Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

(BAP)

3.2 Karar Verme ve Problem Çözme Becerileri 2

KARAR VERME VE PROBLEM ÇÖZME

BECERİLERİ

İnsanların yaşamları boyunca

pek çok konuda karar vermesi ve

önlerine çıkan problemlerin,

sorunların üstesinden gelmeleri

beklenmektedir.

Zihinsel yetersizliği olan bireylerin anne-babaları, diğer insanlara göre biraz daha farklı bir hayat

sürerler.

Çözmeleri gereken daha çok problem ile karşılaşırlar, bazen de önemli kararlar almaları

gerekir.

3.2 Karar Verme ve Problem Çözme Becerileri 3

Verilmesi gereken kararlar bazen

doğrudan çocukları ile ilgilidir, bazen de

özel gereksinimli çocuk sahibi olmanın getirdiği durumların

bir sonucudur.

Bazı durumlarda aileler karşılaştıkları

duruma ilişkin verecekleri

kararlarda zorluk yaşayabilirler, ne

yapmaları gerektiğini bilemezler.

Bu bölümde karar verme konusuna

değinilecek ve anne babaların önemli

konularda kullanabilecekleri

pratik uygulamalardan bahsedilecektir.

3.2 Karar Verme ve Problem Çözme Becerileri 4

3.2.1 Karar ve Etkili Karar Verme 5

Karar ve Etkili Karar Verme

Toplumsal yaşamdaki değişim insanların verdikleri kararları etkilemektedir.

Karar verme konusunda becerileri sınırlı olan bireyler kaygı ve çatışma duyguları yaşayabilmektedir.

Uzmanlar karar vermenin insan zihninde nasıl gerçekleştiğine dair teoriler geliştirmekte ve doğru kararların nasıl verileceğine dair çalışmalar yürütmektedirler.

Karar verme, insanın akılındaki zihinsel işlevler sonucunda gerçekleşmektedir.

3.2.1 Karar ve Etkili Karar Verme 6

Karar verme bütün seçeneklerin ve olası sonuçların objektif olarak

değerlendirilmesini içeren bir süreçtir.

Pek çok durumda insanların karar verme sürecinde genelde bütün

seçenekleri değerlendiremediği

ve kendilerini tatmin eden ilk

seçeneğe yöneldikleri görülmüştür.

Güncel değerlendirmeler karar vermenin

bilgi arama, bilgi toplama, problem çözme, yargılama, öğrenme ve hafıza

gibi zihinsel süreçleri içerdiğini ortaya koymaktadır.

3.2.1 Karar ve Etkili Karar Verme 7

Bir konuda doğru karar vermek genelde konu üzerine etraflıca düşünmeyi ve seçenekleri değerlendirmeyi gerektirir.

Bazen karar verme süreçleri sezgisel bir şekilde işlemektedir.

Sezgisel karar verme herhangi bir konuda deneyimli olan insanların daha çok uyguladığı bir yöntemdir.

3.2.1 Karar ve Etkili Karar Verme 8

Plan neticesinde ortaya çıkan durumun istendik bir durum olmayacağı anlaşılırsa, plan tekrar gözden geçirilmekte ve yeniden uygulamaya konmaktadır.

Bu değerlendirme neticesinde ise zihinsel bir hareket planı hazırlanmakta ve uygulamaya geçmektedirler.

Belirli bir alanda deneyimi olan kişiler, ilk defa karşılaştıkları olaylarda; seçenekler oluşturup bunları değerlendirmek yerine, olay

ile ilgili ipuçlarını toplamakta ve bunları eski tecrübeleri ile karşılaştırarak benzerlikleri değerlendirmektedir.

3.2.1 Karar ve Etkili Karar Verme 9

3.2.1 Karar ve Etkili Karar Verme 10

Karar “ Bir iş veya sorun hakkında düşünülerek verilen kesin yargı”

Etkili karar verme

“Düşünmeyi” ve başka basamakları gerçekleştirmeyi gerektirir.

3.2.2 Karar Verme Koşulları 11

Karar Verme Koşulları

Yaşam içerisinde pek çok karar

verilmesi gerekmektedir.

Bu kararların bazıları günlük

konuları içerirken

bazıları da daha karmaşık yapıda

olabilir.

Eğer vereceğiniz karar hayatınızı

etkileyecekse, bu karar üzerine uzun süre düşünmeniz

veya karar vermekte

zorlanmanız normaldir.

3.2.2 Karar Verme Koşulları 12

Karar verme bazen oldukça stresli durumları içerir.

Stres ortaya çıkaran durumlar ise; birden fazla birbiriyle çelişen bilgi kaynakları, koşulların sürekli değişmesi, çevreden gelen iyi bir karar verme baskısı, zamanın sınırlı olması, şeklinde belirtilmektedir.

Uzmanlar kendinizi kaygılı veya stresli hissettiğinizde önemli kararlar vermemenizi söylemektedir.

3.2.2 Karar Verme Koşulları 13

3.2.3. Karar Verme Süreci 14

Karar Verme Süreci

Etkili karar verme belirli

basamaklardan oluşan ve

öğrenilecek bir süreçtir.

Karar vermenin aşamalarını öğrendikten sonra farklı durumlarda, karar verme

basamaklarını uygulayarak

etkili kararlar verebilir.

Karar verme süreci

birbirini izleyen

basamakları içermektedir.

3.2.3. Karar Verme Süreci 15

Basamakların öğrenilmesi ve uygulanması bir miktar deneyim

gerektirecektir, ancak süreç hakkında deneyim kazandıktan

sonra verilen kararların daha etkili olduğu da görülecektir.

3.2.3. Karar Verme Süreci 16

3.2.3.1.1 Hazırlık aşaması 17

Hazırlık aşaması

Önemli kararlar vermeden önce mutlaka sakin olun.

Stresli veya kaygılı hissettiğinizde önemli kararlar vermeyin.

Ne zaman karar vermeniz gerektiğini bilin.

3.2.3.1.1 Hazırlık aşaması 18

3.2.3.1.2 Ailenin karar alma sürecine katılması 19

Ailenin karar alma sürecine katılması

Verilecek bazı kararlar bazı durumlarda bütün aileyi ilgilendirmektedir.

Karar alma sürecine aile bireylerinin katılması önemlidir.

Öncelikle yapılması gereken aile bireylerinin ele alınacak durumu nasıl gördüğünü anlamak olmalıdır.

3.2.3.1.2 Ailenin karar alma sürecine katılması 20

Ailedeki herkes konuyu aynı şekilde mi görüyor?

Konu herkes tarafından anlaşılmış mı?

Aile bireyleri konu hakkındaki fikirlerini ve beklentilerini birbirleriyle paylaşmış mı?

Hangi alanlarda fikir birliği ayrılığı mevcut?

Ailenin hangi kültürel değerleri konuda önem arz ediyor?

3.2.3.1.2 Ailenin karar alma sürecine katılması 21

3.2.3.1.3 Konunun belirlenmesi ve bilgi toplama 22

Konunun belirlenmesi ve bilgi toplama

Çocuğunuzun farklı durumları ile ilgili

karar verirken farklı türden uzmanlıklara ihtiyacınız olacaktır.

Uzmanlar sizi başka kaynaklara da yönlendirebilir.

Özel eğitim uzmanları size farklı

türde eğitim uygulamalarının

olduğu bir kılavuz verebilir.

3.2.3.1.3 Konunun belirlenmesi ve bilgi toplama 23

Farklı kaynaklardan bilgi toplarken;

Mantıklı bir karar vermek için hangi bilgilere ihtiyaç duyacağınızı belirleyin.

Muhtemel bilgi kaynaklarınızı belirleyin.

Karar vermek için gerekli olan bilgileri toplayın.

3.2.3.1.3 Konunun belirlenmesi ve bilgi toplama 24

3.2.3.1.4 Bilgilerin değerlendirilmesi ve bütünleştirilmesi 25

Bilgilerin değerlendirilmesi ve bütünleştirilmesi

Topladığınız bilgiyi alt alta yazın.

Seçeneklerinizi belirleyin ve yazın.

Her bir seçeneğin artılarını ve eksilerini yazın.

3.2.3.1.4 Bilgilerin değerlendirilmesi ve bütünleştirilmesi 26

Tabloyu oluşturduktan sonra;

İlgili konuyla ilgili değerlerinizi, amaçlarınızı, ilgilerinizi,

ihtiyaçlarınızı ve isteklerinizi açıklığa

kavuşturun.

Her bir seçeneğin artı ve eksilerinin ağırlığını

hesaplayın. Bunu yaparken artı ve eksilerin

sayısının yanı sıra, bunların ağırlıklarını da

değerlendirmeniz gerekir.

3.2.3.1.4 Bilgilerin değerlendirilmesi ve bütünleştirilmesi 27

3.2.3.1.5 Karar verme ve sonrası 28

Karar verme ve sonrası

Kesin bir doğrunun pek az durumda olacağını bilin.

Kararınızı verin.

Kararınızı verdikten sonra rahatlayın ve daha fazla üzerinde

düşünmeyin.

Hata yapmak için kendinize izin verin.

Yaptıklarınız işe yaramaz ise süreç

hakkında değerlendirmeler

yapın. 3.2.3.1.5 Karar verme ve sonrası 29

3.2.4 Karar Verme Stilleri 30

Karar Verme Stilleri

Uzmanlar karar verme aşamasında bireysel özelliklere de dikkat

çeker.

Karar verme süreci sağlıklı zihinsel süreçler

ile ilişkilidir.

3.2.4 Karar Verme Stilleri 31

Mantıklı karar verme• Kişi vereceği kararla ilgili gerçekçi

seçenekler oluşturur ve bunları düzenler.

İçtepisel karar verme• Duygulara ve dürtülere dayanmaktadır. • İçtepi; Bireyi, doğrudan doğruya eyleme

geçmeye zorlayan güçlü dürtü olarak tanımlanmaktadır.

Bağımlı karar verme• Süreci genelde başkalarının inisiyatifine

bırakma şeklinde olur.

Kararsızlık Verilen kararlardan memnun kalmama, verdiği kararı değiştirme ile devam eden bir süreçtir.

3.2.4 Karar Verme Stilleri 32

Otokratik tarzı karar alma

Demokratik karar almaFikir birliği karar alma

3.2.4 Karar Verme Stilleri 33

Otokratik tip karar alma süreci

Ailenin karşısına çıkan durumda, sadece bir kişinin verdiği karar uygulanmaktadır.Bu kişi genelde evdeki baba olmaktadır. İnsanların kendilerini ilgilendiren durumlarda görüş bildirmesi daha uygundur, bu durumda bu katkıların olabileceği göz ardı edilmektedir.

3.2.4 Karar Verme Stilleri 34

Demokratik karar almaBu süreçte aile bireyleri karşılaşılan durumda beraber çalışmaktadır. Seçenekler belirlenmekte ve herkes kişisel değerlendirmesine göre bir seçeneğe oy vermektedir. En çok oyu alan seçenek uygulanmaktadır.

3.2.4 Karar Verme Stilleri 35

Fikir birliğine varma Bu süreç doğrudan iletişim, problem çözme ve müzakereyi içermektedir.

Konu masaya yatırılmakta üzerinde beraberce çalışılmakta ve mümkün olduğunca ortak bir karara varmak amaçlanmaktadır.

Fikir birliği tarzı karar verme aile içerisinde en sağlıklı karar verme süreci olarak değerlendirilmektedir.

3.2.4 Karar Verme Stilleri 36