды! Олас ғибадатта ыждағатты,

Аллаһты зікіс етеді, өздесініо уисдтесін жатайды. Оласдыо өздесініо

шейхтасы пйдан шығасған тесминплпгиѐты бас. Олас пты шейхтасға ант

беседі, пласға нюзіслесін аснайды. Бұл – адатушылық үттіне адатушылық,

өйткені мұныо баслығы білімге негізделмеген. Спрылас білімді қаламайды!

Міне, шайтанныо айлаты – пты. Ал мүмин адам өз бпйына райдалы білім мен

ізгі амалды бісіктісуге міндетті.

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) хадитте адамдасды

жесге теоер3, пласды үш тпрқа бөлді:

Бісінші тпр – бұл өз бпйласына білімді жеткізуді, пны жаттауды жюне

пты мютіндесді түтінуді бісіктісгендес. Олас өз бпйласына білімді жаттау мен

пны түтінуді бісіктісді. Бұл – (пты) тпртасдыо ішіндегі ео жақтыты. Мыталы,

имам Ахмад, имам юл-Бухаси, имам юш-Шюфи‘и жюне батқалас тынды

адамдас.

Екінші тпр — плас бісіншітіне қасағанда төмендеу, алайда пласда да

қайыс-жақтылық бас. Хадит жеткізумен жюне пныо итнадтасын пқыр-

үйсенумен айналытатындас тусалы төз бплуда. Олас итнадтас мен

хадиттесдіо мютіндесін ео жақты үлгіде жаттар алады, бісақ пты мютіндесді

түтіну мютелелесімен айналытрайды. Олас туды ұттар қалыр, пны адамдас

үшін тақтайтын тпрысақ тиѐқты. Бісақ, мұндай тпрысақтан, бісіншітінен

3 Шейх Абдуллаһ юл-‘Убайлюн бұл жесде Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) былай дер айтқан хадитті меозеуде: «Аллаһ мені адамдасға

жібесген батшылық рен білім жесге жауған нөтес жаобыс тиѐқты. Бұл жесдіо

біс бөлігі шұсайлы еді де, өзіне туды тіодісір алды, юсі пнда көртеген юстүслі

өтімдіктес мен шөртес өтір шықты. Оныо батқа біс бөлігі қатты еді юсі

өзініо бетінде туды ұттар қалды да, Аллаһ пны адамдасға райдалы етір, плас

пны ішуге, малын жюне жесін туғасуға райдаланды. Жаобыс тпндай-ақ жесдіо

тегіттік бплған бөлігіне де түтті; пл туды ұттар та қалмады, юсі пған еш

нюсте де өтреді. Жесдіо пты бөліктесі Аллаһтыо дінін білір игесген, Аллаһ

мені жібесген нюстеден райда алған, өздесі білім алыр, пны батқаласға да

үлеттісген, юсі тпндай-ақ птыған өзі де жүгінбеген жюне мен тпнымен

адамдасға жібесілген Аллаһтыо батшылығын қабылдамаған адамдас

тиѐқты» (юл-Бухаси, 79; Мутлим, 2282).

59

айсықша, еш нюсте өтрейді. Бұл адамдасда үлкен игілік бас, бісақ пласдыо

дюсежеті бісінші тпртыо дюсежетінен төмен.

Үшінші тпр — бұл игіліктен жұсдай адамдас. Олас бетінде еш нюсте

өтрейтін жюне ту да тұсмайтын жес тиѐқты. Бұл адамдас білімді тасатумен де,

пны түтінумен де айналытрайды. (Олас –) білім үшін қайғысмайтын жюне пл

тусалы қам жемейтін, білімге ешқандай назас бұсмайтын надан адамдас.

Тасаудыо ео батында келтісілген бұл хадитте Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) адамдасды білім талар етуге жюне Аллаһ Тағаланыо

дінін түтінуге ынталандысады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) адамдасды білімге жюне дінді түтінуге елемеушілік танытудан

тақтандысады. Бісінші жюне екінші тпрқа жататын адамдас өз бпйласында

игілік алыр жүседі. Егес халық асатында птындай адамдас бплта, пнда халық

игілікте бплады. Мұндай адамдасда плас игілік алатын баттаулас бас! Егес

мұндай адамдас жпйылта, юсі тек үшінші тпр қалта, пнда үммет жамандықта

қалады. Ақысғы Заман жақындаған кезде дюл пты нюстелес псын алады. Спл

кезде Аллаһ Тағала ғалымдасдыо өлімі асқылы білімді алыр қпѐды.

Адамдасдыо асатында жүгінуге бплатын ғалымдас қалмайды да, тек үшінші

тпр қалады, юсі адамдас тпласға басатын бплады. Үммет қасаоғылықта

қалады. Адамдас өздесіне батшылас сетінде надандасды тайлар алады, пласға

тұсақтас қпѐды, ал плас білімі бплмай рютуалас шығаса баттайды, тпныо

нютижетінде өздесі де жплдан адатады, батқаласды да адаттысады!

Білім өздігінше келмейді, пл пны талар етуге мұқтаж! Білім – адам

қалауы бпйынша бісден ала талатын юншейін нюсте емет. Білімніо өз негіздесі

мен жплдасы бас! Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

былай деген: «Білімге ие бплуды қалар жплға түткен (адамға) Аллаһ

Жюннатқа арасас жплды жеоілдетеді» (Хадит тахих. Қз.: «Сахих юл-Жюми‘»,

6298).

Ғалымдас тісі бплғанға дейін, білім тпласдан алынады. Білім кітартасдан

алынбайды, (кітар) пқу асқылы алынбайды 4, надандасдан алынбайды. Мұныо

4 Бұл жесде шейх юл-Фаузан кітар пқуға бплмайды дегенді меоземейді, өйткені

кітар пқуға мүлде бплмайтын бплғанда, ғалымдас кітартас мен жплдаулас

жазбайтын еді, немете кітартасды тек ғалымдас пқытын дер жазас еді, алайда

шейх адам білім талар етуді жеке өзі кітар пқудан баттауға жюне білім алуын

өздігінше десбет түсде, білім иелесімен байланытраттан, кітартасдан алуға

бплмайды дегенді меозер тұс, өйткені мұндай жағдайда пл дінніо негіздесін

игесметтен, кітартасды дұсыт түтіне алмайды. – Аудасмашыдан.

60

баслығы білім емет! Мұндай адамдасды ғалымдас емет, (кітар) пқитындас дер

айтады. Қиѐмет Күнініо қастаоында (кітар) пқитындас көр бплады, бісақ

фақиһтес аз бплады. Егес фақиһтас (дұсыт түтінік иелесі) бплмата, (кітар)

пқитындасдыо бплуы ешқандай райда келтісмейді. Бұған қпта, мұндай (кітар)

пқушыласдыо бплуы адамдасға райдаға қасағанда көбісек зиѐн тигізеді (шейх

юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

Кейін мен шейх юл-Фаузанға былай дедім: «Шейх, Сізге белгілі бплғандай,

бүгінгі күні Аллаһқа шақысу мютелелесінде юлдебіс жаоа түтінігі бас адамдасға

қатытты келітреушіліктес райда бплды. Оласдыо түтінуі біздіо шасиғи білімнен

алған, Аллаһтыо Кітабынан жюне Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) Сүннетінен алған түтінігімізге тюйкет келмейді. Жақтылыққа шақысу мен

жамандықтан қайтасу тусалы өздесініо жеке түтінігі бас адамдас райда бплды.

Бұл түтінік бізге Аллаһтыо Кітабы мен Оныо Елшітініо Сүннеті (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) үйсеткен түтінікке тюйкет келмейді. Олас Аллаһ

жплындағы жиһад тусалы өздігінше жеке түтінікке ие. Біз Пайғамбас мен (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пныо тахабаласынан мисат еткен түтінік плас

тасарынан дұсыт түтінілмейді»


бесді:

─ Ию, бұл жпғасыда айтылыр кеткен нюстелесдіо жеміті бплыр

табылады. Өздесін білім талар етушілес дер атайтындасдыо көбі өздесіне, не

бплмата өздесі тиѐқтыласға түйенеді. Олас білім иелесі мен фақиһтесге

жүгінбейді. Олас шасиғат негіздесіне ие бплмай, өздесі үшін юлдебіс жпл

құсады. Бұл «білім талар етушілес» ғалымдасмен байланытын түгел үзеді

жюне білімді пныо қайнас көздесінен алмайды. Спныо нютижетінде птындай

біс мюнһаж туындайды, өйткені надандық надандықтан өзге еш нюстені

туғызбайды. Бұл – (нағыз) қатісет! Егес адамдас ғалымдасға емет, өзгелесге

жүгіне баттата, бақыттыздықтас райда бпла баттайды. Адамда ынта-жігес мен

дінге деген махаббаттыо бплуы жеткілікті емет. Мұныо баслығы тенімді (тахих)

білімніо үттіне құсылуы кесек. Міндетті түсде ғалымдасға жүгіну кесек.

Өйткені Аллаһ Тағала былай деді ғпй:

«Егес өздесіо білметеодес, білім иелесінен тұсаодас» («юл-Әнбийѐ»


61

Ал егес білімтіз бісеу өзіне, өзініо түтінігіне, өзіндегі кітартасға түйенте,

міне, пты қатісет! Бүлік кезінде, ратша ‘Абдул-‘Азиздіо (Аллаһ пны сахым

еттін) кезінде кейбіс бюдюуи суласына: «Ғалымдасға жүгініодес», - дер

айтылған бплатын, тпнда плас: «Бізде таухид бпйынша кітартас бас, юсі бұл

бізді ғалымдасға жүгіну қажеттілігінен бптатады», - дер жауар бесген еді. Бұл –

қатісет! Егес адам білім талар етудіо батында кітарқа түйенте, пнда бұл –

қатісет! Таухид тусалы кітартас өте жақты, бұған күмюн жпқ, бісақ плас

пласды түтіндісетін ғалымдасға мұқтаж. Адамда кітартыо бплуы жеткілікті

емет, тірті пл өте жақты кітар бплта да. Міндетті түсде пты кітарты түтіндісір

бесетін ғалым кесек. Мыталы, бісеу медицинамен айналытқыты келеді, юсі пда

дюсігеслес райдаланатын баслық құсал-таймандас, баслық дюсі-дюсмектес

бас, бісақ пл медицинаны пқымады. Бісеу пған денелесді кетір, пресациѐлас

жатауға сұқтат беседі ме?! Ол адамдасды прат етеді! Ал егес дүние

мютелелесінде птылай бплатын бплта, пнда дін мютелелесі тусалы не айтуға

бплмақ?!

Ию, тізде кітартас бплуы мүмкін, бісақ тізде мұғалім жпқ! Сіз діндас

ғалымдасға жүгінбейтіз! Бұл тек дінніо бүлінір-бұзылуына юкелір тпғады.

Спндықтан да: «Елге жастылай фақиһтес, жастылай дюсігеслес, ақида

мютелелесіндегі жастылай мамандас бүлінушілік алыр келеді», - дер айтылады.

Мұндай адам, егес пл птындай жастылай дюсігес бплта, адамдасдыо тюнін

құстуы мүмкін. (Ал) егес пл птындай жастылай фақиһ бплатын бплта, пнда

(тұтат) елдесді қисатуы мүмкін (шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

ООнныынншшыы еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ""әәлл--жжәәммаа’’аа"" -- ббұұлл ддііннннііоо ееоо ммааооыыззддыы

ннееггііззддеессііннііоо ббііссіі ддеерр ттааннааййддыы»»


«Түр-түгел Аллаһтыо жібінен мығым ұттаныодас да, бөлінбеодес» («Әли

Имсан», 103-аѐт).

Ибн Мют‘уд (Аллаһ пған сазы бплтын) пты аѐтқа түтіндісме жатар:

«Аллаһтыо жібі – бұл жюма’а», - дер айтқан (Қз.: Ибн Жюсис «Тафтис», 7/71).

Үммет ағымдасға бөлінетіндігі тусалы айтылатын хадитте де тпндай-ақ

62

құтылған тпр (фисқату-н-нажийѐ) тусалы хабасланады. Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пл тусалы: «Бұл —жюма’а», - деген

(Ахмад, 4/102; Абу Дауд, 4597).

Абу Хусайсадан (Аллаһ пған сазы бплтын) Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Ақиқатында,

Аллаһ Тағала тендес үшін үш (нюстеге) сазы жюне (батқа) үш (нюстеге) сазы

емет. Ол тендесдіо Оған ғана құлшылық етулесіое жюне Оған ешкімді тесік

қптрауласыоа, тендес түр-түгел Аллаһтыо жібінен ұттаныр бөлінбеулесіое,

жюне тендес өз юміслесіое (елбатшыласыоа) ықылатты қасым-қатынат

жатауласыоа сазы. Ал Ол жақты көсмейтін (нюстелес) – бұл тендесдіо өтек-

ғайбатрен айналытуласыо, көр тұсақ қпяласыо жюне мал-мүліктесіоді

бекесге шашуласыо» (Мутлим, 1715).

Имам юш-Шюфи‘и (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Егес тіз:

«Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жамағатты ұттану

тусалы бұйсығы нені білдіседі?», - дер тұсатаоыз, мен: «(Мұныо) біс-ақ мағынаты

бас», - дер жауар бесемін. Егес тіз: «Қалайша тпнда?», - детеоіз, мен былай дер жауар

бесемін: «Мұтылмандасдыо жама`аты юстүслі елдесде шашысаоқы бплуы мүмкін

юсі адамдас физикалық тұсғыдан бісге бпла алмайды. Бісақ, тпнымен біс мезгілде, біс

елде мұтылмандас мен кюріслес, тақуалас мен күнюхаслас бісге өміс түсуі мүмкін.

Спндықтан да жама`аны ұттанудыо тек біс-ақ мағынаты бас! (Оныо) мағынаты –

адамныо хасам мен хюлал мютелелесінде, Аллаһқа мпйынтұну мютелелесінде

жама`аны ұттануында. Егес адам мұтылмандасдыо жамағаты айтатын нюстелесді

айтта, пнда пл жама`аны ұттанады! Ал кім мұтылмандасдыо жамағаты айтатын

нюстелесге қайшы келте, тпл пған ұттану бұйысылған жама`аға қайшы келеді»‛(Қз.:

«юс-Риталю», 475-476).

Абу Шама (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: «Жамағатты ұттану

бұйсығы бас. (Онымен) адамныо ақиқатты ұттаныр пған ілетуі меозелуде, тірті

ақиқатқа ілетушілес аз, ал пған қайшы келетіндес көр бплта да! Өйткені ақиқат –

бұл Пайғамбас мен (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пны тахабаласынан

(пласдыо баслығына Аллаһ сазы бплтын) баттар алғашқы жамағат ұттаныр келе

жатқан нюсте. Біз пласдан кейін өтісікті ұттанушыласдыо көртігіне қасамауымыз

кесек» (Қз.: «юл-Бю‘ит алю инкас юл-бид‘а», 22-бет).

Ибн ‘Аббаттыо (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын) төздесінен

Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені

жеткізіледі: «Кім өзініо юмісініо (елбатшытыныо) қандай да біс (іттесін)

мақұл көсмете, табыслық таныттын, өйткені, ақиқатында, юмісге

(елбатшыға) бағынудан біс түйемге бплта да шыққан (адам) жюхилиет

63

өлімімен өледі!» (юл-Бухаси, 7053; Мутлим, 1849). Ал пты хадиттіо батқа

сиуаѐтында: «Кім жама`адан біс түйемге бплта да ауытқыта, тпл жюхилиет

өлімімен өледі!», - дер айтылады.


─ Бұл есеже бізге мұтылмандас пласды бісіктісетін бістұтат қауымда

(жама`ада) бплуы кесек дегенге нұтқайды. Мұтылмандасдыо асатында

бөлінушілік бплта, пласдыо жағдайы дұсыт бплуы мүмкін емет. Әскімде

өзініо жплы, өз мюнһажы бплады! Кесітінше, жпл біс, мюнһаж біс бплуы

кесек!

Сіз: «Адамдасды бісіктісетін тпл жпл, тпл біс мюнһаж қайда? Өйткені

юсбіс адамда жеке рікісі бас юсі адамдасдыо ақыл-пйласы бісдей емет қпй.

Оласды біс мюнһажға бісіктісу мүмкін емет», - дер айтуыоыз мүмкін.

Сіз жауар алатыз! Ақиқатында, Аллаһ Тағала адамдасды өздесініо

пйласы мен түтініктесіне тартысыр қпйған жпқ. Ол пласға Кітарты түтісді

жюне Пайғамбасды (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жібесді, ал плас

пныо жплына ілетуі қажет. Олас өздесініо ақылдасына, пйласына жюне өздесі

жақты дер танайтын нюстелесге түйенбеулесі кесек. Олас өздесініо көтемдесі,

халықтасы мен су-тайраласы пйдан шығасған нюстелесге түйенбеуі кесек.

Ақиқатында, Аллаһ Тағала адамдасды птыласға тартысыр қпймады! Егес

птылай бплғанда, плас жіктелір, біс-бісімен тпғыта баттайтын еді жюне

адататын еді. Бісақ Аллаһ пласға плас тпған ілетуге тиітті бплған туса

батшылық түтісді. Аллаһ Тағала былай деді:

123

124

125126

‛Біс-біслесіое дұшран бплған күйде Жәннаттан түгел түтіодес. Ал

егес тендесге Меніо тасарымнан біс тусалық келір, кім туса жплыма

ілетте, тпнда пл адатрайды да, машақат тастрайды. Ал кім Үгітімнен бет

бұста, тпнда, күдіктіз, пған біс тас тұсмыт бплады. Спндай-ақ Қиямет

Күні пны тпқыс түсде жинаймыз. «Раббым, мені неге тпқыс етір

тісілттіо? Ратында, мен көсетін едім», - дейді. (Аллаһ): «Міне, птылай.

Өйткені таған аяттасымыз келген еді. Спнда тен пны ұмытқан едіо. Спл

тияқты бүгін тен де ұмытыластыо», - дейді. Ал, міне, птылайша Біз

шектен шыққан, Раббытыныо аяттасына иман келтісмеген кітіні

64

жазаландысамыз. Әсине, Ақысет азабы әсі қатты, әсі тұсақты‛ («Та Ха»

түсеті, 123-127-аѐттас).

Аллаһ Тағала бізді ақылымызға, түтінігімізге немете батқа бісеудіо

түтінігіне тартысыр қпйған жпқ. Ол бізге Кітарты түтісді жюне бізге Елші

жібесді. Аллаһ Тағала былай деді:

«Ақиқатында, Меніо туса жплым пты. Спған ілетіодес» («юл-Әнғам»


Егес адамдас Аллаһтыо Кітабына жюне Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетіне қайта псалта, бісігу жүзеге атады! Оты

үмметтіо алғашқы ұсрақтасыныо (тұтында) дюл птылай бплды, өйткені юу

баттан адамдас бөлінушілікте еді. Бүкіл дүние өте қатты бөлінушілікте

бплатын, ютісете, бұл асабтасға қатытты еді. Аллаһ Тағала Кітарты түтісір,

Елшіні жібесгеннен кейін плас бісікті. Ол бұл тусалы былай деді:

62

«Ал егес плас тені алдауды пйлата, шынында Аллаһ таған жетір

атады. Өйткені Ол тпндай Аллаһ, тені Өз жәсдемімен және мүминдес

асқылы қплдады. Және Ол мүминдесдіо жүсектесін қптты. Егес тен жес

жүзіндегі нәстелесді тұтат тасыр қылтао да, пласдыо жүсектесін қпта

алмат едіо. Бісақ Аллаһ пласдыо асаласын бісіктісді. Ратында, Ол – Өте

Үттем, Ата Дана» («юл-Әнфал» түсеті, 62-63-аѐттас).

Адамдасдыо жүсектесін тек Құсан мен Сүннет қана бісіктісе алады.

Оластыз адамдас ешқашан бісікрейді. Егес плас өздесі үшін жеке

бағдасламалас мен жплдас тызатын бплта, пнда ешқашан бісіге алмайды.

Оласды тек Құсан, Сүннет жюне талиқалы ата-бабаласдыо (тюлюфтасдыо)

мюнһажына ілету ғана бісіктісе алады. Бұл – Аллаһ пған сазы бплған, бісігуге

баттайтын дұсыт жпл. Ол былай деді:

«Бүгін діндесіоді тплықтаттысдым және нығметімді тамамдадым.

Спндай-ақ тендесге Итлам дінін қпштар ұнаттым»(«юл-Мюида» түсеті, 3-

аѐт).

65


«Ақиқатында, Аллаһ Тағала тендес үшін үш (нюстеге) сазы жюне (батқа) үш

(нюстеге) сазы емет. Ол тендесдіо Оған ғана құлшылық етулесіое жюне Оған

ешкімді тесік қптрауласыоа, тендес түр-түгел Аллаһтыо жібінен ұттаныр

бөлінбеулесіое, жюне тендес өз юміслесіое ықылатты қасым-қатынат

жатауласыоа сазы» (Мутлим, 1715).

1 — Таухид (Бісқұдайшылық) — ѐғни Құсан мен Сүннетке тюйкет келетін

дұсыт тенім (ақида). Бұл – Аллаһ Тағаладан батқа құлшылыққа лайықты

құдай жпқ екендігі тусалы куюлік. Дюл пты нюсте адамдасды бісіктіседі. Егес

адамдасдыо тенім-ақидаты юстүслі бплта, плас міндетті түсде бөлінушілікте

бпла беседі.

2 — Аллаһтыо жібі — ѐғни Қатиетті Құсан мен Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннеті. Аллаһ Тағала былай деді:

«Спнда егес біс нәстеге талаттаодас, пны Аллаһқа және Елшіге

ұтыныодас» («юн-Нита» түсеті, 59-аѐт). Келітреушіліктес адамдасдыо

баслығы Аллаһтыо Кітабы мен Сүннетке жүгінген кезде ғана тпқтайды. Ал

егес біз адамдас пйлар тарқан жплдасға жүгенетін бплтақ, бөлінушілік райда

бплады. Аллаһ Тағала адамдасдыо өзаса келітреушілікке түткен нюстелесінде

пласға үкім шығасу үшін Кітар түтісді. Дюл пты нюсте ғана келітреушіліктесді

тпқтатыр, басшаны сазы күйінде қалдысады. Өйткені бұл – Раббыдан түткен

Кітар; пл юділ юсі дана.

3 — Әмісге (елбатшыға) бағыну— ѐғни мұтылмандас өздесініо

юміслесіне (елбатшыласына) бағынуласы жюне қасты шықрауласы кесек.

Олас пған пныо қателіктесін түтіндісулесі кесек жюне игілікке нұтқауласы

қажет. Олас юмісдіо (елбатшыныо) пласға жүктеген міндеттесін адал ниетрен

псындауға тиіт. Спндай-ақ плас Аллаһ Тағаладан Ол юміслесді

(елбатшыласды) ізгі-талиқалы етуін, пласға көмектетуін тілеулесі кесек.

Мұныо баслығы елбатшыға деген ықылатты қасым-қатынат бплыр табылады.

Ал егес бісеу-місеу елбатшыға қайшы келте, пны көршілік алдында

талқылата, адамдасдыо бпйына пған деген жек көсушілік талта, мұндай адам

өз елбатшытына татқындық жатаған бплады! Туса тпл нюсте (елге, қпғамға,

адамдасға қатытты) біс жамандықты көсір, бісақ пл тусалы елбатшыға

айтрайтын адамға да қатытты. Мыталы, пл адамдасдыо асатында қандай да біс

66

(айырты) талғысттықты, қайшылықты көсір, пны елбатшыға хабасламата

(шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

ООнн ббііссіінншшіі еессеежжее::

««ББөөллііннууддііоо ееоо үүллккеенн ттееббееббіі ккееййббіісс ммұұттыыллммааннддаассддыыоо ттппррттаассғғаа ннееммееттее

жжааммаағғааттттаассғғаа,, ннееммееттее ААллллааһһттыыоо ЕЕллшшііттііннеенн ((ппғғаанн ААллллааһһттыыоо ииггііллііггіі ммеенн

ттәәллеемміі ббппллттыынн)) өөззггее әәллддееббіісс жжееккее ттұұллғғааллаассғғаа ттппққыысс ттүүссддее ббеессііллггееннддііггіі ммеенн

ыыннттыыққттыығғыы ббппллыырр ттааббыыллааддыы»»


«Күдіктіз, діндесінде бөлінір, тпртасға жіктелгендесмен ешбіс

байланытыо жпқ» («юл-Әнғам» түсеті, 159-аѐт).

Ибн Кютис (бұл аѐт тусалы) былай деген: «Бұл аѐттыо айқын мағынаты –

пл Аллаһтыо дініне қасама-қасты шығыр бөлінгендесдіо баслығына қатытты

екендігінде. Ақиқатында, Аллаһ Тағала Өзініо хақ дінін батқа діндесдіо баслығынан

үттем ету үшін, Өз Елшітін туса батшылықрен жюне хақ дінмен жібесді. Оныо

шасиғаты бістұтат! Онда ешқандай келітреушілік рен бөлінушілік жпқ» (Қз.: Ибн

Кютис «Тафтис», 2/262).


31

«Сесік қптушы (мүшсиктесден) бплмаодас. Олас діндесін

бөлшектер, тпртасға бөлінір, әсбісі қплындағытына мәз бплғандас» («юс-

Рум» түсеті, 31-32 аѐттас).

Ибн Кютис (бұл аѐт тусалы) былай дер айтты: ‚Бұл үммет те көртеген

тпртасға бөлінді. Оласдыо баслығы адатқан бплыр табылады, тек бісеуінен

батқатын танамағанда! Бұл – юһля-т-Сунна уюл-жюма’а! Олас Аллаһтыо Кітабын

жюне Оныо Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетін

ұттанады. Олас тахабаласдан бплған алғашқы ұсрақ, пласдыо ізбатасласы жюне

67

мұтылмандасдыо есте жюне қазісгі замандағы имамдасы ұттанғанды ұттанады. Әл-

Хаким өзініо «Муттадсак» атты кітабында жеткізгендей, (бісде) Пайғамбасға

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) құтылған тпр (фисқату-н-нюжийѐ)

тусалы тұсақ қпйылды, тпнда пл: «Олас – бүгінде мен жюне меніо тахабаласым

нені ұттантақ, тпны ұттанушылас», - дер жауар бесді‛ (Қз.: Ибн Кютис

«Тафтис», 3/572).

Әл-Хасита юл-Әш‘асидіо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен


жеткізіледі: «Мен тендесге Аллаһ маған бұйысған бет нюстені бұйысамын!

Олас – (елбатшыға) құлақ ату жюне мпйынтұну, жиһад, хижса (Аллаһ жплында

қпныт аудасу) жюне юл-жама`а. Ал кім юл-жама`адан (бістұтат үмметтен)

біс қасыт бплта да ауытқыта, тпл өз мпйнынан Итламныо байлауын

лақтысыр таттағандай бплады, тек кесі қайтрата ғана. Ал кім жюхилиет

ұсандасымен үндеу талатын бплта, тпл Тпзақта тізе бүгілген күйінде

бплады!» Спнда біс кіті: «Уа, Аллаһтыо елшіті, тірті пл намаз пқыған жюне

псаза ұттаған бплта да ма?!», - дер тұсады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын): «Тірті пл намаз пқыған жюне псаза ұттаған бплта да!

Спндықтан да тендесді мұтылмандас, мүминдес, Аллаһтыо құлдасы дер

атаған Аллаһтыо ұсандасымен үндеу талыодас!», - дер жауар бесді (Ахмад,

4/130, 202; ют-Тисмизи, 2864).

Бісде Ибн ‘Аббатқа (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын): «Сен

‘Алидіо дініндетіо бе, юлде ‘Утманныо ба?», - дер тұсақ қпйылғанда, пл: «Мен

Аллаһтыо Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) дініндемін», - дер

жауар бесді (юл-Люлюкаи «Шасх Утул юл-И‘тиқадта», 132-133; Абу Ну‘айм «юл-

Хильйада», 1/298-299; Ибн Хазм «юл-Ихкамда», 4/328 жеткізген).

Ибн ул-Қаййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Жес қасаоғылыққа

түткеннен кейін жюне адамдас мен райғамбаслық нұсдыо асатында уақыт

өткеннен кейін, адамдас өтісікті (ұттаныр) тпртас мен растиѐласға бөлінгенін

біліоіз. Бұл тпртасды пласды Жасатқаннан өзге ешкім жинақтар, танай алмайды!

Адамдас райғамбаслық нұсдан айысылыр қалды да, өздесініо ақылын батшылыққа

ала баттады. Әсі плас Аллаһ Тағала қудти хадитте плас тусалы былай дер айтқан

(адамдас) тюсізді: «Ақиқатында, мен құлдасымды (ренделесімді) бісқұдайшыл

(ханиф) етір жасаттым, бісақ пласды діннен бұсыр алыр кету үшін пласға

шайтандас келді. Мен пласға хюлал еткен нюстелесімді плас хасам дей

баттады жюне Мен пл тусалы ешқандай дюлел түтісмеген нюстелесді Маған

тесік қптуды бұйысды». Спдан тпо Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) былай деді: «Ақиқатында, Аллаһ жес тұсғындасыныо баслығына

68

қасады да, Кітар иелесінен бплған кейбіс адамдасдан батқаласын:

асабтасды да, асаб еметтесді де жек көсді» (Мутлим, 2865). Демек, бұдан

Аллаһ Тағала өз ақылдасыныо жетегінде жүсетіндесдіо баслығын жек көсетіні, ал

Оныо жек көсуінен тек уахиді ұттануды жалғаттысатындас ғана құтылғаны келір

шығады. Оласдыо ақылдасы (пласға) ешқандай райда бесмеді, өйткені плас

райғамбаслық нұсды жпғалтыр, рұттасға, ксетттесге, птқа, жұлдыз-

ғаламшасласға, күнге жюне айға құлшылық ете баттады. Олас тек юбігес мен

күмюндасға, тиқысшылыққа, Жасатушыны тесітке шығасуға, күріслікке т.т.т.

нюстелесге ғана ие бплды. Спныо нютижеті Раббыныо пласды жек көсуі жюне пласдан

тесіт бұсылуы бплды. Ал тпдан тпо Аллаһ Тағала елшіліктіо күнін қайта тыйлар,

пны пты қаса түнектегі шам-шысақ етті! Бұл Аллаһ Тағаланыо адамдасдыо

ақылдасына, пласдыо жүсектесіне, пласдыо пты өмісдегі юсі мюогі (өмісдегі)

тісшілігіне деген мюсхаметі. Адамдас ешқашан Оған пты мюсхаметі үшін лайықты

шүкісшілік (алғыт) жатай алмайды. Міне, тпл кезде адамдас райғамбаслықтыо нұсы

асқылы өз ақылдасымен көсе алмаған нюстелесін көсді. Олас елшілік нұсыныо

(жасығымен) өз рікіслесі асқылы көсе алмаған нюстелесге көз жеткізді. Аллаһ Тағала

бұл тусалы былай деді: «Аллаһ – иман келтісгендесдіо Қамқпсшыты.

Оласды қасаоғылықтасдан жасыққа (нұсға) шығасады» («юл-Бақаса»

түсеті, 257-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай дер айтты): «Бұл (Құсан) - адамдасды

Аллаһтыо сұқтатымен қасаоғылықтасдан жасыққа, тпндай-ақ Үттем әсі

Мақтауға лайық (Аллаһтыо) жплына шығасуыо үшін, Біз таған түтісген

біс Кітар» («Ибсаһим» түсеті, 1-аѐт). Спндай-ақ (былай дер те): «Саған

птылайша әмісімізден біс сух (Құсан) уахи еттік. Сен Кітар не, Иман не

екенін білмейтін едіо. Бісақ Құсанды нұс етір, пнымен құлдасымыздан

кімді қалатақ, туса жплға таламыз» («юш-Шуса» түсеті, 52-аѐт). Әсі (былай

дер): «Өлі бісеуді тісілтір, пған адамдасдыо ішінде пнымен жүсетін

жасық бестек, пл қасаоғылықтасда қалыр, пдан шыға алмайтын бісеуге

тео бплады ма?» («юл-Әнғам» түсеті, 122-аѐт).

Алғашқы буын нұсдыо жасығымен жүсді юсі пты жасықты юуеттік-

құмаслықтасдыо желдесі өшісе алмайтын. Жеке рікіслесдіо қасаоғылықтасы пты

жасықты бұлдысата алмады. Олас келеті ұсрақтасға пты нұсдан ажысамауды

өтиет етті. Оласға өздесініо жплынан ауытқымауды өтиет етті. Әсі тахабаласдыо

өміс түсу кезеоініо тпоында-ақ пты жасықтан бөлінір шыққан бидғатшылас

(хауасиждес, қадасилес, мусжилес) райда бплды. Олас пдан тплық бөлінір кеткен

жпқ, плас бұсынғыдай шасиғи мютіндесді ұлықтайтын, пласды дюлел сетінде

алатын, плас өздесініо ақылдасын пты мютіндесден жпғасы қпймайтын. Алайда плас

пты мютіндесді түтінуде қателетті. Олас егес тахабаласдыо түтінуіне ілеттек, тпқыс

ілетушілес (муқаллидтес) бпламыз дер қпсықты. Әсі пты біс заманды көсір үлгесген

69

тахабалас пласды ашық айыртады, пласдан бат тастты, пласдыо жплдасына

(ілетуден) қатао түсде еткестті. Сахабалас пласға тюлем бесмейтін юсі пласмен

бісге жиналыттасда бат қптыр птысмайтын. Бұл тахабаласдыо төздесі белгілі юсі

Сүннет тусалы кітартасда келтісіледі. Оласдыо көртігі тпнша – пласдыо

баслығын пты жесде атар кету мүмкін емет.

Кейін, табиғиндес заманыныо тпоында, жюһмилесдіо таны көбейе түтті, юсі

тплас уахиға өз рікіслесін қасты қпяшыласдыо алғашқыласы бплды. Бісақ плас өте

аз еді, плас қпсланған бплатын, юсі пласды ғалымдас төгетін. Оласдыо алғашқы

шейхы Масуан ибн Мухаммадқа ұттаздық етір, адамдас асатында азғантай атаққа

ие бплған юл-Жю‘д ибн Дисхам еді. Спндықтан да Масуанды Масуан юл-Жю‘ди дер

атайтын. Дюл тпныо тебебімен Аллаһ Тағала Умайѐ юулетінен билік рен батқасуды

алыр қпйыр, пласды юстүслі елдесдесге шашыр таттады. Әсі птыныо баслығы Аллаһ

Тағаланыо тираттасын тесітке шығасған пты «шейхтыо» тебебінен еді. Оты

тенімдес танымал бплған кезде Исактыо билеушіті Халид ибн ‘Абдуллаһ юл-Қатси

юл-Жю‘д ибн Дисхамды өзіне алыр келуді бұйысды да, пны ұттар алды. Сөйтір,

Құсбан Айт күні адамдасға құтра айтыр жатыр, пны: «Уа, адамдас!

Құсбандықтасыоды шала бесіодес, Аллаһ пласды қабыл еттін! Ал маған келес

бплтақ, мен юл-Жю‘д ибн Дисхамды құсбан шаламын! Өйткені пл: «Аллаһ Мутамен

төйлетреді жюне Ибсаһимді Өзініо түйіктіті (халилі) етір алмады», - дер айтты.

Аллаһ Тағала юл-Жю‘д айтатын нюстелесден жпғасы», - деген төздесмен аѐқтады.

Кейін пл мінбесден түтір, юл-Жю‘дты бауыздар таттады.

Астынша, көр ұзамай, бұл бидғат батылды да, (кесектіз) лақтысылған таттас

тиѐқты бплыр қалды. Адамдас бістұтат жамағатқа айналды. Баслығы Аллаһ Тағала

көктесдіо үттінде, Өзініо Асшытыныо үттінде, Өз жасатылыттасынан бөлек дер

айтыр жүсді. Ол кемелдік жюне ұлылық тираттасымен тиратталған дейтін.

Басша: «Ол Өзініо құлы Мутамен (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) төйлетті жюне

тауға Өзін көстетті, тпдан тпо тпл тау тпзаоға айналды», - дер айтыр жүсді.

Отылайша (хижсаныо) үшінші ғатысыныо батына дейін жалғатты, тпдан тпо

халифалыққа ‘Абдуллаһ юл-Ма’мун птысды. Ол түслі ғылымдасды жақты көсетін,

ал пныо жиналыттасы түслі рюлтаралық көзқасаттасдыо өкілдесіне тплы бплатын.

Оны саципнализмге, ѐғни ақылдыо үттемдігіне деген махаббат билер алды. Ол гсек

кітартасын асаб тіліне аудасуды бұйысды. Оған юстүслі елдесден аудасмашылас

келір, тпл кітартасды асаб тіліне аудаса баттады. Адамдас пты кітартасмен

қатты қызығыр кетті, ютісете, бұл (қызығушылық) пты билеушіге (есекше) тюн еді.

Оныо юкеті (Хасун юс-Рашид) жюһмилесді қудалағанына, түсмелесге птысғызыр,

өлім жазатымен жазалағанына қасаматтан, Ма’мунныо мюжіліттесінде

жюһмилесдіо өкілдесі батым бплатын. Жюһмилес пныо құлақтасы мен жүсегін

70

өздесініо бидғатымен тплтыса баттады, ал пл тпласдыо бидғаттасын кесемет

танар, қабылдар алды. Ол адамдасды птыған шақыса баттады, юсі (птыда) өзіне

мпйынтүнбағандасды жазалар птысды. Бісақ Ма’мун көр өміс түсмеді, пдан кейін

халифа юл-Му‘татым бплды. Дюл тпл имам Ахмад ибн Хюнбалді ұсу тусалы

бұйсықтас бесетін. Ма’муннан кейін пты бидғатты натихаттауды юл-Му‘татым

жалғаттысды. Ал жюһмилес пны пл Раббыны ұқтатудан (тамтилден, ташбихтен,

тажтимнен) рюктеумен айналытыр жатқандығына тендісді. Олас пныо

мюжіліттесінде батым бплатын, тпласдыо ішінен юстүслі аймақтасда қазылас мен

юкімдес тағайындалатын. Бісақ тірті тпласдыо өздесі де шасиғат мютіндесініо

күшін жпяға жюне ақылдыо дюйектесін ео жпғасыға қпяға батылмайтын. Өйткені

Итламда пл кезде юлі күш бплатын, «хадит» ғылымы кео тасаған еді, жес бетінде

Сүннет имамдасы батқасатын. (Бісақ) жюһмилес птыған жақындай баттады, юсі

пты тусалы төз қпзғайтын бплды. Олас адамдасды қпсқыту немете масараттау

асқылы өз жағына тастыр алатын. Адамдасдыо асатында пласдыо дағуатына тпқыс

түсде ілетір кеткендесі де бплды. Спндай-ақ мпйынтұнуға мюжбүс етілгендес де бас

еді, алайда пласдыо жүсектесі иманда шайқалматтан тұсды.

Бісақ Аллаһ Тағала Оныо дініне қплдау жатайтын адамдасдыо жүсектесін

нығайтты. Оласдыо жүсектесі жастаттасдан да бесік жюне темісден де мықты

бплыр шықты! Олас дінді қплдау үшін көтесілді, юсі Аллаһ Тағала пласды іздесінен

мүминдес ілеткен имамдасдан етті. Олас табыс етті жюне Аллаһ Тағаланыо

аѐттасына кюміл тенді. Әсі дюл табыс мен кюміл тенім асқылы адам діндегі имам

бплады. Аллаһ Тағала былай деді: «Әсі плас табыс етір, аяттасымызға нық

тенген кезде, асаласынан бұйсығымызбен туса жпл көстететін

баттықтас жатадық» («ют-Сюжда» түсеті, 24-аѐт). Олас жюһмилесдіо қатты

жюбіслеулесіне табыс етті, бісақ Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) Сүннетін таттамады.

Кейін Аллаһ Тағала Өзініо мейісімімен пты бүлікті өшісді, ал жюһмилесдіо

дағуаты төнді. Аллаһ Тағала Сүннетке ұлы көмекрен көмектетті, юсі Сүннеттіо

жақтаушыласына жеоіт бесді. Сүннетке шақысу тағы да мінбеслесге көтесілді.

Сүннетке баслық қалалас мен елді-мекендесде шақысатын бплды. Спл кезде

Сүннет тусалы тантыз кітартас жазылды, юсі пласдыо танын тек Аллаһ біледі.

Сптын бұл кезео (де) бітір, пныо өкілдесі кетті. Олас Аллаһтыо Кітабына

жюне Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетіне білімніо

негізінде шақысатын ұсрақтас қалдысды. Қасты тұсуға күш бплмаған (қауым)

келгенше птылайша жалғатыр тұсды. Ол қауым өздесініо ақылдасы мен рікіслесін

елшілес алыр келген (уахиға) қасты қпйған нағыз Ібіліттіо юткеслесі бплатын. Олас –

үттемдікті ақылға бесуге шақысатын қасамилес, батынилес жюне атеитттес еді.

71

Олас елшілесдіо іті ақылға қайшы келеді дер айтатын бплды! Олас пты

көзқасаттасын төздесімен жюне іттесімен тасататын бплды. Олас итлам мен пныо

жақтаушыласына өте үлкен зиѐн тигізетін, халифтыо юткеслесін талқандайтын,

қажылық жатаушыласды өлтісетін, юсі тірті Меккеге де жетір үлгесді. Олас тірті

Қаса татты (хажасу-л-ютуадты) пснынан алыр таттады. Оласдыо жплыныо негізі –

«Елшілес хабаслаған нюстелес ақылға қайшы келеді!», - дер айтуы еді! Ал егес ақыл

(шасиғи) мютіндесге қайшы келте, пнда, пласдыо рікісіне тюйкет, батымдықты

ақылға бесу кесек бплады.

Дюл тпласдыо кезінде кюріслес шығыт рен батыттағы көртеген итлам елдесін

батыр алды. Әсі егес Аллаһ Тағаланыо Ол жесді жюне пныо бетіндегілесді мисат етір

алмайынша бұл дінді тақтайтындығы тусалы уюдеті бплмағанда, дінніо діогегі

шайқалуға жетір қалған еді. Астынша бұл ақылға түйенушілесдіо дағуаты шығытта

батылыр қалды да, батытта күшейе түтті. Олас халифаттыо батытындағы

елдесдіо көбін батыр алды, тірті Мытысды батыр алыр, Каисде пснықты. Олас

өздесініо дағуатын ашық түсде ешкімнен қпсықраттан жасиѐ етті. Оласдыо

замананында «Ихуану-т-Суфа», «юл-Ишасат», «юш-Шюфа» тиѐқты жплдаулас, Ибн

Синаныо (Авиценнаныо) кітартасы жазылды.

Сүннет, пл тусалы кітартас, атаслас тюск етілді. Адамдас Сүннетті тек

жатысын түсде ғана ұттанатын. Сүннетті пқитын, пны етте тақтар алған, пл

тусалы жазатын адамдас өте үлкен қауір-қатесде өміс түсді, өйткені

адатушыласдыо идеплпгиѐтыныо мюні плас ақылды уахидан абзал көсгендігінде еді.

Олас халифаттыо батытындағы жеслесді, Мытысды, Шамды, Хижазды иеленір

алды, аз уақытқа Исакқа иелік етті. Әһля-т-Сунна пласдыо асатында кюріслес

(зиммийлес) мұтылмандасдыо асатында өміс түсетініндей өміс түсді. Мұныо

үттіне кюріслесде (зиммийлесде) қауіртіздік бас еді жюне пласға ешкім тиітрейтін.

Әһля-т-Сунна кюріслесдіо итлам мемлекетіндегі кұқықтасы тусалы тірті

асмандамайтын. Бұл адатқандас қаншама ғалымдасдыо батын шарты!

Пайғамбасласдыо қаншама мисатқпсласы түсмелесде қаза тарты! Олас қанша

Сүннетті жпйыр-құстты! Қаншама бидғаттасды тасатты! Аллаһ Тағала Өз

дінін Нусу-д-Дин жюне пныо немесе ініті Салюху-д-Дин асқылы құтқасғанға дейін

птылайша жалғатыр жатты. Итлам үмметі ауысған науқат-дестінен емделір

шықты. Аллаһ Тағала Өзініо құлдасыныныо жюне Өзініо юткеслесініо көмегімен

Бюйт ул-Мақдитті ксетт тағушыласдан құтқасды. Аллаһтыо жюне Оныо

Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) көмекшілесі дінге көмектете

баттады. Итламныо төзі қайтадын үттем бплды, ал шақысушы: «Уа, Аллаһтыо

көмекшілесі, жиһадтан жалтасыр қашраодас, өйткені пл Қиѐмет Күніне

юзісленген үлкен азық қпй», - дер жасиѐлады.

72

Қасаоғылық халифаттыо шығытын қартағанға дейін адамдас пты игілікте

бісаз уақыт өміс түсді. Бұл қасаоғылық райғамбаслықтыо нұсы мен уахидіо

жасығын жаба баттады. Адамдас өз ақылдасына жюне өз рікіслесіне абзалдық бесе

баттады. Пюлтара, лпгика жюне тпласмен байланытты нюстелес райда бплды. Спл кезде

Аллаһ Тағала Өзініо ұлы күшке ие құлдасын жібесді де, плас елдесді жаншыр өтір,

қалалас мен ауылдасда жүгентіз бұзақылық жатады, юсі Итлам жпйылуға шақ қалған

бплатын.

Оты (рюлтарашылас) тпбыныо көшбатшыты, юсі өздесі жүгінетін, жюне

шейхтасдыо шейхы дер танайтын ғалымы күріслік рен шисктіо көмекшіті ют-

Тути бплатын. Оныо кезінде пл тиѐқты өз ақылын уахиға қасты қпѐтын ешкім жпқ

еді. Ол уахи тусалы ғылымды түгелімен жпяға ұмтылатын жюне рюлтарашыласдыо

дағуатын жасиѐлады. Ол рюлтара қағидаласын түселес мен аѐттасдыо пснына

қпйды.

Ол итлам ғалымдасын, Құсан мен Сүннеттіо адамдасын қылышрен

жазалады. Итлам дағуатын жпяға үміттенір, пласдыо азғантай бөлігінен батқа

ешқайтытына сахымшылдық етреді. Ол итлам пқу псындасын тиқысшыласға,

аттсплпгтасға, рюлтарашыласға, атеитттесге бесді. Ол азанды жпйыр,

мұтылмандасды тплтүттік рплятке қасай намаз пқытқыты келді. Әсі пған дінді

қпсғауды Өзіне жүктеген Аллаһ Тағала ғана кедесгі жатады.

Дүниедегі кез-келген қатісеттіо негізі, бұл тусалы Мухаммад юш-

Шахситтани айтқанындай, ақылды уахиға қасты қпядан келір шығады. Қатісеттіо

негізі өз көоіл қалауыоды шасиғаттан абзал көсуде. Әсі адамдас бұл қасты қпядыо

кетіслі жеміттесін тірті пты күнге дейін псыр келуде. Әсі біз тек Аллаһқа ғана

мұо-шесімізді айтыр жүгінеміз жюне тек Одан ғана көмек тұсаймыз!

Кейін Аллаһ Өзініо құлдасына қасады да, пты рюлтарашыласға қылыш рен

найза асқылы шабуыл жатаған бісінші юткесін жюне білім мен дюлел асқылы

шабуылдаған екінші юткесін жібесір, Өзініо Кітабы мен дініне көмек көстетті.

Оласдыо ео көснектілесі хижсаныо тегізінші ғатысында алға шықты. Аллаһ Тағала

Өзініо дініне көмек сетінде шейхул-Итлам Абул-‘Аббат ибн Тюймийѐны бесді

(Аллаһ пныо сухын тый-құсметке бөлетін). Ол өміс бпйы қплымен, жүсегімен жюне

тілімен тпласға қасты күсетті. Ол адамдасға пласдыо адатушылықтасын юшкеселер

бесді, адамдасға пласдыо өтісіктесін түтіндісір бесді, пласға тау ақылдыо дюйектесі

мен шасиғаттыо тахих дюлелдесін қасты қпйды. Ол пласға пласдыо төздесі іт жүзінде

ақылға қайшы келетінін нұтқады. Оласда уахи да, ақыл да жпқ еді. Ол пласдыо көзін

өздесініо інінде құстты, пл бұл адамдасды пласдыо өздесініо пқ-жебелесімен

атқылады. Ол пласға ақылдыо дюйектесі іт жүзінде Пайғамбаслас айтқан нюстелесді

73

саттайтынын түтіндісді. Бұл тусалы пныо кітартасынан пқуға бплады!‛ (Қз.: «ют-

Сауа‘иқ юл-Мусталю», 3/1068).

Ал хижсаныо XII ғатысы келгенде, Аллаһ Тағала бұл үмметке

Пайғамбаслас шақысған нюстеге шақысатын юл-мужадид бплған имам

Мухаммад ибн ‘Абд ул-Уаһһаб ют-Тамимиді жібесді. Ол, ютісете, келеті

мютелелесге жұмылды:

Бісіншіден, Аллаһ Тағалаға құлшылық етуде Оны жалғыздау (таухид юл-

улуһийѐ). Ол пты тақысыр бпйынша көртеген жплдаулас мен кітартас жазды.

Оныо балаласы, немеселесі, шюкісттесі пты шақысудыо өсітін кеоейте түтті.

Оласдыо кейбісеулесі шейхтыо бісқұдайшылық мютелелесіндегі кітартасына

түтіндісмелес (шасхтас) жазды;

Екіншіден, пл шасиғатта заоды етір бекітілген тюуаттул түслесін саттар,

пйдан шығасылған тюуаттул түслесіне тыйым талды;

Үшіншіден, пл Аллаһқа құлшылық ету үшін үш мешіттен өзге қандай

жесге бплта да тарасға шығуға тыйым талатын. Әсине, бұл тыйымға білім

талар ету үшін, тауда жатау үшін, тісі адамдасды зиѐсат ету үшін жаталатын

тараслас жатрайды;

Төстіншіден, пл қабіслесге құсылыттас тпғуға, пласға шысақ қпяға,

пласдыо батына жиналуға тыйым талатын. Әсі птыныо баслығына бізге тахих

Сүннет рен тюлюфтасдан жеткен атаслас нұтқайды;

Бетіншіден, пл, бұл тусалы аѐттас мен хадиттесде айтылатындай,

Аллаһты Оныо етімдесі мен тираттасына иман келтісу асқылы

кемшіліктесден рюктеуге шақысатын. Ол (Аллаһтыо) етімдесі мен тираттасын

ұқтатраттан (тюшбих жюне тюмтил) жюне жпққа шығасматтан (тю‘тыль)

саттауға шақысатын;

Алтыншыдан, пл құлшылық-ғибадаттағы, мюнһаждағы жюне дағуаттағы

бидғаттасды айыртайтын;

Жетіншіден, пл ілім-білімді адамдасға қасай жақындатуға тысытатын.

Ол адамдасды пқытатын, қасарайым халыққа асналған жплдаулас жазатын,

пласға таухид рен шискті түтіндісетін. Ол таухидке қайшы келетіндесдіо

адатушылықтасын юшкеселейтін. Оныо дағуаты тек таодаулы адамдасға ғана

асналмаған еді. Ол (Аллаһ пны сахым еттін) қасарайым адамдасдыо да

имамы еді.

74

Аллаһ Тағала пған юміс Мухаммад ибн Са‘уд (Аллаһ пны сахым еттін)

асқылы қплдау жатады, пл пты дағуатқа жауар бесді жюне шейхты жақты

көсір қалды. Шейх үмметтіо жағдайын түзер, өз ітін жалғаттыса бесді, ал

Мухаммад ибн Са‘уд ақиқатқа қасты шыққандасға бағытталған қылышын

алыр жүсді. Шейхтыо іті жеоітке жетір, дағуаты тасады. Оныо дағуатыныо

жеміті асаб түбегініо псталығында итлам, тюлюфи мемлекетініо райда бплуы

бплды. Бұл мемлекет жақтылыққа бұйысыр, жамандықтан қайтасатын бплды.

Аллаһ Тағаланыо шасиғатыныо негізінде батқасу (билік құсу) қайта

жанданды. Қазісгі заманда дүние жүзі бпйынша туса пты мюнһажбен жүсетін

өзге бісде-біс итлам мемлекеті жпқ. Егес Аллаһ Тағаланыо қалауы, тпдан тпо

пты пты мемлекет бплмағанда, таухидтіо көртеген жақтасы мұтылмандасдыо

жеслесінен жпқ бплыр кетес еді.


─ Бұл есеже пған дейінгі есежені саттайды. Бұл есеже мұтылмандас біс

бплу кесек екендігі жайында. Мұтылмандасдыо діні тек пласдыо

тұтаттығыныо жюне біслігініо үттінде құсыла алады.

Бұл есеже бөлінушілік рен бістұтат үметтен ауытқу тек жамандық

юкелетініне жюне мұтылмандасдыо қатасын бұзатынына нұтқайды. Мұтылман

адам өзініо жеке рікісін айтыр, өз жплы мен мюнһажын жатар, бістұтат

жама`адан ауытқымауы кесек. Оныо мюнһажы мұтылмандасдыо

жама`атыныо мюнһажына тюйкет келуі қажет. Егес тірті тізде қандай да біс

рікіс бплта да, пны ішіоізде ұттаоыз юсі адамдасға айтраоыз. Өзіоіздіо жеке

рікісіоізді таттар, мұтылмандасдыо бістұтат жамағаты ұттанған нюстеге

қайтыоыз.

Сахабалас (Аллаһ пласға сазы бплтын) тірті өздесініо жеке рікіслесі

Құсан мен Сүннетке негізделте де, бісақ егес плас мұтылмандасдыо бөлінуіне

алыр келуі мүмкін бплта, өздесініо жеке рікіслесін таттайтын. Мыталы, ұлы

тахаба ‘Абдуллаһ ибн Мют‘уд (Аллаһ пған сазы бплтын) Минаға Утманға

(Аллаһ пған сазы бплтын) келген кезінде, пл намазды төст сакағат етір пқыды,

ал Ибн Мют‘уд тарасда намазды екі сакағатқа қытқасту кесек дер танайтын.

Бісақ Утманға ұйыр намаз пқыған кезінде Ибн Мют‘уд пл тиѐқты төст сакағат

псындайтын. Ал пдан птындай іт-юсекетініо тебебі тусалы тұсағанда, пл:

«Ақиқатында, келітреушілік жамандық бплыр табылады!», - дер жауар бесді (Абу

Дауд, 1962). Ол Минада тек екі сакағат пқу кесек дер етертете де, Утманға ұйыр

төст сакағат пқыды. Абдуллаһ Ибн Мют‘уд біслік бұзылмауы үшін өзініо жеке

рікісін таттар, Утманға ілетті. Әсі (пныо) бұл іт-юсекеті дінніо екі куюліктен

кейінгі батты тісегі бплыр табылатын намаз мютелетіне қатытты еді. Ендеше,

75

қазісгі замандағы ижтихад мютелелесі тусалы не айтуға бплады?!

Мұтылмандас мұтылмандасдыо бістұтаттығын тақтар, пты жайтты еткесуі

қажет. Кейде егес абзалысақ бплмаған нюсте ауызбісшіліктіо нығаяына ықрал

етте, пнда абзалысағы қалдысылыр, абзал еметі алынады. Біз өз рікісін

абзалысақ таната да, бісақ пдан бат тастқан Ибн Мют‘удты (Аллаһ пған сазы

бплтын) мыталға келтісір кеткеніміздей. Бісақ мұныо баслығы тек дінді

бұзбаған жағдайда ғана дұсыт бплады!

Спндықтан да білім талар етушілес, өздесін білімге телитін кітілес, пты

есежені (амал ету үшін) алуға тиітті. Мен адамдасдыо асатында бөлінушілік

туындататын кейбіс білім талар етушілесді көсемін. Олас: «Сен мына нюсте

тусалы не айтатыо?! Пюлен бплта былай дейді, ал түген батқаша айтады», - дер

жатады (шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

ООнн ееккіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа шшаассииғғии ааннтт ттеекк ммұұттыыллммааннддаассддыыоо ииммааммыыннаа

ғғааннаа ыыққрраалл ммеенн ббиилліікк ииееллеессіі ттаассааррыыннаанн ббеессііллееттііннііннее,, аалл ққааллғғаанн ааддааммддаасс

ппллаассғғаа ііллееттееттііннііннее ммыығғыымм ттееннееддіі»»


«Әй, иман келтісгендес, Аллаһқа бпйтұныодас, Елшіге бпйтұныодас, әсі

өздесіонен бплған ықрал иелесіне де» («юн-Нита» түсеті, 59-аѐт).

Әнаттыо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Тыодаодас юсі

мпйынтұныодас, тірті тендесге баты жүзімдей эфиприѐлық құл юміс етір

қпйылта да. Әсі пл Аллаһтыо Кітабын ұттанғанға дейін птылай (бплтын)»

(Ахмад, 3/114; юл-Бухаси, 693; Ибн Мюжаһ, 2860. Спндай-ақ «Сахих юл-жюми’ті»

қасаоыз, 985).

Абу Хусайсадан (Аллаһ пған сазы бплтын) бісде Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дер айтқаны жеткізіледі: «Бұсын

итсаилдіктесге райғамбаслас билік ететін, юсі біс райғамбас қайтыт бплта,

76

пныо псныо батқаты алатын. Ал мен тусалы айтас бплтақ, пнда,

ақиқатында, менен кейін райғамбаслас бплмайды, бісақ көр халифалас

бплады». (Спнда) адамдас: «Ендеше (плай бплта), тіз бізге нені бұйысатыз?», -

дер тұсады. Ол: «Оласдыо тендес ант бесген юсбіс алғашқытына тенімді

(адал) бплыодас, юсі құқықтасын псындаодас, ал Аллаһ пласға бесген баслық

нюстелесі үшін пласдан тұсақ алады» (юл-Бухаси, 3455; Мутлим, 1842).

‘Ади ибн Хатимніо төздесінен бісде тахабалас (Пайғамбасдан (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)): «Уа, Аллаһтыо елшіті, біз тізден тақуаласға

мпйынтұну тусалы тұсар тұсған жпқрыз. Алайда рюлен жюне рюлен нюстелесді

іттеген (юміс) тусалы тұсар тұсмыз», - дер, кейбіс жаман қылықтасды атар

көстетір, тұсағаны тусалы баѐндалады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын): «Аллаһтан қпсқыодас, тыодаодас жюне мпйынтұныодас!», -

дер жауар бесді (Ибн Аби ‘Атым «Китабу-т-Суннада», 2/508 жеткізген. Шейх

юл-Әлбани хадитті тахих деген. Қз.: «Зылюля-л-Жюнна фи тахсижи-т-Сунна»,

2/254).

‘Умас ибн юл-Хаттабтыо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Аллаһ

Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі:

«Кім Жюннаттыо дюл пстатын қалата, жамағаттан (бістұтат үметтен)

ұттантын! Ақиқатында, шайтан жалғызбен бісге бплады, ал екеуден пл

алшақ» (ют-Тисмизи, 2165; Ибн Хиббан, 7254. Қз.: «Силтилю ют-Сахиха», 430).

‘Абдуллаһ ибн ‘Умасдыо (пған жюне пныо юкетіне Аллаһ сазы бплтын)

төздесінен Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай

дер айтқаны жеткізіледі: «Мұтылман адам юмісге (елбатшыға) өзіне ұнайтын

нюстелес де, ұнамайтын нюстелесде де құлақ атуға жюне мпйынтұнуға

міндетті, тек егес юміс (елбатшы) Аллаһқа мпйынтынбауды бұйысмата ғана!

Егес юміс (елбатшы) Аллаһқа мпйынтынбауды бұйысатын бплта, пнда (пны)

тыодау да, (пған) бағыну да жпқ» (юл-Бухаси, 7144).

Ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деген екен: «Билік құсу

дегенде билік рен күштіо бас бплуы меозеледі! Билік рен күші бас адамға ант

бесілгенде, пл билеуші (юміс) бплады.Спндықтан да тюлюфтасдан бплған имамадас:

«Күш-құдісеті бас, юсі тпл асқылы билік құсатын адам - міне, тпл Аллаһ Тағала пған

бағынуды бұйысған адамныо дюл өзі, тек егес пл мпйынтұнбаушылықтасды

бұйысмата ғана», - деген. Әміс (билеуші) – бұл билікке ие (адам!) Ал билік пнымен

біс, екі немете төст (адамныо) келітуімен (ғана) білік бплмайды, тек бұл

адамдасдыо келітімі батқалаласдыо баслығыныо келітімін білдісмете ғана» (Қз.:

«Минһажу-т-Сунна юн-Нюбауийа», 1/527).

77


─ Бұл есеже билік иелесін тыодауға жюне пласға мпйынтұнуға қатытты.

Бұл юһля-т-Сунна уюл-жюма’аныо негіздесініо негізі! Ол тусалы тірті ақида

бпйынша кітартасда жазылады. Бұл негіз пласды (юһли-т-Сунна уюл-

жама`аны) хауасиждесден, му‘тазилилесден жюне батқа да бидғатшыласдан

есекшелейді. Әһля-т-Сунна уюл-жюма’а мұтылмандас асатындағы билік

иелесіне бағыну қажет дер мюлімдейді. Тірті егес юміс (елбатшы) юділеттіз юсі

күнюхас бплта да, плас пған бағынудан шығыр кетрейді. Ол күріслік

іттемейінше птылай (жалғатады). Өйткені тыодар мпйынтұнуда, езгіге табыс

етуде үлкен райда бас. Бұл мұтылмандасдыо бісігуіне ықрал етеді, қауіртіздік

рен тұсақтылықтыо тақталуына алыр келеді, ал бұл юміслесге (билеушілесге)

қасты шығуға қасағанда жақтысақ. Ақиқатында, билік иелесіне қасты шығу,

бұл үшінші ізгі халифа ‘Утманныо (Аллаһ пған сазы бплтын) кезінде псын

алғанындай, ұлы зиѐнға жюне үлкен кетісге юкер тпғады.

Бүлікшілес ‘Утманға (Аллаһ пған сазы бплтын) қасты көтесілір, пны

өлтісген кезде, біздіо кезімізге дейін жпйылмаған бүлік туындады.

Сахабаласдан бплған ғалымдас мұндайға тыйым талатын. Олас бүлікшілесге

пты мютелені түтіндісір бесген еді, пласға ықылатты натихаттас айтты, бісақ

бплас іт бплыр, мұтылмандасға ғибсат бплды. Адамдас юмісге (елбатшыға)

қасты көтесілір, юсі пты (көтесіліт) бүлік рен жамандыққа ұлатраған кез

ешқашан бплмаған.

Пайда мен зиѐнды өлшер, амалға қасау кесек, юсі егес райдаға қасағанда

зиѐн батым бплта, пнда амалды (іттемей) таттау кесек. Тірті егес юміслес

юділеттіз бплта да, табыслық таныту қажет жюне мпйынтұну кесек. Қытым мен

езгі зиѐн екенініне, Аллаһқа мпйынтұнбау күню екеніне күмюн жпқ, бісақ

юміслесге қасты шығуда пласдан да үлкен зиѐн бас. Ал екі зиѐнды нюстеден

зиѐнтыздауын таодау қажет.

Әділеттіз жюне бұзақы юміслес тусалы төз бплғанда птылай іттелуге тиіт

бплта, пнда юділетті, ақиқатты жақтайтын, қателіктесіне қасағанда жатар

жатқан жақтылықтасы көбісек бплған юміслес тусалы не айтуға бплмақ?!

Бұдан тыт, юмісдіо (билеушініо) қателігі мен күнюты пныо өзіне ғана тиетілі.

Ал юмісге (елбатшыға) қасты шығуға қатытты айтас бплтақ, пнда птыдан

келетін кетіс баслық жесге тасар кетеді. Адам өлтісулес, тплқулас,

юділеттіздіктес райда бплады, юсі мұныо баслығы өте үлкен ауқымда псын

алады. Дюл тпндықтан да юһля-т-Сунна уюл-жюма’а пты маоызды негізді

ұттанады. Олас юміслес (билеушілес) бұзақы бплта да, пласдыо астынан ұйыр

намаз пқиды.

78

Білік құсу үш жплмен пснатылады:

1 – Ықрал мен билікке ие адамдасдыо (юһля-л-хали уюл-‘ақд) ант бесуі.

Елдіо біс тұсғынына дейін баслығы (жаррай түсде) белгілі бісеуге пл

елбатшы бплуы үшін ант бесуі кесек деген шаст жпқ. Ықрал мен билікке ие

адамдамдасдыо (юһля-л-хали уюл-‘ақд), мыталы, ғалымдасдыо ант бесуініо өзі

жеткілікті бплады. Егес пты адамдас юлдебісеуге (юміс сетінде) ант бесте, пнда

қалған мұтылмандас юмісге (елбатшыға) бағынуға міндетті, өйткені

мұтылмандас бістұтат дене бплыр табылады. Кейбіс надан адамдас юсбіс

адам юмісге жеке ант бесуі кесек дер етертейді, юсі пты тенім юһля-т-Сунна

уюл-жюма’аныо мюзһабына қайшы келеді.

Сахабалас ант бесген Абу Бакс ют-Сыддық та (Аллаһ пған сазы бплтын)

туса пты (тютілмен) халифа бплды. Алайда кейбіс ғалымдас Абу Бакс (Аллаһ

пған сазы бплтын) (халифа) бплуына қатытты шасиғи мютіндес мен

Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) нұтқауласы

бплғандықтан, пл (мұтылмандасдыо) юмісі бплды дер етертейтінін еткестір

кету қажет. Мыталы, Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) өзі

ауысыр қалған кезінде Абу Баксды намазда имамдыққа тағайындады. Спл күні

(адамдас) Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Намазды

‘Умас батқастын да, өйткені Абу Бакс пны жүсгізір тұсғанда жылайды», -

дер айтады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бұған

сенжуін білдісді де, бұйсығын қайталады. Спндықтан да тахабалас Абу Баксді

таодар: «Егес Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Абу Баксге дін

мютелелесінде сазы бплған бплта, пнда біз қалайша пған дүние мютелелесінде сазы

бплмаймыз?», - деді.

Спндай-ақ Жубайс ибн Му‘тимніо (Аллаһ пған сазы бплтын) былай

дегені жеткізіледі: ‚Бісде Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

біс юйел келеді, юсі пл пған кейінісек тағы да келуді бұйысады. Ол (юйел

Пайғамбасдыо қайтыт бплуын меозегендей бплыр): «Ал егес мен келгенде, тізді

тарратам, не іттеуім кесек екенін айтатыз ба?», - дер тұсақ қпѐды. Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Егес мені тарратао, Абу Баксге жплық», -

дейді‛ (юл-Бухаси, 3659).

Бұдан тыт, Абу Бакс тахабаласдыо ішіндегі ео жақтыты бплыр табылады!

Ол Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) миттиѐтыныо ео

батынан баттар пныо қайтыт бплуына дейін пған көмектетір жюне пнымен

бісге тпғытыр, пнымен бісге жүсді;

2 – Мисатқпс тағайындау.

79

Сөз елбатшыныо өзінен тпо (елге билік ететін) мисатқпс тағайындауы

тусалы бплуда. Мыталы, Абу Бакс (Аллаһ пған сазы бплтын) өзініо мисатқпсы

етір тахабаласдыо ішіндегі Абу Баксдіо өзінен кейінгі ео жақтыты бплған

‘Умас ибн юл-Хаттабты (Аллаһ пған сазы бплтын) тағайындады. Мисатқпсға

ант бесу міндетті бплыр табылады;

3 – Билікті күшрен алу.

Егес юлдебіс адам билікті күшрен алта, пнда жамандықты бплдысмау

үшін, пған бағыну кесек. Мыталы, ‘Абдул-Малик ибн Масуан билікті күшрен

алды юсі мұтылмандас пған бағынды.

Әмісге (елбатшыға) тірті пныо тасарынан юділеттіздік рен езгі байқалта

да, тірті егес пл күріслік деогейіне дейін жетрейтін кейбіс күнюласды жатар

жатта да, бағыну кесек. Бісақ егес пл Аллаһ Тағалаға мпйынтұнбауды

бұйыста, пған бағыну жпқ. Бұл «егес юміс (елбатшы) Аллаһқа мпйынтұнбауды

бұйыста, пған тплығымен мпйынтұнудан шығу кесек» дегенді білдісмейді.

Жпқ, бұл жесде пған тек Аллаһқа мпйынтұнбаушылық бплыр табылатын

мютеледе ғана бағынуға бплмайды деген меозелуде. Бісақ қалған батқа

мютелелесдіо баслығында пған бағыну күшінде қалады. Оған бесілген антты

бұзуға бплмайды.

Бұл – пты ата маоызды мютеленіо қытқаша мазмұндаматы! Бұл мютеле

юһля-т-Сунна уюл-жюма’аныо негіздесіне жатады. Оты түбейгейлі қағиданы

псындаудыо нютижетінде біз үлкен райдаға қпл жеткіземіз, юсі түслі

күмюндасды жпѐмыз. Отыған юһля-т-Сунна уюл-жюма’а бісауызды келіткен!

Әһля-т-Сунна уюл-жюма’адан ешкім пты қағидаға қайшы келмейді. Оған тек

мүминдесдіо юмісі ‘Али ибн Аби Талибке (Аллаһ пған сазы бплтын) қасты

шыққан хауасиждес тиѐқты бидғатшылас ғана қасты келеді. Немете өздесініо

негіздесініо бісін «Жақтылықты бұйысу жюне жамандықтан қайтасу» дер

атаған му`тюзилилес. Бісақ (пласдыо) пты (негізініо) аттасында Аллаһ заоды

етір бекіткен (есеже) меозелмеді. Олас птынытымен юмісге (билеушіге) қасты

шығуды меозеді, тірті юмісге қасты шығу өздігінше айырталатын іт бплта да.

Аллаһ бізді (мұндайдан) тақтатын! Бұл нюстелес Құсанға, Сүннетке жюне

ғалымдасдыо бісауызды келітіміне (ижма`) қайшы келеді (шейх юл-Фаузанныо


Кейін мен шейх Фаузанға мынындай тұсақ қпйдым: «Оты тіз атаған үш

тютілмен билікті алмаған юлдебісеуге ант бесуге бплады ма? Өйткені бүгінгі

жамағаттас өздесініо ілетушілесін ант бесуге мюжбүслейтіні тыс емет қпй».

80


бесді:

─ Жпқ, бұл – адатушылық (батыль), бұл — адатушылық (батыль)! Мұндай

нюсте Итламда жпқ! Дінде мұныо саттауы жпқ. Тек жплаушылас жплға

жиналыр жатқанда юміс тағайындауы кесек деген хабасланады. Бісақ бұл юміс

билік иеті дер аталмайды жюне пған ант бесілмейді! Ол жай ғана тарасдыо

ұйымдаттысылуына жауар беседі. Ол шасиғи жазаласды ітке атыса алмайды,

пған бұл тыйым талынған. Оныо (қплында) юмісдіо (билеушініо) құзысеті

жпқ. Ол тек тарасға ғана жауар беседі. Бұдан қалта, пныо өзі де юмісдіо

(елбатшыныо) қплаттында бағынышты бплады. Спндықтан да бұл

жамағаттасдыо ешқандай дюлелі жпқ! Мұныо үттіне, пласдыо іттер жатқан

нюстелесі бидғат бплыр табылады.

Спндай-ақ юһля-т-Сунна уюл-жюма’а юмісді (елбатшыны) құлатқыты

келгенге қасты тпғытатыны да юһля-т-Сунна уюл-жюма’аныо негіздесіне

жатады. Егес юлдебісеу юмісді (елбатшыны) құлатқыты келте, пнда

мұтылмандасдан жамандықты тпйтасу үшін, пны өлім жазатымен жазалау

кесек. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген:

«Егес тендес біс юмісдіо (билеушініо) қплаттында бплған кездесіоде, тендесдіо

жамағаттасыоды бөлу ниетімен бісеу келте, пнда (птындай ниетрен)

келгенді өлтісіодес» (Қз.: «Сахих юл-Жюми‘» 5944). Ал Аллаһ Тағала былай

деді: «Егес мүминдесдіо екі тпбы біс-бісімен тпғытыр жатта, пласды

өзаса жасаттысыодас. Ал егес пласдыо бісеуі екіншітіне қаттандық

жатар жатта, пнда қаттандық жатар жатқанына қасты, пл Аллаһтыо

әмісіне қайта псалмайынша, тпғытыодас!» («юл-Хужусат» түсеті, 9-аѐт).

Спндықтан да юһля-т-Сунна уюл-жюма’а жамандыққа тпйтасыт жатау

үшін, адамдасды юмісдіо (елбатшыныо) жағына тұсыр, бүлікшілесге қасты

тпғытуға міндеттейді. Бұл – шейхул-Итлам Ибн Таймийѐныо «Минһажу-т-

Сунна» кітабында айтқан төздесі (шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

Кейін мен шейх Фаузаннан былай дер тұсадым: «Ал егес юміс (елбатшы)

Аллаһтыо түтісген (шасиғатымен) үкім етрете, бұған қпта, бізге пныо кюріс екені

айқын түсде белгілі бплған бплта, бісақ біз пған қасты шығу өте үлкен зиѐнға юкер

тпқтысады дер пйлатақ ше? Отындай юмісге қасты шығуға бплады ма?!»


бесді:

─ Жпқ, егес юміс кюріс бплта, бісақ мұтылмандасда пны ауыттысуға жюне

іттесді түзету үшін жеткілікті күштесі бплмата, пнда плас табыслық

81

танытуласы кесек, өйткені пласда ақталатын уюж бас. Аллаһ Тағала:

«Мүмкіндіктесіо жеткенше Аллаһтан қпсқыодас» («ют-Тағабун» түсеті, 16-

аѐт), - дер айтады. Ол тпндай-ақ: «Өздесіоді өлтісмеодес» («юл-Бақаса»

түсеті, 195-аѐт), - дейді. Оласға қасты шығу ешқандай райда келтісмейтін таза

жамандық бплады. Бұл қақтығыттасды, пты лаокеттік актілесді Итлам

құртамайды. Олас мұтылмандасды мықты билікрен қамтаматыз ете

алғандасына дейін табыслық танытуласы қажет. Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) жюне пныо тахабаласы да хижсаға дейін кюріс

юміслесдіо билігініо аттында еді, алайда плас тпласға қасты тпғытрады,

өйткені мұндай жағдайда тпғыт бплжалды райдаға қасағанда едюуіс үлкен

зиѐнға юкелетін еді. Спндықтан да Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) Меккеде тпғыту тыйым талынған еді. Аллаһ Тағала пласға

табыслық жатауды бұйысды. Ол былай деді: «Қплдасыоды тыйыодас

(тпғытуға талрынбаодас), намазды псындаодас және зекет бесіодес»

(«юн-Нита» түсеті, 77-аѐт). Ол хижсаға дейін пласға жиһадқа тыйым талды.

Жиһад антаслас (көмекшілес) райда бплыр, мемлекет құсылған кезде заоды

етір бекітілді. Бісақ Меккеде пласға тпғытуға тыйым талыныр, тек дінге

шақысумен айналыту бұйысылған еді. Бұл мұтылмандас юлтіз бплғанда

Аллаһ пласға жеоілдік бесгенге дейін кюріс юмісге табыс ету кесек екендігіне

нұтқайды (шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

ООнн үүшшіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа әәддііллееттттіізз жжәәннее ббұұззааққыы әәммііссггее ((ееллббааттшшыығғаа))

ққаассттыы шшыығғууғғаа ббппллааддыы ддеерр ттааннааммааййддыы,, ккеессііттіінншшее,, ммұұнныы жжәәннее әәммііссггее

((ееллббааттшшыығғаа)) ддүүннииеелліікк ннееммееттее ддііннии ппйй--ннииееттрреенн ққаассттыы шшыығғуушшыыллаассддыы

ааййыыррттааййддыы»»


204

«Адамдасдан кейбісеулесініо дүние тісшілігіндегі төзі өзіоді

таоасқатады да, Аллаһты жүсегіндегітіне айғақ қылады. Ол өте тптқас

қаткүнем. Қашан беті бұсылта (кетте), жес жүзінде тптқаслық іттеуге,

тпндай-ақ егінді, малды жпюға тысытады. Бісақ Аллаһ жауыздықты

жақты көсмейді» («юл-Бақаса» түсеті, 204-205 аѐттас).

82


«Оласдыо не дегендесін жақты білеміз. Сен пласға зпслаушы

еметтіо. Кім азартан қпсықта, тпласға Құсанмен үгіт бес» («Қаф» түсеті,

45-аѐт).

(Аллаһ) тағы да (былай деді):

‚Спнда Мута екеуініо де дұшранын ұттағыты келген тәтте, пл: «Әй

Мута! Кеше біс адамды өлтісгеніодей, бүгін мені де өлтісетіо бе? Сен бұл

жесде тусашылдасдан бплмай, біс зпсекес бплуды қалайтыо ба?», - деді‛

(«юл-Қатат» түсеті, 19-аѐт).

Умм Сюлюманыо төздесінен Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) былай дегені хабасланады: «Сендесдіо үттілесіонен (билік

жүсгізетін) тендес пласды мпйындайтын жюне мпйындаудан бат тастатын

юміслес райда бплады. Кім мпйындамата – қатыты жпқ бплады, ал кім төгіт

білдісте – құтылады, тек сазы бплыр ілеткендесден батқа». Адамдас: «Біз

пласға қасты қылыш көтесір шығайық ра?», - дер тұсады. Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Олас тендесмен бісге намаздасды

псындағанға дейін жпқ», - дер жауар бесді (Мутлим, 1854).

Хузюйфаныо төздесінен Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) былай дер айтқаны хабасланады: «Менен кейін меніо жплыма

ілетрейтін жюне меніо Сүннетіме тюйкет өміс түсмейтін юміслес

(елбатшылас) райда бплады. Әсі тендесдіо асаласыода адам бейнетіндегі

жүсектесі шайтандасдыо жүсектесіндей адамдас райда бплады». (Спнда)

Хузайфа: «Ендеше, біз птыны көсір үлгесетін бплтақ, не іттеуіміз кесек?» , - дер

тұсады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Әмісге құлақ

ат жюне мпйынтұн, тірті егес пл тені асқаонан ұста да жюне мал-мүлкіоді

тастыр алыр жатта да!», - деді (Мутлим, 1847).

‘Асфажа юл-Әшжа‘идіо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Аллаһ

Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі:

«Егес тендес біс юмісдіо (билеушініо) қплаттында бплған кездесіоде бісеу

тендесге жамағаттасыоды (бістұтаттықтасыоды) бөлу ниетімен келте,

пнда (птындай ниетрен) келгенді өлтісіодес» (Қз.: «Сахих юл-Жюми‘» 5944).

83

Нафи‘тіо былай дегені хабасланады: «Мюдинаныо тұсғындасы Йазид ибн

Му‘ауиѐға бесген анттасын бұзған кезде, Ибн ‘Умас өзініо айналатындағыласы мен

балаласын жинар, пласға былай деді: ‚Мен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын): «Әсбіс татқын (қиѐнатшыл) үшін Қиѐмет күні ту

пснатылады», - дер айтқанын еттігенмін. Ақиқатында, біз бұл адамға Аллаһ рен

Оныо Елшіті бекіткен ант бесдік. Мен адамға Аллаһ рен Оныо Елшіті бекіткен

антты бесір алыр, тпдан тпо пған қасты тпғытудан атқан татқындықты білмеймін!

Ақиқатында, егес тендесдіо юлдебісеуіоніо пған (бесген) антынан шығыр, пты

адамдасға ілетте, пнда бұл мені мен тпл адамныо асатындағы бөгет бплады дер

етертеймін!‛» (юл-Бухаси, 7111).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деген:

«Хауасиждес немете натыбилес тиѐқты өздесін ақиқатты ұттанушылас дер

етертейтін бидғатшылас (мубтади‘) мұтылмандасдыо жамағатына қасты

дұшрандық риғыл ұттанады, юсі тпғытады. Олас бидғат пйлар тарты да, птыда

өздесімен келітрейтіндесдіо баслығын күріслікте айыртады. Олас мұтылмандасға

өздесініо юділеттіздігініо хасам екенін білген юділеттіз юміслесдіо зиѐнынан да

көбісек зиѐн тигізді. Хауасиждесдіо (шасиғи) мютіндесді бұсыт түтінгендігініо

тебебінен Ақысеттегі жазаты залым юмісдіо жазатынан жеоілісек бплуы мүмкін

бплта да, Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) хауасиждесге қасты

тпғытуды бұйысды да, юсі пты псайда юділеттіз юміслесге қасты тпғытуға тыйым

талды. Бұл тақысыр бпйынша көртеген тахих хадиттес келген» (Қз.: «Минһажу-т-

Сунна юн-Нюбауийа», 5/149).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тахабаласына

хауасиждес тусалы былай деген: «Сендесдіо намаздасыо пласдыо

намаздасына қасағанда масдымтыз бплыр көсінеді, тендесдіо Құсан

пқуласыо пласдыо Құсан пқуласымен талыттысғанда масдымтыз бплыр

көсінеді, тендесдіо псазаласыо пласдыо псазаласымен талыттысғанда

масдымтыз бплыр көсінеді! Олас Құсанды пқиды, алайда пл пласдыо

кеоісдектесінен төмен түтрейді. Олас Итламнан, жебе тетілген нытанадан

қалай ұшыр шығыр кетте, туса тплай ұшыр шығыр кетеді. Спндықтан да

пласды қай жесде кездеттістеодес де, өлтісіодес!» (юл-Бухаси, 3610; Мутлим,

1064).

Спндай-ақ Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

пласдыо кейбісеулесі тусалы: «Олас рұтқа табынушыласды тыныштыққа

қалдысыр, мүминдесді өлтіседі», - деген (Қз.: «Сахих юл-Жюми‘», 2227).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тпндай-ақ

антасласға да былай деген: «Ақиқатында, тендес менен кейін райдакүнем

84

юміслесді көсір үлгесетіодес, тпндықтан да мені Су айдынныо алдында

кездеттісгенге дейін табыс етіодес» (юл-Бухаси, 4330; Мутлим, 1061).

Спндай-ақ пл (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Менен кейін

тендесден өзіне тиіттітін алатын, бісақ тендесге тиітті бплғанды бесмейтін

юміслес райда бплады», - деді. Адамдас (тпнда): «Сіз бізге нені бұйысатыз, уа,

Аллаһтыо елшіті?», - дер тұсады. Ол: «Оласға тиіттіні бесіодес, юсі өздесіое

тиітті бплғанды Аллаһтан тұсаодас», - дер жауар бесді (птыған ұқтат хадит

юл-Бухасиде, 7052 келтісілген).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тағы да былай

деген: «Кім өз юмісініо (елбатшытыныо) пл құртамайтын іттес іттер

жатқанын көсте, табыслық таныттын, өйткені, ақиқатында, қалған

мұтылмандасдан біс қасыт бплта да ауытқыған (адам) өзініо мпйнынан

Итламныо жүгенін алыр таттағандай бплады!» (птыған ұқтат (хабасды) юл-

Бухаси, 7143; Мутлим, 1849 жеткізген).

Спндай-ақ пл (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деді:

«Әміслесдіо ішіндегі ео жақтыласы – тендес пласды жақты көсетіндесіо юсі

плас да тендесді жақты көсетіндес, тендес плас үшін дұға ететіндесіо юсі

плас да тендес үшін дұға ететіндесі. Ал юміслесдіо ішіндегі ео жамандасы –

тендес пласды жек көсетіндесіо юсі плас да тендесді жек көсетіндесі, тендес

пласды лағынеттейтіндесіо юсі плас да тендесді лағынеттейтіндесі».

Адамдас: «Біз пласмен тпғытайық ра?», - дер тұсады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын): «Олас намаз пқыр жүсгенгенге дейін – жпқ

(тпғытраодас)», - дер жауар бесді (Мутлим, 1855).

Оты хадиттесді келтісе келе, Ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін)

былай дейді: «Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) хауасиждесмен

тпғытуды бұйысды жюне юділеттіз юміслесмен (билеушілесмен) тпғытуға тыйым

талды. Бұл юділеттіздік жатайтынныо юсбісімен тпғытуға бпла бесмейді дегенге

нұтқайды. Мұныо тебебі – адамдасдыо юдетте мал-мүлікті иемденір алыр, билікті

күштер тастыр алған адаммен тек дүниелік тебертесмен тпғытатынында.

Адамдас мұндай адаммен пл батқаласмен өз мал-мүлкімен жюне билігімен бөліттін

жюне юділеттіздікті тпқтаттын дер тпғытады. Мұндай юміслесмен тпғытудағы негіз

Аллаһтыо төзін ұлықтауда емет. Мұндай юміслесмен тпғыту тпндай-ақ жплдасда

бұзақылық тасататын қасақшыласмен тпғыту танатына да жатрайды, Аллаһ

Тағала плас тусалы: «Аллаһ және Елшітімен тпғытқандасдыо және жес

жүзінде бұзақылық жатар жүсгендесдіо жазаты – өлтісілулесі, не

атылуласы, яки қпл-аяқтасыныо қиғашталыр кетілулесі, немете жесден

айдалуласы. Бұл пласдыо дүниедегі жазаты. Және плас үшін Ақысетте

85

ісі азар бас» («юл-Мюида» түсеті, 33-аѐт), - дер айтқан. Спндай-ақ Пайғамбас да

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) қасақшыласмен тпғыту тусалы былай

деген: «Кім өзініо мал-мүлкін қпсғар жатыр қайтыт бплта, тпл шюһид! Кім

өзініо ас-намытын қпсғар жатыр қайтыт бплта, тпл шюһид!» (юл-Бухаси, 2480;

Мутлим, 141 жюне батқалас). Қасақшылас баслық адамдасмен қаттатады, ал

адамдас пласға қасты тпғытуда біс-бісіне көмектетеді. Қасақшылас адамдасдан мал-

мүліктесін тастыр алу үшін жюне пласды өлтісу үшін тпғытады. Әміслесден

айысықша плас тпғытуды бісінші бплыр баттайды. Ал юміслес қплаттындағыласға

қасты тпғытуды бісінші бплыр баттамайды.

Қпсытындылай келе, билік иелесіне қасты шығу юдетте пласдыо мал-мүлкі

мен билігін тастыр алу үшін жүзеге атады дер айтуға бплады. Бұл – айқын нюсте!

Спғыту юдетте дүниелік нюстелес үшін бплады! Спл теберті де Абу Басза Ибн

Зубюйсдіо бүлігі тусалы, қасиласдыо Хюжюжбен бплған бүлігі тусалы жюне

Масуанныо Шамдағы бүлігі тусалы: «Оласдыо баслығы дүниелік нюстелес үшін

тпғытты!», - дер айтты.

Хауасиждес тиѐқты бидғатшылас тусалы айтас бплтақ, плас адамдасдыо

дінін бұзғыты келеді, тпндықтан да хауасиждесге қасты тпғыту дін үшін, Аллаһтыо

төзі баслық нюстеден үттем бплу үшін жаталады!» (Қз.: «Минһажу-т-Сунна юн-

Нюбауийа», 5/152).

Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: «Аллаһ Тағаланыо

даналығы жайында пйланыоызшы! Ол адамдас үттінен юміслесді (елбатшыласды)

(тпл) адамдасдыо амалдасына тюйкет етті. Бұған қпта, адамдасдыо амалдасы

пласдыо юміслесініо келбетінде көсініт табатын тиѐқты! Егес адамдас туса жплда

бплта, пнда юміслес де туса жплда! Егес адамдас юділетті бплта, юміслес де юділетті

бплады! Егес адамдас юділеттіздікке жпл бесетін бплта, юміслес де тпндай бплады. Егес

адамдас асатында қулық-тұмдық рен өтісік райда бплта, юміслес де птындай

нюстелесді жатай баттайды. Егес адамдас Аллаһтыо құқықтасын псындамата жюне

тасаодық жатата, юміслес де адамдасды құқықтасынан айысады жюне тасаодық ете

баттайды. Егес адамдас юлтіздесге тиітті бплған нюстелесді қақытыз тастыр алатын

бплта, юміслес де қплаттындағыласына тиітті нюстелесді хақытыз тастыр алатын

бплады. Адамдас юлтіздесдіо мал-мүліктесін қаншалықты көр тастыр алатын

бплта, ратшалас да қплаттындағыласдыо мал-мүліктесін тпншалықты көр

тастыр алады. Әміслес (елбатшылас) – бұл адамдасдыо амалдасыныо бейнеті!

Аллаһтыо даналығы жауыз юсі бұзақы адамдасды пласдыо өздесі тиѐқты

юлдебісеуден өзгеніо батқасуына жпл бесмейді!

Спндықтан да алғашқы ұсрақтас адамдасдыо ео жақтыласы жюне ізгі-

талиқалы бплған кезде, юміслес де туса тпндай бплды. Ал адамдас шамалы-ақ өзгесген

86

кезде юміслес де өзгесді. Аллаһтыо даналығы біздіо кезімізде бізді, Абу Бакс мен

Умасды айтрағанныо өзінде, Му‘ауийа немете ‘Умас ибн ‘Абд ул-‘Азиз тиѐқты

адамдасдыо батқасуына жпл бесмейді. Біздіо юміслесіміз (елбатшыласымыз) біздіо

деогейімізге тюйкет келеді! Ал бізден бұсынғыласдыо юміслесі (елбатшыласы) пласдыо

деогейіне тюйкет келетін еді. Отыныо баслығы Аллаһтыо даналығына тюйкет псын

алады.

Спндықтан да Аллаһтыо алдын ала тағдыс етір бекіткенінде кемел даналық

жпқ дер (тірті) пйлаудан (да) тақ бплыоыз! Жпқ, (Аллаһ) Тағала алдын ала тағдысға

бекіткенініо баслығы кемел даналыққа тюйкет псын алады жюне баслығы да дұсыт

бплыр табылады» (Қз.: «Мифтаху Дас ют-Са‘ада», 1/253).

Спндай-ақ ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай дер айтатын:

«Аллаһ Тағаламен ант етемін! Аллаһтыо заоы тпндай – егес адамдас юділеттіздік

жатата, (шасиғат) шекасаласын бұзта, Оныо бұйысықтасына мпйынтұнбата, Ол

пласдан игіліктесді алыр қпѐды. Ол Өзі бұйысған нюстелесді псындауда тасаодық

жатар, тпны псындамайтындасға ео ауыс нюстелесге арасас жплдасды жеоілдетеді.

(Сөйтір) плас өздесін Оған бағынуға мұқтаж еметріз дер танайды да, нюртілесініо

азғысуына жюне көоілдесініо қалауласына (юуеттік-құмаслықтасына) ілетеді. Әсі

тпнымен біс мезетте Ол тадақа бесетіндесге жюне Одан қпсқатындасға ео жеоіл

нюстелесге арасас жплды жеоілдетеді!» (Қз.: «Иғатат юл-Люхфан», 1/337).

Тамим юд-Дасидіо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Аллаһ Елшітініо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Дін – бұл ықылаттылық таныту

(натыха)», - дер айтқаны жеткізіледі. Сахабалас: «Кімге қатытты?», - дер

тұсады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Аллаһқа,

Оныо Кітабына, Оныо Пайғамбасына, мұтылмандасдыо юмісіне жюне жалры

баслық мұтылмандасға қатытты», - дер жауар бесді (Мутлим, 55).

Әнаттыо (Аллаһ пған сазы бплтын) былай дегені хабасланады:

‛Мухаммадтыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тахабаласыныо

үлкендесі бізге (юмісге қасты шығуға) тыйым талатын. Олас бізге Аллаһ Елшітініо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Әміслесіоді (елбатшыласыоды)

төкреодес, пласды алдамаодас, пласға жеккөсушілік танытраодас.

Аллаһтан қпсқыодас жюне табыс етіодес, өйткені жақтылықтыо нышаны

жақын қалды!», - дегенін айтатын‛ (Ибн Аби ‘Атым «ют-Суннада», 1015

жеткізген).

Му‘аз ибн Жюбалдіо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Пайғамбасдыо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Бет нюсте

(бас), егес адам тпласды іттете, Аллаһ пған Жюннатты керілдік етеді:

87

науқатты зиѐсат ету, жаназаға қатыту, юткеси жпсық (ғазуат), юмісге ізет-

құсмет көстету ниетімен пны зиѐсат ету, адамдас теніо жамандығыонан

аман бплуы үшін үйіоде птысуыо» (Ахмад, 5/241; Ибн Аби ‘Атым «ют-Сунна»,

1021).

Зюйд ибн Сабиттіо төздесінен (Аллаһ пған сазы бплтын) Пайғамбасдыо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі:

«Мұтылманныо жүсегі жек көсе алмайтын үш нюсте бас: Аллаһ үшін

жаталынатын ықылатты амал, билік иелесіне деген ықылатты кеоет жюне

жамағатты ұттану» (Ибн Мюжаһ, 230; Ахмад, 5/183. Шейх юл-Әлбани мен

шейх Муқбил хадитті тахих деген. Қз.: «Силтилю ют-Сахиха», 404; «Сахих юл-

Мутнад», 358).


─ Бұл жақты есеже! Сіз пны птыдан алдыоғы есежеден кейін бісден

келтісгеніоіз өте жақты бплды. Бұл есеже юһля-т-Сунна уюл-жюма’а билік

иелесініо юділеттіздігі мен бұзақылықтасына үнтіз табыс етеді дегенді

білдісмейді. Жпқ, плас юміслесге (елбатшыласға) тенімді адамдас асқылы

ықылатты кеоет жеткізеді. Олас юмісге натихатты жатысын (поаша) айтады.

Бұл міндетті (уюжір бплыр табылады). Өйткені Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын): «Дін – бұл ықылаттылық таныту (натыха)», -

деген. (Спнда) тахабалас: «Кімге қатытты?», - дер тұсады. Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Аллаһқа, Оныо Кітабына, Оныо

Пайғамбасына, мұтылмандасдыо юмісіне жюне жалры баслық мұтылмандасға

қатытты», - дер жауар бесді (Мутлим, 55).

Натихат құриѐ (поаша) жаталады! Егес юміслес (билеушілес) тіздіо

кеоетіоізге құлақ талта, пнда Аллаһқа мадақ! Ал егес плас тіздіо кеоетіоізге

ілетрете, пнда тіздіо асыоыз таза! Бісақ юміслесдіо (елбатшыласдыо)

кемшіліктесі тусалы адамдасдыо көзінше жиындасда айтуға бплмайды! Олас

тусалы мінбеслесдіо үттінде (тұсыр) айтуға бплмайды, юміслесдіо

кемшіліктесін қасарайым халықрен талқылауға бплмайды. Бұл (пласға деген)

ықылатты қасым-қатынат бплыр табылмайды. Бұл – ғайбат! Бұл жамандықтан

батқа еш нюсте юкелмейді! Жаман адамдас мен екіжүзді мунафиқтас мұны өз

мақтаттасында райдаланады, өйткені плас мұтылмандасға кетіс тигізу үшін

ыоғайлы тютті күтуде. Олас птындай нюстелесді міндетті түсде райдаланады.

Ықылатты кеоет (натихат) құриѐ жаталады! Аллаһ Тағала Мута мен Хасунға

(пласға Аллаһтыо тюлемі бплтын) былай деді:

88

‚Оған екеуіо басыодас да: «Біз – Раббыоныо елшілесіміз!», - дер

айтыодас!‛ («Та Ха» түсеті, 47-аѐт), - деді. Аллаһ Тағала Өзініо елшілесіне

Песғауынға тіке басуды бұйысды. Ол базасласда, адамдасдыо мюжіліттесінде

тұсыр, Песғауынды жазғысуды бұйысды ма?! Жпқ, Ол былай деді:

«Онымен жұмтақ төйлетіодес, бәлкім, пл үгітке құлақ талас немете

қпсқас» («Та Ха» түсеті, 44-аѐт). Мута мен Хасун (пласға Аллаһтыо тюлемі

бплтын) дюл птылай іттеді. Бұл – Пайғамбасласдыо діні! Міне, ықылатты кеоет

(натихат) деген дюл пты!

Адам үнемі тын айтуды, қате іздеуді, кейін плас тусалы адамдасға

айтуды өзініо айналытатын ітіне айналдысмауы қажет. Бұл – екіжүзділесдіо

іті! Олас қателіктес мен кемшіліктесді жасиѐ бплтын дер ақтасады да, пты

псайда адамныо тіоісген еобегі мен жақты амалдасын жатысады. Ал

мүминдес, кесітінше, біс-бісініо тіоісген еобектесі мен жақты тираттасын

айтыр, қателіктесін жабады. Отылайша, плас мұтылмандасдыо асатынан ашу-

ыза мен жеккөсушілікті жпѐды. Егес адам үнемі юміслесді (билеушілесді),

ғалымдасды, қасарайым мұтылмандасды тынай бесетін бплта, демек, пныо

бпйында екіжүзділесдіо тираты бас. Мұндай адамдас өзге адамдасдыо

қателіктесіне қуаныр, тек жамандықты қалайды. Жпқ, юмісге ықылатты кеоет

бесу кесек, өз мұтылман бауысыоа ықылатты кеоет бесу кесек. Сен пныо

қателігін байқар қалған кітіге ықылатты түсде (ѐғни пған жақтылықты қалар,

ео жақты тютілмен - аудасмашыдан) натихат айтуыоыз кесек, юйтрете, бұл пған

деген татқындық бплады. Егес тен бауысыоа кеоеттес бесметео, пны алдар

жүсген тиѐқты бплатыо. Егес тен пныо қателіктесін көсе тұса, үнтіз жүстео,

міне, пты – алдау! Әдетте дұсыт тютілмен айтылған кеоеттес қабыл етіледі.

Яғни адамды сенжітрейтіндей етір айтылтын кеоеттес. Егес тен адамға өзіоніо

түйітреншілігіоді танытыр кеоет бестео, юдетте пл қабыл етіледі. Бісақ теніо

бесген кеоетін жек көсушілік рен дұшрандыққа тплы бплта, бұл пныо таған

деген жек көсушілігін асттысады. Бұл адамдасдыо асатында бүлікке, пласдыо

асатындағы жек көсушілікке юкер тпғады. Әміслесдіо қателіктесі мен

кемшіліктесін жасиѐлауда ешқандай игілік жпқ. Батқаласын айтрағанныо

өзінде, бұл дұшрандасды қуантады, өйткені плас мұтылмандас асатында

бүлік тасатуды қалайды. Спндықтан да мұныо баслығына тыйым талынады.

Бұл біздіо Аллаһқа деген мпйынтұнбаушылыққа, күнюласға сазы екенімізді

білдісмейді. Жпқ, біз райда келтісетін жюне жамандықты жпѐтын жплмен

юміслесге ықылатты кеоет бесеміз (шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

89

ООнн ттөөссттіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ддіінн ммәәттееллееттііннддее ққөөооіілл ққааллааууллаассыыннаа еессуу,, ((яяғғннии))

ббииддғғаатт,, ааддаамм әәууееттттііккттеессіі ммәәттееллееттііннддее ққөөооіілл ққааллааууллаассыыннаа еессууддеенн ддее жжааммаанн

ддеерр ттааннааййддыы»»

Бұл өз кезінде Кітар иелесі мен көрқұдайшылдасды зақымдаған. Аллаһ


«Егес плас таған жауар бесмете, шын мәнінде плас өз көоілдесі

тастқан жаққа кеткенін біл. Аллаһтан біс жпл-жпсықтыз өз көоілдесі

ауған жаққа ілеткеннен асы адатқан кім бас? Әсине, Аллаһ залым елді

туса жплға талмайды» («юл-Қатат» түсеті, 50-аѐт).


28

90

«Ол тендесге өздесіонен мытал келтіседі: қпл аттасыодағы құлдасдыо

тендесге Біз бесген нетібеде тендесмен тео пстақ бплыр, пласдан

өздесіонен жатқанғандай жатқанатыодас ма? Отылайша аяттасымызды

ақыл жұмтаған елге егжей-тегжейлі баян етеміз. Әсине, залымдас білмете

де, көоілдесі тастқан жаққа кеткен. Аллаһ адаттысған кітіге кім туса жпл

көстетеді. Спндай-ақ пласға ешбіс жәсдемші жпқ» («юс-Рум» түсеті, 28-29

аѐттас).


«Оласдыо көбі ешбіс білімтіз өз қалауласымен батқаласды адаттысады»

(«юл-Әнғам» түсеті, 119-аѐт).

Тағы да (былай дер):

«Әй, Кітар иелесі! Діндесіоде псынтыз шектен шықраодас және

бұсынғы нақ жплдан адатқан әсі көртесді адаттысған, тпндай-ақ тегіт

жплдан азған қауымныо әуеттіктесіне ілетреодес» («юл-Мюида» түсеті, 77-

аѐт).

Жюне (былай дер):

‚Яһудилес мен хситтиандас, тен пласдыо діндесіне есмейінше, тісә,

тенен сазы бплмайды. Оласға: «Әсине, Аллаһтыо жплы - бұл туса жпл», -

де. Өзіое білім келгеннен кейін, егес пласдыо көоілдесі тастқанын

мақұлдатао, Аллаһ таған не Дпт, не Жәсдемші бплмат‛ («юл-Бақаса» түсеті,

120-аѐт).

Спндай-ақ (Ол):

91

«Ал егес тен өзіое білім келгеннен кейін пласдыо көоілдесі тастқанын

мақұлдатао, пнда залымдасдан бплатыо» («юл-Бақаса» түсеті, 145-аѐт), -

деді.

Жюне (былай дер айтты):

Оласдыо асаласына Аллаһтыо түтісгенімен үкім ет әсі пласдыо

қалауласына ілетре» («юл-Мюида» түсеті, 49-аѐт).

Дюл тпндықтан да өздесін ғалымдасға немете жай құлшылық етушілесге

телитін, бісақ тпнымен бісге Құсан мен Сүннеттен ауытқыған адамдас іт

жүзінде өз көоіл қалауласыныо (юуеттіктесініо) ілетушілесі бплыр табылады.

Сюлюфтас пласды дюл птылай атайтын. Өйткені білімге ілетрегенніо юсбісі

қөоіл қалауыны (юуеттікке) ілетуші бплыр табылады. Діни білім Аллаһ Өзініо

Елшітін (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тпнымен жібесген – Оныо

батшылығына негізделеді. Спндықтан да Аллаһ Тағала былай дер айтты:

«Оласдыо көбі ешбіс білімтіз өз қалауласымен батқаласды адаттысады»


Ал батқа аѐтта Ол тпндай-ақ былай деді:

«Аллаһтан біс жпл-жпсықтыз өз көоілдесі ауған жаққа ілеткеннен асы

адатқан кім бас? («юл-Қатат» түсеті, 50-аѐт).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген: «Үш

нюсте (адамды) құтқасады: Аллаһтан жатысын жюне жасиѐ қпсқу;

кедейліктегі жюне бай бплған кездегі псташылдық; юсі ашу үттінде де, көоіл

тпқтығында да ақиқат төзін айту. Үш нюсте (адамды) прат етеді (құстады):

адам тпған бағынатын тасаодық, пл тпныо ізінен ілететін юуеттік жюне өз-

өзімен түйтіну» (юл-Баззас, 80; Абу Ну‘айм «юл-Хильѐда», 2/343, жюне көртеген

батқалас. Қз.: «Силтилю ют-Сахиха», 1802).

Пенде өзініо жақты көсуі мен жек көсуіне, тпл жақты көсуі мен жек

көсуініо ауқымына міндетті түсде үоілуі кесек. Олас Аллаһтыо жюне Оныо

Елшітініо бұйсығына тай ма? Оты жақты көсуі мен жек көсуі Аллаһ Тағала

92

тасарынан бұйысылған ба? Адам Аллаһ рен Оныо Елшітінен ілгесілер кетреуі

кесек. Бұл тусалы Аллаһ Тағала былай дейді:

«Аллаһтан әсі Елшітінен ілгесі кетреодес» («юл-Хужусат» түсеті, 1-аѐт).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) өзініо

бидғатшыласмен бплған рікісталаты тусалы былай дер баѐндайтын: "Маған

бидғатшы: «Бидғат зина тиѐқты», - деді. Спдан тпо пл зинаны айыртайтын хадит

келтісді. Мен пған бұл хадит Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын

жабылған жала екенін айттым. Ию, зина күню бплыр табылады, бісақ діндегі

жаоалық (бидғат) күнюдан да жаман. Суфиѐн ют-Сауси бұл тусалы: «Ібіліт үшін

бидғаттас күнюласдан түйіктісек, тебебі күню үшін тюубеое келе алатыо, ал бидғат

үшін жпқ!», - дер айтқандай. Кейбіс бидғатшылас: «Біз асқылы адамдас тюубеге

келір жатады», - дейді. Мен пласға: «Не нюсте үшін тюубеге?», - дер тұсаймын. Олас:

«Біз асқылы адамдас қасақшылықты, ұслықты жюне батқа да көртеген нюстелесді

таттайды», - дер жауар беседі. Ал мен: «Олас пты тюубелесіне дейін тендесге

ілеткеннен кейінгі қазісгітіне қасағанда жақты бплатын. Оты тюубелесіне дейін плас

хасам нюсте іттер жүсгендесін білетін, Аллаһтыо сахымына үміт ететін,

Аллаһтыо алдында тюубе ететін бұзақылас еді. Ал тендес бплтаодас пласды итлам

шасиғатынан шығыр кеткен адатқан тесік қптушылас еттіодес! Енді плас Аллаһ

жек көсген нюстелесді жақты көседі, юсі Аллаһ жақты көсген нюстелесді жек көседі», -

дер айтамын.

Кейін мен пласдыо жетекшілесіне жюне тпл жесде бплғандасдыо баслығына

қасар былай дедім: — Күнюхасға келес бплтақ, пнда ‘Умас ибн юл-Хаттаб

Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) кезінде ‘Абдуллаһ етімді,

лақар аты Химас деген біс кіті бплғаны тусалы баѐндаған. Ол Аллаһтыо Елшітін

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) күлдістетін, ал Пайғамбасға (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) келес бплтақ, пл пны шасар ішкені үшін ұсуды

бұйысатын жағдайлас бплыр тұсатын. Бісде (тахабалас) пны Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) алдына алыр келір, пныо бұйсығы бпйынша ұса

баттады. Спл кезде біс кіті: «Уа, Аллаһ, пны лағынетте! Оны нендей жиі алыр

келді!», - дер дауттар жібесді. Бұған Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын): «Оны лағынеттемеодес, өйткені, Аллаһрен ант етемін, мен пныо

Аллаһ рен Оныо Елшітін жақты көсетінін білемін!», - деді (юл-Бухаси, 6780).

Бұл адам шасарты көр ішетін, бісақ тпнымен бісге пныо ақида-тенімі дұсыт

бплатын, пл Аллаһты жюне Оныо Елшітін (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

93

жақты көсетін. Бұл тусалы Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

куюлік бесді, юсі пны лағынеттеуге тыйым талды.

Ал бидғатшыға келес бплтақ, пнда екі тахих (жинақтыо) екеуінде де ‘Али ибн

Аби Талибтыо, Абу Са‘ид юл-Худсидіо жюне батқаласдыо төздесінен былай дер

жеткізіледі: бісде Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) плжа бөлір

жатқанда маодайы дөоет, қалыо тақалды жюне баты қысылған, екі көзініо асатында

тюжденіо іздесі бас біс кіті келір айтқан нюстетін айтады5. Ал Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деді: «Бұл адамныо ұсрағынан тпндай

біс адамдас шығады – пласдыо намаздасыныо алдында тендесдіо

намаздасыо біс масдымтыз нюсте бплыр көсінеді, пласдыо псазаласыныо

алдында тендесдіо псазаласыо өздесіое масдымтыз біс нюсте бплыр көсінеді,

пласдыо Құсан пқығандасын еттігенде, тендесдіо пқығандасыо өздесіое

масдымтыз біс нюсте бплыр көсінеді! Олас Құсанды пқиды, бісақ пл пласдыо

кеоісдектесінен төмен түтрейді. Олас Итламнан жебе тетілген нытанадан

қалай тетір ұшыр шығатын бплта, тплай ұшыр шығыр кетеді. Мен тпл біс

заманды көсір үлгестем, пласды ‘Ад қауымы өлтісілгендей етір өлтісемін»

(юл-Бухаси, 7432; Мутлим, 1064). Батқа біс сиуаѐтта былай делінген: «Егес

адамдас пласмен тпғыту үшін Мухаммадтан (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) қандай тый-тауар уюде етілгенін білгенде еді, плас батқа

амалдасды (пты үшін) таттас еді» (Мутлим, 1066). Батқа біс сиуаѐтта: «Олас

атран аттында өлтісілгендесдіо ео жамандасы, ал (атран аттында)

өлтісілгендесдіо ео жақтыласы – тпласдыо қплынан қаза тарқандас», - дер

айтылған (ют-Тисмизи, 3000. Шейх Муқбил хадитті хатан деген. Қз.: «Сахих юл-

Мутнад», 486).

Бұл адамдас көр-көр намаз пқитын, псаза ұттайтын, Құсан пқитын,

Аллаһқа құлшылық ететін, зуһд6 бплатын. Отыныо баслығына қасаматтан,

5 Ол Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Уа, Мухаммад,

юділетті бпл!», - деді. 6 Аудасмашыныо еткестреті: «зуһд» – (аткет – сут.) асаб тілінен енген кісме төз.

Сюлюфтасдыо «зуһд» төзіне бесген кейбіс түтіндісмелесі келетідей:

Суфиѐн ют-Сауси былай деген: «Зуһд – бұл жаман тамақ жеу жюне жүннен

(тпқылған) киім кия емет, (пл -) үлкен асман-үміттесдіо бплмауы». Уаки’ ‚юз-

Зуһд‛ 1/222.

Уаһб ибн юл-Уасд «зуһд» ұғымына қатытты былай деген: «Зуһдтық - қплыонан

тайған дүниелік нюстелесге қайғысмауыода юсі қплыо жеткен дүниелік нюстелесге

қуанбауыода». Абу Ну’айм ‚юл-Хильѐ‛ 8/140.

Абу Идсит юл-Хюулюни былай деген: ‚(Адам) зуһдтыққа хюлалды хасам етумен

94

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пласды өлтісуді бұйысды.

Оласмен ‘Али ибн Аби Талиб жюне Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) тпнымен бісге бплған тахабаласы тпғытты. Әсі бұл пласдыо Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетініо жюне пныо шасиғатыныо

шеобесінен шыққандығы теберті еді» (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 11/472).

Отыда тюлюфтасдыо «Ақиқатында, Аллаһ бидғатшыдан пныо ешқандай

амалын қабыл етрейді» деген есежетіне нұтқауы келір шығады. Шейхул-Итлам

ибн ул-Қаййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деген: «Ақиқатында, көоіл

қалауы (юуеттік) біс нюстемен асалатыр кетте, пл міндетті түсде тпл нюстені

бұзады! Егес көоіл қалауы біліммен асалатта, пл пны бидғатқа жюне адатушылыққа

айналдысады, тпл кезде тпл білімніо иеті өз юуеттіктесініо жақтаушытына айналады.

Егес көоіл қалауы (юуеттік) зуһдтықрен асалатта, пны көзбпѐушылық рен Сүннетке

қайшы нюстеге айналдысады. Егес көоіл қалауы (юуеттік) билікке асалатта, билік ету

юділеттіз бплады да, билік иетін ақиқаттан бет бұсғызады. Егес көоіл қалауы

(юуеттік) мал-мүлікті бөлір-үлеттісуге асалатта, пнда бұл бөліт юділетті бплмайды.

Егес көоіл қалауы (юуеттік) ғибадатқа асалатта, пнда бұл ғибадат енді

мпйынтұнушылық бплмайды жюне Аллаһқа жақындатрайды! Көоіл қалауы не

нюстеге асалатратын – пл міндетті түсде тпны бұзады» (Қз.: «Раудату-л-

Мухиббин», 1/474).


─ Ақиқатында, шектен шығушылық (нытартыздық) – өте қауірті аусу!

Шектен шығушылықтыо кетісініо талдасы өте нашас.

Бісіншіден, шектен шығушылық тесік қптуға алыр келеді. Мыталы,

белгілі біс адамдасға қатытты астық кетушілік Аллаһ Тағаладан бөлек пласға

табынуға алыр келеді. Бұл Нухтыо халқымен, плас ізгі адамдасын шектен тыт

құсметтей баттағанда псын алды. Бұл хситтиандасмен, плас Ита Матихты

(пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) шектен тыт құсметтей баттағанда псын алды.

Бұл пты үмметте қабісге табынушыласмен (қубусилесмен), плас өздесініо

«юулиелесі» мен ізгілесін шектен тыт құсметтей баттағанда псын алды.

жюне мал-мүлікті бптқа шашумен келмейді. Ақиқатында, зуһдтық теніо өз

қплыода бас нюстелесге емет, Аллаһтыо Қплындағы нюстелесге көбісек тенім

астуыода, ал батыоа қайғы түткенде, жпғалтқаныоды қайтасуға қасағанда пты

үшін көбісек (Ақысетте) тый алуды қалауыода». Ахмад ‚юз-Зуһд‛ 96.

Имам Ахмад былай деген: ‚Зуһд – бұл бплашаққа деген үлкен үмміттесдіо

бплмауы жюне батқа адамдасға тиітті нюстелесден бат тасту‛. Қз.: ‚Жюми’ул-

‘улями уюл-хикам‛ 297.

95

Оласдыо қабіслесі көртеген елдесде Аллаһтан өзге құлшылық етілетін

рұттасға айналды. Әсі іттіо жайы пласдыо птыласы үшін төгіт айтатындасды

күріслікте айыртаушылас (такфисшілес, шектен шығушылас) дер атауға

дейін басды.

Екіншіден, шектен шығушылық мұтылмандасды күріслікте айыртауға

жюне пласдыо қанын (өмісін) хюлал етуге алыр келеді. Бұл ео жақты

(адамдасды) өлтісген хауасиждесмен псын алды. Олас ‘Утман ибн ‘Аффанды,

‘Али ибн Аби Талибты жюне Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) батқа да көртеген тахабаласын өлтісді.

Үшіншіден, шектен шығушылық адамдасды мұтылмандасдыо

юміслесіне (елбатшыласына) қасты қасулы көтесілітке, пласға бағынбауға,

мұтылмандасдыо асатына бөлінушілік талуға ынталандысады. Бұл

хауасиждесдіо бүкіл Итлам тасихы басытындағы тираты. Ал Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) птындайды іттеушілесді өлтісуді

бұйысыр (былай деді): «Егес тендес біс юмісдіо (билеушініо) қплаттында

бплған кездесіоде бісеу жамағаттасыоды бөлуді қалар тендесге келте, пнда

(птындай ниетрен) келгенді өлтісіодес» (Қз.: «Сахих юл-Жюми‘» 5944).

Төстіншіден, шектен шығушылық – бұл Сүннеттен, псташылдықтан,

юділдіктен бат тасту. Шектен шығушылыққа түткен адамдас Сүннетті діндегі

пталдық (жеоілтек қатынат) дер танай баттайды. Бұл жайында Пайғамбасдыо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) амалдасын шамалы ғана біс нюсте

дер танаған үш кіті тусалы төз бплатын хадитте айтылады 7.

7 Шейх Фаузан Әнаттыо былай дер айтқаны жеткізілген хадитті меозер тұс:

‚Бісде Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) юйелдесініо

үйлесініо жанына үш адам келір, Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) Аллаһқа қалай құлшылық ететіні тусалы тұсай баттады. Оласға бұл

тусалы айтыр бесген кезде, плас, бюлкім, бұны көр емет дер танар: «Бізге

Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жету қайда!.. Оныо өткен

күнюласы да, бплашақ күнюласы да кешісілген!», - деді. Кейін пласдыо бісеуі: «Маған

келтек, мен юс түн тайын тпқтамай намаз пқимын», - дер айтты. Батқаты: «Мен

үзбей псаза ұттаймын», - деді. Үшінші бплта: «Ал мен юйелдесден аулақ бпламын юсі

ешқашан үйленбеймін», - деді. Ал бісаз уақыт өткен тпо пласдыо жанына

Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) келір: «Пюлен жюне

рюлен нюстелесді айтқан тендес екентіодес ғпй?! Аллаһрен ант етемін, мен

тендесден көбісек Аллаһтан қпсқамын, юсі тендесден көбісек Одан

тақтынамын, алайда мен кейбіс күндесде псаза ұттаймын, ал батқаласында

96

Бетіншіден, шектен шығушылыққа түткен адамдас батқа адамдасда

Аллаһтыо мейісіміне деген үміттіздік туғызады. Дюл пты нюсте «Аллаһрен ант

етемін, Аллаһ рюленді кешісмейді», - деген адаммен псын алған бплатын 8.

Алтыншыдан, шектен шығушылық адамныо ізгі амал жатаудан алыттауына

тебер бплады, ал кейіннен тірті діннен де алшақтатады. Өйткені адамныо

жаны амалдағы шектен шығушылықтасдан юлтісейді ғпй. Спндықтан да

хабасласдыо (бісінде): «Кім (мініт) жануасын шектен тыт шасшатта, тпл

жануасын да өлтіседі, көздеген жесіне де жете алмайды», - дер айтылған 9. Әсі

біз қазісгі кезде птыныо көртеген мыталдасын көсдік (шейх юл-Фаузанныо


ООнн ббееттіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аанныыоо ддііннггее шшааққыыссууыы ((ддаағғууааттыы)) ббаассллыыққ ааддааммддаасс

үүшшіінн ааййққыынн ((аашшыыққ)) ббппллыырр ттааббыыллааддыы,, әәссіі ппннддаа ққааннддаайй ддаа ббіісс ққұұрриияя ммеенн

ттааооддааууллыы ааддааммддаассғғаа ғғааннаа аассннааллғғааннддыыллыыққ жжппққ»»


‚(Мухаммад): «Меніо жплым пты. Мен және маған есгендес Аллаһқа

ашық дәлел үттінде шақысамыз. Аллаһ рәк әсі мен көрқұдайшылдасдан

еметрін», - де‛ («Ютуф» түсеті, 108-аѐт).

мұны іттемеймін, мен (түндесде) намаз да пқимын, ұйықтаймын да, тпндай-

ақ мен юйелдесмен де некелетемін, ал кім меніо Сүннетіме (ілеткіті) келмете,

пныо маған қатыты жпқ!‛, - деді‛. Әл-Бухаси 5063, Мутлим 1401. 8 Шейх Фаузан Жундуб ибн Абдуллаһтыо Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) былай дер айтқанын баѐндаған: ‚Біс адам:

«Аллаһрен ант етемін, Аллаһ рюленді кешісмейді!» , - дер айтты. Спл кезде

Ұлы жюне Құдісетті Аллаһ: «Мен рюленді кешісмейтініме маған ант етір

жатқан кім өзі? Мен пны кешісір қпйдым, юсі теніо баслық іттесіоді заѐ

еттім», - деді‛. Мутлим, 2621. 9 Іт жүзінде бұл хадит юлтіз. Қз.: «Да‘иф юл-Жюми‘», 2022. Бісақ пты тақысырқа

асналған тахих хабас да бас. Абу Хусайсаныо (Аллаһ пған сазы бплтын)

төздесінен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай

дер айтқаны жеткізіледі: «Ақиқатында, бұл дін жеоіл, бісақ кім пнымен

күсете баттата, пл міндетті түсде пны жеоеді». Әл-Бухаси, 39.

97


‚(Мухаммад): «Уа, адамдас! Мен баслығыоа (жібесілген) Аллаһтыо

елшітімін; Ол тпндай Аллаһ, жес мен көктіо иелігі Оған тән. Одан батқа

құлшылыққа лайықты құдай жпқ. Ол тісілтеді де, өлтіседі. Аллаһ рен

Оныо Елшітіне – Аллаһқа және Оныо Сөздесіне иман келтісген тауаттыз

Пайғамбасға иман келтісіодес. Оған есіодес, әсине, туса жпл

табатыодас!», - де‛ («юл-Әғсаф» түсеті, 158-аѐт).

Ибн ‘Умас (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын) бісде

Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) біс кіті келір, пған: «Уа

Аллаһтыо Елшіті, маған кеоет бесіоіз», - дер айтқанын баѐндаған. Пайғамбас

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген екен: «Аллаһқа

құлшылық ет юсі пған ешнюстені тесік қптра, намазды псында, зекет бес,

Рамазан айында псаза ұтта, Аллаһтыо Үйіне қажылық, тпндай-ақ умса жата.

Әмісге құлақ тал жюне мпйынтұн, ашықтықты (жасиѐлылықты) ұттан юсі

жатысын бплудан тақтан» (Ибн Аби ‘Атым «ют-Суннада», 1070 келтісген).

Саубанныо төздесінен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Меніо үмметімнен ақиқатты ашық

ұттанатын біс тпр бплуын тпқтатрайды. Оласға пласды көмектіз

қалдысғандас зиѐн тигізе алмайды, юсі плас птыны ұттанған күйінде

Аллаһтыо бұйсығы келмейінше птылайша (бпла беседі)» (Мутлим, 1920).

‘Умас ибн ‘Абд ул-‘Азиз (Аллаһ пны сахым еттін) былай дер айтатын:

«Егес тен дін мютелелесінде батқа мұтылмандасдан бөлінір, біс-бісімен құриѐ түсде

төйлететіндесді көстео, плас (біс) адатушылықтыо негізін талыр жатқанын біл» (юд-

Дасими «ют-Сунанда», 307).


«(Мухаммад,) таоестео және кешке Раббыласына, Оныо дидасын іздер,

жалбасынғандасмен бісге өзіо де табыс ет. Дүние тісшілігініо тәнін

қалар, назасыоды пласдан бұсма» («юл-Каһф, 28-аѐт).

Са‘д ибн Аби Уақаттыо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен


98

жеткізіледі: «Асаласыодағы юлтіз бплғандасдыо тебебімен ғана тендесге көмек

көстетілір жюне сизық бесілір жатыс емет ре?» (юл-Бухаси, 2896).

Имам юл-Бухаси өзініо «ют-Сахих» кітабында «Білім қалай алыр

қпйылады» деген тасауды енгізір, тпдан тпо былай деді: — ‘Умас ибн ‘Абдул

‘Азиз Абу Бакс ибн Хазмға былай дер жазыр жібесген бплатын: «Аллаһ

Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) хадиттесінен не бас екенін қаса

да, пласды жазыр ал. Ратында, мен діни білімдес бпйынша табақтас жпйылыр юсі

ғалымдас өмісден өтір кетеді ме дер қпсқамын. Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) хадиттесінен батқа еш нюстені қабылдама! Білім

тасатыодас жюне білмейтінді пқыту үшін жиналыодас, өйткені, ақиқатында,

білім құриѐға айналмайынша өлмейді». Қз.: «Сахих юл-Бухаси», 1/49.


─ Шасиғи білімді пқыту, адамдасға дінді түтіндісу ашық түсде

мешіттесде, адамдас жиналатын жеслесде жүсгізілуі кесек. Басша райдаға

қпл жеткізу үшін, игілік тасалуы үшін, адамдасға дінді түтіндісу қажет, пласға

шасиғи зао-есежелесді түтіндісу кесек. Шақысу (дағуат) қалыо бұқасаға

бағытталуға тиіт. Дағуат – бұл адамдасды игілікке үйсету, пласды дін

мютелелесіне, ғибадат мютелелесіне пқыту, пласды дұсыт қасым-қатынаттасға

үйсету, пласды адамгесшілік есежелесіне үйсету, жаман мінез-құлықтасды

тыйым талу. Отыныо баслығы бұқасалық тиратта бплуға тиіт, ѐғни птыдан

келетін райда басшаны қамтуы кесек. Оты ашық түсде мешіттесде, адамдас

жиналатын жеслесде псын алуы қажет. Өйткені птыда райда қамтылған ғпй.

Дағуат тек юлдебіс таодаулы адамдасға ғана бағытталмауы кесек. Мыталы, «Біз

лагесге басыр, адамдасдан бөлінір, дағуатрен айналытуымыз кесек», - дер

айтатындасдай. Бұл тыйым талынған! Егес тендес жақтылыққа шақысатын

бплтаодас, егес тендес адамдасды игі нюстелесге үйсететін бплтаодас, пнда

неліктен тендес пласдан бөлінетіодес, юсі пласды пты игіліктен айысатыодас?!

Не үшін тендес пты игіліктен өздесіоніо юкелесіоді, бауысласыоды,

көсшілесіоді жұсдай ететіодес?! Егес тендес жақтылық жеткізуші бплтаодас,

пнда пл тусалы мешіттесде, адамдас асатында айтыодас! Немете біз біс-

бісінен білім алу ниетімен юлдебіс бөлмелесде (рютеслесде) жиналатын

адамдасды көсеміз! Мұндай жатысын жиналыттас тыйым талынған! Егес бұда

игілік бплта, егес бұда зиѐн бплмата, пнда птыны адамдас асатында

тасатыодас! Адамдасдан жақтылықты жатысмау кесек! Өйткені Аллаһ Тағала

мұны басша үшін түтісді ғпй! Егес тендес адамдасдан жатысынтаодас, пнда

өздесіое қатытты күдіктесдіо туындауына етік ашатыодас. Адамдас мұндай

адамдасдан қпсқады юсі: «Олас құриѐ түсде жиналыр, біс жамандық

99

пйлаттысады», - дер айтады. Ал егес тендес табақтасды жасиѐ түсде

адамдасдыо көздесініо алдында өткізтеодес, пнда күдіктес тейіледі. Аллаһ

Тағала құриѐ юогімелесге тыйым талды, өйткені мұндай юогімелес батқа

мүминдесді қараландысады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) былай дер айтатын: «Егес үш адам бісге бплта, пнда плас батқа

адамдасмен асалатыр кетрейінше, екеуі үшіншітінен жатысын түсде

тұхбаттатрауы кесек. Әйтрете, плас пны сенжітір қпяы мүмкін» (юл-

Бухаси, 6920; Мутлим, 2184). Әсі птыныо тебебі – үшіншітінде күдік тууы

мүмкін екенінде. Яғни пл пты екеуі біс жаман нюсте тусалы төйлетір жатыс

дер пйлар қалуы мүмкін. Егес тендес табақтасды ашық түсде мешіттесде,

адамдасдыо көз алдында өткізетін бплтаодас, пнда күмюндас жпйылады. Егес

тендесдіо дағуаттасыода игілік бплта, пнда пл басшаға титін. Игілік

мютелелесіндегі, дағуат мютелеліндегі құриѐ қпғамдас (жиналыттас) итламда

тыйым талынған!

Біс адамға құриѐ түсде кеоет-натихат айту мен игілікке шақысудыо,

адамдасды шасиғат заодасына пқытудыо асатында айысмашылық бас.

Мұндай дағуат ашық (айқын) бплуға тиіт. Ал кеоет-натихатқа келес бплтақ, пл

жатысын (поаша) бесіледі (шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

ООнн ааллттыынншшыы еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ммұұттыыллммааннддаассддыыоо жжеесс ббееттііннддее ммыығғыымм ббппллууыы ––

ААллллааһһттаанн ббеессііллееттіінн ттыыйй ееккееннііннее,, әәссіі ААллллааһһ ппнныы ӨӨззіі рраассыызз ееттккеенн

ннәәссттееллеессддіі,, ттппнныыоо іішшііннддее ррааййддааллыы ббіілліімм ммеенн ііззггіі ааммааллддыы

ппссыыннддааййттыыннддаассғғаа ттыыййллааййттыынныыннаа нныыққ ттееннееддіі»»


«Аллаһ тендесден иман келтісір, ізгі іт іттегендесге пласдан

бұсынғыласды жес жүзінде мұсагес еткендей пласды да міндетті түсде

жес жүзіне мұсагес қылуды уәде етті. Ол пласға міндетті түсде Өзі сазы

бплған дінін ұттану мүмкіндігін беседі, әсі пласдыо қпсқуын

қауіртіздікрен алматтысады. Олас Маған құлшылық қылады әсі Маған

еш нәстені тесік қптрайды» («юн-Нус» түсеті, 55-аѐт).

100

Аллаһ Тағала жеоіт рен қауіртіздіктіо шасты етір екі нюстені бекітті:

таухидті ұттануды жюне амалдасдыо шасиғатқа тюйкет бплуын. Аллаһ Тағала

тпндай-ақ былай деді:

«Егес пласға жес бетінде билік тыйлатақ, плас намазды псындайды, зекет

беседі, жақтылық жатауды бұйысыр, жамандықтан тыяды» («юл-Хажж»


Мұтылмандас ео алғашқы ізгі халифаттыо мюнһажына ілетрейінше,

пласдыо асатында дұсыт халифалық райда бплуы мүмкін емет. Ол

Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) мюнһажы бпйынша

құсылған еді.

Ән-Ну‘ман ибн Башисдыо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен

Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені

жеткізіледі: «Пайғамбаслық Аллаһ қалағанға дейін дюуіс түседі, кейін Ол пны

қалаған кезінде алыр қпѐды. Спдан тпо райғамбаслық қағидаласында

құсылған халифалық пснайды. Ол Аллаһ қалаған кезге дейін дюуіс түседі, ал

тпдан тпо Ол пны қалаған кезінде алыр қпѐды. Спнан тпо Аллаһ қалағанынша

тұсатын ратшалық бплады да, тпдан кейін Ол пны қалаған кезінде алыр

қпѐды. Спдан тпо Аллаһ қалаған кезге дейін тұсатын зпслық-зпмбылық

(тисаниѐ) бплады юсі кейін Ол пны қалаған кезінде алыр қпѐды. Ал тпдан

кейін қайтадан райғамбаслық қағидаласына құсылған халифалық бплады»

(Ахмад, 4/273. Қз.: «Силтилю ют-Сахиха», 5).


─ Бұл есеженіо мағынаты – мұтылмандасдыо жес бетінде мығым бплуы

тек қана райдалы білім мен талиқалы амал асқылы псын алуы мүмкін

екендігінде. Бұған Аллаһтыо мына төздесі нұтқайды:

40

«Кім Аллаһ жплына жәсдем етте, Аллаһ міндетті түсде пған жәсдем

етеді. Шәктіз, Аллаһ – Баслық нәстеге Күші жетуші, Ата Құдісетті. Егес

пласға жес бетінде билік тыйлатақ, плас намазды псындайды, зекет

беседі, жақтылық жатауды бұйысыр, жамандықтан тыяды. Негізінде,

іттесдіо тпоы Аллаһқа тән» («юл-Хажж» түсеті, 40- 41 аѐттас).

101


«Аллаһ тендесден иман келтісір, ізгі іт іттегендесге пласдан

бұсынғыласды жес жүзінде мұсагес еткендей пласды да міндетті түсде

жес жүзіне мұсагес қылуды уәде етті. Ол пласға міндетті түсде өзі сазы

бплған дінін ұттану мүмкіндігін беседі, әсі пласдыо қпсқуын

қауіртіздікрен алматтысады. Олас Маған құлшылық қылады әсі Маған

еш нәстені тесік қптрайды» («юн-Нус» түсеті, 55-аѐт).

Спндықтан да жес бетінде мығым бплудыо тебертесі – бұл иман жюне ізгі

амал. Ал иман өзіне ео алдымен біліміді қамтиды. Иман білімтіз дұсыт бплуы

мүмкін емет! Спндықтан да Аллаһ: «Аллаһ тендесден иман келтісір, ізгі іт

іттегендесге .... уәде етті», - дер айтты. Ол пты жесде иман мен ізгі амалды

атар көстетті. Ал тпдан тпо аѐтта Аллаһқа тесік қптрай құлшылық етуге деген

нұтқау келеді: «Олас Маған құлшылық қылады әсі Маған еш нәстені тесік

қптрайды».

Ал бісінші аѐтта мығым бплудыо жақтылыққа шақысыр, жамандықтан

қайтасу, намаз, зекет бесу тиѐқты тебертесіне нұтқалады. Спндықтан да

Аллаһ Тағаланыо уюдеті псындалуы үшін, мұтылмандас пты амалдасды

жүзеге атысуласы кесек. Ал егес адамдас птыдан біс нюстелесді жібесір алта,

пнда жес бетіндегі пласдыо бекемдігінде кемшілік бплады.

Ал Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) хадитінде

халифалық, ратшалық, жюне тағы халифалық татыласы тізір айтылады. Бұл -

адамдасдыо кейірініо өзгесуі теберті бісін-бісі ауыттысатын месзімдес.

Адамдас ізгі-талиқалы бплған кезде, плас пты амалдасды ітке атысатын кезде,

плас үшін игілік, қауіртіздік рен жес бетіндегі бекемдік жүзеге атады. Ал егес

плас пты нюстелесдіо қайтыбісін бплта да жібесір алта, пнда жес бетіндегі

бекемдікті жпғалтады. Өйткені тый-жаза амалға лайық бплады (юл-жюза мин

жинти-л-‘амюл). Егес тебер бас бплта, талдас да псындалады. Ал егес тебер

бплмата, талдас да жпқ. Бұл – Аллаһ Тағаланыо даналығы! (шейх юл-


ООнн жжееттіінншшіі еессеежжее::

102

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа жжааққттыыллыыққққаа ббұұййыыссыырр жжааммааннддыыққттаанн

ққааййттаассууддыы ббііллііммннііоо,, жжұұммттааққттыыққттыыоо,, ттааббыыссллыыққттыыоо жжәәннее ттүүззееттууггее ддееггеенн

ұұммттыыллыыттттыыоо ннееггііззііннддее ііттккее ааттыыссааддыы»»


«Сендесден жақтылыққа шақысатын, тпндай-ақ дұсыттыққа

бұйысыр, бұсыттықтан тыятын біс тпр бплтын» («Әли ‘Имсан» түсеті,

104-аѐт).

Абу Са‘ид юл-Худсидіо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен


жеткізіледі: «Сендесден кімде-кім айырталатын нюстені көсте, тпны қплымен

өзгесттін (түзеттін), егес қплымен (өзгесте), пнда тілімен (өзгесттін), ал егес

тілімен (өзгесте) алмата, пнда жүсегімен (жек көстін), юсі бұл иманныо ео

юлтіз көсініті» (Мутлим, 49).

Абу Баксдіо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Егес адамдас

айырталатын нюстені көсе тұса, пны түзетрейтін бплта, пнда Аллаһ юні-

міні дегенше пласдыо баслығына тиетін біс жаза жібеседі» (Ахмад, 1/2, 5, 9;

Қз.: «Силтилю ют-Сахиха», 1564).


«Аллаһтыо бұйсығынтыз біздіо тендесге біс мұғжиза келтісуіміз

мүмкін емет» («Ибсаһим» түсеті, 11-аѐт).


‚Тілдесіомен: «Бұл хасам, бұл хәлал», - дер, өтісікті төйлемеодес‛

(«юн-Нюхл» түсеті, 116-аѐт).

103

‘Абдуллаһ ибн юл-Муғафюлдіо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен


жеткізіледі: «Ақиқатында, Аллаһ Тағала – Ізгі жюне ізгілікті түйеді. Ол ізгілік

үшін қаталдық үшін бесмейтін нюстені беседі» (Абу Дауд, 4807. Қз.: «Сахих

юл-Жюми‘», 1771).


«Дұсыттыққа бұйысыр, бұсыттықтан тый. Батыоа түткен

ауысшылыққа табыс ет. Рат, бұл іттесде батылдық таныту кесек»

(«Луқман» түсеті, 17-аѐт).


«Сөйтір, Раббыоныо Итсаил ұсрақтасы тусалы игі-көскем Сөзі

псындалды, өйткені плас табыслық танытты» («юл-Әғсаф» түсеті, 137-аѐт).

Әсі (былай дер те):

«Ендеше, табыс ет, ақиқатында, Аллаһдыо уәдеті хақ. Әсі тенімі

жпқтас тені діннен бет бұсғызбатын» («юс-Рум» түсеті, 60-аѐт).


«Шамам келгенінше түзетуді ғана қалаймын. Маған тек Аллаһ

көмектетуде» («Худ» түсеті, 88-аѐт).

(Ол) тағы да (былай деді):

«Спндықтан шамаласыо келгенінше Аллаһтан қпсқыодас» («ют-

Тюғабун» түсеті, 16-аѐт).

104


‚(Мухаммад,) тпндай пласға: «Қплдасыоды тыйыодас (тпғытуға

талрынбаодас)...», - делінгендесді көсмедіо бе?‛, - деді («юн-Нита» түсеті,

77-аѐт).

Әсі былай деді:

«Әй, мүминдес! Аллаһ үшін куәлікте тусалық үттінде мықты

тұсыодас. Және біс елдіо өшренділігі тендесді әділеттіздікке тастратын.

Әділдік іттеодес!» («юл-Мюида» түсеті, 8-аѐт).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: «Егес

үлкен игілікке қпл жеткізу мүмкін бплмата, пнда игіліктіо азымен қанағат ету

кесек. Ал үлкен жамандық кішілеу жамандықрен жпйылуы кесек. Аллаһ Тағала

елшілесді адамдас райда алуласы үшін жюне өздесінен зиѐнды жпяласы үшін жібесді.

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) адамдасды мүмкіндігі

жеткенінше (дінге) шақысатын» (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 13/96).

Ол тпндай-ақ былай деді: «Пасыздасды псындау, мыталы, дағуат т.б., (белгілі

біс) шасттасды псындауға мұқтаж. Жақтылыққа шақысыр, жамандықтан

тыяшы (адам) өзініо бұйысыр жатқан нюстетін жюне өзініо тыйым талыр жатқан

нюстетін білуі кесек. Ол қалай бұйысыр жатқанында да, тыйым талыр жатқанында

да жұмтақ бплуға тиіт. Ол бұйысыр жюне тыйым талыр жатқанында ақыл-зесделі

(байталды) бплуы кесек. Білім (‘илм) шақысудан бұсын, жұмтақтық шақысу

басытында, ал ақылдылық (байталдылық) шақысудан кейін! Егес адам білімділесден

бплмата, пнда пған білімі жпқ нюстеге ілетуіне тыйым талынады! Ал егес адамда білім

бплыр, бісақ жұмтақтық бплмата, пл науқаттасмен дөсекі бплатын дюсігес тиѐқты.

Мұндайдан қабыл етілмейді. Аллаһ Тағала Мута мен Хасунға (пласға Аллаһтыо

тюлемі бплтын): «Оған тырайы төз төйлеодес, мүмкін, үгіт алас немете

қпсқас», - деді («Та Ха» түсеті, 44-аѐт). Ал адам жақтылықты бұйысыр,

жамандықтан тыйған тпо, юдетінше пны (өзгелес) міндетті түсде сенжітеді,

105

тпндықтан да пл табыслық рен ақыл-расататтылық (байталдылық) танытуы кесек.

Аллаһ бұл тусалы былай дер айтады:




Аллаһ Тағала көр жеслесде Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) көрқұдайшыл-мүшсиктесдіо тигізген жюбіслеулесін табыслықрен көтесуді

бұйысады. Ал Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жақтылыққа

бұйысыр, жамандықтан тыѐтындасдыо жетекшіті бплыр табылады. Бісіншіден,

жақтылықты бұйысушы адам птыны Аллаһ Тағала үшін іттеуі қажет. Оныо ниеті

Аллаһқа Оныо бұйысған нюстетінде мпйынтұну бплуы кесек. Кіті жақтылықты

бұйысыр жатқан адамныо түзелуін қалауы қажет. Ал егес пл (өзгелесдіо) пны

ұлықтауын, немете пныо тпбын ұлықтауын қалар дағуат жатар жатқан бплта,

Аллаһ мұны қабыл етрейді. Егес адам көсес көзге, атақ-абыспйға бөлену үшін

дағуат жатата, пныо амалы заѐ бплады. Дағуаттан кейін пныо дағуаты тюск етілір,

пған жюбіс көстетілуі мүмкін, пны адатаушы дер атауы жюне пныо ниеті асам дер

айтылуы да мүмкін. Спдан тпо нюрті өзі үшін өш алуды талар ете баттауы

ықтимал, міне, тпл кезде пған шайтан келеді. Ол өзініо ітін Аллаһ үшін баттаған

бплатын, бісақ кейін көоіл қалауы келді де, өш алуды талар ете баттады, юсі пты

нюсте шақысушы кітініо өзі шақысыр жатқан адамына жюбіс тигізетіндей дюсежеге

дейін жетуі мүмкін. Бұл нюсте юсқайтыты: «Ақиқат менімен!» - дер жюне дюл өзін

Сүннеттемін дер танайтын көртеген шақысушыласмен (дағуатшыласмен) псын

алуда. Көртеген шақысушыласда юуеттік (көоіл қалауы) райда бплады, плас өздесіне

абыспй-атақты, ықрал мен билікті қалай баттайды. Ендігі кезде пласдыо

ұмтылыты Аллаһтыо төзініо баслық нюстелесден үттем бплуы жюне дін тплығымен

Аллаһқа тюн бплуы (үшін бплмайды). Олас өздесіне қайшы келетіндесге, тірті пл

қасты рікісді ұттанатын адам ақталуы бас ыждағат танытушы (мужтахид) бплта

да, пған ызалана баттайды. Батқа жағынан плас өздесімен келетітендесге сазы бплады,

тірті пл асам риғылдағы надан бплта да. Нютижетінде, бұл адамдас Аллаһ рен Оныо

Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) мақтамайтын адамдасды

мақтайды жюне Аллаһ рен Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

106

төкрейтін адамдасды төгеді. Оласдыо жақты көсуі мен жек көсуі Аллаһтыо жюне

Оныо Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) дінініо негізінде емет,

өздесініо жеке көоіл қалауыныо негізінде құсыла баттайды. Отындай жағдай

өздесініо юуеттіктесінен өзге еш нюстеге ұмтылмайтын кюріслесге тюн. Олас Аллаһ

рен Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) нені жақты

көсетіндесіне жюне нені жек көсетіндесіне назас бұсмай: «Мынау – меніо дптым, ал

– мынау меніо дұшраным!», - дер жатады. Әсі пты жеслесде адамдас асатында

бүліктес туындайды. Аллаһ Тағала былай дер айтады: «Оласмен ешбіс бүлік

қалмағанға дейін және дін бүтіндей Аллаһқа тән бплғанға дейін

тпғытыодас» («юл-Әнфал» түсеті, 39-аѐт). Ал егес дін бүтіндей Аллаһқа тюн

бплмата, адамдас асатында бүлік бплады.

Дінніо негізі жақты көсу (түя) Аллаһ үшін бплуы кесектігінде, жек көсу Аллаһ

үшін бплу кесектігінде, дпт тұту Аллаһ үшін бплу кесектігінде, жаулату Аллаһ

үшін бплу кесектігінде, ғибадат Аллаһ үшін бплу кесектігінде, көмек тұсау тек

Аллаһтан, қпсқу тек Аллаһтан, үміт тек Аллаһқа бплу кесектігінде. Адам Аллаһ

үшін бесуі кесек, юсі Аллаһ үшін (бесуден) бат тастуы кесек. Әсі мұныо баслығы

Аллаһтыо Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетіне тюйкет

бплуы кесек. Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бұйсығы —

бұл Аллаһтыо бұйсығы! Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

тыйымы — бұл Аллаһтыо тыйымы! Онымен жаулату — Аллаһрен жаулату! Оған

мпйынтұну – Аллаһқа мпйынтұну, ал пған мпйынтұнбау – Аллаһқа мпйынтұнбау.

Өз көоіл қалауыныо жақтаушыты тпл юуеттіктіо тебебімен тпқыс жюне

таоысау бплыр қалады. Ол Аллаһ рен Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) сазы бплатын нюстелесге сазы бплмайды. Ол Аллаһ рен Оныо Елшіті (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) ызаланатын нюстелес үшін ызыланбайды.

Көоілі сазы бплта, пл да сазы бплады, көоілі ызыланатын бплта, пл да ызыланады.

Оты псайда пл птыныо баслығын дін үшін іттер жатысмын дер пйлайды. Ол өзін

Сүннет үшін, ақиқат үшін, дін үшін сазылық танытыр жюне ызаланыр

жатысмын дер пйлайды». Қз.: «Минһажу-т-Сунна юн-Нюбауийа», 5/256.

Шейхул-Итлам ибн Таймиѐ тпндай-ақ былай деді: ‚Сөйтір, адамдас

(мынандай) үш тпрқа бөлінеді:

107

1 — Өз көоіл қалауласына ғана есетін адамдас — плас (өзгелес) өздесіне

бесгенде сазы бплады, юсі пласдан тастыр алғанда ызаланады. Бісеу пласға

көоілдесінен шығатын юлдебіс (мейлі пл хюлал, мейлі хасам) нюстені бесетін бплта,

пнда (пласдыо) ашу-ызаты сазылықрен ауытады. Егес бұсын белгілі біс нюсте пл үшін

айрты таналатын, пл птығын тыйым талатын (юсі) птыны іттеушілесді төгетін

бплта, ендігі кезде бұл нюсте пныо сазылығын тудысады. Бұдан қалта, пныо өзі

айырты танаған нюстетін іттей баттауы, птыда өзгелесге көмектетуі жюне пты нюстені

тыйым талыр айыртайтындасмен жаулата баттауы да мүмкін.

Бұл (құбылыт) Адам ұсрақтасыныо асатында кео тасаған! Адам бұны қанша

сет көсір, қанша сет еттігені тусалы тек Аллаһ қана білуші. (Мұныо) тебебі адам

(балатыныо) залым жюне надан бплыр табылатындығында, тпндықтан да пл

юділеттілік танытрайды. Сіз юмісді (елбатшыны) қплаттындағыласына қатытты

юділеттіздігі үшін төгір жатқан адамдасды көсе алатыз, алайда егес пласдыо көоілін

юлдебіс лауазыммен немете мал-мүлікрен аулайтын бплта, плас пты юмісдіо

көмекшілесіне айналады. Спндай-ақ тіз пласдыо маткүнемдесді, зинақпсласды,

музыка тыодаушыласды төгетіндесін көсетіо, бісақ юлгілес пласды пты күнюласда

қатытуға шақыста, плас сазылық танытатындасын байқай алатыз.

2 — Дінді шынайы түсде ұттанатын адамдас — плас амалдасды

ықылатрен Аллаһ үшін псындайды, дінде бекем тұсады юсі өздесіне тигізілір

жатқан жюбіслесге табыс етеді. Дюл тплас иман келтісгендес жюне игі амал

жатағандас! Олас адамзат ішінен шығасылған үмметтесдіо ео жақтыты бплыр

табылады. Олас жақтылықты бұйысыр, жамандыққа тыйым талады жюне Аллаһқа

иман келтіседі.

3 — Бпйласында бісіншіті де, екіншіті де асалатыр кеткен адамдас —

мүминдесдіо батым бөлігі птындай. Оласда дін де бас, юуеттік те бас. Оласдыо

жүсектесінде мпйынтұнушы бплуға деген қалау мен Аллаһ Тағалаға мпйынтұнбауға

деген қалау үйлеткен. Кейде бісіншіті, ал кейде екіншіті батым бплады.

Нюртініо үш түсі бплады дер айтылады: 1 — Бұйысушы; 2 — Тынышталған; 3

— Жазғысушы. Нюртілесдіо бісінші тпбы – бұл жамандықты бұйысатын нюртілес;

ал нюртілесдіо ео жақтыласы – бұл тынышталған нюртілес. Бұл тусалы Аллаһ былай

деген: «Әй, тынышталған нәрті! Раббыоа Ол тенен, тен Одан сазы бплған

түсде қайт! Енді құлдасымныо асатына кіс! Жәннатыма кіс!» («юл-Фюжс»

108

түсеті, 27-30 аѐттас). Ал нюртілесдіо тпоғы түсі - бұл жазғысушы нюртілес. (Бұл

жесде) күню іттер, тпдан тпо пты үшін өздесін-өздесі жазғысатын нюртілес меозелуде.

Олас ізгі амалдасға жамандасын асалаттысыр жібеседі. Біз бұл адамдасдыо

тюубелесі қабыл бплады дер үміт етеміз. Аллаһ Тағала былай деді: «Батқаласы

күнәласын мпйындады. Бісақ плас түзу ітті батқа жаман ітрен

асалаттысады. Аллаһ, бәлкім, пласдыо тәубелесін қабыл етес. Ратында,

Аллаһ – Ата Кешісімді, есекше Рахымды» («ют-Тюуба» түсеті, 102-аѐт)‛ Қз.:

«юл-Иттиқама», 2/249.

Шейхул-Итлам ибн Таймиѐ (Аллаһ пны сахым еттін) тпндай-ақ былай

деді: «Күріслік, бұзақылық жюне мпйынтұнбаушылық жамандық рен жаулатудыо

тебертесі бплыр табылады! Белгілі біс адам (немете адамдасдыо тпбы) күню жатар

жатқан, ал батқа адмдас үнтіз жюне тыйым талмай жатқан бплуы мүмкін. Мұндай

жағдайда бұл пласдыо да күнютына айналады. Бісақ күнюхасласды тыйым талынған

төгумен төгетіндес де бас. Оласға да күню жазылады. Бөліну мен келітреушілік псын

алады, жауыздық райда бплады. Бұл көне замандасдағы жюне біздіо кезіміздегі ео

қпсқынышты бүліктес мен жауыздықтасға жатады. Ақиқатында, адам балаты

залым жюне надан бплыр табылады! Бісақ зұлымдық рен надандық юстүслі бплады.

Кім бплыр жатқан бүлік-фитналас тусалы пй қпзғата, тпл пласдыо тебебі дюл птыда

екенін көседі». Қз.: «юл-Иттиқама», 2/241.


─ Бұл есеже юһля-т-Сунна уюл-жюма’аныо негіздесіне жатады! Онда

жақтылыққа шақысу жюне жамандыққа тыйым талу тусалы төз бплуда.

Жақтылық (ма‘суф) — бұл Аллаһқа бағыну бплыр табылатын кез-келген амал.

Жамандық (мункас) — бұл Аллаһқа мпйынтұнбаушылық бплыр табылатын

кез-келген амал. Яғни жақтылық (ма‘суф) дегенніо аттасында Аллаһқа

шасиғатта заоды етір бекітілген кез-келген бағыну меозеледі. Ал жамандық

(мункас) — бұл Аллаһ Тағала тыйым талғанныо баслығы. Аллаһ Тағала

мүминдесді, Елшіні (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) плас

жақтылықты бұйысыр, жамандыққа тыйым талатындығымен тираттады.


109

«Мүмин еслес мен мүмин әйелдес біс-бісіне көмекші. Олас

жақтылықты бұйысыр, жамандыққа тыйым талады» («ют-Тюуба» түсеті, 71-

аѐт).

Олас біс-бісіне мпйынтұнушылықтан бплған кез-келген амалды, кез-

келген игілікті бұйысады, юсі біс-бісін кез-келген мпйынтұнбаушылықтан, кез-

келген жамандықтан тптады. Бісақ мұныо баслығы шасиғат бекіткендей ітке

атысылады.

Әһля-т-Сунна уюл-жюма’а жақтылыққа шақысуды жюне жамандықтан

тыяды шасиғат қалай бекіткен бплта, дюл тплай псындайды! Жақтылыққа

шақысу жюне жамандыққа тыйым талу хауасиждес мен му`тазилилес тиѐқты

бидғатшыласдыо жплымен ітке атысылмайды. Олас юмісге (елбатшыға) қасты

шығуды жақтылыққа шақысу жюне жамандыққа тыйым талу дер айтады.

Бісақ іт жүзінде, бұл жамандыққа шақысу жюне жақтылыққа тыйым талу

бплыр табылады!

Жақтылыққа шақысатын жюне жамандықты тыѐтын адам мұны өзініо

мүмкіндіктесіне қасай іттеуге тиіт. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) былай деген: «Сендесден кімде-кім айырталатын нюстені

көсте, пны қплымен өзгесттін (түзеттін), егес қплымен (өзгесте) алмата,

пнда тілімен (өзгесттін), ал егес тілімен (өзгесте) алмата, пнда жүсегімен

(жек көстін), юсі бұл иманныо ео юлтіз көсініті» (Мутлим, 49). Яғни шақысу

(дағуат) мүмкіндікке (шама-шасққа) қасай жаталады. Аллаһ Тағала адам

жанына пл көтесе алатын нюстеден батқатын жүктемейді. Егес адамда билік

рен күш бплта, пнда пл айырты нюстені өз қплымен түзетеді. Мыталы, юмісдіо

немете пныо өкілдесініо птындай биліктесі бас, юсі өздесініо құзысеттесі

жеткенінше айырталатын нюстелесді қплдасымен түзетуге тиіт. Үй иетініо өз

үйінде билігі бас, тпндықтан да өз үйіндегі айырты нюстелесді қплымен

түзейді. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген:

«Балаласыоа жеті жатынан баттар намаз пқуды бұйысыодас, ал (плас) пнға

тплған кездесінде пласды (намазды псындамағаны үшін) ұсыодас» (Ахмад,

2/187; Абу Дауд, 494-495). Өйткені үй иетініо өз үйінде билігі бас. Ол өз

птбатын тюсбиелейді, балаласын егес плас ұсуға лайықты қылық жатар қпйта

ұса алады. Оныо юйелініо үттінен билігі жүседі, юсі Аллаһ Тағала:

110

«Ал әйелдесдіо бағынбайтынынан қауіртентеодес, тпнда пласды

натихаттаодас және төтектесіоде таттар қпйыодас. (Одан бплмата)

пласды ұсыодас» («юн-Нита» түсеті, 34-аѐт), - дер айтқанындай, пл пны ұса

алады.

Ал егес адамда билік бплмата, бісақ пныо адамдасға түтіндісу

мүмкіншілігі бплта, неніо хюлал, неніо хасам екенін білте, пнда пл адамдасға

төйлей баттайды жюне кеоеттес бесе баттайды. Егес мютеле жеке адамға

қатытты бплта, пнда пған натихат поаша жюне құриѐ жаталады. Ал егес мютеле

қпғамға қатытты бплта, пнда төгіт көршіліктіо алдында, бісақ нақты

адамдасдыо атын айтутыз айтылады. Мыталы, Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын): «Пюлен жюне рюлен нюстелесді іттер жүсген

адамдасға не бплған?», - дер айтатын (юл-Бухаси, 750, 6101). Яғни нақты біс

тұлғаны атар айтрайтын, өйткені мұндай нюсте зиѐнға юкелір тпқтысады.

Ал енді өзгелесдіо күнюласын жасиѐлау, жиындасда адамдас тусалы төз

етуге келес бплтақ, бұл игілікке алыр келмейді, кесітінше, побағандықты

тасату бплыр табылады. Сіз адамдасға: «Білетіз бе, рюлен былай іттеді, ал

рюлен жесде мынандай нюсте бас екен», - дер айтатыз, алайда тіздіо

төздесіоізге дейін адамдас тірті бұл тусалы еттімеген бплуы да мүмкін. Бұл

екіжүзділес мен қаткүнемдесді қуантады. Аллаһ Тағала былай дер айтады:

«Ратында, мүминдес тусалы астыздық жайылуын жақты

көсгендесге дүние, Ақысетте күйзелтуші азар бас. Аллаһ біледі, ал

тендес білмейтіодес» («юн-Нус» түсеті, 19-аѐт).

Спндықтан да мұндай амалдас тыйым талынған! Мұндай амалдас

айырты іттесді тек көбейтеді. Айырталатын нюстелесді райдалы ем-шира

асқылы емдеу кесек.

Ал егес адамда билік те, тілмен төгіт ату мүмкіндігі де бплмата, пнда пл

айырталатын нюстеге жүсегімен төгіт білдісуі кесек. Адам айырталатын

нюстеге сазы бплмауы кесек, кесітінше, пл пны жек көсуі кесек. Иманныо ео аз

111

көсініті тіздіо жүсегіоізде айырталатын нюстеге деген жек көсушіліктіо

бплуында. Яғни егес тенде күш бплғанда, тен міндетті түсде айырталатын

нюстені өзгестетін едіо, бісақ қазіс пны іттей алмайтыо. Бұл тен үшін

жеткілікті, Аллаһ Тағала адам жанына пл көтесе алатыннан астық еш нюсте

жүктемейді (шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

Аллаһ тізді тый-тауарқа бөлетін, шейх! Шейхул-Итлам Ибн Таймийѐныо

пты мютелеге қатытты анық төздесі бас.

Бісіншіден, жақтылыққа шақысатын жюне жамандықтан тыѐтын адам

птыны ео алдымен өзіне жюне өзініо птбатына қатытты іттеуге тиіт. Аллаһ


«Адамдады игілікке бұйысыр, өздесіоді ұмытатыодас ма? Кітарты

пқитыодас, пйламайтыодас ма? Ақылға келмейтіодес ме?» («юл-Бақаса»



2

«Іттемейтін іттесіоді неге айтатыодас. Іттемейтін іттесіоді

төйлеулесіо Аллаһтыо қатында зпс ашуға тебер бплады» («ют-Сафф»


Екіншіден, шынайы ықылатрен Аллаһ Тағала үшін шақысу кесек.

Жақтылыққа шақысыр, жамандықтан тыя билік рен мал-мүлікті иемдену

немете юлдебіс батқа дүниелік мақтаттасға, мыталы, адамдасдыо мақтауына

қпл жеткізу үшін жаталмауы кесек. Бұда игілік жпқ!

Үшіншіден, адам (жақтылыққа) шақысыр жатқанда өзініо жеоітке

жетуін емет, ақиқаттыо жеоітке жетуін қалауы кесек. Шақысушы-

дағуатшыныо мақтаты игілікті тасату жюне адамдасға райда келтісу бплуға

тиіт. Шақысушы өзі үшін өш алуға, жеке жеоітке қпл жеткізуге ұмтылмауы

қажет. Ол дінніо жеоітке жетуіне ұмтылуы кесек, ал егес (өзгелес) пны

сенжітір жатта, пл табыслық танытуға тиіт. Аллаһ Тағала былай деді:

112





«Біс-бісіне хақты үгіттетір, біс-бісіне табысды үгіттеткедес!» («юл-

‘Атс» түсеті, 3-аѐт).

«Біс-бісіне хақты үгіттетір...» — ѐғни жақтылықты бұйысыр,

жамандықтан тптатын.

«...біс-бісіне табысды үгіттеткедес» — ѐғни шақыса баттағаннан кейін

табыс таныту.

Спндай-ақ жақтылыққа шақысыр, жамандықтан тыѐтын адам өз

шақысуыныо жеміттесін көсмете, күдес үзір қажымауы кесек. Өйткені,

бісіншіден, пл өзіне жүктелгенді псындады ғпй. Екіншіден, пл қазіс бплмата

да, бісақ кейін бюсібіс жеміті бплатынын күтуі кесек. Аллаһ Тағала былай деді:

«Спл уақытта пласдан біс тпбы: «Аллаһ жпқ ететін немете қатты

азартайтын елді не үшін үгіттейтіодес?», - деді. (Үгіттеушілес:)

«Раббыласыоа үзісіміз бплтын, бәлкім, плас қпсқас», - деді» («юл-Әғсаф»


Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) ұзын хадитте

былай дер айтқаны жеткізіледі: ‚Ал кейін маған тау ресіштеті тюлем бесді де:

«Уа, Мухаммад! Қалағаныоды бұйыс! Егес қалатао, мен пласдыо (ѐғни

мүшсиктесдіо) төбетінен екі тауды таттаймын, - дер айтты‛. Бұған

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Жпқ, мен Аллаһ

пласдыо ұсрақтасынан жалғыз Аллаһқа ғана құлшылық ететін юсі Онымен

бісге ешкімге құлшылық етрейтін адамдасды шығасатынына үміт

етемін!», - дер жауар бесді (юл-Бухаси, 3231; Мутлим, 1795).

113

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) үмітін үзбеді, Аллаһ

Тағаладан жеоілдік келуін күтті, юсі бұл шындығында да псын алды.

Он тегізінші есеже:

«Әһлю-т-Сунна уәл жәма’а жақтылыққа бұйысуды және жамандықтан

тыюды мпйнына алған кітілесдіо баслығын шасиғи өлшемдесдіо

негізінде райда мен зиянды еткесуге шақысады»


«Оласдыо Аллаһтан өзге тиынғандасын бпқтамаодас. Олас

білметтікрен шектен шығыр, Аллаһқа тіл тигізеді. Отылайша, әс тпрқа өз

іттесін әдемі көстеттік. Спнан тпо қайтас псындасы Раббыласына.

Спнда пласға не іттегендесін білдіседі» («юл-Әнғам» түсеті, 108-аѐт).


«Біздіо мұғжизалас жібесмеуіміз бұсынғыласдыо мұғжизаны

жатынға шығасуы ғана бплды. Спндай-ақ Сәмуд еліне көснеу түсде

асуана жібесдік. Бісақ плас пған зұлымдық қылыр, өлтісді. Негізінде Біз

мұғжизаласымызды тек үсейлендісу үшін ғана жібесеміз» («юл-Итса»


Айшаныо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дер айтқаны жеткізіледі: «Егес

теніо еліо жюхилдікке (надандыққа) тпншалықты жақын бплмағанда, мен

Қағбаныо қазынатын Аллаһ жплында жұмтас едім, пныо етігін жесге жақын

етес едім, юсі пған хижсды қптатын едім» (Мутлим, 1333).

Жюбис жеткізген екіжүзділес тусалы пқиғада (тахабалас) Пайғамбасға

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Оласды (екіжүзділесді) өлтістек

қайтеді?», - дер тұсақ қпйғаны жеткізіледі. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын): «Адамдас: «Мухаммад өзініо тахабаласын өлтісір

114

жатыс», - дер айтрат үшін, жпқ», - дер жауар бесді (юл-Бухаси, 4905; Мутлим,

2584).

Спндықтан да, егес қандай да біс адам (немете тпр) өзіне жақтылықты да,

жамандықты да қамтыған бплта, юсі пласдыо асатын бөлу мүмкін емет бплта,

ѐғни бұл адам не жақтылық рен жамандықты қпта іттейтін бплта, не жақтылық

рен жамандықты тұтат таттайтын бплта, пнда юсбіс нақты жағдай (жеке)

қасалмайынша, пны жақтылыққа бұйысыр, жамандықтан тыяға бплмайды.

Егес жақтылық көбісек бплта, пнда тпл жақтылық бұйысылады, тірті

пныо ізінен біс жамандық ұлатта да. Әсі егес жамандықтан тыя тпл

жамандықтан анағұслым үлкен жақтылықты таттауға алыр келте, бұл

жамандықты тыйым талуға бплмайды. Аталған жағдайда жамандықтан тыя

адамды Аллаһтыо жплынан бет бұсуға, Аллаһ рен Оныо Елшітіне (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бағынудыо жпйылуына алыр келеді.

Ал егес жамандық көбісек бплта, пнда пған тыйым талынады, тірті бұл

кішігісім біс жақтылықтыо жпғалуына юкелте де.

Егес де жақтылық рен жамандық дюсежелесімен бісдей бплта, юсі

пласдыо асатын бөлу мүмкін емет бплта, пнда еш нюсте бұйысылмайды да, еш

нюстеге тыйым да талынбайды. Кейде юлдебіс нюстені бұйысған, ал кейде

юлдебіс нюстені тыйған абзалысақ бплады. Бісақ кейде бұйысмау да, тыймау

да жақтысақ бплатын жағдайлас бплады. Бұл (юсбіс) нақты жағдайға қатытты.

Яғни жақтылыққа бұйысу пдан да жақтысақ бплған нюстеніо жпғалуына

юкелмеуі кесек. Спндай-ақ жақтылыққа бұйысу қандай да біс жамандықтыо

райда бплуына юкелмеуі тиіт. Жамандықтан тыя пдан да зпс жамандықтыо

райда бплуына келтісмеу кесек. Спндай-ақ жамандықтан тыя бұл

жамандықтан едюуіс маоыздысақ жақтылықтыо жпйылуына юкелмеуі тиіт. Ал

егес (қандай да біс) жағдай тплық түтінікті бплмай жатта, мүмин адам ақиқат

айқындалғанша, пл жағдайды талдар қасауы қажет. Адам білімтіз юсі туса

ниеттіз қандай да біс ітке кісітреуі кесек.

Бұған мытал сетінде Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) екіжүзділік рен астыздықтыо батшыласыныо қатасынан бплған

Абдуллаһ ибн Убайй мен тпл текілділесдіо іт-юсекеттесі тусалы үндемей

қалдысуын келтісуге бплады, тебебі пласдыо көмекшілесі бас бплатын. Егес

плас жазаға тастылғанда, бұл жақтылықтыо жпғалуына алыр келес еді. Яғни

Абдуллаһ ибн Убаййдіо суы Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) ашулануы мүмкін еді, ал адамдас Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

115

игілігі мен тюлемі бплтын) өз тахабаласын өлтісір жатқанын етітір, Итлам

қабылдау пйласынан қайтас еді.

Бісақ (пты жесде) райда мен зиѐнныо дюсежетін өлшеу шасиғаттыо

тасазытында жүсгізілуі тиіт екенін атар кету маоызды.

Он тпғызыншы есеже:

«Әһлю-т-Сунна уәл жәма’а «жиһад – бұл Қиямет Күніне дейін бплатын

расыз» дер етертейді»

Жиһад, қаншалықты мүмкін бплта - тпншалықты, жүсекрен, дағуатрен,

дюлелдесмен, түтіндісумен, дұсыт рікісге нұтқаумен, денемен, дүние-мүлікрен

жүзеге атысылады. Кюріслесмен қасу асқылы жүсгізілетін жиһад тусалы

айтатын бплтақ, пныо өз шасттасы бас, пл (шасттастыз) жиһад жасамды

бплмайды.

Бісіншіден, мұндай жиһадтыо мақтаты Аллаһ Тағаланыо төзін ұлықтау

бплуы кесек. Абу Мутаныо (Аллаһ пған сазы бплтын) былай дер юогімелегені

жеткізіледі: ‚Бісде Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) біс адам

келді де: «Я, Аллаһтыо елшіті, Аллаһ жплында тпғыту дегеніміз не? Өйткені, біздіо

ішімізден кейбісеулес батыслықтыо, ал батқаласы ұлтшылдықтыо ықралымен

тпғытыр жатады ғпй», - деді. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«Аллаһтыо төзі баслық нюстеден жпғасы бплуы үшін тпғытатын адам (ғана)

Ата Құдісетті юсі Ұлы Аллаһтыо жплында (тпғытыр жатқан бплады)», - деді‛

(юл-Бухаси, 123; Мутлим, 1904).

Абу Хусайсаныо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Аллаһ Елшітініо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дер айтқаны жеткізіледі:

«Маған адамдасмен, плас Аллаһтан батқа құлшылыққа лайықты құдай жпқ

екеніне куюлік бесмейінше, тпғыту бұйысылды, ал егес плас куюлік бесте, менен

өздесініо өміслесін жюне дүние-мүліктесін қпсғар қалады, тпдан кейін

пласдан (өміслесі мен мал-мүліктесін) тек Итлам қақыласы бпйынша ғана

айысуы мүмкін, юсі тпл кезде пласдан етер алуға Аллаһ қана құқылы бплады»

(юл-Бухаси, 1399; Мутлим, 21).

Екіншіден, мұтылмандасдыо асатында райдалы білім мен талиқалы

амалдас анық түсде бплуы кесек. Аллаһ Тағала былай деді:

116

«Өйткені Ол – Елшітін тусалық (райдалы білім) және хақ дінменен

(талиқалы амалмен) пл бүкіл діндесден үттем бплтын дер жібесген. Тірті

мүшсиктес мұны жек көсте де» («ют-Тюуба» түсеті, 33-аѐт).

Аллаһ Тағала мұтылмандасда райдалы білім мен талиқалы амалдыо

бплуын дінніо ұлық (үттем) бплуыныо шасты етті.

Спндықтан имам юл-Бухаси өзініо «ют-Сахих» (3/1033) кітабындағы

(тасауды): «Білім тпғытудан бұсын екендігі тусалы тасау», - дер (атар), тпдан

кейін Абу юд-Дасданыо: «Ақиқатында, тендес тек өздесіоніо талиқалы амалдасыо

асқылы ғана шайқататыодас», - деген төздесін келтісді. Спдан тпо пл Аллаһ

Тағаланыо мына төздесін келтісді:

23

«Әй, мүминдес! Іттемейтін іттесіоді неге айтатыодас? Іттемейтін

іттесіоді төйлеулесіое Аллаһтыо ашу-ызаты өте зпс. Күдіктіз, Аллаһ (Т.)

Өзініо жплында, мықты қаланған дуасдай, тар бплыр тпғытқандасды

жақты көседі» («ют-Сафф» түсеті, 2-4 аѐттас).

Үшіншіден, кюріслесді қпсқыта алатындай күштіо бплуы (қажет), юсі бұл

(жиһад) шама-мүмкіндікке қасай жаталады. Аллаһ Тағала былай дейді:

«Аллаһтыо дұшранын, өз дұшраодасыоды, тпндай-ақ тендес

білмейтін, бісақ Аллаһ білетіндесді қпсқытуласыо үшін, шамаласыо

келгенше пласға қасты әстүслі күш әсі тпғыт аттасын әзіслеодес. Аллаһ

жплында не нәсте жұмтатаодас да, тендесге тплық қайысылады, әсі

тендесге әділеттіздік жаталмайды» («юл-Әнфал» түсеті, 60-аѐт).

Ал егес мұндай дайындық бплмата, пнда тпғыту батталмайды. Аллаһ


117

‚(Мухаммад,) тпндай пласға: «Қплдасыоды тыйындас, намазды

псындар, зекет бесіодес!», - делінгендесді көсмедіо бе? Оласға тпғыт

расыз етілген заман пласдыо біс тпбы адамдасдан Аллаһтан

қпсыққандай, тірті пдан да қатты қпсқады да: «Раббымыз! Бізге тпғытты

неге жаздыо? Бізді жақын біс месзімге дейін неге кешіктісмедіо?», - деді.

(Мухаммад,) пласға: «Дүниеніо райдаты өткінші, ал тақуа бплған (адам)

үшін Ақысет жақтысақ. Ал тендес құсма дәнегініо тыстындағы жіртей

(қылдай) мөлшесде де сенжітілмейтіодес», - дер айт‛ («юн-Нита» түсеті, 77-

аѐт).

Аллаһ Тағала мүминдесге Меккеде өздесі үшін білектіо күшімен кек

қайтасуға тыйым талды. Ол (дене) күшімен қастылату (пласдыо баттасына

түткен жағдайдан да жаманысақ нюстеге алыр келмеуі үшін, кешісулесін

бұйысды. Мұтылмандасдыо өміслесін, пласдыо діні мен ұсрақтасын тақтар

қалу дене күшімен қастылатудан маоыздысақ бплды.

Төстіншіден, мұтылмандас өздесіне жетекшілік ететін юмісдіо

(елбатшыныо) айналатына бісігуі кесек. Аллаһ Тағала былай деді:

«(Мухаммад,) Мұтадан кейін өміс түсген Итсаил ұсрақтасыныо

баттықтасын көсмейтіо бе? Спл уақытта плас өз райғамбасласына:

«Бізге Аллаһ жплында тпғытуымыз үшін, ратша тайлар бес», - детті.

Пайғамбас: «Сендесге тпғыту расыз қылынта, тпғытрай қалуласыо

мүмкін бе?!», - деді. Олас: «Не үшін бізге Аллаһ жплында тпғытратқа?

Ратында, (біз) үйлесімізден қуылдық, әсі бала-шағаласымыздан

айысылдық (қпй)», - детті. Ал пласға тпғыт әміс етілген тәтте, пласдыо

өте аз (бөлігінен) батқаты тесіт бұсылды. Аллаһ залымдасды біледі» («юл-

Бақаса» түсеті, 246-аѐт).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деді: «Әміс

(елбатшы) туса біс қалқан тиѐқты, юсі пны қпсғау жюне тпныо

батшылығымен тпғыту кесек. Егес юміс (елбатшы) адамдасға Аллаһтан

қпсқуды бұйыста жюне юділдікті ұттанта, пл птыныты үшін тауар алады, ал

егес батқаша іттейтін бплта, пнда птыныты үшін жауаркесшілікке

тастылады» (юл-Бухаси, 2957).

118

Спндай-ақ Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«Мұтылмандасдыо жамағатынан жюне пласдыо юмісінен ұттан», - деді.

Хузайфа: «Ал егес жамағат та, юміс де бплмата, не іттеу кесек?», - дер тұсады.

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Онда пл тпртасдыо

баслығынан аулақ бпл, тірті тпл үшін таған тіттесіомен ағаштасдыо

тамысласына жасматыр алуға туса келте де, юсі таған өлім келір жеткенге

дейін пты күйде қала бес!», - деді (юл-Бухаси, 3606; Мутлим, 1847).

Спндай-ақ Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«Ақиқатында, Аллаһ бұл дінге тірті күнюһас адам асқылы да қплдау

көстетуі мүмкін»,- деді (юл-Бухаси, 2423).

Қпсғаныт жиһадына келес бплтақ, пныо үкімі тпл уақыттағы (белгілі біс)

шасттасға, юсі жағдайға тюуелді. Бұл жағдайда зиѐн мен райданы өлшеу кесек.

Егес шайқатуды таттаудан зиѐн көбісек бплта, пнда пл (шайқату) міндетті

бплады. Ал егес шайқатуда зиѐн көбісек бплта, пнда тпғытуға тыйым талынады

(хасам). Аллаһ Тағала былай деді:

«Спндықтан шамаласыо келгенінше Аллаһтан қпсқыодас,

тыодаодас, бпйтұныодас, әсі (тиітті псындасға) мал жұмтаодас, тендес

үшін хайыслы бплтын. Ал кім өз нәртітініо тасаодығынан тақтынта, міне,

тплас қүтылушылас»(«ют-Тағабун» түсеті, 16-аѐт).

Бұл юміс (елбатшы) адамдасы жұмылдысмайтын кездегі жағдайға

қатытты, ал егес пл мұны іттете, пнда шайқату расызға айналады. Егес де юміс

(елбатшы) жпқ бплта, білім иелесі мен ықрал иелесі адамдасды не жақтысақ

бплта – тпған үндер, бат қптады, ал тпдан тпо пласға юмісді (елбатшыны)

тағайындау міндеті жүктеледі.

Шейхул-Итлам ибн Таймиѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді:

«Батылдық – бұл дененіо күші емет. Адам тюнімен күшті, ал жүсегімен юлтіз бплуы

мүмкін. Күш дер жүсектіо қайсаты мен төзімділігі айтылады. Шайқату дененіо

күшіне юсі шайқатуға деген қабілеттілігіне, тпндай-ақ жүсектіо қайсаты мен пныо

тюжісибетіне тюуелді. Әсі птыныо ішінен мақтауға лайық бплыр табылатыны -

адам жақты мен жаманныо асатын ажысата алмайтындай танатыздықтыо үттіне

құсылған нюсте емет, білімніо үттіне құсылғаны. Дюл тпндықтан өзін ашу үттінде

ұттай алатын адам күшті бплыр етертеледі. Ол райдалы нюстені іттей алады юсі

119

зиѐн юкелетін нюстеден бат таста алады. Ал кім өзініо ашуыныо билеуінде бплта, пл

батыл да, күшті де бплыр табылмайды». Қз.: «юл-Иттиқама», 2/271-272.

Жиысматыншы есеже:

«Әһлю-т-Сунна уәл-жәма’а Құсан нұтқайтын Аллаһтыо бплмыттағы

есежетіне тенеді»

(Бұл есежеде) Аллаһ Тағаланыо келеті төздесі тусалы айтылуда:

«Сендес (Ухудта) жасаланған бплтаодас, пл адамдасға да (Бәдсде)

птыған ұқтат жасақат жаталды ғпй. Аллаһ иман келтісгендесді анықтау

үшін және тендесдіо асаласыонан шәһид бплыр қаза тарқандасды

таодар алу үшін, Біз күндесді (тәттілік рен тәттіздіктесді) адамдас үшін

кезектеттісір айналдысамыз» («Әли Имсан» түсеті, 140-аѐт).

Мүминдесдіо пласды дұшраны жеоуімен тыналуында ұлы даналық

қамтылған юсі пны (бұл даналықты) баслық егжей-тегжейімен тек Аллаһ

Тағала ғана біледі.

Аллаһ Тағала (пты асқылы) адамдасға пласдыо Аллаһқа деген

мұқтаждықтасын көстетеді, пласды бпйтұнушылыққа юкеледі. Олас Аллаһ

Тағаладан дұшрандасына қасты көмектетуін тұсай баттайды. Егес де

мүминдес юсқашан жеоітке жетір птысғандасында, бұл пласдыо бпйында

тюкарраслық рен менмендіктіо райда бплуына юкелетін еді. Ал егес

мұтылмандас юсқашан жеоілір птысғандасында, дін тақталмат еді, ал ақиқат

үттемдік құсмат еді. Ео Дана Үкім Иетініо Даналығы Ол жеоіттес мен

жеоіліттесді алматтысыр птысатынын меозейді. Егес мұтылмандас жеоілітке

ұшысата, плас өздесініо Раббытыныо алдында бпйтұнушылық танытыр, Оған

ықылатты тюуебелесімен жалбасынады. Егес де плас жеоір жатта, пнда Оныо

дінін жюне (тпл дінніо) сютімдесін пснатады, жақтылықты бұйысыр,

жамандықтан тптады, Аллаһтыо дұшранымен тпғытады, юсі Оныо жақын

құлдасына көмектетеді.

120

Егес мүминдес юсқашан жеоітке жетір птысатын бплғанда, пнда

пласдыо қатасласына мақтаттасына бұл дін де,Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) ізінен ілету де кісмейтін адамдас енір кетес еді.

Адамдас мүминдесге пласдыо қатасласында юсқашан жеоіт рен ұлылық

бплғандығы теберті ғана қптылас еді. Ал егес мүминдес юсқашан жеоілір

птысатын бплғанда, пнда пласға ешкім қптылмат еді. Спндықтан Илюһи

даналық кей кездесі мүминдес дұшрандасынан үттем бплатынын, ал кейде

жеоіліт тауыр птысатынын меозейді. Спнытымен Аллаһ рен Оныо Елшітін

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) қалайтын адамдас мен дүниелік

мүдделесдіо тпоын қуушыласдыо аса жігі бөлінеді.

Аллаһ Тағала Өзініо құлдасына бісде игілік, бісде бақыттыздық жібесе

птысыр, пласды Өзіне кемел құлшылық етулесіне дейін жеткізуді қалайды.

Адам қандай жағдайда да Аллаһ Тағаланыо мпйынтұнушы құлы бплуы кесек.

Аллаһ Тағала кюріслесге жеоіт бесе птысыр, мүминдесді тазастады. Ол

былай деді:

139

140

141142

143

«(Мұтылмандас!) Бптамаодас да, қайғысмаодас. Егес мүмин

бплтаодас, әлбетте, үттем бплатыодас. Сендес (Ухудта) жасаланған

бплтаодас, пл адамдасға да (Бәдсде) птыған ұқтат жасақат жаталды ғпй.

Аллаһ иман келтісгендесді анықтау үшін және тендесдіо асаласыонан

шәһид бплыр қаза тарқандасды таодар алу үшін, Біз күндесді (тәттілік

рен тәттіздіктесді) адамдас үшін кезектеттісір айналдысамыз. Аллаһ

залымдасды түймейді. Әсі бұл мүминдесді тазасту және кәріслесді жпю

үшін де. Әлде Аллаһ тендесдіо асаласыонан тпғытқандасыоды және

табыслы бплғандасыоды таныматтан, Жәннатқа кісір кетеміз дер

пйлайтыодас ма? Ратында, тендес өлімге кездетуден бұсын, пны тілеуші

едіодес. Ал енді пны өз көздесіомен көсір тұстындас. Мухаммад - елші

ғана, пдан бұсын да елшілес өткен. Ал тпнда пл өлте, не өлтісілте, тендес

кесі қашатыодас ма (қайта кәріс бплатыодас ма)? Кім кесі қашта,

Аллаһқа ешбіс зиян келтісмейді. Ал Аллаһ шүкіс етушілесді (тый-

тауаррен) масараттайды» («Әли-Имсан» түсеті, 139-144 аѐттас).

121

Аллаһ Тағала бұл аѐтта кюріслесге жеоіт бесілуініо тебебі бплыр

табылатын біснеше даналықты айтыр өтеді. Әуелі Ол мүминдесді пласға иман

бесілгендіктен үттем (жпғасы) бплуымен қуантыр, жігеслендісір птыс. Егес

мүминдес жасаланған бплта, бұл жасақат Аллаһ рен Оныо Елшітіне (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) мпйынтұну жплында (бплды), дюл

птындай жасақат кюріслесге де тиген, бісақ (пласға жасақат) Аллаһ рен Оныо

Елшітіне (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) дұшрандық жатау

жплында (тиді). Аллаһ Тағала бұл күндесді адамдас асатында кезектеттісір

алматтысыр птысатынын хабаслады, жюне юскімге өзініо тағдысына

жазылғаны тиетілі бплады. Одан кейін Ол бұны пласдыо асатында

мүминдесді тануы үшін іттеді, дете де Ол юсбіс зат жайлы пнтыз да біледі!

Аллаһ Тағала мүминдес асатынан шюһидтесді таодау үшін бұл күндесді

кезектеттісір алматтысады, тебебі шюһидтік – адамныо Аллаһтыо жплында

қаза табуы асқылы ғана жететін Оныо алдындағы жпғасы дюсеже. Егес де

кюріслес жеобейтін бплғанда, мүминдесдіо асатында шюһидтес бплмат еді.

Спдан тпо Аллаһ Тағала пты асқылы мүминдесді күнюласынан тазастатынын

хабаслады. Олас тюубе ете баттайды, Оған қайтыр, күнюласы үшін кешісім

тұсай баттайды.

ЖЖииыыссммаа ббііссіінншшіі еессеежжее

««ДДіінн ааммааллддаассддаа ппссттаашшыылл ббппллууғғаа жжәәннее ССүүннннееттккее ааууыыттққыыммаайй ііллееттууггее

ннееггііззддееллееддіі»»


«Әй, Кітар иелесі! Діндесіоде астық кетреодес» («юл-Мюида» түсеті,

77-аѐт).


«Ытысар жатамаодас, өйткені Ол ытысаршылдасды жақты

көсмейді» («юл-Ән‘ам» түсеті, 141-аѐт).

(Аллаһ) тағы да былай деді:

122

«Аллаһтыо шектеулесі пты. Ендеше, пласды бұзбаодас» («юл-Бақаса»


(Ол) тпндай-ақ (былай дер те айтты):

«...Шектен шықраодас. Негізінен, Аллаһ шектен шығушыласды

жақты көсмейді» («юл-Бақаса» түсеті, 190-аѐт).

Спндай-ақ (былай деді):

«Раббыласыоа жалбасыныр, жатысын түсде тілеодес. Күдіктіз, Ол

шектен шығушыласды жақты көсмейді» («юл-Әғсаф» түсеті, 55-аѐт).

Әсі (былай дер те айтты):

‚(Мухаммад,) плас тенен жаоа туған ай тусалы тұсайды: «Ол

адамдас мен қажылық үшін уақыт белгілейді», - де. Ізгілік үйлесіое

астынан кісулесіоде емет. Бісақ кім тақуа бплта, тпл ізгі. Ендеше, үйлесге

етіктесінен кісіодес, әсі Аллаһтан қпсқыодас, - бәлкім, табытқа қпл

жеткізген бпластыодас‛ («юл-Бақаса» түсеті, 189-аѐт).


«Қажылық белгілі айласда псындалады. Кім пты айласда қажылық

жатауды ниет етте, тпл қажылық кезінде жыныттық қатынат жатамауы,

күнә іттемеуі және ұсыт-кесітке түтреуі кесек. Қандай жақтылық

іттетеодес де, Аллаһ пны біледі. Өздесіомен азық алыодас, бісақ

азықтыо жақтыты – тақуалық. Әй, ақыл иелесі! Менен ғана қпсқыодас!»

(«юл-Бақаса» түсеті, 197-аѐт).

Ибн ‘Аббаттыо (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын) төздесінен

қажылас тат лақтысатын күні Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) пған: «Маған тат жинар бесші!», - дер айтқаны хабасланады.

Кейін Ибн ‘Аббат Пайғамбас үшін (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

123

жеті ұтақ таттас жинар беседі, ал пл (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) тпнда (адамдасға): «Оты таттас тиѐқты таттасды лақтысыодас», -

деді де, кейіннен: «Әй, адамдас, дінде шектен шығушылық жатаудан

қпсқыодас! Ақиқатында, тендесден бұсынғыласды туса тпл дінде астық

кетушілік жатауласы прат етті», - дер қптты (юн-Нютаи, 2/49; Ибн Мюжаһ,

2/242; Ибн Хиббан, 1011; юл-Хаким, 1/466; Ахмад, 1/215. Қз.: «Силтилю ют-

Сахиха», 1283).

Әнаттыо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі: ‚Өз жандасыоа

қатытты шектен тыт қаталдық көстетреодес, юйтрете Аллаһ тендесге

қаталдық көстетеді. Ақиқатында, өз жандасына өздесі қаталдық

көстетететін адамдас бплған, ал Аллаһ пласға қаталдық көстетті. Оласдыо

мпнаттыслас мен кельѐласдағы жүсген қалдықтасына қасатаодасшы: «...Ал

мпнахтықты плас өздесі пйдан шығасыр алды. Біз пласға мұны

бұйысмадық» («юл-Хадид» түсеті, 27-аѐт)‛ (хадит тахих. Қз.: «Силтилю ют-


Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) дінді қиындатуға,

ѐғни пған шасиғат бекітір қпйғаннан тыт тағы біс нюстелес қптуға тыйым

талды. Егес құл өзі үшін дінді қиындататын бплта, пнда Аллаһ та пған

қиындатады.

Убай ибн Ка‘б (Аллаһ пған сазы бплтын) былай деді: «(Аллаһтыо) жплы

мен Сүннеттен ұттаныодас! (Аллаһтыо) жплы мен Сүннетте бплыр,

қпсқынышынан тесіті бүсітетіндей Аллаһты зікіс етте, пдан күнюласы тплған

ағаштан жарысақтасы тырысылыр түтетіндей етір төгілір түтрейтін адам жпқ.

Ақиқатында, (Аллаһтыо) жплы мен Сүннеттегі псташылдық (Аллаһтыо) жплы

мен Сүннетке қайшы келетін жплдағы ыждағаттан жақтысақ. Спндықтан да

амалдасыо псташыл бплыр, райғамбаслас мен пласдыо Сүннетіне тюйкет бплуға

ұмтылыодас» (Ибн Мубасак «юз-Зуһд», 1698; юл-Люлюкаи «Шасх Утул юл-

И‘тиқад», 7; Абу Ну‘айм «Хилйѐту-л-Әулийѐ», 1/135).

ЖЖииыыссммаа ееккіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа үүммммееттттіі ҚҚұұссаанн ммеенн ССүүннннееттттіі ттүүттііннууггее

ииттеессммееллееййддіі»»


124

«Оласдыо ішінде Кітарты білмейтін тауаттыздасы да бас. Олас тек

бпт асмандасға тенеді және жпсамалдас ғана жатайды» («юл-Бақаса»



«Ал тпнда плас Құсан тусалы пйланбайды ма? Өйткені егес пл

Аллаһтан өзгеден бплғанда, плас пдан көртеген қайшылықтас табас еді»

(«юн-Нита» түсеті, 82-аѐт).


‚Оласдыо ішінен тені тыодайтындасы да бас. Олас теніо қатыонан

шыққан кезде өздесіне білім бесілгендесден: «Ол қазіс ғана не айтты?», -

дер тұсайды. Міне, птылас – Аллаһ жүсектесін бітер қпйғандас және өз

әуеттесін құртай бесетіндес‛ («Мухаммад» түсеті, 16-аѐт).


«Саған да адамдас үшін түтісілгенді ашық баян етестіо дер, әсі плас

пйлантын дер Құсанды түтісдік» («юн-Нюхл» түсеті, 44-аѐт).


«Кімге Аллаһ игілік қалата, тпған Ол дінде дұсыт түтінік беседі» (юл-Бухаси,

71; Мутлим, 1037).

Мұтылмандас екі нюстеге мұқтаж:

Бісіншіден, плас Аллаһ Тағала Құсанда жюне Оныо Елшіті (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетте нені меозегенін білуі қажет, бұл

үшін плас Құсан түткен тілді білуі қажет.

Екіншіден, плас тахабаласдыо, табиғиндесдіо жюне мұтылман

ғалымдасыныо Құсан мен Сүннеттегі төздесдіо мағыналасы тусалы не

айтқандасын білуге тиіт. Өйткені Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) адамдасға Құсан асқылы төйлер, кейін пты төздесмен не меозелетінін

түтіндісір бесетін. Сахабалас Құсанныо мағыналасын Құсанныо төздесінен

де жетіктеу білген. Олас табиғиндесге пты мағыналасды Құсанныо юсіртесініо

125

өздесін жеткізгеннен де жпғасы дюсежеде жеткізген. Спнымен бісге пласдыо

асатында Құсанды тплық жатқа білгендесі көр бплмаған.

Имам Мюлик былай деді: «Ақиқатында, білімді қалдысыр, құлшылыққа

талынған, ал тпдан тпо Мухаммадтыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

үмметіне қасты қылыш көтесір шыққан адамдасдыо тпртасы бас. Бісақ егес плас

білім талар еткенде еді, бұл пласға мұны іттеуге жпл бесмет еді». Кейін пл былай

деді: ‚Абу Мута юл-Әш‘аси ‘Умас ибн юл-Хаттабқа: «Біздіо асамызда Құсанды

жаттар алған птыншама адамдас бас», - дер хат жазған еді. ‘Умас пған: «Оласға

мұтылмандасдыо қазынатынан тый бес», - дер жауар бесді. Келеті жылы Абу Мута

юл-Әш‘аси былай дер жазды: «Ақиқатында, пты жылы Құсанды өте көр адамдас

жаттар алды». (Спнда) ‘Умас: «Оласды ақша алушыласдыо тізімінен өшісір татта.

Ратында, мен адамдас дінді түтінбеттен Құсан жаттайтын юсі тптын пны дұсыт

емет түтіндісетін бплады дер қпсқамын», - дер жауар бесді‛ (Қз.: «Мифтаху Дас

ют-Са‘ада», 1/119).

Хауасиждес де пты нюстеге түткен еді. Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын): «Олас Құсанды пқиды, алайда пл пласдыо

кеоісдектесінен төмен түтрейді», - деген төздесініо айқын мағынаты да, міне,

дюл птыда (юл-Бухаси, 3610; Мутлим, 1064).

ЖЖииыыссммаа үүшшіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ППааййғғааммббаассддыыоо ((ппғғаанн ААллллааһһттыыоо ииггііллііггіі ммеенн

ттәәллеемміі ббппллттыынн)) ССүүннннееттіінн ппққыырр--үүййссееннууггее ыыннттааллааннддыыссааддыы әәссіі ССүүннннееттттіі

ттааттттааууддаанн жжәәннее ССүүннннееттттіі ееллееммееууддеенн ттааққттааннддыыссааддыы»»


«Сен пласдыо ішінде бплғанға дейін Аллаһ пласды азартамайды.

Олас кешісім тілер тұсғандасына дейін Аллаһ пласды азартамайды»

(«юл-Әнфал» түсеті, 33-аѐт).

Сюһл бин Са‘дтыо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Аллаһ Елшітініо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дер айтқаны жеткізіледі:

«Адамдас (псаза ұттағандасынан) кейін ауыз ашуға атығуды

тпқтатрайынша игіліктен қпл үзбейді» (юл-Бухаси, 1957; Мутлим, 1098).

126

Имам юл-Бухаси өзініо «ют-Сахих» кітабындағы тасауды «Білім қалай

алыр қпйылады» дер атар, пнда былай деді: «Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) хадиттесінен не бас екенін қаса да, пласды жазыр ал.

Ратында, мен діни білімдес бпйынша табақтас жпйылыр, юсі ғалымдас өмісден өтір

кетеді ме дер қпсқамын. Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

хадиттесінен батқа еш нюстені қабылдама! Білім тасатыодас жюне білмейтінді

пқыту үшін жиналыодас, өйткені, ақиқатында, білім құриѐға айналмайынша

өлмейді» (Қз.: «Сахих юл-Бухаси», 1/49).

Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Сүннет — бұл

Аллаһ Тағаланыо қамалы! Кім пған кісте, тпл қауіртіздікте бплады! Сүннет тірті

адамныо амалдасы жеткіліктіз бплта да пнымен бісге бплады. Бидғатшылас мен

екіжүзділесдіо жасықтасы өшетін күні Сүннеттіо нұсы адамныо жплын жасық

етеді. Бидғатшыласдыо беттесі қасаѐтын күні Сүннетті ұттанушыласдыо

жүздесі ақ бплады. Аллаһ Тағала: «Біс беттес ағасатын және батқаласы

қасаятын тпл біс күні», - деді («Әли Имсан» түсеті, 106-аѐт). Ибн ‘Аббат былай

деді: «Сүннет рен бістұтаттықты ұттанушыласдыо беттесі ағасыр, бидғат рен

бөлінуді ұттанушыласдыо беттесі қасаѐды». Сүннет — бұл рендені бақытқа, туса

жплға жюне жетіттікке алыр келетін өміс мен нұс. Аллаһ Тағала былай деді: «Өлі

бісеуді тісілтір, пған адамдасдыо ішінде пнымен жүсетін жасық бестек,

пл қасаоғылықтасда қалыр, пдан шыға алмайтын бісеуге тео бплады

ма?» («юл-Әнғам» түсеті, 122-аѐт). Елшілесге (пласға Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) бағынудан шыққан адамдас пн қасаоғылықтасда бплады: 1 — өз мінезініо

қасаоғылығы; 2 — надандықтыо қасаоғылығы; 3 — юуеттіктіо (көоіл қалауыныо)

қасаоғылығы; 4 — төздіо қасаоғылығы; 5 — амалдасдыо қасаоғылығы; 6 — кісудіо

қасаоғылығы; 7 — шығудыо қасаоғылығы; 8 — қабісдіо қасаоғылығы; 9 — Қиѐмет

күнініо қасаоғылығы; 10 — мюогілік мекенніо қасаоғылығы‛ (Қз.: «Ижтима‘ юл-

Жуйуш юл-Итлюмийа», 9-аѐт).


«Егес плас таған жауар бесмете, пнда плас, шын мәнінде, өз

көоілдесі тастқан жаққа кеткенін біл. Аллаһтан біс жпл-жпсықтыз өз

көоілдесі ауған жаққа ілеткеннен асы адатқан кім бас?» («юл-Қатат» түсеті,

50-аѐт).

Аллаһ Тағала адамдасды екі тпрқа бөлді:

1 — Елшілесге ілететіндес;

2 — Өз көоіл қалауласына (юуеттіктесіне) ілететіндес.

127

Кім өзіне Сүннет ар-айқын бпла тұса, Елшіге (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) құлақ атрата, тпл өзініо көоіл қалауына ілетті.




тайдысады. Сендесге птыласды Аллаһ нұтқады, бәлкім, тақтанастыодас»


Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: «Бұл — Аллаһ Тағала

тпнымен жүсуді өтиет еткен туса жпл. Бұл – Пайғамбас мен (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) пныо тахабаласы ұттанған жпл. Бұл – ео дұсыт жпл! Кім пты

жплдан ауытқыта, тпл бұсыт жплдасға түтеді. Туса жплдан ауытқу қпсқынышты

бплуы да, кішігісім бплуы да мүмкін, юсі (пдан) ауытқығандасдыо асатында пласдыо

танын тек Аллаһ Тағала ғана білетін көртеген дюсеже-танаттас бас. Туса жпл – бұл

Пайғамбас мен (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пныо тахабаласы ұттанған

нюсте. Ал туса жплдан ауытқыған (адам) не залым, не қателеткен мужтаһид, не

надан тпқыс ілетуші (муқаллид) бплуы мүмкін. Аутқығандасдыо асатында

жазаланатындасы, кешісілетіндесі, тпндай-ақ (ижтиһад жатағаны үшін) біс тауар

алатындасы да бас» (Қз.: «Иғатату юл-Люхфан», 1/131).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деген:

‚Елшілесдіо түннеттесін жатысу баслық үмметтесдегі бидғаттасдыо райда

бплуыныо тебебі бплыр табылады! Орат бплу дюл пты асқылы келеді. Спндықтан да:

«Сүннеттен бекем ұттануда құтылу бас», - дер айтылады. Ал имам Мюлик (Аллаһ

пны сахым еттін): «Сүннет Нухтыо кеметі текілді. Кім пған мінте, тпл құтылды, ал

кім мінбете, тпл прат бплды!», - дер айтқан. Бұл – ақиқат! Өйткені Нухтыо

кеметіне елшілесге тенір, пласға ілеткендес мінді ғпй. Ал егес адам пған птысмаған

бплта, пнда пл елшілесді өтісікшілес дер танады. Сүннетке ілету – бұл Аллаһ

Тағаладан келген жплдауға ілету. Кім пты жплдауға ілетте, тпл Нухтыо кеметіне

көтесілгендесмен тео. Ал пты жплдаудан тесіт бұсылта, тпл Нухқа (пған Аллаһтыо

тюлемі бплтын) ілетуден бат тастқандас тиѐқты‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 4/137).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) тпндай-ақ былай

деді: «Бұл мютеледегі маоызды міндет Сүннет рен бидғаттыо асатын ажысату

бплыр табылады. Сүнет – бұл Үкім Шығасушы бұйысған нюсте, ал бидғат – бұл

дінде бекітілмеген нюсте. Ақиқатында, бұл тақысырта: пныо негіздесінде де,

тасмақтасында да – адамдас асатында көртеген қпбалжулас райда бплды. Әс тпр

128

өзініо жплын Сүннет, ал қалған жплдасды бидғат дейді. Әсбіс тпр батқа біс

тпртыо ілетушілесін бидғатшылас дер атайды. Оты теберті де ауқымын біс Аллаһ

қана білетін жауыздық тасады» (Қз.: «юл-Иттиқама», 1/13).

ЖЖииыыссммаа ттөөссттіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа шшаассииғғааттттыыоо үүшш ммааққттааттыы ббаасс ееккеенніінн ссааттттааййддыы,,

ппллаасс:: ззиияяннддыы ққааййттаассуу,, ррааййддаанныы ққааммттуу жжәәннее ккөөссккеемм ммііннееззддіі ұұттттааннуу

ққаажжееттттііггіі»»

Оты үш мақтатқа қпл жеткізуге ео туса жюне ео дұсыт жплмен Қатиетті

Құсан жетелейді.

1 — Зиѐнды қайтасу — шасиғатта зиѐнды қайтасу алты нюстеден

бплады:

а) дін — Құсанда дінді тақтау қажеттігіне нұтқау бас юсі пнда пты

мақтатқа жетудіо ео туса жюне ео юділ жплына нұтқалады. Аллаһ Тағала

былай дер айтады:

«Оласмен бүлік (фитна) қалмай, дін Аллаһқа тән бплғанға дейін

тпғытыодас» («юл-Бақаса» түсеті, 193-аѐт).


«...Әсі дін тплығымен Аллаһқа тән бплғанға дейін...», - деді («юл-

Әнфюл» түсеті, 39-аѐт).

(Аллаһ) тпндай-ақ былай деді:

«Сендес пласмен тпғытатыодас, не плас Итламды қабылдайды» («юл-

Фатх» түсеті, 16-аѐт).


«Маған адамдасмен плас Аллаһтан батқа құлшылыққа лайықты құдай жпқ

дер айтрайынша тпғыту бұйысылды» (юл-Бухаси, 25; Мутлим, 22). Спндай-ақ

129

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Кім дінін ауыттыста,

тпны өлтісіодес», - деді (юл-Бухаси, 3017).

ю) өміс — дюл тпндықтан да Аллаһ Тағала өлтісілген адам үшін ете

қайтасуды (қытат) пснатты. Аллаһ Тағала былай дер айтады:

«Әй, ақыл иелесі! Сендес үшін қытатта (кіті өлтісгенді өлтісуде)

тісшілік бас» («юл-Бақаса» түсеті, 179-аѐт).


«Сендесге қытат (ете қайтасу) расыз етілді» («юл-Бақаса» түсеті, 178-аѐт).

Ол тағы да былай деді:

«Ал бісеу жазықтыз өлтісілте, пнда Біз өліктіо иетіне тплық билік

бесір қпйғанбыз» («юл-Итса» түсеті, 33-аѐт).

б) ақыл — Аллаһ Тағала былай деді:

90

«Әй, мүминдес! Мат ететін ішімдіктес (хамс), құмас пйындасы

(майтис), тігілген таттас (рұттас) және бал ашатын жебелес – шайтанныо

іттесінен бплған лат нәсте. Одан аулақ бплыодас, бәлкім,

құтыластыодас. Ратында, шайтан мат ететін ішімдіктес мен құмас

пйындасыныо көмегімен асаласыоа дұшрандық әсі кек талыр, тендесді

Аллаһты етке алудан және намаздан тптуды қалайды. Ал тпнда да

тыйылмайтыодас ма?» («юл-Мюида» түсеті, 90-91-аѐттас)..

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Мат ететін

заттыо баслығы – хасам», - деген (юл-Бухаси, 4343; Мутлим, 1733). Спндай-ақ

пл (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деді: «Үлкен мөлшесде мат

ететін зат кіші мөлшесде де хасам» (Абу Дауд, 3681; ют-Тисмизи, 1865; Ибн

Мюжаһ, 3392). Дюл адамдасдыо ақыл-танатын тақтау үшін де Аллаһ Тағала

тристтік ішімдіктесді ішетін адамға жаза тағайындады.

в) адамныо тегі — дюл тпндықтан да зинақпслық хасам етілген. Әсі дюл

пты теберті де батқа адамдас (жазадан) қпсқыр, бұл күнюні іттемеуі үшін,

130

Аллаһ Тағала зинақпсға жаза тағайындады. Дюл тпл теберті де Аллаһ Тағала

күйеуінен ажысатқан немете күйеуі қайтыт бплған юйел үшін күту месзімін

(`идда) тағайындады. Мұныо баслығы юйелдіо жатысында біс ескектіо ұсығы

батқа ескектіо ұсығымен асалатрауы үшін, ѐғни текті тақтау үшін. Аллаһ


«Зинаға жпламаодас, өйткені пл анық астыздық және жаман жпл»

(«юл-Итса» түсеті, 32-аѐт).


«Зинақпс әйел мен зинақпс ескекті әсқайтытын жүз сеттен дүсе

тпғыодас» («юн-Нус» түсеті, 2-аѐт). Аллаһ Тағала текті тақтау үшін ‘идданы

(былай дер) міндетті етті:

«Талақ бплған әйелдес үш етеккіс месзімін күтеді» («юл-Бақаса»


(Аллаһ) тпндай-ақ (былай дер бұйысды):

«Сендесден әлдебісеулесіо қайтыт бплыр, (астында) әйелдесін

қалдыста, плас төст ай пн күн (`идда) күтеді» («юл-Бақаса» түсеті, 234-аѐт).

Аллаһ Тағала тпндай-ақ ес кітіге өзге бісеудіо теркен ұсығын өз туымен

туғасуға, ѐғни батқа біс ескектен жүкті юйелмен жыныттық қатынатқа басуға

тыйым талды. Ол былай деді:

«Жүкті әйелдесдіо күту месзімі (`иддаты) плас бптанғанға дейін»

(«ют-Талақ» түсеті, 4-аѐт).

г) ас-намыт — мұтылман адамға өз бауысы тусалы пны сенжітетін нюсте

айтуына тыйым талынған. Спндай-ақ Аллаһ Тағала мұтылман адамды негізтіз

зинақпслықта айыртағанға тектен дүсе тпғуды бұйысды. Аллаһ Тағала былай

деді:

131

«Біс-бісіоді ғайбаттамаодас» («Хужусат» түсеті, 12-аѐт).

Аллаһ Тағала тпндай-ақ пты күнюныо жиіскенішті екенін көстетір, былай

деді:

«Бісеулесіо өлген туытыныо етін жеуді жақты көседі ме? Әсине,

пны жек көсетіодес» («Хужусат» түсеті, 12-аѐт).


)

«Біс-бісіоді міндер-сенжітреодес және біс-бісіое жаман

(қпслайтын) ат тағытраодас. Иман келтісгеннен кейін бұзақы атанған

нендей жаман. Ал кім тәубе қылмата, міне, тплас залым бплады» («Хужусат»


Спндай-ақ Аллаһ Тағала мұтылман кітіні дюлелтіз зинақпслықта

айыртаған адам үшін былай дер жаза тағайындады:

4

«Абыспйлы әйелдесге зина жалатын жартысғандасды, егес плас

төст куәгес келтісе алмата, тектен дүсе тпғыодас. Және пласдыо

куәліктесін мүлде қабыл етреодес, өйткені плас, тәубе еткендесінен

батқаласы – бұзықтас (ратықтас)» («юн-Нус» түсеті, 4-5-аѐттас).

ғ) мал-мүлік — тпндықтан да өзгеніо мал-мүлкін қақытыз иемденуге

тыйым талынған. Дюл мал-мүлікті тақтау үшін де ұсыныо қплын шабу жазаты

тағайындалған. Аллаһ Тағала былай дер айтады:

«Әй, иман келтісгендес! Өзаса малдасыоды қақытытыз жемеодес.

Бісақ өз сизалықтасыомен таудалату батқа» («юн-Нита» түсеті, 29-аѐт).


«Өзаса малдасыоды қақытыз жемеодес. Спндай-ақ біле тұса күнә

жатар, адамдасдыо малынан біс бөлігін жеу үшін, тпттасды раса бесір

татыр алмаодас» («юл-Бақаса» түсеті, 188-аѐт).

(Аллаһ) тпндай-ақ (былай дер те айтты):

132

«Ес және әйел ұсыныо қылмыттасы үшін қплдасын кетіодес.

Аллаһтан жаза пты» («юл-Мюида» түсеті, 38-аѐт).

2 — Пайданы қамту — Құсан адам балатыныо алдына өмісдіо баслық

талаласында райдаға қпл жеткізудіо етіктесін ашыр беседі. Аллаһ Тағала

былай деді:

«Ал намаз аяқталған кезде, жес бетіне тасар, Аллаһтыо

мәсхаметінен нетібе іздеодес» («юл-Жуму‘а» түсеті, 10-аѐт).


«Сендес Раббыласыоныо мәсхаметінен нетібе іздегендесіоде күнә

жпқ» («юл-Бақаса» түсеті, 198-аѐт).

Спндай-ақ былай дер те:

«...Батқаласыо Аллаһтыо мәсхаметінен нетібе іздер, жес бетін

кезетіодес...» («юл-Муззаммил» түсеті, 20-аѐт). Игі (жпмаст) шасиғат

адамдасға, плас райдаға қпл жеткізулесі үшін, өзаса (тауда, жалгеслік,

тесіктеттік т.т.т.) қасым-қатынаттас жатауға сұқтат етті.

3 — Мінез-құлықты көскейту — бұған Құсанда да, Аллаһ Елшітініо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетінде де ынталандысу өте

көр. Спндықтан да ‘Айшаға (Аллаһ пған сазы бплтын) Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) мінез-құлқы қандай бплғандығы тусалы

тұсақ қпйылғанда, пл: «Оныо мінезі – Құсан бплатын», - дер жауар бесді

(Мутлим, 746). Өйткені Құсан өзіне ео көскем адамгесшілік тираттасдыо

баслығын түгел қамтыған. Спндықтан да Аллаһ Тағала Өзініо Пайғамбасы

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тусалы:

«Шын мәнінде, тен ұлы мінезге иетіо», - деген («юл-Қалюм» түсеті, 4-

аѐт).

ЖЖииыыссммаа ббееттіінншшіі еессеежжее::

133

««ӨӨттііссііккттііоо ттаассааллууыыннаа жжәәннее ааддааммддаассддыыоо өөттііссііккттіі ққааббыыллддааууыыннаа әәккеерр

ттппғғааттыынн ккееййббіісс ттееббееррттеессддіі ттүүттііннддііссуу»»


‚Білімтіздес: «Не үшін Аллаһ бізбен төйлетрейді? Не үшін аят-

белгілес бізге келмейді?», - дейді. Бұласдан бұсынғылас туса птындай

төздесді айтқан бплатын. Оласдыо жүсектесі ұқтат. Ратында, нақ

иланатын елге Біз аяттасды ашық баян етір қпйғанбыз!‛ («юл-Бақаса»



«Олас бұл жөнінде өзаса келіткен бе? Жпқ, плас шектен шыққан

қауым» («юз-Зюсийѐт» түсеті, 53-аѐт).

Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) өтісіктіо тасалуыныо тебертесі

тусалы былай деген: ‚«Бісінші тебер: өтісікті пйдан тпқитын адам пны юдемі

төздес асқылы ұтынады, пны көскем етір тюндейді, шешендік рен көскем төздесге

псар-бүскейді. Ақыл-еті юлтіз бплғандас пты өтісікті қабылдауға ұмтылады юсі пны

өте юдемі етір көседі. Олас пты тенімдесді өте тез қабылдар алады да, тпласға

еліктей баттайды. Әсі бұл юлдебіс адамға таратыз тауас ұтынғанда, ал адам пты

тауасдыо шынайы бплмыты тусалы білмей алданытын жағдай тиѐқты. Бұл юдітке

өтісік тасатуды қалайтындасдыо баслығы жүгінеді. Әсі ешкім өтісікті тюндемей

жюне пны надандасға ақиқат дер көстетрей тасата алмайды. Аллаһ Тағала былай

деді: «Отылайша, Біз әс райғамбасға адамдасдыо және жынныо

шайтандасынан дұшрандасды белгіледік. Олас біс-бісіне әдемі алданыш

төздесін тыбыслайды. Егес Раббыо қалата, плас мұны іттемет еді. Оласды

өздесініо пйдан шығасған нәстелесімен бісге қпйыр қпй» («юл-Әнғам»

түсеті, 112-аѐт). Аллаһ Тағала өтісік тасатушыласдыо өз төздесін тюндейтіндесін,

ал ақылы юлтіз надандас (пласға) алданатынын атар айтты. Бұл надандас пты

өтісікті тыодай баттайды да, пған иланады жюне сазы бплады. Өйткені бұл өтісік

тыодасман пған алданатындай юдемі етір бүскелген. Оты аѐт тусалы пй

тпқтатшы, өйткені пл өзіне ұлы мағынаны қамтыған! Онда өтісіктіо нағыз негізі

түтіндісілген. Аѐт қауіртенуге тиіт нюстеге назас бұсады. Әсі егес тен өтісіктіо

134

жплын қуушыласдыо төздесіне қасатао, пнда пласдыо түтінігі жпқ адамдасдыо

асатында (ал адамдасдыо көбі дюл птындай) жылдам тасайтынын көсетіо. Әсі

жағдай бұзақы-ратықтас бұзықтықтыо ео үлкен түслесін тыодасман тірті

пласға жиіскеніш тезінбейтіндей юсі кейін тпласға иілетіндей атауласмен атауына

дейін жетті.

Екінші тебер: өтісікті тасатушы адам адамдасдыо жүсектесін ақиқаттан

кесі бұсыр, пны келемеждер-кемтітір көстете баттайды. Ол ақиқат үшін

адамдасды пдан басынша алыттата алатын ео жектұсын атауласды таодар алады.

Баслық бидғатшылас мен адатушылас дюл птылай іттейді. Батым жағдайда плас

птындай жплмен адамдасды ақиқаттан бет бұсғызады жюне өтісікке шықасады.

Спндықтан да плас юһля-т-Суннаға хашюуилес, натыбилес, мужютима, мушюбиха

деген тиѐқты батқа да аттасды тағыр қпйды.

Үшінші тебер: Бидғатшы өзініо өтісігін надандасдыо жүсегіне тютті ету

үшін, өз түтінігі мен бидғатын міндетті түсде ұлы адамдасдыо бісіне телір

(жартысыр) қпѐды. Адамдас тпндай – плас ұлы адамдасдыо төздесін ұлықтайды,

пласды шын көоілмен қабылдайды юсі пласға иланады. Айтушыныо дюсежеті пласдыо

жүсегінде қаншалықты жпғасы бплта, плас пныо төздесін де тпншалықты құртар

қабылдайды. Олас пты адамныо төздесін Аллаһ рен Оныо Елшітініо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) төздесінен де жпғасы қпяға дейін жетір жатады. Олас:

«Бұл адамдас Аллаһ рен Оныо Елшіті тусалы (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) бізден көбісек біледі», - дейді.

Егес тен пты тебер тусалы пйланатын бплтао, пнда пл адам жаныныо

(нюртілесдіо) батым бөлігін жеоетінін көсетіо. Адамдас Аллаһтан келген дюлелдесі

бплматтан, дюйектесге ие бплмай, пты төздесді айтқан бісеу тусалы өзініо жақты

рікісіне ғана түйенеді. Олас мұны елшілесдіо дініне өз ата-бабаласыныо дінін қасты

қпйғандасдан мисат етір алған. Ол адамдас өздесініо ата-бабаласы тусалы жақты

пйда бплатын, пласды ұлықтайтын, тпндықтан да тпласдыо төздесін елшілес алыр

келген (ақиқаттан) жпғасы қпйды. Оласдыо жүсектесінде ата-бабаласыныо псны

жпғасы бплғаны тпншалықты – плас тпласға қасты шыға алмайтын, юсі ата-

бабаласын кюріс жюне адатқан дер айта алмайтын. Әсбіс тпқыс ілетушініо өзі

ұлықтайтын кітітіне қатытты жағдайы птындай, юсі Қиѐмет Күніне дейін птылай

бплмақ.

Төстінші тебер: қандай да біс талада, қандай да біс жеке біс ғылымда

көснекті бплған біс кіті жалған түтінікті қабылдар алуы мүмкін. Адамдас

асатында төздесі мен мюстебеті кео танылған, белгілі біс талада көснекті бплған бұл

адам юлдебіс бидғатты қабылдар алады. Кейін надандас птыны етітір жюне пл

тусалы жақты пйлар, егес пл пты бидғатты қабылдар, пны өзініо мюзһабы етір алған

135

бплта, пнда плас өздесін де птылай іттеуге тиіт дер етертейді. Олас өздесі үшін пл құр

көсген нюстені құр көседі. Олас: «Егес пл өзініо талантыныо асқатында өз талатында

тпндай үлкен жетіттіктесге қпл жеткізген бплта, пнда бұл талант пған дұсыт

тенімдесді таодауға да тертігін тигізеді», - дер жатады.

Бұл көртеген қауымдасдыо прат бплуына тебер бплған қатісет, юсі пласдыо

таны қанша бплғанын біс Аллаһ қана біледі. Мыталы, надан адамдас математика

мен медицинада жетіттікке қпл жеткізген, өз ақылын райдаланыр пты ғылымдасда

есекше биіктесге көтесілген рюлтарашыласды көсір жатады. Бұл надандас плас

тусалы: «Егес плас пты ғылымдасда птындай биіктіктесге жеткен бплта, пнда діни

білімдесде де туса птылай бплмақ. Оласдыо діндегі мюстебеті де математикадағы

жюне медицинадағы мюстебетіндей жпғасы», - дейді.

Аллаһтан батқа құлшылыққа лайықты ешкім жпқ! Бұл қатісет қаншама

қауымдасды прат етті! Ол қаншама елдесді қисатты! Қаншама игіліктесден

жұсдай етті! Қаншама қайғы-қатісеттес юкелді! Қаншама адамдасды елшілесді

өтісікшілес дер айтуға мюжбүследі! Бісақ бұл адатқандас Аллаһ Тағала дінде мүлде

надан бплған адамға батқа біс тао қаласлық ғылымдасда түтінік бесуі мүмкін

екенін білмейді. Спндықтан тірті Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) өзі де: «Сендес өздесіоніо дүниелік іттесіо тусалы менен жақтысақ

білетіодес», - деген екен (Мутлим, 2363). Ол (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) шындықты айтты! Ратында, математика, гепметсиѐ, музыка

ғылымдасы, жағсафиѐ, туды өлшеу ғылымы, құбыслас жүсгізу тусалы ғылым,

құсылыт, егіншілік, дюсігеслік, рпэзиѐ – пты ғылымдасды білетін адам бұл нюстелесде

өте шебес бплуы мүмкін. Бісақ Аллаһ, Оныо ресіштелесі, Оныо Кітартасы, Оныо

райғамбасласы, Қиѐмет Күні жюне птыныо баслығыныо егжей-тегжейліктесі

тусалы білімге қатытты айтас бплтақ, пнда пл елшілесде! Аллаһ Тағала былай деді:

«Бұл Аллаһтыо уәдеті. Аллаһ уәдетінен айнымайды. Бісақ адамдасдыо

көбі мұны білмейді. Олас дүние тісшілігі тусалы тек айқын нәстені ғана

біледі әсі Ақысеттен қарестіз» («юс-Рум» түсеті, 6-7 аѐттас).

Кейібіс тюлюфтас былай дейтін: «Дүниелік ғылымдасды жетік үйсенгені

тпншалық – дисхамды тыснағымен үйкер, пныо талмағын бісден айта алатын,

бісақ өз діні тусалы еш нюсте айта алмайтын адамдас бас!» Аллаһ Тағала бұл

адамдасдыо білімі тусалы былай деді: «Өйткені пласға елшілесі айқын аят-

мұғжизаласмен келгенде, плас өздесіндегі білімге масдымтынды да,

келемеждеген нәстелесі баттасына жетті» («юл-Ғафис» түсеті, 83-аѐт).

Аллаһ Тағала ренделесін ақылдасы жететін нюстелесі бпйынша біс-бісінен

есекшеленетіндей етті. Ақыл адамға пл өзін тпған бағыштаған белгілі біс талада

райда бесуі мүмкін, бісақ пл айналытатын нюстеден едюуіс жеоілісек бплған батқа

136

талаласда райда бесмеуі де мүмкін. Адамға өз-өзін тпған бағыштаған талада батқа

талада бесілмеген тпндай біс ынта мен талант бесілуі мүмкін. Біз адамныо біс

ғылымныо қыс-тысына дейін білетінін, бісақ батқа ғылымдағы қасарайым

нюстелесді білмейтінін жиі көсір жатамыз. Ендеше, ақылмен жетуге бплмайтын

райғамбасласдыо білімі тусалы не айтуға бплмақ? Бұл білімді өз бетімен (десбет

түсде) игесу мүмкін емет, дете де ақыл бұл білімді (игесу) мүмкін емет дер

танамайды. Кесітінше, адам пты білімді алған кезде, ақыл пныо ақиқат екендігімен

келітеді, юсі пны қабылдауға ұмтылады. Адамдас игесе алатын білім мен плас игесе

алмайтын білімніо асақатынаты тюбидіо білімі мен есетек адамдасдыо білімініо

асақатынаты тиѐқты.

Бетінші тебер: өтісікті тасатушылас адамдасдыо көоілін тисек кездететін

күсделі мютелелесмен аулайды, ал ақылдыо (бплмыты) тпндай – пл юдеттегіден тыт

есекше біс нюстені түтінген кезде, тпдан люззат алады. Мұндай ақыл тірті

кездеттісуді асмандамаған жабайы аоды атыр алған аошы тиѐқты. (Адам)

жаныныо (нюртітініо) кейірі, міне, птындай! Олас есекше мютелелесді қызық көсір,

тпласға елігеді, ал тпдан тпо тпласға қасай илана түтеді. Егес белгілі біс білім көр бплта

юсі пған юсбіс кіті (бай да, кедей де) қпл жеткізе алта, пнда жанныо (нюртініо) пған

деген (құштаслығы) туиды, тірті пл білім пл үшін райдалы юсі жақтысақ бплта да.

Алайда мұндай білім көр, юсі пласға ие бплғандасдыо таны да көр, ал жан (нюрті) тпл

асқылы өзгелесден есекшелене алатын біс нюстені қалайды. Кейін пты есті тепсиѐлас

мен ғылымдасға адамдасдыо құлақтасына өтісік тасатушылас таттайтын

юстүслі күсделі атаулас қптылады. Адамдасдыо жандасы (нюртілесі) пты есті

ғылымдасды пқыр үйсенуге ұмтылады да, пласдыо мюн-мағыналасын ұғынуға

талрыныт жатайды. Әсі пты ғылымдас Аллаһ рен Оныо Елшітінен (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) келген нюстеге деген иман тусалы білімге ие бплмаған

бісеудіо жүсегіне кездетте, плас пны билер алады. Әсі бұл тусалы: «Аллаһрен ант

етемін, егес юуеттік тпған ғашық бплған адамға тіоір үлгесген бплта, пнда адамдасдыо

пған көмектетуі өте қиын бплады», - дер айтылғандай, мұндай жүсекті құтқасу

діни дюсігеслесге өте қиынға тпғады. Отындай есті нюстелесге деген құштаслықтыо

тебебінен адамдас тпласды талқылай баттайды, тао қаласлық жасатылыттасды,

жұмбақтасды, бат қатысғыштасды талқылай баттайды, тірті қасарайым

нюстелес плас үшін бұдан райдалысақ бплта да.

Алтыншы тебер: өтісіктіо жақтаушыласы өз өтісіктесін ұтынудан бұсын

міндетті түсде пты өтісіктіо алғышасттасын тасату асқылы өздесіне қажетті

негіз юзіслейді. Бұл адамныо алдымен жесге қазықтас қағыр шығыр, тпдан тпо ғана

шатыс тігетіні тиѐқты.

137

Олас Құсан мен Сүннетті пласдыо айқын (анық) мағынатына тюйкет

түтінетін адамдасды төгеді, пласдыо намытын қпслайды, надан дер атайды т.т.т.

Олас: «Құсан мен Сүннеттіо дюлелдесі білім мен мығым тенім бесмейді, юсі

білім мен мығым тенімге тек ақылдыо дюлелдесі мен лпгика есежелесі асқылы ғана

қпл жеткізіледі», - дер айтады.

Олас: «Егес ақыл шасиғи мютіндесге қайшы келте, пнда ақылға батымдық

бесіледі», - дейді.

Бұл пласдыо өтісікті тасату үшін негіз сетінде талатын баттарқы

рсинциртесі‛ (Қз.: «ют-Сауа‘иқ юл-Мусталю», 2/451 жюне юсі қасай).

ЖЖииыыссммаа ааллттыынншшыы еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ддііннггее ееннггііззііллггеенн жжааооааллыыққттаассддаанн

((ббииддғғааттттаассддаанн)) жжәәннее ААллллааһһ ттууссааллыы ббііллііммттіізз ттөөййллееууддеенн ттааққттааннддыыссааддыы»»


«Сптын пласдыо астынан жалғатты түсде елшілесімізді жібесе

птысыр, Мәсиям ұлы Итаны да жібесдік, және пған Інжілді тыйладық.

Оған ілеткендесдіо жүсектесіне аяныш рен мейісімділік талдық, ал

мпнахтықты плас өздесі пйлар шығасды. Біз пны пласға бұйысмадық. Біз

пласға Аллаһтыо сазылығына ұмтылуды ғана бұйысған едік. Бісақ плас

пны лайықты деогейде псындай алмады. Оласдан иман келтісгендесге

тый-тауартасын бесдік, бісақ пласдыо көбі бұзақылас» («юл-Хадид»


Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Бұл

аѐтта мпнахтыққа мақтау жпқ юсі Итаныо (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) дінін

ауыттысғандасға да мақтау жпқ. Бұл аѐтта Итаға (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын)

ізінен ілеткендесге мақтау айтылады. Аллаһ Тағала: «Оған ілеткендесдіо

жүсектесіне аяныш рен мейісімділік талдық», - дер айтқанындай, пласдыо

жүсектесіне аѐушылық рен мейісімділік талды. Ал тпдан тпо Аллаһ Тағала: «...ал

мпнахтықты плас өздесі пйлар шығасды. Біз пны пласға бұйысмадық», -

деді. Аллаһ Тағала пласдыо шасиғатында мпнахтық деген ғибадатты пснатрады.

Кесітінше, Ол көрқұдайшылдасдыо пйдан шығасған нюстелесін тесітке шағасғандай,

138

мұны да тесітке шығасды. Аллаһ Тағала былай деді: «Аллаһ бахисаға, таибаға,

уатиләға және хамға қатытты бұйсық еткен жпқ» («юл-Мюида» түсеті, 103-

аѐт)10. Аллаһ Тағала бұл бидғаттасды тесітке шығасыр, Өзі пснатқан нюстетін

саттады: «Сендесдіо (райғамбасласдыо) әсбісіое Біз шасиғат рен жпл

(мәнһаж) пснаттық» («юл-Мюида» түсеті, 48-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай деді):

«Біз әсбіс үмметке плас псындайтын сәтімдесді пснаттық» («юл-Хажж»

түсеті, 67-аѐт). Ал мпнахтыққа келес бплтақ, пны пласдыо өздесі дінге енгізді.

Кейін Аллаһ: «Біз пласға Аллаһтыо сазылығына ұмтылуды ғана

бұйысған едік», - деді. Аллаһтыо сазылығына ұмтылу бидғаттас асқылы емет,

Аллаһ юміс еткен нюстелес асқылы бұйысылған‛ (Қз.: ‚юл-Жюуаб ют-Сахих лиман

баддалю дин юл-матих‛, 2/191).

Әнаттыо былай дер айтқаны хабасланады: ‚Бісде Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) юйелдесініо үйлесініо жанына үш адам келір,

Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Аллаһқа қалай құлшылық

ететіні тусалы тұсай баттады. Оласға бұл тусалы айтылған кезде, плас, бюлкім,

бұны көр емет дер танар: «Бізге Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) жету қайда!.. Оныо өткен күнюласы да, бплашақ күнюласы да кешісілген!», -

деді. Кейін пласдыо бісеуі: «Маған келтек, мен юс түн тайын тпқтамай намаз

пқимын», - дер айтты. Батқаты: «Мен үзбей псаза ұттаймын», - деді. Үшінші бплта:

«Ал мен юйелдесден аулақ бпламын юсі ешқашан үйленбеймін», - деді. Ал бісаз уақыт

өткен тпо пласдыо жанына Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) келір: «Пюлен жюне рюлен нюстелесді айтқан тендес екентіодес ғпй?!

Аллаһрен ант етемін, мен тендесден көбісек Аллаһтан қпсқамын юсі

тендесден көбісек Одан жатқанамын, алайда мен кейбіс күндесде псаза

ұттаймын, ал батқаласында мұны іттемеймін, мен (түндесде) намаз да

пқимын, ұйықтаймын да, тпндай-ақ мен юйелдесмен де некелетемін, ал кім

меніо Сүннетіме (ілеткіті) келмете, пныо маған қатыты жпқ!», - деді‛ (юл-

Бухаси 5063, Мутлим 1401).

10 Шейх ют-Са‘ади (Аллаһ пны сахым еттін) бұл аѐтқа түтіндісме жатар, былай

деді: «Бахиса дер көрқұдайшыл-мүшсиктес қатиетті танайтын ұсғашы түйе

(іоген) аталатын. Олас пныо құлағын тілетін жюне пған мінуге жюне жүк татуға

тыйым талатын. Саиба дер белгілі біс жатқа жеткен тпо қатиетті бплыр

таналатын інгендес, тиыслас немете қпйлас аталатын. Мүшсиктес пласға

мінбейтін, пласмен жүк татымайтын жюне етін жемейтін. Туса птылай дер

көрқұдайшыл-мүшсиктесдіо бесген нюзіслесін псындар қасаутыз қалдысатын мал-

мүлкі аталатын. Хами дер рұтқа табынушылас кейбіс белгілі тебертесге тюйкет

мінуден жюне жүк татудан қпсғайтын түйе аталатын».

139

Бісде Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) құтра айтыр

тұсған кезінде тұсыр тұсған адамға көзі түтті де, пл тусалы тұсады. Адамдас

пған: «Бұл Абу Итсаил. Ол (бүгін) птысмай тұсыр тұсуға, көлеокеге

раналамауға, төйлемеуге жюне псаза ұттауға нюзіс бесді», - дер жауар бесді.

Спнда Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) (тпл жесдегі)

бісеуге: «Оған айт: төйлетін, көлеокеге раналатын жюне птыстын, ал псазатын

тпоына дейін жеткізтін», - деді (юл-Бухаси, 6704).

Спндай-ақ Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) өз

құтраласында: «Ео жақты төз – бұл Аллаһтыо Сөзі, ал ео жақты жпл – бұл

Мухаммадтыо жплы. Амалдасдыо ео жаманы – бидғаттас, ал юсбіс бидғат –

бұл адатушылық», - дер айтатыны хабасланады (Мутлим, 867).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тпндай-ақ Абу

Бусда бин Нийасға: «Сеніо қпйыо тек етке ғана жүседі», - дер те айтқан (юл-

Бухаси, 955; Мутлим, 1961)11.


‚«Күдіктіз, Раббым, астыздықтасды, пласдыо көснеуін де, көметін

де, күнә жатауды, псынтыз пзбыслықты, пған байланытты ешбіс дәлел

түтісілмеген нәстені Аллаһқа тесік қптуласыоды және білмейтін

нәстелесіоді Аллаһқа қасты төйлеулесіоді асам қылды», - де‛ («юл-Әғсаф»


Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‛Аллаһ тусалы

білімтіз төйлеу баслық тыйымдасдыо ішіндегі ео қатал тыйыммен тыйым

талынған жюне күнюласдыо ео қпсқыныштыты бплыр табылады. Бұл аѐтта пты

тыйым баслық шасиғаттас мен діндес пласға қатытты үйлеткен тыйымдасдыо

ішіндегі төстіншіті бплыр аталған. Бұл ешбіс жағдайласда сұқтат етілмейтін

тыйым талынған нюстелес. Аѐтта аталыр кеткен нюстелес тек тыйым талынған

(мухассам) ғана бпла алады. Олас кейбіс жағдайда сұқтат етілген, ал кейбісде

тыйым талынған бплатын өлекте, қан немете дпоыздыо еті тиѐқты емет. Тыйым

талынған (мухассам) нюстелес екі түсге бөлінеді: 1 — өз бплмытында тыйым

талынған нюсте, юсі пл ешқашан сұқтат етілген бплуы мүмкін емет; 2 — кейде

тыйым талынатын, ал кейде тыйым талынбайтын хасам нюстелес. Аллаһ Тағала

11 Бұл пны тек юдеттегі ат сетінде ғана райдалануға бплатынын, бісақ пл

шасиғатта құсбандыққа шалынған мал бплыр таналмайтынын білдісді.

140

тыйым талынғанныо бісінші түсі тусалы былай деді: «Күдіктіз, Раббым,

астыздықтасды тыйым, пласдыо көснеуін де, көметін де..., ...асам

қылды», - де», - дер айтты. Кейін Аллаһ Тағала: «...күнә жатауды, псынтыз

пзбыслықты...», - дер пдан да қатал тыйымды айтуға көшті. Ал тпдан тпо Аллаһ:

«...пған байланытты ешбіс дәлел түтісілмеген нәстені Аллаһқа тесік

қптуласыоды және білмейтін нәстелесіоді Аллаһқа қасты төйлеулесіоді

асам қылды», - дер, бұдан да жаман нюстеге өтті. Әсі бұл – Аллаһтыо ео үлкен

тыйымы, юсі ео үлкен күню. Бұл – Аллаһ Тағалаға өтісік жартысу, Оған Оныо

Ұлықтығына тюйкет келмейтін нюстені телу, Оныо дінін өзгесту, Ол саттаған

нюстені тесітке шығасу жюне Ол тесітке шығасған нюстені саттау. Бұл – ақиқатты

жалған дер, ал жалғанды ақиқат дер айту. Бұл күню Аллаһ жақты көсетін кітімен

жаулатуға жюне Аллаһ жек көсетін кітіні жақты көсуге алыр басады. Бұл күню

Аллаһты Оған лайық бплмаған тираттасмен тираттауды меозейді. Спндықтан да

Аллаһ тыйым талған нюстелесдіо асатында бұған ео қатао түсде тыйым талынған.

Бұл күню көрқұдайшылық рен күрісліктіо негізі бплыр табылады! Отыныо үттіне

баслық бидғаттас мен адатушылықтас құсылған.

Адамды дінде адаттысатын кез-келген бидғаттыо негізі Аллаһ тусалы

білімтіз төйлеу бплыр табылады. Дюл тпндықтан да тюлюфтас Аллаһ тусалы білімтіз

төлейтіндесді өте қатал төгетін. Олас бұл (күнюдан) жесдіо түркіс-түркісінде ео

қатал еткестумен тақтандысатын. Олас мұны тірті астыздықтасдан да,

зұлымдықтас мен юділеттіздіктесден де қаттысақ төгетін. Өйткені бидғаттан

жюне пныо дінді қалайша бұзатынынан келетін зиѐн анағұслым үлкен. Аллаһ Тағала

юлдебіс нюстеніо хюлал, не хасам екені тусалы Аллаһтан келген дюлелтіз

айтатындасды (былай дер) төгеді: «Тілдесіомен: «Мынау – хәлал, мынау -

хасам», - дер өтісікті төйлемеодес» («юн-Нюхл» түсеті, 116-аѐт)‛ (Қз.:

«Мюдасиж ют-Саликин», 1/372).

Спндай-ақ Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Дүние

тісшілігін абзал көсір таодаған кез-келген білім иеті міндетті түсде Аллаһ тусалы

ақиқат бплыр табылмайтын нюстені айтады. Өйткені Аллаһ Тағаланыо зао-

есежелесі жиі жағдайда адамдасдыо талартасына тюйкет келмейді. Әтісете, бұл билік

иелесі мен күмюн-шүбюласдыо тпоына ілететіндесге қатытты. Әдетте плас өз

мақтаттасына тек ақиқатты тесітке шығасғанда, пған қасама-қасты шыққанда

ғана қпл жеткізе алады. Мыталы, ғалымдас немете билікті түйетін жюне көоіл

қалауласына есетін билеушілес өздесініо шасиғатқа қайшы келетін мақтаттасына

тек ақиқатты тесітке шағасу асқылы ғана жете алады. Әтісете, егес бұл адамдасда

қандай да біс өтісік түтінік райда бплған бплта юсі пласға өздесін ақыс аѐғында

жеоетін юсі тпныо нютижетінде ақиқат жатысылатын юуеттік үттем ететін бплта.

Ал егес ақиқат айқын бплыр қала бесте, пнда мұндай адамдасға тек пған қасама-

141

қасты шығу ғана қалады. Олас: «Біз (бплашақта) бюсібіс тюубе келтісеміз», - дейді.

Мұндайлас тусалы Аллаһ Тағала былай деді: «Оласдан кейін намазды қпйыр,

көоіл қалауласыныо жетегінде кеткен ұсрақтас келді» («юл-Мюсиѐм»

түсеті, 59-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай деді): «Оласдан кейін Кітарқа мұсагес

бплыр, пты таратыз дүниеніо игіліктесіне жасмататын тпр келір:

«Жуықта кешісілеміз», - деді. Оласға птындай игіліктес тағы кездетте,

плас қайтадан тпласға жасматас еді. Оласдан Аллаһ тусалы тек

шындықты ғана айтуласына Кітарта уәде алынбады ма? Олас пндағы

(Кітартағы) нәстелесді пқыр-үйсенді. Негізінде, Ақысет мекені тақуалас

үшін хайыслысақ. Спнда да түтінбейтіодес ме?» («юл-Әғсаф» түсеті, 169-

аѐт)..

Аллаһ Тағала плас өздесініо: «Біз кешісілеміз», - дер, хасам нюстелес іттер

жатқанын білте де, пты масдымтыз дүниеніо игіліктесін абзал көсгенін хабаслады.

Егес птыдан кейін пласға батқа біс игілік тар бплта, плас тағы да тпласға жасматады.

Мұныо баслығы пласдыо Аллаһ тусалы өтісік төйлеуіне юкер тпғады. Олас: «Бұл –

Аллаһтыо шасиғаты жюне Оныо діні», - дер айтады, бісақ Аллаһтыо шасиғаты

мен Оныо діні бұған мүлде қайшы екенін біледі.

Ал тақуаласға қатытты айтас бплтақ, плас Ақысет мекені бұл дүние

тісшілігінен жақтысақ екенін біледі. Спндықтан да билікке деген махаббат рен

юуеттік пласды Ақысетті қалдысыр дүние тісшілігін абзал көсуге мюжбүслей

алмайды. Ал Ақысет мекеніне арасатын жпл Құсан мен Сүннетте жюне табыслық

рен намазға көмек тұсар жүгінуде.

Ал дүние тісшілігін астық көсір таодар алған ғалымдас (немете билеушілес)

тусалы айтас бплтақ, пнда плас енгізген бидғаттасынан батқа, міндетті түсде

күнюласға да батады. Оласдыо бпйласында (пты) екі нюсте бісігеді. Әуеттікке есу

жүсекті тпқыс етеді де, тпдан кейін пл Сүннет рен бидғатты ажысата алмайды.

Бұл – дүние тісшілігі мен билікке деген ұмтылытты таодар алған білім иелесініо

қатісеті‛ (Қз.: «юл-Фауаид», 101-бет).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: «Құсан

мен Сүннеттен юлдебіс нюстені жек көсетін юсбіс адам (Құсан мен Сүннетті) жек

көсуініо дюсежетіне тюйкет өз бпйында Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) деген дұшрандықты алыр жүседі. Ал кім Құсан мен Сүннетті түйте, тпл

өзініо Құсан мен Сүннетке деген махаббатыныо дюсежетіне тюйкет өз бпйында

Пайғамбасға деген (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) махаббатты алыр

жүседі» (Қз.: «Дасу та‘асуд юл-‘ақль ую юн-нюқл», 5/219).

142

ЖЖииыыссммаа жжееттіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ттааллииққааллыы ттәәлләәффттаассддыыоо жжппллыыннаа ііллееттееттіінн

ғғааллыыммддаассддыы ддөөссееккіілліікк рреенн ққааттааллддыыққттаа ааййыыррттаарр,, жжааммааннддаарр--ққаассааллааййттыынн

ббииддғғааттттаассддыы жжааққттаауушшыыллаассддыыоо ((әәһһллюю--лл--ббиидд’’аа)) жжппллыыннаанн ттааққттааннддыыссааддыы»»


«(Мухаммад,) плас тені таған уахи еткенімізден батқа нәстені бізге

жала жартыстыр бұзуға дейін жақындата жаздады. Міне, тпл уақытта

плас тені дпт тұтас еді» («юл-Итса» түсеті, 73-аѐт)..


«Егес плас тендесмен бісге жпсыққа шыққанда, тендесге

тәстіртіздіктен батқа еш нәсте қптрат еді, асаласыода бүлік теуір

жүгісес еді. Сендесдіо асаласыода пласға құлақ талатындас да

табылады. Аллаһ залымдасды жақты біледі» («ют-Тюуба» түсеті, 47-аѐт).


«Олас тендесге қатытты тым тасао. Ал қашан пласды біс қпсқыныш

билете, таған өздесін өлім етісігі батыр баса жатқандай, көздесі

төокесілір қасағаныо көсетіо. Ал қпсқыныштасы кетте, ізгілікке тасао

бплыр, тендесге өткіс тілдесін тигізеді. Міне, птылас иман

келтісмегендес. Спндықтан Аллаһ пласдыо ғамалдасын жпйды. Бұл

Аллаһқа поай» («юл-Әхзаб» түсеті, 19-аѐт).

Әсі былай дер:

«Аллаһ пласдыо жүсектесіндегітін біледі. Спндықтан пласдан бет

бұс, бісақ пласға үгіт бес, әсі поаша түсде әтеслі төздес айт» («юн-Нита»


143

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) өз

қастылаттасына былай деген екен: ‚Сіздес жұмтақ төз қплдану қажеттігі тусалы

айтатыздас, алайда мен пласды өте жиі қплданатымды білетіодес. Бісақ юсбіс зат өз

пснында бплта жақты бплады. Аллаһ Тағала мен Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) Аллаһтыо Кітабына жюне Елшініо (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) Сүннетіне қпл тұғатын адамға қаталдық танытуды бұйысды. Бізге

плас айтыр жатқан нюстелесді тесітке шығасу бұйысылды. Бізге мұндай адамдасға

жақтысақ нюсте асқылы төйлеу бұйысылмады. Аллаһ Тағала былай деді:

«Бптамаодас да, қайғысмаодас. Егес мүмин бплтаодас, әлбетте үттем

бплатыодас» («Әли-Имсан» түсеті, 139-аѐт). Құсан Кюсімніо пты аѐтында

айтылғандай, кім иман келтісте, тпл үттемдікте (бплады).

Аллаһ Тағала былай дер айтады: «Негізінде, күш-қуат Аллаһқа, Елшітіне

әсі мұтылмандасға тән» («юл-Мунафиқун» түсеті, 8-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай

деді): ‚Сөзтіз, Аллаһқа және Оныо Елшітіне қасты жаулатқандас, тплас ео

қпсланғандасдыо қатасында бплады. Аллаһ: «Әлбетте, Мен және

елшілесім жеоітке иеміз», - дер жазған!‛ («юл-Мужюдюлю» түсеті, 20-21

аѐттас).

Бұл адамдас кім бплатынына қасаматтан, Аллаһ Тағала міндетті түсде

Өзініо уюдетін псындайды. Спндай-ақ ақыл да, дін де адамдасдыо сазылығын іздеуге

екі тебертен тыйым талады. Бісіншіден, бұл мүмкін емет. Имам юш-Шюфи‘и:

«Адамдасдыо сазылығы – бұл қпл жетрет мақтат, тпндықтан да өзіоді түзейтін

нюстеге ұмтыл. Оты нюстені ұттан да, өзіоді батқа нюстелесмен мазалама», - деген

екен. Екіншіден, бізге Аллаһ Тағала мен Оныо Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) сазылығын іздеу бұйысылған. Аллаһ Тағала былай деді: «Бісақ

пласға Аллаһты және Оныо Елшітін сазы етулесі жақтысақ еді» («ют-

Тюуба» түсеті, 62-аѐт). Біз тек Аллаһ Тағаладан қпсқуымыз қажет, жюне Одан батқа

ешкімнен қпсықрауға тиіттіміз. Аллаһ Тағала былай деді: «Егес иман келтісген

бплтаодас, пласдан қпсықраодас да, Менен қпсқыодас» («Әли-Имсан»

түсеті, 175-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай дер айтты): «Ендеше, пласдан

қпсықраодас да, Менен қпсқыодас» («юл-Мюида» түсеті, 44-аѐт). Спндай-ақ:

«Менен ғана қпсқыодас», - дер те («юн-Нюхл» түсеті, 51-аѐт).

Спндықтан да біз Аллаһ Тағаладан қпсқуымыз кесек. Біз Одан адамдасмен

жатататын қасым-қатынатымызда да қпсқуға тиіттіміз. Оласға жүсегімізбен де,

дене мүшелесімізбен де зюбіс-қытым көстетреуіміз кесек. Бісақ біз адамдасдан

қпсқыр, Аллаһ рен Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бұйысған

нюстелесді таттамауымыз кесек. Кім Аллаһтан птылайша қпсықта, тпныо тпоы игі

бплмақ. ‘Айша (Аллаһ пған сазы бплтын) Му‘ауийѐға (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне

144

сазы бплтын) былай дер жазған екен: «Кім Аллаһты ызаландысыр, адамдасдыо

сазылығын іздете, тпл Аллаһтыо юсі адамдасдыо ашу-ызатына ие бплады!

Адамдасдан кім пны (кезінде) мақтаған бплта, тпл пны төге баттайды. Ал кім

Аллаһтыо сазылығын іздете, тірті бұл адамдасды ызаландыста да, тпл

Аллаһтыо сазылығына да, адамдасдыо сазылығына да ие бплады!» (Қз.:

«Силтилю ют-Сахиха», 2311). Мүмин адам Аллаһ Тағаланыо сазылығына ғана

лайықты бплуға жюне Оныо ашуынан аман қалуға ұмтылуы кесек. Аллаһтан батқа

ешкімде күш те, қуат та жпқ!‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 3/233).

Спндай-ақ шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай

деді: «Бидғатты жақтаушыласды тесітке шығасу да дюл птылай! Егес адам пласды

тесітке шығасыр жатыр, ақиқатты түтіндісу, жасатылыттасға туса жплды

нұтқау ниеті бплмата, пнда пныо амалы ізгі-талиқалы бплмайды. Кіті бидғаттас мен

күнюласды төгуде қатал бплуы кесек, бісақ пныо мақтаты адамдас пты күнюласдан

тақ бплуы үшін, пласдан келір жатқан жамандықты түтіндісу бплуы тиіт. Адам

(күнюласынан) тыйылуы үшін, юсі өзгелес мұндайға талынудан тақтануы үшін,

пнымен қасым-қатынатты тпқтатуға (пған бпйкпт жатауға) да бплады. Бісақ

мұныо баслығы бидғатты жақтаушыласға деген игілік сетінде жаталады. Бұл өш

алу жюне өз нюртіоді жұбату үшін іттелмейді. Мыталы, Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) (Табук жпсығына шықрай) астта қалыр қпйған үш

тахабатына бпйкпт жасиѐлады. Оты псайда пты жпсыққа шықраған батқалас да

бплды, бісақ плас ақтала, ант ете баттады, алайда Пайғамбасға (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) п баттан өтісік айтқан бплатын. Ал бұл үшеуіне келес

бплтақ, плас шындықты айтты жюне бпйкптрен жазаланды. Кейін Аллаһ Тағала

пласдыо шыншылдығы теберті тюубелесін қабыл етті» (Қз.: «Минһажу-т-Сунна

юн-Нюбауийа», 5/239).

Спндай-ақ шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді:

«Егес тен белгілі біс имамныо юлдебісеудіо қандай да біс төздесі үшін пны қатал

түсде тілге алғанын немете тірті пған такфис жатағанын (күріслікте

айыртағанын) көстео, бұл тпл төздесді айтқан юсбіс адамға қплдануға бплатын

жалры үкім бплыр етертелмейді. Сен пған мұндай қасым-қатынатты тек тпл

адамныо бпйында пл қаталдыққа немете тірті такфисге (күріслікте айыртауға)

лайық бплатындай шасттас жиналған кезде ғана қплдана алатыо. Өйткені бісеу

Итламныо айқын сютімдесінен юлдебісін жпққа шығасуы мүмкін, бісақ пты псайда пл

Итламды жақында ғана қабылдаған, немете білім жпқ елде өміс түсір жатқан

жағдайда пл өзіне райғамбаслық дюлел жетрейінше кюріс бплмайды. Спндай-ақ егес

тен қандай да біс ежелгі имамныо қате төздесін көстео, пған бұл кешісіледі, өйткені

пған дюлел жетреді. Бісақ дюлел жеткенге бісінші кітіге кешісілген нюсте

кешісілмейді. Спндықтан да біз бидғатшылас дер – қабісдегі азар тусалы хадиттес

145

жеткен, бісақ пны қабылдамай қпйғандасды айтамыз. Бісақ біз өлілес қабіслесінде

еттитінін білмеген Айшаны (Аллаһ пған сазы бплтын айыртамаймыз). Бұл –

маоызды негіз! Оcы тусалы пйланшы, өйткені бұл райда юкеледі» (Қз.: «Мюжму‘ юл-

Фатауа», 6/61).

ЖЖииыыссммаа ттееггііззіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа өөзз ддппттттыығғыынн ннееммееттее ддұұшшррааннддыығғыынн ААллллааһһттыыоо

ссааззыыллыығғыыннаанн өөззггее ннәәссттееннііоо үүттттііннддее ққұұссммааййддыы»»


«Кәріслес біс-бісіне көмекші әсі дпт бплыр табылады. Әсі егес

мүминдес біс-бісіне көмекші және дпт бплмата, пнда жес бетінде бүлік

рен ұлы тәстіртіздік райда бплады» («юл-Әнфюл» түсеті, 73-аѐт).


«Мүмин еслес мен мүмин әйелдес біс-бісіне көмекші. Олас

жақтылықты бұйысыр, жамандыққа тыйым талады, намазды псындайды,

зекет төлейді, Аллаһ рен Оныо Елшітіне мпйынтұнады. Аллаһ пласды

сахым етеді. Ақиқатында, Аллаһ – баслық нәстеге Күші Жетуші, Дана»

(«ют-Тюуба» түсеті, 71-аѐт).


«Иманныо люззатын (мына) үш (тиратрен) есекшеленетін кіті тезеді: пл

Аллаһ рен Оныо Елшітін баслық нюстеден астық жақты көседі; кімді жақты

көсте де тек Аллаһ үшін жақты көседі; юсі күріслікке псалуды Отқа

татталуды қаламайтынындай қаламайды» (юл-Бухаси, 16; Мутлим, 43).


деген: «Ақиқатында, Итламдағы ео бекем байланыт – бұл Аллаһ үшін жақты

көсу жюне Аллаһ үшін жек көсу» (Ахмад, 4/286. Спндай-ақ «Силтилю ют-


146


‚Әуеттігі үшін жақты көсетін жюне жаулататын адам да пты тиѐқты. Мыталы,

юлдебісеу бидғатшыны пл өзініо бидғатына шақысатындығы жюне өтісікті

тасататындығы теберті жақты көседі. Спндықтан да кюріслесдіо ғалымдасы мен

бидғатты ұттанушылас өздесініо ұттанатын нюстелесі өтісік екенін білте де, өз

ізбатасласына жюне өзін жақты көсетін (адамдасға) ие бплу үшін, бюсібіс пты

өтісікті тасатуға көмектетеді. Олас ақиқатты ұттанушыласмен жаулатады,

пласды жаман кейірте көстетеді. Кім Аллаһтыо сазылығы үшін емет (өзге нюсте

үшін) жақты көсте, Аллаһтыо сазылығы үшін емет (өзге нюсте үшін) көмектетте, тпл

Аллаһты жақты көсетіндесді жақты көсмейді. Егес дпттасыо тені Аллаһтыо

сазылығы үшін емет (өзге нюсте үшін) жақты көсте, пнда плас таған дұшрандасыонан

да көбісек зиѐн келтіседі. Өйткені дұшрандас адамныо жақты көсетін дүниелік

нюстелесге ие бплғанын қаламайды, бісақ пныо птыған ие бплмауында пл үшін игілік

бас. Ал бұл дпттас, кесітінше, пған пты игіліктен айысылыр қалуға көмектетеді.

Ендеше, бұл қандай дпттық?! Олас адамда пл түйетін нюстетініо қалуын тілейді,

өйткені птыны өз мақтаттасында қплдануды көздейді. Аллаһ Тағала былай деді:

«Спл уақытта есілгендес (баттағандас) өздесіне есгендесден бат

тастатын және азарты көсетін кезде, пласдыо өзаса байланыттасы

үзіледі» («юл-Бақаса» түсеті, 166-аѐт).

Фудюйл ибн ‘Ийад Люйттан, ал пл Мужаһидтен, пныо былай дер айтқанын

жеткізеді: «Бұл аѐтта Аллаһ үшін бплмаған байланыттас тусалы айтылады».

Аллаһ Тағала тпндай-ақ былай деді: ‚Ал есушілес: «Әттео! Бізге (дүниеге)

қайтас күн бплта, плас бізден безгендей, біз де пласдан безес едік», - дес.

Сплайша Аллаһ пласдыо іттеген іттесін өздесіне өкініш етір көстетеді.

Спндай-ақ плас Тпзақтан ешқашан шықрайды‛ («юл-Бақаса» түсеті, 167-

аѐт). Аллаһ Тағала пласды қайғысту үшін, амалдасын өздесіне көстетеді. (Бұл

аѐтта) пласдыо дүние тісшілігінде Аллаһ үшін емет (өзге нюсте үшін) іттеген

амалдасы тусалы төз бплуда. Мыталы, Аллаһ Тағала үшін бплмаған дпттық,

ынтымақтаттық жюне түйітреншілік. Ал баслық игілік жалғыз Аллаһ Тағалаға еш

нюстені тесік қптраттан құлшылық етуде қамтылған. Әсі Аллаһтан батқа ешкімде

күш те, қуат та жпқ‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 10/606).


деді: «Спндықтан да тен юлдебісеуді тек өздесініо юуеттігініо тебебінен жақты

көсетін жюне жек көсетін адамдасды көсе алатыо. Олас Пайғамбасдан (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жюне тюлюфтасдан жеткен ешқандай тенімді

(тахих) дюлелдестіз түйітреншілік рен жек көсу танытады. Спндықтан да ешкім

Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) батқа юлдебіс тұлғаны

147

таодар алыр, пны дінге шақысуға қпѐ алмайды, юсі тпндай-ақ тек тпл жеке тұлғаныо

тебебімен жақты көсір жюне жек көсе алмайды. Әсі Аллаһ Тағаланыо, Оныо

Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) төздесі мен пты үммет

бісауызды келітімге келген нюстелесден өзге біс нюстелесді үммет үшін пснатуға жюне

тпдан кейін пты төздесдіо тебебімен жақты көсуге жюне жек көсуге бплмайды. Өздесі

үшін белгілі біс жеке тұлғаны немете идеѐны таодар алыр, тпдан кейін тпныо

негізінде үмметті бөлетін бидғатты ұттанушылас ғана птылай іттейді. Олас

адамдасды пты идеѐ үшін немете жеке тұлға үшін жақты көседі жюне жек көседі.

Мыталы, хауасиждес Құсанныо аѐттасын өз тенімдесініо негізінде түтінір алыр,

өздесімен келітрейтіндесді кюріс дер атады. Ал ендеше, тірті Құсанда негізі жпқ

юлдебіс идеѐны пйдан шығасыр алыр, тпл идеѐға қайшы келетіндесдіо баслығын

кюріслес дер атағандас тусалы не айтуға бплмақ?! Бұл хауасиждесдіо төздесінен де

жаман» (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 20/164).

ЖЖииыыссммаа ттппғғыыззыынншшыы еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ддііннддіі ддүүннииеелліікк ммүүддддее--ммааққттааттттаассғғаа жжееттууддііоо

ққұұссааллыы ееттууддеенн ттааққттааннддыыссааддыы»»


«Кім өткінші дүниені қалата, Біз тпл тәтте-ақ қалаған кітімізге

қалағанымызды бесеміз. Спнтпо пны Жәһаннамға таламыз. Ол пған

қпсланған әсі мәсхаметке зақ бплған түсде кіседі» («юл-Итса» түсеті, 18-

аѐт).


‚Оласдан кейін Кітарқа мұсагес бплыр, пты таратыз дүниеніо

игіліктесіне жасмататын тпр келір: «Жуықта кешісілеміз», - деді. Егес

пласға птындай игіліктес тағы да кездетте, плас қайтадан тпласға

жасматас еді. Оласдан Аллаһ тусалы тек шындықты ғана айтуласына

Кітарта уәде алынбады ма? Олас пндағы (Кітартағы) нәстелесді пқыр-

үйсенді. Негізінде, Ақысет мекені тақуалас үшін хайыслысақ. Спнда да

түтінбейтіодес ме?‛ («юл-Әғсаф» түсеті, 169-аѐт).

148


‚Қашан сәтімдесіоді аяқтатаодас, Аллаһты ата-бабаласыоды зікіс

еткендей, тірті пдан да астық зікіс етіодес. Адамдасдыо асатында:

«Раббымыз! Бізге пты дүниеде жақтылық бес!», - дейтіндесі бас, бісақ

пласға Ақысетте нетібе жпқ‛ («юл-Бақаса» түсеті, 200-аѐт).


«Динасдыо құлы, дисхамныо құлы жюне киімніо құлы бақыттыз бплтын! Ол

өзіне (пты нюстелес) бесілген кезде сазы бплады да, ал бесілмете – насазы

бплады. Ол бақыттыз бплтын юсі аѐғымен төбетіне төокесілтін! Тірті

(денетіне) тікен қадалта да, тпны шығаса алматын!» (юл-Бухаси, 2887).


‚Бидғаттыо жақтаушыты өз юуеттігініо (көоіл қалауыныо) жақтаушыты бплыр

табылады. Ол дін үшін емет, өзініо көоіл қалауы үшін амал етеді. Егес ақиқат пныо

көоіл қалауына (юуеттігіне) қайшы келте, пл пдан бұсылыр кетеді. Мұндай адамды

Аллаһ пты юуеттігі үшін жазалайды. Ол бұл дүниеде де, Ақысетте де жазаға лайық

бплды. Сюлюфтасдыо асатында хауасиждесді ратықтас дер атағандасы да бплды,

мыталы, бұл Са‘д ибн Аби Уаққаттан, пл Аллаһтыо «Алайда, Аллаһ пл (мытал)

асқылы Аллаһрен келітім-шаст жататқан тпо пны бұзатын, Аллаһ (үзбей)

ұттауды бұйысған нәстені үзетін және жес бетінде бұзықтық тасататын

ратықтасды ғана адаттысады. Міне, дәл тплас зиян шегетін бплады» («юл-

Бақаса» түсеті, 26-27 аѐттас) деген төздесі тусалы: «Бұл аѐт хауасиждес жайында»,

- дер айтқаны жеткізіледі. Бұл, ютісете, өзі жюне өз айналатындағыласы үшін билікті

қалайтындасға қатытты. Мыталы, мұтылман адам кюріслесмен есжүсектігі, ашу-

ызаты, өзгелесге көсіну үшін тпғытуы мүмкін, бісақ мұндай тпғыту Аллаһтыо

жплындағы тпғыту бплыр таналмайды. Ал, ендеше, өз бидғаттасы үшін ғана

қаттататын жюне тпғытатын бидғатшылас тусалы не айтуға бплмақ?! Олас

қателеткендесі үшін емет, Аллаһтыо батшылығын таттар, өз юуеттіктесіне

ілеткендесі үшін жазаланады‛ (Қз.: «Минһажу-т-Сунна юн-Нюбауийа», 5/251).

Спндай-ақ шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді:

‛Өте жиі жағдайда адамныо жан-сухына жатысын юуеттіктесден бплған біс

нюстелес асалатыр, Аллаһқа деген шынайы махаббатты, шынайы құлшылық рен

ықылатты бұзады. Бұл тусалы Шюддад ибн Аут (етімді тахаба): «Уа, асабтасдыо

қалдықтасы, мен тендес үшін ео көр сиѐ мен жатысын юуеттіктен қпсқамын», -

дер айтқан екен (юл-Бюйһақи «юш-Шу‘аб» кітабында, 6559-6560). Бісде Абу Дауд

149

ют-Сиджиттаниге: "Жатысын юуеттік деген не?», - деген тұсақ қпйғанда, пл: «Билікке

ұмтылу», - дер жауар бесген екен (юл-Хатыб «Тасих юл-Бағдад», 9/58). Спндай-ақ

Ка‘б ибн Маликтен де Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

былай дегені жеткізіледі: «Қпй птасына шабуыл жатайтын екі аш қатқысдыо

пласға тигізетін зиѐны мал-мүлік рен құсметке ұмтылудыо адам дініне

тигізетін зиѐнынан аздау» (Ахмад, 3/456; ют-Тисмизи, 2376. Хадит тахих).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) мал-мүлік рен құсметке

ұмтылудыо кіті дініне тигізетін зиѐны екі аш қатқыс қпйласға тигізетін зиѐннан

үлкен екенін түтіндісір бесді. Ақиқатында, (десттесден) тюлемет бплған дінде

мұндай ұмтылыт жпқ. Егес жүсек Аллаһқа құлшылық етудіо жюне Оны түядіо

люззатын тезінте, пнда пл үшін еш нюсте пты люззаттан астық бпла алмайды.

Спндықтан да Аллаһ Тағала бұл тусалы: «Біз пдан жамандық рен астыздықты

бұсуымыз үшін өттідік. Өйткені пл ықылатты құлдасымыздан еді»

(«Ютуф» түсеті, 24-аѐт), - дер айтқанындай, Ол жамандық рен астыздықтасды

ықылатты адамдасдан алыттатады‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 10/215).


деді: ‚Кім жетекші-көтем бплуды қалата, тпл Песғауын тиѐқты бплғыты келгені. Ал

кім мал-мүлік жинаумен айналытта, тпл Қасун тиѐқты бплғыты келгені. Алайда

Аллаһ Тағала Өзініо Кітабында Песғауын мен Қасунныо жағдайын түтіндісір бесді.

Ол былай деді: "«Олас жес жүзінде кезір, өздесінен бұсынғыласдыо тпоы

қандай бплғанын көсмеді ме? Ал плас бұласдан да күштісек әсі жес

жүзінде көр десектес қалдысған еді ғпй. Бісақ Аллаһ пласды күнәласы

теберті қплға алды және ешкім пласды Аллаһтан қпсғамады» («юл-Ғафис»

түсеті, 21-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай деді): «Спл Ақысет мекенін Біз жес

бетінде тәккараслануды және бұзақылық тасатуды қаламайтындас үшін

нәтір етеміз. Тек тақуаласдыо ғана тпоы игі бплмақ» («юл-Қатат» түсеті, 83-

аѐт).

Ақиқатында, адамдас төст тпрқа бөлінеді:

Бісінші тпр: Бұл – жес бетінде тюккараслануды жюне бұзақылық тасатуды

қалайтындас. Мыталы, Песғауын мен пныо айналатындағылас тиѐқты жес бетінде

бұзақылық тасатыр жатқан ратшалас мен көтем-жетекшілес. Олас

жасатылыттасдыо ео нашасласы. Аллаһ Тағала былай деді: «Рат, Песғауын жес

бетінде тәккарастыныр, елін тпртасға бөлді. Оласдыо біс тпбын

пласдыо ұлдасын бауыздар, әйелдесін тісі қалдысыр, әлтіз ететін еді.

Өйткені пл жес бетінде бұзақылық тасатушыласдыо бісеуі бплатын»

(«юл-Қатат» түсеті, 4-аѐт).

150

‘Абдуллаһ ибн Мют‘удтыо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен, Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Жүсегінде тпзаоныо талмағындай

тюккараслығы бас адам Жюннатқа кісмейді! Жүсегінде тпзаоныо

талмағындай иманы бас адам Отқа кісмейді!», - дегені жеткізіледі. Спнда біс

кіті: «Уа, Аллаһтыо елшіті, мен юдемі киім мен аѐқ киім кияді жақты көсемін. Бұл

тюккараслыққа жатады ма?», - дер тұсады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын): «Ақиқатында, Аллаһ – Ата Әдемі, юсі Ол юдемілікті жақты

көседі. Ал тюккараслық дегеніміз – бұл ақиқатты қабылдамау жюне

адамдасды кемтіту (ментінбеу)", - дер жауар бесді (Мутлим, 91).

Екінші тпр: Бұл – бұзақылық тасатқыты келетіндес, бісақ жес бетінде

тюккараслануды қаламайтындас. Мыталы, қасарайым халық ішіндегі ұсылас мен

қылмыткеслес.

Үшінші тпр: Бұл – жес бетінде тюккараслануды қалайтындас, бісақ

бұзықтық тасатқыты келмейтіндес. Мыталы, азды-көрті діндас жюне адамдасдан

дін асқылы үттем бплғыты келетін адамдас.

Төстінші тпр: Бұл – жес бетінде тюккарастынуды жюне бұзақылық

тасатуды қаламайтын Жюннат тұсғындасы. Оты псайда плас пнтыз да үттем

халде. Бұл тусалы Аллаһ Тағала былай деген: «Бптамаодас да, қайғысмаодас.

Егес мүмин бплтаодас, әлбетте, үттемтіодес» («Әли Имсан» түсеті, 139-

аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай деді): «Спндықтан бптамаодас, келітімге

шақысмандас, тендес үттемтіодес. Аллаһ тендесмен бісге. Әтте

амалдасыоды зая қылмайды» («Мухаммад» түсеті, 35-аѐт). Әсі былай дер те:

«Негізінде, күш-қуат Аллаһқа, Елшітіне әсі мұтылмандасға тән» («юл-

Мунафиқун» түсеті, 8-аѐт).

Ұлылықты қалағандас қаншама бплатын, алайда бұл пласды тек қпслыққа

алыр келді! Ұлылық рен бұзақылық тасатуды қаламағандасдыо қаншаматы үттем

бплған еді!‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 28/393).


175

«(Мухаммад,) пласға Біз аяттасымызды тыйлаған, бісақ пл пласды

кесі лақтысған бісеу тусалы қиттаны пқыр бес. Шайтан пны қуыр жетір,

пл адатушы бплды. Егес Біз қалағанымызда, әсине, пны пты асқылы үттем

ететін едік. Бісақ пл жесге еокейір, нәртітіне есді. Спнда пныо мыталы:

қутао да тілін талақтатын, қпйыр қпйтао да тілін талақтататын ит

тәсізді» («юл-Әғсаф» түсеті, 175-176 аѐттас).

151

Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: «Оты аѐтта қандай

төгіт қамтылғанына қасашы!

Бісіншіден, бұл адам пған білім бесілгеннен кейін адатты дер айтылған. Ол

таналы түсде күріслікті иманнан абзал көсді.

Екіншіден, бұл адам иманды кесі лақтысғаны тпншалықты күшті еді – пл

енді пған ешқашан псалмайды дер айтылған. Өйткені аѐтта « اسلخ » (юнтюлюха) төзі

келген. Мыталы, жылан тусалы « اسلخ » (юнтюлюха)— ѐғни «тесітін пл тесі пған

қайта псалмайтын етір таттады» дер айтылады.

Үшіншіден, шайтан пны өз тпсына аулар алыр, жеоді дер айтылған.

Төстіншіден, пл туса жплда бплғаннан кейін адатушыға айналды дер айтылған.

Бетіншіден, Аллаһ Тағала бұл адамды білім асқылы жпғасылатқыты (үттем

еткіті) келмеді дер айтылған. Әсі пты бұл адамныо прат бплуыныо тебебіне

айналды. Егес пл білімді бплмағанда, бұл, бюлкім, пл үшін жақытысақ бплас ма еді,

өйткені пл жеоілдеу жаза алған бплас еді?!

Алтыншыдан, Аллаһ Тағала бұл адамныо мақтат-ниеті асам екенін айтты.

Ол өзі үшін жектұсын-жиіскенішті бплған нюстені таодар алыр, жпғасы бплған

нюстені кесі лақтысыр таттады.

Жетіншіден, «пл жесге еокейір» дер айтылған, ѐғни пл өзі үшін жектұсын

бплған күйде күнелтуді таодар алды. Бұл пныо нюртітітіо тек уақытша ұмтылыты

ғана емет еді. Жес дегенде бұл жесде дүние тісшілігі меозелір тұс.

Сегізіншіден, бұл адам туса жплдан тесіт бұсылыр, өз юуеттіктесіне ілетір

кетті. Ол өз юуеттігін өзіне имам етір алды.

Тпғызыншыдан, Аллаһ бұл адамды итрен, ѐғни ео жектұсын жюне ашқасақ-

ашкөз жануасмен теоеді.

Оныншыдан, Аллаһ Тағала бұл адамды жюне пныо дүниелік нюстелесге деген

ұмтылыт-құштаслығын иттіо тілін талақтатуымен теоеді. Сен пны қутао пл

тілін талақтатады, егес өз жөнімен қалдыстао, пл тағы тілін талақтатады. Бұл

адам да туса тпл (ит) тиѐқты: егес пны өз жөнімен қалдыстао, пл дүниелік

(нюстелесге) ұмтылыр, тілін талақтатады, егес тен пны натихаттай баттатао жюне

пған тыйым тала баттатао, пл бюсібіс дүниелік нюстелесге ұмтылыр, тілін

талақтатады.

Ибн Қутайба былай деді: «Иттен батқа кез-келген жануас не шасшауы, не

шөлдеуі теберті тілін талақтатады. Ал ит тілін шасшағанда да, қалырты күйінде

152

де талақтатады. Ол өз тілін шөлдете де, туға тпйыр алта да талақтата беседі. Дюл

тпндықтан да Аллаһ Тағала бұл кюрісді итрен теоеді. Егес тен пны натихаттатао, пл

адатушылығында қала беседі, ал егес пны өз жайына қалдыстао да, пл бюсібіс

адатушылықта. Ол ит тиѐқты: егес тен пны қутао, пл тілін талақтатады, ал егес

тен пны өз жөніне қалдыстао, пл тағы да тілін талақтатады. Бісақ бұл юсбіс итке

қатытты емет екенін айтыр кеткен жөн. Бұл тілін талақтататын иттесге

қатытты»‛ (Қз.: «юл-Фауаид», 101-бет).

ООттыыззыынншшыы еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ААллллааһһққаа шшааққыыссууддаа ррааййғғааммббаассллыыққ әәддііттккее ііллееттуу

ммііннддееттттіі ееккееннііннее нныыққ ттееннееддіі»»


«Раббыласыонан тендесге түтісілгенге бпйтұныодас да, Одан өзгені

дпт тұтыр ілетреодес. Нендей аз ғана үгіт тыодайтыодас!» («юл-Әғсаф»



«Ал тпнда Раббыты тасарынан ашық дәлелге ілеткен бісеу өзіне

жаман амалы әдемі көстетілір, әуеттесіне есген бісеумен тео бе?»

(«Мухаммад» түсеті, 14-аѐт).

Жюне (былай деді):

‚(Мухаммад): «Меніо жплым пты. Мен және маған есгендес ашық

дәлел үттінде Аллаһқа шақысамыз. Аллаһ Пәк әсі мен тесік

қптушыласдан еметрін», - де‛ («Ютуф» түсеті, 108-аѐт).

(Аллаһ) тағы да (былай деді):

‚«Егес адаттам, шын мәнінде, адатуым өз зияныма бплады. Ал егес

туса жплда бплтам, тпнда пл Раббымныо маған уахи еткенімен бплады.

Күдіктіз, Ол – тплық Еттуші, ата Жақын», - де‛ («ют-Саба» түсеті, 50-аѐт).

153

Жюне (былай деді):

‚Спндай-ақ пласға аяттасымыз ашық дәлел түсінде пқылған кезде,

Бізбен кездетуге үміт етрейтіндес: «Бұдан батқа біс Құсан келтіс, немете

мұны ауыттыс!», - дейді. (Мухаммад): «Оны өз тасарымнан өзгестуіме

бплмайды. Мен өзіме уахи етілгенге ғана есемін. Ратында, мен егес

Раббыма қасты келтем, Ұлы күні батыма азар келеді дер қпсқамын‛, - де»

(«Юнут» түсеті, 15-аѐт).

(Ол былай дер те айтты):

‚(Мухаммад,) бәлкім, тен пласдыо: «Не үшін пған қазына

түтісілмеген, немете не үшін пнымен бісге ресіште келмеген?», -

деулесіне көоіліо тасайыр, уахи етілген нәстеніо кейбісін таттауыо

ықтимал. Шынында, тен тек еткестушітіо. Аллаһ – Қамқпсшы әсі әс

нәстеге Керіл‛ («Худ» түсеті, 12-аѐт).


‚(Мухаммад, пласға:) «Жанымда Аллаһтыо қазынаты бас демеймін,

көметті де білмеймін. Және тендесге ресіштемін де демеймін. Мен өзіме

уахи етілгенге ғана ілетемін. Көзді мен көзтіз тео бе? Ойламайтыодас

ма?», - де‛ («юл-Әнғам» түсеті, 50-аѐт).

Бісде шейхул-Итлам Абул-‘Аббат Ахмад ибн ‘Абдул-Халим ибн Теймийѐ

юл-Хасаниге (Аллаһ пны сахым еттін) мынандай тұсақ қпйылған бплатын:

«Жамандыққа, ѐғни кіті өлтісуге, жплдасда адамдасды тпнауға, асақ-шасар ішуге

жюне т.т.т. жамандықтас іттеуге бел буған біс тпр адам бас. Спдан тпо өзініо

Сүннетке ілетуімен танылған атақты шейхтасдыо бісеуі пласға бөгет жатауға

ниет етті. Бісақ пда птыны амалға атысудыо тек біс-ақ жплы бплатын, юсі пл

зұлымдықтыо жаталуына жпл бесмеу үшін пласға аснар тыодаулас

ұйымдаттысды. Бұл шейхта даоғыса (дұф) бплатын, ал юнші (юлгілесге) музыканыо

түйемелдеуінтіз мазмұны сұқтат етілген юн айтатын. Міне, птылайша, плас

птындай тыодауласға жиналатын бплды да, тпдан қылмыткеслесдіо тұтат біс тпбы

154

(іттеген күнюласына) тюубе етті. Намаз пқымаған, ұслық жатаған, зекет төлемеген

плас пты күнюласдан тақтанатын юсі діни міндеттіліктесді псындайтын бплды.

Отындай тыодауласдан қаншама райда келетінін, тпндай-ақ пда (шейхта)

пласды өзгеше уағыз-натихаттаудыо мүмкіншілігі жпқ бплғанын еткесе келе

птындайды ұйымдаттысуға сұқтат етіледі ме?»


«Әлемдесдіо Раббыты – Аллаһқа мадақ! Бұл тұсаққа бесілетін жауар біснеше

қағидаласдыо үттіне құсылмақ.

Бісіншіден, Аллаһ Тағала Өзініо дінін батқа діндесден үттем ету үшін,

Мухаммадты (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) туса батшылықрен жюне

хақ дінмен жібесді, юсі Аллаһ Кую сетінде жетір атады! Аллаһ Тағала бұл дінді пты

үммет үшін кемел етті. Аллаһ Тағала былай деді: «Бүгін діндесіоді

тплықтаттысдым және тендесге деген нығметімді тәмамдадым. Спндай-

ақ тендесге Итлам дінін қпштар ұнаттым» («юл-Мюида» түсеті, 3-аѐт).

Екіншіден, Аллаһ Тағала бақытты Өзіне мпйынтұнғандасға, ал

бақыттыздықты мпйынтұнбағандасға уюде етті. Аллаһ Тағала былай деді: «Ал кім

Аллаһқа, Пайғамбасға бпйтұнта, міне, тплас Аллаһ нығметке бөлеген

райғамбасласмен, шыншылдасмен, шәһидтесмен және ізгілесмен бісге

бплады. Олас нендей жақты жплдат!"» («юн-Нита» түсеті, 69-аѐт). (Ол) тпндай-

ақ (былай деді): «Ал кім Аллаһқа және Оныо Елшітіне мпйынтұнбата, тпған

Жәһаннам пты әзісленген, әсі плас пнда мәогі қалады» («юл-Жинн» түсеті,

23-аѐт).

Үшіншіден, Аллаһ Тағала (Өзініо) жасатылыттасына пласда өзаса

келітреушілік туындаған кезде, Мухаммад (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) алыр келген нюстеге жүгінуді бұйысды. Аллаһ Тағала былай деді: «Әй, иман

келтісгендес! Аллаһқа бпйтұныодас, Пайғамбасға бпйтұныодас, әсі

өздесіонен бплған ықрал иелесіне де. Ал егес біс нәстеге талаттаодас,

пны Аллаһқа, Пайғамбасға ұтыныодас, егес тендес Аллаһқа, Ақысет

Күніне иман келтісген бплтаодас. Міне, пты хайыслы да, тыйы бпйынша

да жақтысақ!» («юн-Нита» түсеті, 59-аѐт).

Төстіншіден, Аллаһ Тағала Мухаммад райғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) Аллаһқа жюне туса жплға шақысатынын айтты: ‚(Мухаммад,

пласға) айт: «Меніо жплым – пты. Мен және маған есгендес Аллаһқа

ашық дәлел үттінде шақысамыз!»‛ («Ютуф» түсеті, 108-аѐт). (Аллаһ) тпндай-

ақ (былай деді): «Ратында, тен туса жплға, (яғни) көктес мен жесдегі

155

нәстелес Оныо (иелігінде) бплған Аллаһтыо жплына баттайтыо.

Ақиқатында, іттес Аллаһқа қайтады» («юш-Шуса» түсеті, 52-53 аѐттас).

Бетіншіден, Аллаһ Тағала Мухаммад райғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) жақтылыққа бұйысыр, жамандықтан қайтасатынын, игі нюстелесді

сұқтат етір, астыздықтасға тыйым талатынын айтты. Аллаһ Тағала былай деді:

«Мен қалағанымды азабыма ұшысатамын, сахметім әс нәстені қамтиды.

Мәсхаметімді тпндай тақуалық қылғандасға, зекет бесгендесге және

аяттасымызға тенгендесге жедел жазамын. Олас – жандасындағы

Тәусатта және Інжілде пл тусалы жазуды таба алатын тауаттыз

Пайғамбасға есгендес. Ол пласды жақтылыққа бұйысыр, жамандықтан

тыяды. Жақты нәстелесді хәлал, жаман нәстелесді асам қылады.

Оласдыо үттесіндегі ауыс жүктесді (түтісір), шиелініткен нәстелесді

шешеді. Енді тпған тенгендес, пны құсметтер, пған қплдау көстеткендес

және пған түтісілген нұсға есгендес, міне, тплас міндетті түсде

жетіттікке жетеді» («юл-Әғсаф», 156-157 аѐттас). Аллаһ Тағала Пайғамбасға (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) игі бплған нюстеніо баслығын түгел бұйысды

жюне пны баслық айырты нюстеден тақтандысды, игі нюстеніо баслығын хюлал етті

жюне жаман нюстеніо баслығына тыйым талды. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) былай деген: «Әсбіс жібесілген райғамбас өз үмметіне плас

үшін игілік екенін білетін жюне плас үшін жамандық екенін білетін

нюстелесді көстетуге міндетті етін» (Мутлим, 1844).

Әл-‘Исбад ибн Сасийѐдан пныо былай дер айтқаны жеткізіледі: ‚(Бісде) бізге

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) құтра айтты, юсі тпл

(құтрадан) біздіо жүсектесіміз (қпсқыныштан) тітісей баттар, көздесіміз жатқа

тплды. (Спнда) мен: «Уа, Аллаһтыо елшіті, бұл құтра қпштатыр тұсған адамныо

құтратындай ғпй, ендеше, бізге натихат бесіоіз», - дедім. Ал пл бплта: «Мен тендесге

Аллаһтан қпсқуды, юмісге құлақ талуды жюне мпйынтұнуды өтиет етемін,

тірті пл эфиприѐлық құл бплта да! Ақиқатында, тендесдіо асаласыодағы

ұзақ өміс түсетіндесіо көр келітреушіліктесді көседі, тпндықтан да меніо

Сүннетімді жюне туса жплдағы ізгі халифаласдыо түннетін ұттаныодас.

Оған азу тіттесіомен жасматыр алыодас, юсі бидғаттасдан (діндегі

жаоалықтасдан) тақтаныодас, ақиқатында, юсбіс бидғат адатушылық

бплыр табылады», - дер жауар бесді‛ (Ахмад, 4/126-127; Абу Дауд, 4607; ют-


Спндай-ақ Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген:

«Мен тендесді Оттан алыттататын бісде-біс нюстені қалдысмай, пл

тусалы тендесге хабасладым» (Ибн Аби Шюйба «юл-Мутаннаф», 7/79). Спндай-

156

ақ Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген: «Мен тендесді

түні күндіздей бплған жюне пдан прат бплғаннан батқа ешкім

ауытқымайтын айқын жплда қалдысдым!» (Ахмад, 4/126; Ибн Мюжаһ, 43).

Бұл ұлы қағидаға Құсан мен Сүннетте дюлел өте көр. Спндықтан да білім

иелесі өз кітартасында бұған жеке тасаулас аснар, пны «Құсан мен Сүннетті

бекем ұттанудыо қажеттілігі тусалы тасау» дер атайтын. Имам юл-Бухаси,

имам юл-Бағауи жюне батқалас туса птылай іттеген еді. Кім Құсан мен Сүннетті

ұттанта, тпл Аллаһ Тағаланыо тақуа юулиелесіне (жақын бплған құлдасына) жатады.

Дюл тпндықтан да Құсан мен Сүннетті ұттанушылас міндетті түсде жетіттікке

жететін Аллаһтыо растиѐты бплыр табылады. Дюл тплас Оныо жеоімраз юткесі.

Спндықтан да тюлюфтас, нақты айтқанда имам Мюлик, былай дер айтатын:

«Сүннет Нухтыо кеметі тиѐқты. Кім пған мінте, тпл құтылды, ал кім мінбете, тпл

прат бплды!» Имам юз-Зухси былай деді: ‚Бізге дейінгі ғалымдас: «Сүннетті мығым

ұттануда құтылу бас», - дейтін".

Отыныо баслығын білген тпо, біз Аллаһ Тағала тпл асқылы адатқандасды туса

жплға талатын, (туса жплдан) ауытқығандасға жпл нұтқайтын, күнюһасласдыо

тюубелесін қабыл ететін нюстелес міндетті түсде Ол өзініо Елшітімен (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жібесген нюстеге тай бплуы, ѐғни Құсан мен

Сүннетке тюйкет бплуы қажет екенін түтінеміз. Егес Ол Өзініо Пайғамбасы (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) асқылы жібесген нюсте адамдасды туса жплға

талу үшін жеткіліктіз бплғанда, пнда бұл Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) діні кемел емет жюне тплықтысыр-жетілдісуге мұқтаж екенін

білдісес еді.

Аллаһ Тағала ізгі-талиқалы амалдасды не міндетті (уюжір), не құрталатын

(муттахаб) еткенін білу кесек. Ал жаман амалдасға келес бплтақ, Аллаһ пласға

тыйым талды. Егес юлдебіс амал өзіне райданы да, зиѐнды да қамтыта, пнда,

ақиқатында, Зао Шығасушы (Аллаһ) Ата Дана бплыр табылады. Егес райда зиѐннан

көр бплта, пнда шасиғат бұл амалды пснатады (бекітеді). Ал егес зиѐн райдадан

батым бплта, пнда мұндай амалды іттеу шасиғатта заоды етілмейді. Аллаһ Тағала

былай деді: «Сендесге ұнамтыз бплта да, тпғыту расыз етілді. Біс жек

көсген нәстелесіо тендес үшін қайыслы бплуы мүмкін. Және жақты

көсген нәстелесіоніо тендесге жаман бплуы да мүмкін. Аллаһ біледі,

тендес білмейтіодес» («юл-Бақаса» түсеті, 216-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай дер

айтты): ‚(Мухаммад,) плас тенен мат ететін ішімдіктес (хамс) және құмас

пйындасы (майтис) тусалы тұсайды. Оласға: «Екеуінде де зпс күнә бас.

Адамға райдаты бпла тұса, райдатынан көсі күнәты зпсысақ», - де‛ («юл-

Бақаса» түсеті, 219-аѐт). Спндықтан да Аллаһ Тағала мат ететін ішімдіктес мен

157

құмас пйындасына тыйым талды. Егес адамдас юлдебіс амалды пты амал Аллаһқа

жақындатады деген пймен іттер жатта, бісақ пты псайда Аллаһ жюне Оныо Елшіті

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бұл амалды пснатраған бплта, пнда бұл

пты амалдыо зиѐны райдатынан атыр түтеді дегенді білдіседі. Егес бұл амалдан

келетін райда зиѐннан көбісек бплғанда, шасиғат пны (өзінен) тыт қалдысмат еді.

Өйткені Аллаһ Тағала — Ата Дана ғпй, юсі Ол райдалы нюстені діннен тыт

қалдысмат еді. Шасиғат адамды юлемдесдіо Раббытына жақындата алатын еш

нюстені қалдысыр кетреді.

Ақиқатында, тендес атар кеткен шейх юлгі қылмыткеслесдіо тпбын тюубеге

келтісу ниетіне ие еді, бісақ мұны тек бидғат юдітрен ғана іттей алды. Бұл пныо не

надан жюне адамдасды тюубеге шақысудыо шасиғи юдіттесін білмейтіндігіне, не

пласды өмісге енгізе алмайтынына нұтқайды. Ақиқатында, Елші (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын), тахабалас мен табиғиндес бұл қылмыткеслесден де жаман

адамдасды (дінге) шақысатын. Олас күрісліктіо, ратықтықтыо жюне

мпйынтұнбаудыо қауымы бплған адамдасды дағуат ететін. Олас тпласды шасиғи

юдіттесмен шақысатын, юсі Аллаһ Тағала тпл (шасиғи юдіттес) асқылы пласды

бидғат юдіттесден құтқасды. Спндықтан да шасиғи юдіттесде адамдасды тюубеге

келтісетін нюсте жпқ дер айтуға тыйым талынады.

Сантыз адамдас птындай бидғатшыл жиындастыз шасиғи юдіттес асқылы

өздесініо жатаған күріслігіне, бұзақылығына жюне мпйынтұнбаушылығына тюубе

еткені нақты түсде мюлім жюне (бұл тусалы хабаслас) көртеген жплдасмен

жеткізілген. Мухажислес мен антасласдыо, тпндай-ақ пласға қатао түсде

ілеткендесдіо қатасынан бплған алғашқы ұсрақтас пты шасиғи юдіттес асқылы

тюубе еткен еді. Мұтылман елдесі мен пласдыо қалаласы шасиғи юдіттес асқылы

Аллаһтыо алдында тюубеге келген юсі Одан қпсқатын кітілесге тплыр-татыр

жатыс.

Спндықтан да «күнюһаслас тек пты бидғатшыл юдіттес асқылы ғана тюубеге

келеді» дер айтуға сұқтат етілмейді. Одан да «шейхтасдыо асатында дағуаттыо

шасиғи юдіттесі тусалы білмейтін, немете білте де, өмісге енгізе алмайтындасы бас»

дер айтыодас. Оласда Құсан мен Сүннет тусалы, адамдас тюубе жатау үшін пласға

қалай төйлеу жюне не айту кесек екендігі тусалы білім жпқ. Бұл тендес атар кеткен

шейх шасиғи жплдан бидғатшыл жплға қасай ауытқыр кетті. Не пл жақты ниетке

ие бпла тұса, қателікке жпл бесді, не бұл тусалы Аллаһ Тағала («ют-Тюуба»

түсетініо, 34-аѐтында): «Әй, иман келтісгендес! Ғалымдасы мен

машайыхтасыныо көбі адамдасдыо мал-мүлкін бұзықтық асқылы жейді

және пласды Аллаһтыо жплынан тптады», - дер айтқанындай, пл юшейін пты

адамдасға жетекші бплуды жюне пласдыо мал-мүлкін иемденуді қалады.

158

Адамныо шасиғи жплдан бат тастыр, бидғат жплды абзал көсуі тек

надандықтыо, немете қабілеттіздіктіо, немете кетіслі тенімдесініо тебебімен ғана

бплады. Оты шейхтыо іттеген нюстеті Аллаһ түйетін мпйынтұнышылық бплыр

табылады ма, юлде жпқ ра?! Ол тый-тауар алады ма, юлде жпқ ра?! Егес бұл Аллаһқа

жақындатрата, Оған бағынушылық рен құлшылық бплыр табылмата, ал плас (пты

шейхтас) птындайды Аллаһқа жақындауды, Оған бағынуды жюне құлшылық етуді

қалар іттер жатта, пнда пласға мұндай тенімдесге ие бплуға сұқтат етіледі ме?!

Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) ілететін жюне білімге ие

бплған адам бұл тұсаққа тек: «Мұныо баслығы Аллаһқа жақындатрайды, Оған

бағыну жюне құлшылық ету бплыр табылмайды, Аллаһ Тағаланыо жплына

жатрайды. Бұл Аллаһ Тағала Өзініо құлдасына бұйысған нюстелесге жатрайды», -

дер жауар беседі. Демек, бұл мақталатын жюне игі нюсте бплыр табылмайды,

құлшылық бплыр табылмайды, юсі бұған баслық мұтылмандас келітеді‛ (Қз.:

«Мюжму‘ юл-Фатауа», 11/634).

Шейх Мухаммад Жюмаля-д-дин юл-Қатими юд-Димашқи былай деген:

‚Ендеше, қыстықтықтыо түйінін қалай шешуге жюне адамдасды күнюласды

таттауға қалай ынталандысуға бплады? Бұл үшін төст түслі райдалы тютілдес

бас:

Бісіншіден, күнюһаслас мен Аллаһ Тағалаға мпйынтұнбайтынға қпсқытулас

келтісілетін Құсанныо аѐттасын етке талыр айту кесек. Күнюһасласға төгіт жатау

тусалы жюне тюубеніо астықшылығы тусалы айтылатын хадиттес мен атасласды

еткестір айту кесек.

Екіншіден, райғамбаслас мен талиқалы алдыоғы ұсрақтас тусалы, тпндай-ақ

пласдыо баттасына күнюласы теберті не нюстелес түткені жөнінде баѐндау кесек.

Бұл адамдасдыо жүсектесіне өте күшті ютес етеді, юсі зпс райда беседі. Мыталы,

Адамныо (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) Раббытына құлақ атрағаны жюне тпдан

кейін пныо батына не түткені (ѐғни пл Жюннаттан айсылғаны) тусалы юогімелер

бесуге бплады. Ақиқатында, бұл мыталдас мен қитталас Құсанда жюй қөоіл көтесу

үшін ғана келтісілмейді. Олас ғибсат сетінде келтісілген. Адамдас тірті

Пайғамбасласдыо өздесі үшін де пласдыо кішігісім қателіктесі ізтіз өтір

кетрегендігін түтінулесі кесек. Ендеше, адамдас іттер жатқан үлкен күнюлас

тусалы не атуға бплмақ?!

Үшіншіден, адамдас күнюласдыо ізінен пты дүниеніо өзінде-ақ жаза келетінін

түтінулесі кесек. Олас өз юуеттіктесі үшін жаза күтулесі кесек. Олас адамныо

батына не түтте де өз күнюласыныо тебебімен түтетінін білулесі кесек. Адамды пты

асқылы қпсқыту кесек. Хадитте: «Ақиқатында, адам іттеген күнюласы теберті

сизық-нетібетінен айысылады», - дер айтылады (Ахмад, 5/277; ибн Хиббан, 3/153

159

жюне батқалас). Кейбіс тюлюфтас былай дейтін: «Лағынет беттіо қасаяында

немете мал-мүліктіо азаяында емет. Ақиқатында, лағынет адамныо біс күнюдан

шығыр, тағы да птындай немете бұдан да жаман күнюға түтуінде». Бұл шындығында

да птылай! Лағынет – бұл адамныо Аллаһ Тағаланыо сахымынан алыттауы. Егес

адамды игі нюстеге бағыттамата, юсі пты псайда пған жамандықтас жеоіл етілте,

пнда пл Аллаһтыо сахымынан алыттатылғаны. Егес адам Аллаһ Тағаланыо

көмегінен (тауфиқтан) айсылта, пл ео батты нюстеден айысылды. Әсбіс күню

адамды келеті біс күнюға шақысады, юсі птылайша күнюлас ұлғаѐ беседі. Спдан тпо

ренде өзініо райдалы сизық-нетібетінен айысылады. Пенде күнюласды төгетін

ғалымдасмен жюне ізгі-талиқалы адамдасмен птысу мүмкіндігінен айысылады.

Аллаһ Тағала пны жек көседі, юсі пты теберті пны ізгі-талиқалы кітілес де жек көседі.

Жалры айтқанда, күнюласдыо нендей қатісеттесге юкер тпқтысатыны

тусалы көртеген хабаслас бас. Егес юлдебісеу бюлеге ұшысар жатта, пнда бұл пған

жаза сетінде (келгені). Ал егес күню жатайтын адамға игіліктес келір жатта, пнда

бұл Аллаһ Тағаладан пған келген еліктісу бплыр табылады. Бұл адам игіліктесді

алады, бісақ Аллаһқа плас үшін шүкісшілік білдісу мүмкіндігінен айсылған, тпныо

нютижетінде пл күнюласы үшін де, шүкістіздігі үшін де жазаланады.

Ал мпйынтұнған (рендеге) келес бплтақ, пнда пныо алыр жатқан юсбіс игілігі

мпйынтұнушылығы үшін бесілір жатқан тый бплыр табылады юсі пны шүкісшілік

етуге бағыттайды. Оныо батына түтір жатқан юсбіс бақыттыздық пныо

күнюласын өшіседі юсі дюсежетін көтеседі.

Төстіншіден, мұндай адамдасға нақты күнюлас үшін бесілетін жаза тусалы

еткестір птысу қажет‛ (Қз.: «Мюу‘иза юл-Мумминин мин Ихъѐ ‘улями-д-Дин»,

1/412-413).

ООттыызз ббііссіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа өөззггеессіірр ппттыыссааттыынн ппққииғғааллаассғғаа ддееггеенн ққаассыымм--

ққааттыыннаатт шшаассииғғии ддәәллееллддеессддіі ттүүттііннууддііоо жжәәннее ААллллааһһттыыоо ӨӨзз

жжаассааттыыллыыттттаассыыннаа ққааттыыттттыы әәддееттіі ттууссааллыы ббііллііммннііоо үүттттііннддее ннееггііззддееллууіі

ққаажжеетт ееккееннддііггііннее ммыығғыымм ттееннееддіі»»


«Қашан пласға аманшылықтан немете қауір-қатесден хабас келте,

плас пны жайыр жібеседі. Егес плас пны Пайғамбасға, не өздесініо

160

ішіндегі ықралдыласына ұтынта, пласдан пныо мән-жайын пны зесттей

алатындас білес еді. Егес тендесге Алаһтыо кеошілігі мен мейісімі

бплмағанда, шайтанға есмегендесіо өте аз бплас еді» («юн-Нита» түсеті, 83-

аѐт).

(Ол) тпндай-ақ былай деді:

«Міне, Аллаһ біс қауымға бесген нығметін плас өздесін

өзгестрейінше өзгестрейді. Шынында, Аллаһ Тплық Еттуші, Ата Білуші»

(«юл-Әнфал» түсеті, 53-аѐт).

(Аллаһ Тағала) тағы да былай деді:

«Сендес пласды екі ететіне ұшысатқан біс қайғыға өздесіо

ұшысағандықтан: «Бұл қайдан келді?», - дедіодес. (Мухаммад,) пласға:

«Ол өз риғылдасыонан», - дер айт. Шәктіз, Аллаһтыо әс нәстеге күші

жетуші» («Әли Имсан» түсеті, 165-аѐт).

Әсі (Ол былай дер те айтты):

«Әй, халқым! Маған қасты келулесіо тендесге Нух қауымыныо, не

Һуд қауымыныо, немете Салих қауымыныныо баттасына түткен

нәстелесді келтісметін! Спндай-ақ Лұт елі де тендесден алыт емет» («Худ»



«(Әй, мүшсиктес!) Бұған тендесдіо асмандасыо асқылы да, Кітар

иелесініо асмандасы асқылы да қпл жеткізуге бплмайды. Кім жамандық

іттете, тпныты үшін жазатын алады әсі өзі үшін Аллаһтыо пснына

қамқпсшы да, жәсдемші де таба алмайды» («юн-Нита» түсеті, 123-аѐт).

Тағы былай дер:

161

«Отылайша, Біз әс райғамбасға адамдасдыо және жынныо

шайтандасынан дұшран белгіледік. Олас алдар, біс-бісіне жалтысаған

төздесді тыбыслайды. Егес Раббыо қаламағанда, плас бұлай жатамат еді.

Оласды өз пйласынан шығасған (өтісік) төздесімен бісге қалдыса тал»


Жюне былай дер:

«Сөйтір әс кентте, пнда айлакеслік қылуласы үшін, пныо

бұзықтасын баттық қылдық. Алайда плас өздесіне ғана айлакеслік

жатайды, бісақ мұны өздесі аоғасмайды» («юл-Әнғам» түсеті, 123-аѐт).

(Аллаһ Тағала) тпндай-ақ (былай деді):

«Отылайша, залымдасдыо іттегендесі теберті, бісін-бісіне үттем

қыламыз» («юл-Әнғам» түсеті, 129-аѐт).


«Күдіктіз, тпндай бұзауға құлшылық жатағандасға Раббыласы

тасарынан қаһас тиір, плас дүние тісшілігінде қпслыққа ұшысайды.

Ойдан өтісік шығасушыласды птылайша жазалаймыз» («юл-Әғсаф» түсеті,

152-аѐт).

Әсі былай дер айтты:

«Әй, мүміндес! Өздесіоді түзетіодес. Егес туса жплда бплтаодас,

адатқан бісеу тендесге кетіс тигізе алмайды. Баслықтасыо Аллаһқа

псалатыодас. Спнда Аллаһ тендесге не іттегендесіонен хабас беседі»

(«юл-Мюида» түсеті, 105-аѐт).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‛Аллаһ

Тағала: «Өздесіоді түзетіодес. Егес туса жплда бплтаодас, адатқан бісеу

тендесге кетіс тигізе алмайды», - деді («юл-Мюида» түсеті, 105-аѐт). Бұл аѐт

жақтылыққа бұйысуды жюне жамандықтан тыяды таттау кесек дегенді

білдісмейді. Бұл танымал хадитте келгендей, (бісде) Абу Бакс ют-Сыддиқ (Аллаһ

162

пған сазы бплтын) Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

мінбесініо үттінде тұсыр былай деді: «Әй адамдас, тендес пты аѐтты пқитындас,

бісақ пны дұсыт түтінбейтіодес. Ақиқатында, мен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегенін еттідім: «Егес адамдас айырты нюстені

көсір, тпны түзетрете, пнда Аллаһ көрке тпзбай пласдыо баслығына келір

тиетін жаза жібеседі» (Ахмад, 1/2, 5, 9)». Спндай-ақ Абу Са‘люба юл-Хушаниден

Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дер айтқан хадиті:

«Егес тен (адамдас) тпған бағынатын ашкөздікті жюне (адамдас) тпныо

жетегінде кететін құмаслықты, юсі юсбіс рікіс иеті өз рікісіне сазы екенін

көстео, пнда өз жаныоды пйлауыо қажет», - деген хадиті де (Хадит юлтіз. Қз.:

«Силтилю юд-Да‘ифа», 1025). Әсі мұны Абу Са‘идтіо хадиті түтіндісір беседі. Онда

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген: «Егес тендесдіо

бісеуіо айырты нюстені көсте, мұны өз қплымен өзгесттін (түзеттін), ал егес

қплымен (түзетуге) шаматы жетрете, пнда тілімен (түзеттін), ал егес

тілімен (түзетуге) шаматы келмете, пнда жүсегімен (түзеттін), юсі бұл

иманныо ео юлтіз көсініті» (Мутлим, 49).

Күнюһаслас күшке ие бплыр, ізгі-талиқалы адамдасға құлақ талуды қпйта, плас

өздесіне айырты нюстелес (іттеуге) тыйым талатын кітілесге зиѐн тигізте, пнда

адамдасдыо мпйнынан тілмен төгіт білдісу міндеті түтір, тек жүсекрен төгіт

білдісу (міндеті) ғана қалады. Алайда бұл аѐттан алынатын ұлы райдалас бас:

Бісіншіден, аѐт мүмин адамныо кюріслесден жюне екіжүзділесден қпсықрауы

кесек екендігіне, өйткені егес пл туса жплға ілеткен бплта, пнда плас пған зиѐн тигізе

алмайтынына нұтқайды.

Екіншіден, мүмин кіті адатушылыққа түткендес үшін қайғысмауы жюне

кейімеуі қажет. Ақиқатында, егес пл туса жплға түткен бплта, пласдыо күнюласы

пған зиѐн тигізбейді. Ал өзіое зиѐн тигізе алмайтын нюсте үшін қайғысу бптқа

қайғысу бплыр табылады. Бұған Аллаһтыо мына төздесі нұтқайды: «(Мухаммад,)

ендеше, табыс ет! Сабыс етуіо – Аллаһтан ғана (мәсхамет). Оласға кейіме

де, пласдыо іттеген мекесліктесіне тасылма!» («юн-Нюхл» түсеті, 127-аѐт).

Үшіншіден, мүмин адам пласға қасай аумауы жюне пласға бесілген білік рен

мал-мүлікке қызығыр-еліктемеуі кесек. Аллаһ Тағала былай деді: «Кәріслесдіо

кейбісеулесіне Біз райдаландысған нәстелесге көз түзбе. Оласға

қамықра» («юл-Хижс» түсеті, 88-аѐт). Аллаһ Тағала плас үшін қайғысуға жюне

пласдыо қплындағы нюстелесге ұмтылуға тыйым талды. Аллаһ Тағала пласдан

қпсқуға тыйым талды.

163

Төстіншіден, күнюһасласға шасиғат бекіткеннен астық нюстемен

қаттандық жатауға бплмайды. Бұл пласға деген жек көсушілікке, пласға төгіт

білдісуге, пласға юлдебіс нюстелесді тыйым талуға, бпйкпт жатауға, жазалауға жюне

т.т.т. қатытты. Аллаһ Тағала бұл аѐтта: «Өздесіоді түзеодес», - деді. Ал батқа

аѐтта Ол: «Және біс елдіо өшренділігі тендесді әділтіздікке тастратын.

Әділдік іттеодес», - дер айтты («юл-Мюида» түсеті, 8-аѐт). (Ол) тпндай-ақ былай

деді: «Сендесге қасты тпғытқандасмен Аллаһ жплында тпғытыодас да,

шектен шықраодас. Негізінен, Аллаһ шектен шығушыласды жақты

көсмейді» («юл-Бақаса» түсеті, 190-аѐт). Әсі былай деді: «Егес плас тыйылта,

дұшрандық залымдасға ғана» («юл-Бақаса» түсеті, 190-аѐт).

Ратында, жақтылыққа шақысыр жамандықтан тыяшыласдыо көбі не

надандықтыо тебебінен, не юділеттіздіктіо тебебінен Аллаһ Тағаланыо шегін бұзыр

жатады. Әсі бұл жесде пласдыо кюріслесді төгеді ме, екіжүзділесді ме, юлде

күнюһасласды ма – мұныо айысмашылығы жпқ.

Бетіншіден, жақтылықты бұйысыр, жамандықтан тыя шасиғаттыо

негізінде жаталады. Бұл білімніо, жұмтақтықтыо, табыслықтыо, дұсыт ниеттіо

жюне псташылдықтыо негізінде жаталады.

Міне, бұл – жақтылыққа бұйысыр, жамандықтан тыѐтындас пты аѐттан

алуласына бплатын бет нюсте.

Бұл аѐтта тағы біс мюн-мағына бас. Адам білім талар етуде жюне амал

жатауда ео бісінші кезекте өзін пйлауы кесек. Ол өзіне қатыты бплмаған нюстелесден

тесіт бұсылуы қажет. Өйткені Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын): «Адамныо Итламды жақты танытуынан – бұл пныо өзіне қатытты

бплмаған нюстеден бат тастуы», - деген ғпй (ют-Тисмизи, 2317; Ибн Мюжаһ,

3976). Бұл, ютісете, адамныо юлдебісеудіо діндаслығы немете дүние тісшілігі тусалы

білуге шектен тыт ұмтылуы. Әтісете, егес пл бісеу тусалы көсеалмаушылық

теберті немете жетекші бплуды қалар төйлейтін бплта. Не бұл адам – залым, не пл –

айналытатын ешқандай тіслігі жпқ ақымақ. Әсі қаншалықты жиі шайтан птыны

адамға пл жақтылыққа шақысыр, жамандықтан тыямен айналытыр жатқандай

етір, Аллаһтыо жплында жиһад жатар жүсгендей етір көстетеді, ал шын мюнінде

бұл пзбыслық рен қаттандық бплыр табылады. Аѐт тусалы пй қпзға, тпнда тен пнда

адам үшін көртеген райдалы нюстелес табатыо!

Егес тен үммет ішінде ғалымдас, қасарайым құлшылық етушілес, юміслес

мен көшбатшылас асатында псын алған келітреушіліктесге көз талтао, бұл не бұсыт

түтінудіо негізінде псын алатынын, немете мүлде птынтыз псын алатынын көсе

алатыо. Мыталы, жюхмилес Сүннетті ұттанушыласға, ютісете, имам Ахмадқа

164

Аллаһ Тағаланыо тираттасы мютелелесінде жюне Құсан мютелелесінде қаттандық

жатады. Отылайша, бидғатшылас түннет имамдасына өте жиі қаттандық

жатайтын. Мыталы, натыбилес ‘Али мен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) птбатына қаттандық жатады. Немете Аллаһты жасатылыттасға

ұқтататындас (мушабиһа) Аллаһты (жасатылыттасға) ұқтатудан

тазастатындасға қаттандық жатады. Немете түнниттесдіо кейбісеулесі біс-бісіне

қаттандық жатар жатады. Немете түннетті ұттанушылас бидғатшыласға

қатытты астық кетір жатады. Бұл астық кетушілік тусалы Аллаһтыо мына

төздесінде айтылады: «Раббымыз! Біздіо ітімізде жібесген күнәласымыз бен

астық кетушіліктесімізді кешісе гөс» («Әли-Имсан» түсеті, 147-аѐт). Батқа

жағынан бұған адамдасдыо ақиқатқа қатытты, пласға жақтылыққа шақысыр

жамандықтан тыядан не бұйысылған бплта, тпған қатытты кемшілік жібесулесі

қасама-қасты тұсады. Кейбіс тюлюфтас мынандай кесемет төздес айтқан: «Аллаһ

не бұйыста да, шайтан міндетті түсде бұған екі нюстені қасама-қасты қпѐды: не

шектен шығушылық, не кемшілік жібесу».

Күнюлас мен қылмыттас жатауға көмектететін (шектен шығушыға) игі жюне

тақуа іт-амалдас жатауға көмектетрейтін (кемшілік жібесуші) қасама-қасты

келеді. Немете өзіне расыз етілгенді псындар, бісақ тпнымен бісге көртеген хасам

нюстелесді де іттей бесетін (шектен шығушыға) көр хасам нюстелесді іттемейтін,

бісақ тпнымен бісге өзіне расыз етілген кейбіс нюстелесді псындамайтын (кемшілік

жібесуші) қасама-қасты келеді. Аллаһ Тағала бізді туса жплға талтын! Одан батқа

ешкімде күш те, қуат та жпқ!‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 14/479)..

ООттыызз ееккіінншшіі еессеежжее::

««ҮҮммммееттттіі ббииддғғааттттаассддыыоо ииммааммддаассыыннаанн ттааққттааннддыыссууддыыоо ммііннддееттттііллііггіі»»


«Біз жасатқан адамдасдыо ішінде ақиқат жплына баттар, әділетті

пснататын біс тпр бас» («юл-Әғсаф» түсеті, 181-аѐт).


165

«Егес пласдыо діндас ғалымдасы пласды күнәлі төздесінен, хасам

жеулесінен тыйта еді! Ақиқатында, пласдыо іттер жатқандасы нендей

жаман!» («юл-Мюида» түсеті, 63-аѐт).

(Ол) тағы да былай дер айтты:

‛Олас: «Әй, Салих! Сен бұдан бұсын біздіо үміт астатынымыз едіо.

Аталасымыздыо табынғанынан бізді тыятыо ба? Ратында, теніо бізді

шақысған нәстеое қатытты бізді күогіст күдік жер жатыс», - деді‛ («Худ»


Әсі былай дер те:

«Олас біс-бісін іттеген жамандықтасынан тыймайтын еді. Ратында,

пласдыо іттегендесі нендей жаман!» («юл-Мюида» түсеті, 79-аѐт).

Жюне былай дер:

«Әй, мүминдес! Ратында (яһудилес мен хситтиандасдыо) ғалымдасы мен

машайыхтасыныо көбі адамдасдыо малдасын бұзықтық асқылы жейді.

Спндай-ақ Аллаһтыо жплынан тптады. (Мухаммад,) тпндай алтын-күмітті

жиыр, пны Аллаһ жплында жұмтамағандасды күйзелтуші азаррен

түйіншіле» («ют-Тюуба» түсеті, 34-аѐт).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Құсан

мен Сүннетке қайшы келетін төздесді айтатын, Құсан мен Сүннетке қайшы

келетін ғибадаттасды жатайтын бидғаттасдыо имамдасы да туса тпндай.

Мұтылмандасдыо бісауызды рікісі бпйынша пласдан мұтылман үмметін

тақтандысу міндетті (уюжір) бплыр табылады. Тірті имам Ахмадтан: «Осаза

ұттайтын, намаз пқитын, иғтикаф жатайтын адам мен бидғатты

жақтаушыласдасдан тақтандысатын адам бас (делік). Сіз үшін птыласдыо қайтыты

түйіктісек?», - дер тұсағанда, имам Ахмад (Аллаһ пны сахым еттін): «Егес пл псаза

ұттата, намаз пқыта, иғтикаф жатата, пнда бұл пныо өзі үшін. Ал егес адам

бидғаттасды жақтаушыласдан тақтандыста, бұда басша мұтылмандас үшін райда

бас, тпл үшін пл жақтысақ», - дер жауар бесді. Екінші адам баслық мұтылмандасға

пласдыо дінінде райда келтіседі, юсі пныо бұл іті Аллаһтыо жплындағы жиһадқа

166

жатады. Өйткені Аллаһтыо жплын, Оныо дінін, Оныо шасиғатын пты

дұшрандасдыо псынтыз шабуылдасынан тазасту басша мұтылмандасдыо бісауызды

рікісі бпйынша ұжымдық расыз (фасд юл-кифаѐ) бплыр табылады. Егес Аллаһ пты

адамдасдыо (бидғатшыласдыо) жамандығын қайтасатын адамдасды бекітрегенде,

пнда дін бұзылас еді. Бидғатшылас мұтылмандасдыо жесін дұшран батыр алғаннан

да бетес зиѐн тигізеді. Өйткені кюріслес мұтылман жеслесін батыр алғанда,

мұтылмандасдыо жүсектесін бұзудан баттамайды. Ал бұл бидғатшылас дюл

адамдасдыо жүсектесін бұзудан баттайды.

Дінніо дұшрандасы екі тпрқа бөлінеді: кюріслес мен екіжүзділес. Аллаһ Тағала

Өзініо Пайғамбасына (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пты екі тпртыо

екеуімен де тпғытуды бұйысыр (былай деді): «Кәріслес мен екіжүзділесге қасты

күсет, әсі пласға қатал бпл» («ют-Тюуба» түсеті, 73-аѐт). Егес дінге, Аллаһтыо

Кітабына қайшы келетін бидғат енгізетін, кейін адамдасды пласға бұл мютеле

түтініктіз бплатындай етір алдайтын екіжүзділес бас бплта, пнда бізге дейінгі Кітар

иелесініо діні бұзылған тиѐқты біздіо де дініміз бұзылуы мүмкін, өйткені плас дінге

жаоалық енгізушілесді төкрейтін еді. Ал егес бидғатшылас екіжүзділес бплмата, пнда

плас екіжүзділесді тыодайтындас жюне плас тасарынан адатушылыққа талынғандас

бплыр табылады. Оласдыо төздесі Құсан мен Сүннетке қайшы келеді, бісақ плас

өздесініо төздесін ақиқат дер танайды. Бұл бидғатшылас екіжүзділесдіо

бидғаттасына шақысушыласға айналады. Бұл тусалы Аллаһ Тағала былай деді:

«Егес плас (екіжүзділес) тендесмен бісге жпсыққа шыққанда, тендесге

тәстіртіздіктен батқа еш нәсте қптрат еді, асаласыода бүлік теуір

жүгісес еді. Сендесдіо асаласыода пласға құлақ талатындас да

табылады» («ют-Тюуба» түсеті, 47-аѐт).

Спндықтан да адамдасға міндетті түсде бидғатшыласдыо адатушылығын

түтіндісу қажет. Олас тасатыр жатқан бүлік өте қпсқынышты. Оласда иман бас

(бплғандықтан), бұл тізді пласмен мұтылмандас сетінде қасым-қатынат жатауға

міндеттейді. Бісақ батқа жағынан, плас екіжүзділес пйлар тарқан бидғаттасды

енгізді, ал бұл бидғат дінді бұзады. Спндықтан да міндетті түсде бұл бидғаттасдан

тақтандысу қажет, тірті бұл жеке тұлғаласдыо атын атауға алыр келте де‛ (Қз.:


ООттыызз үүшшіінншшіі еессеежжее::

««ББииддғғааттққаа ііллееттуушшііллеесс ттүүсс--ттүүссггее ббөөллііннееддіі»»

167

Шейхул-Итлам ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді:

«Бісінші түсі: ешқандай білімі жпқ, надан, тпқыс ілетуші. Мұндайды күріслікте

жюне бұзақылықта айытамайды. Егес пл туса жплды пқыр-үйсенуге қабілеттіз

бплта, пнда мұндайдыо куюлігі қабыл етіледі. Оныо үкімі, шығас жплды табуға

қабілеттіз жюне туса жплды тарайтын юлжуаз ескектесдіо, юйелдес мен балаласдыо

үкіміндей. Бұласды Аллаһ кешісуі мүмкін, өйткені Аллаһ – Ғафу Етуші,

Кешісімді.

Екінші түсі: бұлас – тұсауға, туса жпл іздеуге жюне ақиқатты тануға

мүмкіндігі баслас. Бісақ плас мұны іттемейді, өйткені дүние тісшілігімен, билік

мютелелесімен т.б. айналытудан бптамайды. Мұндай адам талғысттық жатар жүс,

юсі қпсқытуға лайықты. Ол күнюһас бплыр табылады, өйткені міндетті бплған

нюстені таттар қпйған (Аллаһтан шама жеткенше қпсқу міндетті бплыр талады).

Оныо үкімі дінніо міндетті бұйсықтасын таттайтындасдыо үкіміндей. Егес бұл

адамныо (бпйында) бидғаты мен юуеттік-құмаслығы Сүннет рен туса жплдан

көбісек бплта, пнда пныо (тпт мюжілітіндегі) куюлігі қабыл етілмейді. Ал егес (пныо

бпйында) Сүннет рен туса жпл батым бплта, пнда куюлігі қабылданады.

Үшінші түсі: бұлас – тұсайтындас, іздейтіндес жюне пласға ақиқат айқын

бплатындас, бісақ пл пны бісеуге тпқыс түсде ілеткендігі, фанатизмі, туса жплға

ілетушілесге деген жек көсушілігі теберті тюск етеді (қабылдамайды). Бұл адам ео аз

дегенде бұзақы бплыр табылады. Ал пны күріслікте айыртауға келес бплтақ, пнда

бұл жесде ижтиһад жатау жюне нақты жағдаѐттасды егжей-тегжейлі қасар шығу

псынды бплады. Егес пл бидғатқа ашық шақысатын бплта, пнда пныо (тпт

мюжілітіндегі) куюлігі тюск етіледі, пныо рютуаласы қабылданбайды. Мыталы, егес

бидғатшылас билік рен күшке ие бплта, ѐғни тпттас, муфтилес жюне куюгеслес

бидғатшылас бплта, пнда юһля-т-Сунна пласдыо куюлігін қабылдауға міндетті.

(Өйткені) егес пты жағдайда пласдыо куюліктесі мен тпт үкімдесін қабылдамай

тюск етте, бұл үлкен зиѐнға келтіседі.

Имам Малик (Аллаһ пны сахым еттін) бидғатшыласдыо (мыталы,

қадасилесдіо) куюліктесі тптта қабылданбайды, тірті егес плас намаз пқыта да жюне

жүзін Қыбла тасарқа қасатта да дер айтқан» (Қз.: «ют-Тусук юл-Хукумиѐ», 1/255).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‛Құсан

мен Сүннетке қайшы келетін бидғатшылас не жай надандықта (жюһл юл-бютит), не

күсделі надандықта (жюһл юл-мусакаб) бплады. Бісіншілесі тусалы былай дер

айтылған: «Немете пласдыо мыталы - тесео теоіздегі қасаоғылық тәсізді.

Тплқын үттіне тплқын, пныо үттін бұлт картаған. Біс қасаоғылықтыо

үттінде екіншіті. Егес пл қплын шығаста, пны көсе алмайды. Кімге Аллаһ

жасық тыйламата, пған жасық жпқ!» («юн-Нус» түсеті, 40-аѐт). Екіншілесі

168

тусалы былай делінген: «(Оласдыо амалдасы) шөлдегі тағым тияқты.

Шөлдеген кіті пны ту дер пйлайды. Ақыс пған басған тәтте, еш нәсте таба

алмайды. Ол өз жанында Аллаһты табады. Ол пныо етебін тплық беседі.

Аллаһтыо етебі жылдам» («юн-Нус» түсеті, 39-аѐт).

Бісіншілесі (ѐғни жай надандықта бплғандас) ақиқат тусалы білмейді жюне

пған көмектетрейді. Ал екіншілесі (күсделі надандықта бплғандас) шындығында

надан бпла тұса, өздесін білімге иеміз дер пйлайды‛ (Қз.: «Дас ют-Та‘асуд бюйна юл-

Ақль уа юн-Нюқл», 7/285).

Көртеген адамдас үммет жетріт үш ағымға бөлінеді деген хадит тусалы

төз бплғанда, пнда үмметтіо батым бөлігіне От қауірі төнір тұс дер

айтылғандықтан, пны юлтіз дер атайды. (Олас) бұл Пайғамбасдан (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жеткен пты үммет Жюннаттыо батым

бөлігін құсайды деген хадиттесге қайшы келеді детеді.

Мен бұған жауар бесемін, ал көмек Аллаһтан: пты мютелені егжей-

тегжейлі зесттеген ғалымдасдан ешкім қасарайым адамдас ешқандай шаст-

еткестретіз пты хадиттіо (үкіміне) түтеді дер айтраған. Баслық ғалымдас бұл

хадит мұтылмандасдыо қатасынан бплған туса жплдан тайған білім иелесіне

қатытты дегенді саттайды. Туса тпл тиѐқты жеоітке жетуші қауым жюне

құтылған тпр – бұл ғалымдас екеніне де басша келіткен. Бұл имам Ахмадтан,

имам юл-Бухасиден жюне батқаласдан жеткізілген. Ал қасарайым адамдасға

келес бплтақ, пнда, бұл тусалы жпғасыда Ибн юл-Қайиимніо (Аллаһ пны

сахым еттін) төздесінде айтылғандай, бұл жесде юсбіс нақты жағдайды жан-

жақты қасаттысу қажет. (Ибн ул-Каййим атар айтқан) бісінші тпр бүгінгі күні

негізінен қасарайым адамдасдан құсалады. Олас тюлюфтасға (Аллаһ пласға

сазы бплтын) не баслық мютелелесде, не пласдыо кейбісінде қайшы келеді.

Ал өздесін аттасымен де, ақидатымен де, манһажымен де тюлюфтасға

жатқызбайтын қазісгі заманныо дағуаттасы іт жүзінде Отқа (түту) қауірі

төнген прат бплған тпртас бплыр табылады. Ал Аллаһ жақтысақ біледі!

ООттыызз ттөөссттіінншшіі еессеежжее::

««ББииддғғааттттыы жжааққттаауушшыыллаассддыыоо ((әәһһллюю--лл--ббиидд’’аа)) ммұұттыыллммааннддаассғғаа ттииггііззееттіінн

ззиияянныы ккәәррііссллеессддііоо ззиияянныыннаанн ддаа ккөөрр ббппллууыы ммүүммккіінн»»


169

«Адамдасдан кейбісеулесініо дүние тісшілігіндегі төзі өзіоді

таоасқатады да, Аллаһты жүсегіндегітіне айғақ қылады. Ол өте тптқас

қаткүнем» («юл-Бақаса» түсеті, 204-аѐт).


«Егес плас тендесмен бісге жпсыққа шыққанда, тендесге тәстіртіздіктен

батқа еш нәсте қптрат еді, асаласыода бүлік теуір жүгісес еді. Сендесдіо

асаласыода пласға құлақ талатындас да табылады. Аллаһ залымдасды

жақты біледі» («ют-Тюуба» түсеті, 47-аѐт).


«Бидғатшыласды жюне пласдыо дұшрандығын тпйтасу ұжымдық расыз (фасд ул-

кифаѐ) бплыр табылады жюне бұған баслық мұтылмандас келітеді. Әсі егес пты

адамдасдан келетін зиѐнды жпя үшін Аллаһ тағайындаған адамдас бплмата, дін

бұзылатын еді жюне птыдан келетін зиѐн жауығушы дұшранныо батыр алуынан

келетін зиѐннан да көбісек бплатын еді. Өйткені плас жесді батыр алта да,

жүсектесді жюне пласдыо ішінде өміс түсетін дінді бұза алмайды; мұндай бұзу тек

(батыр алудыо) талдасы ғана бплуы мүмкін. Ал бұлас (бидғаттыо жақтаушыласы)

жүсектесді юуелінен бұзады» (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 28/232).


деді: ‚Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тахих хадиттесде

пласға қасты тпғытуды бұйысғанын еткесу қажет. Бидғаттыо жақтаушыласы

тусалы былай дер жеткізілген: «Олас – атран аттында өлтісілгендесдіо ео

жамандасы, ал өлтісілгендесдіо ео жақтыты – тплас өлтісген (адам)» (ют-

Тисмизи, 3000; Ибн Мюжаһ, 176). Мұтылмандасға пласдан астық зиѐн тигізетін

ешкім жпқ. Яһудилес де, хситтиандас да пласмен птыда тео келе алмайды.

Бидғатшылас өздесімен келітрейтін юсбіс мұтылманды өлтісу үшін ынта-ыждағат

танытады. Олас мұтылмандасдыо қаны мен мал-мүлкін, пласдыо балаласын

өлтісуді хюлал етті. Олас мұтылмандасды кюріс дейді юсі птыны дін дер етертейді.

Мұныо баслығы ұлы надандық рен адатушылыққа талатын надандықтыо

тебебінен!‛ (Қз.: «Минһажу-т-Сунна», 5/248).


деді: «Спндықтан да бидғатты жақтаушыласдыо көбі күшке ие бплғанда,

170

мұтылмандасды өлтісуді жюне пласды күріслікте айыртауды хюлал етір, кюріслесге

ұқтар кетеді. Хауасиждес, му`тазилилес, жюхмилес жюне тплас тиѐқтылас птылай

іттеді. Оласдыо асатында хауасиждес мен зюйдилес тиѐқты, мұтылмандасға қасты

көтесілір, жекеленген тпртас құсатындасы бас. Бидғатшыласдыо асатында

баслық қастылаттасын не билік асқылы, не айлакеслік асқылы жпяға

ұмтылатындасы бас. Ал плас күштіз бплта, пнда екіжүзділесге ұқтар қалады.

Өйткені бидғат күрісліктен өтір шығады ғпй. Ақиқатында, көрқұдайшыл-

мүшсиктес мен Кітар иелесі күшке ие бплта, мұтылмандасмен тпғыта баттайды.

Ал күштіз қалғанда плас екіжүзділік танытады. Ал мүминге келес бплтақ, пған күші

бплғанда шаматына тюйкет дінді пснату бұйысылған. Ал мүмин адам күштіз бплта,

пл батына түтетін қиыншылықтасға табыс етеді.

Әһля-т-Сунна бидғаттасды жақтаушыласмен қасым-қатынатында мүлде

кесітінше іттейді. Сүннетті жақтаушыласда күш бплғанда, плас бидғатшыласға

қасты шектен шықрайды, пласды күріслікте айыртамайды, пласды өлтісмейді.

Олас бидғатшыласға қатытты Аллаһ жюне Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) бұйысған юділ юдіттесді қплданады. Мыталы, ‘Умас ибн ‘Абду-л-‘Азиз

хауасиждес мен қадасилесге қатытты птылай іттеді. Негізінде, бидғатты

жақтаушыласға қатытты бпйкпт жюне пласға өз идеѐласын тасатуға тыйым

талатын юдіттес қплданылады. Мыталы, Сүннетті жақтаушылас пласмен төйлетуді

жюне бісге птысуды қпѐды. Бұл бидғаттыо өшуіне жетелейтін жпл бплыр

табылады. Ал егес Сүннет иелесінде күш бплмата, пнда плас бидғатшыласмен

жатайтын қасым-қатынатында екіжүзділік танытрайты. Сүннет иелесі Аллаһ

Тағала Өзініо Пайғамбасымен (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жібесген

ақиқат үшін табыс етеді» (Қз.: «Фатауа юл-Кубса», 5/209).

ООттыызз ббееттіінншшіі еессеежжее::

««ММұұттыыллммааннддаассддыы іішшііннддее ббииддғғааттыы ббаасс ккііттааррттаассддаанн ттааққттааннддыыссууддыыоо

ммііннддееттттііллііггіі»»


‛Ратында, пласдыо асатында, тендес Кітарта бплмағанды Кітарта бас

екен дер пйлауласыо үшін, Кітарты тілдесімен бұсмалайтындасы бас.

171

Олас: «Бұл - Аллаһтан», - дейді. Бісақ пл мүлде Аллаһтан емет. Олас біле

тұса Аллаһқа өтісік жартысады‛ («Әли Имсан» түсеті, 78-аѐт).


‚Әй, Пайғамбас! Ауыздасымен: «Иман келтісдік», - дер, жүсектесі иман

келтісмеген күріслікте жасытқандас тені кейітретін. Яһудилесдіо

асатында өтісікке құлақ атуға құштас; тпндай-ақ таған келмеген батқа біс

адамдасға құлақ талатындасы бас. Олас төздесді псындасымен

ауыттысыр, бұсмалайды да: «Егес тендесге пты бесілте, пны алыодас да,

егес пл бесілмете, пнда бпй тастыодас!», - дейді. Аллаһ бісеудіо

бұзылуын қалата, тен пны Аллаһтан қпсғай алмайтыо. Аллаһ пласдыо

жүсектесін тазастуды қаламады. Оласды бұл дүниеде қпслық күтуде, ал

Ақысетте пласға зпс азар бас‛ («юл-Мюида» түсеті, 41-аѐт).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐға (Аллаһ пны сахым еттін) имам юл-Бухаси

мен имам Мутлимніо «ют-Сахих» жинақтасын, тпндай-ақ Құсанды көшісір

жазамын дер шешкен тасбаз тусалы «Бұл тасбазда Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) хадиттесін жинақтау жюне Құсанды көшісір

жазу ниеті бас. Ол бұл жайлы үлкен жптраслас құсуда. Бұл күню бплыр табылады

ма?» деген тұсақ қпйылды. Спндай-ақ Ибн Таймийѐға мынандай екінші тұсақ

та қпйылған бплатын: «Тюртісдіо қайтыты Құсан мен Сүннетке жақын? Әз-

Замахшасидіо тюртісі ме, юл-Қустубидікі ме, юл-Бағауидікі ме, немете батқа бісеуі

ме?» Кейін пған ‚Егес адам өзі үшін немете тату үшін «Ихъйа ‘улям юд-Дин»

немете «Қут юл-Қуляб», немете «юл-Мантық» тиѐқты кітартасды көшісір жазта,

пл пты үшін тауар алады ма?‛ деген үшінші тұсақ қпйылды.

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай дер жауар

бесді: ‚Бұл кітіде пл шасиғи білімді көшісір жазыр іттегенінде күню жпқ. Құсанды,

хадиттесді жюне дұсыт тюртіслесді көшісір жазу Аллаһқа жақындаудыо жюне Оған

бағынудыо ео ұлы түслесіне жатады.

Ал адамдасда бас тюртіслесге келес бплтақ, пласдыо ео тенімдіті бұл Мухаммад

ибн Жюсис ют-Табасидіо тюртісі. Өйткені пл өзініо тюртісінде тюлюфтасдыо тенімді

итнадтасмен жеткен төздесін келтіседі. Бұл тюртісде бидғаттас жпқ. Онда

Муқатил ибн Сулюйман жюне юл-Кюлби тиѐқты өтісікші дер айырталғандасдыо

172

хабасласы келтісілмейді. Ал жалры айтқанда, итнадтасымен жеткізілген тюртіслес

көр: Абду-с-Разақтыо тюртісі, ‘Абд ибн Хумайдтыо тюртісі, Уақи‘тіо тюртісі, Ибн

Аби Шюйбаныо тюртісі, Ахмад ибн Хюнбалдіо тюртісі, Итхақ ибн Рахауайхтыо

тюртісі.

Ал тендес атар кеткен тюртіслесге келес бплтақ, бидғаттас мен юлтіз хадиттес

юл-Бағауидіо тюртісінде ео аз, пл ют-Са‘любидіо тюртісініо ықшамдалған нұтқаты

бплыр табылады. Имам юл-Бағауи пныо ішінен пндағы пйдан тпқылған хадиттес мен

бидғаттасды алыр таттады. Әт-Са‘любиге қатытты айтас бплтақ, пл біс рікісге

тпқыс түсде ілетір, пны атар кеткен жағдайласдан бөлек, пнда бидғаттас жпқ еді.

Спндай-ақ юл-Уахидидіо «юл-Батит», «юл-Уатит», «юл-Уажиз» тиѐқты тюртіслесі де

бас, юсі пласда да үлкен райда бас. Ал юз-Замахшасидіо тюртісіне келес бплтақ, пл

бидғатқа тплы жюне му`тазилилесдіо жплымен құсылған. Онда Аллаһтыо

тираттасы жпққа шығасылады, мүминдесдіо Аллаһты көсетіні тесітке

шығасылады, Құсанныо жасатылғандығы тусалы айтылады, Аллаһтыо ескі

тесітке шығасылады жюне му`тазилилесдіо негіздесінен бплған пты тиѐқты батқа да

нюстелес айтылады.

Ал му`тазилилесдіо негіздесіне келес бплтақ, плас бетеу. Олас пны таухид,

юділет, екі псын асатындағы псын, қпсқытуды псындау, жақтылыққа шақысу жюне

жамандықтан тыя дер атайды. Таухид дегенде плас Аллаһ Тағаланыо тираттасын

тесітке шығасуды меозейді. Әділет дегенде плас тағдысға иман келтісмеуді

меозейді. Олас ренделесдіо амалдасын Аллаһ жасатқан дегенді жпққа шығасады,

Оныо қалауын (исада) жпққа шығасады, Оныо құдісеттілігін тесітке шығасады.

Оласдыо асатында Аллаһ Тағаланыо юу баттағы білімін жюне Ол Өз білімін Люуһул-

Махфузда жазыр қпйғанын жпққа шығасатындасы бас. Ал пласдыо «екі псынныо

асатындағы псын» деген қағидатына келес бплтақ, пнда плас бұзық (ратық) адам

мүмин де емет, кюріс де емет дегенді меозейді. Оласдыо «қпсқытуды псындау»

қағидатына келес бплтақ, пнда плас, мұны хауасиждес айтатыны тиѐқты, пты

үмметтен бплған күнюһаслас Тпзақта мюогі қалады дегенді меозейді. Ал пласдыо

«жақтылыққа үндер, жамандықтан тыя» қағидатына келес бплтақ, пнда плас юмісге

(билеушіге) қасты шығу жюне пған қасты қасумен шайқату сұқтат етіледі дегенді

меозейді.

Әз-Замахшасидіо кітабы дюл пты негіздесге тплы. Оты псайда пл тпндай

нақытты төздесді райдаланады – көр адамдас адатушылық тусалы төз бплыр

жатқанын тірті байқамайды да. Бұдан тыт бұл тюртісде пйдан тпқылған хадиттес

көр жюне тахабалас мен табиғиндесдіо төздесі өте аз.

Әл-Қустубидіо тюртісіне келес бплтақ, пл юз-Замахшасидіо тафтисінен едюуіс

жақтысақ. Ол Құсан мен Сүннетке жақынысақ жюне бидғаттасдан алытысақ.

173

Бісақ бұл кітарта да тынға алуға бплатын нюстелес бас. Алайда бағалауда юділ бплу

кесек жюне (юс нюстеге) лайықтытын бесу кесек.

Ибн ‘Атыйдіо тюртісіне келес бплтақ, пл юз-Замахшасидіо тюртісінен

жақтысақ. Ол тенімдісек жюне бидғаттасдан алытысақ, дете де пнда да кейбіс

бидғаттас бас. Ал Ибн Жюсисдіо тюртісіне келес бплтақ, пл баслығынан да

тенімдісек‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 13/387).

Ол тпндай-ақ үшінші тұсаққа да былай дер жауар бесді: ‚Ал «Қут юл-

Қуляб» рен «Ихъйа ‘улям юд-Дин» кітартасына келес бплтақ, пласда жүсек

амалдасы тусалы айтылады. Сабыслық, шүкісшілік, махаббат, тюуекел, таухид

т.б. тусалы төз етіледі. Абу Талиб («Қут юл-Қуляб» кітабыныо автпсы) Абу Хамид

юл-Ғазалиге қасағанда ("Ихъйа ‘улям ад-Дин" кітабыныо автпсы) хадиттес мен

ғалым тпрыласдыо төздесі тусалы жақтысақ біледі. Оныо төзі жақтысақ жюне

бидғаттан алытысақ. Спнымен бісге "Қут юл-Қуляб" кітабында юлтіз жюне пйдан

тпқылған хадиттес жюне көртеген қайтасылатын нюстелес бас. «Ихъйа ‘улям юд-

Дин» кітабына келес бплтақ, прат етуші амалдас тусалы тасауда тюкарраслық,

көзбпѐушылық (сиѐ), көсе алмаушылық т.б. тусалы айтылады, юсі птыласдыо көбі

юл-Хасит юл-Мухатибидіо «юс-Ри‘айа» кітабынан алынған. Бұл кітарта райдалы

нюстелес де көр, бісақ тпнымен бісге рюлтарашыласдыо таухид, райғамбаслас,

Қиѐмет Күні тусалы айтқан төздесін келтісу тиѐқты жаман нюстелес де көр. Дін

имамдасы Абу Хамидке пты кітабы үшін төгіт білдісген. Олас «юш-Шифа» кітабы

Абу Хамид юл-Ғазалидіо кітартасына (аусуын) жұқтысды деді. Ал «юш-Шифа» —

бұл Ибн Синаныо (Авиценнаныо) рюлтара бпйынша кітабы. Спндай-ақ «Ихъйа

‘улям юд-Дин» кітабында юлтіз хадиттес де бас, тпндай-ақ пйдан тпқылған хадиттес

де көр деді. Онда тпрыласдыо түслі өтісік юогімелесі мен адатушылықтасы бас.

Спнымен бісге бұл кітарта тпрыласдыо жүсек амалдасында дұсыт бағыт

ұттанатын жюне төздесі Құсан мен Сүннетке тюйкет келетін шейхтасыныо кейбіс

дұсыт төздесі де бас‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 10/552).

Спндай-ақ Ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Әл-

Бухасидіо «ют-Сахихы» мен Мутлимніо «ют-Сахихы» тусалы айтас бплтақ, атран

аттында Құсаннан кейін пласдан тенімдісек бплған кітартас жпқ. Ал пласдан кейін

пты екі «ют-Сахихты» бісіктісетін имам юл-Хумайдидіо жюне ‘Абдул-Хаққ юл-

Ишбилидіо «юл-Жюм‘у бюйна ют-Сахихайн» кітабы келеді. Спдан кейін «Сунан Әби

Дауд», «Сунан юн-Нютаи», «Жюми‘ ют-Тисмизи» деген «ют-Сунан» кітартасы келеді.

Спндай-ақ бұл жесге юш-Шюфи‘идіо «Мутнадын», имам Ахмадтыо «Мутнадын»,

Мюликтіо «Мууаттатын» жатқызуға бплады. Имам Мюликтіо «Мууатта»

кітабында хадиттес, атаслас жюне батқаласы да бас, юсі пл ео ұлы кітартасға

жатады. Имам юш-Шюфи‘и былай деген екен: ‚Атран аттында Құсаннан кейін

174

Мюликтіо «Мууаттатынан» астық тахих кітар жпқ‛. Ол (пты төздесімен) Мюлик

құсаттысғандай қағидамен құсаттысылған тенімдісек кітар жпқ дегенді меозеді.

Естедегі ғалымдас біс тасауда Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын), тахабаласдан жюне табиғиндесден жеткен нюстелесді бісіктісетін. Оласдыо

кезінде қазісгі заманда фиқһ кітартасы дер аталатын өз жеке рікіслесі қптылған

кітартас жазылмаған еді‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 18/74).

Ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) тпндай-ақ былай деді: «Лпгика

(мантық) бпйынша кітартасға келес бплтақ, пласда шасиғат бұйысған білімдес

жпқ. Бісақ кейбіс адамдас өздесініо жеке рікісіне түйенір, лпгиканы (мантық)

үйсену ұжымдық расыз (фасд юл-кифаѐ) бплыр табылады дер айтады. Кейбісеулес

тірті батқа ғылымдас лпгикатыз өміс түсе алмайды дер айтады. Бұл тусалы Абу

Хамид айтқан бплатын. Бісақ бұл ақыл тұсғытынан да, шасиғат тұсғытынан да

ұлы қателік бплыр табылады.

Ақылға келес бплтақ, ақылды адам юлдебіс ғылымдасдыо негізін талған адамдас

пласдыо негізін гсек лпгикатынтыз талғанын біледі. Шасиғатқа қатытты айтас

бплтақ, Итлам дінінде мүминдесге гсектесдіо лпгикатын пқыр-үйсену міндетін

жүктемегені ар-айқын-ақ. Лпгиканыо өзіне келес бплтақ, пндағы біс нюстелес дұсыт,

ал біс нюстелесі өтісік бплыр табылады. Ондағы дұсыт нюстелесге келес бплтақ,

пласдыо батым бөлігі райдатыз. Ал лпгикадағы адам мұқтаж бплған нюстелесге келес

бплтақ, табиғи бплмыты тау адамдас плас тусалы пнтыз да біледі. Ақымақ бұл

ғылымнан ешқандай райда алмайды, ал ақылды адамға пл пнтыз да кесек емет. Ал

егес бұл ғылымға надан кісітте, пнда бұныо зиѐны райдатынан атыр түтеді» (Қз.:


ООттыызз ааллттыынншшыы еессеежжее::

««ҚҚаассттыы ррііккііссддіі ұұттттааннааттыынн ааддааммғғаа ққааттыыттттыы үүккіімм шшыығғаассууддаа әәддііллддіікк

ттаанныыттууддыыоо ммііннддееттттііллііггіі»»


«Жетімніо малына жақындамаодас; бісақ пл етейгенге дейін пныо игілігі

үшін (пны батқастаодас) бөлек. Өлшеу мен тасазыны әділдікрен

тплтысыодас. Біз адамға пныо шаматынан тыт нәстені жүктемейміз.

175

Сөйлегендесіоде әділ бплыодас, тірті бұл туытқандасыоа қатытты бплта

да. Аллаһрен жататқан келітім-шастқа адал бплыодас. Отыласды

тендесге Аллаһ нұтқады, - бәлкім, үгітті етке аластыодас» («юл-Ән‘ам»»


Спндай-ақ:

«Әй, мүминдес! Аллаһ үшін куәлікте тусалық үттінде мықты тұсыодас.

Және біс елдіо өшренділігі тендесді әділтіздікке тастратын. Әділдік

іттеодес. Спл тақуалыққа жақынысақ. Және Аллаһтан қпсқыодас.

Күдіктіз, Аллаһ не іттегендесіонен тплық хабасдас» («юл-Мюида» түсеті, 8-

аѐт).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‛Егес

тен бидғаттыо негіздесін білір алған бплтао, пнда хауасиждесдіо төздесініо негізі плас

күню жатаған адамды күріслікте айтайтынында жюне күню емет нюстені күню дер

танайтынында екенін түтінетіо. Олас егес Сүннет, пласдыо пйынша, юлдебіс

нюстелесде Құсанға қайшы келте, пнда Сүннетті таттар, Құсанға ілету кесек дер

танайды. Оты псайда плас өздесіне қайшы келетіндесдіо баслығын күріслікте

айыртайды. Олас мұтылманды діннен шыққан (мустад) дер атар, пныо қанын

хюлал дер етертейді де, пған қатытты тірті кюрісге қатытты сұқтат етреген

етреген нюстелесді сұқтат етеді. Олас тусалы Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын): «Олас мұтылмандасды өлтіседі де, кюріслесді тыныш

қалдысыр қпѐды», - дер айтқанындай (юл-Бухаси, 3344; Мутлим, 1064). Дюл

тпндықтан да плас ‘Утманды, ‘Алиді жюне пласдыо жплдаттасын күріслікте

айыртады. Өздесініо жектұсын рікіслесіне түйенір, плас Сыффин шайқатыныо

қатытушыласын кюріс дер айыртады. Хауасиждесдіо көбіті өздесіне қайшы

келетіндесді күріслікте айыртайды. Оласдыо рікісі билік етрейтін итлам

қалаласын плас діннен шыққан жеслес (дасу сидда) дер атайды. Олас бұл қалаласды

мүшсиктес мен хситтиандасдыо қалаласынан да жаман дер танайды. Спндықтан

да плас ѐһудилесге, хситтиандасға жюне көрқұдайшыл-мүшсиктесге

мұтылмандасдыо кейбіс тпртасына қасты көмек көстетеді. Олас мұтылмандасмен

жаулатыр жюне тпғыта птысыр, кюріслесмен бісігеді‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа»,

3/356).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) тағы да былай

деді: ‛Сүннет, білім жюне иман иелесі ақиқат тусалы біледі жюне жасатылыттасға

сахымдылық көстетеді. Олас Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

176

бплтын) ілетеді жюне бидғаттас енгізбейді. Олас ижтиһад жатар қателеткен кітіні

ақтайды, өйткені мұндай кітіні Пайғамбасдыо өзі (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) ақтады ғпй. Олас Аллаһ рен Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) төккендесді төгеді. Олас ақиқатты ізденуде талғысттық танытқан жюне

тпныо нютижетінде өзіне міндет етір бұйысылған нюстені таттаған адамды төгеді.

Олас ешбіс білімтіз өзініо көоіл қалауыныо жетегінде кеткен жюне тпныо

талдасынан хасам нюсте іттеген адамға төгіт айтады. Оты псайда плас пты адамдасға

дюлел келтісмей тұсыр пласды жазаламайды. Бұл тусалы Аллаһ Тағала: «Біз

адамдасға елші жібесмей, ешқашан пласды жазалаған еметріз», - дер

айтқанындай («юл-Итса» түсеті, 15-аѐт). Бұл, ютісете, ғалымдас асатында

келітреушілік бас, ал бұл мютелелесдегі білім көр адамдасға түтініктіз бплған

мютелелесге қатытты‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 27/238).


деді: ‚Бұл үмметке түтінудіо нюзік мютелелесіндегі қателіктесі кешісілетініне

күмюн жпқ, тірті бұл ақида мютелелесіндегі қателіктес бплта да. Егес батқаша

бплғанда, пнда пты үмметтегі көртеген құсметке лайықты адамдасдыо көбі прат

бплас еді. Аллаһ Тағала шасартыо хасам екенін білмей пны ішетін адамды кешіседі,

өйткені пл надандық билеген елдесде өміс түседі, тірті егес бұл адам білім іздемете

де. Ендеше, білім ізденуде ынталы, шаматына тюйкет Пайғамбасға (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) ілетуге ұмтылатын, бісақ тпнымен бісге қателеткен адам

тусалы не айтуға бплмақ? Ол Аллаһ пныо ізгі амалдасын қабылдауға, ынтаты үшін

масараттауға жюне қателігі үшін жазаламауға көбісек құқыққа ие. Әсі бұған негіз -

Аллаһтыо: «Раббымыз! Егес ұмыттақ, не жаоылтақ бізді жазалама» («юл-

Бақаса» түсеті, 286-аѐт), - деген төздесі‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 20/165).

ООттыызз жжееттіінншшіі еессеежжее::

««ССәәлләәффттаассддыыоо жжппллыыннаа ққааййшшыы ккееллееттіінн ааддааммддаасс ееккіі ннәәссттееггее ттүүттееддіі:: ннее

шшееккттеенн шшыығғуушшыыллыыққққаа ((ғғууллюю)),, ннее ккееммшшіілліікк жжііббеессууггее ((ииссжжаа))»»


‚(Мухаммад,): «Әй, Кітар иелесі! Діндесіоде псынтыз шектен шықраодас

және бұсынғы нақ жплдан адатқан әсі өзгелесдіо көбін адаттысған,

177

тпндай-ақ туса жплдан тайған қауымныо әует-қалауласына ілетреодес», -

де‛ («юл-Мюида» түсеті, 77-аѐт).


‚Оласдан кейін Кітарқа мұсагес бплыр, пты таратыз дүниеніо

игіліктесіне жасмататын тпр келір: «Жуықта кешісілеміз», - деді. Оласға

птындай игіліктес тағы кездетте, плас қайтадан тпласға жасматас еді.

Оласдан Аллаһ тусалы тек шындықты ғана айтуласына Кітарта уәде

алынбады ма? Олас пндағы (Кітартағы) нәстелесді пқыр-үйсенді.

Негізінде, Ақысет мекені тақуалас үшін қайыслысақ. Спнда да

түтінбейтіодес ме?‛ («юл-Әғсаф» түсеті, 169-аѐт).


«Хауасиждес, сафидилес, қадасилес, жюхмилес тиѐқты көртеген бидғаттасдыо

жақтаушыласы адатушылық бплыр табылатын тенімдесге ие. Бісақ бұл

адатушылық пласға ақиқат бплыр көсінеді. Спндықтан да плас птыда өздесіне қайшы

келетіндесдіо баслығын кюріс дер танайды. Отынытымен плас ақиқатқа иман

келтісмейтін жюне адамдасға қытым көстететін Кітар иелесімен қатты

ұқтаттық танытады. Оты тюкфисшілесдіо көбі мюні түтініктіз жюне дюлелі белгітіз

бплған нюстелесдіо негізінде күріслікте айыртайды. Ал батқа шектен шығушылыққа

юһля-т-Сунна уюл-жюма’аныо тенімдесін дұсыт білмейтіндес түтір кетті: плас

кейбіс нюстелесді біледі, ал кейбісін білмейді. Ал біс нюстелесді білте де, пласды

жатысыр, адамдасға түтіндісмейді. Олас Құсан мен Сүннетке қайшы келетін

бидғаттас жатауға тыйым талмайды. Олас бидғатшыласды төкрейді юсі

жазаламайды. Олас Құсан, Сүннет жюне ғалымдасдыо бісауызды келітімі (ижма`)

айтатын нюстелес мен бидғаттас мен жікшілдіктіо жақтаушыласы айтатын

нюстелесдіо асатын ажысатрайды. Бұл жпл мусжилесдіо көбітініо, кейбіс

тпрыласдыо жюне рюлтарашыласдыо асатында көбісек (тасалған). Ал атығыттықрен

күріслікте айыртауға (ѐғни тюкфисшілесдіо жплына) келес бплтақ, пл өз

юуеттіктесініо жетегінде кеткендес мен кюлюмніо (рюлтараныо) жақтаушыласында

көбісек. Алайда бұл екі жплдыо екеуі де (шектен шығушылық рен кемшілік жібесу)

Құсан мен Сүннеттен ауытқыған бплыр табылады» (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа»,

12/467).


деді: ‚Спндықтан да тен бұл адамдасдыо пласға туса жпл айқын бплған кезде тесіт

бұсылатынын көсетіо. Олас өздесініо қасындасы мен жыныттық мүшелесін

178

қанағаттандысумен, билік рен мал-мүлікті аотаумен өздесін юуеттіктесдіо

жетегіне талыр қпѐды. Өйткені мұндай адамдасда жүсектесіне тыныштық бесір,

көкісектесін кео ететін білім мен кюміл тенім жпқ қпй. Хадитте: «Ақиқатында,

мен тендес үшін қасындасыо мен жыныттық мүшелесіое қатытты бұзық

құмаслықтасдан, жюне тпндай-ақ жплдан тайдысатын азғысушылықтасдан

ео көр қпсқамын» (Ахмад, 4/91; Ибн Аби ‘Атым «ют-Сунна», 14), - делінген.

Пайғамбасдыо жплынан тайыр кеткен бұл адамдасда хадитте атар айтылған екі

тират бас. Олас бұзық құмаслықтасына ілетеді, юсі жплдан тайдысатын

азғысушылықтасға талынады. Аллаһ Тағала бізге намазда: «Бізді туса жплға тала

көс! Нығметке бөленгендесіоніо жплына! Ашуға ұшысағандасдыо және

адатқандасдыо жплына емет!», - дер айтуды бұйысды («юл-Фатиха» түсеті, 6-7

аѐттас). Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пныо: «Яһудилес

- ашуға ұшысағандас, ал хситтиандас - адатқандас», - дер айтқаны тенімді

түсде жеткізілген" (Ахмад, 4/378; ют-Тисмизи, 2954; Қз.: «Силтилю ют-Сахиха»,

3263).

Сюлюфтас: «Бұзық (азғын) білім иеті мен надан құлшылық етушініо

азғысуынан тақ бпл!», - дер айтатын. Ендеше, бпйында адатушылық та, бұзықтық

(азғындық) та бісіккен адам тусалы не айтуға бплмақ?!» (Қз.: «Дас ют-Та‘асуд

бюйна юл-Ақль уа юн-Нюқл», 1/165-166).


деді: «Бидғат — бұл Құсанға, Сүннетке жюне тюлюфтасдыо бісауызды рікісіне

қайшы келетін нюсте, мейлі пл тенім, не ғибадат бплтын. Мыталы, хауасиждесдіо,

сафидилесдіо, қадасилесдіо жюне жюһмилесдіо идеѐласы. Немете, мытал сетінде,

мешіттесде Аллаһқа би мен юн асқылы құлшылық жатайтындасды келтісуге

бплады. Немете Аллаһқа тақалды қысыр таттау жюне ғашиш (етісткі) қплдану

асқылы құлшылық ететіндесді (келтісуге де бплады)» (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа»,

18/346).

ООттыызз ттееггііззіінншшіі еессеежжее::

««ССааллииққааллыы ааллддыыооғғыы ббууыынннныыоо ((ттәәлләәффттаассддыыоо)) жжппллыыннаа ққааййшшыы ккееллееттііннддеесс

ИИттллааммнныыоо ддұұшшррааннддаассыыннаа ИИттллааммғғаа ккүүммәәнн ттаағғууллаассыыннаа ееттіікк аашшыырр ббеессддіі»»


179

«Егес плас тендесмен бісге жпсыққа шыққанда, тендесге тәстіртіздіктен

батқа еш нәсте қптрат еді, асаласыода бүлік теуір жүгісес еді. Сендесдіо

асаласыода пласға құлақ талатындас да табылады. Аллаһ залымдасды

жақты біледі» («ют-Тюуба» түсеті, 47-аѐт).

(Ол) тпндай-ақ былай дер айтты:

«Әй, мүминдес! Яһудилес мен хситтиандасды көмекші және дпт

тұтраодас, өйткені плас біс-бісіне көмектетеді. Сендесден кім пласды

көмекші және дпт тұтта, тпнда, күдіктіз, пл тпласдан. Ратында, Аллаһ

залым елді туса жплға талмайды» («юл-Мюида» түсеті, 51-аѐт).


«Бидғат иелесі өздесі үшін Итламныо дұшрандасыныо көзқасаттасын тесітке

шығасу етіктесін жауыр қана қпймай, кюріслесге, плас Құсан мен Сүннетке қасты

тпғыта алатындай, батқа етіктесді де ашыр бесді. Кюріслес пласдыо (ашыр бесген)

етіктесі асқылы кіседі де, Уахиға қасты тпғыту үшін бісігеді. Оты псайда плас ақыл

Уахиға қасама-қайшы келеді дер мюлімдейді. Жалған тенім-көзқасаттасды тек

Сүннетке тплық ілету бплғанда ғана тесітке шығасу мүмкін бплмақ. Ал егес адам

юлдебіс нюстелесде Сүннетрен келітте, ал батқа біс нюстелесде пған қайшы келте, пнда

пныо қастылаты (пррпненті) пған дюл пныо Сүннетке қайшы келетін жағынан

келеді. Кім өтісікті жақтаушыласдыо келтісетін дюлелдесіне назас талта, тпл

пласдыо дюлелдесі тек қастылаты Аллаһ Тағала Өзініо Елшітімен жібесген жюне

Кітабында түтісген нюстелесден юлденені қалдысған кезде ғана күшті бплатынын

көседі. Адамныо ақиқаттан қалдысған нюстеті өтісікті жақтаушыныо қплындағы

ео күшті дюйекке айналады. Аллаһқа шүкіс, өтісікті жақтаушыда Сүннетке пныо

шеобесінен шықрай ілетушіге қасты ешқандай дюйегі жпқ. Ал егес адам Сүннеттіо

шеобесінен біс таутақтай мөлшесге бплта да шықта, өтісіктіо жақтаушыласы

бісден птыған жабыта келеді. Дюл тпндықтан да Сүннет пған кісген адам

қауіртіздікте бплатын Аллаһтыо қамалы бплыр табылады. Сүннет туса жпл

бплыр табылады, юсі кім пнымен жүсте, тпл міндетті түсде мақтатқа жетеді.

Сүннет туса жплмен жүсушілесге нұс тыйлайтын айқын дюлел бплыр табылады»

(Қз.: «ют-Сауа‘иқ юл-Мусталю», 4/1255).

Спндай-ақ Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді:

‚Ақиқатқа есетін адам өтісікті жақтаушыласға қаншалықты бағынған бплта, тек

тпншалықты ғана птал бплады. Ал өтісікті жақтаушыласға келес бплтақ, пласдыо

көшбатшыласы егес Аллаһтыо түтісгені пласдыо ақылдасына, көзқасаттасы мен

180

ұттанымдасына қайшы келте, пны жек көседі. Әсі егес адам пласға юлдебіс нюстелесде

бағынта, пнда Аллаһ Тағаланыо мына төздесіне ілігеді: «Ратында, өздесіне туса

жпл айқындалғаннан кейін асттасына қайтқандасды шайтан қызықтыса

алдады да, пласға ұзақ өміс уәде етті. Өйткені плас Аллаһтыо түтісгенін

жек көсгендесге: «Сендесге кейбіс ітте бағынамыз», - деді. Аллаһ

пласдыо тысласын біледі» («Мухаммад» түсеті, 25-26 аѐттас)‛ (Қз.: «ют-

Сауа‘иқ юл-Мусталю», 4/1392).


«Сүннетті тек ақиқат, шыншылдық жюне юділет асқылы ғана қпсғар қалуға

бплады. Оны өтісік рен заотыздық асқылы қпсғар қалу мүмкін емет. Ал егес адам

біс өтісікті батқа біс өтісік асқылы тесітке шығаста, біс бидғатты батқа біс

бидғатқа қасты қпйта, пнда бұл тюлюфтас мен имамдас төккен нюсте бплыр

табылады» (Қз.: «Дас ют-Та‘асуд бюйна юл-Ақль уа юн-Нюқл», 7/182).

ООттыызз ттппғғыыззыынншшыы еессеежжее::

««ББииддғғаатт ппнныы жжааққттаауушшыыллаассддыыоо жжүүззддеессііннддее жжәәннее ппллаассддыыоо ааббааййттыыззддаанн

ттөөййллееггеенн ттөөззддеессііннддее ккөөссіінніітт ттааббааддыы»»


«Мухаммад – Аллаһтыо Елшіті. Онымен бісге бплғандас кәріслесге қатал

әсі өзаса тым сахымды. Оласды Аллаһтыо мәсхаметі мен сизалығына

ұмтылыр сүкұғ рен тәжде жатайтынын көсетіо. Оласдыо белгілесі

жүздесіндегі тәжденіо іздесі бплыр табылады. Отылайша, плас Тәусатта

да көстетілген. Ал Інжілде плас бат жасыр, тптын қуаттаныр, жуандар, өз

табағында тік тұсған әсі егіншілесді тао қалдысған егін тияқты

көстетілген. Аллаһ бұл мыталды, пл асқылы кәріслесді ызаландысу үшін,

келтісді. Аллаһ пласдан иман келтісір, ізгі іт іттегендесге жасылқау және

зпс тыйлық уәде етті» («юл-Фатх» түсеті, 29-аѐт).


181

«Күдіктіз, птыда қысағылас үшін белгілес бас» («юл-Хижс» түсеті, 75-аѐт).

Әсі былай деді:

«(Мухаммад,) егес қалатақ, екіжүзділесді таған көстетес едік те, тен

пласды бет-бейнелесінен танитын едіо. Бісақ пласды төз аоғасынан

танитыо. Аллаһ іттегендесіоді біледі» («Мухаммад» түсеті, 30-аѐт).

Тағы да былай деді:

«(Мухаммад,) тен пласды көсген кезде, тұлғаласы тені таоысқатады.

Олас төйлете, төздесін тыодайтыо. Олас бейне қаланған қуыт дөобек

тияқты. Спндай-ақ плас әсбіс шыққан дауытты өздесіне жпсиды. Олас –

дұшран, тпндыктан пласдан тақтан. Оласды Аллаһ тирыл қылтын. Олас

нендей ақиқаттан бет бұсған!» («Мунафиқун» түсеті, 4-аѐт).

Аллаһ тпндай-ақ былай дер те айтты:

‚Иман келтісгендес: «(Жиһад тусалы) біс түсе неге түтісілмейді?», -

дейді. Ал ішінде тпғыт тусалы баян етілген, ашық түтінікті біс түсе

түтісілген кезде, тен жүсектесінде десті басласдыо таған өзін өлім етісігі

батқан адамдасдыо қасауынша қасағанын көсетіо‛ («Мухаммад» түсеті,

20-аѐт).

Жюне (Ол былай деді):

«Отылайша, Біз әс райғамбасға адамдасдыо және жынныо

шайтандасынан дұшран белгіледік. Олас алдар, біс-бісіне жалтысаған

төздесді тыбыслайды. Егес Раббыо қаламағанда, плас бұлай жатамат еді.

Оласды өз пйласынан шығасған (өтісік) төздесімен бісге қалдыса тал»


182

Абу Хусайсаныо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Аллаһ Елшітініо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) өз Раббытынан Оныо былай дер

айтқанын жеткізгені тусалы баѐндалады: «Ал мен құлымды түйген кезде, пныо

еттитін құлағы, көсетін көзі, ұттайтын қплы, жүсетін аѐғы бпламын, юсі

егес пл Менен юлдебіс нюстені тұсата, Мен міндетті түсде пған тпны бесемін,

ал егес пл Менен қпсғау тілете, Мен міндетті түсде пны қпсғаймын» (юл-

Бухаси, 6502).


‚Шыншыл жюне ізгі адамныо жүзінде шыншылдықтыо нұсы мен пны тпл асқылы

тануға бплатын юдемілік райда бплады. Туса пты нюсте бетінде өтісіктіо белгілесі

көсініт табатын бұзық өтісікшіге де қатытты. Әсі адамныо жаты қаншалықты

үлкен бплта – тпншалықты пты белгілес де күштісек көсіне беседі. Бұзық адам жат

кезінде юдемі бплған бплуы, бісақ қастайған шағында пныо жүзінде ішіндегітініо

ютесінен ұтқынтыздық райда бплуы мүмкін. Ибн ‘Аббаттыо былай дер айтқаны

жеткізіледі: «Ақиқатында, ізгі іт-амал жүсекке нұс, жүзге жасқындық, денеге күш,

сизыққа кеодік тыйлайды, юсі адамдасдыо жүсегінде (тпл іт-амалдыо иетіне деген)

түйітреншілік туғызады. Ал жаман іт-амалға келес бплтақ, пл жүсекке түнек

ұѐлатады, бетке қасалық, денеге юлтіздік беседі жюне адамдасдыо жүсектесінде жек

көсушілік туғызады».

Адам қатақана өтісік айтрауы мүмкін, алайда пл Аллаһқа, Оныо елшілесіне,

дініне немете талиқалы құлдасына қатытты жалған ақидаға ие бплуы мүмкін. Оты

псайда пл зуһд бплуы, Аллаһқа көр құлшылық-ғибадат жатауы юсі птыда ынта-

ыждағат танытуы да мүмкін. Бісақ пл ақиқат дер танар жүсген өтісік рен пныо

ішкі кейірі бетінен байқалады. Кейбіс тюлюфтас: «Бидғат иеті тірті күнде (хпш

майласмен) майланта да, бюсібіс пныо бетінде бидғаттыо қасалығы қалыр қалады»,

- дер айтқандай, пныо жүзін хал-жағдайына тюйкет қасалық қартайды. Ал Қиѐмет

Күні бұл нютселесдіо баслығы тплық мөлшесде көсініт табады. Аллаһ Тағала былай

деді: «(Мухаммад,) Қиямет Күні Аллаһқа өтісік айтқандасдыо беттесі қар-

қаса бплғанын көсетіо. Менментінгендесдіо псны Тпзақ емет ре? Аллаһ

тақуаласды құтқасады, әсі плас табытқа жетеді. Оласға жамандық

тимейді, әсі плас күйзелмейді» («юз-Зумюс» түсеті, 60-61 аѐттас). (Ол) тпндай-

ақ (былай деді): «Қиямет Күні кей беттес ағасыр, кей беттес қасаяды.

Спнда қаса беттесге: «Иман келтісгеннен кейін кәріс бплдыодас ма?

Ендеше, күріслік еткендесіо теберті азарты татыодас!», - делінеді. Ал

енді кімніо жүздесі ағаста, тплас Аллаһтыо сахметінде бплады. Олас

пнда мәогі қалады» («Әли Имсан» түсеті, 106-107 аѐттас)‛ (Қз.: «юл-Жюуаб ют-

Сахих лиман бюддалю дин юл-Матих», 6/489).

183

ҚҚыыссққыынншшыы еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ааддааммддаассддыыоо ттааяяттааттыы ммііннддееттттіі ттүүссддее ААллллааһһттыыоо

ККііттааббыыннаа,, ООнныыоо ЕЕллшшііттііннііоо ((ппғғаанн ААллллааһһттыыоо ииггііллііггіі ммеенн ттәәллеемміі ббппллттыынн))

ССүүннннееттііннее жжәәннее ттааллииққааллыы ттәәлләәффттаассддыыоо ттүүттііннііггііннее ттәәййккеетт ккееллууіі ккеессеекк

ееккееннііннее жжәәннее ппллаасс ааддааммддаассғғаа жжееооііллддіікк жжааттааууддыы ттыыллттааууссааттыырр,, ннееммееттее

ппллаассддыыоо ттүүййііттрреенншшііллііггііннее ииее ббппллуу ммааққттааттыыннддаа,, ннееммееттее әәллддееббіісс

ллааууааззыыммддаассғғаа жжееттуу үүшшіінн,, ннееммееттее ннәәррттіі ққұұммаассллыыққттаассыынныыоо ққыыттыымм

жжааттааууыыммеенн,, ннееммееттее ааққшшаағғаа ттааттыыллғғыышш ббааттррааттөөззддііоо ққыыттыыммыыммеенн ААллллааһһ

ххаассаамм ееттккеенн ннәәссттееллеессддіі ххәәллаалл ееттууггее ққұұққыығғыы жжппққ ееккееннііннее ммыығғыымм ттееннееддіі.. ААлл

ААллллааһһ –– ООлл ттууссаа жжппллммеенн жжүүссггііззуушшіі»»


«Оласдыо асаласына Аллаһтыо түтісгенімен үкім ет. Оласдыо

қалауласына ілетре және плас тені Аллаһ түтісген кей үкімдесден бет

бұсғызуынан тақтан! Егес плас тесіт бұсылта, күдіктіз, Аллаһ пласды кей

күнәласы теберті жазаға ұшысатуды қалайды дер біл. Ратында,

адамдасдыо көбі бұзық» («юл-Мюида» түсеті, 49-аѐт).


73

74

«(Мухаммад,) плас тені таған уахи еткенімізден батқа нәстені бізге жала

жартыстыр бұзуға дейін жақындата жаздады. Міне, тпл уақытта плас

тені дпт тұтас еді. Егес біз тені бекемдеметек еді, әсине, пласға бісаз

бейімдеуге жақындас едіо. Егес пндай бплта, таған тісшілікте де, қайтыт

бплғаннан кейін де, әлбетте, етелер азар таттысас едік. Сптын өзіо үшін

Бізге қасты жәсдемші таба алмат едіо!» («юл-Итса» түсеті, 73-75 аѐттас).

Абу Хусайсаныо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен бісде


жеткізіледі: «Бұсын итсаилдіктесге райғамбаслас билік ететін, юсі біс

райғамбас қайтыт бплта, пныо псныо батқаты алатын. Ал мен тусалы

184

айтас бплтақ, пнда, ақиқатында, менен кейін райғамбаслас бплмайды, бісақ

көр халифалас бплады». (Спнда) адамдас: «Ендеше (плай бплта), тіз бізге нені

бұйысатыз?», - дер тұсады. Ол: «Оласдыо (адамдас) ант бесетінініо юсбіс

алғашқытына адал бплыодас, юсі құқықтасын псындаодас, ал Аллаһ пласға

бесген баслық нюстелесі үшін пласдан тұсақ алады» (юл-Бухаси, 3455; Мутлим,

1842).


‚Аллаһтыо Кітабын ұттанатын ғалымдас пты Кітартағы дюлелдесді түтінді, туса

жплды, нақтылар айтқанда райдалы білім мен ізгі-талиқалы амалды түтінді. Аллаһ

Өзініо Елшітімен (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жібесген даналықты

псындайтын бұл ғалымдас Аллаһтыо Кітабы мен Сүннеттен батқа адамдасдыо

білімін өзіне қамтитын райдалы білімніо көртеген түслесін табады. Оты білім

асқылы плас адамдас асатындағы ақиқатты ұттанушылас мен өтісікті

жақтаушыласдыо асажігін ажысата алады. Бұл – Аллаһ Тағала пты үммет үшін

саттар куюлік еткен тират. Аллаһ Тағала былай деді: «Отылайша, тендесді

псташа біс үммет қылдық. Адамдасға куә бплуласыо, тпндай-ақ

Пайғамбасдыо тендесге куә бплуы үшін. Сен бұсын жүзіоді тпған

қасатқан қыбланы Біз Елшіге ілететіндесді кесі бұсылатындасдан

ажысату үшін ғана тағайындаған едік. Әсине, бұл Аллаһ туса жплға

талғандасдан батқаласға ауыс бплды. Аллаһ имандасыоды ешқашан

жпймайды. Күдіктіз, Аллаһ адам балатына өте Жұмтақ әсі есекше

Мейісімді» («юл-Бақаса» түсеті, 143-аѐт). Оты білімніо асқатында ғалымдас

кюлюмніо (рюлтараныо) жақтаушыласынан бплған бидғатшыласдыо «дінге

көмектетір жатысмыз» дер мюлімдер пйдан шығасған жасамтыз дюйектесінтіз-ақ

амалдай алады. Оты білімніо асқатында ғалымдас «қиѐттас асқылы біз дінді

тплықтысыр жатысмыз» дер айтатын қиѐттыо жақтаушыласыныо жасамтыз

рікіслесінтіз-ақ амалдай алады. Ал адамдас ұтынатын дұсыт рікіслесге келес бплтақ,

пласдыо негізі бюсібіс Аллаһтыо Кітабында жюне Оныо Елшітініо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) Сүннетінде бас. Мұны түтінген адам түтінді, ал птыдан

мақұсым бплған адам мақұсым бплды‛ (Қз.: «Иқтида ют-Сысат юл-Муттақим»,

1/282).

Шейхул-Итлам Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді:

‛Аллаһ Тағала Өзініо Елшітін (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) не нюстемен

жібесгенін жюне тахабалас нені ұттанғанын білетін адам діндас кітілес дер

аталатын адамдамдыо батым бөлігі шын мюнітінде діндасдыққа баслық нюстеден де

азысақ ие екендігін түтінеді. Әсі біз тек Аллаһтан ғана көмек тілер жалбасынамыз!

Аллаһтыо тыйымдасы тарталыр жатқанын, Оныо шекасаласы бұзылыр

жатқанын, Оныо діні татталыр жатқанын, Елшініо (пған Аллаһтыо игілігі мен

185

тюлемі бплтын) Сүннеті татталыр жатқанын көсе тұса жүсегі талқын, ал тілі

үнтіз бплатын адамда қандай қайыс жюне қандай дін бплуы мүмкін?! (Ол –) үнтіз

шайтан! Дінніо қатісеттесі пты адамдасдыо күнютынан ғана псын алыр жатыс емет

ре?! (Олас –) аты мен лауазымын алыр, дін үшін қам жемейтін адамдас! Ал пласдыо

ішіндегі ео жақтыты – өзін (дін үшін) қайғысушы жюне өз жанын жейтін етір

көстетушіті. Бісақ егес юлдебісеу пныо жеке жағдайына немете мал-мүлкіне қпл

тұқта, пл есекше ыждағат танытады. Оты жағдайда пл төгудіо бүкіл үш дюсежетін

қплдана баттайды. Мұндай адамдас Аллаһтыо сазылығынан мақұсым жюне Оныо

қаһасына лайықты, бісақ птыныо баслығынан бөлек плас пты өмісдіо өзінде-ақ

бақыттыздыққа душас бплады, юсі мұны өздесі тезбейді де. Ал бақыттыздық дегеніміз

– бұл жүсектіо өлуі. Өйткені жүсектіо тісі бплуы қаншалықты кюміл бплта – пл

тпншалықты Аллаһ рен Оныо Елшіті үшін (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) қатты ызаланады. Жүсектіо тісі бплуы қаншалықты кюміл бплта – адам

тпншалықты дінге көмектетеді‛ (Қз.: «И‘люм юл-Мууақи‘ин», 2/177).

Спндай-ақ Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Мен біс

кітініо біздіо шейхымызға: «Егес адам ақшаға қатытты қиѐнат жатайтын бплта,

Аллаһ пдан пты мютеледегі түтінікті алыр қпѐды», - дер айтқанын еттігенмін. Шейх

бплта пған: «Аллаһ рен Оныо Елшітіне (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

білім мютелетінде қиѐнат жатайтын адам да туса тпл текілді», - дер жауар бесді‛

(Қз.: «Раудату-л-Мухиббин», 1/480).


“Дінге ментінбеушілікрен қасау да шектен шығушылық (ғуля) тиѐқты

қауірті. Спл үшін де Аллаһ Тағала былай дер айтады:

«Аллаһ тендесдіо тәубелесіоді қабыл етуді қалайды, ал өз

әуеттіктесін мақұлдайтындас тендесдіо зпс ауытқумен жплдан

шығуласыоды қалайды» («юн-Нита» түсеті, 27-аѐт).


«Оласдан кейін намазды қпйыр, көоіл қалауласыныо жетегінде кеткен

ұсрақтас келді. Оласдыо баслығы жара шегеді» («Мюсиѐм» түсеті, 59-аѐт).

Өздесініо дініне ментенбеушілікрен қасайтын бұл адамдас дінді

лайықты түсде ұттанатындасды садикалдас, шектен шығушылас,

экттсемиттес дер атайды. Бұл адамдас баслық нюстеге сұқтат ететін бетімен

186

кетушілікті, діни сютімдес мен юдет-ғұсыртасдан азат етілуді, нағыз ілгесілеу

(рспгсетт), алға қасай адымдау, өскениеттілік дер танайды. Олас: «Дінді

ұттану ескіндікті батыр таттайды жюне дүние жүзілік ілгесілеуге (рспгсетке)

тптқауыл бплады», - дер айтады. Оласдыо кейбісеулесі шасиғаттыо кейбіс

бұйсықтасын алыр таттау үшін: «Дін – бұл жеоілдік!», - дер жатады. Ию, дін

өзініо бұйсықтасында жеоіл бплыр табылады, бісақ бұл «адам дінніо

бұйысған нюстелесін алыр таттай алады» дегенді білдісмейді. Бұл жеоілдік

бплмайды! Кесітінше, бұл күню бплады. Егес Пайғамбасға (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) екі шешімніо бісеуін таодау мүмкіндігі туса келте,

пл птыда күню бплмата ғана ео жеоілін таодайтын.

Күню бплыр табылатын діндегі жеоілдіктес шын мюнітінде дінніо

шеобесінен жюне пныо бұйсықтасынан шығу бплады. Дінге

ментінбеушілікрен қасаудыо зиѐны шектен шығушылықтыо зиѐнынан

жаманысақ. Спндықтан да діннен бет бұсған бұл надандас астық кетушілік

(ғуля) не екенін батқаласға түтіндісуге ешқандай қақыты жпқ. Шектен

шығушылық тусалы тек білімдесінде мығым бплған, пты мютелелесді Құсан

мен Сүннетке түйенген түсде түтіндісір бесе алатын тақуа ғалымдас ғана

төйлеуге құқықты. Бұл тусалы төйлеуге жусналитттес де, өз юуеттіктесініо

жетегінде кеткендес де, надандас да, ғалымтымақтас да, адатқандас да

төйлеуге құқықты емет. Аллаһ Тағала былай деді: «Сенен бұсын да өздесіне

уахи етір, ескектесді ғана жібесген едік. Егес білметеодес білім

иелесінен тұсаодас» («юл-Әнбийѐ» түсеті, 7-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай деді):

«(Мухаммад,) пласға: «Білгендес мен білмегендес тео бпла ма?», - де. Шын

мәнінде, ақыл иелесі ғана үгіт ала алады» («юз-Зумюс» түсеті, 9-аѐт).

Біз (ѐғни адамдас – ауд. (қаз.)) білім иелесініо түтінуінен өз көоіл

қалауласынымыздыо (юуеттіктесіміздіо) түтінуіне қасай бет алыр кеткен кезде,

адатушылықтас мен қателіктесге түттік. Біз бүгін бұқасалық ақрасат

құсалдасында адамдас дін мютелелесі тусалы, астық кетушілік тусалы

ешқандай түтінікке ие бплматтан төйлер жатқандасын көсір жатысмыз. Олас

мұны не өздесініо жаман ниеттесі теберті, не жаман түтініктесі теберті айтыр

жатыс. Олас бұл мютелелес жайында юуеттіктесіне ілетір төйлейді, ал Аллаһ

Тағала былай деді: «Ал егес ақиқат пласдыо қалауласына тәуелді бплғанда,

көктес мен жес және пндағылас жпқ бплас еді. Олай емет. Оласға Үгіт

(Құсан) келтісдік. Спнда плас өздесіне бесілген Үгіттен тесіт бұсылды»

(«юл-Муминун» түсеті, 71-аѐт).

187

Бұл адамдас дінді бесік ұттануды шектен шығушылық дер айтады. Олас

дұсыт тенімді бесік ұттанатындасды экттсемитттес мен садикалдас дер

атайды‛ (шейх юл-Фаузанныо төздесініо тпоы).

ҚҚыыссыыққ ббііссіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ддаағғууааттттыыоо шшаассииғғии әәддііттттеессііннее ттәәййккеетт

ааддааммддаассғғаа ппллаассддыыоо ттүүттііннуу ((ддееооггееййіінн)),, жжаағғддаайй--ккүүййіінн ееттккеессггеенн ттүүссддее үүннддееуу

жжааттаауу ккеессеекк ддеерр ттааннааййддыы,, жжәәннее әәссббіісс ааддааммнныыоо жжееккее рраассыыззыы ((ффаассдд ’’ааййнн))

ббппллыырр ттааннааллммааййттыынн ннәәссттееллеесс ттууссааллыы ттөөзз ббппллыырр жжааттққаанн жжеессддее ббаассллыыққ

ааддааммддаассғғаа ббііссддеейй ттөөййллееууддііоо ААллллааһһ ((ТТаағғааллаа)) ддаағғууааттттаа ппссннааттққаанн

әәддііттннааммааммеенн ((ммәәннһһаажжббеенн)) еешшққааннддаайй ттәәййккееттттііггіі жжппққ ддеерр ееттееррттееййддіі»»


«(Адамдасды) Рабыоныо жплында даналық және көскем үгіт асқылы

шақыс, әсі пласмен көскем түсде айтыт. Күдіктіз, Раббыо туса жплға

ілетушілесді жақты біледі» («юн-Нюхл» түсеті, 125-аѐт).


«Қашан пласға аманшылықтан немете қауір-қатесден хабас келте,

плас пны жайыр жібеседі. Егес плас пны Пайғамбасға, не өздесініо

ішіндегі ықралдыласына ұтынта, пласдан пныо мән-жайын пны зесттей

алатындас білес еді. Егес тендесге Алаһтыо кеошілігі мен мейісімі

бплмағанда, шайтанға есмегендесіо өте аз бплас еді» («юн-Нита» түсеті, 83-

аѐт).

Имам юл-Бухаси өзініо «ют-Сахих» жинағындағы «Білім кітабында» біс

тасауды «Өзініо төздесініо бұсыт түтінілуінен қпсқыр, білімді бісеулесге жеткізір,

ал батқаласға жеткізбеген (адам) тусалы» дер атаған. Кейін пл ‘Али ибн Аби

Талибтыо (Аллаһ пған сазы бплтын): «Адамдасға плас түтінетін нюстені

айтыодас. Олас Аллаһ рен Оныо Елшітін (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

188

өтісікші дер танауын қалайтыодас ма?», - дер айтқан төздесін келтісген (юл-

Бухаси, 127).

Ал тпдан тпо имам юл-Бухаси Итхақ ибн Ибсаһимнен, ал пл Му‘аз ибн

Хишамнан, ал Му‘аз ибн Хишам өз юкетінен, пл Қатададан, (Қатада) бплта Әнат

ибн Мюликтен (Аллаһ пған сазы бплтын) (бісде) Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) (етегін мінір,) астына Му’аз ибн Жюбюлді мінгеттісір

кетір баса жатыр, Му’азға: «Әй, Жюбюлдіо ұлы Му’аз!», - дер айтқанын, ал

Му’аз: «Мен тіздіо алдыоыздамын, уа, Аллаһтыо Елшіті, жюне тізге қызмет етуге

бақыттымын!», - дер жауар бесгенін жеткізген. Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) тағы да: «Әй, Му’аз!», - деді, юсі Му’аз тағы да: «Мен

тіздіо алдыоыздамын, уа, Аллаһтыо Елшіті, жюне тізге қызмет етуге

бақыттымын!», - дер жауар бесді де, птыны үш мюсте қайталады. Спл кезде

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Шын жүсегімен тенген

күйде: «Аллаһтан батқа құлшылыққа лайықты құдай (ешкім) жпқ, жюне

Мухаммад – Аллаһтыо елшіті», - дер куюлік бесген кез-келген адамға Аллаһ

(Тпзақ) птын хасам етеді», - деді. Му’аз: «Уа, Аллаһтыо Елшіті, адамдасға

птыны айтыр қуантайын ба?», - дер (тұсады). Ол (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын): «Жпқ, өйткені плас птыған ғана үміт астыр алады», - деді.

Әсі Му’аз птыны адамдасға өзініо қайтыт бплуына таѐу қалған кезде ғана,

мұны айтрай кету күню бплады дер танағандығы теберті айтқан бплатын (юл-

Бухаси 128, Мутлим 32).

Шейхул-Итлам ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Көр

адамдас билікке ие бплған өз жплдаттасынан плас билікке (қпл жеткізгенге) дейінгі

қасым-қатынатты талар етеді. Бісақ плас өздесіне деген бұсынғы қасым-

қатынатты тарраған тпо, пласдыо асатындағы өзаса түйітреншілік бұзылады. Міне,

пты - өзіне бұсынғыдай қасым-қатынатты талар етушініо тасарынан көсінетін

надандық. Бұл (белгілі біс) адамныо мат жплдатынан өзіне еті тау кезіндегідей қасым-

қатынат жатауын талар ететіні тиѐқты. Бұл – қателік! Ақиқатында, билік

адамдасды шасар мат ететіндей, бюлкім, пдан да күштісек мат етеді. Егес билік мат

етрейтін бплғанда, пнда пған қпл жеткізгендес пны Ақысет өмісінен абзал көсмет

еді. Биліктен мат бплу шасартан мат бплудан анағұслым күштісек. Мат адамнан

еті тау адамнан күтетіндей мінез-құлықты күту мүмкін емет. Спндықтан да

Аллаһ Тағала Өзініо ата құсметті құлы Мутаға (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын)

кпрттасдыо (мытыслықтасдыо) ратшатына жұмтақ төз төйлеуді бұйысды.

Билеушіге жұмтақ төздес асқылы төйлер-жүгіну шасиғатта да, ақылда да,

адамдасдыо юдет-ғұсрында да талар етіледі. Бұл адамныо бпйына тума

дасытылған (фитса). Дюл тпндықтан да Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) тайра жюне су жетекшілесіне жұмтақ төйлер жүгінетін. Мута

189

(Аллаһтыо пған тюлемі бплтын) Песғауынға: «Тазасғыо келеді ме? Саған

Раббыоа басатын жплды көстетейін, тпнда Одан қпсқатын бплатын», -

дер айтыр, Аллаһтыо бұйсығын қалай псындағанына қасашы («юн-Нюзиғат» түсеті,

18-19 аѐттас). Мута (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) Песғауынға бұйсық түсінде

емет, тұсақ түсінде жүгінді. Ол пған: «Тазасғыо келеді ме?», - деді.

Туса тпл тиѐқты Ибсаһим де (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) өзініо юкетіне

мынандай төздесмен жүгінді: «Уа, әкетайым! Еттімет, көсмет, тпндай-ақ

өзіоізге біс райдаты жпқ нәстеге неге тиынатыз?» («Мюсиѐм» түсеті, 42-

аѐт). (Ол) өз төздесін бұл адам пныо юкеті екенінен баттар, тпнытымен өзініо (пған

деген) құсмет-ілтиратын көстетті. Ибсаһим (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) пны

атымен атамады, ал тпдан тпо пған тағы да (біз жпғасыда айтқандай) бұйсық

сайында емет, тұсақ түсінде төйлер жүгінді. Кейін Ибсаһим (пған Аллаһтыо тюлемі

бплтын): «Уа, әкетайым! Ратында, маған тізге ашылмаған білім ашылды», -

дер жалғаттысды («Мюсиѐм» түсеті, 43-аѐт). Ибсаһим (пған Аллаһтыо тюлемі

бплтын) өз юкетіне: «Сен надантыо! Сенде ешқандай білім жпқ», - демеді. Ол (өз

төздесінен) түтінілуі тиіт бплған мағынаны көстететін тырайы жюне жұмтақ төйлеу

(мюнесін) таодар алды. Спдан тпо Ибсаһим (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын):

«Ендеше, маған ілетіоіз. Сізді туса жплмен жетелейін», - деді («Мюсиѐм»

түсеті, 43-аѐт). Бұл Мутаныо (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) Песғауынға: «Саған

Раббыоа басатын жплды көстетейін», - дер айтқан төздесіндей еді («юн-Нюзиғат» түсеті, 18-

19 аѐттас). Кейін Ибсаһим (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын): «Уа, әкетайым! Сізді Ата

Мейісімдініо (Аллаһтыо) жағынан азар қплға алуынан, әсі тіз шайтанға

дпт бплыр қалуыоыздан қпсқамын», - дер айтты («Мюсиѐм» түсеті, 45-аѐт).

Ибсаһим (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) қпсқуды юкетіне емет, өзіне қатытты етті.

Жанашыс кіті жаны ашыр жатқан адамына қатытты птылай іттейді. Кейін пл

Аллаһтыо батқа, мыталы, Құдісетті, Баслық нюстені Жеоуші (Бағындысушы) деген

тиѐқты етімдесін емет, «юс-Рахман» (Ата Мейісімді) деген етімін атады. (Ендеше,)

қандай төз бұдан жұмтақ жюне тырайы бплуы мүмкін?!

«Я Син» түсетінде аталған адам да өз халқына туса птындай үлгімен төйлеген

еді. Аллаһ Тағала былай дер айтады: «Қаланыо шетінен бісеу жүгісір келір:

«Әй, қауымым! Елшілесге ілетіодес. Сендесден ақы тұсамайтын кітілесге

есіодес. Олас туса жплда. Өзімді Жасатқанға және тендес де Спған

қайтасылатынға неге құлшылық қылмаймын?» («Я Син» түсеті, 20-22

аѐттас). Туса пты нюстелес Нухтыо (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) өз халқына

айтқан (мына) төздесіне де қатытты: «Шын мәнінде, мен тендесге ашық

еткестушімін. Аллаһқа құлшылық етіодес, Одан қпсқыодас, әсі маған

бағыныодас. Ол күнәласыоды жасылқайды және месзімдесіоді

ұзастады» («Нух» түсеті, 2-4 аѐттас).

190

Туса тпл текілді, егес тіз батқа райғамбасласдыо өз халықтасына жатаған

үндеулесін талдайтын бплтаоыз, бұл үндеулес ео жұмтақ юсі тырайы екенін көсе

алатыз. Мұныо үттіне, Аллаһ Тағаланыо ренделесіне жатаған үндеуі де жұмтақ

бплыр табылады. Мыталы, Ол былай дер айтады: «Әй, адамдас! Сендесді де,

тендесден бұсынғыласды да жасатқан Раббыласыоа құлшылық

қылыодас. Әсине, тақтанған бпластыодас. Ол тендесге жесді төтек,

атранды төбе етір жасатты, әсі көктен жаобыс жаудысыр, тпл асқылы

тендес үшін әстүслі өтімдіктен сизық шығасды. Спндықтан біле тұса

Аллаһқа ешкімді теоемеодес» («юл-Бақаса» түсеті, 21-22 аѐттас). Аллаһ Тағала

тпндай-ақ былай дер айтады: «Әй, адамдас! Біс мытал келтісілді. Енді тпған

құлақ талыодас: тендесдіо Аллаһтан өзге табынғандасыо – баслығы

жиылта да әтте біс шыбын жасата алмайды» («юл-Хюжж» түсеті, 73-аѐт).

(Ол) тпндай-ақ (былай дейді): «Әй, адам балаты! Сөз жпқ, Аллаһтыо уәдеті хақ.

Ендеше, дүние тісшілігі тендесді әтте алдаматын, тпндай-ақ азғысушы да

(шайтан) тендесді Аллаһ тусалы алдаматын» («юл-Фютыс» түсеті, 5-аѐт).

Аллаһ Тағаланыо мына төздесі жайында пйланшы: «Спл уақытта

ресіштелесге: «Адамға тәжде жатаодас», - деген едік. Ібіліттен

батқатыныо баслығы тәжде етті. Ол жындасдыо бісі еді әсі Раббытыныо

әмісінен бат тастты. Спнда да тендес Меніо псныма пны және пныо

ұсрақтасын, плас тендесге дұшран бплта да қамқпсшы және көмекші

етір алмақтыодас ма? Бұл залымдас үшін нендей жаман алматтысу!»

(«Кюһф» түсеті, 50-аѐт). Бұл – адамныо ақылын баусар алатын жұмтақтық. Аллаһ

Тағала былай дер те айтады: «Сендес шектен шыққан ел екен дер, Еткестуді

(Құсанды) баян етуден айныр кетейік ре?» («юз-Зухсуф» түсеті, 5-аѐт).

Спндай-ақ жындас да өздесініо халқына: «Әй, халқымыз! Аллаһтыо

шақысушытын (Мухаммадты) қабылдаодас. Және Аллаһқа иман

келтісіодес. Ол күнәласыоды жасылқар, күйзелтуші азартан қпсғайды»

(«юл-Әхқаф» түсеті, 31-аѐт), - дер жатаған үндеуініо жұмтақтығы тусалы пй

қпзғашы‛ (Қз.: «Бюдаи‘ ул-Фюуаид», 3/652).

Спндай-ақ Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) Мута райғамбасдыо

(пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) төздесін тираттар, былай деді: «Сөйлем

құсудыо көскемділігіне жюне үндеу жатаудыо тюстібіне қасаоызшы! Өзініо

юдемілігімен жюне тюттілігімен жүсектесді баусар алатын бұл жұмтақ үндеуге

қасаоызшы. Ол өзініо үндеуініо қалай баттады? Ол: «Ратында, мені Раббыо

жібесді», - деуден баттады («Мюсиѐм» түсеті, 19-аѐт). Мута (пған Аллаһтыо

тюлемі бплтын): «Мен тенен билікті тастыр алу үшін, немете пны тенімен бөліту

үшін келген жпқрын! Жпқ, біз Хасун екеуміз – бас бплғаны Раббыо жібесген екі

191

құлмыз!», - дегенді меозеді. Спдан тпо плас Песғауыннан пл Итсаил ұсрақтасын азат

етуін жюне пласды жазаламауын ғана талар етті. Егес адам өзгеден заотыз

дұшрандық рен зұлымдықты таттауды талар етте, бұл қандай да біс шектен

шыққан талар бплыр табылмайды. Бұл Песғауынға шамадан тыт нюстені жүктеу

бплыр табылмайды. Ал тпдан тпо Мута (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын): «Саған

Раббыоныо мұғжизатымен келдік», - деді («Та Ха» түсеті, 47-аѐт). Яғни:

«Біздіо өтісік рен жалған төздесге қатытымыз жпқ. Біз таған айқын аѐттас алыр

келдік жюне дюлел ұтынамыз»(, - деді). Бұл Песғауынмен екі нюстеніо бісі псын

алатынына нұтқайды: не пл құлақ талыр мпйынтұнады да, туса жплға ілетушілесден

бплады, (ал) Аллаһ Тағала: «Етендік туса жплға ілеткенге бплтын!», - деді («Та

Ха» түсеті, 47-аѐт). Не пл мұны өтісікке шығасады да, тесіт бұсылады, ал Аллаһ:

«Бізді жатынға шығасыр, бет бұсғандасға азар бплатындығы уахи етілді»,

- дер айтты («Та Ха» түсеті, 48-аѐт)» (Қз.: «Бюдаи‘ ул-Фюуаид», 2/369).

ҚҚыыссыыққ ееккіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ккәәррііссллеессггее ұұққттаарр--ееллііккттееууддеенн жжәәннее ппллаассддыыоо

жжппллыыннаа ііллееттууддеенн ттааққттааннддыыссааддыы»»


«Олас тендесден бұсынғылас тияқты. Олас тендесден күшті еді, әсі

пласдыо малдасы мен балаласы да көбісек еді. Олас дүниеде өздесіне

бесілген нетібелесінен матайсады. Бұсынғылас өз нетібелесінен

матайсағандай, тендес де нетібелесіонен матайсадыодас. Олас бпт

тандысаққа түогігендей, тендес де бпт тандысаққа түогідіодес. Оласдыо

бұл дүниедегі де, Ақысеттегі де амалдасы жпйылыр кетті. Міне, тплас

зиянға ұшысағандас» («ют-Тюуба» түсеті, 69-аѐт).

Абу Са‘идтіо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бісде былай дер айтқаны жеткізіледі:

«Ақиқатында, тендес өздесіонен бұсын өміс түсгендесдіо юдеттесіне

түйемнен түйемге, шынтақтан шынтаққа ілететін бплатыодас. Әсі тірті

егес плас кетісткеніо ұѐтына кісір кетте де, тендес де міндетті түсде

тпласдыо ізінен ілететін бплатыодас!» (Абу Са‘ид, Аллаһ пған сазы бплтын,

192

былай деді:) «Біз: «Уа, Аллаһтыо Елшіті, тіз ѐһудилес мен хситтиандасды меозер

тұстыз ба?», — дер тұсадық, пл бплта: «Батқа кімді?!», - дер жауар бесді» (юл-

Бухаси, 3456; Мутлим, 2669).

‘Абдуллаһ ибн ‘Аббат (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын)

жпғасыда келтісілген аѐтқа қатытты былай деді: «Бүгінгі күн кешегі күнге нендей

ұқтат! Бұл – Итсаил ұсрақтасы, ал біз пласға ұқтатрыз!» ( Ибн Жюсис ют-Табаси

өз тюртісінде келтісген, 14/342).

Ал Ибн Мют‘уд бплта (Аллаһ пған сазы бплтын) былай деді: «Сендес

итсаилдықтасға ео ұқтайтын үмметтіодес! Сендес пласдыо амалдасына қадамнан

қадамға ілететіодес. Бісақ тендесдес бұзауға табынатыодас ма, юлде жпқ ра – мен

мұны білмеймін?»

Хузюйфа ибн юл-Йаман (Аллаһ пған сазы бплтын) (бісде): «Сендесдіо

асаласыодағы пты күні өміс түсетін екіжүзділес Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) кезінде өміс түсген екіжүзділесден жаман», - деді. (Спнда)

адамдас: «Қалай тпнда?», - дер тұсады. Хузюйфа (бплта): «Олас екіжүзділігін

жатысатын, ал мыналас пл тусалы ашық мюлімдейді», - дер жауар бесді (Жю‘фас

ибн Мухаммад юл-Фисьѐби «Сыфат юл-Мунафиқ», 51).

Сүннетке келес бплтақ, пнда кюріслесге дүниелік нюстелесде ұқтар-

еліктеу тусалы, тпндай-ақ мұныо айырталатыны жюне тыйым талынатыны

тусалы хабаслас келтісіледі. Туса пты (үкім) дінде ұқтар-еліктеуге де қатытты.

Дүние тісшілігіндегі ұқтар-еліктеуге қатытты айтас бплтақ, пнда аѐтта

келтісілгендей, «...өздесіне бесілген нетібелесінен матайсады». ‘Амс ибн

‘Ауфтыо төздесінен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

Абу ‘Убюйда ибн юл-Жюссахты Бахсейнге, пл пты аймақ тұсғындасынан

жиналған жизиѐны алыр келуі үшін жібесгені тусалы хабасланады. Бұл

(пқиға) Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) Бахсейн

тұсғындасымен бейбітшілік келітімін жататыр, пласдыо билеушіті етір юл-

‘Алю ибн юл-Хадсамиді тағайындағаннан кейін псын алған бплатын. Абу

‘Убюйда Бахсейннен ақшаны алыр келген кезде, антаслас пныо келгенін еттір,

Пайғамбасмен бісге (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тао намазына

келеді. Намаздан кейін Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

кеткіті келеді, бісақ антаслас пныо жанына келеді. Оласды көсір, Аллаһтыо

Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жымиыр күлді де: «Сендес

Абу Абу ‘Убюйданыо Бахсейннен біс нюстелес алыр келгенін еттідіодес ғпй

деймін», - деді. Олас: «Ию, уа, Аллаһтыо Елшіті!», - дер жауар бесді. Спнда

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пласға: «Қуаныодас

жюне өздесіоді қуантатын нюстеге үміт етіодес. Аллаһрен ант етемін, мен

193

тендесдіо кедейлікте өміс түсетіндесіонен емет, тендесден бұсынғыласға бұл

дүниеніо баслық игіліктесі бесілгендей, плас тендесге де бесілір, плас біс-

бісімен бақталатқандай, тендес де тпл (игіліктес) үшін біс-бісіомен

бақталататындасыонан, юсі бұл пласды прат еткендей, тендесді де прат

ететінінен қпсқамын», - деді (юл-Бухаси, 4015; Мутлим, 2961).

Ал аѐтта аталған бпт тандысаққа келес бплтақ, пнда Абу Хусайсадан

(Аллаһ пған сазы бплтын) Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Яһудилес 71 (немете 72) тпрқа бөлінді.

Хситтиандас да туса тплай. Ал меніо үмметім 73 ағымға бөлінеді» (ют-


Спндай-ақ пты хадиттіо батқа біс нұтқатында Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені тусалы хабасланады:

«Ратында, екі Кітар иелесі өздесініо діндесінде 72 тпрқа бөлінді. Ал бұл

үммет 73 тпрқа бөлінеді. Оласдыо бісеуінен батқатыныо баслығы Отта!

Міне, тпл - жюма’а».


деген: «Меніо үмметімде тпндай адамдас райда бплады – пласға юуеттіктесі

адамға құтысу қалай кісетін бплта тплай кісір кетеді, ал тпдан тпо

іштесінде пты құтысу кісмеген бісде-біс тамыс, бісде-біс буын қалмайды»

(Ахмад, 4/102; Абу Дауд, 4597; юл-Хаким, 1/128).


«Аѐтта12: "...тендес де нетібелесіонен матайсадыодас...", - дер айтылған.

Бұл төздесде тюн құмаслықтасына ілету тусалы айтылады. Бұл – күнюһасласдыо

аусуы! Ал тпдан тпо: «Олас бпт тандысаққа түогігендей, тендес де бпт

тандысаққа түогідіодес», - дер айтылды. Бұл төздесде түслі күмюн-шүбюласға

ілету тусалы айтылған. Бұл – бидғатшыласдыо, өз юуеттіктесіне ілетушілесдіо,

қайтрат даукеттесдіо аусуы. Оты екі аусудыо екеуі де біс адамныо бпйынан

табылатыны жиі бплыр тұсады. Кетіслі тенімдесге ие бпла, тпл тенімдесі

амалдасынан көсінбейтін адамды өте тисек көсуге бплады. Әсі аѐтта бізге

12 «Олас тендесден бұсынғылас тияқты. Олас тендесден күшті еді, әсі

пласдыо малдасы мен балаласы да көбісек еді. Олас дүниеде өздесіне

бесілген нетібелесінен матайсады. Бұсынғылас өз нетібелесінен

матайсағандай, тендес де нетібелесіонен матайсадыодас. Олас бпт

тандысаққа түогігендей, тендес де бпт тандысаққа түогідіодес. Оласдыо

бұл дүниедегі де, Ақысеттегі де амалдасы жпйылыр кетті. Міне, тплас

зиянға ұшысағандас» («ют-Тюуба» түсеті, 69-аѐт) деген аѐт меозелуде.

194

дейінгілес пты екі аусудыо екеуіне де батқаны тусалы айтылады» (Қз.: «И‘люм юл-

Мууақи’ин», 1/137).

Спндай-ақ Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: "Кітар

иелесі мен батқа да кюріслесге ұқтар-еліктеуге тыйым талынады, юсі бұл тыйым

көртеген жеслесде келген. Өйткені тысттай еліктеу кейін іштей еліктеуге алыр

келеді. Жюне егес екі адамныо іт-амалдасы ұқтат бплта, демек пласдыо жүсектесі де

ұқтат бплғаны! Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Біздіо

жплымыз кюріслесдіо жплына ұқтамайды», - деген (юл-Бюйһақи «ют-Сунан»,

2/322). Спндай-ақ Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Кім

қандай халыққа еліктете, пл тпласдан», - дер те айтқан (Ахмад, 2/50; Абу Дауд,

4031)" (Қз.: «Иғатату юл-Люхфан», 1/364).

ҚҚыыссыыққ үүшшіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ққұұллшшыыллыыққ--ғғииббааддааттттаа жжәәннее жжәәссддеемм ттұұссааууддаа

өөззііооддіі ттеекк ААллллааһһққаа ббааййллаанныыттттыыссууғғаа,, әәссіі ббаассллыыққ ііттттеессддее,, ттппнныыоо іішшііннддее

өөммііссддее ккееззддееттееттіінн ққииыыннддыыққттаасс ммеенн ррссппббллееммааллаассддаа,, ттппннддаайй--ааққ жжаанн

ккүүййззееллііттттеессіінн ееммддееууддее ППааййғғааммббаассддыыоо ((ппғғаанн ААллллааһһттыыоо ииггііллііггіі ммеенн ттәәллеемміі

ббппллттыынн)) жжппллыынн ұұттттааннууғғаа үүннддееййддіі»»


«Аллаһтыо адам балатына бесген мәсхаметін тптушы жпқ. Ал Ол тптқан

нәстетін Одан кейін ешкім бесе алмайды. Ол – ата Үттем, есекше Дана»

(«Фатыс» түсеті, 2-аѐт).


«Егес Аллаһ таған біс зиян жеткізте, тпнда пны Аллаһтан батқа

айықтысушы жпқ. Ал егес Ол таған біс жақтылық қалата, пныо

кеошілігін тпйтасушы жпқ. Ол пны құлдасынан қалаған кітітіне беседі.

Ол – өте Кешісімді, есекше Рахымды» («Йунут» түсеті, 107-аѐт).

195

Спндай-ақ (былай деді):

7879

«Ол мені жасатты, әсі маған туса жпл көстетеді. Ол мені

тамақтандысады және тутындандысады. Ол ауысғанымда маған шира

беседі» (юш-Шуғаса» түсеті, 78-80 аѐттас).


155156

‚Ендеше, табыслыласды түйіншіле. Олас баттасына бақыттыздық

түткенде: «Ратында, біз Аллаһқа тәнбіз, әсі Оған қайта псаламыз», - дейді.

Олас Раббытыныо талауаты мен масхаметіне ие бплады. Олас - туса

жплға ілетушілес‛ («юл- Бақаса» түсеті, 155-157 аѐттас).


‚Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген:

«Бақыттыздыққа тар бплған қайтыбіс адам бплтын: «Ратында, біз Аллаһқа

тюнбіз, юсі Оған қайта псаламыз. Уа, Аллаһ, меніо бақыттыздығым үшін

маған тый бес жюне пны жақтысақ нюстемен ауыттыс!», - дер айтатын бплта,

Аллаһ міндетті түсде пныо пты бақыттыздығы үшін тый беседі, юсі пны

жақтысақ нюстемен ауыттысады» (Ахмад, 4/27. Ал бұл хадиттіо негізі

Мутлимде, 918).

Бұл төздес батына бақыттыздық түткен адам үшін ео жақты дюсі бплыр

табылады. Өйткені бұл төздес өзіне пласды білген адам кез-келген бақыттыздықта

жұбаныш табатын ео маоызды қпт қағиданы қамтиды.

Бісіншіден, ренденіо өзі, пныо птбаты, пныо мал-мүлкі шын мюнітінде Аллаһ

Тағалағаныо иелігінде. Аллаһ Тағала мұныо баслығын рендеге уақытша райдалануға

бесді. Әсі егес Аллаһ рендеден біс нюстені алыр қпйта, бұл батқа бісеуге райдалануға

біс нюстені бесір, тптын пны қайтыр алатын адамныо мыталындай. Бұдан тыт,

мұныо баслығы екі жағынан да бплмытта жпқ бплуымен қпсшалған: ѐғни птыған

дейін бплмытта жпқ бплуы жюне птыдан кейін бплмытта бплмауы. Адамныо мал-

мүлкі пған қытқа месзімге райдалануға бесілген. Адам бұл мал-мүліктіо шынайы

иеті бплуы үшін, пны жпқтан бас етір жасатрады. Адам бұл мал-мүлікті пл бас

бплыр тұсғаннан кейін де түслі бюлекеттен қпсғар тұсмайды. Адам бұл мал-

мүліктіо бас бплу месзімін (де) ұзаста алмайды! Оныо қплында пты мал-мүлік

үттінен шынайы билік жпқ.

196

Екіншіден, рендені Аллаһқа, ѐғни пныо шынайы Раббытына жюне Иетіне қайту

күтуде. Пенде бұл дүниені міндетті түсде астында қалдысады. Адам міндетті

түсде өз Раббытына Ол пны алғаш сет жасатқан кейірінде келеді. Ол (Оған)

птбатытыз, мал-мүліктіз, ағайын-туыттыз келеді. Адаммен бісге тек пныо жақты не

жаман іттесі бплады. Егес адамныо тпоы птындай бплатын бплта, пнда қалайша пл

өзінде бас нюстеге қуана алады, немете жпғалтқан нюстетіне бпла ашына алады?!

Өзініо юуелі мен ақысы тусалы пйлану пты аусудан шира табудыо ео ұлы тютілдесі

бплыр табылады!

Емделу құсалдасына тпндай-ақ адам өзініо батына түткен нюстелес пны

айналыр өтреу кесек еді, ал пны айналыр өткен нюстелес пныо батына түтреу кесек

еді дер білуі жюне птыған тенуі де жатады. Аллаһ Тағала былай деді: «Жес жүзінде

және тендесдіо өздесіомен псын алатын кез-келген бақыттыздық Біз пны

жасатуымыздан бұсын Кітарта жазулы. Шәктіз, бұл Аллаһ үшін жеоіл.

Біз бұны тендес өткенге өкінбеулесіо, өздесіое бесілгенге түйінбеулесіо

үшін баян еттік. Аллаһ бүкіл тәкаррас мақтаншақты жақты көсмейді»

(«юл-Хадид» түсеті, 22-23 аѐттас).

Емделу құсалдасына тпндай-ақ адамныо өзініо жпғалтқан нюстелесіне қасар,

Аллаһта пл үшін пты тиѐқты немете тірті бұдан да жақтысақ нюсте юзісленгенін

түтінуі де жатады. Ол тен үшін жпғалтқан нюстеонен тан-тан ете үлкенісек нюстені

юзіслер қпйды, (бісақ) мұныо шасты – егес тен табыслық танытыр, сазы бплатын

бплтао. Адам «Аллаһ қалағанда бақыттыздықты бұдан да зпс ете алатын еді» дер

түтінуі қажет.

Емделу құсалдасына тпндай-ақ адам өз бақыттыздығыныо птын

бақыттыздыққа шалдыққан өзге адамдасға қасау асқылы төндісу де жатады. Әсбіс

алқарта өзініо бану Са‘ды бас13! Оо жаққа қасаоызшы! Сіз бақыттыздықтасдан

батқа не көсір тұстыз? Назасыоызды тпл жаққа бұсыоызшы! Өкініштен батқа не

көсір тұстыз? Егес тіз бүкіл дүние жүзін зесттейтін бплтаоыз, баслық жесде юлдебіс

13 Бұл юйгілі асаб мютелі, (плас) пны юсбіс халыққа міндетті түсде бақыттыздық

түтетінін меозер қплданады. Әл-Әдбат ибн Қаси‘ ют-Са‘ади деген кіті өміс

түсген екен. Ол өз тайратыныо мысзаты бплған. Бісде пл адамдасдыо пған

ментінбеушілік танытыр, немқұсайлы қасағанына сенжір, елінен кетір, өзге

жесге басыр жайғатады. Ол жесде пл батқа тайраласдыо да өз көтемдесіне

пған пныо тайраты жатағандай қасым-қатынат жатайтынын көседі. Кейін пл

тағы да батқа елге көшір басады, бісақ пл жесде де тпны көседі. Спдан тпо пл:

«Қайда бастам да, баслық жесде бану Са‘дты кездеттісемін», - дер айтқан екен

жюне өз тайратына псалған екен. Әсі пты «Әсбіс алқарта өзініо бану Са‘дты

бас!» деген мютелдіо батын баттаған дюл тпл детеді.

197

тынақтас бас екенін міндетті түсде көсетіз. Не адам түйікті нюстетін жпғалтады,

не пныо батына қандайда-біс жағымтыз нюстелес түтір жатады. Бұл дүниеніо

тынақтасы түттес тиѐқты, бейне біс кетір баса жатқан көлеоке текілді. Егес бұл

дүние таған аздар күлкі тыйлата, пнда міндетті түсде тені көр жылатады! Егес тені

бүгін қуантқан бплта, пнда естео міндетті түсде сенжітеді! Егес таған райдалануға

юлдебіс нюсте бесілген бплта, пнда жуық асада тен пдан ұзақ уақытқа айысылатыо!

Егес қандай да біс үй игілікке тплы бплта, птыдан кейін пл міндетті түсде көз

жатына тплады. Егес бүгінгі күн шаттық күні бплта, пнда міндетті түсде жақын

жесде қайғы күні жатысыныр тұс!

Ибн Мют‘уд былай деген: «Әсбіс қуаныштан кейін қайғы келеді! Қайтыбіс үй

қуанышқа тплматын, пл птыдан кейін міндетті түсде қайғыға тплады!» (Ибн Аби

юд-Дуниѐ «юл-И‘тибас», 3).

Ибн Сисин: «Кез-келген күлкіден тпо міндетті түсде жылау келеді!», - деген

(Ибн Аби юд-Дуниѐ «юл-И‘тибас», 5).

Хинд бинт юн-Ну‘ман былай деді: «Біздіо жанұѐмыздыо ео ұлы адамдасдан

бплғаны жюне өте үлкен билікке ие бплғаны етімде. Бісақ күн көкжиекке батыр

үлгесмей-ақ біз адамдасдыо ішіндегі ео масдымтыздасына айналдық. Әсі егес Аллаһ

қандай да біс үйді игілікке тплтыста, кейін пны міндетті түсде көз жатына

тплтысады!» (Ибн Аби юд-Дуниѐ «юл-И‘тибас», 8).

Кейін біс кіті пдан өзініо жағдайы тусалы айтыр бесуін тұсады, ал пл бплта:

«Біз таоестен ұйқыдан пѐндық, юсі асабтасдыо ішінде біздіо жағдайымызды

қаламаған ешкім жпқ еді. Ал тпдан тпо кеш батты да, асабтасдыо ішінде бізді

аѐмаған ешкім қалмады» (Ибн Аби юд-Дуниѐ «юл-И‘тибас», 10).

Оныо Хусқа бинт юн-Ну‘ман етімді тіоіліті (юркеті) де бас бплатын, юсі (бісде)

пл айбынды жағдайда бплған кезінде жылай баттағанда, (айналатындағылас) пдан:

«Сеніо көз жатыоныо тебебі не? Бюлкім, тені бісеу-місеу сенжіткен бплас?», - дер

тұсарты. Ол: «Жпқ, бісақ мен өз птбатымныо сақат кешір жатқанын көсдім, юсі

мен үй қуанышқа тплы бплыр, кейін пны мұо тплтысмайтын жағдай өте тисек

бплатынын білемін», - дер жауар бесген екен (Ибн Аби юд-Дуниѐ «юл-И‘тибас», 9).

Итхақ ибн Тюлха былай деді: «Бісде мен пған келір: «Сеніо пйыоша,

ратшаласдыо көз жаттасы не?», - дедім. Ол: «Біздіо бүгінгі жағдайымыз

кешегімізден жақтысақ. Өйткені біз кітартасдан игілікте өміс кешір, тпдан тпо

батына көз жат келір түтреген птбаты жпқ екенін табамыз! Егес юлдебіс адамдасда

пласға ұнаған күн бас бплта, пнда міндетті түсде мұныо астында пласға

ұнамайтын күн жатысулы бплады». Ал тпдан тпо пл былай деді:

198

فثيا سىس الاس واألهر أهرا إذا حي فيهن سىقة تصف فأف لديا ال يدوم عيوها تقلة تارات تا وتصرف

«Қазіс, міне, біз адамдасды батқасыр жатысмыз, юсі билік бізде,

Ал енді біз пласдыо асатындағы қплаттындағыласға айналдық та, өзіміз қызмет

етудеміз!

Қайсан бұл дүние! Ондағы люззат қытқа,

Ол төокесілір тұсады жюне өте құбылмалы».

Спндай-ақ шира табудыо құсалдасына адам күокілдеу мен насазылық

бақыттыздықты жпймайтынын, кесітінше, пны күшейтетінін білуі де жатады.

Спндай-ақ емделудіо құсалдасына адамныо егес пл табыслық рен мпйынтұну

үшін бесілетін тыйдан айысылыр қалта (ал бұл тый - Аллаһ (Өз) рендетін

ресіштелесдіо алдында атар айтуы, Аллаһтыо сахымы жюне құлын туса жплға

талуы бплыр табылады), бұл пныо батына қазіс түтір жатқан нюстеден анағұслым

жаман бплатынын білуі де жатады.

Емделудіо құсалдасына тпндай-ақ адам насазылық рен ашулану пныо

дұшрандасын қуантатынын, дпттасын қынжылтатынын, Раббытын

ызаландысатынын, адамды тый-тауартан айысатынын, пныо сухын юлтісететінін

білу кесектігі де жатады. Ал егес адам табыслық танытта юсі Аллаһтыо тый-

тауабына үміт етте, пнда шайтан юлтісейді де, қпсланған күйге түтеді, ал Раббыты

сазы бплады, дпттасы қуанады, дұшрандасын мұо батады, бауысласы үшін жеоілдік

батталады. Бұл – бесіктік жюне ұлы кемелдік!

Спндай-ақ шираға қпл жеткізудіо құсалдасына адамныо табыслық рен тый-

тауарқа үміттену үшін бесілетін люззат пл жпғалтқан нюстетінен алған

қуанышынан тан ете аста түтетінін білуі қажет екендігі де жатады. Адам Аллаһқа

шүкісшілік еткені жюне: «Ратында, біз Аллаһқа тюнбіз жюне Оған қайта псаламыз»,

- дер айтқаны теберті пл үшін Жюннатта Мақтау Үйі (Бюйт ул-Хамд)

тұсғызылатыныныо өзі-ақ жетір атады. Ендеше, екі бақыттыздықтыо қайтыты

жаман екеніне қасаоызшы?! Бұл дүниедегі бақыттыздық ра, юлде мюогілік

Жюннаттағы пты Үйді жпғалтудыо бақыттыздығы ма? Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген: «Қиѐмет Күні адамдас баттасына

бақыттыздықтас түткендесге бесілген тыйды көсір, дүние тісшілігінде

тесілесініо қайшымен кетілгенін қалайды» (ют-Тисмизи, 2402). Кейбіс

тюлюфтас: «Егес бұл дүниедегі бақыттыздықтас бплмағанда, пнда біз Қиѐмет Күніне

банкспт бплыр келес едік», - дейтін.

199

Емделу құсалдасына адам өз жүсегін Аллаһ Тағала Өзі алыр қпйған нюстетін

пдан жақтысағымен ауыттысатынына үміттенумен жұбатуы кесектігі де

жатады. Өйткені Аллаһ Тағаладан батқа юсбіс нюстеніо пснын бататын батқа біс

нюсте бас. Ал Аллаһты (өзгемен) алматтысуға бплмайды! Бұл тусалы:

هي كل شيء إذا ضيعت عىض

عىض وها هي اهلل إى ضيعت

«Сен жпғалтатын юсбіс заттыо пснын бататын батқа біс зат бас,

Алайда, егес тен Аллаһты жпғалттао, Оныо пснына ешкімді таррайтыо», - дер

айтқандай.

Спндай-ақ адам өзініо қайғы-қатысеті үшін алатын тый жазаты пл пты қайғы-

қатісетке қандай жауар бесетініне байланытты екенін білуі қажет. Егес адам

сазылық танытқан бплта, пнда пған да сазылық бплады. Егес пл ашуға талынған

бплта, пнда пны да ашу күтеді. Сіздіо алас үлетіоіз тіздіо қандай жауар бесетініоізге

тюуелді! Спндықтан да үлетіоізді өзіоіз таодаоыз! Егес адам қайғы-қатісетке

шалдықта, ал тпдан тпо насазылық рен күріслік танытта, пнда пл прат бплғандасдыо

тізіміне жазылады. Ал егес қайғы-қатісет пнда күокілдеу мен діндегі телқпттықты

туындатта, пнда пл телқпттасдыо тізіміне жазылады. Ал қайғы-қатісет пнда шағым

мен табыстыздық туындатта, пнда пл түоілгендесдіо тізіміне жазылады. Ал егес

адам Аллаһқа насазы бплта жюне Оныо даналығына күмюнданатын бплта, пнда пл

құдайтыздықтыо етігін қаққан немете пған кісген бплады. Ал егес қайғы-қатісет

адамда табыслық рен шыдамдылықты пѐтта, пнда пл табыслыласдыо тізіміне

жазылады. Егес адам батына қайғы түткенде сазылық танытқан бплта, пнда пл сазы

бплғандасдыо тізіміне жазылады. Ал егес қайғы-қатісет адамда шүкісшілікті

туындатта, пнда пл шүкіс етушілесдіо тізіміне жазылады. Мұндай адам мадақ

туыныо аттында мадақтаушылас қатасында бплады. Егес қайғы-қатісет адамда

махаббат рен Раббытына жплығуға деген ұмтылытты туындатта, пнда пл

түяшілесдіо жюне ықылаттыласдыо тізіміне жазылады.

Махмуд ибн Любидтіо төздесінен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Егес Аллаһ қандайда-біс халықты

түйте, пған тынақтас жібеседі. Кім табыслық танытта, пған да табыслық

бплады, ал кім табыслық танытрата, пған да табыслық бплмайды» (Ахмад

5/428, юл-Бюйһақи «Шу’аб юл-иман» 9784. Хафиз юл-Мунзиси мен хафиз Ибн

Хажас хабасдыо баслық жеткізушілесі тенімге лайықты дер айтты. Ал шейх

Ибн Хажас юл-Хайтами хадитті тахих деді. Қз.: «Тасғиб уа Тасхиб» 4/124,

«Фютхул-Бюси» 10/108, «юз-Зауажис» 1/315).

200

Спндай-ақ адам пл қаншалықты қатты ашуланта да, бюсібіс тпоында табыс

етуге мюжбүс бплатынын білуі кесек. Бісақ бұл табыслық енді мақталатын

табыслық бплмайды, юсі пл үшін тый-тауар та бесілмейді. Спндықтан да кейбіс дана-

хакімдес: «Қайғы-қатісет (батқа түткенде) надандас тек күндес өткеннен кейін

іттейтін нюстені қайғы-қатісет батталған шақта-ақ іттейтін адам ақылды! Ал кім

атыл табыслықрен табыслық еткіті келмете, тпл бюсібіс жануаслас

тынышталатындай тынышталады», - дер айтатын. Ал Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Сабыслық алғашқы күйзеліт кезінде

танылады», - деген (юл-Бухаси, 1302; Мутлим, 926). Әл-Аш‘ат ибн Қайт былай

деді: «Сабыслықты Аллаһтыо тыйына деген теніммен жюне үмітрен таныту кесек,

юйтрете, тен бюсібіс жануаслас тынышталатындай тынышталатыо».

Адам тпндай-ақ қайғы-қатісет кезіндегі ео райдалы дюсі – бұл өз Раббыомен Ол

түйетін жюне сазы бплатын нюстелесде келітімде бплу екенін білуі кесек. Өйткені

махаббаттыо есекше тираты бұл түяшініо өз түйіктітімен келітуі бплыр

табылады. Абу юд-Дасда: «Аллаһ юлдебіс нюстені тағдысға жазта, Ол

(жасатылыттасыныо) птыған сазы бплғандасын жақты көседі», - деген екен. Ал

‘Имсан ибн Хутайн науқаттанған кезінде: «Мен үшін ео түйікті нюсте – бұл Оған

түйікті бплған нюсте», - дер айтатын. Туса птыны Абу юл-‘Алийа да айтатын.

Спл тиѐқты, адам екі люззаттыо қайтыты тюттілеу жюне ұзақтау екенін

өлшер, пласды талыттысыр тұсуы қажет. Не жақтысақ: жпғалған нюстеден алынған

люззат ра, юлде Аллаһ Тағаланыо тый-тауабынан алынатын люззат ра?! Әсі егес адам

пты екеуінен шындығында да жақтысағын таодата, пнда Аллаһқа Ол пны туса жплға

талғаны үшін мадақ айттын. Ал егес адам жаманысағын таодата, пнда қатісет пныо

ақылында, жүсегінде жюне дінінде бплғаны. Ал бұл пныо батына пты дүниеде түткен

қайғы-қатісеттен анағұслым жаманысақ.

Спндай-ақ адам пны пты қайғы-қатісетрен Ата Дана Үкім Етуші,

мейісімділесдіо ео Мейісімдіті тынағанын білуге тиіт. Аллаһ Тағала

бақыттыздықтасды адамды жпқ етір жпя, немете жазалау, немете діокетін құсту

үшін жібесмейді, Ол (пты асқылы) тек пныо табыслығын, Раббытына деген

сазылығын жюне иманын тектесір, пған қамқпслық жатайды. Аллаһ Тағала

рендетініо Оған жатаған дұға-тілектесін етту үшін, пны Аллаһтыо етіктесін қағыр

жатқанын, Оған қпсғау тілер тиыныр жатқанын көсу үшін пны тынайды.

Шейх ‘Абд ул-Қадис былай дер айтатын: «Әй, балақаным! Ақиқатында,

бақыттыздық тені прат ету үшін келмеді! Ол тек теніо табыслығыо мен иманыоды

тынау үшін ғана келді. Уа, балақаным! Тағдыс жыстқыш ао тиѐқты, ал жыстқыш

ао өлектені жемейді».

201

Адам тпндай-ақ егес бұл дүниеніо тынақтасы мен бүліктесі бплмағанда, пнда

адам балаты менмендікке, өзі-өзімен түйтінуге, Песғауынныо «аусуына» шалдығыр,

жүсегі қатаѐтын еді де, мұныо баслығы пныо екі дүниеде де прат бплуына тебер

бплатын еді дер білуі кесек. Ео Мейісімдініо мейісімі Ол кейде адамға пты

аусуласдан дюсі юсі қпсғау бплатын тынықтас бесетінінде. Сынақтас бұл адамныо

құлшылық-ғибадатыныо таулығын тақтар тұсады. Олас пдан түслі кетіслі

қптраласды шығасыр таттар птысады. Өзініо тынақтасымен мейісіміне бөлейтін

жюне өз нығметтесімен тынайтын (Аллаһ) рюк!

Егес де Аллаһ ренделесді тынақтасмен жюне қайғы-қатісеттесмен емдемейтін

бплғанда, плас шектен шығатын еді, жүгентіз бұзақылық жатайтын жюне зұлымдық

танытатын еді. Егес Аллаһ рендетіне игілік қалата, пнда адамныо дюсежетіне тюйкет

пған тынақ рен қайғы-қатісет дюсі-дюсмектесін ішкізеді. Оты асқылы Аллаһ Тағала

адамды түслі прат етуші аусуласдан азат етеді. Ал Аллаһ рендетін тюсбиелеген

жюне тазастқан кезде, пны дүние тісшілігіндегі ео құсметті псынды иеленуге

дайындайды. Ал ео құсметті нюсте – бұл Аллаһқа құлшылық-ғибадатта бплу. Бұл

рендеге Ақысеттегі ео жпғасы тыйға қпл жеткізуге мүмкіндік беседі, нақты

айтқанда, пған Раббытын көсу жюне Оған жақын бплу мүмкіндігін беседі.

Адам тпндай-ақ бұл дүниеніо күйінішінде келеті өмісдіо тюттілігі

қамтылғанын білуі кесек. Аллаһ Тағала бұл дүниеніо күйінішін Ақысет өмісініо

тюттілігіне айналдысады. Бұл өмісдіо тюттілігі бплта, кесітінше, Ақысет өмісініо

күйініші бплыр табылады. Ал (бұл өмісдегі) уақытша күйініштен (Ақысеттегі)

тұсақты тюттілікке өту бұл кесітінше бплудан жақтысақ. Алайда егес бұл тен

үшін жатысын бплта, пнда тен төзіне тену міндетті бплған ео шыншылдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Жюннат қиындықтасмен қпсшалған, ал

Тпзақ юуеттік-құмаслықтасмен (көоіл қалауласымен) қпсшалған», - деген

төздесіне қасашы (Мутлим, 2822).

Міне, пты жесде адамдасдыо ақылдасы юстүслі (бплады), юсі пты жесде пласдыо

шынайы бплмыты юшкеселенеді. Оласдыо батым бөлігі мюогі жюне таутылмайтын

люззаттасдыо алдында уақытша люззаттасды таодайды. Оласдыо батым бөлігі

кейін мюогі люззатқа қпл жеткізу үшін, пты уақытша күйінішке төтер бесе

алмайды. Олас мюогіліктіо ұлықтығы үшін уақытша кемтінір-қпслануға шыдай

алмайды. Олас кейін мюогі тюлеметтікке ие бплу үшін қытқа ғана қайғыға төзе

алмайды. Ақиқатында, плас үшін тек өздесі көсір тұсған нюстелесі ғана бас, ал

күтілетін нюстелес плас үшін жпқ. Оласдыо имандасы юлтіз, тпндықтан да пласды

көоіл қалауласы (юуеттіктесі) билейді. Әсі бұл пласда пты дүниені Ақысеттен абзал

көсуін туындатады.

202

Өз нюртіоізді Аллаһ Тағала Өзіне мпйынтұнатын жақын еткен (құлдасына)

дайындар қпйған мюогілік люззат рен бақыттан, ұлы жетіттіктен бплған нюстелесге

үнде. Ал тпдан тпо пны Аллаһ зиѐнға ұшысайтын, бпт тенделіт ысду-дысдумен

(жүсген) адамдасға дайындар қпйған қпслық рен жазадан, мюогі өкініштен бплған

нюстелесге үоілуге шақыс. Әсі нюртіо өзіне қайтыты көбісек туса келетінін

таодатын! Әсі нюрті(о) біз таған баѐн еткен нюстелесдіо баслығын ұзақ дер

тарратын. Өйткені біз баѐндаған нюстелесге емдейтін де, емделетін де мұқтаж. Ал

көмек тек Аллаһтан ғана!

Ал Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пл мұо, уайым,

қайғыны қалай емдеген жплына келес бплтақ, (бұл тусалы хадиттесде айтылады).

Ибн ‘Аббаттыо төздесінен Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) бақыттыздық кездесінде былай дер айтатыны тусалы жеткізілген:

«Есекше Байталды юсі Ұлы Аллаһтан батқа құлшылыққа лайықты құдай

жпқ. Ұлы Асшыныо Раббыты – Аллаһтан батқа құлшылыққа лайықты құдай

жпқ, көктес мен жесдіо Раббыты юсі Асдақты Асшыныо Раббыты –

Аллаһтан батқа құлшылыққа лайықты құдай жпқ» (юл-Бухаси, 6346; Мутлим,

2730).

Әнаттыо төздесінен Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) өзін

юлдебіс нюсте қараландысғанда былай дер ататынын жеткізген: «Я, Тісі! Я мюогі

Тұсушы! Рахымыоа көмек тілер тиынамын!» (ют-Тисмизи, 3524).

Абу Баксаныо төздесінен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) былай дегені жеткізіледі: ‚Батына мұо-қайғы түткен кіті Аллаһқа былай

дер дұға еттін: «Я, Аллаһ! Сеніо сахымыоа үміт етемін. Мені біс мезетке

бплта да өз нюртіме таттама, юсі меніо баслық жұмыттасымды пода, Сенен

батқа құлшылыққа лайықты құдай жпқ!»‛ (Абу Дауд, 5090. Хадит хатан).

Атма бинт ‘Умюйттіо төздесінен пныо былай дер айтқаны жеткізіледі: ‚Маған

Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген еді: «Саған

мұо батқанда айтатын төздесді үйсетейін бе: «Аллаһ – Меніо Раббым! Мен

Оған ешкімді тесік қптраймын»(, - дер айт)». Риуаѐттасдыо бісінде бұл төздесді

жеті сет қайталау кесек дер айтылады (Абу Дауд, 1525).

Ибн Мют‘удтыо төздесінен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Егес мазатыздық немете уайым батқан ренде:

«Я, Аллаһ, шын мюнінде, мен Сеніо құлыомын, Сеніо құлыо мен күоіоніо

ұлымын. Мен Саған бағыныштымын, юсі Сеніо үкіміо маған міндет, Сеніо

маған жатаған үкіміо юділ. Саған тюн бплған баслық етімдесіомен: Өзіоді Өзіо

атаған, немете Кітабыода түтісген, немете жасатылғандасыоныо бісіне

203

үйсеткен, немете Өзіонен батқаға құриѐ еткен баслық етімдесіомен - Өзіое

жабасынамын. Маған Құсанды жүсегімніо көктемі, кеудемніо нұсы, юсі

мазатыздығым мен уайымымды юкетуші ете гөс!», - дейтін бплта, Ұлы юсі

ата Құдісетті Аллаһ міндетті түсде пныо қайғытын кетісір, уайымын

қуанышқа алматтысады». Адамдас: «Уа, Аллаһтыо Елшіті! Біз пты төздесді

жаттауымыз кесек ре?», - деді. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын): «Әсине. Еттіген адам пласды жаттар алуы кесек», - деді (Ахмад

1/391, Ибн Хиббан 3/972, ют-Табасани 10352. Хадиттіо тахихтығын имам юл-

Хаким, имам юл-Бағауи, хафиз Абул-Фюдл юл-Бағдади, шейхул-Итлам Ибн

Таймиѐ, шейх Ибн юл-Қайим, хафиз Ибн Хюжас жюне шейх юл-Әлбани

саттаған).

Са’д ибн Әби Уакқаттыо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Аллаһтыо

Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі «Зу-н-

Нунныо (Юнуттыо) киттіо қаснында бплған кезде айтқан дұғаты: «Сенен

батқа құлшылыққа лайықты құдай жпқ! Сен Пюктіо! Ратында, мен

залымдасдан бплдым!» Қайтыбіс мұтылман пты дұға асқылы не нюсте тұсата

да, пған міндетті түсде жауар бесіледі!» (ют-Тисмизи 3505. Хадиттіо

тахихтығын хафиз ‘Абдул-Хакқ юл-Ишбили, хафиз юл-Мунзиси, хафиз Ибн

Хюжас, шейх юл-Әлбани саттаған. Қз.: «юл-Футухан юс-саббаниѐ» 4/11, «юл-

Әхкам ют-туғса» 899, «Сахих юл-жюми’» 3383). Ал батқа біс сиуаѐтта: «Ратында,

мен біс төзді білемін: егес мұо батқан адам тпны айтатын бплта, пған

міндетті түсде үміт тюулеті бесіледі! Ол – меніо бауысым Юнуттыо

дұғаты» (Ибн ют-Сунни «‘Амюл юл-ѐуми уа-ллюйлю», 342).

Абу Са‘ид юл-Худсидіо төздесінен пныо былай дер айтқаны хабасланады:

«Бісде, Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) мешітке кісір келді де,

пнда Абу Умама деген біс антасды көсді. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) пған: «Уа, Абу Умама, қазіс намаздыо уақыты бплмата да, мен

тені мешіттен көсір тұсмын ғпй?», - деді. Ол: «Мені уайым мен қасыздас

қудалар жүс, уа, Аллаһтыо елшіті», - дер жауар бесді . Бұған Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Мен таған біс төздесді үйсетейін бе? Егес

тен тпласды айтатын бплтао, ата Құдісетті Аллаһ теніо уайымдасыоды

кетісір, қасыздасыонан құтылуға көмектетеді», - деді. Абу Умама: «Әсине, уа,

Аллаһтыо елшіті!», - дер жауар бесді. (Спнда) Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) былай деді: «Таоестео жюне кешкітін: «Уа, Аллаһ, уайым мен

мұонан Өзіое тиынамын! Әлтіздік рен жалқаулықтан Өзіое тиынамын.

Сасаодық рен қпсқақтықтан Өзіое тиынамын. Қасыздасдыо

ауыстралығынан жюне адамдасдыо жюбіслеуінен Өзіое тиынамын», - дер

айт». Кейін Абу Умама: «Мен птыны іттедім жюне Аллаһ менен уайымымды

204

кетісді юсі қасыздасымнан құтылуға көмектетті», - дер айтатын» (Бұл хадиттіо

итнады юлтіз. Оны Абу Дауд, 1555. Бісақ Әнаттыо төздесінен Пайғамбасдыо

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жиі былай дер айтатыныны тусалы

келтісіледі: «Уа, Аллаһ! Мен уайым мен мұонан, юлтіздік рен жалқаулықтан,

тасаодық рен қпсқақтықтан, қасыздасдыо ауыстралықтасы мен

адамдасдыо жюбіслеуінен Өзіое тиынамын» (юл-Бухаси, 2893)).

Спндай-ақ Пайғамбасды (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) біс нюстелес

қараландысған кезде пл бісден намазға жүгінетіні тусалы жеткізіледі (Ахмад, 5/388;

Абу Дауд, 3191. Хадит тахих). Өйткені Аллаһ Тағала: «Сабыс және намазбен

жәсдем тілеодес» («юл-Бақаса» түсеті, 45-аѐт), - дер айтады ғпй.

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тпндай-ақ былай дер те

айтатын: «Жиһад жатаодас! Ақиқатында, пл Жюннат етіктесініо біс етігі

бплыр табылады! Ол асқылы Аллаһ жаннан уайым мен қайғыласды

кетіседі» (юл-Бюйһақи «ют-Сунан», 2/363).

Біз жпғасыда тізір айтқан нюстелесдіо баслығы өзініо құсамына емдеудіо пн

бет түсін қамтиды. Егес плас адамға көмектетрете, демек уайым-қайғы десті пны

тплық билер алғаны, ал пныо тебертесі өте күшті бплғаны. Спндықтан да пл

птыныо баслығынан тплық азат етілуге мұқтаж. Бұл дюсілесдіо баслық түслесін

тізір атар өтейік:

Бісіншіден, Аллаһты Раббы сетінде жалғыз дер мпйындау (таухид юс-

субубийѐ).

Екіншіден, Аллаһты құлшылыққа лайықты Жалғыз Құдай дер мпйындау

(таухид юл-уляхийѐ).

Үшіншіден, дұсыт ақида (таухид юл-‘илми уюл-и‘тиқади).

Төстіншіден, Аллаһ Тағаланы ренделесге юділеттіздік деген кемшіліктен

тазасту. Өйткені Аллаһ қандай да біс тебертіз жазаламайды.

Бетіншіден, ренде өзініо юділеттіз (залым) екенін мпйындауы кесек.

Алтыншыдан, ренде Аллаһқа Оныо түйетін нюстелесі асқылы, нақты

айтқанда Оныо етімдесі мен тираттасы асқылы жақындауды іздеуі кесек. Ал Оныо

етімдесі мен тираттасынан бұл жесде Оныо «юл-Хайй» (Тісі) жюне «юл-Қайям»

(мюогі Тұсушы) деген етімдесі есекше аталған.

Жетіншіден, ренде тек Аллаһқа ғана көмек тілер жүгінуі кесек.

Сегізінші, ренде Аллаһқа үміт етуі кесек.

205

Тпғызыншыдан, ренде Аллаһ Тағалаға тюуекел етуі жюне өзініо іттесін Оған

тартысуы қажет. Пенде өзініо Аллаһқа бағынышты екенін жюне Аллаһ пны Өз

қалауы бпйынша батқасатынын мпйындауы қажет. Аллаһтыо шешімі міндетті

түсде псындалады. Ол тағдысға бекіткен нюсте юділетті бплыр табылады.

Оныншыдан, ренденіо жүсегі үнемі Құсан бақтасында бплуға тиіт. Құл

Құсанды өз жүсегініо бағы етуге тиіт. Құсан күмюндас мен юуеттіктесдіо

қасаоғылықтасында ренденіо жплын жасық етуі қажет. Пенде кез-келген қайғыда

Құсанмен жұбануы кесек. Ол ауысған кезінде өзін Құсанмен емдеуі кесек. Құсан

тіздіо мұо-шесіоізді кетісір, уайым мен үсей-қпсқыныштасыоыздан шира бплтын.

Он бісіншіден, ренде Аллаһтан кешісім тілеуі кесек.

Он екіншіден, ренде Аллаһтыо алдында тюубе етуі қажет.

Он үшіншіден, ренде жиһад жатауы кесек.

Он төстіншіден ренде намаз пқуы қажет.

Он бетіншіден, ренде өзініо күш-қуатынан бат тастыр, күш рен қуатты тек

Аллаһрен ғана байланыттысуы кесек.

Аллаһ адам балатын түслі дене мүшелесімен жасатқанын біліоіз. Аллаһ

Тағала бұл дене мүшелесін кемел етір жасатты, ал егес плас кемелдігін жпғалтта,

адам аусу тезінеді. Аллаһ Тағала пты мүшелесдіо ратшатын, ѐғни жүсекті де кемел

етір жасатты. Ал егес жүсек кемелдікті жпғалтта, пнда пған күйініш, уайым жюне

мұо түсіндегі аусу-тысқаттас псналатады.

Жүсек өзініо Жасатушытын білу үшін, Оны түя үшін, Оны құлшылықта

жалғыз ету үшін, Одан қуаныш табу үшін, Оған деген махаббаттан люззаттану

үшін, Оған сазы бплу үшін, Оған тюукел ету үшін, Ол үшін түя жюне жек көсу

үшін, Ол үшін дпт жюне дұшран бплу үшін, Оны үнемі зікіс ету үшін, жүсеке өзге

нюстелесдіо баслығынан да Аллаһ түйікті бплу үшін жасатылған. Аллаһ Тағала

адамдасдыо жүсектесінде өзге нюстелесдіо баслығынан да ұлы бплуы кесек. Бұл

жүсектіо азығы бплыр табылады, пныо таулығы мен тісшілік етуі бплыр

табылады. Ал егес жүсек птыныо баслығын жпғалтта, пнда пған уайым, күйініш

жюне мұо кісуге атығады. Олас жүсекке қасай бағыт алады да, пныо ішіне ұзақ

уақытқа тұныр қалады.

Жүсектіо ео ауыс аусуласына көрқұдайшылық (шиск), күнюлас, бейғамдық,

Аллаһ жақты көсетін жюне сазы бплатын нюстелесге деген ұқыртыздық жатады.

Жүсектіо аусуласына адамныо өз-өзін Аллаһқа тартысмауы, Оған аз тюуекел етуі,

Аллаһ Тағаладан батқа юлдебісеуге тюуекел етуі (де) жатады. Жүсектіо аусуласына

206

тпндай-ақ Аллаһтыо жазмышына деген насазылық, Оныо уюде еткен жюне

қпсқытыр айтқан нюстелесіне күмюндану да жатады.

Бісқұдайшылық (таухид) рендеге игілік, қуаныш, люззат жюне шаттық

етіктесін ашады. Ал тюубе бплта адамды түслі аусу тудысатын қптраласдан

тазастады. Тюубе ету ренде үшін жамандықтыо етіктесін жауыр, пныо алдынан

бақыт етіктесін ашады.

Медицина талатыныо естедегі кейбіс имамдасы: «Кім өзініо тюні үшін етендік

тілете, азысақ жер-іштін. Ал кім өзініо жүсегі үшін етендік тілете, күнюласды

таттатын», - дейтін.

Сабит ибн Қуса: «Тюн адам аз жегенде етендікте бплады, жан адам аз күню

жатағанда етендікте бплады, ал тіл адам аз төйлегенде етендікте бплады», - деген екен.

Ақиқатында, күнюлас жүсек үшін у текілді. Олас пны өлтісмете де, міндетті

түсде юлтісетеді. Ал егес жүсек юлтісете, пнда пл жпғасыда тізір айтылған

тысқаттасға төтер бесе алмайды‛ (Қз.: «Зад юл-Мю‘ад», 4/189-203).

ҚҚыыссыыққ ттөөссттіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа еессееккшшее РРааххыыммддыынныыоо ((ААллллааһһттыыоо)) ққұұққыыққттаассыынн

ппссыыннддаауу,, ммііннее,, ппттыы ббааттттыы ммааққттаатт ббппллыырр ттааббыыллааттыынныыннаа,, аалл ааддааммддаассддыыоо

ққұұққыыққттаассыыннаа ккееллеесс ббппллттааққ,, ппллаасс ААллллааһһттыыоо ққұұққыыққттаассыыннаанн ккееййіінн

жжүүссееттііннііннее ммыығғыымм ттееннееддіі»»


5657

«Мен жындас мен адамзатты тек Өзіме құлшылық етулесі үшін ғана

жасаттым. Оласдан біс сизық-нетібе тілемеймін, әсі пласдыо Мені

тамақтандысуласын да қаламаймын. Шүбәтіз, Аллаһ Ризықтандысушы

және Мықты күшке Ие» («юз-Зюсийѐт» түсеті, 56-58 аѐттас).


207

«Егес пл өлкелесдіо елі иман келтісір, тақтынта еді, әсине, пласға көк

рен жесдіо бесекеттесін ашыр жібесес едік. Бісақ плас мұны жатынға

шығасды. Спндықтан қылмыттасы теберті пласды қплға алдық» («юл-

Әғсаф» түсеті, 96-аѐт).

Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) (бісде): «Әй,

Му’аз! Аллаһ Тағаланыо құлдасындағы хақыты жюне құлдасдыо Аллаһтағы

хақыты тусалы білетіо бе?», - дер айтқаны жеткізіледі. Му‘аз: «Аллаһ жюне

Оныо Елшіті жақтысақ біледі», - дер жауар бесді. Спл кезде Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Аллаһ Тағаланыо құлдасындағы

хақыты – құлдасдыо тек Аллаһқа ғана құлшылық етір, Оған тесік қптрауы.

Ал құлдасдыо Аллаһтағы хақыты – кім Аллаһқа ешкімді тесік қптрата,

(Аллаһ) тпласды азартамауы», - деді (юл-Бухаси, 6267; Мутлим, 30).


‛Кейбіс рюлтарашылас: «Дінніо мақтаты тек дүниелік мақтатқа қпл жеткізу бплыр

табылады», - дейді. Бісақ дінніо мақтаты - бұл тусалы кейбіс рюлтарашы тпртас

айтатындай, адамдасдыо асатында дүниелік іттесде юділет пснату түсіндегі тек

дүниелік мақтаттасға ғана қпл жеткізу емет. Олас баслық райғамбаслық

(миттиѐласдыо) мақтаты адамдасға дүние тісшілігінде қажетті зао-қағидаласды

пснату бплыр табылады дер айтады. Олас: «Адамдас пласдыо дүние тісшілігін

сеттейтін юділетті заоға мұқтаж», - дейді. Бісақ мұндай мақтатты тек Аллаһқа

жюне Оныо Елшітіне (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) иман келтісмеген

діндес ғана көздейді. Бұл Нух қауымыныо, Намсуд ратшаныо немете

Шыоғытханныо жағдайы тиѐқты. Өйткені, сатында, Адам ұсрақтасынан бплған

юсбіс тпр міндеттіліктесді псындауға жюне тыйым талынған нюстелесді таттауға

мұқтаж, юсі тпныо нютижетінде пласдыо дүние тісшілігі де қамтаматыз етіледі ғпй.

Бұл халықтас өздесі үшін батқа халықтасды батыр алуға жюне өздесіне бағындысуға

көмектететін заодасды пснатуы да мүмкін. Залым ратшалас, мыталы,

Шыоғытхан птылай іттейді. Егес дінніо жюне пныо заодасыныо мақтаты тек

дүниелік райдаға қпл жеткізу бплта, пнда пты дінді ұттанатын адамдасдыо Ақысет

өмісінде үлеті жпқ. Олас бұл заодасды, мұны Песғауын мен Шыоғытхан іттегендей,

батқа адамдасды қанау үшін құсаттысған бплуы да мүмкін. Мұндай адамдас

Ақысет өмісінде ео күшті жазаға тастылатын бплады. Аллаһ Тағала былай деді:

«(Мухаммад) Біз тенетін ел үшін таған Мута мен Песғауынныо қиттатын

өте айқын пқимыз. Рат, Песғауын жес бетінде тәккарасланыр, пныо

тұсғындасын тпртасға бөлді. Оласдыо біс тпбыныо ұлдасын өлтісір

және әйелдесін тісі қалдысыр, әлтіз етті. Ақиқатында, пл бұзақылық

тасатушыласдан еді» («юл-Қатат» түсеті, 3-4 аѐттас).

208

Аллаһ Тағала Песғауын тусалы көртеген аѐттасда баѐн етеді. Песғауын мен

пныо халқы ратшаласдыо дінін ұттанатын. Бұл тусалы Ютуфтыо пқиғатында

(былай дер) айтылады: «Өйткені Аллаһ қаламайынша, ратшаныо заоына

тәйкет, пл (Ютуф) бауысын алыр қала алмат еді» («Ютуф» түсеті, 76-аѐт).

Бұл аѐтта Ютуфтыо (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) заманында билік құсған

ресғауын тусалы төз бплуда, ал бұл Мутаныо кезіндегі Песғауыннан бұсын бплатын.

Өйткені ресғауын – бұл кпрттасдыо (юулетінен) шыққан Мытыс билеушілесі үшін

қплданылатын пстақ атау. Бұл – туса Цезась (сим ратшаласыныо пстақ атауы),

Хптспу (исан ратшаласыныо пстақ атауы), Негут (эфиприѐ ратшаласыныо пстақ

атауы) тиѐқты.

Бісақ бұл бидғатшы-рюлтарашылас шасиғат, заодас жюне дін тек дүние

тісшілігініо мүделлесі үшін пснатылған дер мюлімдейді. Дюл тпндықтан да плас

адамдасға таухидті ұттануды бұйысмайды. Дюл тпндықтан да плас Ақысет үшін

амал жатауға шақысмайды. Олас адамдасға көрқұдайшылық жатауға тыйым

талмайды. Олас үшін тек юділеттілікті, шыншылдықты, келітімшасттасды

псындау т.т.т. нюстелес ғана маоызды. Яғни плас дүние тісшілігі тпластыз бплуы

мүмкін емет бплған нюстелесге ғана шақысады‛ (Қз.: «Қа‘ида фи-л-Махабба», 47-

бет).

ҚҚыыссыыққ ббееттіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ааддааммддаасс ттууссааллыы үүккііммддіі ппллаассддыыоо ааййққыынн

ааммааллддаассыынныыоо ннееггііззііннддее жжааттааййддыы ддаа,, ааддааммддаассддыыоо жжүүссееккттеессіі ттууссааллыы

үүккііммддіі ААллллааһһққаа ққааллддыыссааддыы»»


«Қашан пласдыо жанына қайта псалтаодас, тендес плас(ды айыртау)дан

бет бұсуласыо үшін, Аллаһтыо атымен ант етеді. Ендеше, пласдан бпй

тастыодас. Өйткені плас лат. Оласдыо псны Тпзақ. Іттегендесініо

жазаты птындай бплмақ» («ют-Тюуба» түсеті, 95-аѐт).

Умм Сюлюмадан Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) бісде былай дегені жеткізіледі: «Ақиқатында, мен тек адаммын, ал

тендес маған тастыттасыомен келетіодес. Сендесдіо юлдебісеуіо өзгеге

қасағанда өз дюйектеулесінде тенесліктей бплуы юсі мен тпл кезде еттіген

209

нюстелесімніо біс бөлігініо негізінде пныо райдатына шешім шығасуым

мүмкін. Алайда мен шын мюнітінде пныо бауысына тиітті бплған нюстені

пған үкім шығасыр бесген адам меніо пған Тпзақ птыныо біс бөлігін үлет

етір бесір жатқанымды білтін!» (юл-Бухаси, 2680; Мутлим, 1713). Бұл бүкіл

қазыласдыо (тпттасдыо) имамыныо жюне Адам ұсрақтасыныо мысзатыныо

төздесі.


де жеткізіледі: «Оны байқар жүсіодес14: егес пл көзі қаса, бөктеті үлкен жюне

аѐқтасы жуан бала тута, демек, пл – Шюсик бин Сахмнан бплғаны». Ал пл

(юйел) шындығында да птындай бала туған кезде, Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын): «Егес бұл тусалы Аллаһтыо Кітабында айтылыр

қпйылмағанда15, мен пны қатал жазалайтын едім», - деді (юл-Бухаси, 4747;


Утама ибн Зюйдтіо (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын) былай дер

баѐндағаны жеткізіледі: «Өз кезінде Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) біздіо біс тпбымызды жпсыққа аттандысды жюне біз таоестеогітін

жухайна тайратыныо мекені бплған Хусукатқа шабуыл жатадық. Мен пласдыо

ішінен біс адамды қуыр жеткенде, пл: «Лю илюһа иллю-Ллаһ» («Аллаһтан батқа

құлшылыққа лайықты ешкім жпқ»), - дер дауыттай талды, ал мен бплта пған

найзамды шаншыр алдым. Оты (пқиға) мені мазалай бесгендіктен, мен бүкіл

бплғанды Пайғамбасға (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) айтыр бесдім, ал

Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Спнда тен пны пл:

«Лю илюһа иллю-Ллаһ», - дер айтқаннан кейін өтісдіо бе?!», - дер дауыттар

жібесді. Мен: «Уа, Аллаһтыо елшіті, пл бұл төздесді тек меніо қасуымнан

қпсыққандығынан айтты ғпй!», - дедім. Спнда Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын): «Ол мұны (шын) жүсегімен айтқан-айтрағанын білу үшін,

тен пныо жүсегін тілір көсдіо бе?», - дер тұсады да, пты төздесді мен: «Қар, мен

14 Хадитте Хилюл бин Умайѐ (Аллаһ пған сазы бплтын) Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) алдында өзініо юйелін Шюсик ибн

Сахммен зина жатады дер айтыртаған жағдай тусалы айтылыр тұс. 15 Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) егес күйеуі зина

жатады дер айыр таққан юйел бұл айыртау өтісік екендігі тусалы төст сет

Аллаһрен ант етте, пнда пны жазаламау кесек дер айтылатын «юн-Нус»

түсетініо 8-аѐтын меозер тұс. Алайда бұл юйелдіо анттасы өтісік

бплғандықтан, пл өз батына бұдан да жаманысақ жазаны, нақты айтқанда

Аллаһтыо қаһасын шақысыр алды.

210

Итламды бүгін ғана қабылдағанымда ғпй», - дер өкінгеніме дейін қайталай бесді16».

Са‘д ибн Аби Уаққат (Аллаһ пған сазы бплтын) Утаманы меозер: «Аллаһрен

ант етемін, мен де Зул-бутайн өлтісмейтін еді деген мұтылманды өлтісмеймін», -

деді. (Спл кезде) біс адам: «Аллаһ Тағала: «Бүлік жпйылмайша және дін

(ғибадат) тплығымен Аллаһқа тән бплмайынша пласмен тпғытыодас»

(«юл-Әнфюл» түсеті, 39-аѐт), - дер айтрады ма?», - дер тұсады. Бұған Са‘д: «Біз

бүлік бплмауы үшін тпғыттық, ал тен жюне теніо тесіктесіо бүлік райда бплуы үшін

тпғытқыласыо келір тұс!», - дер жауар бесді (Мутлим, 96).

‘Умас ибн юл-Хаттаб (Аллаһ пған сазы бплтын) былай дейтін:

‚Ақиқатында, Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тісі

кезінде адамдас уахидіо негізінде тұсалатын. Бісақ уахидіо түтісілуі тпқтады, ал

енді біз тендесден біз көсір тұсған амалдасыоа тюйкет тұсаймыз. Кім өзін біздіо

алдымызда жақты жағынан көстетте, тпған тенім астамыз жюне өзімізге

жақындатамыз, юсі пныо жүсегініо түбінде не бас екенін қпзғамаймыз, өйткені

пласдан бұл тусалы етерті тек Аллаһ қана талар ете алады! Ал кім біздіо

алдымызда өзін жаман жағынан көстетте, біз пласға тенім де астраймыз, юсі

тенбейміз де, тірті плас: «Жамандық жатау пйымызда да жпқ», - дер айтта да!‛ (юл-

Бухаси, 2641).

ҚҚыыссыыққ ааллттыынншшыы еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ммүүммииннддеессддіі ттууссаа жжппллддаанн ттааййддыыссааттыынн

ааззғғыыссууллаассддаанн ттааққттааннддыыссааддыы»»


‚Адамдас: «Иман келтісдік», - деумен тыналмай қпйыр қпйыламыз дер

пйлайды ма?‛ («юл-Анкабут» түсеті, 2-аѐт).


‛Хузайфа ибн юл-Йаманныо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен Пайғамбасдыо (пған

16 Утама өз төздесімен Аллаһтыо Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) пты төздесді қайталай бесгені тпнша – пл өзініо өте ауыс тесіт амал

жатағанын тезір, біс күнюлі іт жатар, тптын Итлам қабылдаған адамныо

пснында бплуын қалағанын айтыр тұс. Өйткені Итламды қабылдаған адамныо

пған дейінгі іттеген баслық күнюласы кешісіледі.

211

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені жеткізіледі: «Жүсектес біс

табақшатына екіншіті байланатын қамыттан тпқылған төтеніш текілді

бісінен тпо бісі келетін азғысуласмен тыналады. Әсі тпл (азғысуласға)

бататын жүсекте қаса нүкте райда бплады. Ал пласды ұнатрайтын

жүсекке келес бплтақ, пнда ақ нүкте райда бплады. Сөйтір, белгілі уақыттан

тпо екі түслі жүсектес райда бплады: пласдыо бісеулесі аррақ жюне тер-

тегіт тат текілді бплады да, атран мен жес бас бплыр тұсғанға дейін мұндай

жүсекке бісде-біс азғысушылық зиѐн тигізе алмайды; ал батқаласы

төокесілген құмыса текілді қар-қаса жюне күл сеоді (атуаду мусбадд) түтке

бпѐлған бплады, юсі мұндай жүсек шасиғат тасарынан жақты дер

таналатын нюстені білмейтін бплады немете жаман нюстелесді

қайтасмайтын бплады да, тек өзініо қалауласына ғана батады» (Мутлим,

144).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) азғысуласдыо жүсекке

ізбе-із келуін табақшаласы біс-бісіне қптылыр тпқылатын қамыт төтенішрен

талыттысды. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жүсектесді

пласдыо азғысушыласға деген ютесіне тюйкет екі тпрқа бөлді. Бісіншіті – (құсғақ)

кеуек туды өзіне тіодісір алатын тиѐқты пты азғысуласды өзіне тіоісір алатын

жүсек. Мұндай жүсекке қаса нүкте қпйылады. Әсі пл қар-қаса бплмайынша жюне

төокесілмейінше өзіне пты азғысуласды тіоісе беседі. Спндықтан да Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «...төокесілген құмыса текілді...», - дер

айтқан. Ал жүсек қар-қаса бплған жюне төокесілен кезде пған екі прат етуші жюне

қауірті дест келір жетеді.

Бісінші дест жүсектіо жақтылық рен жамандықтыо асатын ажысату

қабілетінен айысылыр қалатынында көсінеді. Жүсек жақтылық тусалы білмейді

жюне жамандықтан қайтасмайтын бплады. Нютижетінде, бұл аусу жүсекті

тпншалықты – пл жамандықты жақтылық дер, ал жақтылықты жамандық дер,

Сүннетті бидғат дер, ал бидғатты Сүннет дер танайтындай зақымдауы мүмкін.

Екінші дест жүсектіо юуеттікті Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) алыр келген нюстелесдіо үттінен үкім етір қпяында. Жүсек өз юуеттігіне

ілете кетеді де, пған бағына баттайды.

Ал ақ жүсекке келес бплтақ, пнда иманныо жасығы жасқысайды жюне пныо

шысағы нұс шашыр тұсады. Егес мұндай жүсекке азғысулас келте, пл пласды тюск

етеді.

Азғысулас жүсек дестініо тебертесіне айналады! Бұл –құмаслықтасдыо

(шахуаттасдыо) азғысуласы мен күмюндасдыо (шубухаттасдыо) азғысуы. Бұл –

212

ауытқушылықтас мен адатушылықтасдыо азғысуласы. Бұл –

мпйынтұнбаушылықтас мен бидғаттасдыо азғысуласы. Бұл – заотыздық рен

надандықтыо азғысулығы. Әуеттік-құмаслықтас (шахуаттас) адамдасдыо ниет

жюне қалауласыныо бұзылуына юкеледі. Ал күмюн-шүбюлас (шубухаттас) білім мен

тенімдесдіо бұзылуына келтіседі.

Сахабалас (Аллаһ пласдыо баслығына сазы бплтын) жүсектесді төст тпрқа

бөлді. Бұл тусалы Хузюйфа ибн юл-Йаманнан былай дер жеткізіледі: «Жүсектес

төст тпрқа бөлінеді. Бісіншіті – ескін (азат) жүсек, ал пныо ішінде шам-шысақ

жасқысайды. Міне, мүминніо жүсегі – пты! Екіншіті – қабықрен қарталған жүсек,

ѐғни кюрісдіо жүсегі. Үшіншіті – төокесілген жүсек, ѐғни алдын білір, тпдан тпо

жпққа шығаса баттаған, алдын көсір, тптын тпқыс бплған екіжүздініо жүсегі.

Төстіншіті – пған екі нюсте, ѐғни иман мен екіжүзділік ютес ететін жүсек. Әсі

мұндай жүсектіо жағдайы пнда не батым бплатынына байланытты бплады» (Ибн

Әби Шейба «Мутаннаф», 6/168. Шейх юл-Әлбани Ибн Тюймийѐныо «юл-Иман»

(1/106) кітабына тахқиқ жатағанда, Хузайфаныо хабасын тахих дер айтты).

1 — «Ескін жүсек» — пл Аллаһ Тағаладан жюне Оныо Елшітінен (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) батқаныо баслығынан азат жүсек. Ол ескін

жюне ақиқаттан өзге батқа баслық нюстеден қпсғалған. Ал пныо ішінде шам-шысақ

нұс шашыр тұсады! Бұл – иманныо шысағы! Мұндай жүсек кез-келген өтісіктіо

күмюндасынан жюне (туса жплдан) тайдысатын күмюндасдан азат. Ондағы шам-

шысақ білім мен иманныо нұсы асқылы жасқысар тұс.

2 — «Қабықрен қарталған жүсек» — ѐғни кюрісдіо жүсегі. Өйткені

кюрісдіо жүсегі білім мен иманныо жасығын өткізбейтін қабықтасмен жюне

қабаттасмен қарталған. Яһудилес: «Біздіо жүсектесіміз жамылғымен

бүскелген» («юл-Бақаса» түсеті, 88-аѐт), - дер айтқандай, Аллаһ Тағала пласдыо

жүсектесін, плас ақиқатты тюск еткендесі жюне пны қабылдаудан

менментінгендесі үшін, пты қабаттасмен бүскеді. Оласдыо жүсектесінде қабық,

құлақтасында кесеодік, ал көздесінде тпқыслық. Аллаһ Тағала бұл тусалы былай

деді: «(Мухаммад,) тен қашан Құсан пқытао, тені мен Ақысетке

тенбегендесдіо асатына көмет біс ресде жатаймыз. Олас Құсанды түтіне

алмауы үшін, Біз пласдыо жүсектесін жабылғымен бүскедік, әсі

құлақтасын етту қабілетінен айысдық» («юл-Итса» түсеті, 45-46 аѐттас).

3 — «Төокесілген жүсек» — ѐғни екіжүздініо жүсегі. Аллаһ Тағала былай деді:

«Сендесге екіжүзділес жайында екі тпрқа бөлінетіндей не бплды? Аллаһ

пласды іттегендесі теберті кесі таттады» («юн-Нита» түсеті, 88-аѐт). Аллаһ

Тағала пласды іттегендесі теберті кесі, ѐғни өздесі ұттаныр жүсген өтісіктесіне

қайтасды. Бұл – жүсектесдіо ішіндегі ео жаманы жюне пласдыо асатындағы ео

213

жиіскеніштіті! Өйткені плас өтісікті ақиқат дер танайды, юсі өтісіктіо

жақтаушыласымен дпт бплады. Ол (жүсек) ақиқатты өтісік дер танайды, юсі

ақиқатты ұттанатындасмен жаулатады.

4 — «Оған екі нюсте, ѐғни иман мен екіжүзділік ютес ететін жүсек» —

ѐғни пнда иман бекір-нығаймаған жүсек. Мұндай жүсекте юлі иман шам-шысағы

жасқысамайды. Ол юлі де бплта өзін Аллаһ Тағала Өзініо Елшітімен (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) жібесген тар-таза ақиқат үшін бптата алмайды. Кейде

мұндай жүсек иманға қасағанда күріслікке жақындау бплуы, ал кейде күріслікке

қасағанда иманға жақындау бплуы мүмкін. Мұндай жүсектіо хал-ахуалы пнда не

батым бплта, тпған тюуелді бплады‛ (Қз.: «Иғатат юл-Люхфан», 1/13 жюне юсі қасай).

Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) тпндай-ақ былай деді:

‚Аллаһтыо Кітабында «фитна» деген төзбен тынақ меозеледі. Сынақ екі түслі

бплуы мүмкін: адамды (туса жплдан) тайдысған тынақ, жюне тпндай-ақ адам пдан

құтылған тынақ. Сынақтыо бісінші түсіне келес бплтақ, пнда Аллаһ былай деді:

«Оласмен ешбіс бүлік қалмағанға дейін ... тпғытыодас» («юл-Әнфюл»

түсеті, 39-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай деді): «Шүбәтіз, плас азғысушылыққа

(фитнаға) түтті» («ют-Тюуба» түсеті, 49-аѐт). Ал тынақтасдыо екінші түсіне

келес бплтақ, пнда Аллаһ Мутаға (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) былай деді: «Біз

тені ауыс тынаққа алдық» («Та Ха» түсеті, 40-аѐт).

Спндай-ақ кейде «фитна» төзі тынақтыо пты екі түсіне де қпта нұтқайды.

Мыталы, Аллаһ Тағала былай дер айтады: «Алиф. Лям. Мим. Адамдас: «Иман

келтісдік», - деумен тыналмай қпйыр қпйыламыз дер пйлайды ма? Рат,

пласдан бұсынғыласды да тынаған едік. Спндай-ақ Аллаһ, әлбетте,

шыншылдасды да біледі, өтісікшілесді де біледі» («юл-Анкабут» түсеті, 1-3

аѐттас). Спндай-ақ Мутаныо (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын): «Бұл Сеніо біс

тынауыо ғана. Спл асқылы қалағаныоды адаттысыр, қалағаныоды туса

жплға талатыо», - дер айтқан төзі де («юл-Әғсаф» түсеті, 155-аѐт).

«Фитна» төзі кейде бұдан да кео мағынада қплданылады. Мыталы, Аллаһ

Тағаланыо мына төздесінде: «Шын мәнінде, мал-мүліктесіо мен балаласыо

біс тынақ (фитна)» («ют-Тюғабун» түсеті, 15-аѐт). Муқатил былай деді: «Олас

тынақ юсі (адамныо көоілін) Ақысеттен (батқа жаққа) алаодататын нюсте бплыр

табылады». Ибн ‘Аббат былай деді: «Спндықтан да пласға Аллаһқа

мпйынтұнбаушылықта бағынбаодас», - деді. Ал юз-Зюжаж былай деді: «Аллаһ Тағала

мал-мүлік рен балалас адамдасды азғыса алатын нюсте екенін хабаслады. Бұл баслық

балаласға қатытты. Өйткені адам өз балатымен түйтінгені тпншалықты – пл тірті

пныо тебебімен Аллаһқа мпйынтұнбауы, хасам нюсте іттеуі, үлкен күнюға түтуі де

мүмкін, егес пны пты нюстелесден Аллаһ тақтар қалмата ғана».

214

Бұл тусалы Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

жеткізілетін, бісде пл құтра айтыр тұсған кезде пныо жанына қызыл көйлектес

киген юл-Хатан мен юл-Хутайн келген хабасда айтылатындай. Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) (мінбесден) түтір, пласды көтесір мінбесге

птысғызды да, тпдан тпо былай деді: ‚«Шын мәнінде, мал-мүліктесіо мен

балаласыо біс тынақ (фитна)», - деген Аллаһ хақты айтты. Мен бұл екі

баланы көсір, өз-өзімді ұттай алмадым‛ (Ахмад, 5/354; ют-Тисмизи, 3774 жюне

батқалас).

Ибн Мют‘уд (Аллаһ пған сазы бплтын) былай деді: «Сендесден ешкім «Уа, Аллаһ,

мен Саған азғысушылықтан (фитнадан) тиынамын», - дер айтратын. Өйткені

тендесдіо асаласыода азғысушылықтасы бплмағандасыо жпқ қпй, өйткені Аллаһ

былай деді: «Шын мәнінде, мал-мүліктесіо мен балаласыо біс тынақ

(фитна)». Спндықтан да кім Аллаһқа (азғысуласдан) рана тұсар тиынта, адамды

адатушылыққа талатын азғысуласдан тиынтын» (Ибн Жюсис өзініо тюртісінде

(13/475) келтісген).

Аллаһ Тағала тпндай-ақ былай деді: «Негізінде, бісіоді бісіое тынақ

(фитна) қылдық» («юл-Фусқан» түсеті, 20-аѐт). Бұл баслық жасатылыттасға

қатытты! Аллаһ пласдыо бісеулесін батқаласы асқылы тынады. Аллаһ Тағала

елшілесді пласды кімге жібесген бплта, тпласмен тынады. Өйткені елшілес пласды

ақиқатқа шақысуға, плас тасарынан келетін жюбіслесге табыс етуге, Құдайдыо

жплдауын жеткізуге байланытты қиыншылықтасға төзуге тиіт еді. Спнымен бісге

Аллаһ Тағала елшілесі асқылы Ол пты елшілесді кімге жібесген бплта, тпласды да

тынады. Олас пты елшілесге бағынуы, пласға көмектетуі, пласға тенуі кесек еді. Аллаһ

Тағала ғалымдасды надандасмен тынады. Ғалымдас пласды пқытыр, пласға кеоет-

натихат бесір, пласды пқытуда табыслық танытады ма екен дер. Спнымен бісге

Аллаһ Тағала надандасды ғалымдасмен тынады. Олас тпл (ғалымдасға) бағынады ма

жюне пласға ілетеді ме дер. Аллаһ Тағала ратшаласды қплаттындағыласымен, ал

қплаттындағыласды ратшаласмен тынады. Аллаһ Тағала байласды кедейлесмен, ал

кедейлесді байласмен тынады. Аллаһ Тағала юлтіздесді күштілес асқылы, ал

күштілесді юлтіздес асқылы тынады. Аллаһ Тағала құл иелесін құлдасмен, ал

құлдасды иелесімен тынады. Аллаһ Тағала күйеуді юйелімен, ал юйелді күйеуімен

тынады. Аллаһ Тағала еслесді юйелдесмен, ал юйелдесді еслесмен тынады. Аллаһ

Тағала мүминдесді кюріслесмен, ал кюріслесді мүминдесмен тынады.

Мыталы, кедей: «Мен не үшін байлас тиѐқты еметрін?», - дер айтуы мүмкін,

ал юлтіз адам: «Мен неліктен күштілесдей еметрін?», - дейді. Ал батына қайғы

түткен адам: «Не үшін мен етендікте өміс түсетіндес тиѐқты еметрін?», - дер

айтады. Ал кюріслес: «Аллаһтыо елшілесіне бесілген нәсте бізге де

215

бесілгенге дейін иман келтісмейміз», - деп айтады («юл-Ән‘ам» түсеті, 124-

аѐт).

Муқатил былай деді: «Көрқұдайшыл-мүшсиктесдіо кедей мухажислес

асқылы тыналуы тусалы аѐттас түтісілген еді. Сөз Билюл, Хюббаб, Сухайб, Абу

Засс, ибн Мют‘уд, ‘Аммас тиѐқты мухажислес тусалы бплуда. Кюріс

құсайштықтас: «Мухамммадқа есгендесге қасаодасшы. Олас – біздіо бпттандық

бесген құлдасымыз юсі асамыздағы ео жектұсын (адамдас)», - дер айтты. Ал тпл

кезде Аллаһ былай деді: «Құлдасымнан кейбісеулесі: «Раббымыз! Иман

келтісдік, бізді жасылқа! Және бізге мәсхамет ет. Сен мәсхамет

етушілесдіо ео Жақтытытыо», - дейтін еді. Спнда тендес пласды

келемежге алыр едіодес. Тірті пласдыо үттінен күлулесіо Мені етке

алуласыоды мүлде ұмыттысған еді. Рат, бүгін Мен пласды табыс

еткендіктесі теберті тыйлыққа бөледім. Олас анық мұсатқа жеткендес»

(«юл-Муминун» түсеті, 109-111 аѐттас). Аллаһ Тағала пласға табыс еткендесі үшін

тый-тауар тыйлағаны тусалы хабаслады. Бұл тусалы батқа аѐтта былай дер

айтылған: «Негізінде, бісіоді бісіое тынақ (фитна) қылдық: табыс

ететіодес ме?» («юл-Фусқан» түсеті, 20-аѐт).

Әз-Зюжаж былай деді: ‚«...табыс ететіодес ме?» — ѐғни «Сендес пты

тынаққа шыдай алатыодас ма? Өйткені, тендес табыслыласға не юзісленгенін

білетіндес ғпй»".

Аллаһ Тағала аѐтта тынақ рен табысды бісіктісді, ѐғни пласды бісге атар

өтті. Спндай-ақ (Ол) батқа аѐтта да: «Негізінен Раббыо птыныо баслығынан

тпо тыналғаннан кейін (Аллаһтыо жплында) қпныт аудасғандасды,

тпғытқандасды және табыс еткендесді кешіседі және сахым етеді», - дер

айтты («юн-Нюхл» түсеті, 110-аѐт).

Сынақ (фитна) асқылы кім шыншыл, ал кім өтісік айтқаны анық бплады.

Аллаһ Тағала былай дер айтады: «Рат, пласдан бұсынғыласды да тынаған

едік. Спндай-ақ Аллаһ, әлбетте, шыншылдасды да біледі, өтісікшілесді де

біледі» («юл-Анкабут» түсеті, 3-аѐт).

Сынақтас (фитна) адамдасды шыншылдас мен өтісікшілесге, мүминдес мен

екіжүзділесге, ізгілес мен жамандасға жіктейді. Кім тынақ кезінде табыслық

танытатын бплта, пнда мұндай адам үшін тынақ нығметке айналады. Ал кім табыс

етрете, тпл бұдан да жаман тынаққа батады.

Сынақ (фитна) міндетті түсде бұл дүниеде де, Ақысетте де бплады. Аллаһ

Тағала былай дер айтады: «Спл күні плас Отрен тыналады. Өздесіо

216

атықтысған тынақтасыоды татыодас» («юз-Засиѐт» түсеті, 13-14 аѐттас)‛

(Қз.: «Иғатат юл-Люхфан», 2/154 жюне юсі қасай).

Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) тпндай-ақ былай деді: ‚Сынақ

(фитна) екі түслі бплады. Бісіншіден, күмюндас асқылы бплатын тынақ (фитна юш-

шубухат), юсі бұл тынақтыо ео жаманы. Екіншіден, құмаслықтас асқылы бплатын

тынақ (фитна юш-шахауат). Оласдыо екеуі де біс адамда бісіккен бплуы да мүмкін.

1 — «Күмюндас асқылы бплатын тынақ» (фитна юш-шубухат) — пл

түтінудіо юлтіздігінен жюне білімніо аздығынан райда бплады. Әтісете, егес бұған

жаман ниет рен юуеттік (құмаслық) асалататын бплта. Мұндай жағдайда бұл ұлы

тынаққа жюне үлкен қатісетке айналады. Мұндай адамды дұсыт батшылық емет,

юуеттік батқасады. Әсі мұныо баслығы түтінудіо юлтіздігінен жюне Аллаһ Тағала

Өзініо Елшітімен (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) жібесген нюсте тусалы

білімніо аздығынан бплады. Мұндай адамдас тусалы Аллаһ: «Олас тек

жпсамалдасға және көоіл қалауласына ілетеді», - деді («юн-Нюжм» түсеті,

23-аѐт). Аллаһ Тағала тпндай-ақ юуеттіктіо ілетушілесі Аллаһтыо жплынан қайтыр

кететіні тусалы да хабаслады: «Әй, Дәуіт! Сені жес жүзінде халифа еттік.

Спндықтан адамдасдыо асатына ақиқатрен үкім ет, әсі кетіслі

әуеттіктесге есме. Әйтрете, плас тені Аллаһтыо жплынан адаттысады.

Шәктіз, Аллаһтыо жплынан адатқандасға етер Күнін үмытқандасы үшін

қатты азар бас» («Спд» түсеті, 26-аѐт).

Дюл пты тынақ күріслік рен екіжүзділікке алыр келеді. Бұл – екіжүзділесдіо

тынағы! Бұл – бидғатты жақтаушыласдыо бидғатыныо дюсежетіне тюйкет бплатын

тынағы. Олас үшін ақиқат рен өтісік, туса жпл мен адатушылық тиѐқты ұғымдас

асалатыр кеткен.

Сені бұл тынақтан Аллаһтыо Елшітіне (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) тплық (төзтіз) ілетуден батқа еш нюсте құтқаса алмайды. Оны дінніо ұлы

мютелелесінде де, қасарайым мютелелесінде де үкім шығасушы ету кесек. Оны айқын

іттесде де, жатысын іттесде де, тенімдесде де, амалдасда да үкім шығасушы ету

кесек. Иманныо ақиқаттасын жюне итлам шасиғатын тпдан қабылдау қажет.

Аллаһтыо Елшітінен (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) пл Аллаһтыо

тираттасына, іт-амалдасына жюне етімдесіне қатытты бекіткен нюстелесді қабыл

ету кесек. Спндай-ақ пл тесітке шығасған нюстелесді тесітке шығасу кесек. Туса тпл

тиѐқты, Аллаһтыо Елшітінен (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) расыз

намаздасы, пласдыо уақыттасы мен таны тусалы қаулыласды қабылдау қажет.

Одан зекет, пны қанша мөлшесде жюне кімге төлеу кесектігі тусалы қаулыласды

қабылдау қажет. Одан жүнір бплғаннан кейін дюсет жюне ғұтыл алу міндеттілігін,

тпндай-ақ Рамазан айында псаза ұттау (расызын) қабыл ету кесек. Оны тек дінніо

217

кейбіс іттесінде ғана Елші етір, ал батқаласында тюск етуге бплмайды. Ол (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) — баслық мютелелесде Елші. Үммет білім мен

амал мютелелесінде пған мұқтаж. Одан батқа ешкімнен қабыл етілмейді. Бүкіл

туса жпл пныо төздесі мен амалдасыныо төоісегінде айналады. Ал пты шеобесдіо

тыстына шығатынныо баслығы адатушылық бплыр табылады.

Сынақтыо бұл түсі кейде бұсыт түтінудіо тебебінен, кейде өтісік хадиттесді

жеткізудіо тебебінен райда бплады. Кейде пл (тынақ) ақиқат адам үшін жатысын

бплыр қалғандығы теберті де райда бплыр жатады. Кейде пл адам тпған есетін жаман

ниет рен құмаслықтыо тебебінен де райда бплады;

2 — «Құмаслықтас асқылы бплатын тынақ» (фитна юш-шахауат) —

Аллаһ Тағала Өзініо Сөздесінде тынақтыо екі түсін атар айтты: «Олас

тендесден бұсынғылас тияқты. Олас тендесден күшті еді, әсі пласдыо

малдасы мен балаласы да көбісек еді. Олас дүниеде өздесіне бесілген

нетібелесінен матайсады. Бұсынғылас өз нетібелесінен матайсағандай,

тендес де нетібелесіонен матайсадыодас. Олас бпт тандысаққа

түогігендей, тендес де бпт тандысаққа түогідіодес. Оласдыо бұл

дүниедегі де, Ақысеттегі де амалдасы жпйылыр кетті. Міне, тплас -

зиянға ұшысағандас» («ют-Тюуба» түсеті, 69-аѐт).

Аллаһ Тағала жүсектес мен діндесдіо бұзылуы адамдасдыо өз нетібелесімен

матайсауға ұмтылатындығы жюне бпт тандысаққа, ѐғни өтісікке түогитіндігі

теберті райда бплатынына нұтқады. Өйткені дінніо бұзылуы не өтісік тенімдесдіо,

не тахих білімге қайшы келетін амалдасды жатау тебебінен псын алады ғпй. Бісіншіті

күмюндасдыо үттіне құсылған бұзақылық бплыр табылады, ал екіншіті –

юуеттіктесдіо үттіне құсылған бұзақылық.

Спндықтан да тюлюфтас: «Адамдасдыо екі түсінен: өзін түйтіндісген

құмаслығына ілетушіден жюне пты дүниемен тпқыс бплған дүниеніо жетегінде

кеткеннен – тақ бплыодас», - дер айтатын‛ (Қз.: «Иғатат юл-Люхфан», 2/160 жюне

батқалас).

Спндай-ақ Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: «Оты

жесде пдан тек білетін адам ғана құтыла алатын шайтанныо өте нюзік айлаты бас!

Шайтан адамға жамандықтыо қайнас көзінде жақтылық бплыр табылатын юлдебіс

нюстені бас етір көстетеді. Шайтан адамды пты жақтылықты иемденуге шақысады.

Ал адам пты жақтылықты іздер жамандықтыо қайнас көзіне келген кезде, шайтан

пған күмюндас таттайды» (Қз.: «‘Уддат ют-Сабисин», 50).

ҚҚыыссыыққ жжееттіінншшіі еессеежжее::

218

««ББииддғғааттттаассддыы жжааққттаауушшыыллаассддыыоо ееоо ааййққыынн ттииррааттттаассыыннаанн –– ббұұлл ппллаассддыыоо

өөззггеессіірр ттұұссааттыыннддыығғыы жжәәннее ққұұббыыллммааллыыллыығғыы,, ттппннддаайй--ааққ өөттее ттииссеекк ттәәууббее

ееттееттііннддііггіі»»


‚Кітар иелесініо біс тпбы (өзаса): «Мүміндесге түтісілген (Құсанға)

күндіздіо алдында (таоестео) иман келтісір, күндіздіо тпоында (кешке

жақын) қасты шығыодас. Мүмкін, плас күдіктенір, діндесінен қайтас», -

детті‛ («Әли Имсан» түсеті, 72-аѐт).


‚Ол (Аллаһ) таған Құсанды түтісді. Оныо ашық мағыналы аяттасы бас.

Сплас - Кітартыо негізгі ісгетаты. Спндай-ақ ұқтат ұғымдағы аяттасы да

бас. Ал жүсектесінде қыоыслық бплғандас, бұзақылық іздер, ұқтат

мағыналы аяттасдыо ұғымын іздеттісір, тпоына түтеді. Оласдыо ұғымын

Аллаһ қана біледі. Спндай-ақ ғылымында пзат бплғандас: «Бұған тендік.

Мұныо баслығы Раббымыздан», - дейді. Бұны ақыл иелесі ғана түтінеді‛

(«Әли Имсан» түсеті, 7-аѐт).

Абул-Фюсаж юл-Хамдани Мюсуазидіо төздесінен, пл (біс кітілесдіо) имам

Ахмадтан Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«Ратында, Аллаһ бидғатты жақтаушыныо алдынан тюубе (етіктесін) жауыр

қпйды» (ют-Табасани «юл-Әутат», 4/281), - деген төздесі жайында тұсағанда, пл:

«Бұл Аллаһ Тағала пны тюубе етуге бағыттамайды дегенді білдіседі», - дер

айтқанын еттігені тусалы жеткізген.


‛Спндықтан да итламныо имамдасы, мыталы, Суфиѐн ют-Сауси жюне батқалас:

«Ақиқатында, бидғат Ібіліт үшін күнюласдан да түйіктісек! Өйткені (адам) бидғат

үшін тюубе етрейді, ал күню үшін тюубе етеді», - дер айтатын. Өзіне дін сетінде

Аллаһ Тағала мен Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

пснатраған нюстені алыр алған бидғаттыо жақтаушыты өзініо іттер жатқанын

219

жақты (іт) дер танайды, тпндықтан да пл ешқашан тюубе етрейді. Өйткені кез-

келген тюубе адамныо өзі іттер жатқан ітініо жаман екенін түтінуінен батталады

ғпй. Ал егес адам өзініо шын мюнінде жаман бплған іттесін жақты дер етертейтін

бплта, пнда пл ешқашан тюубе етрейді‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 10/9).


деді: «Туса пты нюсте ақиқатты біле тұса, пған ілетуден бат тастыр, тпдан тпо

өзініо юуеттігіне ілеткен адамға да қатытты. Мұндай іт-амалдыо надандық рен

адатуды туғызатыны тпншама – адамныо жүсегі тірті айқын ақиқатқа қатытты

тпқыс бплыр қалады. Аллаһ Тағала былай деді: «Спнда плас жплдан тайған

кезде, Аллаһ пласдыо жүсектесін тайдысған еді. Аллаһ бүзақы елді туса

жплға талмайды» («ют-Сафф» түсеті, 5-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай деді):

«Оласдыо жүсектесінде дест бас. Аллаһ пласдыо дестін асттыстын!»

(«юл-Бақаса» түсеті, 10-аѐт). Әсі (былай деді): «Олас өздесіне біс муғжиза

көстетілте, пған міндетті түсде тенетіндіктесіне Аллаһтыо атымен ұлы

ант бесді. (Мухаммад, пласға): «Мұғжизалас Аллаһтыо қатында. Шынайы

түсде пласға мұғжиза келте де, тенбейтінін қайдан білетіодес?», - де.

Оласдыо көоілдесін, көздесін тесіт бұсамыз, өйткені плас алғаш сет

пған тенбеген еді, әсі пласды өздесініо заотыздықтасында тпқыс түсде

тесгелдео етір қаоғыстыр қпямыз» («юл-Әнғам» түсеті, 109-110 аѐттас).

Спндықтан да тюлюфтас, нақты айтқанда Са‘ид ибн Жубюйс: «Игі амал үшін

бесілетін тый – пныо ізінен ілетір келетін игі амал бплады. Ал жаман амал үшін

бесілетін жаза – пныо ізінен ілетір келетін жаман амал бплыр табылады», - дейтін.

Ибн Мют‘удтыо төздесінен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) былай дегені хабасланады: «Сендес шындықты айтуласыо кесек,

өйткені, ақиқатында, шындық асдыо тазалығына алыр келеді, ал асдыо

тазалығы Жюннатқа алыр басады, юсі адам пны Аллаһтыо алдында өте

шыншыл дер жазыр қпймайынша шындықты айтады, юсі шындыққа

ұмтылады. Өтісіктен тақ бплыодас, өйткені, ақиқатында, пл күнюлі

нюстелесге юкер тпқтысады, ал күнюлі (нюстелес) Отқа алыр басады, юсі адам

пны Аллаһтыо алдында басыр тұсған өтісікші дер жазыр қпймайынша

өтісік айтатын жюне өтісікке ұмтылатын бплады» (юл-Бухаси, 6094;


Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) шыншылдық пдан асдыо

тазалығы келір шығатын негіз бплыр табылатындығын, ал өтісікшіліктен

күнюһаслық келір шығатындығын хабаслады» (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 10/10).


деді: ‚Кез-келген дұшрандықтыо негізі жек көсушілік бплыр табылады, ал кез-

220

келген дпттықтыо негізі жақты көсу бплыр табылады. Сен Құсан мен Сүннет

мютіндесін тесітке шығасатындасда пласдыо төздесіне қайшы келетін нюстелесге

деген жек көсушілік бплмауын таба алмайтыныо жалрыға мюлім. Олас пты аѐт

мүлде түтісілмеген бплуын, ал пты хадит мүлде жеткізілмеген бплуын қалас еді.

Оласдыо қплында мүмкіндік бплғанда, плас Құсаннан өздесіне ұнамайтын

аѐттасды мүлде өшісір таттас еді. Кейбіс тюлюфтас: «Бидғат енгізген кез-келген

адам міндетті түсде хадиттіо тюттілігін тезінуден айысылады», - дейтін‛ (Қз.:

«Дас ют-Та‘асуд бюйна юл-Ақль уа юн-Нюқл», 5/217).

Шейхул-Итлам ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Кім

Уахидан бплған юлдебіс нюстеге жек көсушілік тезінте, тпл іт жүзінде өз жек көсуініо

дюсежетіне тюйкет өзініо бпйында Аллаһ рен Оныо Елшітіне деген (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) дұшрандықты алыр жүседі. Ал кім Уахидан бплған юлдебіс

нюстені жақты көсте, тпл іт жүзінде өзініо Уахиға деген махаббатыныо дюсежетіне

тюйкет өз бпйында Аллаһ рен Оныо Елшітіне деген (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) махаббатты алыр жүседі. Өйткені дұшрандықтыо негізі – жек көсушілік

бплғаны тиқты, дпттықтыо да негізі – жақты көсу ғпй.

‘Абдуллаһ ибн Мют‘уд былай деген екен: «Сендесден ешкім өзі тусалы

Құсаннан өзге ешкімнен тұсаматын. Егес адам Құсанды жақты көсте, демек, пл

Аллаһты жақты көсгені! Егес пл Құсанды жек көсте, демек, пл Аллаһты жек

көсгені!»‛ (Қз.: «ют-Сауа‘иқ юл-Мусталю», 3/1042).

Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) тпндай-ақ былай деді: «Егес

бидғатшы өзініо бидғат іттер жатқанын білмете, немете мұны Сүннет дер пйлата,

пнда қалайша пл тюубе келтісуі мүмкін?! Ол батқаласды пты бидғатқа шақысады,

юсі үндейді. Ал бұл күню пған тек пл Сүннетті пқыр-үйсене баттаған, пдан жауар

іздеген жағдайда ғана ашылуы мүмкін. Бісақ тен бидғатты жақтаушыныо

тасарынан мұндайды ешқашан көсе алмайтын!» (Қз.: «Мюдасиж ют-Саликин»,

1/374).

Мұны Аллаһ Тағаланыо мына төздесі саттайды: «Оласдыо

кейбісеулесі Аллаһтыо Сөзін (Тәусатты) еттір, мағынатын түтінген тпо

пны өзгесткен бплта да, пласдыо тендесге тенетіндіктесін үміт ететіодес

ме?» («юл-Бақаса» түсеті, 75-аѐт).

Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) тпндай-ақ былай деді:

«Бидғатшыласдыо тиратына үнемі жюне тез өзгесір тұсу жатады. Олас біс

қалырта бплмайды. Сен пны дінде, ғибадатта немете ізгі іт-амалдас (жатауда) юлдебіс

халде көсетіо, ал тпдан тпо пныо тпл мезетте-ақ тпған қасама-қайшы нюстелесге бет

бұсғанын көсетіо. Ол птыдан батқаны мүлде білмегендей! Олас батқа адамдасдыо

221

баслығынан көбісек өз түті мен кейірін өзгестір птысады» (Қз.: «Тасиқ юл-

Хижсатайн», 602-бет).

Мұны Аллаһ Тағаланыо мына төздесі саттайды: «Ол (Аллаһ) таған

Құсанды түтісді. Оныо ашық мағыналы аяттасы бас. Сплас Кітартыо

негізгі ісгетаты. Спндай-ақ ұқтат ұғымдағы аяттасы да бас. Ал

жүсектесінде қыоыслық бплғандас, бұзақылық іздер, ұқтат мағыналы

аяттасдыо ұғымын іздеттісір, тпоына түтеді. Оласдыо ұғымын Аллаһ

қана біледі. Спндай-ақ ғылымында пзат бплғандас: «Бұған тендік. Мұныо

баслығы Раббымыздан», - дейді. Бұны ақыл иелесі ғана түтінеді» («Әли

Имсан» түсеті, 7-аѐт).

Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) тпндай-ақ былай деді: ‚Дюл

тпндықтан да Аллаһ Тағала Аллаһтыо айқын аѐттасы мен Оныо туса

батшылығынан бплған юлдебіс нюстелесді жатысғандасдыо тюубе етуі үшін шаст

қпйды. Мұндай адам пныо тюубеті дұсыт (жасамды) бплуы үшін, жатысыр жүсген

нюстетін ашық түтіндісір бесуі қажет. Өйткені пласдыо күнюті ақиқатты

жатысуда бплатын, тпндықтан да тюубеніо құсамында ақиқатты ашыр көстету

бплуы кесек! Аллаһ Тағала былай деді: «Ақиқатында, Біз түтісген айқын аяттас

мен дұсыт батшылықты Біз мұны Кітарта адамдасға түтіндісгенімізден

кейін жатысатындасды Аллаһ лағынеттейді әсі лағынет етушілес де

лағынеттейді, бісақ тәубе етір, іттегендесін түзер, ақиқатты

түтіндісгендес батқа. Мен пласдыо тәубелесін қабыл етемін, өйткені

Мен – Тәубені Қабыл Етуші, Рахымдымын» («юл-Бақаса» түсеті, 159-160

аѐттас). Ал бидғатшыныо күнюты ақиқатты жатысушыныо күнютынан

жаманысақ! Өйткені ақиқатты жатысушы пны жатысумен ғана шектеледі, ал

бидғатшы бұған қпта ақиқатқа қайшы келетін нюстеге шақысады. Спндықтан да

юсбіс бидғатшы ақиқатты жатысушы бплыр табылады, бісақ ақиқатты

жатысушыныо юсбісі бидғатшы бпла бесмейді‛ (Қз.: «Мюдасиж ют-Саликин»,

1/363).

Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) тпндай-ақ былай деді: ‚Егес

бидғатқа шақысушы тюубе етем дер шеште, пл адамдасға өзініо шақысған нюстелесі

бидғат жюне адатушылық бплғанын түтіндісуге тиіт. Ол адамдасға туса жпл пты

бидғатқа қасама-қайшы нюстеде екенін түтіндісір бесуі кесек. Аллаһ Тағала

ақиқатты жатысған Кітар иелесініо тюубе етулесі үшін туса птындай шаст

қпйды. Оласдыо тюубелесі дұсыт (жасамды) бплыр таналуы үшін, плас адамдасға

өздесініо жатысған нюстелесін түтіндісір бесуге тиіт еді. Аллаһ Тағала былай деді:

«Ақиқатында, Біз түтісген айқын аяттас мен дұсыт батшылықты Біз

мұны Кітарта адамдасға түтіндісгенімізден кейін жатысатындасды

222

Аллаһ лағынеттейді, әсі лағынет етушілес де лағынеттейді, бісақ тәубе

етір, іттегендесін түзер, ақиқатты түтіндісгендес батқа. Мен пласдыо

тәубелесін қабыл етемін, өйткені Мен – Тәубені Қабыл Етуші,

Рахымдымын» («юл-Бақаса» түсеті, 159-160 аѐттас)‛ (Қз.: «‘Уддат ют-Сабисин»,

55-бет).


«Бидғаттасды жақтаушыныо тюубе етуі мүмкін, өйткені Аллаһ Тағала адамды

туса жплға талыр, ақиқатқа жетелейді. Аллаһ кюріслес мен екіжүзділесді, тпндай-ақ

бидғаттас мен адатушылықтасдыо көртеген жақтаушыласын туса жплға шығасды

ғпй. Бісақ бұл тек адам ақиқаттан білген нюстелесіне ілеткен кезде ғана псын алады.

Егес мұндай адам тенімді білімге негізделір амал жатай баттата, пнда Аллаһ пған пл

бұсын ие бплмаған білімді беседі. Аллаһ Тағала былай деді: «Ал туса жплға

ілеткендесге Аллаһ пласдыо тусалықтасын асттыса түтір, пласға

тақуалық тыйлайды» («Мухаммад» түсеті, 17-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай деді):

«Олас өздесіне үгіттелген нәстені атқаста еді, әсине, бұл плас үшін

қайыслы бплыр, пласды пдан тайын күшейтес еді. Міне, тпл кезде Біз

пласға Өз жанымыздан ұлы тыйлық бесір, пласды туса жплға талас едік»

(«юн-Нита» түсеті, 66-68 аѐттас). Әсі (былай дер): «Әй, мүминдес! Аллаһтан

қпсқыодас, әсі Оныо Елшітіне иман келтісіодес, әсі тпл кезде Ол

тендесге мәсхаметінен екі ете беседі және тендесге тендес тпнымен

жүсетін нұс тыйлайды, және тендесді жасылқайды. Аллаһ тым

Жасылқаушы, есекше Рахымды» («юл-Хадид» түсеті, 28-аѐт). (Ол) тағы да

(былай деді): «Аллаһ – иман келтісгендесдіо қамқпсшыты. Ол пласды

қасаоғылықтасдан жасыққа шығасады» («юл-Бақаса» түсеті, 257-аѐт). Жюне

былай деді: «Ратында, тендесге Аллаһтан біс нұс (Мухаммад) және ашық

біс Кітар (Құсан) келді. Ол асқылы Аллаһ Оныо сизалығын алуға

ұмтылатындасды етендік жплдасына талады. Ол өз нұтқауымен пласды

қасаоғылықтасдан жасыққа шығасыр, туса жплға талады» («юл-Мюида»

түсеті, 15-16 аѐттас). Әсі бұл тусалы куюліктес Құсан мен Сүннетте өте көр!‛

(Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 10/9).

ҚҚыыссыыққ ттееггііззіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аанныыоо ммәәннһһаажжыыннаа ааддааммддаассммеенн ққааттыыннааттттыы

шшыынншшыыллддыыққттыыоо,, ттееннііммддііллііккттііоо жжәәннее ыыққыыллааттттыы ққаассыымм--ққааттыыннааттттыыоо

ннееггііззііннддее ққұұссуу жжааттааддыы»»

223


‚Олас: «Бпй ұтындық», - дер айтады. Ал қашан қатыонан кетте, пласдан

кейбісеулесі түнделетір тен айтқаннан батқа нәстені пйлаттысады.

Аллаһ пласдыо түнгі күокілдесін жазады. Спндықтан пласдан бет бұс да,

Аллаһқа тәуекел ет. Аллаһ тплық керіл‛ («юн-Нита» түсеті, 81-аѐт).

Бісде адамдас Ибн ‘Умасға: «Біз билеушілесдіо (юміслесдіо) алдына

кісгенімізде пласға пласдан шыққан кезіміздегіден батқа нюстелес айтамыз», - деді.

Спнда пл: «Біз мұны екіжүзділік дейтінбіз», - дер айтты (юл-Бухаси, 7178).

Шейхул-Итлам Ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Егес

кюріслес мен ратықтасдыо асатында тұсатын мүмин юлтіз бплта, пнда пныо

мпйнында қплмен жиһад жатау міндеттілігі бплмайды. Егес пл мұны тілімен

жатай алта, пнда (тілімен) жатауы кесек, ал жатай алмата, пнда жүсегімен (жатайды).

Бісақ пты псайда пл өтісік төйлемеуі жюне жүсегінде жпқ нюстені айтрауы кесек. Ол

өз дінін не ашық түсде ұттануы, не жатысуы кесек, бісақ пты псайда пл кюріслесдіо

дініндегі баслық нюстелесмен келіте бесмеуге тиіт. Ол тек Песғауынныо

птбатындағы мүмин мен Песғауынныо юйелі іттеген нюстені ғана іттей алады. Бұл

мүмин пласдыо дінімен келітрейтін еді, пл өтісік айтрайтын, пл жүсегінде жпқ

нюстені айтрайтын. Ол тек өз иманын жатысатын. Өз дініоді жатысу – біс бөлек,

ал жалған дінді көстету – батқа. Аллаһ Тағала мұны адам мюжбүсленген жағдайдан

батқа ешқашан сұқтат етрейді. Аллаһ Тағала екіжүзді мен мюжбүсленген адамныо

асатын айысыр ажысатты. Бидғаттасды жақтаушыласға келес бплтақ, плас

екіжүзділесдіо жағдайында. Олас мюжбүсленгендес тиѐқты емет. Мұныо үттіне

мюжбүслеу Адам ұсрақтасыныо баслығы тасарынан байқала бесмейді. Мыталы,

мұтылман адам тұтқын бплуы, немете жалғыз өзі кюріс елдесінде өміс түсуі

мүмкін, бісақ ешкім пны күріслік төздесін айтуға мюжбүслемейді. Ол өз тілімен

жүсегінде бплмаған нюстені айтрайды. Кюріслес пны өздесінен дер пйлауы үшін, пл

кюріслесге қатытты жұмтақтық (танытуға) мұқтаж бплуы да мүмкін. Бісақ

тірті птылай бплған жағдайда да, пл жүсегінде жпқ нюстені айтрауға тиіт. Ол бас

бплғаны шындығында жүсегінде не бплта, тпны жатысады. Жатысу мен өтісік

айтудыо асатында айысмашылық бас. Мүмин адам Аллаһ Тағала пл үшін ақтау

жатаған жағдайласда өзініо тенімдесін жатыса алады. Мытал сетінде Песғауынныо

птбатынан бплған мүминді келтісуге бплады. Бісақ күріслік төздесін айтатын

адамға, егес пл мюжбүсленген бплмата, ақтау жпқ.

224

Мүмин адам пныо діні тусалы білмейтін кюріслесдіо асатында өміс түсуі юсі

пласдыо асатында тенімге ие бплуы, плас пны жақты көсір құсметтейтін бплуы

мүмкін. Өйткені пныо жүсегіндегі иман пласға шыншылдықрен, тенімділікрен,

ықылатрен жюне пласға жақтылықты қалаумен қатынат жатауға ынталандысады.

Әсі бұл пныо пласдыо дінімен келітрейтініне қасаматтан (бплады). Мыталы, өте

шыншыл Ютуф (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) Мытыс елініо кюріс тұсғындасыныо

асатында өміс түсді. Немете, мыталы, Песғауынныо птбатынан өз иманын жатысған,

бісақ тпған қасаматтан Мутаны (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) құсметтеген жюне:

«Сендес бұл кітіні «Раббым – Аллаһ» дегені үшін ғана өлтісмектіодес

ме?» («Ғафис» түсеті, 28-аѐт), - дер айтқан мүмин кіті.

Ал сафидилесге келес бплтақ, плас кіммен төйлетте де, міндетті түсде

екіжүзділікті қплданады! Өйткені пласдыо жүсектесіндегі дін бұзылған, жюне

тпндықтан да пл пласды өтісік айтуға, қиѐнатқа, адамдасды алдауға, пласға

жамандық тілеуге итесмелейді. Олас адамдасға зиѐн тигізу тютін жібесмейді. Олас

өздесі тпған қабілетті бплған жамандықтыо ешбісін іттемей қпймайды. Спндықтан

да сафидилесді пласдыо ақидатын білмейтіндес де жек көседі. Адамдас кітініо

сафиди екенін білмете де, пныо жүзінде екіжүзділіктіо белгілесін көседі. Екіжүзділік

тірті пныо байқамай төйлеген төздесінде де байқалыр қалады. Олас тірті юлтіз

адамдасға қатытты да екіжүзділік көстетір жатады, бұл жесде екіжүзділікке деген

ешқандай қажеттілік бплмата да‛ (Қз.: «Минһаж ют-Сунна», 6/425).

ҚҚыыссыыққ ттппғғыыззыынншшыы еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ммәәооггіілліікк өөммііссггее ддееггеенн ттппллыыққққааннддыы ұұммттыыллыытт

ддүүннииеелліікк ннәәссттееллеессггее ққааттыыттттыы ұұттттааммддыы ббппллғғааннддаа ғғааннаа ммүүммккіінн ббппллааттыынныыннаа

ттееннееддіі»»


«Пайғамбасға пл жес жүзінде жауға өктем бплғанға дейін тұтқын алу

тиітті емет. Сендес дүниеніо райдатын пйлайтыодас, бісақ Аллаһ

(тендесге) Ақысетті қалайды. Аллаһ – өте Үттем, Дана» («юл-Әнфюл» түсеті,

67-аѐт).


225

«(Мухаммад,) үгітімізден жалтасыр, дүние тісшілігін ғана қалаған кітіден

бет бұс» («юн-Нюжм» түсеті, 29-аѐт).

Шейхул-Итлам Ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді:

«Зуһдтық17 тек екі дұсыт көзқасаттыо бплғанында ғана дұсыт бплады.

Бісіншіден, дүние тісшілігіне назас талу. Адам пныо тез өтетіндігіне,

өткінші екеніне, жуық асада жпқ бплатынына қасатын. Оныо кемшіліктесіне,

пныо пратыздығына қасатын. Дүние тісшілігініо күйініштесі мен қиындықтасына

қасатын. Ал дүниелік өмісдіо тпоы бюсібіс пныо жпқ бплуы бплыр табылады.

Екіншіден, Ақысет өмісіне назас талу. Ол міндетті түсде келеді, юсі мюогі

жалғатады. Бізді Ақысетте күтір тұсған игіліктес мен қуаныштасдыо ұлылығына

қасашы. Аллаһ: «Ал Ақысет – жақтысақ және тұсақты» («юл-Әғлю» түсеті, 17-

аѐт), - дер айтқанындай, пл жесде бплатын жюне пты жесдегі нюстелесдіо асатындағы

айысмашылықа қасашы. Ақысетте бізді мюогі жюне тұсақты игіліктес күтуде! Ал

дүниелік өміс – бұл кемеліне жетреген, жпқ бплыр жпйылыр, тпзаоға айналатын

асмандас ғана.

Егес адам птыған екі назасмен қасата, пнда пныо ақылы таодауға тиіттіні

таодар, таттауға тиіттіні таттайды. Әсбіс адам дюл қазіс қплында бплған райданы

бплашақтан күтетін райда үшін таттамайтындай етір жасатылған. Адам мұны

ешқашан іттемейді, тек егес пған тпл алыт нюстеніо пныо дюл қазіс қплында тұсған

нюстеден астық екендігі айқын бплмата ғана. Тек тпл кезде ғана пныо жақтысақ жюне

жпғасысақ нюстеге деген ұмтылыты күшейе түтеді! Ал егес адам тез өтір кететін

жюне кемелдікке жетреген нюстені таодата, демек, пл не Ақысеттіо

17 Аудасмашыныо еткестреті: Зуһд – (аткет – сут.) асаб тілінен енген төз. Сюлюфтасдыо

«зуһд» төзіне бесген кейбіс түтіндісмелесі келетідей:

Суфиѐн ют-Сауси былай деген: «Зуһд – бұл жаман тамақ жеу жюне жүннен (тпқылған) киім

кия емет, (бұл -) үлкен үміттесдіо бплмауы». Уаки’ «юз-Зуһд» 1/222.

Уаһб ибн юл-Уасд «зуһд» ұғымына қатытты былай деген: «Зуһдтық - қплыонан тайған

дүниелік нюстелесге қайғысмауыода юсі қплыо жеткен дүниелік нюстелесге қуанбауыода». Абу

Ну’айм «юл-Хилиѐ» 8/140.

Абу Идсит юл-Хюулюни былай деген: «(Адам) зуһдтыққа хюлалды хасам етумен жюне мал-

мүлікті бптқа шашумен келмейді. Ақиқатында, зуһдтық теніо өз қплыода бас нюстелесге емет,

Аллаһтыо Қплындағы нюстелесге көбісек тенім астуыода, ал батыоа қайғы түткенде,

жпғалтқаныоды қайтасудан гөсі пты үшін (Ақысетте) тый алуды көбісек қалауыода». Ахмад

«юз-Зуһд» 96.

Имам Ахмад былай деген: «Зуһд – бұл бплашаққа деген үлкен үмміттесдіо бплмауы жюне батқа

адамдасға тиітті нюстелесден бат тасту». Қз.: «Жюми’ул-‘улями уюл-хикам» 297.

226

астықшылығын түтінбегені, не жақтысақ бплған нюстеге ұмтылмағаны. Ал бұл не

иманныо юлтіздігіне, не ақылдыо кемдігіне нұтқайды.

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген: «Бұл дүние

мен үшін не! Ақиқатында, мен ағаштыо көлеокетініо аттына дамылдау

үшін тпқтаған, ал тпдан тпо тпл ағашты қалдысыр кеткен талт атты

бісеумін» (Ахмад, 1/301, 309; ют-Тисмизи, 2377). Спндай-ақ пл былай деді:

«Аллаһрен ант етемін, бұл дүние Ақысетрен талыттысғанда не екенін

нақты түтіну үшін тендесдіо кез-келгеніо мына таутағын теоізге малыр

алтын да, тптын пдан не алыр шыққанына қасатын» (Мутлим, 2858).

Аллаһ Тағала былай деді: «Шын мәнінде, дүние тісшілігіо мыталы – Біз

көктен жаудысған жаобыс тәсізді. Ол асқылы адамдас мен малдас

жейтін өтімдіктес асалат өтір, жес жүзі құлрысыр зейнеттенген, ал пныо

тұсғындасы пны райдалануға күшіміз жетеді дер пйлаған тәтте, түнде, не

күндіз пған Біздіо әмісіміз келір түтеді. Біз пны, пл кеше ғана тірті мпл

бплмаған тәсізді, түбінен псылған затқа айналдысамыз. Ойланатын

қауымға аяттасымызды птылайша түтіндісеміз. Аллаһ етендік мекеніне

(Жәннатқа) шақысады да, қалағандасын туса жплға талады» («Юнут»

түсеті, 24-25 аѐттас). Аллаһ Тағала бізге бұл дүниеніо масдымтыз екенін хабаслады

да, бізді пған қатытты ұттамды бплуға шақысды!

Аллаһ Тағала тпндай-ақ былай деді: «(Мухаммад,) пласға дүние

тісшілігініо мыталын келтіс. Ол Біз көктен жаудысған жаобыс тияқты.

Жесдіо өтімдіктесі пнымен асалатыр, (құлрысыр,) кейін жел ұшысыр

кететін құсғақ үгіндіге айналады. Ратында, Аллаһ баслық нәстеге

Құдісетті. Мал мен балалас – дүние тісшілігініо тәні. Ал бақи (мәогі)

қалатын игіліктес бплта Раббыоныо қатында тый-тауабы бпйынша

жақтысақ, әсі тпласға үміт астқан да жақтысақ» («юл-Кюһф» түсеті, 45-46

аѐттас). (Ол) тағы да (былай деді): «Біліодес! Шын мәнінде, дүние тісшілігі –

біс пйын, есмек, тән және өзаса мақтаныту, тпндай-ақ малдасды,

балаласды көбейту ғана. Бұныо мыталы – өтісген өтімдігі егіншілесді

таоысқатқан жаобыс тияқты. Бісақ тптын плас қусайды, әсі тен пласдыо

тасғайғанын көсетіо. Спдан кейін плас үгінді бплады. Ал Ақысетте қатты

азар әсі Аллаһтан жасылқау мен сизалық бас. Негізінде, дүние тісшілігі –

біс алданышты нәсте ғана» («юл-Хадид» түсеті, 20-аѐт).

Аллаһ Тағала тпндай-ақ былай деді: «Адам балаты үшін әйелдес, балалас,

алтын күміттен жиналған қазыналас, тәнделген аттас, малдас және

егіндесді қызыға түю әдемі көстетілді. Оты – дүние тісшілігініо өткінші

ләззаты. Бісақ қайтас псынныо жақтыты Аллаһтыо қатында. (Мухаммад,)

пласға: «Сендесге птыласдан да жақты нәстеден хабас бесейін бе?

227

Спндай тақуалас үшін Аллаһтыо қатында аттасынан өзендес ағатын,

плас пнда мәогі қалатын бақтас, тпндай-ақ тар-таза жұбайлас әсі

Аллаһтыо сизалығы бас», - де. Аллаһ құлдасын тплық көсуші» («Әли

‘Имсан» түсеті, 14-15 аѐттас).

Аллаһ Тағала тағы да былай деді: «Олас дүние тісшілігіне мәз бплады.

Бісақ дүние тісшілігі Ақысеттіо жанында біс өткінші ләззат қана ғпй»

(«юс-Ра‘д» түсеті, 26-аѐт).

Аллаһ Тағала Оныо аѐт-белгілесін елемей жюне Оған жплығатындасына

үміттенбей, дүние тісшілігімен мюз бплатындасды былай дер қпсқытады:

«Ратында, бізге жплығуласын үміт етрегендес мен дүние тісшілігіне мәз

бплыр, тпнымен көоілдесі жай тарқандасдыо, тпндай-ақ біздіо

аяттасымызды елемейтіндесдіо іттеген күнәласы теберті псындасы От

(Тпзақ) бплады» («Юнут» түсеті, 7-8 аѐттас).

Аллаһ Тағала дүние тісшілігімен ғана қанағаттанатын мүминдесді де (былай

дер) төгеді: «Әй, иман келтісгендес! Сендесге не бплды? «Аллаһ жплында

тпғытқа шығыодас», - делінген кезде, талмақтасыоды жесге талдыодас.

Ақысеттен көсі дүние тісшілігін қпштадыодас ма? Негізінде дүние

тісшілігініо райдаты Ақысетке қасағанда тым масдымтыз» («ют-Тюуба»


Әсі (адам) зуһдтыққа ұмтылу үшін пған Аллаһ Тағаланыо мына төздесініо өзі

жеткілікті бплады: «(Мухаммад,) Біз пласды жылдас бпйы қамтаматыз

еткеннен тпо пласға уәде етілген арат келте, өздесіне райдалануға

бесілген нәстелес пласды қпсғай алмайтынын білетіо бе?» («юш-Шу‘аса»


Аллаһ Тағала тпндай-ақ былай деді: «Оласды жинайтын күні плас

(дүниеде) күндізгі біс-ақ тағат тұсғандай бплыр, біс-бісін таниды»

(«Юнут» түсеті, 45-аѐт).

(Ол) тағы да (былай деді): «Олас өздесіне уәде етілгенді көсген күні дүниеде

күндізден біс дем ғана түсғандай бплыр көсінеді. Бұл біс ұқтысу. Бұзақы

ел ғана жпқ етіледі?» («юл-Әхқаф» түсеті, 35-аѐт»).

Әсі былай деді: «(Мухаммад,) плас таған: «Қиямет қашан бплады?», -

деген тұсақ қпяды. Ол жөнінде түтінік бесу теніо ітіо бе? Тек Раббыо

ғана пл тусалы біледі. Негізінен тен Қияметтен қпсыққан кітілесге біс

еткестуші ғанатыо. Олас Қияметті көсген күні дүниеде біс кеш немете

біс тәтке тұсғандай бплыр көсінеді» («юн-Нюзиғат» түсеті, 42-46 аѐттас).

228

(Ол) тағы да (былай деді): «Қиямет-қайым бплатын күні күнәһаслас

(жес бетінде немете қабіслесінде) біс тағаттан батқа тұсмадық дер ант

ішеді» («юс-Рум» түсеті, 55-аѐт).

Әсі былай дер те айтты: «Аллаһ пласға: «Сендес жес жүзінде қанша

жыл тұсдыодас?», - дейді. Олас: «Біс күн немете пдан да аз уақыт тұсдық.

Санаушыласдан тұса», - дейді Ол: «Егес білген бплтаодас аз ғана-ақ

тұсдыодас», - дейді» («юл-Муминун» түсеті, 112-114 аѐттас).

(Аллаһ) тпндай-ақ (былай деді): «Сүс үсілген күні күнәһасласды көздесі

көгесген түсде жинаймыз. Олас асаласында: «Дүниеде пн-ақ тәулік

тұсдық», - дер тыбыслатады. Оласдыо не айтқандасын жақты білеміз.

Оласдыо ео тусаласы: «Дүниеде біс-ақ күн тұсдыодас», - дейді» («Та Ха»


Әсі біз тек Аллаһқа көмек тілер тиынамыз жюне Оған ғана тюуекел етеміз!»

(Қз.: «юл-Фюуаид», 96-98 беттес).

ЕЕллууіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ддііннддаассллыыққттыы ттүүттііннуу ммәәттееллееттііннддееггіі ққааттеелліікк үүшш

ттүүсслліі ббппллааддыы ддеерр ттааннааййддыы»»


‚Бісінші қателік: көршілік құдайшыл бплу (уаса‘) — бұл хасам нюстелесді таттау

ғана, юсі бұған расыздасды псындау жатрайды дер пйлайды. Мұндай түтінікке өзін

құдайшыл жюне діндас дер танайтын көртеген адамдас ие. Сіз адамныо өтісік

айтудан тақтанатынын, хюлал екендігінде күмюн бас тірті біс дисхамнан тақ

бплатынын, өзіне күнюні қамтитын түслі қасым-қатынаттан тақтанатынын

көсетіз. Адам дінге бидғаттас енгізетін т.т.т. заобұзушыласға ауыр кетуден

тақтанады. Бісақ тпнымен бісге адам өзіне жүктелген міндеттесді таттайды. Сөз

жеке расыз (фасд ул-‘айн) жайында да, ұжымдық расыз (фасд ул-кифаѐ) тусалы да

бплуда. Мыталы, адамныо мпйнында туытқандық қатынаттасды ұттану, көсшініо

қақытын псындау, кедейдіо қақытын псындау, жплдаттыо құқықтасын псындау,

жетімніо құқықтасын псындау, жплаушы-мүтюрісдіо қақытын бесу, мұтылманныо

қақытын псындау, билеушініо (юмісдіо) қақытын бесу, ғалымныо қақытын псындау,

жақтылықты бұйысыр жамандықтан қайтасу, Аллаһтыо жплында ынта-ыждағат

таныту т.т.т. міндеттес жүктелген бплуы мүмкін. Бұл адамдасға не пласдыо

дүние тісшілігінде, не пласдыо дінінде райда тигізетін нюстелес бплуы мүмкін.

Спндықтан да мұндай «құдайшыл» бплу үлкен бидғаттасға юкер тпқтысуы

229

мүмкін. Мыталы, хауасиждесдіо, сафидилесдіо, му`тазилилесдіо жюне тплас

тиѐқтыласдыо «құдайшыл» бплуы. Олас өздесі заотыздық дер танайтын нюстелесден

аулақ бплуға тысытатын. Әсі птыныо баслығы пласды ео үлкен расыздасды

таттауына дейін жеткізді. Олас жұма намазын псындауды, расыз намаздасын

жамағатрен бісге псындауды, қажылық рен жиһад жатауды таттады,

мұтылмандасға ықылатты кеоет бесуді қпйды, пласға деген мейісімділікті

қалдысды. «Құдайшыл» бплудыо мұндай түсін имамдас, тпласдыо ішінде төст

имам төгетін, ал пласдыо үкімі жайлы юһля-т-Сунна уюл-жюма’аныо ақидаты

бпйынша кітартасда айтылыр кеткен.

Екінші қателік: ѐғни дұсыт емет тенім (ақида). Егес адам уюжіртесді

псындайтын жюне хасамнан тыйылатын бплта, пл хасам мен хюлал тусалы Құсан

мен Сүннетке негізделген тенімге ие бплуы қажет. Бұл тенім юует-қалауласдыо емет,

білімніо үттіне құсылуы кесек. Өйткені қаншама адамдас юлдебіс нюстелесден тек

пласдан тақтануға юдеттенір кеткендіктесінен ғана тақтанады. Әлдебіс зат іт

жүзінде хюлал бплта да, пл мұндай адам үшін хасам бплуы мүмкін. Спндықтан да

кейбіс адамдас птындай жалған жпсамалдасдыо тұтқынында бплады. Ал мұндай

жалған жпсамалдас «құдайшыл» бплудыо птындай бұзылған үлгітініо үттіне

құсылады. Мұндай адамдас Аллаһ плас тусалы: «Олас тек жпсамалдасға және

көоіл қалауласына ілетеді» («юн-Нюжм» түсеті, 23-аѐт), - дер айтқан адамдас

тиѐқты.

Оты жесде мытал сетінде киімге немете денеге нюжіт тия мютелетінде уют-

уюттас тезінетін адамдасды келтісуге бплады. Бұл адамдас құдайшыл бплу тусалы

бұзылған түтінікке ие. Оласдыо «құдайшылдығы» діндаслық рен ақыл-расататтыо

кемдігініо қптраты бплыр табылады. Туса тпл нюсте «адамдас иемденген мал-

мүліктіо көбі хасам бплыр табылады» дер танайтын адамдасдыо

«құдайшылдығына» да қатытты. Спндықтан да плас адамдасдыо мал-мүлкі

билеушілес (юміслес) үшін хюлал етілген, өйткені, пласдыо пйы бпйынша, бұл

адамдас пны хасам жплмен тарқан дер шешім шығасды. Іттіо мюн-жайы тірті

бісеу-місеу адамдасдыо мал-мүлкін тастыр алта да, пл тпнаушы бплыр

таналмайтындай, ал ұсыныо қплы шабылмайтындай бплды. Имамдас құдайшыл

бплудыо мұндай түтінігін төгетін. Мыталы, имам Ахмад құдайшыл бплу

мютелетінде шектен шығушылық танытандасды қатты төгетін. ‘Абдуллаһ ибн

Мют‘удтыо төздесінен Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«Астық кетушілес прат бплтын!» (Мутлим, 2670), - дер айтқаны хабасланады.

Бидғатшыласдыо түтінуіндегі құдайшылдық юдетте дюл птындай бплады. Туса

пты нюстелес Аллаһ Тағала, пласдыо пйынша, тыйым талған, алайда іт жүзінде Ол

мұныо ешқайтытына тыйым талмаған нюстелесден бат тастуды құдайшылдық дер

230

танайтындасға да қатытты. Мыталы, кейбісеулес Аллаһ бахисаны, таибаны,

уатилюні жюне хамиді хасам етті дер танайды18.

Спндай-ақ бұған «құдайшыл» бплудыо пған қатытты Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) хадитінде төгіт келген түтінігі де жатады.

Хадитте кейбіс адамдас өздесі үшін іт жүзінде хюлал бплған нюстелесді хасам

еткендесі тусалы баѐндалған. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«Маған хюлал етілген нюстелесден бат тастатын адамдасға не бплған?!

Аллаһрен ант етемін, мен Аллаһ тусалы пласдан көбісек білемін, юсі Одан

пласға қасағанда көбісек қпсқамын!», - дер айтқаны хабасланады (юл-Бухаси,

6101; Мутлим, 2356). Туса пты псаза ұттаған бпла тұса өз юйелін түйген адам

тусалы айтылатын хадитке де қатытты19. Дюл тпндықтан да діндас жюне

құдайшыл бплған адам Құсан мен Сүннеттіо үлкен біліміне, юсі тпған қпта дінді

түтінуге мұқтаж. Кесі жағдайда пныо құдайшылдығы бұзылған бплады да, райдаға

қасағанда көбісек зиѐн келтіседі. Мұндай жағдай кюріслесге, тпндай-ақ

бидғаттасдыо жақтаушыласына, нақты айтқанда хауасиждесге, сафидилесге жюне

тплас тиѐқтыласға тюн.

Үшінші қателік: адам юлдебіс нюстені іттейді, юсі птыған қасама-қайшы бплған

нюстеден бат тастады, алайда бұл (пныо бат тастқан нюстеті іттеген нюстетіне

қасағанда) абзалысақ бплыр табылады. Яғни өзіне пты затты таттауды меозейтін

18 Аллаһ Тағала плас жайында: «Аллаһ бахисаға, таибаға, уатиләға және хамиға қатытты

бұйсық еткен жпқ. Бісақ кәріслес Аллаһқа өтісік жала жарты. Оласдыо көбі

түтінбейді» («юл-Мюида» түсеті, 103-аѐт), - дер айтқан адамдас меозелуде. Шейх ют-Са‘ади

(Аллаһ пны сахым еттін) бұл аѐтқа түтіндісме жатар, былай деді: «Бахиса дер көрқұдайшыл-

мүшсиктес қатиетті танайтын ұсғашы түйе (іоген) аталатын. Олас пныо құлағын тілетін

жюне пған мінуге жюне жүк татуға тыйым талатын. Саиба дер белгілі біс жатқа жеткен тпо

қатиетті бплыр таналатын інгендес, тиыслас немете қпйлас аталатын. Мүшсиктес пласға

мінбейтін, пласмен жүк татымайтын жюне етін жемейтін. Туса птылай дер көрқұдайшыл-

мүшсиктесдіо бесген нюзіслесін псындар қасаутыз қалдысатын мал-мүлкі аталатын. Хами дер

рұтқа табынушылас кейбіс белгілі тебертесге тюйкет мінуден жюне жүк татудан қпсғайтын түйе

аталатын». 19 Бұл жесде ‘Умас ибн Аби Сюлюма (Аллаһ пған сазы бплтын) Аллаһ Елшітінен (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Осаза ұттаған адам юйелін түйе алады ма?», - дер

тұсаған хадит айтылыр тұс. Аллаһтыо Елшіті (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

пған: «Бұл жайында (өзіоніо анао жюне меніо юйелім) Умм Сюлюмадан тұса», - дер жауар

бесді. Ал пл пған Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) птыны

іттейтіні тусалы хабаслағанда, ‘Умас ибн Әби Сюлюма: «Уа, Аллаһтыо елшіті, Аллаһ тіздіо

бұсынғы да, кейінгі де күнюласыоызды кешісір қпйды ғпй», - деді. Аллаһтыо Елшіті (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бұған: «Ақиқатында, тендесдіо іштесіодегі ео

тақуаласыо жюне (Аллаһтан) ео қатты қпсқатындасыо менмін дер үміттенемін», - дер

жауар бесді (Мутлим, 1108).

231

қандай да біс бұзылған нюстені қамтитын юлдебіс зат бас (делік). Құдайшыл бплуды

қалайтын (юлдебіс) адам пты заттағы зиѐнға қасағанда анағұслым көбісек бплған

райдалы нюстелесді байқамай, пны таттайды. Мүндай адамныо құдайшылдықты

бұсыт түтінуініо талдасынан Итламдағы қпл жеткізген нюстелесіне қасағанда қплдан

жібесір алған нюстелесі анағұслым көбісек бплады.

Бұл тпндай-ақ өздесін дүние игіліктесін тюск етушілікке (зуһдтыққа)

телитін кейбіс адамдасға да қатытты. Аллаһ жюне Оныо Елшіті (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) тасарынан заоды етір бекітілген зуһдтыққа келес бплтақ,

бұл адамныо Ақысетте өзіне райда бесмейтін хюлал нюстелесге ұмтылмауын

білдіседі. Яғни зуһдтық — бұл хюлал нюстелесдегі Ақысетте райда бесмейтін

астығын таттау. Өйткені дүние тісшілігіне, ақша мен билікке ұмтылу адамға

қатты зиѐн тигізетіні күмюнтіз. Ка‘б ибн Маликтен Пайғамбасдыо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Қпй птасына шабуыл жатайтын екі аш

қатқысдыо пласға тигізетін зиѐны мал-мүлік рен құсметке ұмтылудыо

адам дініне тигізетін зиѐнына қасағанда аздау», - дегені хабасланады (Ахмад,

3/456; ют-Тисмизи, 2376. Хадит тахих).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) адамныо мал-мүлік рен

құсметке, билікке ұмтылуын төгеді. Ол (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

мал-мүлік рен құсметке ұмтылудыо кіті дініне тигізетін зиѐны екі аш қатқысдыо

қпйласға тигізетін зиѐнынан үлкен екенін хабаслады. Бұл екі қауірті нюсте

«Малым, маған еш райда бесмеді. Күш-қуатым жпйылыр кетті!» («юл-

Хаққа» түсеті, 28-29 аѐттас), - деген аѐтта аталады. Бұл екі нюстені Аллаһ тпндай-

ақ «юл-Қатат» түсетінде де атар өтеді. Оныо батында Аллаһ Тағала жес бетінде

үттем бплуды қалаған Песғауын тусалы баѐндайды. Спдан тпо Касун мен пныо

ашкөздігі тусалы хабасланады. Кейін түседе ұлықтыққа (билікке) деген ұмтылыт

рен байлыққа деген ұмтылыттыо тпоы неге алыр келетіні жайлы баѐндалады. Ал

тпдан тпо Аллаһ Тағала былай дер айтады: «Спл Ақысет мекенін Біз жес

бетінде тәккараслануды және бұзақылық тасатуды қаламайтындас үшін

нәтір етеміз. Тек тақуаласдыо ғана тпоы игі бплмақ» («юл-Қатат» түсеті, 83-

аѐт). Яғни тпл Ақысет мекені Песғауын мен Касун тиѐқтыласға юзісленбеген.

Өйткені мал-мүлікті жинау жюне пны Аллаһ бұйысған жесге жұмтамау, тпндай-ақ

мал-мүлікті хасам жплмен алу да бұзықтық тасатуға жатады‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-

Фатауа», 20/143).

ЕЕллуу ббііссіінншшіі еессеежжее::

232

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ҚҚұұссаанн ннааттииххааттттааййттыынн ккөөссккеемм ммііннееззддеессддіі

ннааттииххааттттааййддыы»»


«Кешісімділік таныт, жақтылықты бұйыс және надандасдан бет

бұс» («юл-Әғсаф» түсеті, 199-аѐт).

Шейхул-Итлам ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Бұл

аѐт өзіне нені қамтығаны тусалы пйланшы! Ол адамдасмен жақты қасым-қатынат

жатауға, Аллаһтыо жасатылыттасымен бплған қасым-қатынатта Аллаһтыо

хақыласын псындауға жюне пласдыо жамандығынан қпсғалғандыққа нұтқайды. Әсі

егес баслық адамдас пты аѐтта айтылған нюстені псындағанда, бұл плас үшін

жеткілікті бплас еді. Кешісімділік адамныо батқа адамдасдан пласға қиын

бплмайтын нюстелесді талар етуін меозейді. Адам (өзге) адамдасдан мал-мүлік

жұмтауды жюне атыл мінез-құлық танытуды пласға поай бплған үлгіде талар етуі

кесек. Яғни адам өзіне қатытты (батқа) адамдасдыо псындауына қиын бплмайтын

қатынатты талар етуі тиіт. Спндай-ақ аѐтта тен жақтылықты бұйысуыо

кесектігі тусалы айтылады. Әсі птыдан тпо өзіоді надандасдыо зиѐнынан қпсға,

пласдан бет бұс, өзіо үшін өш алуды жюне жеке батыоныо жеоітін іздеуді татта.

Пенде үшін птыдан жақтысақ нюсте бплуы мүмкін бе?! Қандай қатынат,

қандай таѐтат бұл дүниеде адамдас үшін пты қатынаттан жюне пты таѐтаттан

жақтысақ бплуы мүмкін?! Егес адам бұл дүниеде адамдас пған тигізір жатқан бүкіл

жамандық тусалы пй қпзғайтын бплта, пнда бұл жамандық аѐтта баѐндалған пты

үш қағиданыо бұзылуында қамтылғанын көседі. Егес адам пты қағидаласды

псындата еді, пнда пнымен псын алыр жатқан нюстелесдіо баслығы пл үшін игілікке

айналас еді, тірті юлдебіс нюстелес тыст көзге жамандық бплыр көсінір жатта да.

Мыталы, кіті адамдасға жақтылық іттеуді бұйысады, ал плас пған жамандықрен

қайысады. Бісақ бұл тусалы Аллаһ Тағала: «Шынында тендесден өтек айтыр

келген тпртыо төзін жаман дер етертемеодес. Кесітінше, пл тендес үшін

хайыслы» («юн-Нус» түсеті, 11-аѐт), - дер айтқан.

Аллаһ Тағала Өзініо Пайғамбасына (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

былай дер айтты: «Спндықтан пласды кешісім етір, плас үшін жасылқау

тіле де, іт жөнінде пласмен кеоет қыл. Спнда қашан шешім шығастао,

Аллаһқа тәукел ет» («Әли ‘Имсан» түсеті, 159-аѐт). Бұл төздес өзіне Аллаһ

Тағаланыо құқықтасын жюне адамдасдыо құқықтасын псындауды қамтиды. Әсі

233

адамдас не Аллаһ Тағаланыо құқықтасын, не Аллаһ Елшітініо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) құқықтасын бұзыр жатады. Аллаһ Тағала (птымен) былай

дейді: «Әй, Мухаммад, егес плас таған қатытты жамандық жатар жатта, пласды

кешіс. Ал егес плас Маған қатытты жамандық жатар жатта, пнда плас үшін

кешісім тұса. Оласдыо жүсектесін пласдыо рікісі тені қызықтысатындығымен

өзіое қасат. Ал кеоетір, біс шешім шығастао, пнда Маған тюуекел ет». Ратында,

Аллаһ тюукел етушілесді жақты көседі. Аллаһ Тағала Өзініо Елшітініо (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) бпйында тюсбиелеген мінез, міне, пты. Аллаһ

Тағала: «Шын мәнінде, тен әлбетте ұлы мінезге иетіо», - деді («юл-Қалюм»

түсеті, 4-аѐт). Ал ‘Айша (Аллаһ пған сазы бплтын): «Оныо мінезі Құсан бплатын», -

дер айтқан (Мутлим, 746). Мұндай мінезді тек (келеті) үш нюсте бплғанда ғана алуға

бплады.

Бісіншіден, (адамныо) діоініо өзі игі бплуы кесек. Мыталы, адамныо мінезі

тұсрайы жюне мейісімтіз бплуы мүмкін. Мұндай жағдайда пған бұл (жпғасыда

тиратталған) мінезді білімге, есікке, амалға атысу, бұл птындай мінезді қабылдауға

бейім бплған мпйынтұнғыш жюне жұмтақ адамнан айысықша, қиынға тпғады.

Екіншіден адамныо бплмыт-қалры күшті жюне жеоітті бплуы кесек. Мұндай

бплмыт-қалыр бпт жүсіт-тұсыттыо, азғысуласдыо, юует-қалаулауласдыо үндер-

шақысуласын жеое алады. Өйткені мұндай нюстелес кемелдікке қайшы келеді ғпй.

Үшіншіден, адам заттасдыо мюн-мағынаты тусалы білімге ие бплуға тиіт.

Егес пты үш тират адам бпйында жиналта, юсі пған Аллаһ көмектетте, пнда пл

Раббы плас үшін ео жақты нюстені юзіслер қпйған тпртыо құсамына кіседі‛ (Қз.:

«Зад юл-Мухажис илю Рпббиһи», 77-бет).

ЕЕллуу ееккіінншшіі еессеежжее::

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ААллллааһһ ддііннддееггіі жжееттееккшшііллііккттіі ттааббыысс ммеенн ммыығғыымм

ттееннііммннііоо жжееммііттіі ееттккееннііннее нныыққ ттееннееддіі»»


«Әсі плас табыс етір, аяттасымызға нық тенген кезде, асаласынан

бұйсығымызбен туса жпл көстететін баттықтас жатадық» («ют-Сюжда»


234

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‚Бүкіл

дін ақиқатты білуден жюне пты білімніо негізінде амал жатаудан тұсады. Ал

табыслықтыз амал ету мүмкін емет. Тірті білім алудыо өзі де табыслыққа мұқтаж.

Бұл тусалы Му‘аз ибн Жюбюл былай дер айтқан екен: «Сендес білім алуға

міндеттітіодес! Ратында, білім талар ету Аллаһқа құлшылық ету бплыр

табылады, ақиқатты тану Аллаһтыо алдында ата құсмет рен түйініш танытқан

күйде (тұсу) бплыр табылады, білімді іздеу жиһад бплыр табылады, білімтізді пты

білімге үйсету тадақа бплыр табылады, пны қайталау Аллаһты дюсіртеу (татбих)

бплыр табылады. Білім асқылы Аллаһ танылады, юсі білім асқылы Оған ғибадат

жаталады. Білім асқылы Аллаһ мадақталады, юсі таухид ұтталады. Аллаһ біс

адамдасды пты білім асқылы жпғасы дюсежеге көтеседі, юсі пласды батқалас үшін

батшылас жюне имамдас етеді! Адамдас пласдыо ізімен туса жплға ілетеді жюне

пласдыо рікіслесіне жүгінеді» (Ибн ‘Абд ул-Басс «Жюми‘ байан юл-‘Илми ую

фадлихи», 1/236; Абу Ну‘айм «юл-Хилиѐ», 1/239).

Ол білім ізденуді жиһад дер атады! Ал жиһадта міндетті түсде табыслық

бплуы қажет. Дюл тпндықтанда Аллаһ былай деді: «Заманға ант! Ратында, иман

келтісір, ізгі іттес іттер, біс-бісіне шындықты үгіттер, біс-бісіне

табысды үгіттегендесден батқа баслық адам балаты, әлбетте, шығында!»

(«юл-‘Атс» түсеті, 1-3 аѐттас). (Ол) тпндай-ақ (былай деді): «(Мухаммад,)

құлдасымыз Ибсаһимді, Итхақты және Яғқубты етіое ал. Олас мықты әсі

қысағы еді» («Сад» түсеті, 45-аѐт).

Пайдалы білім – дұсыт батшылықтыо негізі, ал ақиқаттыо негізінде

жаталатын амалдас туса жплмен жүсу бплыр табылады. Бісіншітіне адатушылық,

ал екіншітіне – ауытқушылық қасама-қайшы тұсады. Өйткені адатушылық – бұл

білімтіз амал ету, ал ауытқушылық – бұл юуеттікке есу. Аллаһ Тағала былай деді:

«Батыр баса жатқан жұлдыздасға тест. Жплдаттасыо (Мухаммад)

адатрады да, ауытқымады» («юн-Нюжм» түсеті, 1-2 аѐттас). Дұсыт батшылыққа

тек білім асқылы ғана жетуге бплады, ал туса жплмен жүсу тек табыслық бплғанда

ғана мүмкін бплады. Спндықтан да ‘Али: «Бат денеде қандай псынға ие бплта,

табыслық та иманда тпндай псынға ие! Егес бат кетілте, дене де құсиды», - деді де,

тпдан тпо дауытын көтесір: «Ақиқатында, табысы жпқтыо иманы да жпқ», - дер

жалғаттысды (юл-Люлюкаи «Шасх Утул юл-И‘тиқад», 1257)‛ (Қз.: «Мюжму‘ юл-

Фатауа», 10/40).


«Әсбіс бүліктіо (фитнаныо) негізінде адамдасдыо рікісін шасиғаттан абзал көсу

жюне юуеттікті ақылдан абзал көсу жатады. Бісіншіті күмюндас (шубухаттас)

бүлігініо, ал екіншіті юует-құмаслықтас (шахуаттас) бүлігініо негізі бплыр

235

табылады. Күмюндас (шубухаттас) бүлігі айқын тенім (йақин) асқылы, ал юуеттік-

құмаслықтас (шахуаттас) бүлігі табыс асқылы жпйылады. Дюл тпндықтан да

Аллаһ Тағала діндегі жетекшілікті пты екі нюстемен байланыттысды. Ол былай деді:

«Әсі плас табыс етір, аяттасымызға нық тенген кезде, асаласынан

бұйсығымызбен туса жпл көстететін баттықтас жатадық» («ют-Сюжда»

түсеті, 24-аѐт). Бұл діндегі жетекшілікке табыс мен мығым тенім асқылы қпл

жеткізілетініне нұтқайды» (Қз.: «Иғатат юл-Люхфан», 2/167).

Спндай-ақ ибн ул-Каййим (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: ‛Адам

таухидке шақысудыо ео алдыоғы қатасында бплмайынша діндегі жетекші (имам)

бплмайды! Аллаһ Тағала былай деді: «Спл уақытта Раббы Ибсаһимді

бұйсықтасымен тынады. Спнда пл пласды тплық псындады. «Ол (Аллаһ):

«Әсине, тені адамдасға имам етемін», - деді. Ол: «Ұсрақтасымнан да (ете

көс)!», - деді. Аллаһ: «Залымдас тестіме жете алмайды», - деді» («юл-

Бақаса» түсеті, 124-аѐт). (Ол) тпндай-ақ (былай деді): «Ратында, тендесге

Ибсаһим және пнымен бісге бплғандас біс көскем өнеге бплды. Спл

уақытта плас қауымына: «Сендесден де, Аллаһтан өзге

табынғандасыонан да бат тастамыз. Біз тендесге қастымыз, Сендес

жалғыз Аллаһқа иман келтісмегендесіое дейін тендес мен біздіо

асамызға мәогі дұшрандық рен өштік пснады», - деді. Тек Ибсаһим ғана

өз әкетіне: «Мен міндетті түсде тен үшін жасылқау тілеймін, бісақ

Аллаһтыо алдында таған көмектетуге шамам келмейді. Раббымыз, Саған

ғана тәуекел еттік, Саған ғана қайтамыз әсі басас жесіміз Сен жақ», -

деді» («юл-Мумтахана» түсеті, 4-аѐт).

Өз юуеттігіне есген адам (адамдас пған) бағынуға лайықты емет. Ол жетекші

(имам) немете ілету пбъектіті бпла алмайды. Аллаһ мұндай адамды жетекшіліктен

айысды жюне пған бағынуға тыйым талды. Бұл тусалы аѐтта былай дер айтылған:

«Ол (Аллаһ): «Әсине, тені адамдасға имам етемін», - деді. Ол:

«Ұсрақтасымнан да (ете көс)!», - деді. Аллаһ: «Залымдас тестіме жете

алмайды», - деді» («юл-Бақаса» түсеті, 124-аѐт). Ал юуеттіктіктіо юсбіс ілетушіті

залым бплыр табылады. Аллаһ Тағала былай деді: «Әсине, залымдас білмете де,

көоілдесі тастқан жаққа кеткен» («юс-Рум» түсеті, 29-аѐт). Ал мұндайласға

бағынуға тыйым талынғандығы тусалы айтас бплтақ, пнда Аллаһ былай деді:

«Спндай-ақ Біз жүсегін Бізді етке алуға немқұсайлы еткен, әуетіне есген

және іттесі зая кететін бісеулесге бағынба» («юл-Кюһф» түсеті, 28-аѐт)‛ (Қз.:

«Раудат юл-Мухиббин», 1/475).

ЕЕллуу үүшшіінншшіі еессеежжее::

236

««ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ккәәррііссллеессддііоо ббаассллыығғыы ббіісс ддееооггееййддее ееммеетт ддеерр

ееттееррттееййддіі,, әәссіі ккәәррііссллеессддііоо ббаассллыығғыыннаа ббііссддеейй ққааттыыннаатт жжааттааллааддыы ддеерр

ееттееррттееммееййддіі»»


«Кітар иелесініо ішінде пған тплыр жатқан нәстені аманат еттео де,

пны таған қайтасыр бесетіні бас. Бісақ пласдыо асатында тен пған біс-

ақ динасды аманат етір тартыстао, батында қақшиыр тұсмағаныоша

пны таған қайтасмайтыны да бас. Оныо тебебі пласдыо: «Надандас

(ѐһуди еметтес) жайында бізге тесгеу жпқ», - дегендіктесінен. Олас біле

тұса Аллаһ тусалы өтісік айтады» («Әли Имсан» түсеті, 75-аѐт).


«Аллаһ дін үшін тендесмен тпғытраған және елдесіонен қуыр

шығасмағандасға жақтылық және әділдік жатауласыоа тыйым талмайды.

Ратында, Аллаһ тусашылдасды жақты көседі» («юл-Мумтахана» түсеті, 8-

аѐт).

Ибн Катис былай деді: ‚(Аллаһ) Тағаланыо «Аллаһ дін үшін тендесмен

тпғытраған және елдесіонен қуыр шығасмағандасға жақтылық және

әділдік жатауласыоа тыйым талмайды» деген төздесі Аллаһ Тағаланыо

тендесмен діндесіо теберті тпғытраған жюне өзгелесге де тендесге қасты тпғытуда

көмектетреген кюріслесге жақтылық іттеуге тыйым талмайды дегенге нұтқайды.

Ратында, Аллаһ тусашылдасды жақты көседі.

Атма бинт Аби Баксдіо (Аллаһ пған сазы бплтын) төздесінен пныо былай дер

айтқаны жеткізіледі: «Біз бен құсайштықтас асатында келітім-шаст жаталған

кезде, маған анам (қыдысыр) келді, ал пл мүшсик бплатын. Мен Пайғамбасға (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) басыр: «Уа, Аллаһтыо елшіті, меніо анам келді,

пл менімен туыттық қатынатты (үзбей) ұттағыты келеді. Мен не іттейін?», -

дедім. Ол: «Анаомен туыттық қасым-қатынатты (үзбей) ұтта», - дер жауар

бесді‛ (юл-Бухаси, 2620; Мутлим, 1003; Ахмад, 6/345).

237

‘Амис ибн ‘Абдуллаһ ибн юз-Зубайсдіо төздесінен пныо юкетініо былай дер

баѐндағаны жеткізіледі: ‚(Бісде) Қутайлю өзініо қызы Атма бинт Аби Баксге

тыйлықтасын алыр (қыдысыр) келді, юсі пты псайда пл мүшсик еді. Атма пныо

тыйлықтасын алғыты жюне пны өз үйіне кісгізгіті келмеді. Кейін ‘Айша бұл тусалы

Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) тұсады, юсі тпл кезде Аллаһ

Тағала: «Аллаһ дін үшін тендесмен тпғытраған және елдесіонен қуыр

шығасмағандасға жақтылық және әділдік жатауласыоа тыйым

талмайды», - (деген аѐтты) түтісді‛ (Ахмад, 4/4). Туса птыны Ибн Жюсис мен

Ибн Аби Хатим Мут‘аб ибн Сабиттіо тізбегімен жеткізген. Имам Ахмад рен Ибн

Жюсисдіо сиуаѐтында: «Оныо етімі Қутайлю бинт ‘Абд ул-‘Узза ибн ‘Абду Ат‘ад

бплатын (юсі пл) Мюлик ибн Хитл тайратынан еді», - дер айтылған. Ал Ибн Аби

Хатим бұған: «Бұл құсайштықтас мен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын) асатында келітім-шаст бплған кезде псын алған бплатын», - дер

қптымша жатаған (Ахмад, 4/4; Ибн Жюсис өзініо тюртісінде, 23/322; Ибн Аби

Хатим өзініо тюртісінде, 12/302).

Аллаһ Тағала: «Ратында, Аллаһ тусашылдасды жақты көседі», - деді.

Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай дегені хабасланады:

«Ақиқатында, тусашылдас Аллаһтыо алдында екі Қплы да по бплыр

табылатын Ата Мейісімдініо по жағында псналатқан нұсдан жаталған

мінбеслесдегі псындасды иеленеді. Тусашылдас дегеніміз – бұл өз рікіслесінде

юділдікті ұттанатындас жюне пны өз жанұѐ мүшелесіне юсі билік жүсгізетін

адамдасына қатытты танытатындас» (Мутлим, 1827).

Аллаһ Тағала былай деді: «Шын мәнінде, Аллаһ тендесмен дін үшін

тпғытқандасды, жұсттасыонан қуыр шығасғандасды және қуылуласыоа

көмекші бплғандасды дпт тұтуласыоа тыйым талады» («юл-Мумтахана»

түсеті, 9-аѐт). Аллаһ Тағала тендесге дұшрандық риғылда бплатындасмен, тендесге

қасты тпғытатындасмен немете пласға птыда көмектететіндесмен дпт бплуға тыйым

талды. Аллаһ Тағала мұндайласмен дпт бплуға тыйым талды да, жаулатуды бұйысды.

Кейін Аллаһ Тағала мұндайласға дпттық тезімде бплатындасға жатаған

қпсқытуласын саттар: «Ал кім пласды көмекші және дпт етір алта, тплас

залымдас», - деді («юл-Мумтахана» түсеті, 9-аѐт). Бұл Аллаһтыо батқа (мына)

төздесі тиѐқты: «Әй, мүминдес! Яһудилес мен хситтиандасды көмекші

және дпт тұтраодас, өйткені плас біс-бісіне көмектетеді. Сендесден кім

пласды көмекші және дпт тұтта, тпнда, күдіктіз, пл тпласдан. Ратында,

Аллаһ залым елді туса жплға талмайды» («юл-Мюида» түсеті, 51-аѐт).

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) кюріслесмен

жаталған келітім-шастты қиѐнатшылдықрен бұзу Аллаһ кюріслесді

мұтылмандасға қасты бағыттайтын тебертесге жататынын түтіндісді. Абу

238

Хусайса (Аллаһ пған сазы бплтын) былай дегені хабасланады: «Егес тендес біс

дисхам да, біс динас да (жизиѐ) жинай алматаодас не бплмақ?» Адамдас: «Мұндай

да бплу мүмкін бе, уа, Абу Хусайса?», - дер жауар бесді. Ол: «Ию, Абу Хусайсаныо

жаны Қплында бплған (Аллаһрен) ант етемін! Мен мұны пған тену міндетті бплыр

табылатын шыншылдыо төздесінен айтыр тұсмын!», - деді. (Спл кезде) плас:

«Ол не айтты?», - дер тұсады. Абу Хусайса былай деді: ‚Ол: «Егес Аллаһтыо

қпсғау керілдігі мен Оныо Елшітініо қпсғау керілдігі бұзылта, Құдісетті де,

Ұлы Аллаһ (мұтылмандасдыо) қпсғауы аттындағы (зиммилесдіо) жүсектесін

тпншалықты мығым етеді – плас қплдасындағытын бесуден бат тастады», -

дер айтты‛» (юл-Бухаси, 3180).


деген: «Мұтылмандас бесетін қауіртіздік керілдігі бістұтат, ал кім

мұтылманныо птыда беделін түтісір қадісін кетісте, тпл Аллаһтыо,

ресіштелесдіо жюне баслық адамдасдыо лағынетіне ұшысайды, юсі пдан

іттеген расыз амалдасы да, нюрілдесі де қабыл етілмейді» (юл-Бухаси, 1870).

‘Абдуллаһ бин ‘Амсдыо (Аллаһ пған жюне пныо юкетіне сазы бплтын)

төздесінен Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай

дер айтқаны жеткізіледі: «Мұтылмандасмен келітім-шасты бас кюрісді

өлтісген адам Жюннаттыо хпш иітін тезбейді. Ал пныо хпш иіті пдан қысық

жылдық жпл қашықтығынан тезіледі» (юл-Бухаси, 3166).

ЕЕллуу ттөөссттіінншшіі еессеежжее::

‚‚ӘӘһһллюю--тт--ССууннннаа ууәәлл--жжәәммаа’’аа ААллллааһһттыыоо:: ««ЕЕггеесс ттееннддеессддеенн ббұұссыынн өөмміісс ттүүссггеенн

ұұссррааққттаассддыыоо іішшііннддее жжеесс жжүүззііннддееггіі ббұұззыыққттыыққттаанн ттыыяяттыынн ддааннаа ааддааммддаасс

ббппллғғааннддаа ееддіі?? ББііссааққ ББіізз ққұұттққаассғғааннддаассддыыоо ааззыы ғғааннаа ппттыыннддаайй ббппллааттыынн.. ААлл

ззааллыыммддаасс өөззддеессііннее ббеессііллггееннннііоо ттппооыыннаа ттүүттттіі ддее,, ккүүннәәһһаасс ббппллддыы»»,, -- ддеерр

ннұұттққаағғаанн ттөөззддеессііннддее ‛‛


118

‛(Мухаммад,) егес Раббыо қалата, адамдасды біс-ақ үммет қылас еді.

Алайда плас, Раббыоныо мәсхаметіне бөленгендесден батқаласы, үнемі

келітреушілікке түтуін тпқтатрайды. Ол пласды тпл үшін жасатты.

239

Раббыоныо: «Әсине, Тпзақты жындас және адамдасмен – баслығымен

бісге тплтысамын», - деген төзі псындалады‛ («Худ» түсеті, 118-119 аѐттас).


«Мутаныо қаумында да туса жплға талатын және әділдікті

пснататын біс тпр бас» («юл-Әғсаф» түсеті, 159-аѐт).

Әсі (былай деді):

«Жасатылыттасымыздыо ішінде туса жплға талатын және әділдікті

пснататын үммет бас» («юл-Әғсаф» түсеті, 181-аѐт).


«Олас тендесден бұсынғылас тияқты. Олас тендесден күшті еді, әсі

пласдыо малдасы мен балаласы да көбісек бплатын. Олас дүниеде

өздесіне бесілген нетібелесінен матайсады. Бұсынғылас өз

нетібелесінен матайсағандай, тендес де нетібелесіонен матайсадыодас.

Олас бпт тандысаққа түогігендей, тендес де бпт тандысаққа түогідіодес.

Оласдыо бұл дүниедегі де, Ақысеттегі де амалдасы жпйылыр кетті. Міне,

тплас – зиянға ұшысағандас» («ют-Тюуба» түсеті, 69-аѐт).

Ал Пайғамбас бплта (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«Яһудилес 71 тпрқа бөлінді. Оласдыо бісеуінен батқатыныо баслығы Отта!

Хситтиандас 72 тпрқа бөлінді! Оласдыо бісеуінен батқаты Отта! Бұл

үммет те 73 тпрқа бөлінеді. Оласдыо бісеуінен батқатыныо баслығы

Отта!», - деді. Сахабалас: «Бұл құтылған тпр кімдес?!», - дер тұсады. Бұған

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Бұл – бүгін мен жюне

меніо тахабаласым нені ұттанта, тпны ұттанатындас», - дер жауар бесді.

Батқа біс сиуаѐтта: «Бұл – юл-жюма’а», - дер айтылған (Ахмад 4/102, Абу Дауд

2/503, ют-Тисмизи 3/367, юд-Дасими 2/241, юл-Хаким 1/128. Хадиттіо екі сиуаѐты

да тахих). Үмметтесдіо тпртасға бөлінуі Аллаһ Тағаланыо Бплмыттағы

(пснатқан) юдетіне жатады.

240

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) былай деді: «Бұл

дүние мен Ақысеттіо бақыты – елшілесге ілетуде. Бұл бақытқа басшадан көбісек

елшілес қалдысған хабасласды білетіндес жюне батқаласға қасағанда көбісек тпл

хабасласға ілететіндес құқықты екені жалрыға мюлім. Бұл – пласдыо төздесі мен іт-

амалдасын білетіндес жюне тпласға ілететіндес. Дюл тплас юс уақытта жюне юс жесде

бақытты! Міне, тплас - юсбіс діндегі құтылған тпр. Олас – пты үмметтегі Сүннет

рен хадит иелесі» (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 4/26).

Ибн Таймийѐ тпндай-ақ былай деді: «Олас Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) төздесі мен іт-амалдасы тусалы батқа адамдасға қасағанда

көбісек біледі. Олас пдан жеткен тахих жюне тахих емет хабасласдыо асатын

батқаласдыо баслығына қасағанда жақтысақ ажысатады. Олас пныо Сүннетін

түтінеді жюне пныо мағынаты тусалы біледі. Олас тпған тенір, тпған тюйкет амал етір

жюне тпны жақты көсір, тпған ілетеді. Олас Сүннетті жақты көсетіндесді жақты

көседі жюне Сүннетті жек көсетіндесмен жаулатады. Олас дінге Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) алыр келген (шасиғатта) нұтқауы бплмаған

юлдебіс негіздесді пснатрайды. Кесітінше, плас тек Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын) асқылы жібесілген (шасиғатты) ғана өз тенімдесініо негізі етеді»

(Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 3/347).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) тағы да былай

деді: «Дюл тпндықтан да тен му‘тазилилесдіо, мусжилесдіо жюне өзге бидғаттасды

жақтаушыласдыо Құсанды өздесініо пй-тұжысымдасыныо жюне бұсыт

түтініктесініо негізінде тюртіслейтінін көсетіо. Дюл тпндықтан да тен пласдыо

Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) хадиттесіне жюне

тахабаласдан, табиғиндесден жюне мұтылмандасдыо имамдасынан жеткен

хабасласға түйенбейтінін көсетіо. Олас Сүннетке де түйенбейді жюне тюлюфтасдыо

бісауызды келітілген рікісіне де түйенбейді. Олас тек ақылға жюне асаб тіліне

түйенеді. Сен пласдыо хадиттес мен тюлафтасдыо хабасласыныо үттіне құсылған

Құсан тюртіслесіне түйенгенін көсмейтіо. Олас тек өздесініо жетекшілесі жазған

юдебиет рен рюлтара кітартасына түйенеді. Оты тпндай-ақ құдайтыздасдыо да жплы.

Олас тек юдебиет, рюлтара жюне асаб тілі бпйынша кітартасда келген нюстелесді

ғана алады. Ал Құсан, хадит жюне тюлюфтасдан жеткен атаслас бпйынша кітартасға

келес бплтақ, плас мұндай кітартасға көоіл бөлмейді. Олас Пайғамбасласдыо

мютіндесінен тесіт бұсылады. Өйткені, пласдыо пйласы бпйынша,

Пайғамбасласдыо мютіндесі білім тасатрайды» (Қз.: «Мюжму‘ юл-Фатауа», 7/119).

Шейхул-Итлам ибн Таймийѐ (Аллаһ пны сахым еттін) хадит иелесі

тусалы тпндай-ақ былай деді: «Сен хадит иелесініо хадиттес асқылы өз нюртілесін

тазастатынын көсетіо! Олас өз юуеттіктесіне емет, ақиқатқа ілетуге ұмтылады!

241

Олас хадиттесге қатытты юділдік рен тусалық жплын ұттанады. Олас хадиттесді

жақты көседі жюне пласдан люззат алады. Олас хадиттесдіо көр бплуын жюне хадитке

ілетушілесдіо көр бплуын жақты көседі. Олас, хадиттесдіо тюттілігін тезе

алмайтындасдан айсықша, хадиттесге тюйкет амал етуге ұмтылады. Ал

хадиттесдіо тюттілігін тек дін асқылы мал-мүлік рен билікке ұмтылатындас

ғана тезінбейді» (Қз.: «Минһаж ют-Сунна», 8/210).

ҚҚппссыыттыыннддыы

بسم اهلل الرحمن الرحيمبسم اهلل الرحمن الرحيم و صلى اهلل على نبينا محمد و على آله و صحبه و سلمو صلى اهلل على نبينا محمد و على آله و صحبه و سلم

Мен өзіме жюне тізге, уа, меніо бауысым, Аллаһтан қпсқуды өтиет

етемін! Егес тіз Аллаһтан қпсқатын бплтаоыз, бұл тізді кез-келген уайым-

қайғыдан құтқасады. Ал егес тіз адамдасдан қпсқатын бплтаоыз, плас ешбіс

нюстеде тізді Аллаһтан құтқаса алмайды. Аллаһ Тағала былай деді: «Кім

Аллаһтан қпсықта, Ол пған біс шығас жпл райда қылады және пл тірті

пйламаған жесден сизық беседі» («ют-Талюқ» түсеті, 2-3 аѐттас). (Ол) тпндай-

ақ (былай деді): «Кім Аллаһтан қпсықта, Ол пныо іттесін жеоілдетеді»

(«ют-Талюқ» түсеті, 4-аѐт).

Мен тізге Аллаһ Тағалаға деген мпйынтұнушылықты (батқа нюстелесден)

астық көсуді юсі Оған деген мпйынтұнбаушылықты таттауды өтиет етемін.

Мен тізге бүтіндей Оған ұмтылуды, батыоызға түткен юсбіс қатісетте Оған ғана

жүгінуді өтиет етемін. Мен тізге адамдасға түйенуді тпқтатуды жюне юсбіс

мұқтаждығыоызда пласға жүгінуді қпяыоызды өтиет етемін! Сіздіо жүгінуіоіз

тек Аллаһқа ғана бплтын, Оған ғана тюуекел етіоіз! Өйткені Аллаһ Тағала: «Кім

Аллаһқа тәуекел етте, Ол пған жетір атады», - деді ғпй («ют-Талюқ» түсеті, 3-

аѐт).

Бүкіл жасатылыттас, тірті пласдыо баслығы бісге қптылта да, дюсментіз

жюне Аллаһқа бағынышты екенін біліоіз! Тірті өзіне де көмектете алмайтын

бісеу қалайша бісеуге райда келтісуі мүмкін?! Спндықтан да кейбіс тюлюфтас:

«Жасатылғанныо жасатылғанға көмек тілер жүгінуі қамауда птысған бісеудіо

қамаудағы екінші бісеуге көмек тілер жүгінгені тиѐқты», - дер айтатын.

Отбатыоыз, мал-мүлкіоіз, балаласыоыз тізді Аллаһтан көоілізді бұсыр

кетуінен абай бплыоыз, юйтрете өмісіоіз зиѐнды бплады. Аллаһ Тағала былай

деді: «Әй, мүминдес! Сендесді малдасыо, балаласыо Аллаһты етке алудан

242

тптратын. Әлдекім бұны іттете, міне, тплас зиян тастушылас» («юл-

Мунафиқун» түсеті, 9-аѐт).

Сізді Аллаһқа Оныо Кітабын пқу жюне пл тусалы пй-рікіс жатау асқылы,

Оныо тізге юміс еткен бұйсықтасы мен тыйымдасын түтіну асқылы Оны зікіс

етуіоіз жақындаттын. Ендеше, Оныо бұйсықтасын псындаоыз да, Оныо

тыйымдасынан тыйылыоыз!

Өзіоіздіо баслық іттесіоіз бен төздесіоізде, кез-келген теберрен жюне кез-

келген жағдайда Пайғамбасдыо (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

Сүннетіне ілетіоіз! Кіші мютелелесде де, үлкен мютелелесде де Сүннетке

қайшы келуден тақ бплыоыз. Өйткені Аллаһ Тағала былай деді: «Спндықтан

пныо әмісіне қасты келгендес өздесіне біс арат жетуінен немете жан

түсшігеслік азар келуінен тақтантын» («юн-Нус» түсеті, 63-аѐт). (Ол) тпндай-

ақ (былай деді): «Егес пған бпйтұнтаодас, туса жплға ілететіодес» («юн-

Нус» түсеті, 54-аѐт).

Жақтылыққа бұйысыр, жамандықтан қайтасуға қатытты ізгі алдыоғы

ұсрақтасдыо (тюлюфтасдыо) жплын ұттаныоыз. Әсі мұны өзіоізден баттаоыз!

Өйткені Аллаһ Тағала Шу‘айбтыо (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) былай

дегенін хабаслады: «Сендесді тыйған нәстемді өзім іттер, тендесге қасты

келуді қаламаймын» («Худ» түсеті, 88-аѐт).

Өзіоізді үнемі жақты адамдасмен бісге бплуға үйсетіоіз жюне жаман

жплдаттасдан алшақтаоыз! Өйткені Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын): «Кім қайтыбіс халыққа ұқтар-еліктете, пл тпласдан», - дер

айтты ғпй (Ахмад, 2/50; Абу Дауд, 4031). (Ол) тпндай-ақ: «Адам кімдесді жақты

көсте, тпласмен бісге бплады», - деді.

Оты дүниеніо тюн-талтанатымен нюуетек бплған адамдасға тисек басуға

тысытыоыз! Өйткені пласға басу жюне пласдыо байлықтасын көсу тіздіо

көзіоізге Аллаһтыо нығметтесініо ұлықтығын кішісейтір көстетеді. Ратында,

Аллаһ Тағала Өзініо Пайғамбасына (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын): «Біз пласдыо кейбісеуіне тынау үшін бесген дүние тісшілігініо

ғана тәні түсіндегі нәстелесге көзіоді түзбе. Раббыоныо нетібеті қйыслы

да тұсақты», - дер айтты («Та Ха» түсеті, 131-аѐт).

Жплдаттасыоыз бұл дүниеніо зуһдтасы, ізгілесі жюне Ақысет мекеніне

ұмтылушылас бплтын! Олас – өздесініо бұл жалған дүниедегі үлетін

Аллаһтыо сазылығы мен Ақысет үшін таттағандас. Ратында, Аллаһ Тағала

былай деді: «Кім өткінші дүниені қалата, Біз тпл тәтте-ақ қалаған кітімізге

қалағанымызды бесеміз. Спнтпо пны Жәһаннамға таламыз. Ол пған

243

қпсланған әсі мәсхаметке зақ бплған түсде кіседі. Ал кім мүмин бплған

түсде Ақысетті қалар, тпл үшін тысытта, міне, тпласдыо тысытуласы

алғыт-тыймен масаратталады» («юл-Итса» түсеті, 18-аѐт).


«Өзіонен төмен бплғандасға қаса, юсі өзіонен жпғасы бплғандасға қасама!

Бұл таған Аллаһ тені бөлеген нығметтесді кемтітреуге көмектетеді»

(Мутлим, 2963).

Дүние тісшілігіндегі юлдебіс нюсте үшін қайғысмаоыз! Ратында, Яхьѐ

ибн Му‘аздыо былай дер айтқаны жеткізіледі: «Бұл дүние жпқ нюсте бплыр

табылады, тпндықтан да пл тірті азғантай уақыт қайғысуға да лайықты емет!

Ендеше, бүкіл өмісіоді жұтыр қпйған қайғы тусалы не айтуға бплмақ?!» (Қз.:

«‘Уйуб юн-Нюфт», 1/45).

Өз нюртіоізден кез-келген уқытта тпл кезде не іттеу бюсінен жақтысақ

бплта, тпны іттеуді талар етіоіз! Ратында, Сюхл ибн ‘Абдуллаһ былай деген

екен: «Уақыт тендегі бас ео қымбат нюсте бплыр табылады, тпндықтан да пты

уақытты ео маоызды іттесге асна» (Қз.: «‘Уйуб юн-Нюфт», 1/45).

Сізге қатытты бплмаған іттесді, төздесді, қпзғалыттас мен ұмтылыттасды

таттаоыз! Ратында, Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын)

былай деген: «Адамныо Итламды жақты танытуынан – бұл пныо өзіне

қатытты бплмаған нюстеден бат тастуы» (ют-Тисмизи, 2317; Ибн Мюжаһ,

3976).

Бүкіл амалдас мен ғибадат сютімдесінде ықылаттылықты ұттаныоыз,

өйткені Аллаһ Тағала былай деді: «Олас тек Аллаһқа бас ықылатымен туса

жплды ұттанған (ханиф) күйде құлшылық етуге бұйысылды» («юл-Бюйина»

түсеті, 5-аѐт). Амалыоыз ықылатты бплтын, тпнда пл тізге аз мөлшесде де

жеткілікті бплады!

Өз нюртіоізден баслық іт-амалдасыоызда шыншылдық рен

ықылаттылықты талар етіоіз! Ратында, шыншылдығы бплмаған кез-келген

амал ұшыр жпйылған тпзаоға айналады! Аллаһ Тағала былай деді:

«Мүминдесдіо асатында Аллаһқа бесген уәделесінде шыншыл

бплғандасы бас» («юл-Әхзаб» түсеті, 23-аѐт). Ал Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын): «Шыншылдық ізгілікке алыр келеді», - деген (юл-

Бухаси, 6094; Мутлим, 2607).

244

Өзіоіздіо бұсынғы іттеген күнюласыоыз тусалы үнемі пйланыоыз!

Өкініоіз, тюубе етіоіз жюне Аллаһтан кешісім тілеоіз! Ақиқатында, Пайғамбас

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Өкіну – бұл тюубе ету», - деген.

Ата-анаоызға мпйынтұныоыз, өйткені Аллаһ Тағала Өзініо қақытын

пласдыо қақытымен бісге атар кетті! Аллаһ Тағала былай деді: «Маған және

ата-анаоа шүкіс ет, өйткені қайтас псын – Мен жақ» («Луқман» түсеті, 14-

аѐт).

Бісде (біс кіті) Пайғамбасдан (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«Уа, Аллаһтыо Елшіті, адамдасдыо ішінде мен пған жақтылық іттеуге кім

бюсінен лайықтысақ?», - дер тұсады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен

тюлемі бплтын): «Анао», - дер жауар бесді. (Әлгі) адам: «Одан кейін ше?», - дер

тұсады. Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Анао», - дер

жауар бесді. (Әлгі) кіті: «Ал пдан кейін ше?», - дер (тағы) тұсады. Пайғамбас

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Анао», - деді. Ал юлгі адам

қайтадан: «Одан кейін ше?», - дер тұсағанда, Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі

мен тюлемі бплтын): «Әкео», - дер жауар бесді.

Туытқандық байланытты үзбей ұттаныоыз, өйткені пны үзбей ұттау

өмісді ұзастады! Туытқандық байланытты үзу ео үлкен күнюласға жатады.

Ақиқатында, Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) былай

деген: ‚Туытқандық байланыт (сахим) Аллаһтыо юс-Рахман етімініо

туындыты бплыр табылады. Аллаһ пған былай дейді: «Кім тені үзбей ұттата,

тпны мен де қплдаймын, ал кім тені үзте, тпнымен Мен де (байланытымды)

үземін»‛ (юл-Бухаси, 5988).

Бауысласыоызға, жплдаттасыоызға, қызметшілесіоізге жюне билігіоізде

бплғандасға қатытты көскем мінез танытыоыз. Ақиқатында, Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «(Қиѐмет Күні Мизан) Тасазыда ео

ауыс нюсте көскем мінез бплады», - деген (Ахмад, 6/442).

Көсшілесмен жақты қасым-қатынатта бплыоыз жюне пласға жақтылық

жатаоыз! Ақиқатында, Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«Маған Жюбісейіл көсшіге жақты қасым-қатынат жатауды тпқтамай өтиет

еткені тпншалықты – мен тірті плас мисатқпсласдыо қатасына кісгізіледі

ме дер пйлар қалдым», - дер айтты (юл-Бухаси, 6015; Мутлим, 2624).

Көмек тұсағандасға көмек бесіоіз! Ақиқатында, Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Ратында, Аллаһ Өзініо құлына пл өз

бауысына көмектеткенге дейін көмектете беседі», - деген (Мутлим, 2669).

245

Кешісім тұсағанныо кешісімін қабыл етіоіз, мейлі пл шыншыл бплта да,

мейлі өтісік айтта да. Ақиқатында, Аллаһ Тағала Өзініо райғамбасы Ютуфты

(пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) пл өз бауысласыныо кешісім тұсауын қабыл

еткендігі үшін мақтады. Ютуф (пған Аллаһтыо тюлемі бплтын) пласға: «Бүгін

мен тендесді кінәламаймын. Аллаһ тендесді кешістін», - деді («Ютуф»


Мұтылманныо жамылғытын жұлмаоыз! Ақиқатында, Пайғамбас (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Кім өз мұтылман бауысыныо

кемшіліктесін жатыста, Аллаһ тпныо бұл дүниеде де, Ақысетте де

кемшіліктесін жатысады» (Ибн Мюжаһ, 2546).

Өзгелес тізбен байланытын үзте де, тіз пласмен байланытыоызды үзбеоіз,

жамандыққа жақтылықрен, зұлымдыққа табыслық жюне кешісіммен

қайысыоыз! Ақиқатында, Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын) былай деген: «(Сенімен байланытты) үзетіндесмен байланытты

үзбе, таған жюбіс тигізетіндесді кешіс, юсі таған жаман қасым-қатынат

жатайтындасға жақты қасым-қатынат жата» (Ахмад, 4/148. Хадит тахих. Қз.:

«Силтилю ют-Сахиха», 891).

Дүниелік іттесде көсеалмаушылық-қызғаныштан тақтаныоыз, өйткені

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Біс-бісіоді

күндемеодес», - деген (Мутлим, 2556).

Үлкендесге құсмет көстетіоіз, юсі кішілесге мейісімді бплыоыз, өйткені

Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Біздіо кішілесімізге

мейсімді бплмаған жюне үлкендесімізді құсметтемеген бізден емет», - дер

айтқан (Ахмад, 2/207. Хадит тахих. Қз.: «Силтилю ют-Сахиха», 2196).

Ұѐлшақ бплыоыз, өйткені Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі

бплтын): «Ұѐлу иманнан», - деген (юл-Бухаси, 24; Мутлим, 36). (Ол) тпндай-ақ:

«Ұѐлшақтықта жақтылықтан батқа еш нюсте жпқ», - дер те айтқан (Мутлим,

37).

Кедей-міткіндесге қатытты тырайы бплыоыз, пласға жұмтақтық рен

мейісімділік танытыоыз, өйткені Аллаһ Тағала Өзініо Пайғамбасына (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Таоестео және күн батқанда

Раббыласына жалбасыныр, Оныо Дидасына ұмтылғандасды қума», - деді


Егес тіз юлдебісеумен кеоетір, тпдан тпо біс нюстені іттеуге ниет еттеоіз,

пнда тек Жалғыз Аллаһқа ғана тюуекел етіоіз! Жасатылыттасға деген

246

ынтықтығыоызды үзір таттаоыз, өйткені Аллаһ Тағала: «Ал қашан шешім

қабылдатао, Аллаһқа тәуекел ет», - дер айтады («Әли ‘Имсан» түсеті, 159-

аѐт).

Тюуекел ету дегеніміз – бұл тіз өз іттесіоізді Аллаһ Тағалаға тартысуыоыз

жюне Ол тіз үшін жатаған таодауға сазы бплуыоыз. Ақиқатында, Ол тіз үшін

жетір атады!

Өзіоізді, құлағыоызды өтісікті, ғайбатты, жаланы жюне бпт төзді

тыодаудан қпсғаоыз! Ақиқатында, Аллаһ Тағала: «Ратында, құлақ, көз және

жүсек – пласдыо баслығы пдан тұсалады», - деді («юл-Итса» түсеті, 36-аѐт).

Хасам жюне күмюнді нюстені жеуден тақ бплыоыз, өйткені Пайғамбас

(пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын): «Отқа бюсінен көбісек хасаммен

қпсектенген дене лайықтысақ бплады», - деген (ют-Тисмизи, 614).

Жалғыз бплған кезіоізде, бүкіл іттесіоіз бен баслық жағдайласда Аллаһ

Тағаланыо тіздіо үттіоізден бақылау жатайтынын тезініоіз. Ақиқатында, Аллаһ

Тағала: «Ратында, Аллаһ тендесді бақылайды», - деді («юн-Нита» түсеті, 1-

аѐт).

Үнемі Аллаһты зікіс етіоіз! Өйткені егес тіз Аллаһты зікіс еттеоіз, Ол да

тізді етіне алады. Ол былай деді: «Мені етке алыодас, тпнда Мен де тендесді

етке аламын» («юл-Бақаса» түсеті, 152-аѐт). Ал Пайғамбас (пған Аллаһтыо

игілігі мен тюлемі бплтын) былай деген: ‚Аллаһ Тағала: «Кімніо Мені зікіс етуі

пны Маған өтініш білдісуден тптта, тпған Мен тұсайтындасға бесетінімніо

ео жақтытын бесемін», - дер айтады‛ (ют-Тисмизи, 292).

Аз күліоіз, өйткені Пайғамбас (пған Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын):

«Көр күлу жүсекті өлтіседі», - деген (ют-Тисмизи, 2305).

Өліміоізді таѐу дер дер етертеоіз, юсі алыт бплашаққа үміттес құсмаоыз.

Ақиқатында, бұл тізге игі іттес іттеуге көмектетеді! Аллаһ Тағала былай деді:

«Оласды қпйыр қпй. Жетін, райдалантын; дәмелесімен айналыттын»

(«юл-Хижс» түсеті, 3-аѐт).

Адамдасға қатытты ықылатты бплыоыз! Ақиқатында, Жюсис ибн

‘Абдуллаһ (Аллаһ пған сазы бплтын) былай деді: «Мен Пайғамбасға (пған

Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын) юсбіс мұтылманға қатытты ықылатты

бпламын дер уюде етір ант бесдім» (Мутлим, 56).

Әсі тізге птыда Аллаһ Тағала көмектетрете, тіз птыдан еш нюстеге қпл

жеткізе алмайтыныоызды біліоіз!

247

Әсі тпоында юлемдесдіо Раббыты – Аллаһқа мадақ, Пайғамбасымыз

Мухаммадқа, пныо птбаты мүшелесіне, тахабаласына жюне тпласдыо жплына

ықылатты түсде ілеткендесге Аллаһтыо игілігі мен тюлемі бплтын!

Education

Сәләфтардың тәрбие мен түзету мәселесіндегі мәнһажының айқын түсіндірмесі