1. tf ?/!*'

2. w> COMPENDIUM THEOLOGIAE DOGMATICAE AUCTORE CHRISTIANO PESCH S.J. TOMUS II DE DEO UNO DE DEO TRINO - DE DEO FINE ULTIMO ET DE NOVISSIMIS CUM APPROBATIONE REV. ARCHIEP. FRIBURG. ET SUPER. ORDINIS FRIBURGI BRISGOVIAE B. HERDER TYPOGRAPHUS EDITOR PONTIFICIUS MCMXIII ARGENTORATI, BEROLINI, CAROLSRUHAE, MONACHII, VINDOBONAE, LONDINI, S. LUDOVICI AMERICAE 3. Chr. Pesch S. J. Compendium theologiae dogmaticae, tomus II Imprimi potest Iulius Vanvolxem S. J. Vice-Provincialis Imprimatur Friburgi Brisgoviae, die 27 Februarii 19 13 4- ThomaS, Archiepps Omnia iura reservantur Typis Herderianis Friburgi Brisgoviae THE LIBRARY BRIGHAM YOUNG UNIV i PROVO, UTAM *+T* 4. INDEX PARTIUM. TRACTATUS I. DE DEO UNO. Pag. Praenotanda ............. i PARS I. DE COGNOSCIBILITATE DEI. CAPUT I. DE COGNOSCIBILITATE DEI NATURALI. Prop. I. Exsistentia Dei naturali rationis lumine ex mundo visibili certo cognosci potest .......'....... i Schol. De traditionalismo .......... 5 Prop. II Exsistentia Dei scientifice probari potest, idque sine ideis innatis et sine immediata Dei cognitione .......... 6 Schol. De argumento ontologico . . . . 10 CAPUT II. DE COGNOSCIBILITATE DEI PER FIDEM SUPERNATURALEM. Prop. III. Exsistentia Dei est obiectum fidei divinae . . . 11 Schol. De demonstratione Dei ex revelatione supernaturali . . . . 14 PARS II. DE ESSENTIA DEI. Prop. IV. Essentia Dei non cognoscitur a nobis conceptu per se proprio, sed conceptu proprio e communibus . . . . . . . . . 15 Prop. V. Essentia Dei metaphysica in eo est, quod Deus est Iahve seu Ipsum Esse 18 Schol. De aseitate 22 Prop. VI. Essentia Dei est una et simplicissima ...... 23 Prop. VII. Deus est substantia spiritualis, infinite perfecta .... 26 5. IV Index partium. PARS III. DE ATTRIBUTIS DEI. Praenotanda CAPUT I. DE ATTRIBUTIS DEI QUIESCENTIBUS. Prop. VIII. Deus est immutabilis et aeternus Schol. De coexistentia rerum cum Deo ......Prop. IX. Deus est immensus et ubique praesens ..... CAPUT II. DE ATTRIBUTIS DEI OPERATIVIS. ARTICULUS I. DE SCIENTIA DEI. Praenotanda ............Prop. X. Deus est omniscius .........Schol. i. Num Deus sciat infinite multa ......Schol. 2. Num Deus cognoscat non-entia .....Prop. XI. Deus certo cognoscit omnes et singulos actus liberos creaturarum qui futuri essent, si certae condiciones ponerentur ....Schol. De divisione scientiae divinae ......Prop. XII. Essentia divina est medium, quo et in quo Deus omnia alia cognoscit Schol. i. Quomodo Deus cognoscat libera absolute futura Schol. 2. Quomodo scientia divina sit causa rerum .... ARTICULUS II. DE VOLUNTATE DEI. Prop. XIII. Deo convenit voluntas, ratione actus et obiectorum infinite perfecta Prop. XIV. Deus in operationibus adextra liber est . . . . . Schol. De divisione voluntatis divinae ....... ARTICULUS III. DE PROVIDENTIA DIVINA. Prop. XV. Deus providentia sua omnia gubernat ......Schol. De certitudine providentiae divinae ......ARTICULUS IV. DE PRAEDESTINATIONE. Prop. XVI. Deus voluntate antecedente vult omnes homines salvos fieri Schol. De voluntate salvifica circa infantes .....Prop. XVII. Admittenda non est reprobatio negativa, qua pars hominum in dependenter ab eorum demeritis excluditur ab aeterna salute Prop. XVIII. Praedestinatio adultorum ad gloriam facta non est nisi post prae visa eorum merita ..........Schol. De certitudine praedestinationis ...... ARTICULUS V. DE POTENTIA DEI. Prop. XIX. Deus est omnipotens ........ Pag. 28 3i 33 33 35 36 39 39 40 43 44 5o 5o 5i 55 57 59 63 63 68 69 74 82 83 6. Index partium. v TRACTATUS II. DE DEO TRINO. Pag. Praenotanda ............. 87 PARS I. DE VERITATE MYSTERII SANCTISSIMAE TRINITATIS. Prop. XX. S. Scriptura docet in uno Deo esse tres personas, realiter distinctas, quibus nomen Dei sensu proprio conveniat ...... 88 Schol. 1. De commate Ioanneo ......... 93 Schol. 2. Quid de mysterio SS. Trinitatis in Vetere Testamento . . 94 Prop. XXI. Mysterium SS. Trinitatis probatur ex perpetua traditione ecclesiastica 95 Prop. XXII. SS. Trinitas est mysterium stricte dictum, non tamen contra rationem 101 PARS II. DE PROCESSIONIBUS DIVINIS. CAPUT I. DE PROCESSIONE FILII. Prop. XXIII. Filius procedit a Patre per generationem intellectualem . . 104 Schol. 1. Pater non est sapiens sapientia genita . . . . 108 Schol. 2. Quid cognoscendo Pater generet Verbum . . . 108 CAPUT II. DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTI. Prop. XXIV. Spiritus Sanctus a Patre Filioque procedit . . . . 109 Prop. XXV. Spiritus Sanctus a Patre Filioque procedit ut ab uno principio, scil. ab eorum communi voluntate. Quare eius processio non est generatio 114 Schol. Solvuntur quaedam quaestiones de processione Spiritus Sancti . 119 PARS III. DE RELATIONIBUS DIVINIS. Prop. XXVI. Sunt in Deo relationes reales, quibus personae divinae constituuntur 121 Schol. 1. De distinctione inter relationes et essentiam divinam . . 124 Schol. 2. Relationes nihil perfectionis addunt ad essentiam divinam . 125 Schol. 3. De proprietatibus et notionibus personarum et de appropriationibus 126 Schol. 4. Quaedam praecepta loquendi de SS. Trinitate . . . 128 PARS IV. DE MISSIONE PERSONARUM DIVINARUM. Prop. XXVII. Filius et Spiritus Sanctus mitti possunt missione tum visibili tum invisibili ............. 129 Prop. XXVIII. In missione invisibili non sola dona creata sed ipsae etiam per- sonae divinae donantur . . . . . . . . . . 132 7. VI Index partium. TRACTATUS III. DE DEO CREANTE ET ELEVANTE Praenotanda ............ Pag. 136 PARS I. DE CREATIONE IN GENERE. Quidquid praeter Deum exsistit, a Deo creatum est . Quis creare possit .......Tota Trinitas simul creat .....Deus liber est in creando ..... Prop. XXIX. Schol. 1. Schol. 2. Schol. 3. Prop. XXX. Finis primarius creationis est gloria Dei externa, finis vero secun darius est bonum creaturarum ........Schol. Mundus creatus non est ab aeterno .....Prop. XXXI. Deus res creatas positive et directe conservat Prop. XXXII. Deus cum actionibus creaturarum immediate et physice concurrit Schol. Cooperatio Dei cum actibus creaturarum estne concursus an prae- determinatio ? ........... PARS II. DE CREATIONE MUNDI MATERIALIS. Praenotanda .............Prop. XXXIII. Expositio Hexaemeri potest esse aut stricte litteralis, aut idealis, aut concordistica ; quarum expositionum quaevis habet suas rationes suadentes et suas difficultates obstantes ......... 137 139 140 141 142, 145 146 148 150 I5i 154 PARS III. DE CREATIONE HOMINIS. Prop. XXXIV. Primi homines immediata Dei operatione creati sunt Schol. Quomodo homo sit imago Dei .......Prop. XXXV. Totum genus humanum ex Adamo et Eva originem ducit Schol. De antiquitate generis humani .......Prop. XXXVI. Homo est compositum substantiale ex corpore et anima, eaque una et rationali, quae per se et essentialiter est corporis forma Prop. XXXVII. Anima humana est spiritualis et immortalis ....Prop. XXXVIII. Singulae animae a Deo creantur, quando cum corporibus con- iungendae sunt ............ PARS IV. DE ELEVATIONE SUPERNATURALI HOMINIS. Praenotanda de ordine supernaturali ....Prop. XXXIX. Protoparentes gratia sanctificante ornati erant Schol. 1. De supernaturalitate gratiae Adami . Schol. 2. Quo tempore protoparentes acceperint gratiam Schol. 3. De virtutibus infusis protoparentum . Prop. XL. Protoparentes ante peccatum habuerunt immunitatem a concupiscentia Schol. De praeternaturalitate doni integritatis ...... 160 165 166 168 169 172 175 178 180 183 184 185 186 189 8. Index partium. vn Pag. Prop. XLI. Protoparentes ante peccatum erant immunes a necessitate moriendi 190 Schol. 1. De scientia infusa Adami . . . . . . . 193 Schol. 2. De iustitia originali . . . . . . 193 Schol. 3. De statu naturae purae . . . . . . . . 194 PARS V. DE PECCATO ORIGINALI. Praenotanda de conceptu peccati . . . . . . . . . 195 Prop. XLII. Protoparentes gravi peccato commisso iustitiam originalem perdiderunt 1 97 Prop. XLIII. Peccatum Adami in omnes posteros eius transiit . . . 200 Prop. XLIV. Peccatum originale consistit in privatione gratiae sanctificantis, per praevaricationem Adami voluntarie abiectae ..... 206 Schol. 1. Falsae opiniones de peccato originali . . . . . 212 Schol. 2. Quomodo concupiscentia se habeat ad peccatum originale . 213 Prop. XLV. Peccatum originale generatione paterna traducitur in filios, qua- tenus ea nascuntur filii ex semine Adami . . . . . . 214 Schol. Num concupiscentia generantium sit causa peccati originalis . . 217 Prop. XLVI. Peccato originali homo secundum corpus et animam in deterius mutatus est; sed facultates eius naturales integrae manserunt . . . 218 Prop. XLVII. Morientes in solo peccato originali damnantur, quatenus in aeternum privantur visione beatifica, neque tamen puniuntur poenis posi- tivis, neque carent bonis sibi naturaliter debitis ..... 222 PARS VI. DE ANGELIS. Prop. XLVIII. Deus creavit angelos, qui sunt puri spiritus . . . . 225 Schol. 1. De tempore creationis angelorum ...... 228 Schol. 2. De relatione angelorum ad spatium ...... 228 Schol. 3. De naturali angelorum cognitione ...... 228 Schol. 4. De ordinibus angelorum . . . . . . 229 Prop. XLIX. Alii angeli, perseverantes in bono, ad beatitudinem supernaturalem evecti sunt; alii autem, peccantes, in aeternum damnati sunt . . . 230 Prop. L. Sancti angeli ad custodiam hominum mittuntur; mali vero angeli ex permissione Dei variis modis homines infestant ...... 233 TRACTATUS IV. DE DEO FINE ULTIMO ET DE NOVISSIMIS. PARS I. DE NOVISSIMIS HOMINIS. CAPUT I. DE BEATITUDINE CAELESTI. Praenotanda 237 Prop. LI. Finis ultimus hominis est, ut Deum immediate videat, et hac visione simul cum correspondente amore et gaudio beatus sit .... 238 9. viii Index partium. Pag. Prop. LII. Beatitudo est indefectibilis ........ 242 Schol. 1. De beatitudine accidentali ....... 245 Schol. 2. Quomodo et quo tempore obtineatur beatitudo . 247 CAPUT II. DE MORTE ET DE IUDICIO PARTICULARI. Prop. LIII. Statim post mortem anima iudicatur, eiusque sors aeterna deter- minatur sententia immutabili ......... 248 CAPUT III. DE PURGATORIO. Prop. LIV. Exsistit purgatorium, i. e. status intermedius, in quo animae mor- tuorum iustorum a peccatorum poenis nondum deletis purgantur, priusquam caelum ingredi possunt . . . . . . . . . ' 252 Schol. 1. De statu animarum in purgatorio ...... 256 Schol. 2. De suffragiis pro defunctis . . . 258 CAPUT IV. DE INFERNO. Prop. LV. Homines in statu peccati mortalis morientes aeternis suppliciis puniuntur .............. 259 Schol. 1. Num sit poena ignis in inferno ...... 264 Schol. 2. De obstinatione damnatorum ....... 266 PARS II. DE NOVISSIMIS MUNDI. Praenotanda de iis, quae finem mundi praecedent ...... 267 Prop. LVI. Ante secundum Christi adventum omnes mortui resurgent . 268 Schol. De dotibus supernaturalibus corporis glorificati . . . . 272 Prop. LVII. In fine mundi erit iudicium universale, quo Christus iudicabit omnes homines ............. 273 Schol. De chiliasmo . . . . . . . . . 275 Index alphabeticus ........... 279 10. TRACTATUS I. DE DEO UNO. PRAENOTANDA. 1. Cum Deus sit obiectum principale et subiectum theologiae, de eo imprimis agendum est secundum ea, quae ipse de se ipso nobis revelavit. Omnia autem, quae de se revelavit, ad tria capita reduci possunt, quod sit secundum exsistentiam, quid sit secundum essentiam, qualis sit secundum attributa. Quae erit divisio huius tractatus. Etsi enim haec tria in Deo sunt unum idemque simplicissimum ens, nos tamen non habemus aeque simplicem conceptum , quo haec omnia repraesententur, sed pro infirmitate nostri intellectus necessario in Deo, ut in creaturis, distinguimus exsistentiam, essentiam, attributa. 2. Exsistentia Dei demonstrata supponitur in philosophia. Neque igitur argumenta discutienda sunt, quibus exsistentia Dei probatur, sed solum ex revelatione discendum est, quid Deus ipse de cognosci- bilitate exsistentiae suae docuerit. Unde prima pars huius tractatus recte inscribitur De cognoscibilitate Dei. Est autem secundum re- velationem in hac vita duplex modus cognoscendi Deum, alter naturalis per lumen rationis naturae humanae inditum, alter supernaturalis per lumen fidei. Porro naturalis cognitio aut est communis et obvia, aut est ad praecepta artis exculta seu scientifica. De his igitur singulis ex ordine dicendum est. PARS I. DE COGNOSCIBILITATE DEI. CAPUT I. DE COGNOSCIBILITATE DEI NATURALI. Cf. Petavius, De Deo ; Suarez, De Deo Uno ; /. B. Franzelin, De Deo Uno 3 , Romae 1883; Ios. Kleutgen, De ipso Deo, Ratisbonae 1881 ; Ferd. Stentrup, De Deo Uno, Oeniponte 1878; los. M. Piccirelli, De Deo Uno et Trino, Neapoli 1902; Jul. Souben, Dieu dans Phistoire et la revelation, Paris 1902; Jos. Pohle, Lehrbuch cler Dogmatik I b , Paderborn 191 1. Prop. I. Exsistentia Dei naturali rationis lumine ex mundo visibili certo cognosci potest. Pesch, Compend. theol. dogm. II. I 11. 2 Tract. I. De Deo Uno. Pars I. De cognoscibilitate Dei. 3. Stat. quaest. Deus, cum non immediate a nobis percipiatur, sicut res visibiles, mediate tantum in hac vita cognosci potest, quatenus a rebus creatis ut ab efTectu ratiocinando ascendimus ad Deum ut causam mundi. Kantiani quidem, positivistae, modernistae negant hac intellectuali via nos pervenire posse ad Deum certo cognoscendum, et omnem humanae mentis cum Deo coniunctionem reponunt vel in postulato rationis practicae, vel in interiore hominis vitali actione, vel in ex- perientia quadam mystica, vel in speciali quodam sensu religioso (cf. Denz. n. 2072 sqq *). Contra hos igitur stat doctrina fidei definita Deum ratiocinando posse certo e creaturis cognosci. Agitur proxime de cognitione non scientifice exculta sed obvia et directa, agitur etiam de sola potentia cognoscendi Deum hac via, non vero statuitur omnes et singulos homines hac via reapse venire ad cognitionem Dei. 4. Arg. I. Ex S. Scriptura. a) Ex Vetere Testamento. Caeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum eius annuntiat firmamentum. Dies diei eructat verbum, et nox nocti indicat scientiam. Non sunt loquelae neque sermones, quorum non audiantur voces eorum. In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Ps 18, 2 sqq). Aliis verbis: Tam clare omnes creaturae Deum manifestant, ut nemo eum ignorare possit nisi voluntarie caecus et surdus. Unde solus insipiens cogitat: Non est Deus (Ps 13, 1). In libro Sapientiae (13, 1 sqq) legimus: Vani autem sunt omnes homines, in quibus non subest scientia Dei. . . . Si enim tantum potuerunt scire, ut possent aestimare saeculum [i. e. ac- quirere tam multiplices cognitiones saeculares], quomodo huius Dominum non facilius invenerunt? Duplex autem indicatur via perveniendi a crea- tura ad Deum: Ex imperfectione creaturae recte infertur ut eius causa ens perfectum; de his, quae videntur bona, intellegere eum, qui est; dein ex perfectione creaturae colligitur multo maior perfectio artificis; si virtutem et opera eorum [creaturarum] mirati sunt, intellegant ab illis, quoniam qui haec fecit, fortior est illis; a magnitudine enim speciei et creaturae cognoscibiliter (dvaXoywQ) poterit creator horum videri. Ergo hoc loco docetur cognitio Dei intellectualis, certa, communis, facilis, ex consideratione mundi aspectabilis hausta. 5. b) Ex Novo Testamento. In cap. I epistulae ad romanos v. 18 sqq S. Paulus obicit ut fundamentale crimen gentilibus, quod Deum, quem potuerunt et debuerunt cognoscere, non coluerunt debito modo, sed in idololatriam lapsi sunt. Deus siquidem se illis manifestavit. Invisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea, quae facta sunt, intellecta con- 1 Dcnzinger-Banmvart, Enchiridion Symbolorum, Definitionum et Declarationum. Semper eodem modo citabitur additis numeris marginalibus. 12. Cap. l. De cognoscibilitate Dei naturali. Prop. I.