επί ασπαλάθων τελικο

Γραμματολογική τοποθέτηση του έργου

Είναι το τελευταίο ποίημα του Σεφέρη Συμπεριλαμβάνεται στο Τετράδιο Γυμνασμάτων Β΄

(Ίκαρος 1976) και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στα γαλλικά στην παρισινή εφημερίδα Le

Monde μαζί με μια εκτενή συνέντευξη του ποιητή και ένα μήνα περίπου αργότερα δημοσιεύτηκε

και στην αθηναϊκή εφημερίδα το Βήμα (23971) τρεις μέρες μετά το θάνατό του στην περίοδο της

δικτατορίας Το ποίημα βασίζεται σε μια περικοπή του Πλάτωνα (Πολιτεία 614 κε) που

αναφέρεται στη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων και ιδιαίτερα του Αρδιαίου Ο Αρδιαίος

τύραννος σε μια πόλη είχε σκοτώσει τον πατέρα του και τον μεγαλύτερο του αδερφό του Γι αυτό

και η τιμωρία του καθώς και των άλλων τυράννων στον άλλο κόσμο στάθηκε φοβερή Όταν

εξέτισαν την καθιερωμένη ποινή που επιβαλλόταν στους αδίκους και ετοιμαζόταν να βγουν στο

φως το στόμιο δεν τους δεχόταν αλλά έβγαζε ένα μουγκρητό Την ίδια ώρα άντρες άγριοι και όλο

φωτιά που βρισκόταν εκεί και ήξεραν τι σημαίνει αυτό το μουγκρητό τον Αρδιαίο και μερικούς

άλλους αφού τους έδεσαν τα χέρια και τα πόδια και το κεφάλι αφού τους έριξαν κάτω και τους

έγδαραν άρχισαν να τους σέρνουν έξω από το δρόμο και να τους ξεσκίζουν επάνω στ ασπαλάθια και

σε όλους όσοι περνούσαν από εκεί εξηγούσαν τις αιτίες που τα παθαίνουν αυτά και έλεγαν πως τους

πηγαίνουν να τους ρίξουν στα Τάρταρα (Πλάτωνος Πολιτεία 616)

Το ποίημα laquoΕπί ασπαλάθωνraquo έχει βέβαια ως θέμα την τιμωρία του πανάθλιου Τυράννου

Αρδιαίου το περιεχόμενό του ωστόσο αποτελεί στην ουσία μια καταγγελία κατά της δικτατορίας

και -πολύ περισσότερο- μία υπόδειξη για τη βίαιη τιμωρία που θα έπρεπε να αποδοθεί στους

μυσαρούς δικτάτορες Το καθεστώς ανελευθερίας που διένυε την πέμπτη του χρονιά προκαλούσε

έντονη δυσαρέσκεια στον ποιητή ο οποίος μέσα από έναν τυχαίο συνειρμό φέρνει στο νου του την

τιμωρία που είχε επιβληθεί στον Αρδιαίο -έναν αδελφοκτόνο και πατροκτόνο τύραννο της

Παμφυλίας- όπως αυτή καταγράφεται στην Πολιτεία του Πλάτωνα Το ποίημα επομένως αποκτά

διαχρονικότητα καθώς δένεται το παρόν όχι μόνο με την εποχή του Πλάτωνα αλλά ακόμη και με

την εποχή των μυθικών χρόνων κι λειτουργεί ως αλληγορική προφητεία

laquoΌσοι διαβάσαμε (και ξαναδιαβάσαμε αργότερα) το ποίημα νιώσαμε το Σεπτέμβρη του rsquo71

πως οι τελευταίοι αυτοί στίχοι του πεθαμένου ποιητή γραμμένοι το Μάρτη της ίδιας χρονιάς

χτυπούσαν όχι τον αρχαίο τύραννο του Πλάτωνα αλλά τους σύγχρονους και (το κυριότερο) είχαμε

έντονη και ξεκάθαρη την αίσθηση πως το ποίημα ήθελε να μας μεταδώσει μια laquoσκληρή του Δίκαιου

αστραπή ελπίδαraquo όπως έλεγε ο Σικελιανός μέσα σε όμοιες συνθήκες κι αυτός πριν ακριβώς τριάντα

χρόνια (δηλ το 1941) ότι οι σύγχρονοι τύραννοί μας θα τα laquoπλερώσουνε τα κρίματά τουςraquo όχι στον

laquoκάτω κόσμοraquo όπως ο laquoπανάθλιος Παμφύλιοςraquo του κειμένου αλλά laquoτώρα και εδώraquo

(Ξ Α Κοκόλης laquoΕπί ασπαλάθωνraquo εφημ Αυγή 20-9-1981)

Γιώργος Σεφέρης laquoΕπί Ασπαλάθων raquo

Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού

πάλι με την άνοιξη

Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες

το κόκκινο χώμα κι ασπάλαθοι

δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια

και τους κίτρινους ανθούς

Απόμακρα οι αρχαίες κολόνες χορδές μιας άρπας αντηχούν ακόμη

Γαλήνη

- Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον

Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ χαμένη στου μυαλού τ αυλάκιαmiddot

τ όνομα του κίτρινου θάμνου

δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς

Το βράδυ βρήκα την περικοπή

laquoΤον έδεσαν χειροπόδαραraquo μας λέει

laquoτον έριξαν χάμω και τον έγδαραν

τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν

απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους

και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο κουρέλιraquo

Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του

ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος

31 του Μάρτη 1971

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

1 Δομή ndash Πλαγιότιτλοι

Το ποίημα διακρίνεται σε τρία άνισα στροφικά σχήματα που λειτουργούν ως τρία ποιητικά

επίπεδα

α) στ1-7 laquoΣτο Σούνιο την ημέρα του Ευαγγελισμούraquo Μια λυρική τοπιογραφία προβολή ενός

κλασικού ελληνικού τοπίου Τόνος λιτός συγκρατημένος απαλός

β) στ8-18 laquoΗ τιμωρία του Αρδιαίουraquo Η ανάμνηση της πλατωνικής περικοπής και ο συσχετισμός

με το παρόν του ποιητή Τόνος οργίλος συναισθηματική έξαρση (αντισεφερικό στοιχείο)

γ)στ19-20 laquoΗ τύχη του πανάθλιου Τυράννουraquo Εξόδειοι στίχοι ndash παραβολικό σχήμα (ύβρις ndash άτη

ndash τίσις) της ποιητικής αλληγορίας Τόνος ήρεμος



2 Προσδιορισμός τόπου και χρόνου ndash Η φυγή του ποιητή ανήμερα του Ευαγγελισμού

Την ημέρα του Ευαγγελισμού ημέρα που οι δικτάτορες συνήθιζαν να διενεργούν

μεγαλειώδεις παρελάσεις και το καθεστώς τους να αυτοπαραλληλίζεται με την laquoΕπανάστασηraquo του

rsquo21 ο ποιητής επιλέγει να καταφύγει στη γαλήνη και την ερημιά του Σουνίου για να νιώσει όπως

καταλαβαίνει ο ίδιος το νόημα της ημέρας ώστε να αποφύγει όλο το προπαγανδιστικό κλίμα που

επικρατούσε στην Αθήνα (150 χρόνια από το 1821)

Η αναφορά στην ημέρα του Ευαγγελισμού λειτουργεί μέσα στο ποίημα όχι μόνο ως

χρονικός προσδιορισμός αλλά και ως έμμεση υπενθύμιση της ιδιαίτερης σημασίας που έχει η

συγκεκριμένη ημέρα για τους Έλληνες Ημέρα εορτασμού της ελληνικής επανάστασης και

παράλληλα σημαντική και ελπιδοφόρα ημέρα για το χριστιανισμό Οι συσχετισμοί που

δημιουργούνται στο μυαλό του αναγνώστη -επαναστατική διάθεση και προσμονή χαρμόσυνης

είδησης- υπηρετούν άριστα το μήνυμα που επιχειρεί να μεταδώσει ο ποιητής

Ο τρόπος άλλωστε με τον οποίο συντάσσει το δεύτερο στίχο laquoπάλι με την άνοιξηraquo παρόλο

που σrsquo ένα πρώτο επίπεδο συμπληρώνει και αιτιολογεί την αναφορά του πρώτου στίχου laquoΉταν

ωραίο το Σούνιοraquo σε δεύτερη ανάγνωση μας φέρνει στο νου τη λαϊκή ρήση laquoπάλι με χρόνια με

καιρούςraquo και λειτουργεί ως μήνυμα αισιοδοξίας ενώ παράλληλα η αναφορά στην άνοιξη μας

παραπέμπει στην αναγέννηση στο ξύπνημα της φύσης και στην ελπίδα αλλαγής Ο ίδιος στίχος

θυμίζει το κλέφτικο τραγούδι laquoΑκόμα ετούτη η Άνοιξη ραγιάδες ραγιάδεςraquo με την ίδια

υπαινικτική λειτουργία Το επίρρημα laquoπάλιraquo λειτουργεί πολλαπλά και για την εποχή του

έτους και για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου ndash ίσως και για το καθεστώς που εξακολουθεί

να υφίσταται Μια τελευταία σύνδεση του ποιήματος με την εποχή που γράφτηκε είναι η

ένδειξη μετά το τέλος του ποιήματος 31 του Μάρτη 1971 Πέρα όμως από τους σαφείς

τοπικούς και χρονικούς προσδιορισμούς το γενικό αντιτυραννικό πνεύμα του ποιήματος μας

παραπέμπει στην εποχή της εφτάχρονης δικτατορίας (1967-1974)






3 Οι δύο εικόνες του Σουνίου

Στην πρώτη στροφική ενότητα (στ 1-7) ο ποιητής χαρακτηρίζει πρώτα το Σούνιο laquoωραίοraquo

και στη συνέχεια παρουσιάζει τα στοιχεία που αιτιολογούν αυτόν το χαρακτηρισμό

δίνοντας δύο όψεις του τοπίου

Α) Η πρώτη εικόνα αναφέρεται στο ανοιξιάτικο φυσικό τοπίο και τη συνθέτουν

Η περιγραφή της φύσης του Σουνίου εμπεριέχει και τη σημαντική αναφορά στους

ασπάλαθους που αποτελούν το ερέθισμα για τη μνήμη του ποιητή Πάνω στα μεγάλα βελόνια των

ασπάλαθων καταξέσκισαν τον τύραννο Αρδιαίο πάνω σrsquo αυτά θα μπορούσαν να σύρουν και τους

σημερινούς τύραννους είναι η σκέψη που κάνει ο ποιητής

Ο χώρος του Σουνίου έχει λιγοστά πράσινα φύλλα αφενός γιατί είμαστε ακόμη στην αρχή

της άνοιξης κι αφετέρου γιατί η βλάστηση στην περιοχή δεν είναι ιδιαίτερα πυκνή Οι πέτρες -το

κυρίαρχο στοιχείο του τοπίου- μετά από τις βροχές του χειμώνα μοιάζουν laquoσκουριασμένεςraquo μια

μεταφορική χρήση του επιθέτου για να αποδώσει τη δυσχρωμία των πολυκαιρισμένων πετρωμάτων

της περιοχής

Β) Η δεύτερη εικόνα εντάσσεται στη φύση όμως δεν είναι δημιούργημα δικό της παρά

αποτελεί απόηχο της ελληνικής πολιτισμικής παράδοσης και ειδικά του κλασικού

Ελληνισμού ο οποίος εξακολουθεί να κάνει αισθητή την παρουσία του ως σήμερα

(laquoαντηχούνraquo χρησιμοποιείται το ρήμα σε laquoεξακολουθητικόraquo ενεστώτα για να δηλωθεί η

επίδραση και η επιβίωση του αρχαίου κλασικού παρελθόντος ως το παρόν)

Οι κολόνες του ναού του Ποσειδώνα θυμίζουν στον ποιητή τις χορδές μιας άρπας (εικόνα

οπτική και ηχητική με μεταφορικό τρόπο) που αντηχεί ακόμη φέρνοντας μνήμες από εποχές

μεγαλείου και αγωνιστικής διάθεσης Ο ναός που στα χρόνια της αρχαιότητας ήταν καλά

οχυρωμένος βρισκόταν σrsquo ένα σημείο με ιδιαίτερη στρατηγική αξία για τους Αθηναίους καθώς

μπορούσαν από εκεί να ελέγχουν την είσοδο στο Σαρωνικό κόλπο

Οι κολόνες που έχουν απομείνει σήμερα μπορεί να μην αποκαλύπτουν πλήρως την

αλλοτινή ομορφιά του ναού μας θυμίζουν όμως πάντοτε τις ένδοξες στιγμές που γνώρισε ο λαός

μας αλλά και τους σημαντικούς αγώνες που αναγκάστηκε να πραγματοποιήσει κατά καιρούς

Δηλώνεται επομένως η επίδραση και η επιβίωση του αρχαίου κλασικού παρελθόντος ως το παρόν

Οι εντυπώσεις του ποιητή από τις δύο παραπάνω εικόνες του Σουνίου δεν ανταποκρίνονται σε

μιαν αντικειμενικά ωραία πραγματικότητα αλλά η υποκειμενική ματιά του είναι εκείνη που

ωραιοποιεί τα πράγματα και όλα όσα δίνει στις δύο εικόνες έχουν αξία συναισθηματική γιrsquo αυτόν

επειδή αποτελούν γνωρίσματα του ελληνικού τοπίου

4Οι ασπάλαθοι

Η χρήση της χαρακτηριστικής φράσης laquoδείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνιαraquo

θα μπορούσε σε συσχετισμό με το κεντρικό θέμα του ποιήματος να σχολιαστεί έτσι θέμα

του ποιήματος είναι η τιμωρία του πανάθλιου τυράννου Αρδιαίου Στόχος του να υποδείξει

τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να τιμωρηθούν και οι σύγχρονοι τύραννοι να συρθούν και

αυτοί επί ασπαλάθων (επομένως και ο τίτλος του ποιήματος παραπέμπει βέβαια στο

παρελθόν αλλά υποδεικνύει ή προβλέπει τη μελλοντική τιμωρία των σύγχρονων τυράννων)

Για την τιμωρία λοιπόν οι ασπάλαθοι υπάρχουν αφού φυτρώνουν ακόμη στην ίδια περιοχή

και δείχνουν έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια θα προξενήσουν βαθιά οδύνη στους τυράννους

Η λέξη έτοιμα λειτουργεί και ως προσήμανση γιατί περιμένουμε να δούμε για ποια

λειτουργία ήταν έτοιμα

Γαλήνη

5Η γαλήνη

Εδώ η χρήση της λέξης έχει διττή σημασία η ηρεμία του τοπίου και μεταφορικά η ψυχική

ηρεμία του ποιητή που του δίνει την ευκαιρία να αφεθεί σε σκέψεις με αποτέλεσμα να

λειτουργήσει ο νους του συνειρμικά να περιπλανηθεί στο παρελθόν και να ανασύρει τη μνήμη του

πλατωνικού χωρίου

Ο μονολεκτικός στίχος που εισάγει τη δεύτερη στροφή του ποιήματος έχει ιδιαίτερη αξία

καθώς δημιουργεί μια έντονη αντίθεση σε σχέση τόσο με τη συναισθηματική κατάσταση του

ποιητή όσο και με τη γενικότερη κατάσταση που κυριαρχεί στη χώρα Ο Σεφέρης είναι οργισμένος

-στοιχείο που σπάνια εκφράζεται με τόση ένταση στην ποίησή του- και στους επόμενους στίχους

θα καταγράψει τις εικόνες της φρικιαστικής τιμωρίας που αντλεί από τον Πλάτωνα και τις θεωρεί

απολύτως αρμόζουσες και για τους δικτάτορες της εποχής του

Η γαλήνη αυτή βέβαια μας παραπέμπει στην ησυχία που επικρατεί λίγο προτού ξεσπάσει η

μπόρα καθώς αμέσως μετά πρόκειται να δοθεί με ιδιαίτερη παραστατικότητα η οργή που

αισθάνεται ο ποιητής Η αίσθηση της γαλήνης επομένως λειτουργεί ως το μέσο για τη μετάβαση

από το σήμερα στο παρελθόν από την ομορφιά και ηρεμία του τοπίου στην σκληρότητα της

τιμωρίας που επιβλήθηκε στον Αρδιαίο

6Τα αποσιωπητικά

Στο τέλος του στίχου 7 ο ποιητής χρησιμοποιεί τα αποσιωπητικά που έχουν αυτή τη

λειτουργία η θέα των ασπάλαθων και του αρχαίου ναού φέρνει στον ποιητή κάποιες σκέψεις οι

οποίες παραλείπονται και τα αποσιωπητικά χρησιμοποιούνται για να καλύψουν το φαινομενικό κενό

που υπάρχει ανάμεσα στην πρώτη και στη δεύτερη στροφική ενότητα ΄Ετσι θα λειτουργήσουν οι

συνειρμοί που θα οδηγήσουν στην ερώτηση του στίχου 9 και στη συνέχεια στην παρουσίαση του

κύριου θέματος του ποιήματος


Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ χαμένη στου μυαλού τrsquo αυλάκιαmiddot

τrsquo όνομα του κίτρινου θάμνου


7Η ερώτηση του στίχου 9 και ο συνειρμός

Η μετάβαση της ποιητικής σκέψης στον Αρδιαίο γίνεται συνειρμικά και με τη χρήση της

ερώτησης του ποιητή στον εαυτό του στο νου του ήρθε ξαφνικά ο Αρδιαίος προφανώς συνειρμικά

αφού αυτό έγινε ασυνείδητα Και ο ποιητής αναρωτιέται τι είναι εκείνο που του έφερε στο νου τον

Αρδιαίο Διαπιστώνει λοιπόν ότι η θέα των ασπαλαθιών (οπτική παράσταση) ανέσυρε στη μνήμη του

την ίδια λέξη Η αναφορά στους ασπάλαθους δημιουργεί στη σκέψη του ποιητή τον συνειρμό πάνω

στον οποίο δομείται όλο το ποίημα Το γεγονός ότι η ονομασία του θάμνου αυτού δεν άλλαξε από

την αρχαιότητα έως σήμερα επιτρέπει στον ποιητή να θυμηθεί ένα χωρίο από την Πολιτεία του

Πλάτωνα το οποίο ξαφνικά φαντάξει εξαιρετικά επίκαιρο (ο συνειρμός λειτούργησε σύμφωνα με

το laquoνόμο της ομοιότηταςraquo) Για τη χρήση της ερώτησης ως εκφραστικού μέσου η ερώτηση

δίνοντας δραματικότητα στο λόγο χρησιμοποιείται για να ξετυλιχτεί η συνέχεια του συνειρμού

Υποθέτουμε ότι μονολογεί

8Η φράση στου μυαλού τrsquo αυλάκια (στ10)

Την αντλεί ο ποιητής από τον Αισχύλο (ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ στ 593 βαθύ αυλάκι

στο μυαλόhellip) Ο αρχαίος ποιητής εννοεί την εικόνα που παρουσιάζει ο εγκέφαλος

εξωτερικά Σχετικά με την laquoαποθήκευσηraquo των παραστάσεων που προσλαμβάνει το μυαλό

και αναπλάθει η συνείδηση έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες σύμφωνα με μια από αυτές

οι παραστάσεις εγγράφονται στα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου χαράζοντας σrsquo αυτά

μικρά αυλάκια όπως περίπου συμβαίνει με τους ήχους στους δίσκους του γραμμοφώνου

και αναπλάθονται με ανάλογο τρόπο







9Η τιμωρία του Αρδιαίου

Η τιμωρία που επιβλήθηκε στον Τύραννο Αρδιαίο μοιάζει να είναι ιδανική και για τους

ανθρώπους που τόλμησαν να στερήσουν την ελευθερία των Ελλήνων και με σκληρότητα και

διώξεις τους εμποδίζουν από κάθε αντίδραση Η πολύχρονη πλέον δικτατορία έχει σωρεύσει στην

ψυχή του ποιητή αλλά και των Ελλήνων εν γένει μια οργή που το ξέσπασμά της θα είναι

αναπόφευκτο και βίαιο Ο ποιητής παραθέτει το χωρίο του Πλάτωνα με την ελπίδα πως σύντομα οι

δικτάτορες θα τύχουν ανάλογης τιμωρίας ώστε να αντιληφθούν πόσο επώδυνη είναι για τους

ανθρώπους αυτή η κατάσταση ανελευθερίας και περιορισμού

Η εικόνα του τυράννου που γδέρνεται ζωντανός και κατόπιν ξεσκίζεται πάνω στα αγκάθια

των ασπάλαθων είναι εξαιρετικά βίαιη και αποκαλύπτει την ένταση της οργής που αισθάνεται ο

ποιητής

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι σε αυτό το ποίημα ο Σεφέρης πλάι στα στοιχεία που

αποτελούν βασικά γνωρίσματα της τεχνικής του όπως είναι οι αναφορές στην αρχαιότητα και σε

αρχαιοελληνικούς μύθους εμφανίζει μια συναισθηματική φόρτιση πρωτόφαντη

Ρήματα με έντονα ενεργητική σημασία που δηλώνουν τα σκληρά και άγρια βασανιστήρια

Κλιμακούμενη ένταση που ξεκινάει από το απλό δέσιμο του ενόχου για να φτάσει στο πλήρες

κουρέλιασμά του

Το αποκορύφωμα της τιμωρίας διατυπώνεται στον ποιητικό λόγο ρυθμικά ο τελευταίος στίχος

είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος



10Η προέκταση του συνειρμού του ποιητή

Η δίστιχη στροφή που κλείνει το ποίημα έρχεται ως προειδοποίηση ή ως υπενθύμιση προς

τους δικτάτορες πως έτσι πλήρωσε τα κρίματά του ο Αρδιαίος έτσι όπως θα πρέπει να τα

πληρώσετε κι εσείς Το επιλογικό αυτό μήνυμα του ποιήματος εκφράζει την ελπίδα του ποιητή πως

η δικαιοσύνη θα κυριαρχήσει και οι πανάθλιοι και μυσαροί Τύραννοι θα τιμωρηθούν όπως

τιμωρήθηκε και ο Αρδιαίος επίπεδα (η αφηγηματική μνήμη ndash ιστορική και αρχαία η μετάπλαση

του ποιητικού μύθου σε ποιητική αλληγορία και το παραβολικό σχήμα με το οποίο ολοκληρώνεται

το τρίπτυχο ύβρις ndash άτη ndash τίσις)

11Η λέξη laquo τύραννος raquo

Η λέξη laquo τύραννος raquo αρχικά σημαίνει βασιλιάς (αυτή τη σημασία έχει

στον Οιδίποδα ) Με τον καιρό η σημασία εκπίπτει και τύραννος είναι αυτός που

καταλαμβάνει την εξουσία με τη βία και την ασκεί με σκληρό και βάναυσο τρόπο

με αυθαιρεσίες και παρανομίες Αυτή τη σημασία έχει η λέξη στον Πλάτωνα

12Η λέξη laquoπλέρωνεraquo (αντί laquoπλήρωνεraquo)

Ο παρατατικός υποννοεί την εξακολουθητική τιμωρία και η επιλογή του λαϊκότερου όρου

αντί του όρου laquoπλήρωνεraquo δίνει έμφαση στο λαϊκό χαρακτήρα της τιμωρίας των τυράννων

διαχρονικά

13 Τα συναισθήματα του ποιητή

Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας δίνει το ποίημα και όσα γνωρίζουμε για τις συνθήκες

εκείνων των ημερών μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο ποιητής έφυγε από την Αθήνα και πήγε στο

Σούνιο φορτισμένος από αισθήματα αγανάκτησης και αποστροφής για το καθεστώς που είχε

επιβληθεί στην Ελλάδα και πόνο για όσα ο λαός υφίσταται Στο Σούνιο όπου κατέφυγε του

προσφέρουν ψυχική γαλήνη το φυσικό τοπίο και η μακρινή θέα των ερειπίων του αρχαίου ναού

ενώ στη συνέχεια είναι φανερή η ικανοποίησή του από την τιμωρία του Αρδιαίου

Το ποίημα είναι ένα ωραίο παράδειγμα για την πρωτογενή δηλαδή τη μαγική λειτουργία της

ποίησης Μέσα στο χώρο του συντελείται μια κάθαρση (η φρικτή τιμωρία του πανάθλιου

τυράννου) η οποία δεν έχει ακόμα συντελεστεί στο χώρο της πραγματικότητας (το ποίημα είναι

γραμμένο το 1971 και η δικτατορία έπεσε το rsquo74) Το ποίημα λειτουργεί επομένως ως αλληγορική

προφητεία

14 Το θέμα της κατάφασης στα βασανιστήρια

Ενώ στα βασανιστήρια είναι ένα πολύ σκληρό και φρικτό μέσο για οποίο σκοπό και αν

χρησιμοποιούνται ο Πλάτωνας και ο Σεφέρης δείχνουν να τα αποδέχονται με ικανοποίηση Είναι

τόσο ισχυρή η προσήλωση του αρχαίου στοχαστή και του σύγχρονου ποιητή στις αρχές της

δημοκρατίας και της δικαιοσύνης ώστε φτάνουν στο σημείο να μην απορρίπτουν τα βασανιστήρια

ως μέσο παραδειγματισμού αλλά και ως μέσο ικανοποίησης του κοινού αισθήματος της

δικαιοσύνης Εξάλλου η σκληρότητα των τυράννων είναι τόσο μεγάλη και τα εγκλήματά τους τόσο

βαριά ώστε δεν αφήνουν περιθώρια για οίκτο ούτε στους νηφάλιους ανθρώπους του πνεύματος

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ

Η συνειρμική σκέψη του ποιητή (συνειρμικές αλληλουχίες)

Η σκέψη του ποιητή λειτουργεί συνειρμικά

α Το Σούνιο (καταφύγιο του ποιητή)

β Η μέρα της 25ης Μαρτίου (ημέρα που γιορτάζονται οι αγώνες για την ελευθερία) φέρνει στη

μνήμη του ποιητή τη δικτατορία (σύμφωνα με το συνειρμικό νόμο της αντίθεσης)

γ Οι αρχαίες κολώνες κάνουν τη σκέψη να μεταβεί στον κόσμο της αρχαιότητας και στο κείμενο

του Πλάτωνα (νόμος της ομοιότητας)

δ Οι ασπάλαθοι θυμίζουν το αρχαίο όνομα του φυτού που είναι το ίδιο με το σημερινό (νόμος της

ομοιότητας)και αυτό φέρνει στη μνήμη τον Αρδιαίο για τον οποίο γίνεται λόγος στη σχετική

περικοπή (νόμος της συνάφειας στο χώρο)

ε Η τιμωρία του Αρδιαίου φέρνει στη σκέψη του ποιητή την τιμωρία που πρέπει να επιβληθεί

στους συγχρόνους τυράννους (νόμος της ομοιότητας) Η τελευταία συνειρμική λειτουργία δε

δηλώνεται αλλά υπονοείται

Τα γνωρίσματα του συμβολισμού

Χρήση λέξεων-συμβόλων (ημέρα της εορτής οι ασπάλαθοι οι άνοιξη κά)

Μουσικότητα Η δεύτερη ενότητα έχει ρυθμό και χρήση ιάμβου στον τελευταίο

δεκαπεντασύλλαβο στίχο

Υποβλητικότητα λόγω της έντονης στοχαστικής διάθεσης του ποιητή (βλ παραπάνω Τα

συναισθήματα του ποιητή)

Τα εκφραστικά μέσα

Μεταφορές σκουρισμένες πέτρες οι κολώνεςhellipχορδές μιας άρπαςhellipαντηχούνhellip

Προσωποποίηση δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια

Αντίθεση πράσινα - σκουριασμένες

Επίθετα ωραίο λιγοστά πράσινα σκουριασμένες κόκκινο κίτρινους αρχαίεςhellip

Αποσιώπηση (βλ παραπάνω)

Ερώτηση (βλ παραπάνω)

Εικόνες (οπτικές κινητικές αφής)

Γλώσσα ndash Ύφος

Λιτά συγκρατημένα και διακριτικά φορτισμένα στην πρώτη ενότητα

Πεζολογικός λόγος και ζωηρό ύφος στη μεταγραφή του αποσπάσματος

Καθαρά διαφαίνεται η πολιτική πρόθεση του ποιητή στο τελευταίο γνωμικό δίστιχο

προδίδοντας ύφος στοχαστικό

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1ο Παράλληλο κείμενο Γ Σεφέρης ldquoΗ συνομιλία με τον Φαβρίκιοrdquo

Ο Γιώργος Σεφέρης στις ldquoΔοκιμές τόμος 2ος (1948-1971rdquo βιβλίο που απαρτίζεται από κείμενά

του σχετικά με την ποίηση και την προσωπική του ζωή στο κεφάλαιο με τίτλο ldquoΗ συνομιλία με

τον Φαβρίκιοrdquo βάλει κατά της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα (πριν τη δικτατορία του 1967)

κατά των ldquoκομματικών συμπτωμάτων μαςrdquo όπως γράφει ο ίδιος Το όνομα ldquoΦαβρίκιοςrdquo είναι

ψευδώνυμο ενός (Κωνσταντινοπολίτη) φίλου του Σεφέρη με τον οποίο συναντιόνταν αρκετές

φορές ή αντάλλασσαν επιστολές σχολιάζοντας τόσο τα λογοτεχνικά πράγματα όσο και την

πολιτική κατάσταση της εποχής τους

(απόσπασμα)

laquohellipΤους τελευταίους μήνες ειδωθήκαμε αρκετά Έτυχε η καλή σύμπτωση μιας μεγάλης

περιοδείας που έκαμε στην Κρήτη το περασμένο καλοκαίρι Συναντηθήκαμε στrsquo ανατολικά του

νησιού στον Άγιο Νικόλα Ήταν χαρούμενος γεμάτος κέφι ldquoΕίμαι στην τρίτη νεότηταrdquo μου είπε

ldquoΜου θύμισες το Σικελιανό που μου ψιθύρισε κάποτε Είμαι στην Τρίτη ήβη την ήβη του Ηρακλήrdquo

του αποκρίθηκα Έφυγε σε λίγες μέρες Αργοπόρησα περισσότερο αλλά τον ξανασυλλογίστηκα

καθώς διάβαζα ένα κρητικό ρητό που το μνημόνευε μια επιστολή του περασμένου αιώνα

ldquoΤην τύχη του κάθε λαός την κάνει μοναχός του

κι όσα του κάνει η τρέλα του δεν του κάνει οχτρός τουrdquo

Μου φάνηκε τόσο στέρεο που ευχήθηκα να το ιδώ γραμμένο στrsquo ανώφλι της Βουλής των

Ελλήνων [hellip]

Ωστόσο συλλογίζομαι συχνά εκείνον τον άλλο συναισθηματικό χαρακτήρα τον παλιό

δάσκαλό μου το Γιάννη Μακρυγιάννη Τον παραφράζω Ως τώρα όλοι βαλθήκαμε να

καταβροχθίσουμε την Ελλάδα Η στάθμη αυτής της τροφοδοσίας ολοένα κατεβαίνει σε λίγο θrsquo

αρχίσει να μας τρώει εκείνη

Μιλώντας όπως μιλώ έχω στο νου μου όλα τα κομματικά συμπτώματά μας από άκρα σε

άκρα δεξιά ή αριστερά όπου κι αν εκδηλώνονται Δε μου φταίνε οι θεσμοί και τα πολιτικά

συστήματα μου φταίει το δαιμόνιο που έχουμε να εξευτελίζουμε τον κάθε θεσμό και το κάθε

σύστημα και να σκεπάζουμε τα καμώματά μας με ρητορείες [hellip]

ldquoΜα δεν πρέπει να βοηθήσουμεrdquo θα ρωτήσουν Ασφαλώς πρέπει Δεν είμαι αρμόδιος να

κηρύξω κανόνες γενικής συμπεριφοράς Όμως προσωπικά πιστεύω πως βοηθά καθείς καλύτερα

κάνοντας τη δουλειά που του έδωσε ο Θεός να κάνει σrsquo αυτή τη σύντομη ύπαρξή μας όσο μπορεί

πιο τίμια και παστρικά Όχι ρίχνοντας τροφή στον κομματικό σάλαγο

Τις προάλλες ένας μεσόκοπος λογοτέχνης μου έφερε να υπογράψω ένα μανιφέστο

Αρνήθηκα ldquoΘrsquo αφήσουμε λοιπόν να γίνει δικτατορίαrdquo με ρώτησε Του είπα ldquoΗ δικτατορία θα

είναι η χαριστική βολή για τον τόπο Αλλά πιστεύω πως τις δικτατορίες δεν τις σταματούν

μανιφέστα διανοουμένωνrdquo Η αποστροφή που αισθάνομαι για τους ελλαδικούς κομματικούς

τρόπους είναι ανείπωτη Κι επειδή το καθετί έχει γίνει εκμεταλλεύσιμο κομματικά δεν εννοώ να

κάνω τίποτε που θα μπορούσε να ενισχύσει αυτόν τον ανεκδιήγητο κολλυβισμό Είναι άραγε τούτο

κλείσιμο στον εαυτό μου Δεν το πιστεύω

Ως εδώ Θα ήθελα μόνο να προσθέσω τώρα καθώς συλλογίζομαι τον παλιό μου φίλο ότι

πέρα απrsquo όλα αυτά το πράγμα που γυρέψαμε ήταν όπως έγραψε κάποτε

Μιαν Ελλάδαhellip καθαρή και που να μη ντρέπεται

να τη φωνάζουνε Ελλάδαraquo

2ο Παράλληλο κείμενο Από Βλακεία (Επίγραμμα του Γ Σεφέρη)

Ελλάς πυρ Ελλήνων πυρ Χριστιανών πυρ

Τρεις λέξεις νεκρές Γιατί τις σκοτώσατεraquo

Χειρόγραφο Οκτ 68

3ο Παράλληλο κείμενο Δήλωση Γ Σεφέρη (28 Μαρτίου 1969 στο ραδιοφωνικό σταθμό ΒΒC)

laquoΠάει καιρὸς που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικὰ του τόπου

Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω Αυτὸ δε σημαίνει διόλου πως μου ειναι αδιάφορη η πολιτικὴ

ζωή μας Έτσι από τα χρόνια εκείνα ως τώρα τελευταία έπαψα κατὰ κανόνα να αγγίζω τέτοια

θέματαmiddot εξάλλου τα όσα δημοσίεψα ως τις αχὲς του 1967 και η κατοπινὴ στάση μου - δεν έχω

δημοσιέψει τίποτα στην Έλλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία - έδειχναν μου φαίνεται

αρκετὰ καθαρὰ τη σκέψη μου

Μολαταύτα μήνες τώρα αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου ολοένα πιο επιτακτικά το

χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινὴ κατάστασή μας Με όλη τη δυνατὴ συντομία να τι θα έλεγα

Κλείνουν δυὸ χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστὼς ολωσδιόλου αντίθετο με τα

ιδεώδη για τα οποόα πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας στον τελευταιο

παγκόσμιο πόλεμο Είναι μία κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης όπου όσες πνευματικὲς αξίες

κατορθώσαμε νὰ κρατήσουμε ζωντανές με πόνους και με κόπους πάνε κι αυτὲς να

καταποντιστούν μέσα στα ελώδη στεκούμενα νερά Δε θα μου ήταν δύσκολο να καταλάβω πως

τέτοιες ζημιὲς δε λογαριάζουν πάρα πολὺ για ορισμένους ανθρώπους

Δυστυχώς δὲν πρόκειται μόνον γι᾿ αυτὸ τον κίνδυνο Ολοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν

πως στις δικτατορικὲς καταστάσεις η αρχὴ μπορεί να μοιάζει εύκολη όμως η τραγωδία περιμένει

αναπότρεπτη στο τέλος Το δράμα αυτού του τέλους μας βασανίζει συνειδητὰ ή ασυνείδητα όπως

στους παμπάλαιους χοροὺς του Αισχύλου Όσο μένει η ανωμαλία τόσο προχωρεί το κακό

Είμαι ένας ἄνθρωπος χωρὶς κανένα απολύτως πολιτικὸ δεσμὸ και μπορώ να το πω μιλώ

χωρὶς φόβο και χωρὶς πάθος Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμὸ όπου μας οδηγεί η καταπίεση που

κάλυψε τον τόπο Αυτὴ η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει Είναι εθνικὴ επιταγή

Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου Παρακαλώ το Θεὸ να μη με φέρει αλλη φορὰ σε

παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσωraquo

4ο Παράλληλο κείμενο Ούτε η μυθολογία Γ Ρίτσου

Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου ΟΥΤΕ Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ γράφτηκε στη Λέρο στις 31 Μαρτίου

1968 και την ίδια ακριβώς μέρα του 1971 ο Γ Σεφέρης γράφει το γνωστό ποίημα Επί

ασπαλάθων που αναφέρεται στην τυραννική δικτατορία του 1967

ΟΥΤΕ Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Έτσι τελειώνει η μέρα με περίλαμπρα χρώματα τόσο όμορφα δίχως

να συμβεί τίποτα για μας Οι φρουροί ξεχασμένοι στα φυλάκια

Μια βάρκα πλέει στα ρηχά σ` ένα χρυσό ρόδινο ξένο

Τα δίχτυα μες στο βούρκο να ψαρεύουν μαύρα ψάρια παχιά και γλοιώδη

αντανακλώντας τις λάμψεις του λυκόφωτος Κι ύστερα που άναψαν οι λάμπες

μπήκαμε μέσα και ανατρέξαμε και πάλι στη Μυθολογία αναζητώντας

κάποια βαθύτερη συσχέτιση μια μακρινή γενική αλληγορία

να πραΰνει τη στενότητα του ατομικού κενού Δε βρήκαμε τίποτα

Φτωχά μας φάνηκαν και τα κουκιά του ροδιού κι η Περσεφόνη

μπροστά στη νύχτα που κατέβαινε βαριά και στην απόλυτη απουσία

5ο Παράλληλο κείμενο Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι laquoΕλευθερία Έκφρασηςraquo

Το ακόλουθο ποίημα του Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι με τίτλο laquoΕλευθερία Έκφρασηςraquo είναι ένα

πολιτικό ποίημα για τα τυραννικά καθεστώτα Σε ποιες αναφορές του αναγνωρίζετε τα laquoκρίματα

του Παμφύλιου τυράννου Αρδιαίουraquo από το laquoΕπί Ασπαλάθωνraquo Οι δύο ποιητές προσεγγίζουν το

κοινό τους θέμα για την τιμωρία των τυράννων από διαφορετικές οπτικές γωνίες Ποιες είναι αυτές

Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι laquoΕλευθερία Έκφρασηςraquo

Την πρώτη νύχτα πλησιάζουνε

και κλέβουν ένα λουλούδι

από τον κήπο μας

και δε λέμε τίποτα

Τη δεύτερη νύχτα δεν κρύβονται πλέον

περπατούνε στα λουλούδια

σκοτώνουν το σκυλί μας


Ώσπου μια μέρα

-την πιο διάφανη απ όλες-

μπαίνουν άνετα στο σπίτι μας

ληστεύουν το φεγγάρι μας

γιατί ξέρουνε το φόβο μας

που πνίγει τη φωνή στο λαιμό μας

Κι επειδή δεν είπαμε τίποτα

πλέον δεν μπορούμε να πούμε τίποτα

Mayakovsky Vladimir Ποιήματα middot μετάφραση Γιάννης Ρίτσος

Παύλος Τιβέρης Άρης Αλεξάνδρου Καίτη Δρόσου Νίκος Παππάς

Πέτρος Ανταίος Γιώργης Σαραντής ndash Αθήνα Κοροντζής 2012

Με την κατάργηση της προληπτικής λογοκρισίας δημοσιεύεται το βιβλίο-σταθμός Δεκαοκτώ

κείμενα όπου περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων το ποίημα του Γ Σεφέρη

6ο Παράλληλο κείμενο Οι γάτες του Αϊ Νικόλα (Ποίημα του Γ Σεφέρη μια πολιτική αλληγορία

για τη χούντα

Τον δ άνευ λύρας όμως υμνωδεί

θρήνον Ερινύος

αυτοδίδακτος έσωθεν

θυμός ου το παν έχων

ελπίδος φίλον θράσος

ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ 990 επ

laquoΦαίνεται ο Κάβο-Γάταraquo μου είπε ο καπετάνιος

δείχνοντας ένα χαμηλό γιαλό μέσα στο πούσι

τ άδειο ακρογιάλι ανήμερα Χριστούγεννα

laquo και κατά τον Πουνέντε αλάργα το κύμα γέννησε την Αφροδίτηmiddot

λένε τον τόπο Πέτρα του Ρωμιού

Τρία καρτίνια αριστεράraquo

Είχε τα μάτια της Σαλώμης η γάτα που έχασα τον άλλο χρόνο

κι ο Ραμαζάν πώς κοίταζε κατάματα το θάνατο

μέρες ολόκληρες μέσα στο χιόνι της Ανατολής

στον παγωμένον ήλιο

κατάματα μέρες ολόκληρες ο μικρός εφέστιος θεός

Μη σταθείς ταξιδιώτη

laquoΤρία καρτίνια αριστεράraquo μουρμούρισε ο τιμονιέρης

ίσως ο φίλος μου να κοντοστέκουνταν

ξέμπαρκος τώρα

κλειστός σ ένα μικρό σπίτι με εικόνες

γυρεύοντας παράθυρα πίσω απ τα κάδρα

Χτύπησε η καμπάνα του καραβιού

σαν τη μονέδα πολιτείας που χάθηκε

κι ήρθε να ζωντανέψει πέφτοντας

αλλοτινές ελεημοσύνες

laquoΠαράξενοraquo ξανάειπε ο καπετάνιος

laquoΤούτη η καμπάνα ―μέρα που είναι―

μου θύμισε την άλλη εκείνη τη μοναστηρίσια

Διηγότανε την ιστορία ένας καλόγερος

ένας μισότρελος ένας ονειροπόλος

raquoΤον καιρό της μεγάλης στέγνιας

―σαράντα χρόνια αναβροχιά―

ρημάχτηκε όλο το νησίmiddot

πέθαινε ο κόσμος και γεννιούνταν φίδια

Μιλιούνια φίδια τούτο τ ακρωτήρι

χοντρά σαν το ποδάρι ανθρώπου

και φαρμακερά

Το μοναστήρι τ Αϊ-Νικόλα τό ειχαν τότε

Αγιοβασιλείτες καλογέροι

κι ούτε μπορούσαν να δουλέψουν τα χωράφια

κι ούτε να βγάλουν τα κοπάδια στη βοσκήmiddot

τους έσωσαν οι γάτες που αναθρέφαν

Την κάθε αυγή χτυπούσε μια καμπάνα

και ξεκινούσαν τσούρμο για τη μάχη

Όλη μέρα χτυπιούνταν ώς την ώρα

που σήμαιναν το βραδινό ταγίνι

Απόδειπνα πάλι η καμπάνα

και βγαίναν για τον πόλεμο της νύχτας

Ήτανε θαύμα να τις βλέπεις λένε

άλλη κουτσή κι άλλη στραβή την άλλη

χωρίς μύτη χωρίς αυτί προβιά κουρέλι

Έτσι με τέσσερεις καμπάνες την ημέρα

πέρασαν μήνες χρόνια καιροί κι άλλοι καιροί

Άγρια πεισματικές και πάντα λαβωμένες

ξολόθρεψαν τα φίδια μα στο τέλος

χαθήκανεmiddot δεν άντεξαν τόσο φαρμάκι

Ωσάν καράβι καταποντισμένο

τίποτε δεν αφήσαν στον αφρό

μήτε νιαούρισμα μήτε καμπάνα

Γραμμή

Τι να σου κάνουν οι ταλαίπωρες

παλεύοντας και πίνοντας μέρα και νύχτα

το αίμα το φαρμακερό των ερπετών

Αιώνες φαρμάκιmiddot γενιές φαρμάκιraquo

laquoΓραμμήraquo αντιλάλησε αδιάφορος ο τιμονιέρης

Τετάρτη 5 Φεβρουαρίου 1969

Ο Σεφέρης το Νομπέλ και μια συνωμοσία Στοκχόλμη

10 Δεκεμβρίου 1963 O Γιώργος Σεφέρης παραλαμβάνει το Noμπέλ Λογοτεχνίας

laquoΌσοι διαβάσαμε (και ξαναδιαβάσαμε αργότερα) το ποίημα νιώσαμε το Σεπτέμβρη του rsquo71

πως οι τελευταίοι αυτοί στίχοι του πεθαμένου ποιητή γραμμένοι το Μάρτη της ίδιας χρονιάς

χτυπούσαν όχι τον αρχαίο τύραννο του Πλάτωνα αλλά τους σύγχρονους και (το κυριότερο) είχαμε

έντονη και ξεκάθαρη την αίσθηση πως το ποίημα ήθελε να μας μεταδώσει μια laquoσκληρή του Δίκαιου

αστραπή ελπίδαraquo όπως έλεγε ο Σικελιανός μέσα σε όμοιες συνθήκες κι αυτός πριν ακριβώς τριάντα

χρόνια (δηλ το 1941) ότι οι σύγχρονοι τύραννοί μας θα τα laquoπλερώσουνε τα κρίματά τουςraquo όχι στον

laquoκάτω κόσμοraquo όπως ο laquoπανάθλιος Παμφύλιοςraquo του κειμένου αλλά laquoτώρα και εδώraquo

(Ξ Α Κοκόλης laquoΕπί ασπαλάθωνraquo εφημ Αυγή 20-9-1981)

Γιώργος Σεφέρης laquoΕπί Ασπαλάθων raquo








Γαλήνη


Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ χαμένη στου μυαλού τ αυλάκιαmiddot

τ όνομα του κίτρινου θάμνου










31 του Μάρτη 1971

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

1 Δομή ndash Πλαγιότιτλοι

Το ποίημα διακρίνεται σε τρία άνισα στροφικά σχήματα που λειτουργούν ως τρία ποιητικά

επίπεδα

















































































Γαλήνη

5Η γαλήνη































































ποιητής







































προφητεία

























































































































































































































Γραμμή

























































































Γαλήνη

5Η γαλήνη































































ποιητής







































προφητεία

























































































































































































































Γραμμή



















































Γαλήνη

5Η γαλήνη































































ποιητής







































προφητεία

























































































































































































































Γραμμή



















Γαλήνη

5Η γαλήνη































































ποιητής







































προφητεία

























































































































































































































Γραμμή

















































ποιητής







































προφητεία

























































































































































































































Γραμμή











ποιητής







































προφητεία

























































































































































































































Γραμμή










προφητεία

























































































































































































































Γραμμή































































































































































































Γραμμή




























































































































































Γραμμή


























































































































Γραμμή



















































































Γραμμή













































Γραμμή











Education

επί ασπαλάθων τελικο