Өндөр насны тэтгэвэр

Лекц№6

Д.Сэлгэмаа /маг/

Хичээлийн агуулга

Өндөр насны тэтгэвэр авах эрх үүсэх , өөрчлөгдөх, дуусгавар болох үндэслэл

Өндөр насны тэтгэвэрийн хэмжээ тооцох, нэмэгдлүүд, олгох хугацаа

Өндөр насны хувь тэнцүүлсэн тэтгэвэр авах эрх үүсэх үндэслэл

Өндөр насны тэтгэвэр бодох хуримтлалын тогтолцооны онцлог шинж

ªíäºð íàñíû òýòãýâýð òîãòîîõ õóâààðèëàëòûí òîãòîëöîîíû îíöëîã øèíæ

Тэтгэвэрийн даатгалын сан

Тэтгэврийн даатгал нь нийгмийн даатгалыг 5 төрлийн сан дотор зонхилох үүргийг гүйцэтгэнэ.

Тэтгэврийн даатгалын сангаас даатгуулагчдад тогтоож олгох тэтгэвэр нь дор дурдсан 3 төрөлтэй байна. Үүнд:

a) Өндөр насны тэтгэвэр;

b) Тахир дутуугийн тэтгэвэр;

c) Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр;

Өндөр насны тэтгэвэр

“Өдөр насны тэтгэвэр” гэдэг нь хуульд заасан тэтгэвэр тогтоох насны болон ажил хөдөлмөр эрхэлж, шимтгэл төлж, ажилласан хугацааны болзол хангасан даатгуулагч иргэнд өнгөрсөн хөдөлмөрийн үйл ажиллагаанаас хамааралтайгаар авч байсан цалин, хөдөлмөрийн хөлснөөстооцож зориулалтын сангаас насан туршид нь амьжиргааны эрх үүсвэр болгон сар бүр олгож байгаа мөнгөн хөрөнгө юм.

Өөрөөр хэлбэл өндөр насны тэтгэвэр гэдэг нь олон жил улсад ажиллаж хөдөлмөрлөснийхөө төлөө төрөөс авч байгаа сул цалин юм.

Өндөр насны тэтгэвэр авах эрх

Тухайн даатгуулагч иргэний шимтгэл төлсөн нийт хугацаа болон тэтгэвэр тогтоох сарын дундаж цалингийн хэмжээнээс хамаарч сард тогтоогдох тэтгэврийн хэмжээ нь өөр өөр байна.

Даатгуулагчийн шимтгэл төлж ажиллсан хугацаанаас хамааралтайгаар өндөр насны тэтгэврийг дараах журмаар тогтооно.

Өндөр насны бүрэн

тэтгэвэр

Өндөр насны тэтгэвэр

хувь тэнцүүлсэн

тэтгэвэр

Даатгуулагчийн өндөр насны бүрэн тэтгэвэр тогтоолгох эрх нь дор дурдсан нас, шимтгэл төлж ажилласан хугацааны болзлыг нэгэн зэрэг хангасан тохиолдолд үүснэ.Үүнд:

Өндөр насны бүрэн тэтгэвэр тогтоолгох эрх

№ Хөдөлмөрийн нөхцөл Хүйс /эр,эм/ Нас Шимтгэл төлж ажиллавал зохих нийт хугацаа /жилээр/

1 Хэвийн нөхцөлд

Эрэгтэй 60 20

Эмэгтэй 55 20

Өндөр насны тэтгэвэрийн тогтолцоо

Шимтгэл төлсөн хугацаанаас нь

хамаарч

Хөдөлмөрийн нөхцөлөөс нь

хамаарч

Гүйцэтгэж буй ажлаас нь хамаарч

• Бүрэн тэтгэвэр • Хувь тэнцүүлсэн

тэтгэвэр

• Хэвийн нөхцөл • Хүнд, хортой, халуун

нөхцөл • Газрын доорх нөхцөл

• Цэргийн албан хаагчийн

• Урлагын байгууллагад ажилласан гэх мэт

Дараах мэргэжлийн онцлогоос шалтгаалж өндөр насны тэтгэвэрийг эрт тогтооно

Сонгодог урлагын байгууллагын гоцлол дуучин

Мэргэжлийн урлагын байгууллагын гоцлол бүжигчин

Гимнастикийн болон акробатын тамирчид

Циркийн жүжигчид / уран нугаралт, хүнд жингийн үзүүлбэрийн жүжигчин, зэрлэг араатан, ан амьтан сургаж тоглуулагч/

Найрал хөгжмийн үлээвэр хөгжимчин /20-оос доошгүй жил ажилласан, эсхүл нийтдээ 25-аас доошгүй жил, үүнээс 15-аас доошгүй жил/

Төмөр замын цэрэгжүүлсэн хамгаалалтын албанд ажилласан даатгуулагч өөрөө хүсвэл нас харгалзахгүйгээр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгон авах эрхтэй

Хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцөлд ажилласан  даатгуулагчийн тэтгэвэр

Хөнглөлттэй нөцөлөөр өндөр насны бүрэн тэтгэвэр тогтоолгох эрх

№ Хөдөлмөрийн нөхцөл Хүйс /эр,эм/ нас Шимтгэл төлж ажиллавалзохих нийт хугацаа /жилээр

Үүнээс:тухайн хөдөлмөрийн нөхцөлд ажиллсан байх хугацаа / жилээр /

1 Хөдөлмөрийн хүнд нөхцөлд

Эрэгтэй 55 20 12 жил 6 сар

Эмэгтэй 50 20 10 жил

2 Хөдөлмөрийн хортой, халуун нөхцөлд

Эрэгтэй 50 20 10 жил

Эмэгтэй 45 20 7 жил 6 сар

3 Газрын доорх нөхцөлд Эрэгтэй 50 20 10 жил

Хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцөлд ажилласан тохиолдолд

Газрын доорх, хөдөлмөрийн хүнд, хортой, халуун нөхцлийн болзлоор өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох даатгуулагчийн хувьд:

Тэтгэврийн даатгалын санд шимтгэл төлж ажиллавал зохих нийт хугацаа (20 жил)-г хангсан байх;

Тухайн хөдөлмөрийн нөхцөлд ажиллавал зохих хугацаа (7 жил 6 сар, 10 жил, 12 жил 6 сар)-г хангаж ажиллсан байх;

Хуульд заасан тэтгэвэр тогтоолгох насан (45,50,55)-д хүрсэн байна.

Энэхүү дурдсан 3 болзлыг зэрэг хангаж ажиллсан нөхцөлд л даатгуулагч нь тухайн хөдөлмөрийн нөхцлөөр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоно гэж ойлгоно.

Эмэгтэй хүн өндөр насны тэтгэвэрт гарах болзол

Олон хүүхэд төрүүлж өсгөсөн даатгуулагч эхийн хувьд дор дурдсан болзлыг хангаж ажилласан нөхцөлд өндөр насны тэтгэврийг хөнглөлттэйгээр тогтоолгох эрх эдэлнэ.

Төрүүлсэн болон 3 хүртэл настайд нь үрчлэн авсан 4, түүнээс дээш хүүхдээ 6 настай болтол өсгөсөн байх;

Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 20-иос доошгүй жил төлсөн;

Тэтгэвэр тогтоолгох насан (51 нас)-д хүрсэн байх.

Өндөр насны тэтгэвэрийг хувь тэнцүүлэн тогтоох

Даатгуулагч нь хүснэгтэнд заасан дор дурдсан насны болон ажилласан хугацааны болзлыг зэрэг хангасан тохиолдолд өндөр насны тэтгэврийг хувь тэнцүүлэх журмаар тогтоолгох эрх эдэлнэ

Үзүүлэлт

Хэвийн нөхцөл

НасАжиллавал зохих хугацаа

Даатгуул

агч Эрэгтэй 60

10-аас 20 хүртэл жил

Эмэгтэй 55

Өндөр насны тэтгэврийн хэмжээ, нэмэгдэл

№ Хөдөлмөрийн нөхцөл

хэвийн хүнд Хортой,халуун

Газрын доорх

Тэтгэвэр бодох хувь хэмжээ (хувиар)

А Б 1 2 3 4

1 Сарын дундаж хөдөлмөрийн хөлс, орлого

45

2 Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн 20 жилээс илүү төлсөн жил тутамд өнлөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон хөдөлмөрийн хөлсний 1,5 хувиар бодож нэмэгдэл огоно.

3 Тахир дутуугийн тэтгэвэр авч байгаад өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон даатгуулагчийн тэтгэврийг хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсан жил тутамд нь 1 хувиар бодож нэмэгдүүлнэ.

4 Өндөр насны бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ нь Засгийн газраас тогтоосон сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 75 хувиас, хувь тэнцүүлэн тогтоосон тэтгэврийн доод хэмжээ нь мөн хөлсний 50 хувиас тус тус багагүй байна.

Дараах тохиолдолд тэтгэвэр тогтоолгох эрх хэрэгжинэ

Хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллагч уг гэрээгээ дуусгавар болгосон

Хөлсөөр ажиллах гэрээгээр ажиллагч уг гэрээгээ дуусгавар болгосон

Ажил гүйцэтгэх гэрээгээр ажиллагч уг гэрээгээ дуусгавар болгосон

Төрийн албан хаагч төрийн албаны тухай хуульд заасан тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрч ажлаас чөлөөлөгдсөн байх

Тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрсэн байх

Тэтгэвэрийн даатгалын шимтгэл төлж ажиллавал зохих хугацааны болзлыг хангасан байх

Даатгуулагч нь өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоход дараах бичиг баримтыг бүрдүүлж оршин суугаа аймаг, дүүрэг/сум/-ийн нийгмийн даатгалын байгууллагад ирүүлнэ.

1 Нийгмийн даатгалын дэвтэр

2 1995 оноос өмнө ажиллаж байсан бол хөдөлмөрийн дэвтэр

3 Шимтгэл төлж ажиллсан сүүлийн 20 жилийн доторх дараалсан 5 жилийн цалингийн тодорхойлолт

4 Шаардлагатай бол ажилд орсон, чөлөөлөгдсөн тухай тушаал, лавлагаа,

5 Төрүүлсэн болон 3 хүртэл настайд нь үрчлэн авч , 6 настай болтол өсгөсөн 4 хүүхдийн төрсний гэрчилгээний хуулбар

6 Ажилласан хугацааг сэргээн тогтоолгосон шүүхийн шийдвэр

7 3х4 хэмжээний зураг 2 хувь

8 Иргэний үнэмлэх

Өндөр насны тэтгэвэр бодох аргачлал

Хүйс Нас Даатгагдсан жил

Үндсэн тэтгэвэр

Тэтгэвэрийн нэмэгдэл

Тэтгэвэрийн хэмжээ

Эр 60 20 Таван жилийн сарын дундаж цалин *45% :

100%

Сарын цалин *20-иос илүү

шимтгэл төлсөн жил *1,5% : 100%

Үндсэн тэтгэвэр +

тэтгэвэрийн нэмэгдэл

Эм 55 20 Таван жилийн сарын дундаж цалин *45% :

100%

Сарын цалин *20-иос илүү

шимтгэл төлсөн жил *1,5% : 100%

Үндсэн тэтгэвэр +

тэтгэвэрийн нэмэгдэл

Тайлбар: Тахир дутуугийн тэтгвэр авч байгаад өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрч өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон иргэдийн тэтгэвэрийг хөдөлмөрийн чадвараа алдсан жил тутамд 1,0 хувиар бодож нэмэгдүүлж болно.

Хувь тэнцүүлсэн тэтгэвэрийг бодох аргачлал

Тухайн даатгуулагчид тогтоогдвол зохих сарын тэтгэврийг шимтгэл төлвөл зохих нийт сарын тоогоор үржүүлж гаргана.

Т = 0,01 * {(Sa * Cm * P)/240}

Т – өндөр насны хувь тэнцүүлсэн тэтгэвэр

Sa - сарын дундаж цалин

Cm - шимтгэл төлсөн сарын тоо

P – 20 жил шимтгэл төлсөн даатгуулагчийн тэтгэвэр бодох хувь

Жишээ

1. Нэгдсэн эмнэлэгийн лаборант эмч Г

2. Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн хугацаа 36 жил

3. Хамгийн өндөр цалинтай 5 жилийн цалингийн дундаж 750000

4. 60 нас эр

НДШ төлсөн ердийн хугацаа 20жил -45%

Илүү жил тутам нэмэгдэл 1,5%

16x1,5=24 %

24% +45%=69%

Цалингийн хэмжээ 750000

75000-ийн 69% нь тэтгэвэрийн хэмжээ

 517500

Бүрэн биш өндөр насны тэтгэвэр бодох аргачлалын жишээ

Иргэн Г нэгдсэн эмнэлэгийн лаборант

Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн хугацаа 18 жил

Цалингийн дундаж 750000

60 настай 4 хүүхэдтэй

Сарын дундаж цалин 750000

НДШ төлсөн сар 216

Т = 0,01 * {(Sa * Cm * P)/240} Т

=0.01*{(750000*216*45)/240}

303750

Жишээ

Иргэн Ё хуульзүй дотоод хэргийн яамны бичиг хэргийнажилтан

НДШ 37 жил төлсөн

Сарын дундаж цалин 520000

50 настай 5 хүүхэдтэй эмэгтэй

17*1,5=25.5%

45%+25.5%=70.5%

(520000/100)*70.5=366600