hadi bismillah…

CÜMLEDE ANLAM

Gökpınar Lisesi - 2009

M.Ali KARATOSUN

CÜMLEDE ANLAM ve BİÇİM

1. Olumlu Cümle Yüklemin bildirdiği yargının gerçekleştiğini ya

da gerçekleşeceğini bildiren cümlelerdir.

a. Biçimce ve Anlamca Olumlu Yüklemi biçimce olumsuz yapan ek ya da

sözcük YOOOK. Neler bunlar? değil, yok, -sız, -ma4

b. Biçimce Olumsuz, Anlamca Olumlu Bu tür cümlelerde cümlenin kuruluşu

olumsuzdur; yani içinde olumsuzluk bildiren ek veya kelimeler vardır.

Fakat bahsedilen eylem gerçekleşmiştir.

Püffffff noktası

Bazı eylemler anlam olarak olumsuz görünebilir:

(öldür-, kes-, biç-, ikiye ayır-,

Teslime’ye havale et-, vb.

cümlede anlatılan eylem gerçekleşmişse ne olursa olsun anlamca OLUMLU cümledir.

Hadi şunlara bakalım:

Seni sürekli eleştiren ve senin kuyunu kazan bu insanı nasıl bilmezsin?

Bu kadar çok döversen hangi çocuk yaramaz olmaz?

Evde ekmek yok değil. (iki olumsuz üst üste?) Sizi özlemez miyim? Bu film kötüdür demiyorum. Sizi tanımaz olur muyum? Silahını çekerek hasmını delik deşik etti.

2. Olumsuz Cümle

Bir eylemin gerçekleşmediğini, gerçekleşmeyeceğini ya da bir şeyin yokluğunu bildiren cümlelerdir.

Beyaz atlı prensim burada yok.  Dünkü davranışlarınızı hiç tasvip etmedim.   Kimse olayın nedenini bilmiyor. 

Biçimce ve anlamca olumsuz cümleler Biçimce olumsuzluk olması için cümlede

……………………….unsurlarının olması gerekir. Mutluluğunu herkesle paylaşsan da

yalnızlığını paylaşamazsın. Başarı, zannedildiği kadar kolay elde edilen

bir şey değildir. Atıcılardan bir beceriksizdi. Olacakla öleceğe çare bulunmaz.

Biçimce olumlu, anlamca olumsuz cümleler

Bu tür cümlelerde olumsuzluk anlamı taşıyan ek ya da sözcük kullanılmadığı halde cümleler olumsuzluk bildirir. “ne …. ne” bağlacı.

Kim demiş onu çok sevdiğimi? (sevmiyorum) O kadar sinirli ki ona parayı kaybettiğini söyle

söyleyebilirsen. (söyleyemezsin.) Ne gelen var ne giden Artık bu işin içinden çıkabilirsen çık

Anlam için cümlenin ilettiği mesaja bak! Mesaj olumlu mu, olumsuz mu? Sanki ben uyarınca ders çalışmaya

başlayacak mı? (başlamayacak) Artık bu işin içinden çıkabilirsen çık.

(çıkamazsın) Ne gelen var, ne giden. (yok) Bu yaptıklarını hiç yanına bırakırlar mı?

(bırakmazlar)

Aşağıdakilerin hangisinde yüklem olumsuz olduğu halde cümlenin anlamı olumludur? Bu konu toplantıda yeniden gündeme gelebilir mi? Konunun en önemli bölümüne bakmamak olur mu? Hangi anne çocuğunun mutlu olmasını istemez. Olayları o kadar abartıyor ki insanın inanansı

gelmiyor. Önerimizi kabul edeceğini hiç sanmıyorum.

3. Soru Cümlesi Bir işin yapılıp yapılmadığını sormak, bir şeyin nedenini öğrenmek, durumla ilgili bilgi edinmek ya da kuşkuyu gidermek... gibi amaçlarla kurulan cümlelere soru

cümlesi denir. Kardeşin eve geldi mi?

Daha çok hangi kitapları okuyorsunuz?

Olanları sana kim anlattı?

Buraya nasıl geldin?

Gerçek Soru Cümlesi

Soru öğeleri kullanılarak soru cümleleri kurulabildiği gibi, bu yolla cümleye değişik anlam özellikleri (şaşma, kınama vb.) de katılabilir.

Yanıt gerektiren, soruyu soranın yanıt beklediği soru cümleleridir.

Bu elbiseyi mi aldınız?

Hangi kitabı ne zaman okudunuz?

Ismarladığım kitapları alacak mısın?

Öğretmen gelmeyecek mi dediniz?

Buraya neden mi geldim?

Sözde Soru Cümlesi Yanıt gerektirmeyen, cümleye şaşma, küçümseme,

inanmayış, beklenmezlik, özlem ... vb. anlamlar katmak için kurulan soru cümleleridir:

Önüne baksan kör müsün? (Azarlama)

Bugün öğretmen gelir mi ki? (Olasılık)

Bu yüksek notu almak sana mı kaldı? (Küçümseme)

Nerde o günler? (Özlem)

O zavallı kime kötülük edecek ki? (Onaylatma)

Ünlem Cümlesi

Korku, acıma, şaşırma, sevinme, kızma gibi ansızın beliren duyguları anlatmaya yarayan cümlelere, anlamları yönünden ünlem cümlesi denir.

Ah, elim yandı!

Kapıyı açtım ki bir de ne göreyim!

Oh, okul bitti, rahat bir nefes alalım!

O... kimler gelmiş, kimleri görüyorum!

Elimi cebime attım ki cüzdan yok!

Aferin, seni tebrik ederim! (Beğenme) Çocuk boğuluyor, imdat! (Korku ve telaş) Bu ne güzel bir tesadüf! (Sevinç) Hey! Bu kitaplar kime ait? (Seslenme) Ah, ayağım burkuldu! (Acı duyma) Sana verdiğim emeklere yazık! (Pişmanlık) Ey benim sarı tamburam! (Seslenme)

Emir (Buyruk) Cümlesi

Emir kipiyle kurulan ya da gelecek zaman kipinin emir anlamıyla kullanıldığı cümlelere, anlamları yönünden emir cümlesi denir.

Sandalyeyi çek, sessizce oturup bekle.

Öğretmeniniz izinli, gürültü etmeden ders çalışın.

Herkes ödevlerini önümüzdeki hafta getirecek, not alacak.

Şuraya da bir halı ser, ortalığı topla.

Sen de çalış ve para kazan artık.

Dilek (istek) Cümlesi

Bir dileği, bir isteği, bir arzuyu, bir temenniyi bildiren cümlelere, anlamları yönünden dilek veya istek cümlesi denir.

Yarın bizde toplanıp bir güzel yemek yiyelim.

Çocuk tek kazansın da neresi olursa olsun.

Umarım işleriniz yolunda gidiyordur.

Ah şu bahar bir gelse, çocuklar neşe içinde koşup oynasa.

İnşallah bütün düşlerin bir gün gerçek olur.

Allah sana uyuz versin de tırnak vermesin.

Gözün kör olsun.

Çerez bunlar çerez…

Honamlııı! Bu bölümde dikkat edeceğin iki şey:

Biçimce olumsuz, anlamca olumlu cümle Sözde soru cümlesi

Eş Anlamlı veya Yakın Anlamlı C. Farklı sözcüklerle kurulan fakat aynı

düşünceyi anlatan, ileten cümlelerdir.

konusu, konuya bakış açısı ve vardığı yargı aynı doğrultuda olacak

“Hayatım boyunca içimdeki bu acı benimle kalacak.”

“Ölünceye kadar bu acıyı taşıyacağım.”

“Ömür boyu kalbimin bir köşesinde bu acı duracak.”

Soru tipi

“Aşağıdaki cümlelerden hangisi bu cümleyle aynı anlama gelmektedir, yakın anlamlıdır, anlamını, içerir, aynı doğrultudadır? kankadır, yedikleri içtikleri ayrı gitmez

şeklinde bir soru ile karşılaştığımızda aha da

tam burayı soruyor demektir.

Bir şiir ancak yazıldığı dilde güzelliğini koruyabilir. Çeviri şiir, aslındaki tüm güzellikleri yansıtamaz.

“İnsan bazı şeyleri seçtiği için değil, onları belli bir biçimde söylemeyi seçtiği için yazardır.”

“Bir yazarın neyi söylediğinden çok nasıl söylediği önemlidir.”

“Sanat eserlerinde konudan çok üslup önemlidir.”

Üslup arka plana atılabilir; fakat muhteva asla!

* Sevgi sadakatle taçlaşmadıkça ömrü kızgın çöllerdeki bir damla yaş kadardır.

Sadakatin olmadığı bir sevgi uzun ömürlü olamaz.

Kıyıyı gözden kaybetmeye cesaret edemeyen insan yeni okyanuslar keşfedemez.

Hayatında riskleri göze alamayan insan başarılı olamaz.

“Eğer yaşam bir yolsa, her zaman yokuş yukarı giden bir yoldur.”Aşağıdakilerden hangisi bu cümlede anlatılmak

istenene anlamca en yakındır? Yaşam, insanoğlunu istemediği yerlere doğru

sürükler. Yaşamı boyunca insanoğlu hep güçlüklerle karşılaşır. Yaşamda başarıya ulaşmak için kararlı olmak

gerekir. İnsan yaşamı, birbirini bütünleyen evrelerden oluşur. Yaşamın akışı içinde insanoğlu bir yolcu gibidir.

Anlamca Çelişen C.

Düşünce ve davranışların birbirini tutmaması, birbirlerine ters düşmesi, tutarsız olmak, çelişmek demektir.

Konusu aynı olduğu halde, konuya bakış açısı ve vardığı yargı

birbirinden farklı -birbirine zıt- olan cümlelerdir.

“Aşağıdaki cümlelerden hangisi bu cümleden farklı bir anlama gelmektedir” veya “hangisinin anlamı bu cümleyle çelişir”, “hangisi farklı doğrultudadır?, “hepsi Mersin’e giderken hangisi tersine gitmektedir?

şeklindeki sorular birbiriyle çelişen cümle sorusu demektir.

Çocuklar ve yetişkinler aynı kitaplardan hoşlanmazlar. İyi bir çocuk kitabı, mutlaka yetişkinlere de seslenir.

Akıllı düşman akılsız dosttan hayırlıdır. Akıllı düşününceye kadar akılsız yol almış.

Bir romanın değeri, gerçekleri tıpa tıp yansıtmasıyla ölçülür.

Yazar, romanlarında mutlaka gerçeklere kendisinden bir şeyler katmalıdır.

Bir fırtınada ancak rüzgârla eğilmesini bilen ağaçlar ayakta kalır.

İnsan, hayatın sorunları karşısında bir kaya gibi sert ve tavizsiz olmalıdır.

Bu soruları kaçırmamak için… Özellikle düşünce ufkumuzu, kelime ve

atasözü, deyim bilgimizi geliştiriyoruz.

“Ben bilirim” demiyoruz, “bakmak lazım” diyoruz. Ters köşeye yatırırlar haa.

Hadi biraz piratik yapalum.

Birbirine yakın anlamlı cümleleri bulalım.

a.”İstikbalin sanat tarihinde bu devrin adı Ahmet Haşim devridir.”

I.Ahmet Haşim’den gelecek kuşaklar övgüyle söz edeceklerdir. II.Ahmet Haşim gelecekte daha iyi anlaşılacaktır. III.Ahmet Haşim sanatçı kimliğiyle yaşadığı devre damgasını vurmuştur.

b.”İçinde iyi bir yanı olmayan kitap kadar kötü kitap yoktur.” I.Kitaplarda yararlı bilgiler de zararlı bilgiler de olabilir. II.İyi yanı ağır basan kitaplar daha faydalıdır. III.En kötü kitap içinde iyilikten eser olmayan kitaptır.

c.”Kuralların istisnası vardır;ancak istisnaların kuralı yoktur.” I.Kurallar istisna kabul etmeyecek kadar kesindir. II.Kurallara uymayan örnekler her zaman olabilir ama kurallara uymayan örneklere bir kural konulamaz. III. İstisnaların kuralı,kuraların istisnasıdır.

Başımdan geçen kimi olayların öyküsünü yazarken,o olayları yeniden,hem de zamanında ayrımına varamadığım yönleriyle yaşamanın,küçümsenir bir mutluluk olmadığını söylemeliğim.

Bu cümle aşağıdakilerden hangisiyle aynı anlamdadır?

A)Öykülerimi oluşturmak için,yaşadığım olayları bir süre sonra hatırlamak zorunda olduğumu hiç unutmam. B)Başımdan geçen olayları yapıtlarımda anlatırken onlara yeni bir görünüm kazandırmaya çalışırım. C)Kimi olayların incelikleriyle yansıtılmasının,yazarlığa özgü bir nitelik olduğunu düşüyorum. D)Yaşadığım kimi olayları sonradan öyküye dönüştürürken onların fark etmediğim yanlarını tekrar yaşamak bana mutluluk veriyor. E)Kimi olayları yaşarken duyduğum üzüntüleri,sonradan onları yazarken mutluluğa dönüştürürüm.

“Ne yaşanan her olay öyküye dönüştürülebiliyor ne de öyküye özgü kurallar,her zaman gerçeği aynen anlatmaya uygun düşüyor.”

Aşağıdakilerden hangisi bu cümleye en yakın anlamdadır?

A)Öyküde ne yaşanmış olaylar anlatılabilir ne de gerçekler yansıtılabilir. B)Her olayı öyküleştirmek doğru olmaz;her öykünün kendine özgü bir yapısı vardır. C)Yaşanmamış olaylardan öykü çıkaramaz;yaşanmamış olaylar da öykünün sınırlarını aşar D)Yaşanan olaylar çok etkileyicidir;olaylar öyküleştirilirken canlılığını ve etkileyiciliğini yitirir. E)Baştan geçen her olaydan öykü çıkarılamaz;öykünün yapısı olup biteni olduğu gibi yansıtmaya izin vermez.

”Tiyatro bir odak noktasıdır; dünyada, tarihte, insanda her ne varsa oraya yansıyabilir; ama sanatın sihirli değneği altında.”

Aşağıdaki yargıların hangisi bu cümlede söylenmek istenene en yakındır?A) Sanat eseri, hayatı olduğu gibi yansıtmalı, eğlendirmeli ve her sosyal tabakaya seslendirmelidir.B) Sanatta gerçek, basit bir kopyadan ibaret olmamalı, yazarın kafasından geçip onun görüşüyle bize sunulmalıdır.C) Sanatçı öncü olmak, halkın yürüdüğü yolun ilerisini bir projektör gibi aydınlatmak zorundadır.D) Sanatçı bir gözlemci ve deneyimcidir; olayları ve kişileri gözlemlediği gibi verir.E) Sanatçı, toplumdaki işlevini, sanat kaygısını her şeyin üstünde tutmakla gerçekleştirebilir.

” (I) Bana göre şiir; özünü halk kültüründen almalı. (II) Halk kültürü tükenmez bir hazinedir. (III) Halk ne söyleyecekse doğrudan söyler. (IV) Dolambaçlı yollara sapmaz. (V) Halkımız acı sözlerden tatlı sözler üretir. (VI) Çirkinliklerden güzellik yaratır.”

Parçada, anlamca birbirine en yakın olan iki cümle hangisidir?

A) I,II B) II,III C) III,IV D) IV,V E) V,VI

Kadınlar zayıftır ama analar güçlüdür.Aşağıdakilerden hangisi,bu cümleye en yakın anlamdadır?

A)Analık kadına güç verir.B)Her kadın güçlü bir anadır.C)Ananın gücü kadınlığından gelir.D)Analık,kadınların güçlü duygusudur.E)Analık,güçlülüğün ilk koşuludur.

Burada sözünü etmediğim filmlerin yeterince iyi olmadığı sanılmasın.Aşağıdakilerden hangisi anlam bakımından bu cümleye en yakındır? A)Burada sözünü ettiğim kötü filmlerin iyi yanları da var. B) Burada sözünü ettiklerimin dışında da iyi filmler var. C) İyi olmayan filmlerden de burada söz edebilirim. D)Burada sözünü ettiğim filmler iyi film diye seçilenlerdir. E)Burada sözünü ettiğim filmler arasında kötü filmlerde yer alıyor. (1994-ÖSS)

Neden-Sonuç İlişkili C.

Öncekiler çerezdi. İşte burası hakikaten “kıl”dır. Dikkatsiz olursan can yakar.

En az iki cümle, iki yargı olacak: Sıralı, bağlı, birleşik veya birbirini

izleyen numaralı cümlelerden biri neden diğeri sonuç cümlesi olacak.

Numaralı cümleler verilip; bizden neden-sonuç cümlesini bulmamız istenirse her yargıya “ne sebeple” sorusunu sorarız.

Ya da “Hocam ben sonuç cümlesini

bulup, “niçin”i ‘çaksam’ neden-sebep yargısını bulur muyum?” diyenlere

“Sen mutlu ol yeter” şarkısını gönderiyorum.

Hocam ben beleşçiyim, uğraşmam şunları görünce neden-sonuç cümlesi diye atlarım diyenlere:

Bir cümlede neden sonuç ilişkisi genellikle "için, ile, -den dolayı, -den ötürü, -mesi, bunun üzerine, bu nedenle, -diye, ile " ilgeçleriyle kurulabilir. Bunların geçtiği cümlelerde “neden-sonuç” ilişkisi bulmak oldukça kolaylaşır.

yönteeeeemmmm Cümlede iki yargıyı görüyoruz, buluyoruz.

Sonuç yargısını bulup “ne sebeple, niçin” sorusunu soruyoruz, hooop, ‘neden’ elimizde.

Hocam ben sonucu bulamıyorum diyene (Teslime’ye

havale ediyorum.) Asıl anlatılmak istenen yargıyı, bildirilen iletiyi bulman lazım.

Gerekçeli ya da açıklamalı yargı sorulursa, elemanlar sazan avına çıkmış demektir. Çünkü sana

neden-sonuç ilişkili cümleyi soruyor.

Süreyya Ayhan dünya şampiyonu olamadığı için çok üzüldük.

Ayhan bu yarışta hastalığından ötürü arzulanan performansı gösteremedi.

Hastalığının etkisiyle son metrelerde gücü tükendi.

Klimaların çalışmaması nedeniyle çok sıkıntı çektik.

Voltaj düştüğü için klimalar çalışmıyormuş.

Konuyu iyi bildiği için dikkatsizce davranmış.

Sınavı kazanamadık diye bize etmedikleri kalmadı.

Yoğun kar yağışı yüzünden Ankara - İstanbul seferleri iptal edilmiş.

Elindeki işi bitiremediğinden bir hafta kadar yeni bir iş alamayacağını söyledi.

Derslere sürekli geç gelmesi ve ödevlerini zamanında yapmaması öğretmenini çok kızdırıyordu.

Ormanlar bilinçsizce yok edildiği için denge bozuldu. Ders çalışmayınca sınavı geçemedi. Sınavda heyecanlandığı için bazı soruları yapamadı. Bakımsızlıktan ev harabeye dönmüştü. Matbaanın bulunmasıyla okuma yazma oranı arttı. Aşırı sıcaklar can kaybına yol açtı.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde yargı, gerekçesiyle birlikte verilmiştir?

A) Herkese selam verdi Beni ağlattı geçti B) Gözlerimin yaşları Mermere aksa deler C) Ben yarime gül demem Gülün ömrü az olur D) Ben yarimi unutamam Unutsa da o beni E) Rengini gülden almış Kokusunu menekşeden

Aşağıdakilerden hangisinde birinci cümlecik ikincinin nedeni durumundadır?

A) Biraz daha yaklaşınca onu kıyafetinden tanıdı.B) Kar yağmıyorsa yola çıkmışlardır.C) Geri gelmez beni arayacağını söylemişti ama aramadı.D) Fazla ışık gözlerime dokunduğundan perdeyi kapattım.E) Ana caddeyi geçtikten sonra okul yoluna girdiler. (1986-ÖSS)

(I) Günü gününe pek uymaz bu kentin. (II) Bir bakarsın, yaz ortasında buz kesmişsin; bir bakarsın, kasım ortasında ceket fazla gelmiş. (III) Geçen eylül ayının son günü kente yağmur yağarken, kentin sırtını dayadığı dağa kar yağıyordu. (IV) Ertesi gün ise mayısın sonu güneşine benzeyen, pırıl pırıl bir hava... (V) Neredeyse tüm ekim ayı, böyle geçti. (VI) Oysa daha güneyimizdeki bir başka, kente çoktan kış gelmişti.

Yukarıdaki parçada numaralandırılmış cümlelerden hangisi kendinden önceki cümlenin açıklaması durumundadır?

A)II B) III C) IV D) V E) VI

(ÖSS- 2000)

“Gene bahar geldi, açıldı güller” dizesinde, güllerin açılışı baharın gelişine bağlanmaktadır.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde buna benzer bir durum söz konusudur?

A) Ne bir vefa gördüm, ne faydalandımB) Erzurum dağları kardır, geçilmezC) Düşman geldi, tabur tabur dizildiD) Ağlatmadı güzel, güldürdü beniE) Başım yastıktadır, gözlerim yolda

Okul öncesi eğitimin, çocuğun gelişiminde büyük önem taşıdığı tartışılmaz bir gerçek.

Aşağıdakilerden hangisi, bu cümlede belirtilen yargının bir gerekçesi niteliğindedir?

A) Anaokulu, yuva ve kreşlerin sayısı her geçen gün artıyor ve bunlar sürekli gelişiyor.B) Anne-babalar çocukları için en iyiyi bulma ve yapma çabası içindeler.C) Çocuklar paylaşma ve sorumluluk duygularını oyunla geliştirirler.D) Çocuğun duygusal ve zihinsel gelişiminin önemli bir kısmı okul çağından önce tamamlanmaktadır.E) Son yıllarda anaokullarında çocuğu değişik yönleriyle geliştirmeyi amaçlayan yeni yöntemler deneniyor.

(I) Yaşça sınıfın en küçüklerindendim. (II) Okumayı çok severdim. (III) Haftada en az bir kitap okurdum. (IV) Okuduklarım değişik türde kitaplardı. (V) Bunlar arasında en çok serüven romanlarından hoşlanırdım.

Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerden hangileri neden- sonuç ilişkisiyle birbirine bağlıdır?

A) I ve II B) II ve III C) II ve IV D) III ve IV E) IV ve V (1995- ÖSS)

Amaç - Sonuç İlişkili C.

En az iki cümle, iki yargı olacak:

Sıralı, bağlı, birleşik veya birbirini izleyen numaralı cümlelerden biri amaç diğeri sonuç cümlesi olacak.

Öznenin işi, hareketi gerçekleştirme amacını bulacağız.

Hocam püf noktası yok mu diyene! Amaç cümleleri “-mak için, -mak üzere, diye,

amacıyla, maksadıyla” unsurları ile veya ya da "-e , -a" ekiyle belirtilebilir.

“Ne amaçla” sorusu yükleme sorularak amaç bulunur. Ayrıca cümleye amacıyla, maksadıyla, amacı sözcüklerini ekleyebiliyorsak amaç-sonuç cümlesi vardır.

Bu sınavı kazanabilmek için elimizden geleni yapıyoruz.

Avrupa Kupası maçlarını izlemek üzere Ankara’ya gitti.

Servetlerini arttırmak adına yapmadıkları kalmamış.

Ailesini geçindirmek amacıyla gurbet ellerde iş arıyordu.

Özgür bir vatanda yaşayalım diye nice canlar verdik.

“diye”ye tikkat “diye”li cümlelerde cümlenin amaç-sonuç cümlesi

mi neden-sonuç cümlesi mi olduğunu anlayabilmek için “diye” “için”e dönüştürülür.

“için”e dönüşürken “-mek” ortaya çıkarsa cümle amaç sonuç cümlesidir.

“-mek” ortaya çıkmazsa cümle neden sonuç cümlesidir.

Hocam ben kitap, şiir, gazete, magazin haberi, futbol gazetesi, internet haberi vb. okurum, üzerinde düşünürüm, yorumlarım, yani “okuduğumu anlarım” diyene gereksiz bir bilgi.

Bunları yapmıyorsan, kurallarla sürekli uğraşıp durursun!

Hadi şu “diye”lere bakalım.

“Sınavı kazanalım diye çalışıp duruyoruz.” cümlesini “için”li söylersek

“Sınavı kazanmak için çalışıp duruyoruz.” cümlesi oluşur, -mek ortaya çıktı

Demek ki bu cümle amaç-sonuç cümlesidir.

Sınavı kazanamadık diye söylemedikleri kalmadı.” cümlesini “için”li söylersek “Sınavı kazanamadığımız için

söylemedikleri kalmadı.” cümlesi oluşur, -mek ortaya çıkmaz.

Demek ki bu cümle neden-sonuç cümlesidir

Seri örnekler

Biraz hava almak ve dinlenmek için arkadaşlarıyla pazar günü pikniğe gideceklermiş.

Okula onu görmeye gittim. Onunla bu durumu bütün ayrıntılarıyla değerlendirmek üzere

tekrar bir araya geleceğiz Borçlarından kurtulmak için evini satmış. Ailesini görmeye Almanya’ ya gitmiş. Başbakan, ticari anlaşmalar yapmak üzere yurtdışına çıkıyor. Bu ,bizi birbirimize düşürmek maksadıyla söylenmiş bir sözdür. Şair, şiirinde herkes anlayabilsin diye yalın bir dil kullanmış. Yazar,eleştirmene şirin görünmek maksadıyla iki yüzlü

davranıyor.

Neden-sonuç cümlesi ile Amaç-sonuç cümlesini ayırmak için iyi baaak! Neden-sonuç cümlesiyle amaç-sonuç cümlesini

ayırabilmenin bir yolu da –mek mastarıdır. -mek mastarı varsa genelde amaç-sonuç;

yoksa genelde neden-sonuç cümlesidir.

Amaç-sonuç cümlesinde bir yere “amacıyla, maksadıyla” ifadesini koyabilmen lazım.

Neden-sonuç’ta cümledeki yargılar gerçekleşmiştir; amaç-sonuç’ta henüz gerçekleşmemiştir. Parasını aldığı için eve gitti. Parasını almak için eve gidecek.

Hadi bakalım Şeker’le başlayalım. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde amaç-

sonuç ilişkisi bulunmaktadır? Kırmızı gülleri sevdiğimden bana gül getirmiş. Tatile gitmek için para biriktirmiştim. Koşarak gittiğim için nefes nefese kaldım. Sevimsizliğinden dolayı kimse onu sevmezdi. Telefon etmemiştim, bana küsmüş.

Kubilay ne dersin?

Aşağıdakilerden hangisinde birinci cümlecik ikincinin nedeni durumundadır?A) Biraz daha yaklaşınca onu kıyafetinden tanıdı.B) Kar yağmıyorsa yola çıkmışlardır.C) Geri gelmez beni arayacağını söylemişti ama aramadı.D) Fazla ışık gözlerime dokunduğundan perdeyi kapattım.E) Ana caddeyi geçtikten sonra okul yoluna girdiler.

Gamze, ablasından daha gayretli mi acep? “Çocukların susuzluktan dudakları çatlamıştı.”

Cümlesindeki ilişki aşağıdakilerin hangisinde vardır?

Yoksulluktan kurtulmak için çok çalıştım. Geçirdiği hastalıktan hiçbir iz kalmamıştı. Kaçırdım gözlerimi sen üzülme diye. O korkulu olaydan güzel bir öykü çıkarmıştı. Öfkeli diye üzerine varmadım.

Bu sorulara ben de uyuz olurum Mesut. (I) Günü gününe pek uymaz bu kentin. (II) Bir

bakarsın, yaz ortasında buz kesmişsin; bir bakarsın, kasım ortasında ceket fazla gelmiş.(III) Geçen eylül ayının son günü kente yağmur yağarken, kentin sırtını dayadığı dağa kar yağıyordu. (IV) Ertesi gün ise mayısın sonu güneşine benzeyen, pırıl pırıl bir hava... (V) Neredeyse tüm ekim ayı, böyle geçti. (VI) Oysa daha güneyimizdeki bir başka, kente çoktan kış gelmişti.

Yukarıdaki parçada numaralandırılmış cümlelerden hangisi kendinden önceki cümlenin açıklaması durumundadır?

A)II B) III C) IV D) V E) VI

Emine seni “kesmez” bu soru ama… (I) Yaşça sınıfın en küçüklerindendim. (II) Okumayı

çok severdim. (III) Haftada en az bir kitap okurdum. (IV) Okuduklarım değişik türde kitaplardı. (V) Bunlar arasında en çok serüven romanlarından hoşlanırdım.Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerden hangileri neden- sonuç ilişkisiyle birbirine bağlıdır?

A) I ve II B) II ve III C) II ve IV

D) III ve IV E) IV ve V

Koşul (Şart) İlişkili C.

Bir eylemin gerçekleşmesini başka bir durumun gerçekleşmesine (şarta) bağlayan cümlelerdir. Koşul anlamı veren “-sa, ınca, -dıkça, üzere, ancak, yalnız, yeter ki, şartıyla”, “ise” ek-eylemi kullanılabilir.

Klasikleri okursan düş dünyan zenginleşir.

Bizden koşul cümlesini bulmamız istenirse temel yargıya (yüklem)

“ne şartla, hangi şartlar oluşursa” sorularını sorarız.

Cevap aldığımız seçenek koşul cümlesidir

Gönülden istemeyince bu işi başaramazsınız.

Beni bir kez ararsa onu on kez ararım. Seni bu kez affediyorum; ancak bunu

bir daha tekrarlamayacaksın. Bol bol soru çözdükçe soru pratiğiniz

gelişir. Bu gece size gelirim; yalnız o güzel

pastadan yapacaksın. Soruları çözerim; ama hediyemi de

isterim.

Oğuz ne dersin bu işe?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ koşula bağlılık” söz konusudur?

A) Konuşmak üzere kürsüye yöneldi. B) Evden çıkmak üzere olduğunu öğrendim.C) Kitabı geri vermek üzere aldı.D) Güneş doğmak üzereyken yola çıktık.E) Onu trene binmek üzereyken yakaladık.

İstediğin her şeyi alırım, yeter ki sınıfını geç. Git; ama saat on ikiden önce evde ol. Sinemaya gideceksin; ancak önce ödevlerini bitir. Her güneş doğduğunda beni hatırla Sanatçı yapıtında toplumu anlatırsa ölümsüzleşir. Akşam baban gelsin , alışverişe çıkarız. Müzik dinleyebilirsin ama sesini fazla açmayacaksın. Akşama geri vermek üzere bu kitabı alabilirsin. Bizim buralara yağmur yağdıkça her yer toprak

kokardı. Ah bir zengin olsam. (Kadir ne dersin koşul cümlesi mi) “Bir şiir kitabı alsan da okusak.” , “ Radyonun sesini açsan da biz de dinlesek”

Açıklama İlişkili C . Sıralı, bağlı, bileşik veya birbirini izleyen

cümlelerden önceki cümlede bildirilen yargının nedeni, sonraki cümlede verilmişse ve bu herkesin kabul edebileceği bir mantığa dayanıyorsa açıklama cümlesi olur.

(sonuç + çünkü, demek ki, bu yüzden + açıklama-neden)

Açıklama cümleleri bir bakıma neden-sonuç cümlelerinin tersi gibidir. Önce sonuç verilir sonra neden açıklanır.

Sevgi bir mıknatıs gibidir, insanları kendine çeker.

Savaş acımasız bir şeydir; çünkü kan ve nefretle yoğrulur.

Bugün okula gitmeyeceğim; hastayım.

Davul çalmaya benzemez bu işler Yorulmaz! Aşağıdakilerden hangisinde “biri ötekinin

açıklayıcısı olarak birbirine bağlanan” iki yargı verilmiştir?

Akşam bizde buluşalım ya da siz bize gelin. Bugün gelmeyecek ama yarın gelir. Soruyu bilemedi, demek ki yeterince çalışmamış. Fransızca’yı öğrendi, şimdi İngilizce’ye çalışıyor. Okulu bitirdi, hem de işe girdi.

Karşılaştırma Cümleleri

Karşılaştırma, birbirleriyle ilişkili iki varlık, iki kavram ya da herhangi iki şeyi, ortak olan ya da olmayan yönleriyle anlatmaktır.

Karşılaştırma cümlelerinde; karşılaştırma ilişkisi "gibi, kadar, daha, en..." gibi bağlaç, ilgeç ve belirteçlerle kurulur.

Karşılaştırma bildiren cümleler bir varlığın başka bir varlıktan herhangi bir yönden daha iyi, daha kötü ya da onunla aynı düzeyde olduğunu belirtir.

Karşılaştırma cümlelerinde “gibi, göre, kadar, daha,

en, ise …” sözcükleri bizim için ipucu

olabilir.

Dörtyol’un boğucu havası akşama doğru daha da ağırlaştı.

Düne göre bugün iyiyim. Ablam kadar insan canlısı biri

olamaz. Babam sinirlidir, annem ise ona

göre sakin sayılır. En büyük asker bizim asker.

Yurtseven’i de inşallah iyi bir gelecek bekliyor

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir karşılaştırma söz konusu değildir?

O, hemen her konuda bildiğini tam bilir. Öğretmen, sınıfın en çok konuşanını öne oturttu. O, sanatçılar arasında eşi az bulunur bir insandı. Çocukların en beceriklisini bulup getirmişti. Ona aldığım kalem daha çok benim işime yaradı.

MOLAAAA

Konuya geçmeden şöyle beynin her iki lobunu bir

çalıştıralım:

CÜMLEDE ANLATIMÇEŞİTLERİ

Tanım Cümlesi Bu nedir?, Bu kimdir ?” sorusuna cevap olabilen

cümleler tanım cümleleridir.

Tanım cümleleri kendi aralarında ikiye ayrılır:

Nesnel Tanım Cümlesi: “ … nedir?” sorusuna kişisel zevk, beğeni ve yaklaşımlara yer vermeden, bilimsel ve herkesin kabul edebileceği şekilde cevap veren cümleler nesnel tanım cümleleridir.

Unutmaaaa

Parçada üzerinde durulan kavrama (sanat, sıfat, dostluk vs)

Bu nedir? diye sorduğumuzda cevap almamız şarttır.

Koşma, halk şiirinde on birli hece ölçüsünün kullanıldığı bir nazım türüdür.

Futbolcunun kendi ceza alanı içinde rakibine yaptığı on kusurlu hareketin cezası penaltıdır.

b) Öznel Tanım Cümlesi: “ … nedir?” sorusuna verilen kişisel zevk, beğeni ya da yaklaşımlara dayalı cevaplar öznel tanım cümleleri olur.

Koşma en güzel nazım türlerinden biridir. Aşk acıya şikayetsiz katlanmaktır.. Edebiyat, dünyaya yeni bir pencere açıp

insanlara dünyayı bu pencereden izletme sanatıdır.

Hangileri tanım cümlesi? Şiir için gözyaşı derler

Bunu bilmem lakin.

Aczimin giryesidir asarım.

Roman çok sevilen bir türdür. Sanat, bize bizim göremediklerimizi

göstermelidir. Eleştirmenler, eleştirilerinde tarafsız yani

objektif olmalıdır.

Dostluk okudukça artan bir kitaptır.

Sıfat; isimleri çeşitler yönden niteleyen ya da belirten kelimelerdir.

Sanat, yalanı, yaşamda olamayanı gerçeğe dönüştürme çabasıdır.

Bir sanat eserinin iyi ya da kötü yanlarını ortaya koymaktır eleştiri.

Hangileri öznel, hangileri nesnel tanım cümlesi?

Aşağıdakilerden hangisi bir tanım cümlesidir A.Dağ?

A) Lirik şiir, akıldan çok düş gücüne, düşünceden çok duyguya yaslanır.B) Lirik şiirde, aşkın her türlü görünüşü, bütün yönleriyle dile getirilir.C) Lirik şiirde şair, sözcükleri seçerken, onların ses ve görüntü gücünü göz önünde tutar.D)Lirik şiir, duyguların, çok etkili ve coşkulu bir biçimde dile getirildiği şiir türüdür.E) Lirik şiirde yıllar yılı, aşk, ölüm, din gibi belirli temalar işlenmiştir. ÖSS-1990

Nesnel - Öznel Anlatımlı C

Anlatıcının duygu, düşünce ve sezgilerine dayanan anlatım öznel;

kanıtlanabilir olan, kişisel duygu ve düşünce taşımayan anlatım nesneldir.

Öznellik(subjektif) - nesnellik: Kişiden kişiye göre değişen,beğeni, takdir ya da yergi

içeren kanıtlanabilirlik özelliği olmayan ifadelerdir. Sanatsal ifadeler,yorumlar, beğeni,benzetme ve

eleştirilerin hepsi özneldir.

ÖR:”Ressam bu tablosunu özenerek yapmış.” “Güneşin doğuşu da batışı da muhteşemdir.” “Gülmek ona çok yakışıyor.”

Benzetmeler,kişileştirmeler ve duygusal anlatımların hepsinde öznellik vardır.

Başkalarından aktarılan görüşler nesneldir.

Hadi şu cümlelere bakalım.

Dörtyol, Amanoslar ile Akdeniz arasındaki dar kıyı koridoruna kurulmuş bir ilçedir.

Askerlik süresi on beş aydır. Sanatçının son eseri en çok

okunan romanlar arasına girmiş.

Dörtyol yurdumuzun çok güzel ilçelerindendir.

Askerlik zevkli bir meslektir.Sanatçının bu eserinde insanı

kendine çeken bir yan var.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öznel bir değerlendirme söz konusudur?

A) Romanda anlatılanlar Kurtuluş Savaşı yıllarında geçiyor.B) Öyküdeki kişilerin dördü kadın, üçü erkektir.C) Romanın sonunda kahramanların hepsi ölüyor.D) Kitaptaki ilk öykünün konusu köy yaşamıdır.E) Öykülerin anlatımında bir kuruluk, bir tek düzelik görülüyor.

Aşağıdaki cümlelerden hangisi, kanıtlanabilirlik açısından ötekilerden farklı bir nitelik taşımaktadır? Bu sanatçının resimleri, duygu ve düşünceyi

görselliğe dönüştüren tutarlı bir üslûbun ürünüdür. Sanatçı kendine özgü çağdaşlık anlayışını ve

eleştirel tavrını bu dizede de sürdürüyor. Sanatçı bu resimlerinde gerçekleri, değişik yorum ve

çağrışımları açık biçimde vurguluyor. Sanatçının son resimleri insanı etkileyen ve

duygulandıran bir anlatımla inceden inceye işlenmiştir.

Sanatçının sarı ve yeşil renkleri ağırlıklı olarak kullandığı kırsal kesim resimlerinde, çalışan köylüler görünüyor.

Değerlendirme – Eleştiri C. edebiyat veya sanat eserini, yazarını çeşitli yönleriyle inceleyip açıklamak,anlaşılmasını sağlamak için yapılan değerlendirmelerdir.

Eleştiriler kişisel beğeni ifade ettiği için öznel yargılardır. Eleştiri(kritik) olumlu yada olumsuz olabilir.

dikkat

Edebiyattaki ELEŞTİRİ’de amaç eserin sanatsal değerini ortaya koymaktır.

Yoksa günlük hayatta kullandığımız “eleştiri” kelimesiyle kel alakası vardır.

Anlatımı sıradan, daha ilk öyküde cümleler birbiri üzerine yığılıyor.

Bu kitaptaki öyküler, anlam ve üslup bütünlüğüne sahip olmayan niteliksiz eserlerdir.

En zor konuları bile ustalıkla anlatmayı biliyor. Çocukluk anılarına sıkça yer vermesi, yaratıcılığının

pek gelişmediğini gösteriyor. Romancı, olayları olduğu gibi aktarmak isterken

yapmacıklığa düşmüş. Doğallıktan uzak anlatımı, okuru yapıttan

uzaklaştırıyor. İnsanlara değer vermeyen tavırlarını herkes yadırgıyor.

İlk yapıtlarındaki çekicilik son yapıtlarında da öne çıkıyor .

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem beğenme hem de olumsuz bir eleştiri söz konusudur Gülizar?

A)Sözcük seçimindeki özensizlik,çevirmenin,metnin aslına bağlı kalmaktaki titizline gölge düşürüyor. B)Öyküleriyle Türk edebiyatında seçkin bir yer alan sanatçının bu yapıtları,yabancı dillere çevrilmiştir. C)Sanatçının ilk şiir kitabını sevinç ve heyecanla okurken çocukluk günlerimi düşünüyorum. D)Sanatçı,günlüklerinde zaman zaman başka kişilerin konuşmalarına yer vermiştir. E)Kitapta,eski eğitim düzenimizin olumsuz yönleri,karşılaştırmalı bir yöntemle anlatılıyor.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ”değerlendirme” söz konusudur Fadime?

A)Kimi sanatçılar duygularını dile getirmek için,kimileri de kusursuz eserler yaratmak için yazarlar. B)Romancı,gerçekleri düş gücüyle yeniden biçimlendiren kişidir. C)Bir eserin değerinin konusundan çok üslubuna bağlı olduğunu her zaman söylerim. D)Bu romandaki kişilerin birbiriyle ilişkisi üzerine bir çok inceleme yapılmıştır. E)Bu eserde konu gerçek yaşamdan alınmış,kişiler karakterlerine uygun biçimde konuşturulmuştur.

“Özeleştiri” neydi Sakine?

İmkanlarımı daha iyi kullanabilirdim. Tecrübelerimden yeterince ders almadığımı

biliyorum.

Bu kadar basit bir yanlışı ben nasıl yaptım?

Kendimi daha iyi yetiştirseydim daha iyi yerlere gelebilirdim.

Doğrudan (Düz) Anlatımlı C. Herhangi bir konuda bir kişinin görüş ve düşünceleri

hiçbir değişikliğe uğratılmadan verilir.Bu cümle genellikle tırnak içinde gösterilir:

Çiçero’nun “Bir yerde yaşam varsa orada umut da vardır.”sözü çok hoşuma gider.

Kadın,arkadaşının kulağına eğilerek: “Birazdan kalkalım mı?”diye fısıldadı.

Bu konuda atalarımız: “Cesurun bakışı,korkağın kılıcından keskindir.”der.

Deskartes’in: “Düşünüyorum öyleyse varım.”sözü çok ünlüdür.

Alıntıya yer verilmiş doğrudan anlatım cümlelerinde “de-, söyle-” fiili kullanılır.

Öğretmenimiz, haftaya testleri kontrol ederim, dedi.

Büyük Önder’in dediği gibi: “Hayatta en gerçek yol gösterici bilimdir.”

Babam, “Bu çocuk adam olmaz.” diyor.

Dolaylı Anlatımlı C.

Sözü söyleyenin başkasından aldığı bir cümleyi

çekimli yüklemle değil kendi cümlesinin bir parçası olarak aktardığı cümlelerdir.

Çok mu kitap gibi oldu? Bir de şunu dene:

Bir kişinin sözünün söylendiği biçimde değil de, bazı değişiklikler yapılarak aktarıldığı cümlelerdir:

Onunla bir daha konuşmayacağını söyledi. Bernard Shaw,düşünmenin ruhun kendisiyle

konuşması olduğunu söylerdi. Doktor,babama ilaçları mutlaka içmesi gerektiğini

tembih etti. Yazar,sanatçı olunabilmek için çok çalışılması

gerektiğini vurguladı. Arkadaşım yarın, sinemaya gideceğini söyledi. Okul arkadaşım, çok fazla çalışmaktan sıkıldığını

söyledi.

Dilbilgisi ‘püf’ü ver hocam diyeneee: Dolaylı anlatım cümlelerinde

başkasından alınan cümle, yüklemindeki kip ve şahıs ekleri atılıp bu ekler yerine “-dığı, -cağı, -dığını, -cağını, -sını …” ekleri getirilerek kullanılır.

Dolaylı anlatımda çoğunlukla “söyle-, ifade et-, dile getir-“ sözleri kullanılır.

Aha da bunu diyordu önceki sunu: Öğretmenimiz, testleri haftaya

kontrol edeceğini söyledi. Büyük Önder hayatta en gerçek yol

göstericinin bilim olduğunu dile getirmiştir.

Babam benim adam olmayacağımı ifade etmekten kaçınmıyordu.

Topla gel abi, topla gel… Başkasına ait bir söz hiç değiştirilmeden söylenirse

Doğrudan Anlatım oluyordu.

Başkasına ait bir sözü kişinin kendi söyleyişine uydurarak ve değiştirerek anlatması da Dolaylı Anlatım‘dır.

O, bana: “Büyük bir edebiyatçı olacaksın.” demişti. O, benim büyük bir edebiyatçı olacağımı söylemişti.

Hadi şunları da sen tespit et gaari:

Atalarımız “Yalancının mumu yatsıya kadar yanar.” demişler. Atalarımız yalancının mumunun yatsıya kadar yanacağını

söylemişler.

Serbest şiir günümüzde daha çok tutuluyor, dedi. Serbest şiirin günümüzde daha çok tutulduğunu söyledi.

Bazı şairler, bu şiirlerde gerçekçi bir hava vardı, diyorlar. Bazı şairler, bu şiirlerde gerçekçi bir hava olduğunu

söylüyorlar.

Hocam bunu söylemeye gerek var mı?

Dolaylı anlatımla “Dolaylama” ve “Dolaylı anlam” kavramları

karıştırılmamalıdır.

“Dolaylama” bir sözcükle söylenebilecek bir kavramı birden fazla sözcükle ifade etmektir, “dolaylı anlam“ ise mecaz anlamdır.

Tümevarım (Özelden Genele) C. Cümlede düşüncenin özelden

genele, parçadan bütüne doğru sıralandığı cümlelerdir.

Tümevarım cümlelerinin sonunda genellemeler yapılabilir.

Bizim kız halasına çekmiş, boşa “oğlan dayıya, kız

halaya” dememişler.

Tümdengelim C.

Bütünden parçaya, genelden özele varan anlatımdır.

Futbol dünyada olduğu gibi; ülkemizde de çok sevilir.

Herkesin babası gibi benim babam da kendi sözünün kesilmemesini

istiyor.

Diğer komşular da, biz de sokağımızın temiz olmasını

istiyoruz.

Diğer günler gibi bugün de ders çalışacağım.

Kinayeli Anlatımlı C.

Takımımız bu haftaki maçında muhteşem bir oyunla 4-0 mağlup oldu.

Çocuk o kadar çalışkandı ki her dönem en az beş zayıf getirirdi.

Yani nedir bu anlatım şekli?

Cümlede ifade edilen düşüncenin, genellikle alaycı biçimde, tersini kastedenanlatım biçimidir.

Okulunu ne kadar çok sevdiğin yirmi gün devamsızlık yapmandan belli.  

Eşinin gözündeki morluktan onu ne kadar çok sevdiğin anlaşılıyor.

Genel ve Özel Anlatımlı C. Aralarındaki ortak özelliklere göre, daha çok

varlığı kapsayan, aynı kavramları topluca düşündüren sözcüklere genel; anlamları sınırlı olan, kavramları tek tek düşündüren sözcüklere özel anlamlı sözcükler denir.

Buradan hareketle genel anlamlı sözcüklerin kullanıldığı cümleler genel, özel anlamlı sözcüklerin kullanıldığı cümleler ise özel anlamlı yargı içerir.

- Geri kalmış ülkelerde spora hiç önem verilmez.

- Hindistan, futbola hiç önem vermeyen bir ülkedir.

- Dünyada en çok satan kitaplar, romanlardır.

- Ülkemizde en çok satan kitap türü, polisiye romanlardır.

Hadi biraz beyin “cimnastiği”…. Ama bu soruyu hızlı bir şekilde cevaplayın... Samimi olun haaa.

1000 sayısına

40 ekle

1000 daha ekle

30 ekle

1000 daha

Artı 20

Artı 1000

Ve artı 10

Yeter bu kadar Matematik, “duygular”a geçeceğiz,

biraz estetik zevk alalım:

CÜMLENİN TAŞIDIĞI

DUYGULAR

a.Hayıflanma:Acınmak, üzülmek, yerinmek ya da kaçırılan bir fırsattan dolayı esef etmek, pişman olmak demektir.

Keşke annemin değerini hayatta iken bilseydim.”

“Nasıl geçti habersiz O güzelim yıllarım.”

* ne yazık, keşke, vah kelimelerine dikkat.

“keşke şöyle olsaydı” anlamı vardır. Acımadan farkı, biraz pişmanlık var.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde “hayıflanma, üzülme” söz konusudur?

A)Kınalanmış gibi dağlar,dereler Ne güzel güz,ne güzel eylül olur. B)Desem ki vakitlerden bir nisan akşamıdır. Rüzgarların en ferahlatıcısı senden esiyor. C)Yaz göç ediyor,ne yazık, yine güz Mor dağlarda güneş doğmadan henüz D)Kuşlar gelecek damların üstünden Kuşlar konacak dağlara E)Lale,sümbüller içinde hüma kuşları ötüyor Avcılar yolu tutmuşlar erken erken

Acıma

Bir kişinin ya da canlının içine düştüğü olumsuz durumdan üzüntü duymak, acımaktır.

Depremden kurtulanların hali yürekler acısıydı. Allah kimseyi bu durumlara düşürmesin. Zavallı her gün eriyip gidiyordu. O güzelim kız, birkaç yılda çöküp yaşlandı. Zavallı adam, çocuklarını yetiştirebilmek için ne acılar

çekti

Yakınma : şikayet etme

İçinde bulunulan durumdan memnun olmamak, şikayetçi olmaktır.

Sızlanmak,sızlanarak anlatmaktır.

* O kadar ilgileniyorum yine de hareket yok. * Bıktım artık durmadan para istemesinden.* Edebiyatımızda milli konulara eğilen biri çıkmadı gitti.

Bir de sözüme kulak verse.Oysa günümüzde artık masalın sadece adı kaldı.Bu çocuklar dur durak bilmiyor.”

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yakınma” söz konusudur?

A)Onu olduğu gibi kabul etmesini söyledim.B)Bir de aldığı gibi getirmesini öğrense.C)O geldiği gibi gitmesini biliyor.D)Konuştuğu gibi yazmak için özen gösteriyor.E)Çalışmayı sevdiği gibi eğlenmeyi de seviyor. (1988-ÖSS)

Sitem:

Sevilen, güvenilen bir kimseye karşı, yaptığı hareketin ya da söylediği sözün, üzüntü uyandırdığını öfkelenmeden belirtmektir.

“Sen de mi Bürütüs?” “Güvendiğim dağlara kar yağmış.” “Bir ibadet gibi beklerim burada Selam vermeden geçer sevgili.”

Takdir Etme: Beğenme

Bir kimseyi yaptığı bir işten dolayı övmek.

”Bu yazarımız yıllarca bıkmadan usanmadan çalıştı.”

“Tablo dediğin böyle olur.”

“Bu türkü bundan daha iyi yorumlanamazdı.”

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “takdir etme, beğenme” söz konusudur?

A) Sanatçı,son oyununda kişilerin çoğunu,çıkarını gözeten,kurnaz insanlar arasından seçmiş.B) O,tiyatroya ve sinemaya ilgi duyan,bu alanlarda kimi çalışmaları bulunan,kendi halinde,sıradan bir yazardır.C) Bu yazar, sorunlara çözümleyici ve iyimser bir tavırla yaklaşan,değişik görüşlere açık bir insandır.D) Bu yazarın oyunları,kimi çevrede olumlu,kimi çevrelerde de olumsuz eleştirilere konu olmuştur.E) Yazar,bu yapıtında toplumsal sorunları yansıtmayı amaçladığını söylüyor

(ÖSS-1991)

Umut:

İçinde bulunulan olumsuz duruma karşın gelecekte bazı şeylerin düzeleceğine inanmak.

Varsın zulüm bütün dünyayı sarsın Varsın sevinçler başka bahara kalsın.” Sanma bu tekerlek kalır tümsekte Yarın elbet bizim elbet bizimdir Gün doğmuş,gün batmış ebet bizimdir.

(I)Şiirle ilişkim yoktu başlarda,hikaye düşünüyordum; ancak ilk yazdıklarımı gönderecek yer bulamıyordum .(II)Dergi diye bir “Fikirler” vardı,bir ”Varlık” bir de “Yeditepe” ;o dergileri de ünlüler kapatmışlardı çoktan. (III)Ayda bir kez çıkan topu topu üç dergiden hangisi adsız sansız bir hikayeci adayının hikayesini sayfalarını açardı;hiçbiri elbet.(IV) O dönemin ünlüleri kendilerinden sonra gelen kuşağı da sevmiyorlardı zaten. (V)Biz buna inanıyor, kızıyor,Orhan Veli,Melih Cevdet, Oktay Rifat üçgeninin başkaldırı örneğini tazelemek için fırsat kolluyorduk.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde “ümitsizlik, çaresizlik içinde bulunduğu” anlamı vardır?

A)1 B)2 C)3 D)4 E)5

Karamsarlık:

Hayata ya da içinde bulu nulan duruma kötümser olarak bakmaktır.

Şaşırdım kaldım nasıl atsam adım Gün kasvet,gece kasvet”

“Ne göz yaşı avutur gönülleri Ne bir müjde güldürür bu yüzleri”

Önyargı (Şartlanmışlık) CümleleriHenüz olmamış bir durum

veya eylemle ilgili olarak olumlu ya da olumsuz ama kesin bir görüşü anlatan cümlelerdir.

Sizden adam olmaz.Bu maçı alacağımızı

adım gibi biliyorum.Bu mağazayı açmakla

iyi ettik.

Bu kitabı kimse beğenmeyecek. Bizi görür görmez yine bağırıp çağıracak. Ben zaten onun suçlu olduğunu baştan

biliyordum. Göreceksiniz, son şiirlerinde de ayrılık ve

ölüm üzerine konuşup bizleri hayal kırıklığına uğratacak.

Bu çocuğun bir baltaya sap olamayacağı baştan belliydi.

Sezgi Cümlesi “içime doğdu” anlamı Açık bir kanıt olmaksızın olmuş ya da olacak bir şeyi

anlayıp kestirme yeteneğine sezgi denir.

Sezgi cümleleri olasılık-tahmin cümlelerine benzer; ancak burada

akıl yürütme veya mantık değil duyu-önsezi-içe doğuş -

hissedişe bağlı değerlendirmeler söz konusudur.

Babasının ona izin vermeyeceğini hissediyorum.

Bugün güzel şeyler yaşayacağım içime doğuyor

Bu çocuğun ülkesi ve milleti için faydalı işler yapacağını

anlamıştım.

Övgü-Övünme C. Kişinin, durumun, nesnenin, kavramın, üstün yönlerini de alıp

değerlerini arttırmak, övmektir.

Bunu kişi kendisi veya topluluğu için yaparsa övünme olur.

Övme: * Onu bir de bilgisayarın başında gör! * O boy, o gözler, o burun... sanki taşbebek.

* Böyle uyumlu bir aile görmemişsinizdir.

Övünme: * Biz adamı böyle mat ederiz. * Ben olmasaydım siz zor çıkardınız buradan.

* Ben sizin yaşınızdayken...

Azımsama

Bir şeyin umulandan az bulunması, yetersiz görülmesi, azımsamadır.

* Üç kez koşmakla koşucu olunmaz.* Haftada bir saat sporla zayıflayamazsınız. * Bu paraya asla çalışmam.

İkilem (Tereddüt)

Kararsızlığın ortaya konulması ikilemdir. * Biz de sizinle gelsek mi ki!...

* Acaba biz de alsak mı ki bu arabalardan?* Yarın sinemaya gideyim mi, gitmeyeyim mi!

Aşamalı Gelişme

• Zaman içinde durumun değişip azalması veya artması aşamalı bir gelişmeyi anlatır.

•

* Son yıllarda çok daha güzel yaşıyordu.* Her yıl biraz daha güzelleşiyorsunuz.* Damlaya damlaya göl olur.

Ülkemiz her geçen yıl biraz daha büyüyen ekonomisiyle gelecekte gelişmiş ülkeler seviyesine çıkacaktır.

Aşamalı durum cümlelerinde aşama gizlenmek istendiğinde

–dıkça, -dikçe ekleri kullanılır.

Balkanlardan gelen soğuk hava dalgası nedeniyle hafta sonuna doğru hava sıcaklıklarında kademeli bir düşüş olacağı tahmin ediliyor.

Hastanın durumu iyiye gidiyor. Havalar güzelleştikçe insanlar da bir rahatlama

gözleniyor.

Küçümseme

Değer vermemek, önemsememek, küçük görmektir.

* Bu soruyu ilkokul öğrencileri bile çözer.* Üç yıl bekledin de bu arabayı mı aldın!* Adam olacak da ailesine bakacak!...

Kınama

Kınama, yapılan işi değer yargıları açısından değerlendirip doğru bulmayarak ayıplamaktır.

Nasıl olur da küçücük bir çocuğun parasını alırsın. Böyle nur yüzlü bir ihtiyara bakılmaz mı hiç. Baba kendi yapmadığını çocuğundan nasıl ister ki! Borcunu ödemez, sözünü tutmaz, nasıl biri bu!

SORU ŞEKİLLERİYLE

İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR

Olasılık – Tahmin - CümleleriHenüz olmamış bir durum

veya eylemle ilgili olarak olumlu ya da olumsuz

olabilecek sonuçlarla ilgili tahmin veya beklentileri

anlatan cümlelerdir.

Olasılık anlamı genelde; 1. yeterlik birleşik fiili(e bilmek), 2. öğrenilen geçmiş zaman, şimdiki zaman ya

da gelecek zaman çekimlerine –dir eki Belki, ola ki vd. bağlaçlar Sanırım, muhtemelen, benze-, bekle-

kelimeleri

kullanılarak sağlanır.

Bu çocuk akıllanmayacağa benziyor.

Belki seni görmek için buraya da uğrar. Babası göndermemiş olabilir. Kim bilir yaşasaydı ne olgun eserler

verecekti . Yarın işe biraz geç gelebilirim. Şimdi bizim oralara da bahar gelmiştir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir olasılık, olabilirlik söz konusudur?

A) Kar yağıyor kış geldi artık.

B) Onunla konuşmalısınız: Köyün en yaşlı kişisidir.

C) Ben onu çok iyi tanırım çok dürüst çocuktur

D) Sizde biliyorsunuz o kardeşlerin en küçüğüdür.

E) Geç kaldık sanırım o gitmiştir.

2. Tasarı

Olması veya yapılması istenen bir şeyin zihinde aldığı biçime denir.

Bu tür programları ileride de düzenlemek istiyorum.

e. Eleştiri - Yorum

Bir insanı ya da yapıtı iyi ve kötü yanlarıyla ele alıp değerlendirmektir. Olumlu, olumsuz belirlemelerini ortaya koyar.

Bu cümleler nesnel de olabilir öznel de.

Genelde kişisel beğeni ifade ettiği için öznel yargılardır. Değerlendirme, eleştiriye göre biraz daha nesneldir.

Yorumlar kişisel yargılardır yani özneldir. Her öznel cümleye yorum cümlesi

diyemeyiz ancak her yorum öznel olmak zorundadır.

”En sevdiğim renk kırmızıdır.” cümlesi öznel olmakla birlikte yorum içermemektedir.

“En canlı renk kırmızıdır.”cümlesi ise yorum içeren öznel bir ifadedir.

Bu kitaptaki öyküler, anlam ve üslup bütünlüğüne sahip olmayan niteliksiz eserlerdir.

En zor konuları bile ustalıkla anlatmayı biliyor. Çocukluk anılarına sıkça yer vermesi, yaratıcılığının

pek gelişmediğini gösteriyor. Romancı, olayları olduğu gibi aktarmak isterken

yapmacıklığa düşmüş. Doğallıktan uzak anlatımı, okuru yapıttan

uzaklaştırıyor. İnsanlara değer vermeyen tavırlarını herkes yadırgıyor.

İlk yapıtlarındaki çekicilik son yapıtlarında da öne çıkıyor .

İçerik (Muhteva-Konu)

Bir eserde nelerden söz edildiğinin belirtilmesidir. Temaları, konuları, kahramanları (ayrıca eserde geçen kişilerin rolleri, yaşadıkları yer ve mekan vb ) açıklayan cümlelerdir. Ne anlatılmış? Sorusu.

unutmaaaa

“Sanatçı eserinde neyi anlatmış?

ANLATILAN NEDİR? KONUSU NEDİR?”

sorusuna cevap olan cümleler içerikle ilgili cümlelerdir.

Onun bütün şiirlerinde buram buram Anadolu kokar.Sevgi ve umutlarını dökmüş şair bu mısralara.Yaşamın, hayatın ve aşkın güzelliklerini öven şiirlerinde daima insana mutluluk aşılamıştır.

Cahit Sıtkı'nın şiirlerinde genel olarak ölüm ve yalnızlık teması ele alınıyor.

Romanda kent insanlarının bireyci yaşamları ve bunun yarattığı bunalımlar anlatılmış.

Ömer Seyfettin, kimi öykülerinde çocukluk ve askerlik anılarını işliyor.

Ziya Osman Saba, yalın ve içten bir anlatımla yoksul yaşamlara karşı duyduğu

Üslup (Anlatım tarzı)

Bir kişi, sanatçı veya eserin dili, sözcük seçimi veya anlatımıyla ilgili değerlendirme cümleleridir.

Üslupla ilgili cümlelerde sanatçının cümlelerinin yapısı; uzunluğu, kısalığı;

basitliği, karmaşıklığı; anlatımının akıcılığı ya da tekdüzeliği dile

getirilebilir.

Karıştırmaaaa

Sanatçı anlatımı nasıl yapmış?

NASIL ANLATMIŞ?” sorusunun cevabı olan cümleler üslupla ilgili

cümlelerdir.

Romanında yalın ve içten bir dil kullanıyor; kahramanlarını halk içinden seçiyor.

Kısa ve özlü bir anlatım, devrik cümleler, eserine en belirgin özelliğidir.

İlk kitabında Halk edebiyatı söyleyişiyle yazdığı küçük şiirler vardı.

Tasvir bölümlerinde dili iyice ağırlaşmış; yazar söz oyunlarına sık sık başvurarak sıfatlı, mecazlı ve sanatlı bir anlatım kullanmıştır.

Kısa ve özlü bir anlatım, devrik cümleler, eserine en belirgin özelliğidir.

Üslup mu içerik mi? Bulalım.

Yazar yapıtında 1.Dünya Savaşı yıllarındaki insanların çektiği acıları gözler önüne serer.

Betimlemelerde sıfatlara sıkça yer veren sanatçı cümleleri uzun tutmuştur.

Romanda,Batı’nın yaşam tarzına özenen bir ailenin yavaş yavaş çöküşü anlatılır.

Şairin,şiirlerinde oldukça az kullanılan sözcüklere ve deyimlere yer vermesi dikkati çeker.

Donuk, sıradan bir anlatımla sunar romanı.

Ağdalı ve anlaşılması zor cümleler kullanması romanı sıkıcı kılıyor.

Ses ve müzikal unsurlarla doğallaştırdığı anlatım, yaşadığı devre göre son derece açık ve sadedir.

Seçtiği sözcükler, kurduğu cümleler okurun imge dünyasını alt üst edecek türdendir.

Dilindeki basitliğin verdiği hava, okura bunları ben de yazabilirdim, dedirtiyor.

Kısa cümlelerinin etkili gücüyle kahramanlarını olduklarından daha sert göstermek istemiş.

(I)Bu eleştirmen, yapıtları değerlendirirken kendini öne çıkarmamaya çalışır. (II) Eleştirilerinin beğenilmesini sağlayan da bir bakıma onun bu tutumudur. (III) O, kendisinden söz ettiği bir sanatçıyı yargılayıp değerlendirirken sözcük seçiminde, bunların kullanımına büyük bir özen göstererek okuyucunun ilgisini kamçılar. (IV) Bu yola, okurları, incelenen yapıtın değişik yönleri üzerinde düşündürür. (V) Onun bu tutumu eleştirilerini asık suratlı olmaktan kurtarır ve onların kolayca okunmasını sağlar.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden özellikle hangisi, sözü edilen eleştirmenin üslubuyla ilgilidir Yurtseven?

A) I B) II C) III D) IV E) V

(I) Bu kitabın dört bölümü, aslında birer uzun makale olarak düşünülmüş. (II) Dördü de ayrı ayrı temaları işliyor. (III) Bu temalar: Osmanlı Türk müziğinin öğretimi, icra üslubu, makamları ve bunları kuşaktan kuşağa aktarma yöntemleri... (IV) Yani Türk müziğinin belirleyici özellikleri... (V) Bütün bunlarla, geleneksel Osmanlı Türk müziğinin çeşitli yönlerine ışık tutuyor ve onun belirgin nitelikleri ortaya konuyor.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisi sözü edilen kitabın içeriğiyle ilgili değildir Çetinelif?

A) I B) II C) III D) IV E) V

(ÖSS-1996)

6. Karşıtlık

Birbirine zıt iki durumun,olayın,aynı cümlede bulunmasıdır. Karşıtlıkla olumsuzluk karıştırılmamalıdır.

Serhan iyi bir arkadaş ama kötü bir sırdaştır. Keloğlan,çelimsiz,bakımsız,sıska bir insan

olmasına rağmen elinden bir hayli büyük işler gelir.

Hakimin yüzündeki sert ifade küçük kızla konuşurken yerini gülümsemeye bırakmıştı

Öneri – Teklif

Bir kişiye yapması ya da yapmaması gereken konu veya

davranışlar hakkında fikir belirten ancak kişiye seçme şansı bırakan cümlelerdir.

-malı, -meli ………..kipi çokça kullanılır.

Soruyu şu yoldan da çözebilirsin. * Bu kitabı okumanızın doğru olacağını

düşünüyorum. Hikayede olayların yeri ve zamanı iyi tahlil

edilip, yazıya aktarılmalıdır. Ayağını yorganına göre uzat. Şiire düz yazıya doyduktan sonra

yönelmelisiniz. Ders çalışırken yüksek sesle müzik

dinlememelisiniz.

(1)Bu şiirin tadına varabilmem için, oldukça fazla çaba harcamam gerekti. (2) Bunların bir yanı ne kadar açık ve yalınsa bir yanı da o kadar karmaşık ve yoğun. (3) Bu noktada sanatçının öyküleriyle benzerlik görülüyor. (4) Kitabın sonuna şiirlerin sezgisel dünyasını ortaya koyacak notların eklenmesi yararlı olabilir. (5) Yine de sanatçının şiirlerinden bir demetin Türkçe’ye kazandırılması çok önemli bir çalışmadır.

Yukarıdaki parçayı oluşturan cümlelerin hangisinde bir öneri söz konusudur.

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

(ÖSS-1990)

Varsayım

Henüz olmamış, gerçekleşmemiş bir durum veya eylemi gerçekleşmiş gibi kabul edip bu kabule göre olabilecekleri sıralayan cümlelerdir.

Varsayım cümleleri için ipucu olabilecek sözler: “tut ki, varsayalım, diyelim, ...nı kabul edelim, farz edelim ki, …ını düşünelim, atıyorum...”

Diyelim ki İngiltere’yi yendik, Avrupa Kupasında başarılı olabilecek miyiz bakalım.

Tut ki karnım acıktı, anneme küstüm. Türkiye’yi Avrupa Birliği’ne aldıklarını kabul

edelim, o zaman para birimimiz Euro mu olacak? Farz edelim ki ben geciktim, dünyanın sonu mu

gelir? * Diyelim ki enflasyon % 10'a düştü.

* Tut ki ülkedeki işsizlik sona erdi.* Bizim görmediğimizi say.

Betimleme Cümleleri

Aslında paragrafta anlatım biçimlerinden biri olan betimleme, tek tek cümleler için de söz konusu olabilmektedir.

Betimleme cümleleri gözleme dayalı olarak bir kişi ya da yerin özelliklerini

ortaya koyan cümlelerdir.

Bu cümlelerde benzetmeler, sıfatlar veya zarflar bize ipucu olmalıdır.

Evin ikinci katına çıkınca sizi büyük bir salon karşılıyor.

Çökek’ten aşağılara baktığınızda portakal bahçelerinin yeşili ile mavi gözlü Akdeniz’in kucaklaştığını gördüm.

Dörtyol’un boğucu havası akşama doğru daha da ağırlaştı.

CÜMLE OLUŞTURMA

Eksik Cümlenin Tamamlanması

Tamamlanacak ve tamamlayacak cümleler ya da sözler arasında; Anlamsal ilişki doğru kurulmalıdır. Zaman ve kişi yönünden uyum olmalıdır. Cümleleri anlamca bağlamak için uygun bağlaçlar

kullanılmalıdır

* İnsanlar bilerek ya da bilmeyerek doğanın dengesini bozuyorlar, sonra aynı doğayı korumak için sempozyumlar düzenleyip, dernekler kuruyorlar; çünkü...

1. Doğanın kendileri için yaşamsal değerini biliyorlar.

2. Yanlış yaptıklarının bilincindeler. 3.  Kendilerini affettirmek istiyorlar.

4. Doğayı taklit etmek istiyorlar.

10 . Cümle Vurgusu

Cümle içinde bir ögenin diğer ögelerden daha baskılı söylenmesine denir. Bir cümlede asıl verilmek istenen, yükleme en yakın sözcük veya sözcük öbeği ile verilir. Eylem cümlelerinde vurgu yükleme en yakın ögedir.

* Bu yıl sizi sınava biz hazırlayacağız.* Bu yıl biz sizi sınava hazırlayacağız. * Bu yıl biz sınava sizi hazırlayacağız. * Biz sizi sınava bu yıl hazırlayacağız.

Çiftçiler bu yıl ürünlerini tarladan satacaklar. Çiftçiler tarladan bu yıl ürünlerini satacaklar. Bu yıl ürünlerini tarladan çiftçiler satacaklar

11. Anlatım Nitelikleri

a. Duruluk Gereksiz ve eş anlamlı sözcüklerin

kullanılmadığı cümlelerdir. Yarın kesinlikle burada olabilir.(Duru değil) Talebeleri ve öğrencileri onu unutmadı.

b. Özgünlük Başkasına benzemeyen sıradan olmayan

cümlelerdir.

c. Açıklık Bir cümleden herkesin aynı anlamı

çıkarmasıdır. Bir cümleden farklı anlamlar çıkarılıyorsa o cümle açık değildir.

“Ben İstanbul’u Ahmet’ten çok seviyorum.” Genç adama doğru yaklaştı.

d. Akıcılık Anlatımda dilin takılacağı pürüzlerin bulunmamasıdır.

e. Yoğunluk Az sözle çok şey anlatmaktır. Atasözleri ve

deyimlerde anlam yoğundur.

f. Yalınlık Anlatımın süssüz ve özentisiz olmasıdır. “ Baharda açan çiçekler gibi şevk ve heyecan ile

hayata dair umutlarını sağlamlaştırdı.” “Hayatı sevmeye başladı.”