İÇİNDEKİLER1 11UY0030-4/A1 Doğal Gaz İşletme ve Bakım İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği................................................3

1.1 İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı....................................................................................................................31.2 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri....................................................................................................41.3 İş Kazaları........................................................................................................................................................61.4 Acil Durum......................................................................................................................................................71.5 Elektrikle Çalışmalarda Alınması Gereken Önlemler.....................................................................................81.6 Yanıcı/ Patlayıcı Ortamlar...............................................................................................................................81.7 Bakım-Onarım ve Kaynak İşlerinde Güvenlik................................................................................................9

2 11UY0030-4/A2 Doğal Gaz İşletme ve Bakım İşlerinde Çevre Güvenliği Ve Önlemleri..................................153 11UY0030-4/A3 Doğal Gaz İşletme ve Bakım İşlerinde Kalite Yönetim Sistemleri.........................................19

3.1 Tanımlar........................................................................................................................................................193.2 Süreç Yönetimi..............................................................................................................................................223.3 Önlemeye Dönük Yaklaşım..........................................................................................................................233.4 Denetim Tipleri.............................................................................................................................................233.5 Kalite Sistem Denetimin Amaç ve Hedefleri:...............................................................................................24

4 11UY0030-4/A4 Doğal Gaz İşletme ve Bakım İşlerinde İş Organizasyonu.......................................................264.1 Harita Bilgisi.................................................................................................................................................264.2 Malzeme Bilgisi............................................................................................................................................28

4.2.1 Flanş Bilgisi............................................................................................................................................284.2.2 İzolasyon Contası...................................................................................................................................284.2.3 Vanalar...................................................................................................................................................29

5 11UY0030-4/A5 Doğal Gaz İhbarlarına Müdahale.............................................................................................305.1 Temel Doğal Gaz Bilgisi...............................................................................................................................305.2 Kontrolsüz Gaz Çıkışı ve Doğal gaz Yangınlarına Müdahale......................................................................33

5.2.1 Yanma üçgeni.........................................................................................................................................335.2.2 Yangın sınıfları.......................................................................................................................................345.2.3 Yangın söndürücü elemanlar..................................................................................................................35

5.3 Kontrolsüz Gaz Çıkışı tanımı ve Sınıflandırılması.......................................................................................395.3.1 Tanım......................................................................................................................................................395.3.2 Kullanılacak Malzemeler ve Özellikleri.................................................................................................395.3.3 Müdahale Teknikleri..............................................................................................................................40

5.4 Doğal gaz İhbarlarını Değerlendirme............................................................................................................416 11UY0030-4/A6 Devreye Alma İşlemleri...........................................................................................................43

6.1 Doğalgaz Dağıtımı ve İşletmesinin İncelenmesi...........................................................................................446.1.1 RMS (Regulation Measuring Station)....................................................................................................446.1.2 Regülatör................................................................................................................................................456.1.3 Vanalar ( Çelik ve PE)............................................................................................................................456.1.4 Çelik Hat.................................................................................................................................................456.1.5 PE Hat.....................................................................................................................................................456.1.6 Servis Kutusu.........................................................................................................................................466.1.7 Pilotlu Regülatör Nasıl Devreye Alınır Min ve Max nasıl ayarlanır.....................................................516.1.8 Çelik Hat Devreye Alma........................................................................................................................516.1.9 PE Hat Devreye Alma............................................................................................................................52

7 11UY0030-4/A7 Şebeke Ekipman Bakımı..........................................................................................................527.1 Vanaların Bakım ve kontrolü;.......................................................................................................................52

7.1.1 Çelik Vana ve Vana Odası Kontrolleri ve Bakımı.................................................................................537.2 RM/B ve RM/C lerin Kontrolleri ve Bakımı.................................................................................................547.3 Sayaçlar Ve Kontrolleri.................................................................................................................................55

8 11UY0030-4/A8 Mesleki Gelişime İlişkin Faaliyetler........................................................................................568.1 Mevzuat Bilgisi.............................................................................................................................................56

8.1.1 Doğalgaz Piyasası Mevzuatı içeriği.......................................................................................................568.1.2 Belediye ortaklığı...................................................................................................................................58

8.2 Bağlantı, Müşteri Sözleşmeleri, Güvence Bedeli ve İç Tesisat Onayı .........................................................588.2.1 Bağlantı .................................................................................................................................................588.2.2 İç tesisat onayı ve işletmeye alınması....................................................................................................598.2.3 Müşteri Sözleşmeleri..............................................................................................................................598.2.4 Güvence bedeli.......................................................................................................................................608.2.5 Kaçak ve Usulsüz Doğal Gaz Kullanımı................................................................................................60

8.3 Dağıtım Şirketinin Uyacağı Usul ve Esaslar, Genişletme Yatırımları, ........................................................61

1

8.3.1 Dağıtım şirketinin uyacağı usul ve esaslar ............................................................................................618.3.2 Genişletme yatırımları............................................................................................................................628.3.3 Bakım ve onarım faaliyetleri .................................................................................................................628.3.4 Acil Müdahale, Kayıt ve Dokümantasyon.............................................................................................63

8.4 Sevkiyat Kontrol Merkezi, Haberleşme Sistemleri,......................................................................................648.4.1 Sevkiyat kontrol merkezi........................................................................................................................658.4.2 Haberleşme sistemleri............................................................................................................................658.4.3 Akış kontrolü..........................................................................................................................................658.4.4 Kalibrasyon ve ayarlar...........................................................................................................................658.4.5 Eğitim ve iş güvenliği.............................................................................................................................65

8.5 Müşteri İlişkileri ve İletişim..........................................................................................................................658.6 Temel Matematik..........................................................................................................................................658.7 Temel Elektrik Bilgisi...................................................................................................................................66

8.7.1 Elektriğin Tanımı...................................................................................................................................668.7.2 Basit Elektrik Devresi Elemanları..........................................................................................................678.7.3 İletken ve Yalıtkan.................................................................................................................................678.7.4 Elektrikde Güç........................................................................................................................................688.7.5 Elektrik Akımının Sınıflandırılması.......................................................................................................688.7.6 Elektrik Ölçü Aletleri.............................................................................................................................698.7.7 Topraklamalar........................................................................................................................................708.7.8 Üç Fazlı Dengeli ve Dengesiz Sistemler: ..............................................................................................718.7.9 Kesintisiz Güç Kaynakları( UPS) ..........................................................................................................718.7.10 Akümülatörler( Akü) ...........................................................................................................................71

2

1 11UY0030-4/A1 Doğal Gaz İşletme ve Bakım İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

1.1 İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı

İşverenlerin ve işçilerin yükümlülükleriMadde 77. - İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler.İşverenler işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. Yapılacak eğitimin usul ve esasları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.İşverenler işyerlerinde meydana gelen iş kazasını ve tespit edilecek meslek hastalığını en geç iki iş günü içinde yazı ile ilgili bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadırlar.Bu bölümde ve iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tüzük ve yönetmeliklerde yer alan hükümler işyerindeki çıraklara ve stajyerlere de uygulanır.

İş sağlığı ve güvenliği yönetmelikleriMadde 78 –Bu Kanuna tabi işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği şartlarının belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması, işyerlerinde kullanılan araç, gereç, makine ve hammaddeler yüzünden çıkabilecek iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi ve özel durumları sebebiyle korunması gereken kişilerin çalışma şartlarının düzenlenmesi, ayrıca iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygunluğu yönünden; işçi sayısı, işin ve işyerinin özellikleri ile tehlikesi dikkate alınarak işletme belgesi alması gereken işyerleri ile belgelendirilmesi gereken işler veya ürünler ve bu belge veya belgelerin alınmasına ilişkin usul ve esaslar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda yapılacak risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların usul ve esasları ile bunları yapacak kişi ve kuruluşların niteliklerinin belirlenmesi, gerekli iznin verilmesi ve verilen iznin iptal edilmesi Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir.

İş sağlığı ve güvenliği hizmetleriMadde 81 – İşverenler, devamlı olarak en az elli işçi çalıştırdıkları işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, işçilerin ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla, işyerindeki işçi sayısı, işyerinin niteliği ve işin tehlike sınıf ve derecesine göre;a)İşyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturmakla,b)Bir veya birden fazla işyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle,c)Sanayiden sayılan işlerde iş güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle, yükümlüdürler.İşverenler, bu yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, bünyesinde çalıştırdığı ve bu maddeye dayanılarak çıkarılacak yönetmelikte belirtilen vasıflara sahip personel ile yerine

3

getirebileceği gibi, işletme dışında kurulu ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak da yerine getirebilir. Bu şekilde hizmet alınması işverenin sorumluklarını ortadan kaldırmaz.İşyeri sağlık ve güvenlik biriminde görevlendirilecek işyeri hekimleri, iş güvenliği uzmanları ve işverence görevlendirilecek diğer personelin nitelikleri, sayısı, işe alınmaları, görev, yetki ve sorumlulukları, çalışma şartları, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görevlerini nasıl yürütecekleri, işyerinde kurulacak sağlık ve güvenlik birimleri ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin nitelikleri, ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alınmasına ilişkin hususlar ile bu birimlerde bulunması gereken personel, araç, gereç ve teçhizat, görevlendirilecek personelin eğitim ve nitelikleri Sağlık Bakanlığı, Türk Tabipleri Birliği ve Türk Mimar Mühendis Odaları Birliğinin görüşleri alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.Kanuna veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulan kamu kurum ve kuruluşlarında ilgili mevzuatına göre çalıştırılmakta olan hekimlere, üçüncü fıkrada öngörülen eğitimler aldırılmak suretiyle ve aslî görevleri kapsamında, çalışmakta oldukları kurum ve kuruluşların asıl işveren olarak çalıştırdıkları işçilerin işyeri hekimliği hizmetleri gördürülür. Bu kurum ve kuruluşların diğer personel için oluşturulmuş olan sağlık birimleri, işyeri sağlık ve güvenlik birimi olarak da kullanılabilir.

İşçilerin haklarıMadde 83. - İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından işçinin sağlığını bozacak veya vücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın, acil ve hayati bir tehlike ile karşı karşıya kalan işçi, iş sağlığı ve güvenliği kuruluna başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurul aynı gün acilen toplanarak kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar işçiye yazılı olarak bildirilir.İş sağlığı ve güvenliği kurulunun bulunmadığı işyerlerinde talep, işveren veya işveren vekiline yapılır. İşçi tespitin yapılmasını ve durumun yazılı olarak kendisine bildirilmesini isteyebilir. İşveren veya vekili yazılı cevap vermek zorundadır.Kurulun işçinin talebi yönünde karar vermesi halinde işçi, gerekli iş sağlığı ve güvenliği tedbiri alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir.İşçinin çalışmaktan kaçındığı dönem içinde ücreti ve diğer hakları saklıdır.İş sağlığı ve güvenliği kurulunun kararına ve işçinin talebine rağmen gerekli tedbirin alınmadığı işyerlerinde işçiler altı iş günü içinde, bu Kanunun 24 üncü maddesinin (I) numaralı bendine uygun olarak belirli veya belirsiz süreli hizmet akitlerini derhal feshedebilir.Bu Kanunun 79 uncu maddesine göre işyerinde işin durdurulması veya işyerinin kapatılması halinde bu madde hükümleri uygulanmaz.

1.2 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri

İSG Yönetim sistemleri birbirini tamamlayan ve sürekli olarak gelişen beş aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; bir politika belgesi ile iş sağlığı ve güvenliği alanında izlenecek strateji ve hedeflerin ortaya konulması; organizasyonun oluşturulması; planlama ve stratejinin hayata geçirilmesi; uygulamanın değerlendirilmesi ve sonuçlara göre yeni tedbirlerin alınması aşamalarıdır.Kalite, Çevre ve İSG konularına etkinlik ve verimliliği artırmak amacıyla Yönetim Sistemleridendiğinde:• TS EN ISO 9001-2008 Kalite Yönetim Sistemi• TS EN ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi• TS (OHSAS) 18001 İSG Yönetim SistemiHer üç yönetim sisteminde de esas alınan ortak prensipler şunlardır:

4

• Gerçeklere Dayalı Karar Verme• Çalışanların Katılımı• Süreçlerle Yönetim• Sistem Yaklaşımı (PUKÖ Döngüsü-Planla, Uyula, Kontrol Et, Önlem Al)• Müşteri-Çevre-Çalışana Odaklı Olmak• Sürekli Öğrenme, Yenilikçilik ve İyileştirme• Taraflarla İşbirliği• Liderlik

OHSAS 18001 İŞ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim SistemiKısa adıyla OHSAS (İş Sağlığı ve Güvenliği Belgesi Yönetim Sistemi, Occupational Health and Safety Management System) standardın orijinal açılımıdır.OHSAS 18001, kuruluşların risklerini kontrol etmelerine ve performanslarını iyileştirmesine imkan vermek üzere OHSAS 18001 iş sağlığı ve güvenliği Yönetim sistemi ile ilgili şartları belirlemektedir.OHSAS 18001’deki TanımlarOlay: Kazaya sebep olan veya kazaya sebep olacak potansiyele sahip oluşum.Kaza: Ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet veren istenmeyen olay.Tehlike: İnsanların yaralanması, hastalanması, malın veya malzemenin zarar görmesi, işyeri ortamının zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olan kaynak veya durumİş sağlığı ve güvenliği: Çalışanların, geçici işçilerin, yüklenici personelinin, ziyaretçilerin ve çalışma alanındaki diğer insanların sağlık ve güvenliğini etkileyen faktörler ve şartlar.İSG Yönetim Sistemi: Kuruluşun faaliyetleri ile ilgili İSG risklerinin yönetimini kolaylaştıran tüm yönetim sisteminin bir parçası.Bu kuruluş yapısını, planlama faaliyetlerini, sorumluluklarını ve uygulamalarını, prosesleri, prosedürleri ve kuruluşun İSG politikasının geliştirilmesi, uygulanması, iyileştirilmesi, başarılması, gözden geçirilmesi ve sürdürülmesi için gerekli kaynakları kapsar.Risk: Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık bozulmasının ciddiyet derecesinin birleşimi.Risk Değerlendirmesi: Tüm, riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve riske tahammül edilip edilemeyeceğine karar vermekKatlanılabilir risk: Kuruluşun yasal zorunluluklarla ve kendi İSG politikasına göre, tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk

Tehlike ve Risk AlgılamasıRiskin nasıl algılandığını anlamak için; insanların riski nasıl tanımladıklarına bakmak gereklidir.Risk insanlarca oldukça farklı şekilde tanımlanmaktadır.• Risk muhtemel kaybın miktarıdır.• Risk bir fonksiyondur ve ihtimal ve kayıp seviyesinin çarpımı olarak ifade edilir.• Risk belirli bir tehlike karşısında kişinin şahsi varlıklarından bir kısmının veya tamamının kaybedilme ihtimalidir.Üzerinde uzlaşılan manada risk, güvenliğin zıddı bir durumdur ve güvenlikle ters orantılıolarak değişir. (Kumamoto ve Henley 1996)Deneysel Psikoloji alanında yapılan çalışmalarla risk algılanmasını etkileyen faktörler belirlenmeye çalışılmaktadır. Üzerinde durulan konulardan biriside;

5

• Riskler kişiler tarafından nasıl algılanır,• Riskler toplum tarafından nasıl algılanır, konusudur.

Risk Algılamasını Etkileyen Faktörler •Korkutuculuk düzeyi•Anlaşıla bilirlik düzeyi•Etkilenecek kişi sayısı•Tehlikenin ve riskin ne ölçüde anlaşılabildiği,•Riskin ne derece eşit dağıldığı,•Riski ne derece önleyebileceği,•Riskin kişisel olarak kabullenilip kabullenilmemesi

1.3 İş Kazaları

Sözlükte kaza kelimesine karşılık şu manalar bulunmaktadır: “görünür bir sebebi olmadan”, “beklenmeyen”, “amaçsız davranış”, “rastlantı”, “kader” dir. Bunlardan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından iş kazası “belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olaydır” olarak tanımlanmıştır. Kazalar beklenmeyen, istenmeyen ve kaçınılamayan olaylardır.31.05.2006 tarihli, 5510 “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu”na göre, İş kazasının tanımı, bildirilmesi ve soruşturulması hakkındaki 13. madde iş kazasını şu şekilde tanımlamıştır:

İş kazası,a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında,c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratan olaydır.Bu kanuna göre, bir kazanın iş kazası sayılması için yukarıda sayılan durumlardan en az birinin gerçekleşmesi sonucunda sigortalının bedence veya ruhça arızaya uğraması gerekmektedir.Kaza kavramının tanımı birçok olayın sonucuna referans içerir. Örneğin, Meister kazayı, “Sistemi veya bireyi tahrip eden veya sistemin amacının veya bireyin görevinin başarılmasını etkileyen istenmeyen olay” olarak tanımlar. Bu muhtemel sonuçlar ise geniş bir spektrumu kapsar.Yukarıdaki tanımlar gibi, değişik açılardan iş kazası hakkında bir seri tanım mevcut olmakla birlikte, bütün bunlarda mevcut olan ortak paydaya indirebilecek bazı kavramlar bulunur.

6

1.4 Acil Durum

Bir acil durum, şirket çalışanlarının, şirket sahasında çalışan müteahhit firma personelinin, ziyaretçilerin veya yakın tesis yada yerleşim merkezlerinde bulunanların yaralanmasına veya can kaybına neden olabilen, tesisin üretimini kısmen veya tamamen durdurabilen, tesise veya doğal çevreye zarar veren, tesisin finansal yapısını veya toplumdaki imajını tehdit eden planlanmamış olaylardır. Pek çok olay acil durum olarak yorumlanabilir.

Bunlar;1. Yangın2. Deprem3. Sel Ya Da Su Baskını4. Yoğun Kar Yağışı5. Toplu Gıda Zehirlenmesi6. Fırtına7. Heyelan8. Kimyasal Madde Kazaları9. Parlayıcı Ve Patlayıcı Madde Kazaları10. Radyasyon Kazaları11. Anarşik Olaylar12. İletişim Sistemini Çökmesi13. Bilgisayar Sisteminin Çökmesi14. Ana Müşteri Veya Tedarikçilerin Kaybedilmesi15. Büyük Üretim Arızaları16. Enerji Kesilmesi17. Sabotaj18. İş Kazası19. Salgın Hastalık20. Trafik Kazası21. Aşırı Sıcak veya Soğuk22. Seferberlik Hali“Doğal afetler” başta olmak üzere geniş bir sahayı etkileyen olayları tanımladığından, “Felaket” terimi burada anılmamaktadır. Aslında her olay işletmenin ve toplumun üzerindeki nihai etkisi ile değerlendirilmelidir. Büyük bir sanayi kuruluşu için sıkıntı veren bir olay, küçük bir işletmeiçin ‘felaket’ olabilir.

Acil Durum Planlamasının 4 Aşaması1. Aşama: Planlama için bir ekibin oluşturulması2. Aşama: Mevcut ve olası risklerin analizi3. Aşama: Planın hazırlanması4. Aşama: Planın yürürlüğe konulması

7

1.5 Elektrikle Çalışmalarda Alınması Gereken Önlemler

Vücut üzerinden topraklanan iletim yolu gerilim değerine göre farklılık gösterir. Alçak gerilim değerlerinde bu yol dolaşım sistemi yani kalp üzerinden meydana gelir. Bu nedenle alçak gerilimlerin öldürücü etkisi kalp fibrinasyonundan (şok) kaynaklanmaktadır. Yüksek gerilimlerde vücuda uygulanan elektriksel alan şiddetinin daha fazla olması nedeniyle dolaşım sistemi dışındaki bir çok organ da iletken hale gelir. Özellikle iletim yolunda bulunan deri dokusunun direnç etkisi nedeniyle oluşan aşırı ısı doku yanmasına neden olur. Genellikle alçak gerilime maruz kalan vücutta şok, yüksek gerilime maruz kalan vücutta ise ağır yanıklar meydana gelir.İnsan bedeninden geçen akımın büyüklüğü, kişinin vücut direncine, temas noktalarının özelliklerine ve alternatif akımda frekansa bağlıdır. İnsan vücut direnci, vücut iç direnci, temas noktalarındaki geçiş dirençleri ve genel olarak akım yolu üzerindeki diğer dirençlerden oluşur. Bu değerler kişilere göre çok farklı değerler alabilirler.Akımın şiddetine göre ortaya çıkması muhtemel sonuçlar Tablo’de verilmiştir.

1.6 Yanıcı/ Patlayıcı Ortamlar

Statik ElektrikParlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerle bu maddelerin yakınındaki yerlerde statik elektrik yüklerinin meydana gelmesine karşı nemlendirme, topraklama, iyonizasyon, vb. gibi uygun tedbirler alınmalıdır. Statik elektriği iletmeyen malzemelerin kullanılmasından mümkün olduğu kadar kaçınılmalıdır.Sıvı parlayıcı ve patlayıcı maddelerin çok büyük akma hızları ile doldurulup boşaltılmasından, sıçramalı ve yüksek basınçla doldurulmalarından kaçınılmalıdır.Parlayıcı sıvıların konulduğu bütün depolar ve boru donanımları, boru bağlantıları statik elektriğe karşı uygun şekilde topraklanmalıdır. Depoların parlayıcı sıvılarla doldurulması ve boşaltılmasında araç ile depo arasında topraklama hattı bağlantısı yapılmalı statik elektriğe karşı tedbirler alınmalıdır.Lastik tekerlekler üzerinde hareket eden tankerler yüklü oldukları statik elektrikten tamamen arındırılmadıkça dolum yerlerine sokulmamalıdır. Öğütülerek toz haline getirilmiş maddelerin pnömatik konveyörlerle taşındığı hallerde, statik elektriğe karşı konveyörün metal boruları bütün hat boyunca birbirine iletken bağlantılı olmalı ve topraklanmalı, Titan, Alüminyum ve Magnezyum ince tozlarının taşındığı yerlere statik elektrik dedektörleri veya benzeri uygun tertibat konulmalıdır. Statik elektik birikmelerine karşı, gerekli yerlere statik elektrik yük

8

gidericileri ve nötralizatörler konulmalı veya uygun diğer tedbirler alınmalıdır. Tabanca boyası yapılan tesislerde boyanacak veya verniklenecek metal parçalar, boyama hücrelerinin bütün metal kısımları ile davlumbazlar, kaplar, emme tertibatı ve boya tabancaları uygun şekilde topraklanmış olmalıdır.Sentetik akaryakıt kapları iletken maddelerle kaplanmalı, metal boyalarla boyama ya da iletken ağ geçirme işlemleri uygulanmalı yahut bu cins kaplar toprak içine yerleştirilmelidir. Sentetik kaplara iletken yüzeyler kazandırılması halinde bu yüzeyler doldurma ve boşaltmadan önce topraklanmalıdır. Akaryakıt depolama tankları akaryakıt doldurulduktan sonra ilgili standartlara uygun olarak gerekli bir süre dinlendirilmelidir.Alev Sızdırmaz TeçhizatParlayıcı maddelerin bulunduğu işyerlerindeki elektrik motorları alev sızdırmaz tam kapalı tipten olmalıdır. Parlayıcı gaz veya buharların havaya karışması ile patlama tehlikesi bulunan yerlerdeki elektrik alet ve teçhizatı tehlikeli alanın dışına kurulmalı veya bu alet ve teçhizat alev sızdırmaz tipte olmalıdır.Alev geçirmez cihazların kullanılmasından önce imalatçı ve satıcı müesseselerden bu cihazlarınm gerektiği gibi olduklarına dair belgeler alınmalıdır. Alev geçirmez cihazların üzerinde yapılacak herhangi bir onarım veya değişiklik bu cihazların ilk güvenlik durumlarını bozmayacak veya azaltmayacak şekilde yapılmalıdır.Alev geçirmez cihazlar için kullanılacak iletkenler eksiz borular içinde bulunmalı veya madeni kılıflı, zırhlı yahut mineral tecritli kablolar kullanılmalıdır. Bu gibi aletlere iletkenlerin bağlantısı, tesisatın alev geçirmez özelliğini bozmayacak şekilde yapılmalıdır. Tehlikeli bir ortama giren elektrik tesisat boruları tehlike alanına girdikleri noktada alev sızdırmaz buatlarla donatılmalıdır.

1.7 Bakım-Onarım ve Kaynak İşlerinde Güvenlik

Günümüz çalışanlarının en önemli sorunlarının başında İş Sağlığı ve Güvenliğinin geldiği konusunda hiç kuşku bulunmamaktadır. Sanayi toplumlarında toplam nüfusun üçte ikisinin sanayide çalıştığı göz önüne alınırsa İş Sağlığı ve Güvenliği sorununun toplumun temel sorunlarının başında yer alması doğal bir sonuçtur.Öte yandan sanayileşmenin temelinde makinalaşma vardır. Her geçen gün de yeni ve daha komplike makinalar bu oluşumda yer almaktadır. İş Sağlığı ve Güvenliği sorunun çözümünde makinalarla-insan ilişkilerinin düzenlenmesi, bu ilişkilerin belirli

kurallara bağlanması ve standartlaştırılması bir zorunluluk olmaktadır.Yapılan istatistikler göstermektedir ki, iş kazaları sebeplerine göre sınırlandırıldıklarında makine kazaları üçüncü sırayı almaktadır. Ayrıca kazalardan meydana gelen ölümler ve maluliyetler incelenecek olursa mekanik sebeplerinin dördüncü sırada olduğu, daimi, kısmi maluliyet kazalarına göre ise makine kazalarının baştan birinci sırayı teşkil ettiği görülür.Bakım-onarım (maintanence) hizmetleri, makine, tezgah ve tesislerin daha uzun sürelerle, arızasız ve problemsiz olarak çalışmasını; beklenmedik arızalar sebebiyle tehlikeli durumların ortaya çıkmaması; istenmeyen olaylara, kazalara, yaralanmalara, malzeme hasarlarına, zaman kaybına sebep olmaması için yapılan planlı ve düzenli çalışmalardır.Periyodik bakımlar, makine ve tesislerin ömrünün uzamasına katkıda bulunur. Ayrıca, beklenmedik arızalar sebebiyle kazalara sebebiyet verilmesini önler ve can güvenliğini sağlar.

9

Bakım-onarım çeşitleri şunlardır:

1- Arıza vuku buldukça (problem ortaya çıktıkça) yapılan bakım-onarım (tamirat),

2- Problem ortaya çıkmadan yapılan (programlı) bakım-onarım,

Parça değişikliği yapmadan bakım,

Ömrü bitmiş parçalar değiştirilerek yapılan bakım,Bakım-onarım çalışmalarında, önceden planlanmamış, beklenmedik bir zamanda meydana gelen bir arızayı giderirken, kaza riski daha fazladır. Çünkü ani durumlarda, gerekli malzemeler temin edilememekte, uygun olmayan malzeme ile çalışılması, zorunluluğu ortaya çıkabilmekte ve dolaysıyla kazalara zemin hazırlanmış olmaktadır.Kazalar, makina-insan ilişkileri yönünden incelendiğinde en tehlikeli kazaların, yani ölümcül ve sakatlık bırakan kazaların büyük bir kısmının, makinalarda yapılan Bakım-Onarım sırasında meydana geldiği görülmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği yönünden Bakım-onarımda yapılan hatalar işyerinde çalışan diğer personeli de tehlikeye sokmaktadır.Bakım-onarımda İş Güvenliği kuralları koymuş ve bu kuralları standarda bağlamış olan işyerleri ve işletmelerde iş kazaları, sadece bakım-onarım servislerinde değil, işletmenin diğer ünitelerinde de büyük oranda azalmaktadır. Bu bakımdan bakım-onarımda iş güvenliği, İş güvenliğinin en önemli halkalarından birini teşkil etmektedir.Ancak yapılan istatistikler, ve edinilen tecrübeler, tamir, bakım-onarım çalışmaları esnasında çok fazla sayıda kazaların meydana geldiğini göstermektedir. Bu kazalar, tamir ve bakım çalışmalarının yeterli emniyet tedbiri alınmadan yapılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Bu sebeple, bakım-onarım faaliyetlerinin planlı, programlı olarak yapılması gerekmektedir.Bakım-onarım işlerinde güvenlik tedbirleri

Bakım-onarım işlerinin yapılmasında hedef:

1- Sistemin düzgün çalışmasını sağlamak,

2- Tesisin ömrünü uzatmak,

3- Arıza ve kaza olmadan, tespit yapıp tedbir almak üzere yoğunlaşmıştır.

İşletmeler, bakım-onarım çalışmalarına izin verilmesi hususunda bir sistem

kurulmalıdır. Bu sistemde; yöneticilerin, işçilerin, müteahhitlerin ve diğer şahısların

uymaları gerekli tedbirler ve şartlar açık ve net bir şekilde belirlenmelidir. Bu sistemde;

• Yapılacak iş,

• İşi kimin denetleyeceği,

• Alınacak güvenlik tedbirleri,

• İşe başlamadan önce çalışanlar tarafından alınacak gerekli tedbirler,(Örneğin; fiziksel

kilitleme aygıtlarının takılması, tehlike uyarı levhalarının asılması gibi)

10

• Çalışma alanının güvenli olup olmadığının tespiti ve güvenli hale getirilmesi,

• Çalışma izninin kaldırılmasından önce yapılması gerekli işlemlerin belirtilmesi,

bu

işlemlerin kimler tarafından yapılacağının açık olarak yazılması, belge sisteminin

yerleştirilmesi, gerekmektedir.

Bu şekilde uygun bir sistemle, planlı ve programlı yapılan çalışmalarda:

• İş veriminin artması sağlanır;

• Malzeme kayıpları en aza indirilir,

• İsraf önlenir,

• Her şeyin en iyi şekilde ve en verimli şekilde kullanılması sağlanır,

• Çalışanların güveni kazanılmış olur.

Bakım-onarım işlerinin yapılması belli bir izin prosedürüne bağlanmalıdır. Çalışmaya izin şartlarının tasarımı, belirlenmesi, riskin türüne ve derecesine, işin karmaşıklığına ve ilgili endüstri koluna göre yapılmalıdır.

Bakım-onarım ekibine;

• Makinelerin korunması ilkeleri,

• Elektrik ve mekanik güvenlik,

• Bakım işlerinde “çalışma izni” hususlarında yeterli eğitim verilmelidir.

Eğitimle yetinmemeli, mutlaka etkili bir denetim sistemi kurulmalıdır. Otokontrol mekanizmaları geliştirilmelidir. Çünkü insanlar sadece bilmedikleri için hata yapmazlar. Daha çok bildikleri konularda, yanlış ve hatalı olduklarını bile bile hata yaparlar, yanlış yaparlar. Bu tür yanlışların yapılmaması için de uygun denetim mekanizmalarının geliştirilmesi, kurulması, çalıştırılması gereklidir.Bir diğer sakınca da, uygun ve yeterli eğitimi olan ekiplerin oluşturulamamasıdır. Uygun ekiplerin oluşturulamaması yine kazalara davetiye çıkarmaktadır.

Plansız olarak yapılan bakım-onarım çalışmalarının bir diğer mahsuru ise yapılan çalışmalar esnasında uygun izin prosedürünün uygulanmamış, olması, yetkililerin haberdar edilememiş olması, dolaysıyla yetkili teknik eleman nezaretinin mevcut olmaması ve gerekli emniyet tedbirlerinin alınamamış olması sebebiyle kazalara sebep olunmasıdır.

11

Bu sebeple bakım-onarım çalışmalarının planlı ve programlı olarak yapılmasına gayret gösterilmelidir. Planlı ve programlı bakım-onarım çalışmalarının düzgün olarak yapılması durumunda, beklenmedik arızalar en aza indirilmiş olacaktır.Her şeye rağmen ortaya çıkabilecek, arızalar tahmin edilerek, bu durumlarda yapılacak işlemler önceden planlanmalı, ekstra durumlar karşısında yapılacak işlemler önceden tasarlanmalı, gerekli malzeme ve personelin nasıl tedarik edileceği planlanmalıdır.Bakım-onarım işlerindeki kazalar genellikle işe başlamadan önce ve işin bitiminde meydana gelmektedir. Bu sebeple bakım-onarım işlerine başlamadan önce gerekli tedbirlerin alınması, tehlikelerin gözlenmesi, işe apar topar (alelacele) dalınmaması gerekmektedir.İşin bitiminde ise, yine gerekli kontrollerin yapılması, sökülmüş veya bozulmuş koruyucu sistemlerin yerine yerleştirilmesi, düzeltilmesi, bütün bu tedbirlerde sonra çalışmaya başlanılması gereklidir.Kazaların bir kısmı da, bakım-onarım sonrası, yapılan normal çalışmalarda meydana gelmektedir. Bakım-onarım esnasında yapılmış olan değişikliklerden operatörün haberdar edilmemesi bu tür kazalara sebebiyet vermektedir.Bakım-onarımlarda tespit edilen önemli hususların kayda alınması, daha sonraki kontrollerde bu kayıtlara dikkat edilmesi gereklidir.Etkili kontrol, yazılı bir sistemle sağlanmalıdır. Ancak yazılı bir yönergenin tek başına kazaları önleyemeyeceği hususuna dikkat edilmelidir. Yönergelerin yanında eğitim ve denetim hizmetleri asla göz ardı edilmemelidir.Makine tezgah ve tesislerde normal çalışmalar esnasında görülen değişik durumlar, arızalar, kayda alınmalı, büyük revizyon ve bakım çalışmaları esnasında bu kayıtlardan istifade edilmelidir. İşyerinde bu tür kayıt sisteminin oluşturulmaması, İşletmeleri ve idarecileri şahısların hafızalarına bağımlı kılar. Halbuki İşletmelerin, şahıslara ve şahısların hafızalarına güvenerek çalışması doğru değildir. Şahısların hafızaları yanılabilir, şahıslar fanidir, her zaman işyerinde mevcut olmayabilir. Fakat işyerinin sürekli veya uzun ömürlü olması isteniyorsa kayıt sistemi yerleştirilmelidir. Bu kayıt sistemi yeterli seviyede olmalıdır. Bürokrasiyi çok fazla artırmamalı, buna mukabil bazı bilgilerin unutulup kaybolmasına sebep olmamalıdır.İşyerinde uygun bir kayıt sisteminin, belge sisteminin kurulması, bilgi akışının güvenli ve sürekli bir şekilde sağlanmış olması, müessese olmanın şartıdır. Aksi halde, işler, el yordamı ile, kişilerin şahsi gayretleri ile, omuz gücü ile yürütülüyor demektir ki, bu yürümenin ve yürütmenin sürekli olması mümkün değildir. Çünkü kişilere bağımlıdır. Kişiler ise fanidir.Bakım-onarımlar, uzman (ehliyetli) kişilerce yapılmalıdır.Makine bakım-onarım işlerinde görevli olan kişilerin, makine yapımcılarının önerileri hakkında yeterli bilgilerinin bulunması gerekmektedir.Makine yapımcıları tarafından tavsiye edilen yağlama programlarına özen gösterilmelidir. Kullanılan yağlar, yapımcının tavsiye ettiği nitelikte olmalıdır.Muayene veya bakım sırasında, koruyucuların kaldırılması gerektiğinde, güç kesilmeli, şalter kilitlenmelidir.Makinelerde herhangi bir bakım-onarım işlemi yapıldıktan sonra koruyucu düzenlerin yerlerine düzgün olarak takılmasına dikkat edilmelidir. Bu hususta gerekli kontroller yapılmalıdır. İşyerlerinde, makine tezgâh ve tesisler üzerinde yapılan tamir ve bakımlar esnasında çıkarılmış olan makine koruyucu sistemlerin yerlerine yerleştirilmeden, makineyi, tezgâhı, tesisi çalıştırdıkları, koruyucuların kenarda köşede tozlanmaya terk edildikleri çok sık rastlanan hatalı hareketlerdendir. Bu hatalı davranışlar birçok kazanın sebebini teşkil etmektedir.Önleyici bakım sistemlerinde koruyucuların düzgün denetimlerinin yapılması (gevşek vidalar, aşınmış yataklar, kusurlu kablolar, pimlerin kaybolması ve benzeri durumlarda olduğu gibi) herhangi bir sorun çıkmadan önce, kusurların ve noksanların düzeltilmesini sağlar.

12

Kilitlemeli koruyucular ve makinelerin küçük parçalarında operatörü korumak için bulundurulan güvenlik aygıtları aynı zamanda bakımcıyı da korurlar. Ancak büyük çaptaki makinelerde ve tesislerde, tehlikeli alana giren ve tesisat çalıştırıldığında gözden uzak olduğu için görülemeyen bakımcıların korunması için özel tedbirler alınmalıdır.Her makine ve tesis için bakım, onarım ve kontrol talimatları hazırlanmalıdır. Bu talimatlarda hangi periyotlara hangi tür bakımların yapılacağı belirtilmeli, değiştirilmesi gerekli parçalar tespit edilmeli, bu parçaların hangi sürelerde veya hangi seviyedeki aşınmalarda veya hangi durumlarda değiştirileceğinin açık olarak belirlenmesi gerekmektedir.Sözlü talimatlar, yanlış duymalara ve yanlış anlaşılmalara sebep olabileceğinden dolayı, insan hayatının söz konusu olduğu durumlarda güvenilir değildir.Bakım-onarım işlerinde iyi malzemenin kullanılması gereklidir. Malzemenin kötü olması bakımı kötü hale getirir, kötü bakım arızalara ve kazalara davetiye çıkarır.İşyerinde çalışanlar; binalarda, inşaatta, makinede, tesisatta göreceği noksan veya tehlikeli durumları, amirine veya bakım-onarım işlerinde görevli olanlara hemen bildirmesi, İşverenin de bu arızaları en kısa zamanda, en uygun şekilde gidermesi gereklidir.Bakım-onarım işlerinde uygun ve yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. Rutubetli ve iletken ortamlarda düşük gerilimli (24 volt) aydınlatma cihazları kullanılmalıdır.Bakım-onarım işlerinde görevlendirilecek işçilerin bütün malzemelerini koyabileceği ve kolaylıkla taşıyabileceği takım çantaları veya kutuları verilecektir. Bu işlerde kullanılan büyük aletlerin taşınması için el arabaları bulundurulacaktır.Bina ve tesisatta yapılacak bakım-onarım işlerinde, geçici olarak uygun ve güvenli sabit merdivenlerle platformlar, geçit ve iskeleler yapılacaktır.Bakım-onarım işleri çalışmalar durdurulmadan yapıldığı durumlarda, gerekli güvenlik tedbirleri alınacaktır.Zararlı, zehirli gazların bulunduğu, havalandırmanın yeterli olmadığı yerlerde (Tehlikeli gaz, buhar veya sislerin meydana gelebileceği tank veya depolarda) yapılan çalışmalarda, gerekli kişisel koruyucu malzemeler verilmelidir. Bu gibi yerlerde tecrübeli ve usta işçiler çalıştırılmalı, kişisel koruyucuları kullanmaları temin edilmeli, bir veya birkaç kişi gözlemci olarak görevlendirilmelidir. Muhtemel bir zehirlenme durumunda ilk yardım yapacak malzeme ve kişiler hazır bulundurulmalıdır.Hendek, çukur ve diğer kazı işlerinin yapıldığı durumlarda, uygun şekilde payandalar ve korkuluklar yapılacak ve buralar geceleri ışıklandırılacaktır.Basınçlı kazanlar ve kaplar basınç altında iken onarılmamalıdır.Onarılacak tank veya depoların diğer tank veya depolarla olan bağlantıları kesilmelidir.Onarılan tank veya depoların içinde mekanik karıştırma tertibatı bulunduğu durumlarda, onarıma başlanmadan önce karıştırma tertibatının güç kaynağı ile irtibatı kesilmeli ve karıştırıcı uygun şekilde takozlanmalı, desteklenecek veya bağlanmalıdır.İçinde parlayıcı, patlayıcı maddelerin bulunduğu kapların kaynakla tamir bakımının yapıldığı durumlarda, bu depolar tamamen temizlenmeli, buharla temizlenmeli, daha sonra içine su doldurulduktan(Azot veya karbondioksit gibi asal gazlar ile veya benzeri ile doldurulacak) sonra, yetkili teknik elemanların nezaretinde en usta kişilere bu kaynak işleri yaptırılmalıdır.Bu depolar, buharla yıkanabilecek ve içine su doldurulabilecek durumda değilse, çok özel olarak temizlenecek, raspalanacak, 24 saat su verilmek suretiyle karıştırılacak, en az iki saat havalandırılacak, ilgililerce kontrol edilecek, deponun uygun şekilde temizlenmediği kanaatine varılırsa, su veya buharla temizlemeye ve havalandırma işlemine devam edilecektir.Yüksek yerlerde yapılan çalışmalarda, emniyet kemeri, baret, bağlama ipleri gibi kişisel korunma araçları verilecek ve bunların kullanılması sağlanacaktır.

Bakım-onarım işlerinde sık rastlanan kaza türleri:

13

1. Elektriğe çarpılma:

• Sistemin enerjisinin kesilmemiş olmasından,

• Ortamın çok iletken bir ortam olmasından,

• Kullanılan seyyar elektrikli cihazların izolasyonunun uygun olmamasından,

• Seyyar aydınlatma lambalarının düşük gerilimli(24 Volt) olmamasından

kaynaklanmaktadır.

2. Hareketli kısımlarda yaralanma (Kayış-kasnak sistemleri, dişli, kaplın, operasyon noktalarında yaralanma şeklinde). Bu tür kazalar makine veya tezgâh durdurulmadan tamir bakım yapılıyor olmasından dolayı meydana gelmektedir.

3. Zararlı zehirli gaz, toz ve sisler dolaysıyla zehirlenme ve boğulmaların meydana gelmesi; Bu tür kazaların meydana gelmemesi için öncelikle uygun havalandırma yapılmalı, yeterli olmaz ise uygun koruyucu maskeler kullanılmalıdır.

4. Parlama, patlama, yanma şeklinde meydana gelen kazalar. Parlama patlama yanma ihtimali bulunan işyerlerinde çalışmaya başlamadan önce, parlama ve patlamaya karşı tedbir alınması önemlidir. Bu sebeple bu tür yerlerde izin belgesi uygulamasına azami dikkat gösterilmelidir.

5. Düşme şeklindeki kazalar. Düşme şeklindeki kazalar, yüksekte çalışmalarda uygun iskele ve platformların olmamasından, korkuluk olmamasından, ve emniyet kemeri kullanılmamış olmasından kaynaklanmaktadır.

6. Kişisel koruyucu malzemelerin (baret, eldiven, emniyet ayakkabısı gibi) kullanılmamasından meydana gelen kazalar. Tamir bakım işlerinin yapıldığı yerler, çoğu zaman çalışanların çok aşına olmadıkları, şartları çok iyi bilmedikleri veya ortam şartlarını bilseler dahi bir an önce işi yapma gayreti içinde ortam şartlarına fazla dikkat etmemeleri sebebiyle, kafalarını bir yerlere çarpmaları, ayaklarına malzeme düşürmeleri, tuttukları malzemelerden ellerinin kesilmesi şeklinde kazalar meydana gelmektedir.

Bakım-onarım işlerinde yaşanan kazaların diğer kazalardan farklı kılan sebepleri:

• Çalışmaların aceleye getirilmesi, planlı yapılmaması,

• Gerekli yerlerden izin alınmaması, izin veren makamların gerekli tedbiri almaması,

• Uzman kişilerin veya ekiplerin (Ani durumlarda bulunamaması ve kim bulunursa

onla

• çalışma yapılması) bulunamaması, veya ekiplerin noksan oluşu,

• Çalışma ortamının uygun aydınlatılmamış olması,

• Bakım-onarım öncesinde, işe başlamadan önce gerekli tedbirlerin alınmamış olması, işe

14

• apartopar başlanması,

• Çalışma esnasında uygun tedbirlerin alınmamış olması,

• İşin bitiminde, daha önce sökülmüş olan emniyet tedbirlerinin tekrar yerleştirilmemiş

• olması,

• Bakım-onarım esnasında tesiste meydana getirilen değişiklikler var ise bu

değişikliklerin

• operatöre izah edilmemiş olması,

• Malzemelerin uygun kullanılmaması (Emniyet kemerinin iskele gibi kullanılması gibi)

• Bütün bu olumsuzluklar, bakım-onarım işlerinde kazaların çok olmasına sebep

olmaktadır.

2 11UY0030-4/A2 Doğal Gaz İşletme ve Bakım İşlerinde Çevre Güvenliği Ve Önlemleri

1-Çevre Nedir?Kuruluşun faaliyetini sürdürdüğü fiziki ortam, hava, su, toprak, doğal kaynaklar, flora – fauna (bitki örtüsü – hayvan topluluğu),insan ve bunların birbirleri ile ilişkilerini içine alan ortamdır.“Benim dışımda olan her şeydir.” Albert Einstein

2-Çevreyi Etkileyen FaktörlerOzon tabakasının delinmesiOrmanların yok olmasıGlobal ısınmaAsit yağmuruÇeşitli kazalarÇölleşmeLokal faktörler:Tesisin kontrolsüz çalışmasıKazalarAtık sular3-Neden Çevre Yönetimi?Bulunulan çevrede birlikte yaşanılan kişi ve/veya kuruluşların şikayetleri,Resmi kuruluşlara karşı yükümlülükler,

15

Çevre koruma ile ilgili kuruluşlara destek verilmesi,Atıkların bertaraf edilmesi konusunda yaşanan sıkıntılar,Daha iyi koşullarda sigortalamaYatırımların çevre koruma faaliyetlerini esas almasıPazarlama faaliyetlerinde avantaj olmasıHissedarların talepleriFinansal performansın artması:Proses verimliliğinin artmasıVerimli kaynak kullanımıSu ve atık su maliyetinde düşmeÇevresel etki:“Kuruluşun faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri sonucu çevrede meydana gelen olumlu ya da olumsuz değişiklikler.”Hava, su, toprak kirliliği, toplu hayvan ölümleri vb.Çevresel unsur (yön):“Kuruluşun çevre ile etkileşim içinde olan faaliyetleri, ürünleri/hizmetlerinin öğeleri.”Baca gazları, sıvı/katı atıklar vs.İlgili taraflar:“Kuruluşun çevresel performansıyla ilgili veya bundan etkilenen bireyler veya gruplar”Komşular, müşteriler, ortaklar, çalışanlar, resmi kuruluşlar gibi.4-Çevre Yönetim SistemiOrganizasyon yapısını, planlama çalışmalarını, sorumlulukları, uygulamaları, prosedürleri, prosesler ve gelişme için gerekli kaynakları, uygulama etkinlik çalışmalarını, arşivleme, çevre politikasının oluşturulması ve gözden geçirilmesini kapsayan genel yönetim sisteminin bir parçasıdır. Çevre Politikası,

Kuruluşun misyonu, vizyonu, değerleri, İlgili tarafların gereklilikleri ve onlarla iletişimi, Sürekli iyileştirmeyi, Kirliliği önlemeyi, Prensiplere kılavuzluk etmeyi, Diğer politikalarla, kalite/OH&S gibi, koordinasyonu, Yerel ve bölgesel şartları, Yönetmelik ve benzer gerekliliklerle uyumluluğu vurgular.

Çevre Boyutları:Önemli çevresel unsurların belirlenmesi için prosedür(ler)ün oluşturulması ve sürdürülmesi, Zararlı malzemelerin taşınması, depolanmasıÜrünün arıtılmasıAraç bakımıPotansiyel dökülmeleriEgzoz emisyonlarıToprak ve su kirlilikleri, gibi konuları

içerir.Çevre etki değerlendirmesinde,

Etkinin büyüklüğü, ciddiyeti, olasılığı, maliyeti, Diğer unsurlar ile etkileşimi, Sigortalı olup olmadığı,

16

Yönetmelilkleri karşılayıp karşılamadığı gibi konular göz önünde bulundurulur.

5-Yönetim Sistem Modeli

6-Çevre Unsurları ve Çevre Etkileri

Proses Matrisi

Girdi: Ham madde, yakıt, enerji, diğer tabi kaynaklar, bir önceki prosesin çıktısıÇıktı: Ürün, yarı mamul, servis, hizmetAtık: Hurda, deşarj, çöp,Emisyon: Havaya, suya ve toprağa kontrolsüzce bırakılanlar

Önemli çevresel etkilerin değerlendirilmesi kriterleri:Kanuni zorunluluklar

17

Gird

i

Çevresel risk durumu (tehlikenin yapısı, büyüklüğü, gerçekleşme olasılığı, kaza olması halinde sonuçları)Geçmişte meydana gelen çevre kazalarıMevcut potansiyel rahatsızlıklarUluslararası doğal kaynak kullanımıYetersiz bilgi nedeni ile göz önünde bulundurulamayan etkilerDoğrudan etkiler:Üretimden kaynaklanan katı, sıvı ve gaz atıkların uzaklaştırılmasıKuruluşun petrol, enerji ve hammadde kullanımıDolaylı etkiler:Nakliyeden kaynaklanan etkilerBaşka bir kuruluştan alınan hammaddelerin elde edilmesi sırasındaki işlemlerin çevresel etkileriKuruluşun ürünlerinin kullanışı, yanlış kullanımı sonucunda ortaya çıkan etkiler

7-Etkilerin DeğerlendirilmesiEnerji tüketimiSu kullanımıMalzemelerin taşınması ve depolanmasıPaketlemeÜrün kullanımı ve bertaraf edilmesiÜrün tasarımıKatı/sıvı atıklarGaz emisyonlarıToprak kirlenmesiGürültü ve titreşimKokular, toz

8-ISO14001 Çevre Yönetim Sistemi olan bir kuruluş:

Kirlilik ile ilgili risklere acil durumlara (yangın, patlama sel, deprem, sızıntı,vb.) hazırlıklıdır ve çevresel yasal düzenlemelere uyumu garanti altına almıştır. Çevresel Etkilerini değerlendirmiş ve önemli çevresel etkilerini kontrol altına almıştır. Sürekli çevresel performansını iyileştirmektedir. (Atık miktarının azaltılması, doğal kaynakların verimli kullanılması vb.) Çevresel hareketlerden gelen baskılar ve ilgili taraflardan gelen şikâyetler azaltılmıştır. Müşterilerinin ve toplumun çevresel konulardaki beklentilerini karşılamaktadır.

9-ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ KURMA AŞAMALARI

1 - Mevcut Durumun TespitiMevcut durum tespitinde kuruluşun çevresel unsurları, kanuni ve diğer gerekliliklere karşı mevcut durumu, mevcut çevresel uygulamalar ve geçmişte yaşanan çevresel kazalar belirlenir. Başka bir deyimle kuruluşun çevre objektifiyle fotoğrafı çekilir.2 - Çevre Yönetim Sistemi Oluşum PlanıÇevre yönetim sistemi faaliyetlerini organize edecek takımın ve bu takıma destek verecek diğer birimlerin zaman ve gücünü en etkin şekilde kullanabilmek için ele alınacak konuların ve sorumluların belirlenmesi ve bunun bir zaman çizelgesine dökülmesi aşamasıdır. Bu plan, belli periyotlarda gözden geçirilir ve gerekiyorsa güncellenir.

18

3 - EğitimÇevre yönetim sistemi öncelikle uygun seviyelerdeki kilit çalışanlara tanıtılır. Eğitim faaliyetlerinde tüm detayların aynı şekilde aynı yoğunlukta her çalışana aktarılmasından ziyade seviyelendirilmiş yetki ve sorumluluklara uygun detay ve içerik aktarılır. Ancak bu şekilde mevcut kaynaklarımızı (eğitimci, eğitime katılan ve ilgili maliyetler) etkin bir şekilde kullanmış ve herkesi gereksiz detaylara boğmamış oluruz.4 - Çevre Yönetim Sisteminin KurulmasıBu konuyla ilgili pratik uygulama genellikle kuruluşun büyüklüğüne göre çalışma takımları oluşturmaktır. Bu takımların önderliğinde önemli çevresel unsurların belirlenmesine ilişkin bir metot oluşturulur ve önemli çevresel unsurlar tespit edilir. Üst Yönetim tarafından önemli çevresel unsurları adresleyen bir çevre politikası oluşturulur. Önemli çevresel unsurlar temel alınarak kuruluşun çevresel amaç ve hedefleri belirlenir. Çevre Yönetim programı hazırlanır. Önemli çevresel unsurları kontrol altına alacak uygulama yöntemleri belirlenir. Olabilecek acil durumlar ve bu durumlarda yapılması gereken uygulamalar tespit edilir. Operasyonel kontrol parametreleri ve çevresel performans göstergelerinin belirlenmesi yine bu aşamada yapılması gereken çalışmalardır.5 - İç Tetkiklerin GerçekleştirilmesiÇevre yönetim sistemi oluşumunun tamamlandığı kararı verildikten sonra alt sistemlerin planlandığı gibi çalışıp çalışmadığının, birbirleri ile uyumunun, etkinliğinin kontrol edildiği iç tetkikler yapılır. Burada tespit edilen uygunsuzluklar / gelişmeye açık alanlar bir plan dahilin de ele alınır.6 - Gözden GeçirmeÜst yönetim çevre yönetim sistemini; politikayı, iç tetkikleri, hedefleri, çevre yönetim programını, düzeltici/önleyici faaliyetleri, ilgili taraflardan alınan şikayetleri, iyileştirme çalışmalarını, kaynak ihtiyaçlarını gözden geçirir, sistemin etkinliğini ve sürekliliğini sağlanır.

3 11UY0030-4/A3 Doğal Gaz İşletme ve Bakım İşlerinde Kalite Yönetim Sistemleri

3.1 Tanımlar

Kalite, bir ürünün ifade edilen veya beklenen ihtiyaçları karşılama kabiliyetini oluşturan özelliklerin toplamıdır.Proses: Girdileri çıktılara dönüştüren birbirleriyle ilgili veya etkileşimli faaliyetler takımı.Ürün: Bir proses in sonucu.Sistem: Birbirleriyle ilişkili veya etkileşimli elemanlar takımı.Yönetim Sistemi: Politika ve hedefleri oluşturma ve bu hedefleri başarma sistemi.Kalite Politikası: Bir kuruluşun yönetimi tarafından resmi olarak ifade edilen kalite ile ilgili bütün amaçları ve idaresi.Kalite Yönetimi: Bir kuruluşun kalite bakımından idare ve kontrolü için koordine edilmiş faaliyetler.Sürekli İyileştirme: Şartların yerine getirilmesi yeteneğini artırmak için tekrar edilen faaliyet.Verimlilik: Elde edilen sonuç ile kullanılan kaynaklar arasındaki ilişki.Vizyon: Uzun vadede ulaşılmak istenen yer ve durumu, ilerlenecek yönü gösterir. Örgüte ilişkin düşlenen bir geleceği tasarlayabilme, geliştirebilme ve paylaşabilmedir. Gerçekleri, rüyaları, fırsatları kurgulayarak gelecek yaratabilmek, riske girebilmektir.

19

Misyon: Örgütün varoluş amacı. Hedefler: Amacımıza ulaşmak için yapmak istediğimiz ölçülebilir faaliyetler.Sinerji: Her bireyin harcadığı enerjinin toplamından daha büyük olarak ortaya çıkan enerjiye sinerji denir. Takım çalışması sinerjiyi ortaya çıkarır.Sıfır Hata: Tanımlanabilen hatanın kaynağının bulunup, bertaraf edilerek bir daha aynı hatanın olmamasını sağlamaktır ve “işi ilk seferde doğru olarak yapma” düşüncesine dayanır.

ISO 9001 Belgesi ise ilgili kuruluşun ürün veya hizmetlerinin uluslararası kabul görmüş bir yönetim sistemine uygun olarak sevk ve idare edilen bir yönetim anlayışının sonucunda ortaya konduğu ve dolayısı ile kuruluşun ürün ve hizmet kalitesinin sürekliliğinin sağlanabileceğinin bir güvencesini belirler.

ISO 9001 etkin bir kalite yönetim sistemini tanımlayan bir standarttır. Kuruluş bu standardın şartlarını sağladığında ISO 9001 belgesini alabilir. Belge kuruluşun ürün ve hizmetlerinin

uluslararası kabul görmüş bir standarda uygun olarak üretildiğini gösterir. Standart merkezi İsviçre’nin Cenevre kentinde yer alan ve 90’dan fazla ülkenin üye olduğu Uluslararası standardizasyon Örgütü (International Organization of standardization–IOS) tarafından geliştirilmiştir. Belgelendirme şirketlerini yetkilendirme yetkisi üye ülkelerin akreditasyon kurullarına verilmiştir. Türkiye’deki akreditasyon yetkisi TÜRKAK'a verilmiştir.

Farklı ülkelerde veya bölgelerde benzer teknolojiler için geliştirilen farklı standartlar zaman zaman "ticaret için teknik engel" olarak karşılanmaktadır. ISO' nun günümüzdeki en önemli işlevi ISO 9000 kalite yönetim standartları ve diğer ürün standartları gibi uluslararası kabul görmüş standartlar hazırlayarak ticaretin önündeki bu tip teknik engelleri ortadan kaldırmaktır.

ISO 9000: Organizasyonların (firmaların) müşteri memnuniyetinin artırılmasına yönelik olarak kalite yönetim sisteminin kurulması ve geliştirilmesi konusunda rehberlik eden ve ISO tarafından yayınlanmış olan bir standartlar bütünüdür.

ISO 9001: Kalite Yönetim Sistemlerinin kurulması esnasında uygulanması gereken şartların tanımlandığı ve belgelendirme denetimine tabi olan standarttır. Verilen belgenin adıdır.

ISO 9001:2008: ISO 9001 standardı, her 5 yılda bir ISO tarafından gözden geçirilmekte ve uygulayıcıların görüşleri ve ihtiyaçları doğrultusunda gerekli revizyonlar yapılarak yeniden yayınlanmaktadır. 2008 rakamı, bu revizyonun 2008 yılında yapılıp, yayınlandığını gösterir versiyon tarihidir (ISO 9001: 2008 versiyonu).

Standart ilk olarak 1987 yılında Kalite Güvence Sistem Standardı olarak yayınlanmıştır. Bu aşamada standart 3 alt standarttan oluşmaktaydı: ISO 9001, ISO 9002, ISO 9003.

Kurumlar faaliyet kapsamları doğrultusunda bu üç standarttan birisini uygulayarak, denetime girmekteydiler. Standardın bu versiyonu, ağırlıklı olarak doğru üretim ve hata yakalama konularına odaklanmıştır.

Standart ilk olarak 1994 yılında revizyona uğramış (ISO 9001: 1994) ve yeniden Kalite Güvence Sistem Standardı olarak yayınlanmıştır. Bu aşamada standart yine 3 alt standarttan

20

oluşmaktaydı: ISO 9001, ISO 9002, ISO 9003. Standardın bu versiyonu, önceki versiyondaki konulara ilave olarak hata önleme konusuna da odaklanmıştır.

Standart son olarak 2000 yılında revizyona uğramış ve bu sefer Kalite Yönetim Sistem Standardı olarak yayınlanmıştır. Belgelendirmeye esas teşkil eden sadece ISO 9001:2008 standardı mevcuttur.

ISO 9002, ISO 9003 artık güncelliğini yitirmiş standartlardır. Ancak ana standart olan ISO 9001:2008'i destekleyen ISO 9000, ISO 9004, ISO 19011 gibi kılavuz standartlar da ISO tarafından yayınlanmıştır.

Kurumlar, faaliyet kapsamları ne olursa olsun sadece ISO 9001 standardını uygulumakta ve bu belgeyi almaktadırlar. Fakat belgelendirmeye tabi tutulan faaliyetler ve standardın hariç tutulan maddeleri, alınacak olan belgenin üzerinde tanımlanmaktadır. Standardın bu versiyonu, önceki versiyonlardaki konulara ilave olarak sürekli iyileşme ve verimliliğin arttırılmasını hedefleyen proses veya süreç tabanlı, müşteri odaklılığı daha ön planda tutan bir yönetim modeli sunmaktadır.

TS EN ISO 9000:2008 serisi şunlardır:TS EN ISO 9000 standartları dört temel standarttan oluşmaktadır. Bunlar;TS EN ISO 9000:2008 Kalite Yönetim Sistemleri –Temel Kavramlar, TerimlerTS EN ISO 9001:2008 Kalite Yönetim Sistemleri -ŞartlarTS EN ISO 9004:2008 Kalite Yönetim Sistemleri Performansının İyileştirilmesi İçin Klavuz.TS EN ISO 19011:2008 Kalite ve Çevre Tetkiki İçin Kılavuzdur.ISO 9000’in işletmelere sağladığı faydalar, özetle şunlardır:

• Kuruluşta kalite anlayışının gelişimini,

• Karın, verimliliğin ve pazar payının artmasını,

• Etkin bir yönetimi,

• Maliyetin azalmasını,

• Çalışanların tatminini,

• Kuruluş içi iletişimde iyileşmeyi,

• Tüm faaliyetlerde geniş izleme ve kontrolü,

• İadelerin azalmasını,

• Müşteri şikayetinin azalması, memnuniyetin artmasını sağlayan

ISO 9001 Belgesinin Kullanımı ISO 9001 belgesi çok sayıda müşteri tarafından istenmektedir. Bu belge yalnız başına kuruluşlara bir pazar avantajı sağlayacaktır. Ancak bu fayda kısa vadelidir. ISO 9001 pazar avantajı dışında, kuruluşlara bir sürekli iyileştirme mekanizması ve disiplini kazandırır. Ancak belgenin alınması kusursuzluğun başarılması anlamına gelmez. ISO 9001 belgeli bir kuruluşta her problem bir iyileştirme fırsatı olarak görülür. Problemin bir daha tekrarlanmamasını sağlamak, çözümünden daha önemlidir.

21

Türkiye’de 700 ün üzerinde belgeli şirkete uygulanan araştırma sonuçları, ISO 9001:2008’in yararlarını şu şekilde ortaya koymaktadır.

Çalışanların kalite bilincinde artış sağlanması

İşletmenin piyasa itibarında artış sağlanması

Pazarlama faaliyetlerinde rakiplerden farlılık sağlanması

İşletmenin uluslararası geçerliliğe sahip bir kalite belgesi edinmesinin getirdiği ticari

avantajlardan yararlanabilme (ihracat için kalitenin belge ile ispatlanabilmesi)

Müşteri memnuniyetinde ve müşteri sadakatinde artış sağlanması

Hata oranlarında, firelerde, yeniden işlemelerde azalma sağlanması

Girdi, üretim ve son kontrollerin etkin olarak yapılmasının sağlanması

Tedarikçilerin seçiminde, değerlendirilmesinde ve takibinde kolaylık sağlanması

İşletme içi yetki ve sorumlulukların tespitinde ve dağıtılmasında kolaylık sağlanması

İşletme faaliyetlerinin standartlaştırmasını sağlayacak dokümantasyonun

Oluşturulması

Geçmişe yönelik kayıtların düzenli bir şekilde tutulmasını sağlayacak altyapının oluşturulması

Veriler ve istatistiksel ölçümler doğrultusunda durum analizlerinin yapılabilmesi ve

Geleceğe yönelik kararlarda bu analiz sonuçlarının kullanılabilmesi

Kurumsallaşma yolunda önemli adım atılmış olması

3.2 Süreç Yönetimi

Kurumlarda yürütülen işler birbiriyle ilişkili bir çok süreçten meydana gelmektedir. Süreç; kaynakları işleyip onlara bir katma değer kazandırarak ürün ya da hizmet olarak çıktı haline getiren işlemler dizisidir. Süreç yönetimi aşağıdaki konuları kapsar;

1- Süreçlerin tanımlanması2- Süreçler arası ilişkilerin çözümlenmesi3- Süreç sahiplerinin belirlenmesi ve 4- Süreç performansını ölçmek için kriter ve standartların belirlenmesi

22

3.3 Önlemeye Dönük Yaklaşım

TKY’de esas olan hataları tespit etmek yada hataları ayıklamak değil hata yapmamayı sağlamaktır. Bu gelecek zamanda düşünebilmek anlamına gelmektedir.

Planlarda olabilecek aksaklıklara karşıönlemlere yer vererek,

Hata kaynaklarının kurutarak,

Süreç bazında kontroller yaparak,

Yapılan hatalardan dersler çıkararak

hataların oluşması engellenebilir.

3.4 Denetim Tipleri

1- Uygulayan Açısından Denetim Tipleri :

- Kuruluş İçi Kalite Sistem Denetimleri- Yan Sanayi Denetimleri- Belgelendirme Denetimleri

2- Kapsamı Açısından Denetim Tipleri :

- Ürün Denetimleri : Mevcut sistemin ürün temelli olarak ayrılması ve incelenmesidir. Belirli bir ürün seçilerek o ürüne ait taşeron değerlendirmesi ve satın alma kayıtlarından sevk işlemlerine kadar ürünün geçtiği tüm aşamaların kontrolüdür.

- Süreç Denetimleri : Mevcut sistemin temel süreçlerine ayrılarak her sürecin denetlenmesi sistemidir. Bu sistem daha çok süreçlerin yöneticilerine göre belirlendiği için organizasyonel bölümlerin denetlenmesi şeklinde sonuçlanır. Örneğin satın alma sürecinin denetimi, üretim sürecinin denetimi, sevkiyat sürecinin denetimi

- Sistem Denetimleri: Sistemin, denetlenen standart gereklerine göre denetlenmesidir. Örneğin ISO 9001 Md. 7,3 denetimi. Bu durumda tüm firma bünyesinde Md. 7.3’ün gereklerinin nasıl karşılandığı incelenir ancak bu incelemede departman ayrımı yapılmaz.

Kalite Sistem Denetiminin Aşamaları:

Kalite Sistem Denetimleri, temelde üç aşamada gerçekleştirilir.

- Yeterlilik

- Uygunluk

- Etkinlik

23

Yeterlilik / Varlık: Bir Kalite Sisteminin kaynak alınan standardın tüm gereklerini karşılayıp karşılamadığının incelenmesidir. Yeterlilik aşaması, dökümantasyonun denetim öncesinde denetçi tarafından incelenmesiyle tamamlanır. Bu nedenle “masabaşı denetimi” de denir.

Uygunluk: Bir firmada uygulamaların, mevcut dökümantasyona uygun olup olmadığının kontrolüdür. Denetçilerin firma bünyesinde denetim yapmaları ile gerçekleşir.

Etkinlik: Bir kalite sisteminin uygulamada sürekliliğinin ve temel ölçütlerde olumlu gelişmelerin gösterilebilmesidir. Temel ölçütler ise hata oranları, müşteri iadeleri, kalitesizlik maliyetleri vb. dir.

3.5 Kalite Sistem Denetimin Amaç ve Hedefleri:

• Kurulu sistemin hazırlanılan standard ve yürürlükte olan yönetmeliklere ygunluğunun

saptanması.

• Yazılı prosedür ve talimatlara uygun çalışılıp çalışılmadığının kontrolü

• Yazılı prosedürlerin ve bunlara göre gerçekleştirilen faaliyetlerin etkinliğinin

belirlenmesi

• Mevcut durumda geliştirilmeye açık olan noktaların tespiti.

• Kalite Sistem Standartlarının karşılanabilmesi.

• Yan Sanayi Denetimleri için yan sanayilerin performanslarına göre sınıflanabilmesi.

ISO9000 standartlarının tarihsel gelişimi:

1963’de MIL/Q/9858 (ABD’de savunma teknolojisinde)1968’de AQAP standartları (NATO üyesi ülkelerde)1979’da BS 5750(İngiltere’de)1987’de ISO 9000 serisi (ISO tarafından)1988’de EN 29000 standartları(CEN tarafından)1988’de TS 6000 Kalite Güvence Sistem standardı olarak yayımlandı1991’de TS-EN-ISO 90001994’de ISO tarafından revize edildi.(9001:1994 / 9002:1994 /9003:1994)1996’da EN 29000 serisi EN-ISO 9000 olarak yayınlandı.2000’de ISO tarafından revize edildi ve 9001:2000 olarak yayımlandı.2009’da ISO tarafından revize edildi ve 9001:2008 olarak yayımlandı.TS-EN-ISO 9000 Kalite Standartlar Serisi, etkili bir yönetim sisteminin nasıl kurulabileceğini, dokümante edilebileceğini ve sürdürebileceğini açıklamaktadır.TS-EN-ISO 9001 standardı Uluslararası Standart Organizasyonu (ISO) tarafından ululararası standart olarak yayınlanan ve halen Avrupa Birliği ülkeleri ile birçok ülkede Belgelendirme modeli olarak uygulanmakta olan bir uluslararası Kalite Yönetim Standardıdır ve 8 Kalite Prensibine dayanmaktadır.

24

1. Müşteri Odaklılık: Kuruluşlar müşterilerine bağlıdırlar, bu nedenle müşterinin şimdiki ve gelecekteki ihtiyaçlarını anlamalı, müşteri şartlarını yerine getirmeli ve müşteri beklentilerini de aşmaya istekli olmalıdırlar.2. Liderlik: Liderler, kuruluşun amaç ve idare birliğini sağlar. Liderler, kişilerin, kuruluşun hedeflerinin başarılmasına tam olarak katılımı olduğu iç ortamı oluşturmalı e sürdürmelidir.3. Kişilerin Katılımı: Her seviyedeki kişiler bir kuruluşun özüdür ve bunların tam katılımı yeteneklerinin kuruluşun yararına kullanılmasını sağlar.4. Proses Yaklaşımı: Arzulanan sonuç, faaliyetler ve ilgili kaynaklar bir proses olarak yönetildiği zaman daha verimli olarak elde edilir.5. Yönetimde Sistem Yaklaşımı: Birbirleri ile ilgili proseslerin bir sistem olarak tanımlanması, anlaşılması ve yönetilmesi, hedeflerin başarılmasında kuruluşun etkinliğine ve verimliliğine katkı yapar.6. Sürekli İyileştirme: Kuruluşun toplam performansının sürekli iyileştirilmesi, kuruluşun kalıcı hedefi olmalıdır.7. Karar Vermede Gerçekçi Yaklaşım: Etkin kararlar, verilerin analizine ve bilgiye dayanır.8. Karşılıklı Yarara Dayalı Tedarikçi İlişkileri: Bir kuruluş ve tedarikçileri birbirlerinden bağımsızdır ve karşılıklı yarar ilişkisi, her ikisinin artı değer yaratması yeteneğini takviye eder.

25

4 11UY0030-4/A4 Doğal Gaz İşletme ve Bakım İşlerinde İş Organizasyonu

4.1 Harita Bilgisi

Alt Yapı: Yer altına döşenen su, elektrik, kanalizasyon, gaz gibi tesislerin tümüne verilen genel ad.As Built: Mevcut Doğal gaz şebekesinin durumu ve bu şebekenin geçtiği güzergâh ile doğal gaz hattının kesiştiği diğer altyapıların konumlarını gösteren harita.

Kesir Ölçek:

Kesirlerle ifade edilen ölçeklerdir. Kesir ölçekte birim yazılmaz. Her zaman cm cinsindendir.

Örnek: Gerçekte 90 km olan İstanbul -Adapazarı arası haritada 6cm ile gösterilmiştir. Haritanın ölçeği nedir?

Gerçek Uzunluk= Harita U. x ölçek Paydası

Örnek:1/200.000 ölçekli haritada 16cm ile ölçülen bir uzunluk gerçekte kaç km’dir?

G.U= 16x200.000=3.200.000cm=32 km

Örnek: Gerçekte 250 km olan bir yol 1/1.250.000 ölçekli haritada kaç cm ile gösterilir?

26

Ölçeklerle ilgili bütün sorularımızda kullanabileceğimiz formül üçgeni

*Ölçek ne kadar değişirse değişsin; gerçek alan, gerçek uzunluk, enlem- boylam ve özel konum değişmez.

As built örneği

27

4.2 Malzeme Bilgisi

4.2.1 Flanş Bilgisi

4.2.2 İzolasyon Contası

İzolasyon contası, Katodik koruma sistemlerinin etkinliğini arttırmak, zeminden gelen ve gelebilecek kaçak akımları azaltmak amacıyla hattın bir bölümünü elektriksel olarak izole etmek için kullanılan yüksek dirence sahip bir donanımdır. Doğalgaz dağıtım sistemlerinde çelik hatlarda veya doğalgaz istasyonlarında elektrik yüklerini (Örn. Katodik Koruma Akımı) diğer tarafa geçirmeyen flanşlı veya monoblok

şeklinde kullanılır. Katodik korumalı yapılar ile yüzeyde topraklanmış korumasız yapılar izole edilir.

28

4.2.3 Vanalar

Vana seçiminde öncelikle akışkanın özellikleri net bir şekilde tanımlanmalıdır. (sıvı veya gaz olması, sıcaklık ve korozif olması, akış hızı gibi). Kullanım amacının belirlenmesi (Ne için? Akış kesme mi, kısmamı, ayar mı v.s) Basınç sınıfının tayini (PN 6, ANSI Class 300, v.s). Maksimum ve minimum çalışma basıncı ve sıcaklığı bilinmeliAkışkanın özelliklerine bağlı olarak gövde ve iç aksam malzemelerinin tayini. Bağlantı şekli ne olmalıÇelik hatlarda kullanılan ve doğalgaz için uygun olan vanalar; standardı API 6D ile tanımlanan ve basınç sınıfı Class 300 veya Class 600 olan Çelik Küresel Vanalardır. Flanşlı ve kaynak ağızlı küresel vana boyu tablosundan (API6D) Tam geçişli vana için nominal delik ve küre çapı(API6D) Kaynak Boyunlu Flanş Boyut Kontrolü(ANSI / ASME B 16 . 5)

4.2.3.1 Küresel Vanalar

Kontrol etmek istediğiniz akışkanlarda sızdırmazlık, yüksek debi kapasitesi, opsiyonel olarak pnömatik ya da elektrik aktüatör ile kumanda imkânı gibi özellikler sunan güvenle tercih edebilecek bir Valf çeşidi olarak küresel vana %100 sızdırmazlık sağlayabilir. Küre 90° blok halinde döndüğünde akışı keser. Sızdırmazlık kürenin metal ya da contalara basması ile sağlanır.

4.2.3.2 Kelebek Vanalar

Kelebek vana akışı, sirküler bir diskin dönmesi ile sızdırmazlık yüzeyine basarak boru hattında akışı kesmesi şeklinde kontrol eder, Kelebek vana hem açma/kapama ve hemde oransal kontrol amaçlı kullanılır. Kelebek vanalarda kapama elemanı, düşey eksende yerleştirilmiş bir mil etrafında dönen disktir. Monte edilmiş halde kendi ekseni etrafında dönmek suretiyle tam boru kesitini açan veya kapatan bir disk oluşturur.

4.2.3.3 Plug Vanalar

Plug vana esas olarak açma/kapama amaçlı ve bazı durumlarda ise oransal kontrol amaçlı kullanılır. Bir çeyrek dönüş her iki yönde de akışı keser. Plug vanalar,2 yollu,3 yollu dişli veya flanş bağlantılı serilerde imal edilmektedir. Vanalarda sızdırmazlık conta vasıtasıyla değil, konik yapıda tasarlanmış gövde ve içine yerleştirilen konik milin yüzeylerinin birbiriyle tam temasıyla sağlanmaktadır. Burada her iki parça da metal türlerinden oluşmaktadır. Tek kol hareketi ile tam açılma ve tam kapanma özelliğinden dolayı kullanımı çok pratiktir.

4.2.3.4 Actuatör Vana

Manuel olarak gaz tahriki ve hidrolik kol ile de çalışmaktadır. Vana gövdesi yer altında veya yerüstünde olabilmektedir ancak kumanda toprak üstündedir. Giriş vanasının ayrıca By-Pass vanası mevcuttur. By- Pass vanası ilk devreye almalarda ana vananın her iki yönü gaz giriş ve çıkış yönünde hattı doldurmada gaz basıncını eşitlemek amacıyla kullanılır. Böylece ana vananın kolayca açılmasını sağlar ve vananın çizilme burulma ve diğer mekanik zararlı etkilerden korumasını sağlar. Vanalar açılmadan önce gaz giriş ve çıkış tarafından basıncın eşit olmasına, eğer değilse by pass tan eşitlendikten sonra vananın açılmasına çok dikkat edilmelidir.

Actuatör tipleri aşağıdaki gibidir

1. Manuel Actuatör

29

2. Hidrolik ve Pnomatik Actüatörler3. Elektrikli Actuatör

4.2.3.5 Basınç Emniyet Vanaları ( Pressure Safety Valve PSV):

Regülatör hattına monte edilmiş olup, regülatörde meydana gelebilecek bir arızadan dolayı basınç yükselmesinde otomatik olarak açarak gazı vent etmeyi hattı ve sonraki ekipmanları korumak amacıyla konmuştur.• Akış anındaki gazın 10 % vent prensibine göre çalışır.• PSV ler hat durumuna göre olup 0,5 bar aralıklarla ayarlanmalıdır. • Yüksek basıncını gördüğünde otomatik olarak vanayı açar ve fazla basıncı tahliye eder.

5 11UY0030-4/A5 Doğal Gaz İhbarlarına Müdahale

5.1 Temel Doğal Gaz Bilgisi

Doğalgaz ana madde olarak metandan oluşmuştur CH4 (%95’inden fazlası) Doymuş hidrokarbonların ilk ailesidir. Doğal gaz başlıca; Metan (CH4)Etan (C2H6) Propan (C3H8) Bütan (C4H10) dan oluşur

Doğalgaz Renksiz kokusuz ve havadan hafif bir gazdır. Doğal gazı oluşturan gazlar havadan çok hafiftir. Buharlaşma dereceleri çok düşük ve sıvılaştırılmaları çok zordur. Sıvı halde sudan hafiftir. LPG’ nin aksine doğal gaz zeminde değil üst boşluklarda birikir ve doğal gazı da tavan seviyesinden havalandırmak gerekir. Renksiz ve kokusuz olduğundan kolay fark edilmez, havaya göre yoğunluğu 0,55-0,64 dür. Bu amaçla kullanıma verilirken karakteristik bir koku (THT) ile kokulandırılır.Doğalgazın yanma aralığı %5-15 olarak kabul edilir. Bu oran, gazın içindeki etan gazı oranına göre başlama sınırı %3,2 ye kadar düşebilir.Doğal gazın son kullanım yeri ve kullanım amacına göre daha farklı tedbirler alınması gerekebilir. Önemli olan doğalgazı tanımak ve onun özelliklerine uygun hareket edebilmektir. Bu özellikleri bilindiğinde ve gerekli Teknik emniyet kuralları uygulandığında kazalarla karşılaşılmayacaktır.

Doğalgazın Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri• Doğalgaz zehirsizdir.• Doğalgaz boğucu bir gazdır.

30

• Doğalgaz yanıcı ve patlayıcı bir gazdır, Yanma / patlama aralığı %5- %15 dir.• Doğalgaz havadan hafiftir.• Doğalgaz kokusuz bir gazdır ( Sonradan THT ile kokulandırılır)• Doğalgaz kuru bir gazdır.• Doğalgaz -161- 163 C de ve 1 Atm basınç altında sıvılaştırılır.• Doğalgaz çevreyi kirletmeyen temiz bir yakıttır.• Doğalgazın yakılması için ön hazırlama ve depolama gerekmez.• Doğalgaz otomatik kontrole uygundur.• Doğalgaz kazanları yüksek verimli olarak yanar.• Doğalgaz zehirsiz, külsüz ve dumansız bir yakıttır. Şehirlerde yaşadığımız çevre

kirliliğinin önlenmesi yolunda ciddi avantajlar getirmektedir..• Doğalgaz her an kullanıma hazır, nakliye sorunu olmayan bir yakıttır.• Doğalgaz verimli ve ekonomik bir yakıttır.• Evlerde ısınmanın yanı sıra sıcak su ve mutfak dada kullanılır.

Sıvılaşma noktası -161.5 ºCYoğunluk (hava=1) 0.55-0.64Sıvı gazın yoğunluğu (Su=1) 0.42-0.46Tutuşma noktası 590ºC- 650 ºCYanma aralığı %5- %15Teorik Yanma sıcaklığı 1960 ºCMaksimum yanma hızı (havada) 0.3 m/sÜst ısıl değeri(MJ/m 3) 37-45

Doğalgaz ın asıl tehlikesi yanıcı ve patlayıcı olmasıdır. Doğalgaz %5-15 aralığında yanar ve patlar. Tam yanma %9 da olur. Doğalgaz konsantrasyonu % 5 in altında ise teorik olarak patlama olmaz . % 15 in üzerindeki konsantrasyonlarda oksijen azlığı yüzün% 9 doğalgaz hava konsantrasyonunda den patlama özelliği yok olur. Fakat yüksek sıcaklıklarda bu limitlerin altında ve üstünde patlama olabilir. Yanabilme özelliğine sahip madde (YAKIT)Oksitleyici eleman ( OKSİJEN )Yanıcı maddeleri tutuşturmak için gerekli minimum sıcaklık düzeyi ( ISI)

Tutuşma sıcaklığıBir alev veya kıvılcım teması olmaksızın kendi kendine havada maddenin yanma reaksiyonunun başladığı andaki sıcaklık tutuşma sıcaklığıdır.Doğalgaz için, tutuşma sıcaklığı ( buna otomatik tutuşma noktası da denir) 550-650 ºC’tır (açık havada)

Tutuşabilirlik SınırlarıDoğalgazın tutuşabilmesi için, ortam içindeki hava oranı sınırları, tutuşabilirlik alanı adını verdiğimiz bir alan içersinde olması gerekir

31

Enerji kaynağı

Yakıt Yakıcı

Alt Patlama Sınırı (L.E.L.) : Bir hava gaz karışımının tutuşabilmesi için (bir yanmanın olması için) karışım içindeki minimum değerdir. Alt patlama sınırında çok hava vardır., karışım gaz bakımından yeterince zengin değildir.Üst patlama sınırı (U.E.L.) Bu değerin üstünde, bir yanmanın olması için karışım içinde yeterince hava yoktur. Yanmanın olabilmesi için karışım içerisinde yanabilir gaz çok zengindir.Doğalgazın tutuşma alanı ortalama olarak karışım içinde % 5 ve % 15 arasında yer almaktadır.Örnek Asetilenin (C2H2) tutuşabilirlik alanı % 2.2 (L.E.L.) ve % 85 (U.E.L.) arasını kapsamaktadır.

Doğal gazın 7 riski vardır

1. ToksitDoğalgazın Eksik yanmasına bağlı olarak, yanma denkleminde CO2 yerine baca gazında CO gazının çıkması sonucu ortamda bulunan kişilerin toksit gaza maruz kalması sonucu zehirlenmesi olayıdır.

2. OksijensizlikNormal atmosferde % 21 oranında Oksijen %78 oranında Azot ve % 1 oranında da diğer gazlar bulunur. Sağlıklı bir ortamda eforlu çalışan personelin oksijen oranı % 21 oranında olması gerekir. Oksijen miktarı düştükçe çalışan personelin beyin fonksiyonları yavaşlar. %17-18 in altına düştüğünde hayati fonksiyonlar yavaşlar ve bu tür ortamlara kişisel koruyucu ile girilmesi gerekir.

3. BasınçBir doğalgaz işletmesi basınç altıda çalışır. Değişik malzeme sınıfları ve değişik basınç sınıfları vardır. Basınç “ Birim yüzeye dik olarak etki eden kuvvetdir” bu nedenle basınç altıda çalışan teknik personel Tüm iş güvenliği önlemlerine uymalıdır ve bu kapsamda çalışma yapmalıdır.

4. Yanma / YangınYanma ve yangın yukarda geniş olarak anlatılmış ve riskleri ile bertaraf edilmesi anlatılmıştır.

5. Patlama

32

Patlama doğalgazın en büyük ve sonuçları en ağır olan risklerinden biridir Patlama doğalgazın kapalı mekânlar da doğalgaz sızıntılarına bağlı olarak ve gerekli şartların sağlanmasıyla ortaya çıkan bir hacim genleşmesi olayıdır.

6. GürültüDoğalgaz İşletmesinde basınca bağlı olarak, çalışırken veya istenmeyen gaz çıkışlarında ortaya bir ses çıkar çalışan teknik personel bu ortamlarda ses seviyesine göre kulak tıkacı ve kulaklık kullanması gerekmektedir 85 dB ve üzerinde tıkaç ve kulaklık kullanılmalıdır.

7. FırlatmaBir Şebeke sisteminde basınç altında çalışıldığı için, herhangi bir boru kopması ve delinmesi durumunda etrafta bulunan tüm malzeme( kum çakıl vs..) sağa sola fırlatır. Bu neden le bu ortamda çalışan personelin bu kritere çok önem vermesi ve dikkatli davranması gerekir.

5.2 Kontrolsüz Gaz Çıkışı ve Doğal gaz Yangınlarına Müdahale

5.2.1 Yanma üçgeni

Yanmanın olması için, üç elemanın aynı anda bir arada olması şarttır:

• YAKIT (odun, kâğıt, benzin, yağ, gaz ...)• YAKICI (oksijen)• ISI KAYNAĞI (alev, kıvılcım, sürtünme, kimyasal reaksiyon)

Bu 3 eleman yanma üçgenini meydana getirir.

Katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin alev alarak, oluşan zincir reaksiyonun kontrol dışı gelişmesi ve önlenememesi durumuna YANGIN denir.

Bir ateşi sonlandırmak (söndürmek) için en azından bu 3 elemandan birini yok etmek yeterlidir.

33

Enerji kaynağı

Yakıt Yakıcı

İşaret edilmektedir ki, ortalama olarak bir yangında ulaşılan sıcaklıklar şu düzeydedir:

- 5 dakikanın sonunda 550° C- 10 dakikanın sonunda 850° C- 1 saatin sonunda 925° C- 2 saatin sonunda 1 000° C- 3 saatten sonra 1 500° C kadar.

Böylece, çok az malzemenin şiddetli bir yangına dayanabildiğini ve mutlaka bir yangınla başında mücadele etmek gerektiğini göz önünde bulundurmak çok kolaydır.

5.2.2 Yangın sınıfları

Yangınların sınıflandırılması yakıt cinsine göre yapılmaktadır. AFNOR NF EN 2 standardı ile düzenlenmiştir.

34

A SINIFI: katı maddeyangınları

Örnek: kağıt, odun, karton, kumaş parçaları ....

Bu yanıcı maddeler kömür formundadır

B SINIFI: sıvı madde veya sıvılaşabilir katı madde

yangınları

Örnek: - benzin, yağ, solvant... - yer döşemesi, polietilen, polistiren.... sıvılaşabilir katılar için.

5.2.3 Yangın söndürücü elemanlar

Bir yangını söndürmek için aşağıdaki üç elemandan birini yok etmek gerekir.• Yakıt (vananın kapatılması)• Enerji aktivasyonu (soğutma)• Yakıcı (havasız bırakma = havanın ve böylece yanma için gerekli oksijenin yok

edilmesi).

Kullanılan yangın söndürücü elemanlar bir veya daha çok faktörler üzerinde etkili olabilirler.

5.2.3.1 Su

Su, en çok kullanılan yangın söndürme elemanıdır çünkü bu, çok bulunan, zararsız ve ekseriya bitmez bir rezervi olan sıvıdır.

Suyun yangın üzerinde çift etkisi vardır:• Ateşi havasız bırakma (su ve buhar formu yardımıyla)• Yanmakta olan maddeleri soğutma, bu aynı zamanda yangının ısıl etkisini

sınırlamayı sağlar (koruyucu bir ekran (kalkan) oluşumu).

Su, A sınıfı yangınlar için resmen onaylanmış yangın söndürücü bir elemandır.Su iki şekilde kullanılabilmektedir:- “dolu su fışkırtma” veya “baton su fışkırtma” halinde su.

Hortum ağızlığı vasıtasıyla uzak mesafeye atılan “dolu su fışkırtması” halindeki su A sınıfı yangınlara iyi adapte edilmiştir der uzmanlar (önemli yakıtların eğitimi), çünkü bu, ateşe nüfuzu ve

35

D SINIFI: metal yangınları

Örnek: sodyum, magnezyum, alüminyum

C SINIFI: yanabilir gaz ürünleri yangınları

Örnek: doğalgaz, bütan, propan

maddelerin dağılımını destekleyen önemli mekanik etki meydana getirir.

Aynı zamanda “dolu su fışkırtma”, yangın çevresinde bulunan tesislerin (evler, içinde yakıt bulunan depolar ...) soğutulmasına yarar.

Elektrik ekipmanları üzerinde “Dolu su fışkırtma”, kullanımı tavsiye edilmemektedir.

- “Pülverize fışkırtma (suyu küçük parçacıklarla püskürtme)” halinde su

Pülverize su, daha yoğun buharlaşma ile büyük ölçüde soğutma etkisini artırır ve oksijenden yoksun bırakarak alevin havasız kalmasını sağlar.

Bir de yangın ışınlarına karşı koruyucu bir kalkan oluşturur.

Pülvarize su A Sınıfı yangınlar için resmen onaylanmıştır ve az uçucu veya suda çözünmeyen sıvı yakıtlar (yağ, gazolin, fueloil) gibi bazı B Sınıfı yangınlarda da kullanılabilmektedir.

5.2.3.2 Su + katkı maddesi

Çok sık kullanılan katkı maddeleri A.F.F.F.’lerdir (bir su tabakası oluşturan elemanlar). Yakıt üzerinde yalıtıcı bir tabaka oluşturarak, böylece çevre havası ile teması engelliyerek suyun etkinliğini yükseltir.

Su + katkı maddesi, A sınıfı ve B sınıfı yangınlar için resmen onaylanmış yangın söndürücü bir elemandır.

5.2.3.3 Tozlar

36

Tozlar, “alev önleyici” (yanma reaksiyonunu bloke eder ve geciktirir) olarak etkili olan çok ince parçacıklara bölünmüş kimyasal ürünlerdir. Karbondioksit CO2 ve ateşi havasız bırakmaya katkısı olan su buharının intişar etmesine neden olur. Tozlar yangının soğutulmasını sağlamazlar. Öyleyse tekrar tutuşmaktan kaçınmak için diğer bir yangın söndürücü elemanın (örneğin pülverize suyun) kullanılması gerekecektir.

5.2.3.3.1 BC tozları

Bunlar, genel olarak sodyum bikarbonat ( NaHCO3) veya akışkan ve nemden koruyan neme karşı koruma sağlayan) ürünlerden toplanmış potasyum (KHCO3) bazlıdır.

BC tipi tozlar, B Sınıfı ve C sınıfı (mesela doğalgaz) yangınlar için resmen onaylanmıştır.

Kirletici etkisinden dolayı dayanıksız elektrik malzemeleri üzerinde kullanılması tavsiye edilmemektedir.

5.2.3.3.2 ABC tozları veya polivalant (çok işlevli) toz

Bunlar fosfat veya amonyum sülfattan ( [NH4]2SO4; H2NH4PO4 ) ve akışkan ve neme karşı koruyucu (su ile nemli bırakılmayan) ürünlerden meydana gelmişlerdir.

ABC tozu, A, B ve C Sınıfı yangınlar için resmen onaylanmıştır.

Fransız Gaz tarafından, nemliliğe daha çok duyarlılığından, kirletme gücünden (BC tozundan daha fazla) ve özellikle gaz yangınları üzerinde etkisinin azlığından dolayı polivalant (çok işlevli) tavsiye edilmemektedir.

5.2.3.4 D tozları

D tozları, tutuşabilir metal (sodyum, magnezyum, alüminyum tozu) yangınlarında özel depolanmış tozlardır.

37

Özel ani bir tehlikeli durum hali hariç, hemen besleme kesilebiliyor ise (vana, boru boğma ile) gaz yangınını söndürmemek gerekir.

5.2.3.5 Karbondioksit (CO2)

Karbondioksit atıl (inert, devinimsiz) bir gazdır. Bir yangın söndürücü ile, karbon karı haline dönüşen bir kısmı (yaklaşık 1/3) ile gaz halinde yayılmaktadır.

Yangın söndürücü eleman olarak kullanılan CO2 ürünün farklı hallerine uygun bir çok faktörleri kullanır:

- Soğutma karbondioksitin diffüzörden (dağıtıcıdan) çıkış sıcaklığı gaz halinde –52 °C ve karbon karı durumunda - 78°C).

- Oksijen oranının azlığı (ateşin havasız kalması).- Üfleme mekanik etkisi.

CO2 yangın söndürücüsü kullananlar, bu cihazın ortaya çıkarabileceği doku donma risklerine karşı (şapka, yangın söndürücünün alt kısmı, bizzat CO2 kendisine karşı) bazı önlemler almak zorundadır.

CO2, B Sınıfı ve C Sınıfı yangınlar için resmen onaylanmış yangın söndürücü bir elemandır.

Bir kapalı alan içinde CO2’li bir yangın söndürücünün kullanımı durumunda boğulma vasıtasıyla ölüm olasılığı ile büyük ölçüde kanda oksijen azalması (dokuların oksijen bakımından az beslenmesi) riski vardır.

CO2, elektrik kaynaklı yangınlar için çok iyi bir elemandır.

5.2.3.6 Köpük

Köpük, oksijen yokluğu (havasız bırakma) ve ısı yalıtımı ile etkili olur.

Özellikle, bütün sıvı ve tabaka halinde sıvılaştırılmış gaz (B Sınıfı) büyük yangınlara uygundur.

Aynı zamanda köpük, yanabilir gaz (örneğin sıvılaştırılmış doğalgaz) emisyonunu düşürmek için bir yüzeyin izolasyonuna yarar.

38

5.3 Kontrolsüz Gaz Çıkışı tanımı ve Sınıflandırılması

5.3.1 Tanım

Doğalgaz işletmesini oluşturan ve işletme kurallarını tehlikeye sokan temel enstrümanlardan ( Çelik ve PE Boru, vana odası ,Regülatör) üçüncü şahısların,doğal afetlerin veya işletme sürecinde yapılan hatalar sonucunda oluşan gaz çıkışı olayına kontrolsüz gaz çıkışı denir.Kontrolsüz gaz çıkışları

• Çelik hatlar• Servis hatları• PE Dağıtım hatları• Servis kutuları• Vana odaları• DR Dağıtım regülatörleri

şebekeyi oluşturan enstrümanlar dan kaynaklanan gaz çıkışı olaylarıdır. Her bir şebeke elemanına müdahale şekli farklı farklıdır. Fakat müdahale yapılırken uyulacak iş sıralaması değişmez.,

5.3.2 Kullanılacak Malzemeler ve Özellikleri

Kontrolsüz gaz çıkışında kullanılacak malzemeler, kişisel koruyucu malzemelerin yanında gazlı ortamda kullanılabilecek türden olmalıdır. Bunlar,

• Emniyet tulumu• Siperlikli baret• Vana anahtarı• Boru boğucular• Gaz dedektörü• Exproof anahtar takımı• Bronz kazma, kürek ve çekiç• Hortumlu solunum cihazı• Geçici tamir kelepçeleri• Emniyet kemeri ve ip• Yangın söndürme cihazları• Genel emniyet malzemeleri

5.3.2.1 Patlayıcı Ortamda Kullanılacak Cihazların Özellikleri (Exproof Malzeme)

Patlayıcı ortam için dizayn edilmiş cihazların tanıtımı için her ülke standartlarınca markalamalar yaparak etiketlerin silinmez ve düşmez tarzda cihazlar üzerine takılmasını şart koşmuştur.Bu etiketlerde;

• Yapımcı firma tanıtımı• Sertifika otoritesi tanıtımı• Patlayıcı ortam tanıtımı• İmal tarihi ve seri no,• Diğer koruma kodları

Patlayıcı ortamlarda çalışabilir cihazların genel tanıtımı için kullanılan sembol “Explosion proof” kelimesinin kısaltması

39

olan ( Ex ) dir. Bu tanıtım sarı zemin üzerine siyah harflerle yazılabildiği gibi, kare ve daire içersine alınarak çerçevelenebilmektedir.

Cihazların detaylı tanıtımı harf ve rakamlardan oluşan kodlarla yapılmaktadır. Bu kodlama aşağıda görüldüğü gibi dört bloktan oluşmaktadır.

Tablo 1 Cihaz tanıtımında bulunan markalama ve kodlamalar

Ex d II T4Patlayıcı ortam cihazını Koruma tipini Gaz grubunu Sıcaklık sınıfını

Patlayıcı ortam cihazını tanıtma: Ex harfleri kullanılır. “ GENELEC –EUROPEAN STANDARD” EN standartına göre yapılmış cihazların tanıtımında baştarafa ikinci “E” harfi getirilerek “EEx” diye yazılmaktadır.

5.3.3 Müdahale Teknikleri

Kontrolsüz gaz çıkışlarında kullanılacak başlıca üç teknik vardır, bunlar1. Vana kapatma 2. Boru boğma3. Geçici tamir kelepçesi

5.3.3.1 Vana Kapatmak

Bir gaz işletmesinde sistemi kontrol eden değişik çap ve tiplerde( PE ve Çelik) vanalar bulunur. Bu vanalar işletmenin en önemli malzemeleridir. Bu nedenle işletme sürecinde vanaların iyi kontrol edilmesi ve bakımlarının iyi yapılması gerekmektedir. Kontrolsüz gaz çıkışında da teknik personelin müdahalede başarılı olabilmesi için vanaların aktif olarak çalışır durumda olması gerekir. Aksi durumda teknik personel olaya müdahalede başarısız olacaktır. Kontrolsüz gaz çıkışlarına müdahalede en basit yöntemi vana kapatma yöntemidir. Doğalgaz işletmeciliğinin temel kuralı “Kesintisiz ve sürekli gaz “ sağlamaktır. Bu çerçevede hat üzerinde kesintisiz gaz kullanan

müşteriler bulunabilir bu nedenle bu gibi abonelerin varlığı dikkate alınmalı ve iyi etüt yapılmalıdır. Bazen vana kapatılarak yapılan kontrolsüz gaz çıkışı müdahalesi büyük maddi kayıplarla karşı karşıya bırakabilir.

5.3.3.2 Boru Boğma

Boru boğma tekniği sadece PE borularda uygulanabilen bir tekniktir. Değişik çaplarda kullanılabilen çok sayıda ve değişik tekniklerle boru boğucular mevcuttur. Ø20, Ø32, Ø40.. Ø90, Ø 110. Boru boğucu kullanmak kontrolsüz gaz çıkışlarında tranşenin durumuna göre çok zor şartlarda uygulanabilmektedir. Bu uygulamada doğalgazın riskleri mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Tranşe uygun şartlarda değilse mutlaka kazma ve kürekle taranşe boğma cihazı yerleştirilecek şekilde kazılmalıdır. Kazı işleri yapılırken

kıvılcım çıkartmamaya dikkat edilmelidir. Ø20, Ø32 lik borularda ve özellikle servis

40

kutularında oluşacak kontrolsüz gaz çıkışlarında vana altından boğulabilir. Bu noktalarda özellikle boru boğucu kullanmak gerekir.

5.3.3.3 Geçici Tamir Kelepçesi

Geçici tamir kelepçesi özellikle 4 bar işletmelerde ve PE hatlarda uygulanması daha elverişlidir. Bu tür kelepçeler boru kopmalarında uygulanmaz, genellikle boru delinmelerinde ve hasarlarında kullanılır. Değişik tiplerde geçici tamir kelepçeleri vardır. Geçici tamir kelepçesi seçilirken kelepçenin kolay uygulanabilir olması çok önemlidir. Uygulamalarda mutlak suretle Exproof anahtar takımı kullanmak gerekir. Aksi takdirde kıvılcım oluşturarak yanma ve ya yangına sebebiyet

verilir. Bu tür uygulamalar gaz çıkışı olan durumlar için geçerlidir. Çelik hatlarda da geçici tamir kelepçeleri de kullanılabilir ancak çelik hatlarda gaz çıkışı olmadan( Boru delinmemiş ise ) boru üzerine kaynak yapılarak geçici tamir kelepçeleri kullanılır.

Bu tekniklerden birini ortam şartlarına göre uygulamak gerekir. Hangi tekniğin kullanılacağı yapılacak fizibilitenin sonucunda karar verilir.

Bir kontrolsüz gaz çıkışında müdahalede bulunmadan önce,

• Yapılacak işin teknik detaylarını bilmek gerekir• Gerekli İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği önlemlerine uyarak, alan çevirmek• Bir plan hazırlamak • Uygun Teknik belirlemek• Gerekli müdahaleyi yapmak• Ortamın güvenli hale geldiğinden emin olmak.• Rapor tanzim etmek gerekir

5.4 Doğal gaz İhbarlarını Değerlendirme

İhbar: Telefon hattı veya farklı kaynaklar vasıtasıyla; doğal gazdan kaynaklanması muhtemel/kaynaklanan, başka bir sebeple doğal gaz hattına zarar verme riski taşıyan/gerçekleşen, her iki durumda da mal/can kaybına yol açma riski olan/açan ilişkin olarak alınan her türlü çağrı/bilgi.Gaz dağıtım şirketleri servis kutularına kadar hatların ve doğalgaz ekipmanlarının yatırımından sorumlu iken, servis kutusundan sonraki kısımlar ise EPDK tarafından yetkilendirilmiş firmalara abone tarafından yaptırılmaktadır.

Ayrıca ihbar değerlendirme belli bir program çerçevesinde yapılamamaktadır. ZiraNe zaman ve hangi tehlikede? Ne önemde?Nerede olacağı da bilinmemektedir.

41

İşte bu aşamada gaz şirketlerinin öncelikle gelen ihbarları kategorize etmesi ve tehlike düzeylerine göre de derecelendirmesi gerekmektedir.

Gaz şirketlerini bağlayıcı diğer bir durum ise; EPDK’ nın ihbarlar konusunda uygulamakta olduğu bir takım yaptırımlardır. EPDK’ nın “müşteri hizmetleri yönetmeliği” 61. maddesinde “Acil müdahale gerektiren ihbarlara en geç on beş dakika içinde ulaşacak organizasyonu yapar, arıza sayısı ve sıklığına bağlı olarak yeterli sayıda bakım-onarım personelinin iş başında olmasını sağlar” şeklinde zorunluluğu mevcuttur. Bu kapsamda çalışmanın amacı, acil müdahale gerektiren yani on beş dakikada ulaşılacak ihbarların oluşturulması ve değerlendirmenin yapılmasıdır.

ACİL 187 Personelinin Görev Ve Sorumlulukları

1. Tüm bilgileri dokümanlar üzerinde değerlendirmek2. Can ve Mal güvenliğine riayet ederek olay mahalline ulaşmak3. Olay mahalline ulaştığında saatini not etmek ve bilgi vermek4. İhbarı doğru teşhis etmek için gerekli verileri toplamak5. Gerekiyorsa ilgili olay sahasını yeniden tanımlamak6. İlk Uygun çevre güvenliği önlemlerini almak7. Tehlikeyi veya olayı bertaraf etmek8. İlave araç ekipman gerekliliği durumunda işletme Şefini haberdar etmek9. Olabilecek yada doğabilecek risklerin kontrol altında olduğunu kontrol etmek10. Oluşabilecek potansiyel riskleri bertaraf etmek11. Müşteriye sözlü olarak bilgi vermek( Müşteri ile ilgili bir ihbar ise)12. Müdahalenin sonunda olayın çözümlendiğini ve tekrar göreve hazır olduğunu ilgili

birime( ACİL 187 Merkez) bildirmek.13. Gerekli hallerde işletme ihbar kayıt ve formlarını tutmak ve işletme Şefine Rapor

tanzim etmek

A Grubu İhbarlar B Grubu İhbarlar C Grubu İhbarlarBomba İhbarı Daire İçi Koku İhbarı Gaz AçmaYangın Gaz Yokluğu Tüm Alt Yapı KazılarıBoru Hasarı Servis Kutusunda Koku Kazı KapatmaSK Hasarı Merdiven Boşluğunda KokuRM/ Koku İhbarı Kazan Dairesinde KokuRM/ Hasar İhbarı Sokak da KokuZehirlenme Vakası RM/C de Koku

SK Kutusu Kırık ve Kapak YokTesisat da Elektrik Ark veya kaçak

42

Daire İçinde Gaz AlarmıKazan Dairesinde alarmHat Üzerinde Çökme Kaçak Gaz KullanımıGaz Basınç düşüklüğüFlex de IsınmaSayaç da ArızaDiğerleri

6 11UY0030-4/A6 Devreye Alma İşlemleri

Devreye Alma: Bir sisteme ait tesisat ve elemanlarının gerekli kontrollerin yapılmasının ardından ilk çalıştırmanın yapılması.BY-PASS: Arıza anında sistemin çalışma sürekliliğinin sağlanması için oluşturulan, sisteme paralel devre.Doğalgaz şebekesi: Doğalgazın çelik ve/veya PE boru sistemiyle dağıtımının yapıldığı miktarının ölçüldüğü, kokulandırılabildiği ve müşterinin kullanımına sunduğu bir boru ağı sistemidir.Gaz dağıtım şebekeleri işletme basınçlarına göre farklı kategorilere ayrılmaktadır.

1. Yüksek basınçlı hatlar

43

2. Orta basınçlı hatlar3. Düşük basınçlı hatlar

6.1 Doğalgaz Dağıtımı ve İşletmesinin İncelenmesi

Dağıtım Hattı ( Ana Hat): Şehir giriş istasyonlarını birbirine ve/veya şehir içi bölge istasyonlarına bağlayan ve orta basınçta doğalgaz taşıyan boru hatları ile şehir içi bölge istasyonlarını çıkışından başlayan ve alçak basınçta doğalgaz taşıyan muhtelif çaplardaki boru hattı.Dağıtım Şebekesi (Şebeke) : Bir dağıtım şirketinin belirlenmiş bölgesinde, işlettiği doğal gaz dağıtım tesisleri ve boru hattı.

6.1.1 RMS (Regulation Measuring Station)

RMS istasyonları gaz dağıtımı yapılırken gazı ön hazırlama tesisleridir. Gazın basıncı dağıtıcı kuruluşun istediği basınç sınıfında gazın analizi yapılarak istenilen değer ve aralık da Kromotograf cihazından geçirilerek faturalama ya esas bilgilerin oluşmasında esas bilgilerin oluşturulduğu ünitelerdir.Bu ünitelerde gaz filtrelime,gaz basıncını ayarlama ve gazı ısıtarak belli sıcaklığa( 15 °C ) getiren sistemlerdir.

44

6.1.2 Regülatör

Bir doğalgaz çelik şebekesi tarafından taşınan gaz 20 bar basınç altında regülatör istasyonlarına girer ve basıncı 4 bara düşürerek PE dağıtım hatlarına gönderir. 20 barlık şebekeden genel dağıtım istasyonlarının yanı sıra büyük kapasiteli müşteri istasyonları da gaz alabilmektedir. Çelik şebekenin dışında PE hatlardan da 4 bar basınç da gaz alarak müşterinin isteği doğrultusunda basınç düşüren müşteri istasyonları da vardır. Doğalgaz dağıtım şebekesi üzerinde çok değişik marka ve kapasitede regülatör kullanılabilir.Regülatörlerin Ana görevi1.Filtreleme2.Ölçüm3.Basınç Düşürme4.Güvenlik

Regülatörlerin kontrolsüz gaz çıkışı açısında önemli olan üç kritere dikkat edilmelidir. Regülatörlerin güvenli bir yere konulması , gömülü giriş vanalarının regülatörden mümkün olduğunca uzak olması Regülatör kapaklarının serbestçe açılabilir şekilde yerleştirilmesi.

6.1.3 Vanalar ( Çelik ve PE)

Bir doğalgaz dağıtım sisteminin ve işletmenin en önemli parçasıdır. Gaz akışını kontrol altında tutmak amacıyla kullanılır. Çelik ve PE olmak üzere değişik tip ve çaplarda vanalar vardır. Vanalar gaz dağıtım sisteminde güvenliği sağlamak ve akışı kontrol etmek amacıyla kullanıldığı için daima çalışır durumda olmalıdır.. Rutin kontrollerin ve bakımlarının titizlikle yapılması gerekir Vanaların iç aksamına devreye alma işlemlerinde zarar vermemek gerekir aksi halde vanalar iç kaçak yapabilir.

6.1.4 Çelik Hat

Doğalgaz dağıtım sistemlerinde 75-35 bardan başlayarak12-19 bara kadar gaz akışı sağlanmaktadır. 4” den başlayarak 36” e kadar çelik boru kullanılmaktadır. Bu borular kanala gömülürken alt yapıya ve izolasyonlarına çok dikkat edilmelidir. Ayrıca çelik borular ilerde sorun yaratmaması adına döşenirken katodik koruma sistemi kuruluncaya kadar geçici olarak katodik koruma altına alınmalıdır.

6.1.5 PE Hat

45

Dağıtım regülatöründe gaz basıncı 4 bara düşürülür ve bu basınç da ki gaz PE borularla nakledilir. PE boru sistemleri üzerinde yeterli sayıda vana olmalıdır herhangi bir gaz çıkışında vanalar rahatlıkla kapatılmalıdır.PE borular 20 den başlayarak 125 çapa kadar kangala sarılabildiğinden 200m uzunluğunda imal edilirler.Daha büyük çaplar ise 6 veya 12 m uzunluğunda düz boru olarak üretilirler. Kangal olarak alınan boruların birleştirilmesinde genellikle elektrofüzyon kaynak yöntemi uygulanır.Büyük çaplı PE borular ise 6 yada 12 m uzunluğa sahip olduğundan alın kaynak yöntemi ile birleştirmeleri daha ekonomik olmaktadır.PE ana hat boru şebekesi orta basınçta genellikle küçük çaplı PE borular, düşük basınçlı sistemlerde büyük çaplı PE borular tercih

edilmektedir. PE 80 ve PE 100 türlerinde borular vardır. Basınç sınıfına göre kullanılmaktadırlar.

6.1.6 Servis Kutusu

Dağıtım Regülatöründen 4 bar basınç da çıkan gaz PE hatlarda taşındıktan sonra son kullanıcının(müşteri) talebini karşılamak üzere uygun yerlere konulmuş servis kutuları ve bu kutulara monte edilmiş servis regülatörleri ile ikinci kez basınç düşümü yapılarak(21 ve 300 mbar) kullanıcıya sunulur. Servis kutuları duvar tipi ve gömülü kutu olarak kullanılmaktadır.

6.1.6.1 Servis Kutusu Tipleri

S 700 kutu (S 200’in kısa tipi)S 200 Kutu, S300 Kutu, CES 200 Gömülü Tip Kutu (Yer Tipi)S 700 tip kutular, dar tip kutulardır. Bina ya da bahçe duvarına yaslanırlar. İçlerine 1 adet regülatör yerleştirilebilir. Servis kutusu çıkış tesisatı uygun olmalıdır.

Kullanıcı ihtiyacına göre kutu içlerine 21mbar veya 300 mbar basınçlı ve 25 m3/saat den 220 m3/saat’e kadar değişik kapasitelerde regülatör montajları yapılır.

46

47

S 200-S700 Tip Servis KutusuYandan delme uygulaması yapılan kutularda tesisat borusu toprağa girmeden binaya girer.Bu nedenle katodik koruma ve sıcak bant sargı uygulaması şartı da ortadan kalkmış olur.Her durumda tesisat boruları korozyona dayanıklı bir boya ile boyanmalıdır.

CES 200 Tip servis Kutusu

Servis Regülatörleri25 m3/h Servis RegülatörüGiriş basıncı 0,5 - 4 bar, çıkış basıncı 21 mbar’dır. Regülatör mandalın konumunun “O”da olması Açık; “F”de olması regülatör Kapalı anlamına gelmektedir. Regülatörü kurmak için mandalı “O” konumuna getirmek gerekir.

48

FRANCEL BCH 30 SERVİS REGÜLATÖRÜ Giriş basıncı 0,8 - 4 bar, çıkış basıncı 300 mbar’dır. Regülatörü kurmak için mandalı çekmek gerekir.

Sızdırmazlık Testi,En az 71 mbar’da sıcaklık dengelenmesi için 10 dakika beklendikten sonra tesisatta 10 dakika süre ile U manometre kullanılarak tüm branşman ve cihaz vanaları açık konumda iken test işlemi gerçekleştirilmelidir.

300 mbar’lık Tesisatlar 300 mbar altı Tesisatlar

49

2. Sızdırmazlık TestiTest basıncı : 450 mbarTest süresi : 15 +30 dak.Test aleti : 0,1 bar hassasiyetli metalik manometre1. Sızdırmazlık TestiTest basıncı : En az 71 mbarTest süresi : 10 + 10 dak.Test aleti : U tipi sulu manometre

1. Sızdırmazlık TestiTest basıncı : En az 71 mbarTest süresi : 10 + 10 dak.Test aleti : U tipi sulu manometre

CihazlarA Tipi (Bacasız) Hermetik Cihazlar

Bu tip cihazlar hacim ve büyüklüğü ne olursa olsun; yatak odası, banyo ve tuvaletlere, binaların merdiven boşluklarına, genel kullanıma açık koridorlara, aydınlıklarına ve 12m3’den daha küçük hacimlere yerleştirilmemelidir.

Yerleştirildikleri mahalde en az 150 cm2 serbest enkesite sahip havalandırma menfezi bulunmalıdır.

Cihazların bulunduğu mahallerin doğrudan havalandırılmasının mümkün olmadığı durumlarda; komşu mahale açılan kapıya alt ve üst menfez ve komşu mahalin atmosfere bakan penceresine üst menfez açılarak dolaylı havalandırma yapılmalıdır. Komşu mahal yatak odası, banyo ve tuvalet olmamalıdır.

B Tipi (Bacalı) CihazlarCihazların monte edilemeyeceği yerler

Bu tip cihazlar binaların merdiven boşlukları ve genel kullanımına açık koridorlarına, baca duvarları üzerine, apartman aydınlıklarına, hacim ve büyüklüğü ne olursa olsun; açık balkon, yatak odası, banyo ve tuvaletlere, net hacmi 8m³’den küçük mahallere, atmosfere açık alanlara içinde kolay yanabilen madde bulunan ve yanması hâlinde özel bir tehlike oluşturabilen oda veya bina bölümlerine, içinde patlayıcı maddeler bulunan mahallere yerleştirilmemelidir.

C Tipi (Denge Bacalı) CihazlarCihazların montajının yapılamayacağı yerlerBinaların merdiven boşluklarına, genel kullanımına açık koridorlarına, baca duvarları üzerine, imalatçı firmanın; cihazın kabinsiz çalışabileceğini belgeleyemediği durumlarda, açık balkonlara, bina aydınlıklarına, C tipi cihazların montajı yapılmamalıdır.

Cihazların montajının yapılacağı yerler için genel kurallar• C tipi cihazların monte edildiği odaya ilişkin bir sınırlama yoktur (cihazlar odanın

hacmi ve havalandırma biçimine bağlı olmaksızın monte edilebilir). Koruyucu kabin içerisinde olmak şartıyla açık alanlara da konulabilirler.

• Cihazların, bina yapı elemanına bağlantısı rijit olarak yapılmalıdır. Cihaz ile gaz hattı arasında esnek bağlantı elemanı kullanılmalıdır.

50

• Ayrıca cihaz ısıtılmayan bir mahale monte edilecek ise tesisat suyundaki donmaya karşı gerekli tedbirler alınmalıdır.

6.1.7 Pilotlu Regülatör Nasıl Devreye Alınır Min ve Max nasıl ayarlanır

Slum-Shut: Regülatörün kurulmasını ve maksimum minimum emniyet basıncı ayarlamalarının yapıldığı ekipmandır.Çıkış basıncında herhangi bir sebeple meydana gelen aşırı yükselme sinyal hattıyla manometrik kutuya iletilir. Yükselen gaz basıncı slum-shut diyaframını, yayını ve buna bağlı kolu iterek mekanizmanın serbest kalmasını sağlar. Mekanizmaya bağlı slam-shut vanası serbest kalarak altındaki yayın itmesiyle giriş kanalını kapatır gaz akışını durdurur.

• Pilotu gevşetilir • Maksimum ayar sıkılır • Minimum ayar gevşetilir• Giriş vana by-pass açılır • Çıkışa miktar bir gaz geçer • Slum-shut kur, kurulmaz ise pilotu biraz sık • Pilottan çıkış basıncı ,maksimum ayara kadar sıkılır ..maksimum gevşetilerek slum shut attırılır ve ayar yapılmış olur • Çıkış basıncı gaz boşaltılarak pilot gevşetilerek çalışma basıncına getirilir. Çalışma basıncı ayarlanmış olur.• Min ayar için giriş vanasını kapat çıkış basıncını minimum ayar değerine getir slum shut atana kadar minimum sıkılır minimum ayarı yapılmış olur • Uzun ve kısa sinyal var ise çıkış vanası kapatılmadan önce uzun ve kısa sinyal vanaları açılır.• Çıkış vanası açılır ve regülatör çalışmaya başlar.

6.1.8 Çelik Hat Devreye Alma

Yeni bir bölgeye gaz götürmek mevcut hattı deplase veya iptal etmek hasar tamiri yapmak için yapılan işlemlerin tümüne birden operasyon işlemi adı verilir.Açılacak tranşe için bilgi alışverişinde bulunulur( ilgili birim) veya yüklenici firma, müşavir.Gerekli ekip ve ekipman programı yapılır Fitting kaynağı, Tee kaynağı, tee-in vb.Gazlı Hatlarda yapılacak işlemlerde güvenlik amaçlı olarak operasyon günleri için anbulans ve itfaiye temini yapılır.

Operasyon , işletme amirinin uygun şartlar oluştuğuna kanaat getirmesinden sonra Acil 187 merkeze operasyon başladı anonsu yapması ile başlar. operasyon süresince telsiz anonslarında öncelik operasyon amirindedir.

51

Çelik hat üzerindeki kaynak, delme yetkili Teknik personel tarafından yapılır. Azot basma, hattın süpürülmesi temizlenmesi, izolasyon işlemleri vana odalarındaki flair montaj-demontaj gaz boşaltma, by-pass, açma-kapama, istasyon devreye alma işlemleri işletme bakım elemanları tarafından gerçekleştirilir. Harita biriminin ilgili noktanın ölçülerini almasıyla işlemler sonlandırılır ve kazı noktaları ilgili tranşe kapatma kuralları çerçevesinde kapatılır.

6.1.9 PE Hat Devreye Alma

PE operasyonların çelik operasyonlarından farkı 4 bar üzerinde yapılmalarıdır. Müteahhitlerin yapmış oldukları hatların devreye alınması hat yer değişiklikleri mevcut hat’ta ilave hat çekilmesi mevcut hat’tan branşman alınması servis hatları ilavesi polietilen boru üzerinde yapılan operasyonlardır. Hatlar devreye alınmadan önce kontrol edilir eksiklikler rapor edilerek giderilmesi sağlanır. Devreye alınacak hattın test raporları işletme tarafından kontrol edilir. İşletme Bakım personeli gerekli kaynak ve purge işlemlerini yaparak hattı gazlar. Bir bölge regülatörü ile birlikte komple bir mahallenin gazlanması söz konusu olduğunda tüm uç noktalardan %100 gaz

okununcaya kadar gaz tahliyesi yapılır.Devreye alma işlemleri bittikten sonra hat metrajları, kutu adetleri raporlara işlenir. Yeni gazlanan sokaklar haritalara işlenir.

7 11UY0030-4/A7 Şebeke Ekipman Bakımı

7.1 Vanaların Bakım ve kontrolü;

İşletmelerin ana elemanlarında olan vanalar çok iyi korunmalı ve bakımları da mutlaka düzenli olarak yapılmalıdır. Yıllık bakım planları çerçevesinde bakımları yapılmalı ve yılda bir kez vanaların en azından çeyrek tur, aç/kapa eylemine tabi tutulması gerekmektedir.Yılda bir dişli kutusunun sökülüp içindeki malzemelerin ve gres yağı kontrolünün yapılması gerekir, gres de azalma bozulma varsa gres yağı değiştirilir, dişili kutusunda ki malzemelerin kontrolü yapılır.

Vanalarda iç kaçak testi nasıl yapılır

52

Vanalarda markaya göre değişiklik göstermek üzere 2- 4 arası yağlama tapası bulunabilir. Yağlama genelde kaçağı geçici olarak gidermek için kullanılabilir ama yeni devreye alınan vanalar da bu yöntem asla yapılmamalıdır çünkü yeni devreye alınmış bir vanada başlangıçta yağ basarak kaçak giderilmeye çalışılırsa işletme sürecinde daha büyük problemlerle karşılaşılabilir. Bu nedenle yeni vanalar da ki iç kaçaklar yağ basarak değil teknik servis aracılığıyla giderilmelidir.

1.Vana tam kapalı pozisyonda olmalı dır. (İndikatörlere bakarak bunun kontrolü yapılmalı dır)2. Drain yeri bulunmalı ve vana veya kör tapa olup olmadığı kontrol edilmelidir.3. Kör tapa var ise herhangi bir zorluluğa karşı pas sökücü sıkılalarak birkaç dakika beklenmelidir.4. Drain önünde vana yoksa kör tapa sökme işlemi çok dikkatli yapılmalıdır. 5. Drain Yavaşça Açılır (drain önünde engelleyici veya vana yoksa bu işlem çok dikkatli yapılmalıdır)6.Küre İle gövde arasındaki gazın boşalması beklenir 7.Eğer sürekli gaz çıkışı oluyorsa vanada iç kaçak var demektir.

7.1.1 Çelik Vana ve Vana Odası Kontrolleri ve Bakımı

Vana odaları yeraltında betonarme oda şeklinde inşa edilirler. İçlerinde ilgili boru çapına bağlı vana gurupları bulunur. Çelik boru hattının gazlanması, gazdan arındırılması, yeni hatların devreye alınması, gerektiğinde gaz akışının kesilmesi için kullanılan en önemli kontrol elemanlarıdır.Bu nedenle sürekli kontrol altında bulundurulmalı, acil durumlarda kullanıma hazır olmalıdırlar.Bu nedenle sürekli kontrol altında bulundurulmalı, acil durumlarda kullanıma hazır olmalıdırlar.

53

Yapılan KontrollerIzgara temizliğiKapakların seviyesi ve açılabilir iliğiİşaret plakasıBacaların durumuIzgara ve bacalardan kaçak kontrolleriKapak açarak kaçak kontrolleriGenel temizlik kontrolleri (su-çamur )Merdiven kontrolü Gövde, saplama ,somun kontrolleri yapılırOdaların beton duvarları su sızdırmazlığı incelenir. terleme akma var ise not edilir.Vana gurubundaki paslanma –kabarmalar kontrol edilir.

7.2 RM/B ve RM/C lerin Kontrolleri ve Bakımı

Yeterli donanıma sahip araçla çalışılır. en az 2 kişilik deneyimli ekip ile çalışılır.çevre emniyeti alınır. RM/B de 12-19 barg veya RM/C de 4 barg basınç altında çalışıldığı unutulmamalıdır.

İstasyonlarda ölçüm ekipmanları olarak • Sayaç• Manometre• Termometre • Basınç Transmitterler• Sıcaklık Transmitterleri

54

7.3 Sayaçlar Ve Kontrolleri

Mekanik sayaçlar, doğal gazın hacminin ölçüldüğü ekipmanlardır. Çeşitli tipte olan bu sayaçlardan yüksek basınçlarda ve büyük debiler de türbin metre ve orifismetre’ ler kullanılmaktadır.Mekanik sayaç tarafından ölçülen hacim değeri m3 cinsindendir. Ölçüm hattından alınan anlık basınç ve sıcaklık değerlerine göre Elektronik Hacim Düzelticiler( FC ve EHD) tarafından düzeltilen hacim ise standart hacimdir ( Standart Metreküp Sm3).

Sayaçların Sınıflandırılması

Bunlar ölçüm prensiplerine göre sınıflandırılır.Körüklü (hacim ölçer) sayaçlar,Döner pistonlu (hacim ölçer) sayaçlar,Türbinli sayaçlar (hız)Vorteks etkili sayaçlar (hız).OrifismetrelerUltrasonikmetreler

Maksimum debiyi elde etmek için, bu rakam 1,6 ile çarpılır veya bir sonraki sayaç biliniyorsa maksimum debi o sayacın değeri alınır.Örnek: bir G 16 sayacı için maksimum debi: 16 x 1,6 = 25 m3/h’dir. Veya G16 dan sonraki sayaç G25 dir ve maksimum debi 25 m3/hdir.

Rotary Sayaç Bağlantı Şekli : Rotary sayaç, gaz üstten girmek şartıyla düşey yerleştirilmelidir.

55

Türbin Sayaç Yerleştirilmesi :

Test nipelleri her sayaç sonrasına konulmalıdır.

8 11UY0030-4/A8 Mesleki Gelişime İlişkin Faaliyetler

8.1 Mevzuat Bilgisi

8.1.1 Doğalgaz Piyasası Mevzuatı içeriği

Madde 1.– Bu Kanunun amacı; doğal gazın kaliteli, sürekli, ucuz, rekabete dayalı esaslar çerçevesinde çevreye zarar vermeyecek şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, doğal gaz piyasasının serbestleştirilerek mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir doğal gaz piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanmasıdır. Kapsam

56

Madde 2.- Bu Kanun; doğal gazın ithali, iletimi, dağıtımı, depolanması, pazarlanması, ticareti ve ihracatı ile bu faaliyetlere ilişkin tüm gerçek ve tüzel kişilerin hak ve yükümlülüklerini kapsar.

Tanımlar:Botaş: Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketini,Kurum: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunu,Tüzel kişi (şirket) : Bu Kanun hükümleri uyarınca doğal gazın üretimi, iletimi, dağıtımı, toptan satışı, ithali, ihracı, ticareti ve depolanması fonksiyonlarını yürütmek üzere kurulmuş özel veya kamu hukuku tüzel kişisini,Doğal gaz: Yerden çıkarılan veya çıkarılabilen gaz halindeki doğal hidrokarbonlar ile bu gazların piyasaya sunulmak üzere çeşitli yöntemlerle sıvılaştırılmış, basınçlandırılmış veya fiziksel işlemlere tabi tutulmuş (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı -LPG hariç) diğer hallerini,Dağıtım: Doğal gazın müşterilere teslim edilmek üzere mahalli gaz boru hattı şebekesi ile naklini ve perakende satışını,Şehir: Belediye veya büyükşehir belediye sınırları içerisinde kalan imarlı alanlar bütününü,Dağıtım şirketi: Belirlenen bir şehirde doğal gazın dağıtımı ve mahalli gaz boru hattı şebekesi ile nakli faaliyetlerini yapmaya yetkili kılınan tüzel kişiyi,Serbest tüketici: Yurt içinde herhangi bir üretim şirketi, ithalat şirketi, dağıtım şirketi veya toptan satış şirketi ile doğal gaz alım-satım sözleşmesi yapma serbestisine sahip gerçek veya tüzel kişiyi,Serbest olmayan tüketici (abone) : Doğal gazı kendi kullanımı için dağıtım şirketlerinden almak zorunda olan gerçek veya tüzel kişiyi,Mahallî gaz boru hattı: Şehir içi doğal gaz dağıtımı yapacak olan dağıtım şirketinin inşa edip işleteceği tüm dağıtım hatlarını,Dağıtım şebekesi: Bir dağıtım şirketinin belirlenmiş bölgesinde, işlettiği doğal gaz dağıtım tesislerini ve boru hatlarını,Teslim sözleşmesi: Sistem kullanıcıları veya onların adına hareket edenlerle iletim şirketleri arasında veya depolama şirketi ve iletim şirketleri arasında veya iletim şirketlerinin kendi aralarında doğal gazın devir teslimi için yapılan sözleşmeyi,Taşıma sözleşmesi: Sistem kullanıcıları ile iletim şirketleri arasında doğal gazın taşınması amacıyla yapılan sözleşmeyi,Lisans: Tüzel kişilere piyasa faaliyetinde bulunabilmeleri için bu Kanun uyarınca Kurul tarafından her bir piyasa faaliyeti için verilen izin belgesini,Sertifika: Doğal gaz faaliyeti yapan tüzel kişilerin sistemde yer alacak tesislerinin tasarımı, yapımı, revizyonu, bakımı, onarımı, kontrolü, müşavirliği ve benzeri hizmetlerde bulunacak gerçek ve tüzel kişilerin yeterliliğini gösteren ve Kurul tarafından verilen izni,Abone bağlantı bedeli: Sayaç dahil dağıtım şebekesinin abone iç tesisatına bağlantısı için gereken proje, işçilik, malzeme, kontrol ve onay harcamalarının abone başına düşen payını ifade eden sabit bedeli, Alçak basınçlı dağıtım hattı: Şehir içi bölge istasyonlarının çıkışından başlayan ve alçak basınçta doğal gaz taşıyan muhtelif çaplardaki boru hatlarını,Bağlantı hattı: Ulusal iletim şebekesini veya dağıtım şebekesini serbest tüketici servis kutusuna veya basınç düşürme ve ölçüm istasyonuna bağlayan boru hattını ve servis kutusu veya basınç düşürme ve ölçüm istasyonu dahil ilgili teçhizatı,Basınç düşürme ve ölçüm istasyonu: Doğal gazın basıncının düşürüldüğü, ayarlandığı ve doğal gaz miktarının ölçüldüğü istasyonu,Birim hizmet ve amortisman bedeli: Dağıtım şirketinin bir kWh doğal gazın müşteriye sunumu karşılığında amortismanlar ve getiri dahil talep ettiği toplam bedeli,

57

İç tesisat: Basınç düşürme ve ölçüm istasyonu veya servis kutusu çıkışından itibaren sayaç hariç, müşteri tarafından yaptırılan ve mülkiyeti müşteriye ait olan boru hattı ve teçhizatı ile tüketim cihazları, atık gaz çıkış borusu, baca ve havalandırma sistemleri gibi tesisatı,Ön ödemeli sayaç: Abonenin bedelini daha önceden ödediği miktarda doğal gaz kullanımına imkân veren, Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliği’ne tabi ve dağıtım şirketinin sistemine uyum sağlayan sayacı,Sayaç: Müşterilerin doğal gaz tüketimini ölçen Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliğine tabi cihazı,

8.1.2 Belediye ortaklığı

Madde 21- Dağıtım lisansı alan şirket, lisans yürürlük tarihinden itibaren bir ay içerisinde, yetki aldığı şehirde bulunan belediye veya belediye şirketini sermaye koyma şartı aramaksızın, yüzde on nispetinde dağıtım şirketine ortak olmaya davet etmek zorundadır. Bu sermaye oranı, bedeli defaten ve peşin ödenmek kaydıyla en fazla yüzde yirmi oranına kadar artırılabilir.Belediye veya belediye şirketinin hisse almaması veya bir yönetim kurulu üyeliğine hak kazanamayacak oranda hisse alması halinde, şirket durumu Kuruma bildirir. Kurum, şirketten Türk Ticaret Kanununun 275 inci maddesine göre, belediyeye şirket yönetim ve denetim kurullarında temsil hakkı verecek düzenlemelerin yapılmasını isteyebilir.

8.2 Bağlantı, Müşteri Sözleşmeleri, Güvence Bedeli ve İç Tesisat Onayı

8.2.1 Bağlantı

Madde 36- Dağıtım şirketi, sorumluluk alanında bulunan tüketicileri talep etmeleri halinde, dağıtım şebekesine bağlamakla yükümlüdür. Ancak bağlantı yapma yükümlülüğü, dağıtım şirketinin tasarrufu altındaki sistemin bağlantı yapmaya imkan veren kapasitede olmasına ve bağlantının teknik ve ekonomik olarak mümkün olması yanında talep sahibinin ilgili mevzuatta öngörülen işlemleri yapmasına bağlıdır. Dağıtım şirketinin, sorumluluk alanı dışına bağlantı yapabilmesi Kurul izni ile mümkündür. Dağıtım şirketine yapılacak bağlantı talepleri; bağımsız bölüm maliki, binanın veya tesisin sahibi ya da bunların yetkili temsilcilerince yapılır. Dağıtım şirketi, bağlantı talebini en geç on beş gün içinde değerlendirir ve talebi uygun bulması durumunda bağlantının gerçekleştirilmesi için gereken işlemleri yapar, uygun bulmaması halinde ise gerekçelerini yazılı olarak talep sahibine bildirir. Talebi uygun bulunan talep sahibi ile bağlantı anlaşması imzalanır.Bağlantı hattı, servis hattı ve sayacın mülkiyetinin dağıtım şirketine devriyle ilgili hususlar talep sahibi ile dağıtım şirketi arasında yapılacak Bağlantı Anlaşmalarında yer alır.Abone bağlantı bedeli, bağlantı anlaşmasının imzalanması sırasında bir defaya mahsus olmak ve iade edilmemek üzere dağıtım şirketince tahsil edilir. Servis hattı, abone bağlantı bedelinin tahsilinden itibaren en geç otuz gün içerisinde tamamlanır, ancak talep sahibinin kabul etmesi halinde ve Bağlantı Anlaşmasına son tarihin yazılması kaydıyla bu süre doksan güne kadar uzatılabilir. Aynı adresle ilgili daha önce bağlantı bedeli alınmış ise bu bedel tekrar alınamaz. Ancak, yapı veya tesisin genişletilmesi sonucunda ortaya çıkabilecek ilave maliyetlerin bedeli ilgili mevzuata göre mülk sahibi gerçek veya tüzel kişi tarafından karşılanır. Münferit bağlantı veya servis hattı olan mal ve/veya hizmet üretim amaçlı doğal gaz kullanıcılarının bu hatları üzerinden başka bir müşteriye bağlantı yapılması durumunda, hattın bedelini ödemiş olan müşteriye taraflarca belirlenecek katılım payı ödenir.

58

Bağlantı talebi reddedilen talep sahibi, dağıtım şirketinin kararının kendisine ulaştığı tarihten itibaren altmış gün içinde Kuruma yazılı olarak başvurarak bağlantının teknik ve ekonomik olarak mümkün olup olmadığının tespitini isteyebilir. Kurul, dağıtım şirketinin konu hakkındaki savunmasını aldıktan sonra, bu maddede belirtilen esasların ihlal edildiğinin tespit edilmesi halinde, dağıtım şirketi Kurulun bu konuda vereceği karara uymak zorundadır.Serbest tüketicilerin bağlantı hattı, bedeli kendilerine ait olmak üzere, dağıtım şirketinin uygun göreceği yerden şebekeye bağlanacak şekilde, serbest tüketicinin seçimine bağlı olarak dağıtım şirketine veya sertifika sahibi kişilere yaptırılır. Bağlantı ve servis hatlarının test ve kontrolü dağıtım şirketince tamamlanır ve işletmeye alınır.Dağıtım şirketi, işlettiği tüm servis ve bağlantı hatlarının bakım, onarım ve iyileştirilmesinden sorumludur. Dağıtım şirketi bu kapsamdaki işlemler için bir bedel alamaz.

8.2.2 İç tesisat onayı ve işletmeye alınması

Madde 37- İç tesisatların projelendirilmesi ve yapımı, bağımsız bölüm maliki, binanın veya tesisin sahibi ya da bunların yetkili temsilcileri tarafından sertifika sahiplerine yaptırılır. Sertifika sahibi firma ile başvuru sahipleri arasında yapılacak işin kapsamı ve koşullarını belirleyen bir sözleşme imzalanır. Bu sözleşmenin bir sureti sertifika sahibinin projenin onayı için dağıtım şirketine vereceği müracaat dosyasında yer alır. İç tesisat ve/veya dönüşüm projesinin dağıtım şirketince onaylanmasından sonra iç tesisatı yapacak olan firma sözleşme kapsamındaki tüm yükümlülüklerini sigortalatır ve bununla ilgili belgeler dağıtım şirketine teslim edilmeden iç tesisatın yapımına başlanmaz.Sigortanın bu maddede yer alan iç tesisatın devreye alınması işleminden başlamak üzere bir yıl boyunca yapılan iç tesisat ile ilgili çıkabilecek tüm sorunları da kapsaması zorunludur.Dağıtım şirketi, yaptırılan iç tesisatı ilgili mevzuat hükümlerine göre, tesisatın kontrol ve onayı için kendisine yapılan müracaat tarihinden itibaren en geç on gün içinde kendi teknik personeline veya iç tesisatı yapan firma dışında kendi adına çalışan sertifika sahiplerine kontrol ve test ettirir ve uygun bulması halinde onaylar. Uygun bulmaması halinde ise, tespit edilen hata ve eksiklikler giderildikten sonra, kontrol ve testlere ilişkin işlemler yeniden yapılır.

İç tesisatın işletmeye alınması; ilk abonelik sözleşmesinin imzalanmasından sonra sistemin yakıcı cihaz dahil çalışır durumda olması şartıyla, dağıtım şirketi yetkilisi, iç tesisatı yapan firma yetkilisi ve müşterinin birlikte imzaladığı bir tutanakla kayıt altına alınır. Bu işlemlerle ilgili dağıtım şirketlerinin alacağı bedellerin hesaplanmasına ilişkin usul ve esaslar, her yıl tarife önerisi ile birlikte dağıtım şirketi tarafından Kuruma önerilir ve Kurul tarafından belirlenir.

8.2.3 Müşteri Sözleşmeleri

Madde 38 - Abonelik sözleşmesi; iç tesisatın onayını müteakip gerekli belgelerin dağıtım şirketine ibrazından ve ilgili mevzuat çerçevesinde belirlenmiş güvence bedelinin tahsilinden sonra imzalanır. Abonelik sözleşmesi, doğal gazı fiilen kullanacak olan gerçek veya tüzel kişi veya bunların yetkili temsilcileriyle yapılır. İlk abonelikte 37 nci madde çerçevesinde abonenin doğal gazı en geç beş gün içinde kullanıma açılır. İlk abonelikten sonra aynı adreste yapılacak tüm yeni abonelik işlemlerinde ise; doğal gazın kullanıma açılması iç tesisatın dağıtım şirketi veya kendi adına çalışan sertifikalı şirketlerce kontrol edilmesinden sonra yapılır.

59

Dağıtım şirketi, sözleşmenin imzalanmasından önce, uygulanacak fiyatlandırma esasları ve sözleşme hükümleri hakkında talep sahibini doğru ve eksiksiz olarak bilgilendirir. Dağıtım şirketi abonelerini konut, ticari, sanayi vb. olmak üzere gruplandırabilir ve bu abone grupları ile standart tip sözleşme yapar. Taşıma hizmeti sözleşmesi; dağıtım şirketinin tedarikçilerle, teslim hizmeti sözleşmesi ise dağıtım şirketinin serbest tüketici ve tedarikçilerle doğal gazın devir teslimi için yaptığı sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerde ilgili mevzuat çerçevesinde taraflarca serbestçe belirlenen hükümler yer alır. Dağıtım şirketi ile aboneler veya serbest tüketiciler arasında yapılacak sözleşmelerde, ilgili mevzuata aykırı hükümler yer alamaz.

8.2.4 Güvence bedeli

Madde 39- Dağıtım şirketi, alacaklarını garanti altına alabilmek amacıyla, mekanik sayaç kullanan abonelerden abonelik sözleşmesinin imzalanması sırasında bir defaya mahsus olmak üzere güvence bedeli alabilir. Ancak ön ödemeli sayaç kullanan abonelerden güvence bedeli alınmaz.Güvence bedeli doğal gazı fiilen kullanmak üzere sözleşme yapan kişilerden veya bunların yetkili temsilcilerinden alınır.Güvence bedelleri ile bunların hesaplanmasına ilişkin usul ve esaslar, her yıl tarife önerisi ile birlikte dağıtım şirketi tarafından Kuruma önerilir ve Kurul tarafından belirlenir. Mal ve/veya hizmet üretim amaçlı doğal gaz kullanan aboneler ile serbest tüketiciler güvence bedeli olarak nakit yerine banka kesin teminat mektubu da verebilir.Abonelik sözleşmesi sona eren veya müşterinin muvafakati ile mekanik sayacı ön ödemeli sayaç ile değiştirilen abonenin, dağıtım şirketinde bulunan güvence bedeli, tüm borçların ödenmiş olması ve nakit olarak alınan güvence bedellerinin ise ilgili mevzuat çerçevesinde güncelleştirilmesi kaydıyla, talep tarihinden itibaren beş gün içerisinde aboneye veya onun yetkili temsilcisine iade edilir. Serbest tüketicilerden güvence bedeli alınıp alınmayacağı ve koşulları imzalanacak sözleşmeler kapsamında serbestçe belirlenir.

8.2.5 Kaçak ve Usulsüz Doğal Gaz Kullanımı

8.2.5.1 Kaçak doğal gaz kullanımı

Madde 52- Dağıtım sistemine veya sayaca ya da tesisata müdahale edilerek, tüketimin doğru tespit edilmesini engellemek suretiyle, tüketimin eksik veya hatalı ölçülerek ya da hiç ölçülmeden veya yasal şekilde tesis edilmiş sayaçtan geçirilmeden mevzuata aykırı bir şekilde tüketilmesi, kaçak doğal gaz kullanımı olarak kabul edilir. Kaçak doğal gaz kullanımının tespit edilmesinde, dağıtım şirketinin tespitini doğru bulgu ve belgelere dayandırması ve tüketici haklarının ihlal edilmemesi esastır.Kaçak doğal gaz kullanıldığının tespit edilmesi halinde, dağıtım şirketi tarafından tutanak düzenlenir ve kaçak kullanımın engellenmesi için gereken önlemler alınır. Dağıtım şirketi, kaçak doğal gaz kullandığı tespit edilenlerin doğal gazını keserek Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunabilir. Kaçak doğal gaz kullanım bedeli, yapılan tespit çerçevesinde, ölçüm ve kontrol sonuçlarına göre düzenlenen belgelere dayanılarak hesaplanmak suretiyle, kullanım süresi ve bu süre

60

içerisinde tüketilen doğal gaz miktarı dikkate alınarak dağıtım şirketi tarafından müşteriye tahakkuk ettirilir.

8.2.5.2 Usulsüz doğal gaz kullanımı

Madde 53- Müşterinin;a)Dağıtım şirketinin yazılı onayı olmaksızın doğal gaz kullanması,b)Dağıtım şirketinin yazılı onayı olmaksızın başka bir bağımsız bölüme sayaç üzerinden doğal gaz bağlantısı yapması,c)Kendi adına sözleşme yapmadan daha önce aynı adresteki müşteri adına doğal gaz kullanması,d)İç tesisatta onaysız tadilat yaparak doğal gaz kullanması,hallerin de dağıtım şirketi tarafından usulsüz doğal gaz kullanım işlemi yapılır ve müşterinin doğal gazı kesilir.Ancak, (c) bendindeki hallerde, usulsüz doğal gaz kullanımı tespitinden önce dağıtım şirketine başvuruda bulunulmuş olması ve bunun belgelenmesi durumunda, usulsüz doğal gaz kullanımına ilişkin yaptırım hükümleri uygulanmaz.Usulsüz doğal gaz kullanımının tespiti halinde dağıtım şirketi tarafından tutanak düzenlenir ve gerekli müdahale yapılır. Doğal gazın kesilmesine neden olan usulsüzlüğün ortadan kalkması halinde, dağıtım şirketi tarafından 45 inci madde hükümlerine göre işlem yapılır.

8.2.5.3 Kaçak ve usulsüz doğal gaz kullanımına ilişkin ortak hükümler

Madde 54- Kaçak ve usulsüz doğal gaz kullanımına ilişkin olarak;a)Tespit,b)Süre,c)Tüketim miktarı hesaplama,d)Tahakkuk,e)Ödeme,

Yöntemleri ile diğer usul ve esaslar dağıtım şirketi tarafından belirlenerek Kuruma sunulur ve Kurul onayı ile uygulamaya konulur. Bu yöntemlerde Kurul onayı olmaksızın değişiklik yapılamaz.

8.3 Dağıtım Şirketinin Uyacağı Usul ve Esaslar, Genişletme Yatırımları,

Bakım ve Onarım, Kokulandırma ve Kaçak Tespiti

8.3.1 Dağıtım şirketinin uyacağı usul ve esaslar

Madde 55- Dağıtım şirketi; a)Lisans aldığı tarihten itibaren en geç on sekiz ay içinde ISO 9001 kalite sistemi, ISO 14001 çevre yönetim sistemi ve OHSAS 18001 iş sağlığı ve iş güvenliği değerlendirme serileri sistemini kurarak işler hale getirir, b)Sorumluluk alanında talebe uygun kapasiteyi sağlar, değişen doğal gaz talebine ve şehrin imar planlarının gerektirdiği nüfus yoğunluğuna göre mevcut şebekeyi genişletir, iyileştirir veya yeni şebeke yatırımı planlanmasını yapar ve uygular,

61

c)Yerel itfaiye ve güvenlik kuruluşlarını doğal gaz ve uygulamaları konusunda eğitir ve bunlarla uyum içinde çalışır,d)Müşteri başvuru ve şikayetlerini kabul edip, en kısa sürede sonuçlandırmak amacıyla müşteri hizmetleri servisini kurar, e)Şebekeyle ilgili halihazır projelerin imar planlarına, kadastro paftalarına işlenmesini sağlar, f)Doğal gazın müşterinin talebi doğrultusunda, uygun basınçla müşteriye teslimini sağlar, g)Müşterilere şeffaf, eşit ve tarafsız hizmet verir, h)Yasal zorunluluk veya müşterinin yazılı muvafakat vermesi hali dışında, müşteri bilgilerini gizli tutar ve bu bilgileri üçüncü kişilere açıklayamaz.i)Müşterilerini belirli bir marka ya da şirkete yönlendiremez,k)Müşterilerinin bilinçlendirilmesine yönelik olarak yazılı ve görsel yayın araçları kullanarak gerekli çalışmaları yapar ve doğal gazın etkin şekilde kullanımına ilişkin, emniyet ve diğer konularda müşteriyi bilgilendirir,l)Müşteri taleplerindeki dalgalanmaları karşılamak için doğal gaz teslimi programlamasını yapar, talep dengesizlikleri veya işletmeyle ilgili aksamalar durumunda, hizmetin devamlılığını sağlar,m)Hizmet kesintileri, doğal gaz kaçakları ve güvenlik ile ilgili konularda gerekli önlemleri alır,n)Doğal Gaz Piyasası Sertifika Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda, iç tesisat ve servis hatları sertifikası verir.o)Dağıtım Şirketleri, dağıtım bölgesinde müşterisi olan tedarikçilere iletim şebekesi üzerinden verilen hizmetler ve iletim şebekesinin işletimi için gerekli olan verileri, bağlı oldukları şebekenin sahibi iletim şirketlerine, iletim şirketinin belirlediği zaman aralıklarında ve kapsamda, vermekle yükümlüdür.

8.3.2 Genişletme yatırımları

Madde 56-Dağıtım şirketi, yıllık talep tahminleri, imara uygun yapılaşma gerçekleşme tespitleri ve şebekenin henüz ulaşmadığı noktalardan gelen bağlantı talepleri doğrultusunda şebeke genişletme fizibilitelerini yaparak şebeke genişletme yatırımlarını ilgili mevzuatta belirtilen usul ve esaslara göre projelendirir ve yatırımını gerçekleştirir. Dağıtım şirketi sorumluluk alanındaki talebe uygun kapasitenin yeterliliğini sağlamakla yükümlüdür. Ayrıca şebekenin bulunduğu mahallerde kat artışına yönelik imar değişikliği yapılmış ise bu değişikliğe uygun olarak şebeke kapasite artışı için de gerekli önlemleri alır.

8.3.3 Bakım ve onarım faaliyetleri

Madde 57- Dağıtım şirketi;a)Dağıtım şebekesinin hizmet kabiliyetinin üst düzeyde tutulması ve sürdürülmesi için gerekli tüm tedbirleri alır. Elli bin aboneye kadar en az iki adet ve ilave her elli bin abone için bir araç hesabına göre tam teşekküllü ve hizmete hazır bakım - onarım aracı bulundurur, b)Bakım ve onarım faaliyetleri esnasında ortamı doğal gazdan arındırır, ilgili mevzuat ve standartlara göre gereken tedbirleri alarak güvenliği sağlar,c)Dağıtım şebekesinin fiziki ve teknik özelliklerini, üretici firmaların tavsiyelerini ve ilgili mevzuat ve standartları dikkate alarak tamir ve bakım kurallarını hazırlar ve ilgili tüm birimlerinde bulundurur,d)Altı aylık, bir yıllık ve beş yıllık bakım programları oluşturarak periyodik bakım ve yedek parça stoğunu planlar. Bu planlara uygun bakımları yaparak raporlarını tutar ve talep halinde Kuruma verir,e)Üretici firmaların tavsiyelerini de göz önünde bulundurarak inşaat, bakım, onarım ve acil müdahale için yeterli düzeyde yedek parça ile tamir malzemeleri bulundurur.

62

8.3.3.1 Bakım ve onarımda doğal gaz kesintisi

Madde 58- Doğal gaz şebekesinin genişletilmesi, yenilenmesi, iyileştirilmesi ve onarımı gibi nedenlerle önceden bilinen doğal gaz kesintileri için dağıtım şirketi, alınması gereken önlemleri, kesinti süresini ve tekrar doğal gaz verilecek zamanı mahalli veya diğer yayın araçları ile müşterilere en az üç gün önceden haber vermek suretiyle doğal gaz arzını durdurabilir. Dağıtım şirketi bu tip bakım ve onarımı en kısa sürede tamamlar.Ayrıca, müşterinin iç tesisatındaki arıza nedeniyle de doğal gaz kesilebilir. Dağıtım şirketi tarafından acil durumlar dışında önceden haber verilmeden yapılacak doğal gaz kesintisi sonucu oluşacak zarar ve ziyandan dağıtım şirketi sorumludur.

8.3.3.2 Kokulandırma

Madde 59- Dağıtım şirketi, doğal gaz kaçaklarının fark edilebilmesini sağlamak amacıyla doğal gazı kokulandırır. Kokulandırma, ilgili mevzuat ve standartlar doğrultusunda yapılır ve en az ayda bir kez test edilir.

8.3.3.3 Kaçak tespiti ve kontrolü

Madde 60- Dağıtım şirketi, güvenlik açısından olası kaçakların tespiti ve bunun için gerekli tedbirlerin alınması amacıyla altı aydan kısa periyotlar da ilgili mevzuat ve standartlara uygun olarak kaçak kontrolü yapar ve sonuçlarını kayıt altına alır. Kaçak kontrolleri, özel olarak yakınından alçak basınçlı dağıtım hattı geçen altyapı, demiryolu, kanal, kanalet, altyapı tesis kesişmeleri gibi özel geçiş noktaları da dahil, şebekenin tamamında uygun doğal gaz dedektörleri kullanılarak yapılır. Söz konusu kontrollerde uygun ölçekli haritalar ile halihazır projeler kullanılır ve kaçak kontrol kayıtları bu projelerdeki gösterimler dikkate alınarak yapılır.Dağıtım şirketi doğal gaz kaçağının giderilmesi için altı saatten fazla çalışma gerekiyorsa hastane ve okul gibi kamu hizmeti veren müşterilerin doğal gaz ihtiyaçlarını karşılamak için gerekli tedbirleri alır.

8.3.4 Acil Müdahale, Kayıt ve Dokümantasyon

8.3.4.1 Acil müdahale

Madde 61- Dağıtım şirketi, arızalara, şebeke özelliklerini dikkate alarak zamanında müdahale ve etkin bir çözüm sağlayacak acil müdahale organizasyonunu kurmak zorundadır. Oluşturulan acil müdahale merkezinde, acil ihbar için özel servis numarasını arayan kişiye, en geç üçüncü çalışta otomatik santral olmadan cevap verebilecek yeterli sayıda telefon hattı bulundurulur. Ayrıca, söz konusu merkezde yeterli sayıda tam teşekküllü acil müdahale aracı ile bunların çalışması için yeterli sayıda eğitimli personel bulundurulur.Dağıtım şirketi, doğal gazla ilgili her türlü tesis ve cihazların üzerine doğal gaz acil özel servis telefon numarasını da içeren ikaz ve işaret levhaları yerleştirir.Dağıtım şirketi, ihbarları kayıt edecek personeli ve kullanılacak acil müdahale araçlarından en az birini personeli ile birlikte yirmi dört saat hazır durumda tutar. Acil müdahale gerektiren ihbarlara en geç on beş dakika içinde ulaşacak organizasyonu yapar, arıza sayısı ve sıklığına bağlı olarak yeterli sayıda bakım-onarım personelinin iş başında olmasını sağlar.Dağıtım şirketi, acil müdahale personelini, arıza tespiti ve onarım, ekipman ve araçların kullanımı, kazadan korunma ve iş emniyeti tedbirleri, belli bir sürede tespit edilemeyen veya giderilemeyen arıza hallerinde uygulanacak usuller konusunda eğitir veya eğitim almalarını temin eder.Acil müdahale merkezi; ihbarda bulunan kişileri, ihbar konusu olay karşısında nasıl davranacakları ve acil müdahale ekibinin kaç dakika içinde olay yerine ulaşabileceği gibi

63

hususlarda bilgilendirir. Gerektiğinde güvenlik, itfaiye ve acil sağlık merkezleri ile bağlantı kurar. Dağıtım şirketi, doğal gaz ihbarlarına ilişkin kayıtlarında asgari olarak aşağıdaki hususlara yer verir ve kayıtları muhafaza eder;a) İhbarı yapan kişinin adı, ihbarın yapıldığı tarih ve saat,b) İhbar konusu arızanın olduğu adres,c) İhbarı kaydeden personel ile ihbara müdahale eden ekibin isim ve görevleri,d) İhbar sahibine yapılan bilgilendirme ile alınan tedbir ve yapılan uygulama.Müşteriler, acil durumlarda, acil müdahale merkezine bilgi verir ve yardım ister. Müşteriler, doğal gaz kaçak ve kazalarına karşı alınacak önlemlere ilişkin ilgili mevzuata ve dağıtım şirketinin kurallarına uyar.Acil müdahale hizmetleri ücretsiz verilir. Ancak, acil müdahale sonucunda iç tesisatta yapılacak tamir ve tadilat müşterinin sorumluluğundadır.

8.3.4.2 Doğal gaz acil eylem planı

Madde 62- Dağıtım şirketi, olağanüstü durumlarda izlenecek yöntemleri içeren Doğal Gaz Acil Eylem Planı hazırlar. Plan asgari olarak; a) Dağıtım şirketi yönetiminin bilgilendirilmesi, b) Yerel makamların bilgilendirilmesi,c) Kriz yönetim merkezinin oluşturulması,d) Acil eylem planı organizasyonu,e) Acil eylem planı uygulama prosedürü,f) Müşterilerin, personelin ve halkın bilgilendirilmesi,g) Müdahalenin programlanması ve uygulanması,h) Sistem emniyetinin temin edilmesi,i) Sistemin tekrar devreye alınması,hususlarını içerir.

8.3.4.3 Acil durumda doğal gaz kesintisi

Madde 63- Dağıtım şirketi; sadece, doğal gaz kaçağı, güvenliğin ciddi bir risk altında olması ile doğal gazın kalitesi, basıncı ve diğer özelliklerinin can ve mal güvenliği açısından tehlikeye neden olması durumlarında doğal gazı kesebilir.

8.3.4.4 Doğal gaz alt yapı bilgi sistemi

Madde 64- Doğal gaz alt yapı bilgi sistemi; dağıtım şebekesi ile ilgili her türlü bilginin, bir bilgisayar programı yardımıyla, bilgisayar ortamına kayıt edilmesiyle oluşturulan ve istenildiğinde bu bilgiler ile ilgili her türlü sorgulamanın tek tek veya birlikte yapılabildiği sistemdir. Dağıtım şirketi, şebeke genişletmesi için gerekli mühendislik ve projelendirme çalışmaları esnasında haritaları güncelleyerek yapılan ölçümleri ulusal koordinat sistemine uyumlu olarak bilgisayar ortamında sayısallaştırır. Uygulama sonrası, şebekeye ait halihazır proje ve bilgiler dağıtım şirketinin kuracağı doğal gaz alt yapı bilgi sistemine kayıt edilir. Doğal gaz alt yapı bilgi sisteminde dağıtım şebekesi ile ilgili bilgiler değiştikçe ve yenilendikçe güncellenerek en az üç ayda bir yedeklemesi yapılır ve saklanır.

8.4 Sevkiyat Kontrol Merkezi, Haberleşme Sistemleri,

Akış Kontrolü,Kalibrasyon ve Ayarlar,Eğitim ve İş Güvenliği

64

8.4.1 Sevkiyat kontrol merkezi

Madde 65- Sevkiyat kontrol merkezi, yapılan ölçümleri uzaktan algılayıp kaydedecek ve bu kayıtları çözümleyecek, tüketimdeki sıra dışı düşüş ya da yükselişleri ve sayaçlara yapılabilecek müdahaleler ile saha incelemesi yapılması gereken yerleri tespit edecek donanım ve yazılımları içerir. Aynı zamanda şehir şebeke planına göre kritik kabul edilen noktalara uzaktan kumanda etme imkanı verecek şekilde tasarlanır.Dağıtım şirketi, sevkiyat kontrol merkezinin verilerine bağlı olarak ortaya çıkan mevsimsel değişikliklere göre doğal gaz programlamasını yapar ve sistem dengelemesini sağlar.

8.4.2 Haberleşme sistemleri

Madde 66- Abonelerin haberleşme sistemleri dağıtım şirketi tarafından abone bağlantı bedeli kapsamında tesis edilir. Serbest tüketiciler, dağıtım şirketinin talebi halinde sevkiyat kontrol merkezi ile haberleşme imkanlarını dağıtım şirketinin belirlediği usul ve esaslar çerçevesinde bedeli kendilerine ait olmak üzere tesis eder. Tesis edilen bu sistemlerin işletimi dağıtım şirketinin tasarrufunda olup tüm bakım ve onarım masrafları serbest tüketiciler tarafından karşılanır.

8.4.3 Akış kontrolü

Madde 67- Dağıtım şirketi, dengeli ve emniyetli doğal gaz akışının temini için boru hatlarında, bölge regülatörlerin de ve vanalarda en fazla on beş günlük periyotlarda basınç kontrolleri yapar, rapor tutar ve bu raporları muhafaza eder. Dağıtım şirketi, sevkiyat kontrol merkezi bulunan şebekelerde periyodik kontrolleri ve merkezde acil durumlarda sisteme müdahaleye imkan verecek düzenlemeleri yapar.

8.4.4 Kalibrasyon ve ayarlar

Madde 68- Dağıtım şirketi, sayaçların ayar ve tamirlerini, 3516 sayılı Ölçüler ve Ayar Kanununa dayanılarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliğine göre tamir ve ayar istasyonu kurarak yapar ya da ilgili mevzuata göre akredite olmuş yerlerde yaptırır. Sayaçların mevzuatta belirtilen periyotlara ve üretici firmaların tavsiyelerine uygun olarak kalibrasyonunu yapar, rapor tutar ve muhafaza eder. Doğal gaz dedektörlerinin, üretici firmaların tavsiyelerine uygun periyotlarda kalibrasyonunun yapılmasını sağlar.

8.4.5 Eğitim ve iş güvenliği

Madde 69- Dağıtım şirketi, dağıtım şebekesinde görevlendirilecek personelin mesleki eğitimini yaptırmak, hassas bölgelerde uzman personel görevlendirmek, her yıl en az iki kez olmak üzere ve personelin çalışma koşullarına göre hizmet içi periyodik eğitim programları düzenlemek ve iş güvenliğini sağlamakla yükümlüdür.

8.5 Müşteri İlişkileri ve İletişim

8.6 Temel Matematik

Karenin Alanı: A=a.a (a karenin bir kenarı)

65

Dikdörtgenin Alanı: A = a.b (a kısa kenarı, b uzun kenarı)

Silindirin Hacmi: H = taban alan.yükseklik H = π.r.r.h (π=3,14 alırız, r taban yarıçapı, h yükseklik) (konserve tenekesi)

Küpün Hacmi: H = a.a.a (a küpün bir kenarının uzunluğu) (küp şeker)

Dairenin Alanı:

A= π* r2

Π= 22/7 = 3,14

8.7 Temel Elektrik Bilgisi

8.7.1 Elektriğin Tanımı

Elektriğin tanımını yapmak oldukça zordur. Elektriğin tanımını yapabilmek için maddenin yapısının ve atom teorisinin bilinmesi gereklidir.Elektrikte Üc Temel Büyüklük: Gerilim,Akım,Direnç

66

Gerilim: Kapalı bir elektrik devresinde serbest elektron akışına sebep olan basınca (potansiyel farkına) gerilim denir. Birimi Volt’tur. (V) harfi ile gösterilir.Kilo Volt: 1000 VoltMega Volt: 1000000 VoltMili Volt: 0,001 VoltGerilimin Sınıflandırılmasıa) Alçak Gerilim190 – 380 – 500 – 1000 Vb) Orta Gerilim3 – 6 – 10 –15 – 20 – 25 – 35 KVc) Yüksek Gerilim54 – 60, 66 – 110 – 154 KVd) Çok Yüksek Gerilimler220 – 380 – 420 – 750 KVI (Akım): Kapalı bir elektrik devresinde birim zaman içerisinde akan serbest elektron miktarına akım denir. Birimi Amper, (A)KiloAmper (KA) = 1000 AmperMiliAmper (mA) = 0,001 AmperMikroAmper (μA) = 0,000001 Amper

(R) Direnç: Elektron akısına karşı gösterilen zorluğa direnç denir. Birimi Ohmdur. (Ω)Kiloohm (K Ω) = 1000 ΩMegaohm (M Ω) = 1000000 Ω Miliohm (m Ω) = 0,001 Ω

8.7.2 Basit Elektrik Devresi Elemanları

Üreteç: Elektrik devresinde serbest elektron akışı için gerekli potansiyel farkınımeydana getiren ve devam ettiren bunu diğer çeşit enerjileri elektrik enerjisine çevirerekyapan kaynak ve makinalardır. (Akü, Alternatör)Alıcı: Elektrik enerjisini tüketerek diğer enerji çeşitlerine çevirip bir iş yapılmasınısağlayan makine ve cihazlardır. (elk ampulü, elk motoru, elektrikli ısıtıcılar gibi)İletken: Elektrik akımı akması için üret ile alıcı arasında irtibat sağlayan metaltellerdir. (Bakır, Alüminyum)Sigorta: Elektrik devresinden geçen akımın istenmeyen değere yükselmesini önlemekiçin devreyi açmaya yarayan bir koruma elemanıdır.Anahtar: Açıldığı zaman almaca giden akımı kesen, kapandığında alıcının çalışmasıiçin akımın geçmesini sağlayan yeni devreye kumanda etmeye yarayan devre elemanınadenir.Açık Devre: Anahtar açık olduğu zaman devreden akım geçmez.Kapalı Devre: Anahtar kapalı olduğu için devreden akım geçer ve alıcı çalışır.Kısa Devre: İletkenler alıcıdan önce birbirine temas ederse kısa devre durumumeydana gelir ve kaynaktan aşırı akım çekilir.

8.7.3 İletken ve Yalıtkan

İletken: Bütün maddeler iyi veya kötü elektriği iletirler. Fakat metaller ve karbon serbest elektronları bol olduğu için elektriği çok iyi iletirler ve bunlara iletken denir.Uygulamada iletkenler elektrik akımını bir yerden diğer bir yere iletmede kullanılırlar. Başka bir deyişle Elektrik akımı için yol oluşturulurlar. Elektriği en iyi gümüş iletir. Gümüş hassas bazı ölçü aletlerinin yapımında ve röle kontaklarında kullanılırlar. Gümüşten sonra en iyi iletken olan bakır, elektrik iletkenleri, elektrik motorları, genaratör ve trafo sargılarında

67

kullanılır. Bakırdan sonra altının çok az bulunan ve kıymetli bir soy metal olması sebebiyle elektrikte kullanım alanı çok azdır. Ancak bazı çok hassas alet ve kontakların yapılmasında kullanılır. İletkenlikte altından sonra gelen alüminyum enerji iletim ve dağıtımında ve trafo sargılarında kullanılan ekonomik bir iletkendir. Isıya dayanıklı, direnci yüksek krom nikelli demir teller ısıtıcı yapımında, volfram ise lamba flamanı yapımında kullanılırlar. Asit baz ve tozların sudaki eriyikleri iletkendir. Bu maddeler su içerisinde iyonize olurlar ve bunlara elektrolit denir. Elektrolitler 2. sınıf iletkenlerdir. Elektrolitler akü, pil yapımı ve galvanoteknikte kullanılırlar. İletken gazlardan argon, neon, kripton elektrikte lamba yapımında kullanılır.Yalıtkan: Elektrik akımından canlıları korumak ve akım taşıyan iletkenlerin birbirleriyle ve toprakta temasını önlemek için kullanılırlar. Yalıtkanların serbest elektronları çok azdır. Elektriği hiç denecek kadar az ilettiklerinden iletmez kabul edilirler. Cam, porselen, plastik, kağıt, ipek, pamuk gibi maddeler katı yalıtkanlardır. Saf su, alkol, benzin, trafo yağı gibi sıvılarda yalıtkan özelliğine sahiptirler. Gaz yalıtkanlara örnek olarak kuru hava, azot, SF6, karbondioksit, hidrojen gibi gazları sıralayabiliriz.

İzalasyon ve İzalasyon SeviyesiA.G. de iletkenlerin birbirleriyle yada toprakla olan teması yalıtkan adı verdiğimiz maddelerle önlenir. Ancak O.G ve Y.G lerde yalıtkan maddelerin uygulanan gerilimde yalıtım yapabilme özelliğine sahip olmaları gerekir. Uygulanan gerilimde yalıtım yapabilme özelliğine İzolasyon , bu özelliği sağlayabilen katı, sıvı, gaz yalıtkan malzemelere de İzalasyon Maddeler denir.İzelasyon özelliğinin kaybolmasına neden olan gerilim değerine İzalasyon Seviyesi denir ve KV ile ifade edilir. Örneğin işletme geriliminde izalasyon seviyesi 200 KV denildiğinde işletme geriliminin 200 KV olması halinde izalasyon maddesinin özelliğini kaybedeceği yada başka bir deyişle delinebileceği belirtilmiş olur.

8.7.4 Elektrikde Güç

Güç (P): Birim zamanda sarf edilen enerjiye güç denir. Birimi Watt (W) tır. Güç ölçen aletine de watmetre denir.Hesap Yoluyla Güç: Alıcının çektiği akım ile alıcı uçlarına tatbik edilen gerilimin çarpımına eşittir.P = V . I

OHM Kanunu Üç temel büyüklük olan akım, gerilim ve direnç arasındaki bağıntıyı verir. Kapalı bir elektrik devresinde devreden geçen akım; devreye uygulanan gerilimle doğru, devre direnciyle ters orantılıdır. U = I . RI = U / RR = U / I

8.7.5 Elektrik Akımının Sınıflandırılması

Elektrik akımını zamanla olan değişimi yönünden üç sınıfa ayırabiliriz.1. Doğru Akım,2. Alternatif (Dalgalı) Akım,3. Doğrultulmuş Dalgalı Akım (Doğru akım kabul edilir).

68

8.7.5.1 Doğru Akım

Yönü ve şiddetini zamana bağlı olarak değiştirmeyen akıma denir. Aakımın değeri (t) zamanına bağlı değildir. Doğru akım üreteçleri pil ve akümülatörlerdir.

Doğru Akım Üreten Elemanlar 1- Dinamo grupları Doğru akım dinamosu, alternatif akım motoru veya dizel motoru tarafından tahrik edilen, doğru akım üreten cihazlardır. Bunlar fazla bakım istedikleri gibi gürültülü çalıştıkları için mecbur kalmadıkça kullanılmaz. 2- Redresör AC akımı DC akıma çeviren doğrultuculardır. Çeşitli tiplerde redresör mevcuttur. Günümüzde doğrultucu eleman olarak Diod veya ağırlıklı olarak tristörler kullanılmaktadır.

8.7.5.2 Alternatif Akım: Zaman içinde yönü ve şiddeti periyodik (düzenli) olarak

değiştiren akıma denir.Grafikte görüldüğü gibi çeşitli zamanlarında akımın yönü ve şiddeti devamlı değişiktir. A.C üreteçleri alternatörlerdir.Endüstride ve günlük hayatta kullanılan elektrik enerjisinin tamamına yakın bir kısmı alternatif

akımdır.

8.7.6 Elektrik Ölçü Aletleri

AVO Metreler: Akım, gerilim ve direnç gibi üç büyüklüğü ölçen aletlere AVO Metre denir. Bu aletlerin yapısı ve çalışması döner bobinli ölçü aletleriyle aynı kombine ölçü aletlerinden yegane farkı alete, bir ammetre devresinin ilave edilmesi ve bu devreyi çalıştıran pil bataryasının (ekseriye 4,5V) alet içerisinde olmasıdır. Avometrelerin dijital elektronik tipleri de bulunmaktadır. Bu tiplerde ölçülen değerler direkt olarak display de rakam olarak okunur.Pens Ampermetreler: Alçak gerilim devrelerinde, ölçme kolaylığı sağlamak için bazı tip akım transformatörleri, ölçü aletleriyle aynı gönde içerisinde imal edilmiştir. Bunlara Pensampermetre denir. Aletin gövdesinden dışarıya doğru çıkarılan demir nüvesi pens gibi açılıp kapanabilecek şekilde yapılmıştır. Böylece, akımtransformatörünün primer iletkeni olan hat kesilmeden demir nüve içerisinde alınır veiçinden geçen akım kolayca ölçülür. Sekonder sargısı üzerine bağlı olan ampermetreninkadranında primer akımına göre bölümlendirilmiştir. Alete ilave edilen geçici bir anahtaryardımıyla 15-60-150, 600 A’e kadar olan akım şiddetleri kademeli olarak ölçülür.

Toprak Megerleri:Topraklama meğerleri, topraklama direnci ve toprağın öz direncinin ölçülmesinde kullanılırlar. Meğer A.C. gerilim düşümü esnasına göre çalışır. Toprağa A.C. akım gönderilir.Bu alternatif akımın frekansı, şebeke frekansından farklıdır. Şebeke frekansında gerilimGönderilmesinin sebebi ise toprakta şehir gerilim frekansındaki başıboş dolaşan akımları,aletin gerilim devresinden geçerek bir hata meydana getirmesini önlemektir.

69

İzolasyon Megerleri:Alçak gerilim şebekelerinde tesislerin minimum izalasyon seviyelerinin kullanma geriliminin 1000 katı kadar ohm olması istenir. Diğer bir deyimle 1 volt başına 1000 ohm’luk izalasyon seviyesi aranır. Buna göre 220 Volt’luk sistemlerde en az 220.000 Ohm’luk bir izalasyon direnci istenir. Ölçme 500 voltluk meğerle yapılır.

8.7.7 Topraklamalar

Topraklamanın Tanımı ve ÖnemiTanım: İşletme akım devresinin bir noktasının veya bir tesisin akım taşımayan iletken kısımları ile toprak arasında iletken bir bağlantı kurmak olarak tanımlanabilir. Enerji üretimi, iletim ve dağıtımı veya Doğalgaz şebekelerinde insanların ve çeşitli cihazların elektrik akımının zararlı etkilerinden korunmaları gerekir. Şebekelerde ve çeşitli elektrik sistemlerinde ortaya çıkabilecek arızalar sonucu büyük zararlar oluşur. Bunlardan en önemlisi şüphesiz ki insan hayatıdır, insan vücudundan özellikle kalp üzerinden belirli bir akım geçerse ölüm olayı görülür. Ölüm olayının olmadığı elektrik çarpmalarında ise sinir sistemlerinde bozukluklar, kasılmalar vücudun bir bölgesinin çalışmaması (felç) sağırlık, halsizlik v.b rahatsızlıklar ve yanmalar görülebilirler. Enerji üretimi, iletim ve dağıtım şebekelerinde insan hayatının ve bazı cihazlarının korunması bakımından yapılan en etkili önlemlerden biri de topraklamadır.

Topraklama ÇeşitleriTopraklamalar fonksiyonlarına göre üçe ayrılırlar.1. Koruma topraklaması2. İşletme topraklaması3. Özel topraklamalar

1. Koruma topraklamalarıUygun işletme şartları içerisinde gerilin altında bululmayan fakat arıza oluştuğunda gerilin altında girebilmesî düşünülen tesisatların madeni kısımlarının bir iletken yol ile toprağa bağlanması olarak tanımlanmaktadır. Koruma topraklamasına şu kısımlar bağlanır:1. Elektrik motor ve jeneratörlerinin, transformatörlerinin, prafudurların, E.N.Htraverslerinin madeni kısımları,2. Binaların iletken olan ve ulaşılabilen kısımları,3. Alçak ve yüksek gerilim kablolarının kurşun kılıf ve madeni zırhları,4. Yüksek gerilim hava hatlarının koruma telleri,5. Uygun işletme şartlarında yüksek gerilim altında olup çalışma yapmak içinenerjisi kesilmiş tesisat kısımları,6. Kuvvetli akım işletme ve koruma topraklama sistemlerinin tesis sahası içindebulunan zayıf akım ve alçak gerilim tesisat devrelerinin birer noktası.Bu tesisat kısışlarının koruna topraklamasına bağlanması suretiyle arıza halindeenerjinin kesilmesi veya tehlikeli akımların toprağa akarak potansiyeline ulaşması teminedilmiş olur.

8. Doğalgaz Tesislerine

2. İşletme TopraklamalarıNormal olarak gerilim altında bulunan tesisat kısışlarını geçici olarak topraklamaya veya kuvvetli akım devrelerinin nötr noktalarının aşırı gerilimler altında kalmasını önlemek veya zararsız hale getirmek için yapılan topraklana şekillerine denir. Generatörlerin ve güç transformatörlerinin yüksek geriliş ve alçak geriliş sargılarının nötr noktaları ve kutupları işlemse topraklamasına bağlanır.

70

3. Özel TopraklamalarKoruma ve işletse topraklamalarında bir potansiyel farkı söz konusu olduğunda zayıf akım ve alçak gerilimli cihazlar için yapılan topraklamalardır.Özel topraklama şu durumlarda yapılır.1- Koruma ve işletme topraklamalarının uzak olduğu durumlarda cihazlar için özel topraklama yapılır.2- Koruma teli bulunmayan hava hatları tamir edildiği süre içinde özel olarak topraklanır.3- P.T.T işletmelerinin zayıf akım hatlarının aşırı gerilim gidericileri, özeltopraklama hatlarına bağlanır

8.7.8 Üç Fazlı Dengeli ve Dengesiz Sistemler:

Üç fazlı bir sistemin her üç faz hattındaki akımların büyüklükleri birbirine eşit ve aralarında 120° faz farkı varsa üç fazlı sistem dengelidir denir. Sistemin dengede olması için yüklerin eşit olması gerekir. Üç fazlı dengeli yüklere örnek olarak, üç fazlı motorları verebiliriz. Dengesiz sistemlerin faz empedansları birbirine eşit değildir. Bunun sonucu olarak her bir fazın veya hattın akımları farklı değerdedir. Dengesiz sistemlere örnek olarak üç fazlı ve bir fazlı alıcıların birlikte bulunduğu apartmanları, iş yerlerini ve fabrikaları verebiliriz. Bir fazlı yükler, üç fazlı sistemin bir fazını kullanarak çalıştırılırlar.

8.7.9 Kesintisiz Güç Kaynakları( UPS)

Sürekli besleme gerektiren uygulamalar arasında bilgisayar sistemleri, elektronik hız ve gerilim regulatörleri, tıbbi cihazlar, haberleşme sistemleri, aydınlatma sistemleri, önemli kayıt cihazlarına (UPS) kesintisiz güç kaynaklarına ihtiyaç vardır. Bu sistemlere genel olarak „kritik yükler denilmektedir. Şebekedeki kritik yükleri besleyen, kesinti ve anormal yükleri‟ aktarmayıp, sürekli temiz ve kaliteli enerji sağlarlar.Kesintisiz güç kaynaklarının önemi gün geçtikçe artmaktadır. Yapılan araştırmalarda; üretim kalitesi, hızı ve elektronik eleman kullanımı arttıkça direk şebekeden enerji alarak beslemenin zor olduğu anlaşılmıştır. Her gün ortalama 10 saniyeden daha uzun süren elektrik kesintileri oluşmaktadır. Bu kesintiler özellikle bilgi işlem merkezleri için önemli tehlikeler doğurmaktadır. Bu gerçekler UPS' in günümüz için ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

8.7.10 Akümülatörler( Akü)

Akümülatör elektro - kimyasal olaylardan yararlanılarak elektriğin depo edilmesini ve gerektiğinde doğru akım halinde kullanılmasını sağlayan bir enerji kaynağıdır. Endüstri ve sanayi iş yerlerinde; çeşitli marka ve ebatlarda sabit tesis kurşun – asit akümülatörleri bulunmaktadır. Bunlar kullanım süresince yeri değiştirilmemek üzere kurulan akümülatörlerdir. Bir redresör vasıtasıyla devamlı tampon şarjda tutulurlar. Akülerin Sistemdeki Görevi AC kesildiği zaman gerekli hallerde sisteme DC sağlar.

71