เอกสารประกอบการเรยน เรอง ขนตอนการยอมสธรรมชาต

เพอใหการศกษาเกยวกบการยอมสธรรมชาตของชมชนทอาศยอยในแถบปายาวหรอปรยทม ต าบลส าโรง และต าบลตาออง อ าเภอเมองสรนทร จงหวดสรนทร เปนไปอยางรอบดานและลกซง จ าเปนอยางยงทจะตองกลาวถงขนตอนการยอมสธรรมชาต ทงนเพราะความรและขอมลดงกลาว จะชวยใหการศกษาวเคราะห เกยวกบการขนตอนยอมสธรรมชาตมความสมบรณยงขน โดยจะไดกลาวถงการยอมสธรรมชาต ภมปญญาการยอมสธรรมชาตและขนตอนผามดยอมจากสธรรมชาตในชมชนปรยทม ดงน

การยอมสธรรมชาต การยอมสธรรมชาต คอการน าเอาวตถดบในธรรมชาตทไดจากพช สตว จลนทรย และแรธาตตาง ๆ มายอมกบเสนไหม เพอน ามาทอเปนผา เพอเพมสสนและความสวยงามบนผนผา อนเปนภมปญญาทสบทอดมาจากบรรพบรษสคนรนหลง โดยการน าวสดจากธรรมชาตทใหสมาท าการยอมสธรรมชาตยอมผา และแตงสอาหาร สธรรมชาตมสวนทดไมฉดฉาด สออนเยนตากวาสสงเคราะห ปจจบนมการตนตวเกยวกบการใชสธรรมชาตมากขน เพราะสสง เคราะหเพยงบางตวเทานนทปลอดภยตอสขภาพและสภาพแวดลอม ตรงขามกบสธรรมชาตทนอยชนดจะเปนพษ สวนใหญจะเปนสทปลอดภย บางชนดใชเปนอาหารและยาไดดวย

ภมปญญาการยอมสธรรมชาต ภมปญญาการยอมสธรรมชาต คอ ความรการยอมสธรรมชาต เปนความรพนบานทไดรบการเรยนร ถายทอดสบตอจากคนรนหนงมาสอกรนหนง ควบคกบกรรมวธการทอผาพนบานมานาน

และดเหมอนวาการยอมสธรรมชาต เปนกระบวนการทยงยากซบซอน แตสธรรมชาตเปนความภาคภมอยางหนงของคนท า เปนภมปญญาชาวบานทยงคงรวมสมยอยเสมอ

กรรมวธการยอม

การยอมสธรรมชาต มกรรมวธทนยมท ากนอย 2 แบบคอ การยอมรอน และการยอมเยน โดยกรรมวธการยอมรอนคอ การใชความรอนทเกดจากการตมในการสกดสจากวตถดบธรรมชาต ในขนตอนการยอม สวนกรรมวธการยอมเยน คอ การน าเอาวตถดบธรรมชาตทใหสนนมาสกดสโดยวธการหมก และใชแสงแดดปนตวเรงปฏกรยาในการยอมใหตดส เชน การยอมดวยคราม ฮอม และมะเกลอ เปนตน (ปยาภรณ เพชรสงเนน. 2539 : 1 - 2)

ขนตอนการยอมสธรรมชาต การเตรยมเปลอกไม ใบไม รากไม แกนไม ผลหรอเมลด

ในการเตรยมเปลอกไม ใบไม รากไม แกนไม ผลหรอเมลด เพอใชในการยอมส ตองมจตส านกในการใชทรพยากรอยางยงยนจะท าใหตนไมทใหสไมถกท าลาย โดยเนนความประหยด และมแนวทางยงยนในการใชประหยดวตถดบในการยอมสธรรมชาต ดงน

1. เปลอกไม ตดเปลอกชนเดยว แลวหนเปนชนเลก ๆ ใหมากทสด สจะออกมามากกวาเปลอกอนใหญ ไมจ าเปนตองตดตนไมดวย

2. ใบไม ควรใชใบไมไมออนและไมแกเกนไป และตนไมควรมอาย 5 ปขนไป หนซอยเปนชนเลก ๆ สจะออกมาก 3. ดอกไม ไมแนะน าใหใชเพราะตองใชปรมาณมาก และการใชดอกไมจะท าใหตนไมไมสามารถขยายพนธได 4. รากไม รากไมเปนแหลงดดอาหาร เพราะตองตดตนไมทงตน บางคนอยากไดสขนน

ตองตดตนขนนทงทงตน รออก 20 ป กวาตนขนนจะโตขนมาแมจะไดเงนมากกไมมประโยชน (มหาวทยาลยราชภฏสรนทร. 2546 : 52 - 53)

ภาพท 1 การเตรยมเปลอกไมกอนน าไปยอมสธรรมชาตโดยการชงน าหนก

เพอใหไดปรมาณและอตราสวนทเหมาะสม

ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 24 กรกฎาคม 2551)

ภาพท 2 การเตรยมใบไมกอนน าไปยอมสธรรมชาตควรเลอกใบไมทไมออนและไมแกเกนไป

ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 10 เมษายน 2554)

ภาพท 3 เปลอกไม ตดเปลอกชนเดยว แลวหนเปนชนเลก ๆ ใหมากทสด สจะออกมามากกวาเปลอกอนใหญ

ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 24 กรกฎาคม 2552)

การตมสกดน าสจากเปลอกไม ใบไม รากไม แกนไม ผลหรอเมลด

การตมสกดน าสจากเปลอกไม ใบไม รากไม แกนไม ผลหรอเมลด เปนกรรมวธ การยอมรอน ส าหรบการยอมแบบรอนใชอณหภมประมาณ 60 องศาเซลเซยส ในสภาพอณหภมรอนเชนนโมเลกลของสจะซมเขาไปในเนอผาไดดทสดและมผลตอความสดและความคงทนของสดวย

การสกดสจากสวนตาง ๆ ของพชเพอท าน ายอมสามารถท าไดโดยการน าสวนดอกหรอราก ไปแชน าและคนเอาน าส ใบและกงกานน าไปหมกและคนเอาน าส สวนผลและเมลดตองน าไปโขลกกอนน าไปคนเอาน าส ส าหรบเปลอกและแกนน าไปตดทอนใหเปนชนเลก ๆ ในปรมาณทพอเหมาะกบน าสะอาด น าสวนผสมทงสองอยางใสลงในหมออลมเนยมหรอหมอสแตนเลส น าขน

ตงไฟเพอสกดสออก ตงไวนานประมาณหนงชวโมง สในเปลอกไมกจะออกมาเปนน ายอม

(ยพนศร สายทอง. 2536 : 112) การน ากลบมาใชใหม เมอสกดน าสจากเปลอกไมจนไดสทเขมแลว ตกเปลอกไมทตมออกโดยใชตะแกรง เปลอกไมทสกดจนสออกหมดแลวกอยาทงน ามาเปนเชอเพลงไดอก

ภาพท 4 น าเปลอกไมทสบเปนชนเลก ๆ ผสมกบน าสะอาด ตงไฟไวนาน

ประมาณหนงชวโมง ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 24 กรกฎาคม 2552)

ภาพท 5 สกดน าสจากเปลอกไมจนไดสทเขมแลว ตกเปลอกไมทตมออกโดยใชตะแกรง ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 24 กรกฎาคม 2552)

การเตรยมผาและการมดผาเปนลวดลายแบบตาง ๆ ผาทใชในการท าผามดยอมจากสธรรมชาตเปนผาประเภทเสนใยธรรมชาตเทานน จะไมใชผาทท าจากเสนใยสงเคราะห ผาทท าจากเสนใยธรรมชาต หมายถง เชน ผาฝาย ผาลนน ผามสลน ท ามาจากพช และผาไหมท ามาจากเสนใยของไหม สวนเสนใยสงเคราะหหรอเสนใยทมนษยท าขนนน ผาเหลานจะยอมไมไดด ผาทผลตขนจะลงแปงเพอใหผาคงรป เวลาทจะน ามายอมตองตดผาเปนชนตามทไดออกแบบผลตภณฑ แลวน ามาซกหรอน ามาตมในน าสบออน ๆ เมอเนอผานม

จะท าใหยอมตดดขน (สมร ประทพเนตร. 2547 : สมภาษณ)

ภาพท 6 ผาทจะใชท าผามดยอมตองตดเปนชน และตองซกน าหรอน าไปตมเอาแปงออกใหหมด

ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 10 เมษายน 2552)

ภาพท 7 น าผาทซกหรอตมเพอเอาแปงออกแลวไปตากแดดใหแหง ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 10 เมษายน 2552)

ภาพท 8 การผกและมดผาเปนลวดลายตาง ๆ วสดทน ามามดควรมขนาดกวาง ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 12 เมษายน 2552)

กรรมวธการยอมแบบรอน

กรรมวธการยอมแบบรอนคอ การใชความรอนทเกดจากการตมในการสกดสจากวตถดบธรรมชาต โดยการน าน าสทสกดขนตงไฟ เมออณหภมในหมอยอมได 70 องศาเซลเซยส ใหน าผาลงยอม ขณะยอมหมนกลบผาทก ๆ 10 นาท อณหภมในการยอมไมควรเกน 95 องศาเซลเซยส

ภาพท 9 น าผาทผกและมดแลวไปตมในน าสเปลอกไม ควรกลบผาทก ๆ 10 นาท ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 12 เมษายน 2552) สารกระตนในการยอมสธรรมชาต ในการยอมสธรรมชาตสามารถท าใหเกดระดบสตางกนดวยการใชสารกระตนชวยใหสตด

ตางชนดกน ตวชวยตดสทไดจากธรรมชาตทเปนดาง เชน ปนขาวและปนแดง ทใชกนกบหมาก โคลนทอยในแหลงน าธรรมชาต น าสนม ซงนางศรจนทร อไร ไดใหขอมลเกยวกบการใชสาร ชวยตดตางชนดกน ดงเชน การใชใบหกวางกบน าสนม จะไดเปนสเขยวออน ถาตองการยอม

เปนสเขยวอมเหลองตองใชใบหกวางกบปนขาว และถาใชเปลอกประดกบโคลน จะไดสน าตาลเขม แตถาใชเปลอกประดกบปนแดง จะไดเปนสน าตาลแดง (ศรจนทร อไร. 2549 : สมภาษณ)

ภาพท 10 ผายอมสเปลอกไมหมกโคลน ภาพท 11 ผายอมสเปลอกไมหมกปนแดง

การใชสารกระตนชวยใหสตดผา น าผามดยอมทยอมกบน าสเปลอกไมหรอใบไมแลว

น ามาหมกกบโคลน ปนแดง หรอปนขาวโดยหมกแยกกนเปนชนดไมใหปนกน ใชเวลาในการหมกนานประมาณ 10 - 20 นาท

ภาพท 12 ผายอมสเปลอกไมหมกปนขาว ภาพท 13 น าผามดยอมทหมกกบโคลน หรอปนขาวไปตมในน าสเปลอกไม 30 นาท ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 12 เมษายน 2552) การท าความสะอาดผาและการแกะวสดทมดผาหลงการยอมสธรรมชาต การท าความสะอาดผาหลงการยอมสธรรมชาต เมอยกผาลงแลวควรพกผาไวใหเยนกอน จงลางดวยน าสะอาดประมาณ 2 - 3 ครง ในกระบวนการยอมสตองใชน าในปรมาณมาก แตวธการประหยดน า สามารถท าไดโดยเตรยมอางลางเรยงเปน 5 - 6 อาง แลวลางน าทหนง สอง เรยงตามล าดบไป ไมตองกลววาสธรรมชาตจะตดผาชนอน จงท าใหประหยดน าไดมากในการแกะวสดทผกและมดผาไว ไมควรใชมดหรอกรรไกรตด เพราะจะท าใหมดหรอกรรไกรตดถกเนอผาท าใหขาดได หรอจะใชมดตดเลบตดวสดทมดหรอผกผากได

ภาพท 14 ยกผาลงจากหมอตมสเปลอกไมพกไว ภาพท 15 ลางผาในน าสะอาด 2 - 3 ครง

ภาพท 16 แกะวสดทผกและมดผาออก ภาพท 17 น าผามดยอมไปตากไวในรม

ใหแหง ไมควรน าผามดยอมไปตากแดด เพราะจะท าใหสซดและจางเรว

ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 12 เมษายน 2552)

ตวอยางผามดยอมจากสธรรมชาตทยอมจากเปลอกไม ใบไม ราก แกน ผลหรอเมลด ของพช

ภาพท 18 ผามดยอมทยอมดวยเปลอก ภาพท 19 ผามดยอมทยอมดวยเปลอก สเสยดแกน หมกโคลน สเสยดแกนหมกปนแดง

ภาพท 20 ภาพท 21 ผามดยอมทยอมดวยเปลอกลนฟาหมกปนแดง ผามดยอมทยอมดวยเปลอกลนฟาหมกปนขาว

ภาพท 22 ภาพท 23

ผามดยอมทยอมดวยเปลอกมะพราวหมกโคลน ผามดยอมทยอมดวยเปลอกยอปาหมกโคลน

ภาพท 24 ภาพท 25

ผามดยอมทยอมดวยเปลอกจะบกหมกโคลน ผามดยอมทยอมดวยเปลอกยคาลปตสหมกโคลน

ภาพท 26 ภาพท 27

ผามดยอมทยอมดวยเปลอกนางด าหมกปนแดง ผามดยอมทยอมดวยเปลอกนางด าหมกโคลน

ภาพท 28 ภาพท 29

ผามดยอมทยอมดวยเปลอกตะครอหมกโคลน ผามดยอมทยอมดวยเปลอกมะยมหมกโคลน

ทมา : พนดา ยงกลา (ถายภาพ, 24 กรกฎาคม 2552)

เอกสารอางอง

มหาวทยาลยราชภฏสรนทร. (2546). รายงานการศกษาเบองตน โครงการวจยกลมผลตภณฑ ผาทอมอในโครงการหนงต าบล หนงผลตภณฑ. สรนทร : มหาวทยาลยราชภฏสรนทร. ถายเอกสาร.

ปยาภรณ เพชรสงเนน. (2549). ภมปญญาการยอมสธรรมชาต โครงการสงเสรมและพฒนา ผลตภณฑมาตรฐานการยอมสธรรมชาต. สรนทร : ศนยหมอนไหมเฉลมพระเกยรต. ยพนศร สายทอง. (2532). การออกแบบลวดลายผาปาเตะและมดยอม. กรงเทพฯ : ดดบคสโตร. ศรจนทร อไร. (2549, 12 มกราคม). สมภาษณโดย พนดา ยงกลา ทบานเลขท 86 หมท 5

ต าบลตาออง อ าเภอเมอง จงหวดสรนทร. สมร ประทพเนตร. (2547, 10 มกราคม). สมภาษณโดย พนดา ยงกลา ทบานเลขท 46 หมท 5

ต าบลตาออง อ าเภอเมอง จงหวดสรนทร.