Upload
guest2514d3
View
3.281
Download
5
Embed Size (px)
Citation preview
1
MakroekonomiaII
Ligjërata 3Kontabiliteti i të
ardhurave kombëtare
Shkurtesat/akronimetGDP; Gross domestic product=Bruto produkti I
brendshëm
GNP: Gross national product: Bruto produkti kombëtar
NDP: Net domestic produkt: Neto Produkti kombëtar
CPI: Consumer Price Index (indeksi I cmimeve të konsumit)
PPI: Production price index (indeksi I cmimeve të prodhimit)
C: Consumption (konsumi)
I: Investment (Invetsimet)
G: Goveernment sopending(shoenzimet qeveritare)
NX: Net exports (eksportet neto)
TR: Transfers (transfertat)
TA: Taxes (taksat)
YD: Disposable income (të ardhurat e disponueshme)
Y: Inocme (të ardhurat)
AD: Aggregate demand (kërkesa agregate)
AS: Aggregate supply (oferta agregate)2
3
Llogaritja e produktit të brendshëm bruto
• Makroekonomia studion, në mes tjerash, edhe të ardhurat kombëtare
• Llogaritë e të ardhurave kombëtare na japin vlerësimet për GDP-në.
• GDP= Q e prodhuara në vend brenda vitit x P
• Llogaritet vlera përfundimtare e produkteve dhe shërbimeve për të evituar përsëritjet ose vlera e shtuar në çdo fazë të prodhimit
• Llogaritet vetëm produkti aktual e jo edhe transaksionet e produkteve të vjetra
4
Llogaritja e produktit të brendshëm bruto
• GDP llogaritet me çmimet e tregut
• Çmimet e tregut në vete përfshijnë edhe taksat indirekte
Produktet dhe shërbimet e patregtueshme dhe efekti i tyre në GDP:
P.sh. Prerja e flokëve në shtëpi ose prodhimi i të mirave në kopshte nuk përfshihen në GDP
GDP për kokë banori
• GDP për kokë banori=standardi i jetesës.
Supozimi se me rritjen e GDP-së rritet edhe standardi jetësor
A është matës i mirë për jetesën?
Jo tregues direkt i standardit të jetesës por si i përafërt (proxy).
5
6
GDP real dhe nominal
• GDP nominal = vlera e produkteve
dhe shërbimeve e matur me
çmimet e vitit vijues
GDP(2000) = Q(2000) x P(2000)
• GDP nominal ndryshon çdo vit:
•Për arsye se çmimet ndryshojnë
•Prodhimi ndryshon
• GDP real = vlera e produkteve dhe
shërbimeve në vitin vijues e matur
me çmimet e vitit bazë. P.sh.
GDP(2000) = Q(2000) x P(1995)
7
2.2. GDP real dhe nominal
Shembull (Tabela 2.1)Llogarit GDP e dy viteve, rritjen e GDP-së dhe
GDP reale kur viti bazë është 1987):
GDPn(1987) GDPn(1993) GDPr(1993)Banane 15x0.2=3 20x0.3=6 20x0.2=4Portokaj 50x0.22=11 60x0.25=15 60x0.22=13.2 14$ 21$ 17.2$
dGDP nominal (1987 vs 1993)=
=[GDPn(1993)/GDPn(1987)]*100=1.5=50%
GDPr(1993)=produktet e prodhuara në vitin 1993 të shumëzuara me çmimet e vitit 1987
dGDPr(1993)=GDPr(1993)/GDPn(1987)=23%
8
9
GDP real dhe nominalProblemet gjatë matjes së GDP-së:
• Nuk reflekton shpërndarjen e produktit në shtresa të varfëra dhe të pasura
• Puna vullnetare nuk përfshihet
• Qëndrushmëria e GDP-së: Nauru GDP të lartë si rezultat i depozitave të mëdha të fosfatit por që nga 1989 GDP ka rënë ngase rezervat e shterura;
vendet me naftë.
- Produktet që nuk tregtohen
- Përmirësimi i cilësisë
- Ekstrernalitete: nuk merret parasysh ndotja e ambientit
• Aktivitete jolegale dhe joformale
GDP dhe GNP• GDP shpreh produktet e
prodhuara në vend në një moment ta caktuar
• GNP shpreh prodhimin e vendasve kudo që ai prodhim ndodh
GNP=GDP+net pagesat nga bota e jashtme (pagesat e fajtorëve nga jashtë-të paguarat jashtë)
GDP: Vlera e shtuar e produkteve në vend
GNP: Vlera e shtuar nga produktet e zotëruara nga vendi
10
11
GDP dhe GNP
Kur GDP>GNP të huajt marrin më
shumë se sa rezidentët e vendit
marrin jashtëDallimi zakonisht i vogël:
Kuvait: me zbulimin e naftës vendosi që një pjesë nga të hyrat nga nafta ti investoj jashtë e jo ti harxhoj brenda vendit (për të siguruar të hyra për gjenerata e reja): andaj
GNP>GDP=neto pagesat për faktorët e prodhimit
GDP dhe NDP
• GDP – para se të llogarisim amortizimin e kapitalit
• NDP – Net GDP; pasi të kemi pëllogaritur amortizimin e kapitalit
12
Indekset e çmimeve
• CPI (Consumer price index)• PPI (Production price index)• GDP deflatori
13
14
Indekset e çmimeve
1.Deflatori i GDP-së
Ndryshimet që kanë ndodhur në çmime nga viti bazë në vitin vijues= GDP nominal në vitin vijues GDP real i atij viti
GDP nominal=GDP real*deflatori i GDP-së
Gjeni deflatorin e GDP-së në vitin 1993 nga shembulli i mëparshëm?
15
Indekset e çmimit
CPI mat koston e një shporte fikse të mirash dhe shërbimesh që konsumon një familje tipike
CPI=koston e jetesës
PPI mat koston e të mirave fillestare (inputeve) dhe sinjalizon shumë më herët për rritjen e çmimeve
Dallimi në mes të CPI dhe GDP deflatorit?
Shenja/drejtimi?Madhësia?
Ndryshimet në mes të deflatorit të GDP-së dhe CPI
Deflatori përfshin në vete të gjitha produktet dhe shërbimet, ndërsa CPI vetëm disa
CPI mat çmimin e një shporte të mirash dhe shërbimesh që është e njëjtë për çdo vit
CPI përfshin çmimet e importeve
CPI dhe deflatori ecin në të njejtin drejtim në të shumtën e rasteve.
Ushtrim:Në vitin 1974, 1979 deri me
1980 rritja e CPI ka qenë më ë lartë sesa deflatori: Sqaro?
16
GDP deflatori është deflatori tregon cmimin e të mirave të prodhuara në vend
CPI është cmimi i të mirave të konsumuara në vend
CPI>GDP deflator nënkupton se cmimi i produkteve të importuara rritet relativisht më shumë se i atyre vendore.
Në SHBA cmimi i naftës u ngrit, edhe pse SHBA prodhon vet naftë, ky prodhim nuk mbulon tërë konsumin andaj importohet nafta.
17
18
Shpenzimet dhe komponentët e kërkesës
AD = C + I + G + NX
miliard $ si % e GDP-së C 4,094 68.9I 770 12.9G 1,115 18.8NX -33 -0.6GDP 5.946 100.0Pyetje për diskutim:– Si ndryshon GDP kur rritet konsumi?
– Varet nëse konsumi është i drejtuar kah mallrat e vendit apo kah importi
Rritet konsumi për mallrat e vendit: GDP shtohet po aq sa shtohet konsumi
Rritet konsumi për mallrat e importuara: GDP ngelet e njëjtë, pra rritet konsumi dhe ulen eksportet neto dhe efekti në GDP është zero
Konsumi (C)
Shpenzimet e familjeve
Burimet:
• Pagat e punëtorëve
• Interesi për kapitalin
•Qiraja e tokës
• Fitimet nga ndërmarrësia
Efektet e konsumit të lartë?
19
Investimet (I)
– Blerjet e mjeteve që do të përdoren për gjenerimin e të hyrave (paisje, makina)
– Shtesat në inventar
– Ndërtesat, shtëpitë dhe banesat
Burimi për këto investime janë kursimet
20
Shpenzimet qeveritare (blerjet shtetërore) (G)
– Shpenzimet e të gjitha niveleve të qeverisë (cilat nivele?)
– Përjashton pagesat për transferta (arsyeto?)
Burimi për G janë taksat neto
Nëse “G” tejkalon taksat neto atëherë duhet huazuar
21
Net Eksportet (X – M)
A mund të jenë eksportet më të mëdha se GDP
GDP- vlera e shtuar
Importet=1 milionë
Përdor vetëm fuqinë punëtore si vlerë e shtuar=200,000
Eksporton: 1 milionë
X=M
GDP=200,000
X/GDP=1,000,000/200,000=5
Kjo ndohd në vendet e vogla
Norma e eksportit në vitin 1997: Belgjikë 71%; Britania e Madhe 29%; SHBA 12%.
22
23
GDP dhe të ardhurat personale të
disponueshme Të ardhurat personale të
disponueshme janë të ardhurat në disponim për shpenzim dhe kursime nga familjet
Përshtatjet e nevojshme të GDP për të llogaritur të ardhurat e disponueshmeTë ardhurat personale në
disponim = GDP + të ardhurat neto të
faktorëve nga jashtë – amortizimi – fitimet e mbajtura + transferet – taksat
Analizo Tabelën A2.1
24
Disa identitete të rëndësishme
Ekonomia e thjeshtë; pa qeveri pa tregti të jashtme (ekonomi e mbyllur) (ana e kërkesës):
Y ≡ C + I (1)Produkti i prodhuar ose
konsumohet ose shpenzohet?
(Firmat mund të prodhojnë e mos ti shesin produktet=akumulojnë inventare si pjesë të investimeve)
Të ardhurat konsumohen ose kursehen:
Y ≡ S + C (2)Kombinojmë (1) dhe (2):
C + I ≡ Y ≡ C + S (3) {ana majtë: kërkesa} {ana e djathtë: shpërndarja e të
ardhurave}
Lidhja në mes të kursimit dhe investimeve:
zbresim (C nga të dy anët dhe kemi):
I ≡Y–C ≡S (4) kursimet=investimet (në një
ekonomi të thjeshtë; mirëpo në kushte normale investohet edhe përmes huasë)
Ekuacioni (4) tregon se egziston një identitet në mes të investimeve dhe kursimit dhe se një pjesë e investimeve është inventar i padëshiruar (firma prodhon më shumë se sa ëshrë kërkesa).
25
Tani sjellim në model qeverinë dhe tregtinë e jashtme
Kërkesa tani shprehet si:
Y ≡ C + I + G + NX (5)Të ardhurat e disponueshme shprehen si:
YD ≡ Y + TR - TA (6)Të cilat shpërndahen në konsum dhe
kursimeYD ≡ C + S (7)
Kur kombinojmë (6) dhe (7) kemi:
C + S ≡ YD ≡ Y + TR – TA ose (8)C ≡ YD – S ≡ Y + TR – TA – S
Zëvendësojmë C në (5) dhe fitojmë:
Y ≡ Y + TR – TA – S + I + G + NX
S – I ≡ (G + TR – TA) + NX (9)
26
27
Identiteti (9) zbërthehet në:
(G + TR + TA) deficiti buxhetor(G + TR) shpenzimet qeveritareTA: taksat(G + TR) – TA teprica e shpenzimeve
mbi taksatNX teprica e exporteve mbi
importetNëse në sektorin privat S = I atëherë
deficiti (teprica) buxhetore (G + TR – TA) pasqyrohet në deficit (tepricë) të tregtisë së jashtme të barabartë.
Kërkesa Produkti Prod+ transfertat
Shpërndarja e të ardhurave
NX
Y
TA TA
I
YDS
G
C C
TR TR
C+G+I+NX ≡ Y ≡ YD+(TA-TR) ≡ C+S+(TA-TR)
Nëse qeveria shpenzon më shumë se të ardhurat duhet të marrë hua ose brenda vendit (kursimi privat>investimet) ose nga jashtë (I>E)
(S) Kursimet e sektorit privat mund të shpërndahen si:
3.Hua shtetit (kur shteti është në deficit buxhetor)
4.Hua të huajve: kur ata blejnë më shumë se sa që ne u shesim
5.Hua fimave për fonde investive
Kur deficit buxhetor: hua brenda (S>I) ose hua nga jashtë (I>E)
28
29
GDP dhe disa indikatorë tjerë makroekonomik në Kosovë
Indikatorët 2005
GDP, në mil € 1,999
Konsumi 2,643
Investimet 576
Net eksporti -1,220
GDP për kokë banori, in € 1,000
Rritja e GDP-së, rritja reale në %
1.7
Inflacioni (ndryshimi në CPI)
2.0
Të hyrat qeveritare (% e GDP-së)
30.8
Shpenzimet qeveritare (% e GDP-së)
34.6
Ndihma nga jashtë, mil € 518
Faktorët përcaktues të prodhimit
• Në afat të shkurtë (disa vite): ndryshimet në prodhim përcaktohen nga kërkesa
• Në afat të mesëm (një pse dy dekada): ekonomia vie në nivel të prodimit të përcaktuar nga faktorët e ofertës: kapitali, teknologjia dhe madhësia e fuqisë punëtore
• Në afat të gjatë (gjysëm shekulli ose më shumë): sistemi i edukimit; norma e kursimit dhe roli i qeverisë.
30