!"#

" $"#%&

'(##$)&

*()$ )!+%#,$")-$ &%.# $ /0%&)')1!! 2( # '%33 ,$" #)$3 4$

.).3)%" '$ 0#%-)!')$3 4$ '%#(5$

CONTEXTO HISTÓRICO

SUMARIO

O Século de Ouro 02

A Época Isabelina 06

MIGUEL DE CERVANTES 08

TEATRO DO SÉCULO DE OUROVS.TEATRO ISABELINO

Introducción 15

Caracteríticas 17

Dous Xenios: Lope de Vega eShakespeare

21

Bibliografía 26

CONTEXTO

HISTÓRICO

! " # $ % $ # & ' ( $ ! " ! ) *

O SÉCULODE OURO

O concepto Século de Ouro que foiconsagrado polo hispanista

norteamericano George Ticknorreferíndose á literatura española,

non corresponde exactamente a unperíodo de cen anos, senón máis ben

a un tempo de gran creatividade cultural dacabalo entre o

Renacemento e o Barroco. Sonpoucos os historiadores que se

poñen de acordo para acoutar conexactitude o Século de Ouro, uns

sitúan o seu iniciou nos tempos dosReis Católicos e os outros o atrasanata o século XVII. O mesmo sucedeco seu final, que oscila entre a morte

de Calderón de la Barca (1681) e ofinal da Guerra de Sucesión (1714).Este período de florecemento da

arte e a literatura coincidiu co auxepolítico e posterior declive da

dinastía dos Austrias ou Habsburgoespañois.

Coa súa unión dinástica, os ReisCatólicos esbozaron un estado

politicamente forte, consolidadomáis adiante, cuxos éxitos

envexaron algúns intelectuais, comoNicolás Maquiavelo; pero

ideolóxicamente dominado polaInquisición eclesiástica. Os xudeus

que non se cristianizaron foronexpulsados en 1492 e dispersáronse

por toda Europa, Asia e Norte deÁfrica. En 1492 Castela conquistaGranada, co que finaliza a etapa

política musulmá peninsular, aíndaque unha minoría morisca habite

máis ou menos tolerada ata temposde Felipe III. Ademais, nese mesmoano Colón chega a América e o afán

guerreiro cultivado durante asguerras medievais da Reconquistaproxectarase sobre as novas terras.

O Século de Ouro abarca dousperíodos estéticos, que

corresponden ao Renacemento doséculo XVI (reinados dos Reis

Católicos, Carlos I e Felipe II), e aoBarroco do século XVII (reinados de

Felipe II, Felipe IV e Carlos II).

02

Deste xeito consideramos que esta etapa

comeza na segunda metade do século XVI,

cando tras as crises sociais xurdidas en

Castela, Valencia e Mallorca, Carlos I

estabiliza o seu Imperio e consolida un Estado

Moderno cunha Monarquía absoluta. Social e

economicamente España encara unha fase de

expansión onde a prata das minas que se

extraen de América, así como a herdanza que

o Rey amorea nas súas mans de reinos de

media Europa favorecen o desenvolvemento

do país.

A creatividade e a produción artística do

Século de Ouro español empezan a

desenvolverse pouco máis tarde, a finais de

século co renacemento. Entrados xa no século

XVII e mentres a sociedade española empeza

a vivir o seu declive, produto da progresiva

ruína á que se ve sometido o Estado español

para manter todas as súas colonias, o Século

de Ouro na súa vertente cultural chega ao seu

auxe da man de novas correntes artísticas: o

Manierismo e o Barroco.

A expulsión dos moriscos, as guerras de

separación de Portugal e Cataluña, os

bandidos, a falta de recursos que proviñan de

América, cada vez máis escasos, inciden no

proceso expansionista do Imperio. Comezan

as derrotas exteriores e con elas, o

descubrimento do Reino.

Juan Luís Vives, os irmáns De Valdés, ou

Francisco de Vitoria, foron os primeiros que

comezaron a destacar no ámbito literario

durante o Século de Ouro, todos de marcado

índole económico.

As ciencias experimentais comezaron a

florecer. Xurdiron centros de estudo como a

Casa da Contratación ou a Biblioteca do

Escorial. E como consecuencia,

desenvolvéronse outras ciencias aplicadas,

como as navais, a cartografía ou a minería.

Paralelamente, a mediados do século XVI, a

literatura renacentista tamén empezou a dar

os seus primeiros froitos importantes da man

de Garcilaso de la Vega, de clara inspiración

italiana, e de Frei Luís de León.

En novelas, xurdiu con forza o xénero

picaresco co Lazarillo de Tormes no ano 1554,

unha das obras do Século de Ouro máis

coñecidas. En literatura mística, Teresa de

Jesús converteuse nunha das grandes poetas

non da época, senón de tódolos tempos da

literatura hispana.

Xa no século XVII, a crise económica e social

fomentou o gusto polo espectáculo; as clases

populares deron un paso a fronte e tentaron

no campo das artes ofrecer unha expansión

ao mundo da situación que se vivía.

O Barroco español coñeceu unha época

gloriosa: Francisco de Quevedo,

representante do conceptismo, firme

defensor da moral, e gran escritor de poemas

amorosos. Luís de Góngora, o maior

expoñente do culteranismo.

Os ensaios renacen con Baltasar Gracián, e

sobre todo, a narrativa hispana da man do

propio Quevedo, Mateo Alemán ou Miguel de

Cervantes con a obra cume da literatura

española.

03

Por último, enmarcado tamén dentro do Barroco español, non podíaquedar atrás o teatro, e desta época é tamén o noso maior expoñente oprolífico dramaturgo Lope de Vega. Contemporáneo doutros grandes

autores como Tirso de Molina e Calderón de la Barca.Pero non só no terreo literario destacamos nesta época, pois este boom

artístico chegou a outras ramas artísticas como a arquitectura, coaconstrución do mosteiro do Escorial, obra de Juan de Herrera. En

pintura, O Greco, José de Ribera, Zurbarán, e sobre todo, Murillo eVelázquez convertéronse en mestres de talla mundial.

Durante esta época déronse en España varias correntes artísticas quederon lugar a diversas obras mestras moi diferentes entre si.

Lembremos, que a pesar do seu nome, pódese considerar que estaetapa durou máis de cen anos, adiantando algúns expertos o seu

comezo ata 1492, coa aparición da famosa Gramática castelá de Nebrijae o Descubrimento do Novo Mundo por Colón e chegando a atrasarseata 1681, ano da morte de Pedro Calderón de la Barca, o último grandramaturgo do Barroco. Aínda que dentro destas datas extremas os

diversos estudiosos acoutaron de distinta maneira este período, se astomamos como referencia, descubrimos que este período foi

fundamental para o desenvolvemento da arte e da música en España,un aspecto que adoita quedar ensombrecido no estudo desta época

pola gran relevancia que tiveron artes como a literatura, a escultura, apintura ou a arquitectura durante estes mesmos anos.

Con todo, a música era unha arte fundamental nesta época na queapenas se podía concibir a vida sen ela. Desde o auxe de música

vinculada estreitamente ao ámbito cortesán ata aquela que serelacionaba intimamente co fértil mundo do teatro, pasando polamúsica relixiosa e a popular, a vida durante o Século de Ouro nonpodía concibirse sen ela. E, durante o auxe artístico que se viviu en

España durante a época mencionada, no ámbito da música tamén seviviu unha época de particular esplendor, coa aparición de figuras

capitais como Juan de la Encina, Gabriel Gálvez, Cristóbal de Morales,Francisco Guerrero ou Juan Navarro.

21

04

Entre todas as obras do Século de Ouro relacionadas co ámbito da música destaca especialmente o

desenvolvemento da polifonía, que alcanzou novas cotas nunca antes coñecidas da man dalgúns dos

autores anteriormente mencionados, pero especialmente de Tomás Luís de Victoria, cuxa xenial

música tivo unha influencia fundamental nos séculos posteriores e chegouse a estender ata ben

entrado o século XX. Ademais, cabe remarcar que a influencia dos músicos hispanos estendeuse, pola

súa calidade, a súa potencia e a súa profundidade, por practicamente toda Europa, chegando a

traballar algunhas das súas figuras máis destacadas en diferentes cidades e reinos do continente,

estendendo a súa influencia moito máis alá do que son hoxe as fronteiras españolas.

Tamén se consideran obras mestras do Século de Ouro aquelas que se realizaron nesta época en

torno ao desenvolvemento da música instrumental. Aínda que se crearon destacadas composicións

en España para teclado, foron os instrumentos de corda, concretamente a vihuela, a que alcanzou un

gran éxito durante este período, coa aparición de figuras tan destacadas como Luís de Milán, Luís de

Narváez e Diego Pisador, entre outros moitos.

Por último, xa durante a época do Barroco e aínda que a música relixiosa continuou sendo a máis

destacada merecen mencionarse os intentos que se fixeron por crear unha música de tipo escénico

que puidese competir coa procedente dos ámbitos italianos, aínda que non se obtivo un gran éxito

neste intento máis aló do desenvolvemento de estilos musicais xa vinculados con anterioridade ao

desenvolvemento de festas teatrais. Así, os intentos de crear óperas en castelán fracasaron e as semi-

óperas compostas neste período apenas son de carácter testemuñal, pero deuse un importante

impulso á zarzuela, que foi gañando importancia ata alcanzar a súa cenit xa no século XVIII, pasado o

período que estamos a tratar. Neste ámbito, no que o teatro e a música estaban intimamente

relacionados, tivo unha gran importancia o xenial dramaturgo, xa varias veces mencionado nestas

liñas, Pedro Calderón de la Barca, pero tamén outros personaxes como Juan de Hidalgo quen puxo

música a algunhas das composicións do mestre anteriormente citado.

05

A ÉPOCA ISABELINA

Con este nome normalmente faisereferencia ao período da historia inglesaque abarca o reinado de Isabel I, desde

1558 ata 1603, e ata a morte de Jacobo I en1625. Neste período Inglaterra viviu unha

fase intensa de desenvolvementoeconómico e cultural.

A política relixiosa da raíña Isabel I foivista como a consolidación do

anglicanismo e a subordinación da igrexaao poder monárquico. Isabel instaurou un

sistema definido como episcopalismo,que prevía a formación de dioceses no

territorio estatal, cun bispo á cabeza confuncións de control político e relixiosos.O 1570 Isabel foi excomulgada polo papa

Pío V.

Entre os personaxes que constituíron unhaameaza para Isabel I estaba María Estuardo,

raíña de Escocia, católica, que se viu obrigada afuxir a Inglaterra pola revolta dos calvinistasdirixidos por John Knox. Fíxose famosa por

conspirar contra a raíña de Inglaterra, polo quefoi xulgada, sentenciada a morte e decapitada

en 1587 no castelo de Fotheringhay.Baixo Isabel I recibiron un impulso as

actividades artesanais e manufacturas, aos quefixeron unha importante achega aos prófugos

políticos e relixiosos vindos dos Países Baixos eFrancia. Deste xeito puideron crearse as bases

para unha industria nacional do vidro, acerámica, a seda e puideron potenciarse as

exportacións das manufacturas.

06

Durante o seu reinado reforzouse a potencia da frotamilitar e mercantil do país: grazas á colaboración de

corsarios como sir Francis Drake, quen cartografiou ascolonias españolas e acumulou grandes riquezas

minando a hexemonía española, derrotando á coñecidaArmada Invencible en 1588. Na súa honra fundouse en

América do Norte unha colonia: Virginia. E, finalmente,constituíu a Compañía Británica das Indias Orientais.

O reinado de Isabel non só selou a aparición deInglaterra como gran potencia na escena europea,

senón que estivo caracterizado por un grandesenvolvemento cultural e civil, que pasou á historia

como “época isabelina”. Tal florecemento deuse naliteratura e principalmente no teatro, sobre todo con

William Shakespeare, Christopher Marlowe, BenJonson, John Webster, John Ford e outros. Gran

desenvolvemento tivo tamén a música con WilliamByrd e John Bull, e a arquitectura influída pola cultura

renacentista italiana e da flamenca.

07

MIGUEL

DE

CERVANTES

A diferenza da vida do seu contemporáneo Lope de Vega, quen coñeceudesde mozo o éxito como comediógrafo e poeta, a vida de Cervantes foicertamente unha ininterrompida serie de pequenos fracasos domésticose profesionais, na que non faltou nin o cativerio, nin o inxusto cárcere,

nin a afronta pública. Non só non contaba con rendas, senón que llecustaba atraerse os favores de mecenas ou protectores. Só nos seusúltimos anos, tras o éxito das dúas partes do Quixote, coñeceu certa

tranquilidade e puido gozar do recoñecemento cara á súa obra, aínda quesen chegar nunca a superar as penurias económicas.

Aínda que se sabe con certeza que Cervantes naceu en Alcalá de Henarese que o 9 de outubro foi bautizado, a data exacta de nacemento non se

puido pescudar. Suponse que podería nacer o 29 de setembro de 1547, díade San Miguel, aínda que hai autores que sitúan o seu nacemento o 7 deoutubro, dous días antes de ser bautizado na Parroquia de Santa María la

Mayor.A ascendencia do escritor segue sendo un tema debatido, posto que aínda

que no informe preparado a instancias súas ao seu regreso de Argeltéñaselle por cristián vello, nunca presentou a proba tanxible da súa

limpeza de sangue.

09

O pai de Miguel, don Rodrigo, casa cara a 1542 con Leonor de Cortinas,pertencentes a unha familia de campesiños oriúndos de Castela a Vella. A súabisavoa paterna, dona Juana de Avellaneda era filla de don Arias de Saavedra,

alcumado O Famoso, da familia dos condes de Castrillo. Crese que foi en recordodesta dama polo que Miguel de Cervantes engadiu Saavedra ao seu nome.

Pouco sabemos dos primeiros anos da vida e formación académica do autor. Era obenjamín dos catro fillos de don Rodrigo, e é moi probable que a súa educación

fose máis deficiente que a do seu irmán maior.É moi probable que Cervantes non chegase a matricularse nunca en ningunha

universidade, pero si que seguira un curso de humanidades. En 1598, con ocasiónda morte da raíña Isabel de Valois, esposa de Felipe II, Cervantes inicia a súa

carreira como escritor con catro composicións poéticas incluídas polo seu mestre,o humanista Juan de López de Hoyos, reitor do Estudo da Vila, na Relación oficial

con motivo da devandita morte.O mesmo ano en que esta relación sae á luz Cervantes vaise a Roma, partida,ocasionada tal vez, se damos fe a unha provisión real atopada no Arquivo de

Simancas, por un duelo en que resultou ferido Antonio de Sigura. A xulgar polocontido do documento, o culpable -un tal Miguel de Cervantes, estudante- fuxira aSevilla e era condenado en rebeldía a que lle cortasen publicamente a man dereita

e a ser desterrado do reino por dez anos. Fose ou non o autor de dita ferida,Miguel pasa uns meses en Roma, ao servizo do novo cardeal Acquaviva, como se

infere das súas posteriores confidencias a Ascanio Colonna, na dedicatoria áGalatea.

Cervantes pasou algún tempo na casa do cardeal Acquaviva en calidade de criado.Este posto non lle gustou demasiado, xa que uns meses despois alistouse como

soldado na compañía de Diego de Urbina, na que xa militaba o seu irmán Rodrigo. O 7 de outubro de 1571 estivo na batalla de Lepanto, na galera “A Marquesa”, onde

a pesar de padecer quentura participou na batalla. “A Marquesa” tivo unhaparticipación gloriosa na batalla, enfrontouse a unha das naves máis poderosas da

frota otomá, e despois dunha loita longa e encarnizada, obrigouna a renderse.Cervantes recibiu tres balas: dous no peito que deberon amortecer a súa coraza oua pel de boi que levaban naquela época os soldados de infantería. A terceira ferida,a máis grave, rompeulle a man esquerda, que quedou inutilizada para o resto da

súa vida, de aí o sobrenome que lle daría a posterioridade.

10

Unha vez recuperado das súas feridas en

Mesina, Cervantes, toma parte nas accións

militares levadas en 1572 e 1573, por Don Juan

de Austria. Marcado polos seus anos en Italia,

onde transcorre parte da acción de varias das

súas novelas (Curioso impertinente,

Licenciado Vidriera, Persiles y Sigismunda),

alí supónselle introducido en varios círculos

literarios.

Cara a finais de 1575 obtivo permiso para

volver a España co fin de solicitar un ascenso.

Levaba as mellores recomendacións e cartas

de Don Juan e do Duque de Sesa. Embarcou

na galera “O Sol” co seu irmán Rodrigo. Pero

preto das costas españolas foron atacados e

apresados por corsarios de Argel despois

dunha longa batalla.

Levado a Argel como escravo, Miguel padece

un cativerio de cinco anos que deixará unha

profunda pegada na súa obra, e moi

especialmente nas súas comedias de ambiente

alxerino –Los tratos de Argel e Los baños de

Argel- así como no conto do Cautivo

interpolado na Primeira parte do Quijote.

Finalmente, en tanto que a súa familia realiza

grandes esforzos por conseguir a súa

liberdade, é rescatado o 19 se setembro de

1580, ao prezo de 500 ducados, polos pais

trinitarios.

Ao volver a Madrid, inicia unha vida marcada

por varios episodios íntimos: uns presuntos

amores cunha tal Ana de Villafranca, tamén

chamada Ana Franca de Vermellas, esposa

dun tabernero, que lle dará unha filla natural,

Isabel, nacida no outono de 1584; e en

decembro do mesmo ano, a súa unión por

lexítimo matrimonio con Catalina de Salazar,

filla dun fidalgo recentemente falecido de

Esquivas. Este casamento lévalle a fincarse no

pobo da súa muller, sen perder por iso

contacto cos medios literarios da Corte.

Deste xeito Cervantes ausentábase a miúdo de

Esquivas para visitar aos literatos de Madrid,

aos libreiros e, sobre todo, para asistir ás

representacións teatrais. Naquela época

Madrid contaba con numerosas compañías de

teatro que acaparaban gran atención. Durante

estes anos sentanse as bases dunha auténtica

industria do espectáculo, este impulso no que

colaboran as compañías itinerantes de actores,

favorece a construción en cada cidade

importante de salas permanentes, os

chamados currais de comedias.

11

En 1857 ingresou na Academia Imitatoria, primeiro círculo literato madrileño, eese mesmo ano foi designado comisario real de abastos (recadador de especies) enAndalucía para a Armada Invencible. Tamén este destino foille adverso: en Écijaenfrontouse coa Igrexa polo seu excesivo celo recadatorio e foi excomulgado; en

1592 en Castro del Río (Córdoba) foi encarcerado acusado de vender parte do trigorequisado. En 1594 o escritor pon fin aos seus camiños por Andalucía iniciados

sete anos atrás, xusto o ano en que morre a súa nai e decide abandonar Andalucíapara regresar a Madrid.

Meses antes do seu casamento o escritor acabara a súa primeira obra importante,La Galatea, unha novela pastoril ao estilo da Arcadia de Jacopo Sannazaro oitentaanos atrás. O editor Blas de Robles pagoulle 1.336 reais polo manuscrito. Con todo,La Galatea é máis que unha obra de mero principiante: expresa nunha mestura de

prosa e versos intercalados, a través da procura dunha imposible harmonía dealmas e corpos, o soño da “Idade de Ouro”.

A boa acollida e o relativo éxito do libro animaron a Cervantes a escribircomedias, aínda que sabía que mal podía competir el, aínda respectuoso coas

normas clásicas, co novo modo de Lope de Vega, dono absoluto da escenaespañola. As dúas primeiras La comedia de la confusión e Tratado de

Constantinopla y muerte de Selim, escritas cara a 1585 -desaparecidas ambas-obtiveron relativo éxito nas súas representacións, pero Cervantes foi vencido por

Lope, e a pesar das vinte ou trinta obras compostas nesta etapa -das que sócoñecemos nove títulos e dous textos, Los tratos de Argel e Numancia-, ao redor

de 1600 deixara de escribir comedias, actividade que retomaría ao fin dos seusdías.

En agosto de 1594 ofrécese a Miguel unha nova comisión que o leva a percorrer denovo o reino de Granada e outras cidades do sur, co fin de recadar dous millóns e

medio de maravedíes de atrasos de contas. É entón cando a bancarrota docomerciante Simón Freire, en cuxa casa depositara 7.400 reais para que as

ingresase no tesouro, incita ao seu fiador a pedir comparecencia. Pero o xuízVallejo, encargado de notificar esta orde ao comisario, envíao ao cárcere real de

Sevilla, cometendo, por torpeza ou por malicia, un autentico abuso de poder. Congran probabilidade sería neste cárcere onde o autor procreou o Quijote.

Probablemente, no verán de 1604 trasládase a Valladolid coa súa muller, cidadeelixida por Felipe II como nova sede do reino. Alí é onde atopa ao editor

Francisco de Robles (fillo de Blas de Robles, quen publicara La Galatea. Mentresconsegue, o 26 de setembro o privilexio real que necesitaba, difúndese a noticia da

próxima publicación do seu novo libro, recollida por Lope de Vega nunha cartada súa propia man. Nos últimos días de decembro de 1604 sae o Quijote das

prensas madrileñas de Juan de la Cuesta, e moi pronto se observan os primeirosindicios do seu éxito. A pesar de que a fama foi inmediata, os efectos económicos

apenas se fixeron notar.

12

! " # $ % $ # & ' ( $ ! " ! ) *

Tras o regreso da Corte a Madrid,Cervantes establécese alí coa súa

familia. En 1610 múdase a rúa León,no que se chamaba entón o “barrio

das musas”, onde tamén vivironentre outros escritores: Lope de

Vega, Francisco de Quevedo e Vélezde Guevara.

Non lle ofreceu respiro nin sequeraa vida literaria: animado polo éxito

do Quijote ingresou en 1609 naConfraría de Escravos do Santísimo

Sacramento, á que taménpertencían Lope de Vega e

Francisco de Quevedo. Era estacostume da época, que ofrecía a

Cervantes a oportunidade de obteralgún protectorado.

Durante aqueles oito anos que llequedan de vida, non se aventuramoito fóra da capital, salvo para

breves estancias en Alcalá eEsquivas. A única circunstancia na

que o seu destino estivo a piques detomar outro rumbo foi, na

primavera de 1610, o nomeamentodo conde de Lemos, protector seu,

como vicerrei de Nápoles.Cervantes, o mesmo que Góngora,abrigou o soño de formar parte da

súa corte literaria, pero non oconseguiu.

A pesar de non conseguir serincluído no séquito do seu mecenas

o conde de Lemos, Cervantesescribiu a un ritmo imparable, as

Novelas ejemplares, compostas pordoce obras, este volume sae dasprensas de Juan de la Cuesta en

xullo de 1613.Nada máis saír da imprenta, as

novelas cervantinas van coñecer unéxito fulgurante: mentres se

publican en España catro ediciónsen dez meses, ás que seguirán vintee tres máis ao longo do século, oslectores franceses réndenlle un

auténtico culto: traducidas en 1615 ereeditadas en oito ocasiones durante

o século XVII, Las novelasejemplares abertamente preferidas

ao Quijote, serán o libro decabeceira de todos os que presumen

de practicar o español.Contemporáneo das Novelas é a

Viaje del Parnaso cuxo prólogo datade 1613 pero non será publicado ata

novembro de 1614.Cervantes prosegue este labor

creador nun momento en que apaixón polo teatro, vivida por el

desde a adolescencia, apoderouse deEspaña enteira. Tras a reapertura

dos currais, pechados durante variosmeses tras a morte de Felipe II, o

retorno da Corte a Madrid creara ascondicións para o novo impulso que

poetas e comediantes, artíficesdunha auténtica produción masiva,

ían dar á farándula.

13

As reticencias de Cervantes ante a comedia lopescapermítennos entender o rexeitamento que, desde o seu

regreso a Madrid, recibiu dos profesionais do gremio -ostodopoderosos “autores de comedias”- que se negaron aincorporar ao seu repertorio as obras que compuxera ao

volver a súa “antiga ociosidad”.O 22 de xullo de 1614, na Adjunta al Parnaso, revelara o seunovo designio: no canto de facer representar as súas pezas,

dalas á imprenta, ofrecéndoas a un público de lectoresadictos, “para que se vea de espacio lo que pasa apriesa, y se

disimula, o no se entiende, cuando las representa”. Ensetembro de 1615, cúmprese esta insólita determinación que,en contra dos usos establecidos, investín aos procedementos

habituais de difusión: o libreiro Juan de Villarroel pon envenda un volume titulado, de modo significativo Ocho

comedias y ocho entremeses nuevos, nunca representados.En xaneiro de 1615, quedan concluídos os últimos capítulos

da segunda parte do Quijote. A finais de outubro, estánredactados o prólogo e a dedicatoria ao conde de Lemos. E

nos últimos días de novembro sae á luz a Segunda Parte delIngenioso Caballero Don Quijote de la Mancha. Por Miguel

de Cervantes, autor de su primera parte.

Durante os últimos anos da súa vida, Cervantes dedica aspoucas forzas que lle quedan a concluír Los trabajos de

Persiles y Sigismunda historia cortada polo patrón da novelagrega. Cervantes conclúe a súa redacción catro días antes dasúa morte. Será a súa viúva a que entregue o manuscrito aVillarroel, quen os publicará póstumo, en xaneiro de 1617.

14

TEATRO DO

SÉCULO DE

OURO

VS.

TEATRO

ISABELINO

! " # $ % $ # & ' ( $ ! " ! ) *

INTRODUCIÓNA Europa medieval e Renacentista pasou á historia como unha icona da

recuperación creativa e da expresión cultural. A etapa comprendida entrefinais do século XVI e principios do XVII, foi unha das épocas mais gloriosasdo teatro universal. Aquí destacaremos a Inglaterra Isabelina e a España doSéculo de Ouro mais faremos unha comparación entre as dúas figuras de

maior representación que son Shakespeare e Lope de Vega.

Co termo Teatro Isabelinodenominamos as obras dramáticasescritas e interpretadas durante o

reinado de Isabel I de Inglaterra (1558-1603). Esta época supuxo un

momento de benestar económico esocial debido o incremento do

comercio grazas á expansión deInglaterra cara novos territorios.

Pódese dicir que nesta época os dousgrandes vicios do país eran o teatro eo tabaco, xa que a atmosfera teatralestaba sempre afumada polas pipas

dos espectadores. WilliamShakespeare, tal vez o dramaturgomais icónico e famoso de todos os

tempos , escribiu durante esta épocainnumerables obras que fixeron rir,

chorar, maldicir e desexar o romance.A súas obras desafiaron os xéneros, as

normas sociais e incluso o idioma.

Con Século de Ouro facemosreferencia a un período de

florecemento do arte a literatura enEspaña. Considerase que durou mais

dun século e coincidiu co auxepolítico e posterior declive da dinastíados Austrias ou Habsburgo españois.

A morte de Pedro Calderón de laBarca en 1681 é considerada como o

fin desta etapa. Lope de Vegadesafiou os xéneros preestablecidosda traxedia e a comedia tal como a

definían os antigos dramaturgosgregos como Sófocles. Lope de Vega

atreveuse a fusionar estes dousxéneros xuntos, animou a súa

audiencia a rir e chorar, a sentiresperanza e desesperación.

16

Lope de Vega, o máis grande dramaturgo español, e WilliamShakespeare, o máis grande dramaturgo inglés, estaban

escribindo teatro na mesma época, e ambos estabandesafiando a noción do que podería ser unha secuencia de

comandos.

CARACTERÍSTICAS1 . I n n o v a c i ó n s

Antes da chegada daNova Comedia de Lope

de Vega, o teatroespañol non era un

verdadeiro espectáculocomo tal, e estaba moi

suxeito ás normasclásicas. En 1609 Lopeestablece na súa Arte

nova de facer comediasas novas fórmulas de

facer teatro, rompe coaregra das tres unidades e

a obra comezará apresentarse en tres actos,

haberá variedade deacción e non se terá en

conta a unidade detempo e lugar.

Comezase a mesturar namesta obra o tráxico e o

cómico, cambiase aprosa polo verso e

inclúense elementoslíricos na obra como

cantes, bailes e inclusivepequenas

representacións entre osactos da obra principal.

O teatro Isabelino nonse limitou a adaptar os

modelos clásicos se nonque renovou a métrica

co chamado versobranco, imitación do

verso latino de Séneca,liberando o diálogo

dramático do artificio darima. O verso branco

taerá espontaneidade áconversa e naturalidade

ó recitado. Taménintroducen toda unha

serie de técnicas teatraisde vangarda, ó escenarioinglés de finais do século

XVI presenta unfrecuente e rápido

sucederse de escenasque fan pasar

rapidamente dun lugar aoutro, saltando horas,

días, meses cunhaaxilidade case similar a

do cine moderno.

17

É curioso que en canto o papel da muller no teatro, que en España nonexistiran os prexuízos puritanos ingleses, e que estas actuaran nas

representacións. Mais non só había actrices se non que o papel de mullervestida de home era un recursos predilecto da época, todo o contrario

ocorría no teatro shakespiriano xa que por non contar con mulleres nascompañías era un home o que facía os papeis de muller.

Neste apartado debese destacar sobre todo os personaxes do teatro deShakespeare, estes posúen unha tremenda profundidade sociolóxica,

moitos deles son verdadeiros arquetipos de sentimentos e de emociónshumanas. Outro personaxe destacable deste novo teatro é o narrador, que

non interviña na trama, pero que presentaba a obra e de vez en candoexplicaba algunhas situacións do mesmo modo que unha voz en off. Pola

contra no teatro español a psicoloxía dos personaxes non soe ser tanprofunda, aquí os dramaturgos interésanse mais pola acción e por iso

crean unha serie de personaxes tipo que son:

2. Personaxes

• O Rei: é o encargado de repartir xustiza na obra. Segundo a sociedade barroca, nadie pode ir contra ó rei inda que este sexa inxusto, así quecando fai algo mal, o final da obra arrepintese e reconduce a situación.

• O poderoso: é o antagonista. Posue os rasgos do galán sumados cos dorei, inxustiza e soberbia. É castigado polo seu comportamento.

• O galán: o protagonista, guapo e valente.

• A dama: é fermosa e enamoradiza. En ocasións representa un papel dereivindicación social que non se corresponde coa realidade das mulleres

da época.

• A criada: acompañante e confidente da dama.

• O criado/gracioso: confidente do galán e soe desempeñar a función degracioso.

18

19

3. Temas

Moitas das obras de Lope de Vega centráronse nos temas do amor e a honra, motivos comúnsnaqueles tempos. As súas obras de teatro, como Fuente Ovejuna, tamén abordaron a cuestión da

clase social e o conflito de clases. Shakespeare tamén incorporou en gran medida estes temas nas súasobras, inda que a miúdo utiliza o humor para atenuar a seriedade coas que tales cousas foron

tomadas. O centrarse nestes tres temas: a clase social, o romance e a honra, podemos compararperfectamente o traballo destes dous dramaturgos.

A clase social é quizais o motivo mais importante en Fuente Ovejuna. O abuso da autoridade porparte das persoas no poder era unha práctica habitual e elemento da vida aceptado nos século XVI eXVII en Europa. Isto tamén é un tema frecuente nas obras de Shakespeare, xa que Inglaterra sempre

foi unha nación obsesionada coa idea da posición da clase social.A obra de Fuente Ovejuna, vagamente xira o redor da historia de amor de Laurencia e Frondoso. Oromance, especialmente neste caso, estaba a miúdo vinculado a utilización do sexo como un arma, aviolencia e o concepto de que as mulleres só serven para ser utilizadas para o sexo. O romance tamén

foi un tema moi común nas obras de Shakespeare, como exemplo temos Romeo e Julieta sendoquizais a historia de amor mais famosa e tráxica de todos os tempos.

O último tema é a honra, esta foi moi importante nesta época. Época na que os cabaleiros indaexistían e polo que a honra era valorada en grande medida. En Fuente Ovejuna, o contrario que

nalgunhas historias medievais defendeuse que a honra non corresponde só a unha persoa se non atodo un pobo, e sobre todo das mulleres.

É de interese observar que estes tres temas a miúdo relaciónanse entre si de xeitos inevitables e queson a vez totalmente dependentes e imposibles de desenlazar. O amor e a luxuria a miúdo poden

entrar en conflito coa honra, e transcenden as fronteiras sociais. Do mesmo xeito, a clase social podefacer que o romance sexa imposible e cambiar a definición da honra e a forma na que debe ser

acollido. En toda Europa desde España a Inglaterra, o amor, a honra e a clase social entrelázanseprofundamente na creación do arte da idade moderna.

! " # $ % $ # & ' ( $ ! " ! ) *

4. Os teatrosA forma dos teatros, por exemplo o

Globe, seguían imitando a vellaforma dos Inns, vellas posadas ondeos cómicos estaban acostumados a

actuar. Esta forma era un pouco maiscomplexa que a dos currais españois,constaba dun gran patio no medio docal avanzaba a plataforma da escena,

que así quedaba rodeada polopúblico por tres dos seus lados. O

fondo había unha especie desoportal, cun gran oco no medio,tapado por unha cortina e dúas

portas os lados, para entrada e saídados actores. O soportal tiña enriba

unha galería, a modo de balcón,sobre a cal quedaba aínda outro piso,onde ocultos por celosías, tocaban os

músicos. O conxunto rematábaounha bandeira que se izaba no

momento de comezar a función.Tanto o oco acortinado coma a

galería servían como planossecundarios de acción, que

enriquecían moito a obra, facendoposible presentar varios lugares

secundarios, ou simplemente dividiro mesmo lugar en varias alturas. Para

indicar o ambiente de cada cadro,podíanse utilizar algúns sinxelos

elementos convencionais, pero sobretodo servían as palabras mesmas da

acción, aludindo ó sitio de xeito maisou menos explícito. Esa

elementalidad permitía presentarbatallas completas, pequenos grupos,representando os exército inimigos,

deixando paso a un combateindividual, que, cruzando as espadas,

eclipsaba para ceder lugar a outraparte do campo, onde había outro

combate singular. Existía un pequenoproblema para este xogo escénico e é

que había aos lados do tablado unstaburetes como asentos de

preferencia, para as persoasimportante, sen que, por

conveniencias económicas e sociais,os actores se atreveran a suprimir

este estorbo, a veces incluso perigoso.

O que respecta a España, o teatro,tanto polo que respecta o local

como a distribución do público, eramáis sinxelo que o inglés. Tiña lugarnun sinxelo “curral”, onde nun doslados abríase toda a parede a certaaltura cando se descorría o pano.Este escenario o principio estaba

case espido, pero no barroco chegoua ter complexas tremoias. No

“patio”, sentados nas “lunetas” ou depé, estaban os homes, mesturándose

os mosqueteiros cos cultos eletrados; na parte traseira, con maior

elevación, sentábanse as mulleres,no que logo sería “paraíso” ou“galiñeiro”, e que daquela se

chamaba “cazola”, composta delargos bancos o coidado dun

acomodador cuxa función era maisben a de incomodar, xa que levaba onome de “apertador de cazola”. Nas

tres paredes libres do curralestendíanse as galerías, que en

realidade eran os corredores propiosdo mesón onde se daban o principio

as comedias, e que constituíanexcelentes miradoiros. A divisiónfuncional era a de sexos, pero iso

mesmo revela que a asistenciafeminina era moi numerosa.

20

Se facemos parada no Século de Ouro español darémonos conta de nuncaantes coincidiran tantos xenios xunto nun espazo de tempo tan pequeno.

Dende o Renacemento do século XVI o Barroco do XVII naceron emorreron autores como, Lope, Tirso, Calderón, Rojas, Zorriñña. Vélez de

Guevara, Guillen de Castro, Ruiz de Alarcón, Moreto, Solís, Bances,Cervantes, Góngora, Quevedo, Gracián, San Juan de la Cruz, Garcilaso,Fray Luis de León, El Greco, Velázquez, Murillo, Ribera, Zurbarán, Juande la Encina, Alonso Cano, Gil de Hontañón,… a lista é interminable e aprodución teatral desta época é extraordinaria, non só pola cantidade senon tamén pola calidade de moitas das súas obras. A figura de Lope deVega destaca no seu tempo sobre todos os outros nomes xa que a súa

produción teatral ascende a mais de 1500 pezas, unha inspiración fora detoda medida.

Na época Isabelina a crecente poboación de Londres, a maior riqueza dosseus cidadáns e a súa paixón polo espectáculo produciron unha literatura

dramática de notable variedade, calidade e extensión. A pesar de que amaior parte dos textos escritos para a escena isabelina se perderon,

consérvanse unhas 600 testemuñas dunha época culturalmente viva. Oshomes que iventaban estes dramas eran ante todo autodidactas de

modestos orixes. Existe unha lista moi longa de nomes pero entre todosestes podemos destacar dous que son, Christopher Marlowe e sobre todo

o gran William Shakespeare.

DOUS XENIOS:LOPE DE VEGA ESHAKESPEARE

O igual que Shakespeare,Lope non tivo reparos en

buscar na historia, nastradicións e no mellor de

algúns contistas europeos, abase das súas obras;

posteriormente cada un asirá modelando e

transformando co seuparticular enxeño. Paraambos autores chegar a

producir tales obrasmestras non foi tarefa fácil.

Tanto Lope comoShakespeare, decidironintroducir una maior

número de personaxespopulares nas súas obras, e

a vez maior dinamismodentro da escena. Ambos

lograron deste xeito ter unpúblico mais adicto e

entusiasta.

21

22

Lope de Vega

Félix Lope de Vega y Carpio naceu o 25 de novembro de 1562 en Madrid. Foi un dos máis importantes poetas edramaturgos do Século de Ouro español, e pola extensión da súa obra, un dos mais prolíficos autores da

literatura universal.Atribúenselle uns 3000 sonetos, tres novelas, catro novelas cortas, nove epopeas, tres poemas didácticos, e

varios centenares de comedias.Con so cinco anos xa lía en latín e castelán, e comeza a compoñer versos. Segundo a súa testemuña comezou a

escribir comedias con doce anos, é posible que a primeira fose “El verdadero amante”, inda que o texto quecoñecemos a día de hoxe sufrira modificacións posteriores a data da primeira edición. O seu gran talento lévao

a escola do peta e músico Vicente Espinel, en Madrid e continúa a súa formación no Estudo da Compañía deXesús , que mais tarde se converte no Colexio Imperial.

Cursa despois catro anos na Universidade de Alcalá de Henares, pero non logra ningún título, así, Lope nonconsegue o grado de bacharel e para gañarse a vida ten que traballar con secretario de aristócratas e prohomes,escribindo comedias e pezas de circunstancias. En 1853, alistase na mariña e pélea na batalla da Illa Terceira as

ordes do seu futuro amigo Álvaro de Bazán.Elena Osorio foi o seu primeiro grande amor, Lope pagaba os seu favores con comedias para a compañía do seupai, o empresario teatral Jerónimo Velázquez. En 1587 Elena acepta, por conveniencia, establecer unha relaciónco nobre Francisco Perrenot Granvela, sobriño do poderoso cardeal Granvela. Esta situación denunciouna Lopena súa comedia “Belardo furioso” e nunha serie de sonetos e romances pastorais e moriscos, polo que un ditamexudicial enviouno o cárcere. Reincidiu e un segundo proceso xudicial foi mais tallante: desterrárono oito anosda Corte e dous do reino de Castilla, baixo ameaza de pena de morte se desobedecía a sentencia. Pouco despoisnamórase de Isabel de Alderete y Urbina, filla do pintor do rei Diego de Urbina, con quen casa o 10 de maio de

1588 tras raptala co seu consentimento.Tras cumprir os dous anos de desterro do reino, Lope de Vega trasladase a Toledo en 1590 e alí serviu a donFrancisco de Ribera Barroso, más tarde segundo marqués de Malpica, e un tempo despois o quinto duque de

Alba, don Antonio Álvarez de Toledo y Beaumont. Para isto incorporouse como xentilhome de cámara a corteducal de Alba de Tormes, onde viviu entre 1592 e 1595. Neste lugar foi onde leu o teatro de Juan de la Encina, do

que tomou o personaxe do gracioso, perfeccionando inda mais a súa fórmula dramática. No outono de 1594,morreu Isabel de Urbina de sobreparto.

En decembro de 1595, cumpriu os oito anos de desterrodas Cortes e volveu a Madrid. En 1598 casa con Juana de

Guardo, filla dun adiñeirado abastecedor de carne daCorte, o que motivou as burlas de diversos enxeños, xaque o parecer era unha muller vulgar e todos pensaban

que Lope casara por cartos xa que non era amorprecisamente o que lle faltaba. Tivo con ela un fillo,

Carlos Félix, e tres fillas.Durante bastantes anos Lope dividiuse en dous fogares en

un número indeterminado de amantes, moitas delasactrices. Para soster este tren de vida e sustentar tantasrelacións e fillos lexítimos e ilexítimos, fixo gala dunhafirmeza de vontade pouco común e tivo que traballar

moitísimo, prodigando unha obra torrencial consistente,sobre todo, en poesía lírica e comedias.

En 1609 leu e publicou o seu “Arte nuevo de hacercomedias”, obra teórica de carácter capital, contraria a los

preceptos neoaristotélicos, e ingresou na Cofradía deEscravos do Santísimo Sacramento no oratorio de

Cabaleiro de Gracia, que pertencía case todos os escritoresrelevantes de Madrid.

O 24 de maio de 1614 decide ser ordenado sacerdote,debido a varias mortes na súa familia. A expresión literariadesta crise e os seus arrepentimentos son as “Rimas sacras”

publicadas en 1614.Nos seus últimos anos de vida, namorouse de Marta de

Nevares, no que se pode considerar “sacrilexio” dada a súacondición de sacerdote. Nesta época da súa vida cultivouespecialmente a poesía cómica e filosófica e meditando

serenamente sobre a vellez e a súa aloucada xuventude enromances como as famosas “barquillas”.

En 1627 ingresou na Orden de Malta o que supuxo unhahonra grandísima para Lope, en cuxo retrato maisdifundido viste precisamente o hábito de San Juan.

A pesar das honras que recibiu do rei e do papa os últimosanos de Lope foron infelices. Entre moitas outras cousassufriu que Marta se volvese cega en 1626 e que morrera

louca en 1632, e Lope Félix, fillo seu con Micaela de Lujáne que tamén tiña vocación poética, afogouse pescandoperlas en 1634 na illa Margarita, na costa de Venezuela.

Lope de Vega morre o 27 de agosto de 1635. Douscentosautores escribíronlle eloxios que foron publicados en

Madrid e Venecia.

23

24

Shakespeare

William Shakespeare foi un dramaturgo, poeta e actor inglés. É considerado como o escritor maisimportante en lingua inglesa e un dos mais célebres da literatura universal. Foi xa moi venerado no seu

tempo pero alcanzou a altísima reputación que ten hoxe en día no século XIX. Sobre todo foron osrománticos os que aclamaron o seu xenio e os vitorianos devecían por el. No século XX, a súas obras foron

adaptadas en multitude de ocasións por todo tipo de movementos artísticos.Existen moi poucos feitos documentados na vida de Shakespeare. O que si se pode afirmar é que foi

bautizado en Stratford-upon-Avon (Warwickshire) o 26 de abril de 1564. Non se coñece a data exacta doseu nacemento, xa que daquela só se facía acta de bautismo, polo que é de supoñer que nacería algúns díasantes e non mais dunha semana, segundo a tradición. Vense fixando tradicionalmente o 23 de abril comodata para o seu nacemento, tal vez por analoxía coa data da súa morte, outro 23 de abril, en 1616, pero esta

datación non está sustentada en ningún documento.William Shakespeare probablemente cursou os seus primeiros estudos na escola primaria local, a StratfordGramma School, o que debeu aportarlle unha educación intensiva en gramática e literatura latinas. A súa

asistencia a esta escola é unha conxectura, baseada no feito de que legalmente tiña dereito a educacióngratuíta por er fillo dun alto cargo do goberno local, xa que non existe ningún documento que acredite este

feito.O 28 de novembro de 1582, cando tiña 18 anos de idade, Shakespeare contraeu matrimonio con Anne

Hathaway, de 26, orixinaria de Temple Grafton, localidade próxima a Stratford. Despois do seumatrimonio, case non temos datos de Shakespeare nos rexistros históricos, hasta que fai a súa aparición na

escena teatral londinense. O 26 de maio de 1583, a filla primoxénita da parella, Susana foi bautizada enStratfor. Un fillo, Hamnet, e outra filla Judith, nacidos xemelgos, foron así mesmo bautizados pouco

despois, o 2 de febreiro de 1585.

Os últimos anos da década de 1580 son coñecidos como os“anos perdidos”, xa que non hai evidencias que permitancoñecer onde estivo, ou por que razón decidiu trasladarse

de Stratford a Londres.Sobre 1592 Shakespeare atopábase xa en Londres

traballando como dramaturgo, e era o suficientementecoñecido. Pronto convértese en actor, escritor e finalmenteen copropietario da compañía teatral coñecida como Lord

Chamberlain’s Men, que recibía o seu nome do seuaristocrático mecenas Lord Chamberlain. A compañía

alcanzaría tal popularidade que, tras a morte de Isabel I e asubida o trono de Jacobo I, que a tomaría baixo a súa

protección pasando a denominarse os King’s Men.Existen varios documentos referentes a asuntos legais e

transaccións comerciais que demostran que na súa etapalondinense Shakespeare enriqueceuse o suficiente como

para comprar unha propiedade en Blackfriars econverterse en propietario da segunda casa mais grande de

Stratford.Shakespeare retirouse do seu pobo natal en 1611, pero en

marzo de 1613 fixo a súa última adquisición, unha casa concurral en Londres, cerca do teatro Blackfriars. Poucosmeses despois aconteceu o gran desastre, incendiase o

teatro Globe, e con el todos os manuscritos do dramaturgo,xunto coa súa comedia “Cardenio”, inspirada nun episodiode “Don Quijote de La Mancha”; sábese desta obra porque

o 9 de setembro de 1653 o editor Humphrey Maseleyobtivo a licenza para a publicación dunha obra que

describe como “Historia de Cardenio”, por Fletcher yShakespeare; esta obra foi interpretada so en dúas ocasiónante a Corte pola compañía de Shakespeare, a primeira enfebreiro de 1613, con ocasión das festas polo matrimonio

da princesa Isabel, e a segunda o 8 de xuño, ante oembaixador do Duque de Saboya, isto é, poucos días antes

de incendiarse o teatro.Shakespeare faleceu o 23 de abril de 1616. Estivo casadocon Anne hasta a súa morte, e sobrevivíronlle dúas fillas,

Susanah e Judith. Pola contra, nin os fillos de Susannah ninos de Judith tiveron descendencia, polo que non existe na

actualidade ningún descendente vivo do escritor.Os restos de Shakespeare foron sepultados no presbiterioda igrexa da Santísima Trinidade de Stratford. A honra deser enterrado no presbiterio, cerca do altar maior, non sedebeu o seu prestixio como dramaturgo, senón a compra

dun diezmo da igrexa por 440 libras.

25

BIBLIOGRAFÍA

27

MATERIALPRESTABLE

CERVANTES

Antología : el hombre y el escritor / Miguel de Cervantes ; Emiliano Aguado. Madrid: Ediciones Fe, 1941. Signatura: 4B/973

Cervantes / E.R.S.S.A. Barcelona : Sopena, 1968. 130 p. ; 18 cm. (Biblioteca Sopena ; 89-2).

Signatura: 1A/169

Cervantes / Jean Canavaggio. Ed. rev. y act. Madrid : Espasa Calpe, D.L. 1997. 431 p. : il. ; 23 cm. Signatura: 3M/10482

Cervantes / Rafael Mínguez. Madrid : Akal, D.L. 2000. 47 p. : il. ; 21 cm.

Signatura: 3M/15821

Cervantes : cultura literaria : [Catálogo de la exposición celebrada en la Biblioteca Nacional con motivo del 450 aniversario del

nacimiento de Cervantes]. Alcalá de Henares (Madrid) : Centro de Estudios Cervantinos, D.L. 1997. 138 p. : il ; 24 X 22 cm.

Signatura: 3M/12989

Cervantes : del mito al hombre (Becas March 1962-1964) / Juan Antonio Cabezas. Madrid : Biblioteca Nueva, 1967. 457 p. ; 25

cm.

Signatura: MB/532

Cervantes : en busca del perfil perdido / Jean Canavaggio. 2ª ed. aumentada y corregida. Madrid : Espasa Calpe, 1992. 383 p. ;

24 cm. (Biografías Espasa. Perfiles de siempre).

Signatura: 1A/162

Cervantes : genio y libertad / Alfredo Alvar Ezquerra. Madrid : Temas de Hoy, 2004. 470 p. ; 24 cm. (Biografías).

Signatura: 3Z/165

Cervantes : la amarga vida de un triunfador / Fernando Díaz Plaja. Barcelona : Plaza & Janés, D.L. 1974. 156 p. ; 19 cm.

Signatura: 3C/616

Cervantes en Argel : historia de un cautivo / María Antonio Garcés. Madrid : Gredos, D.L. 2005. 457 p. ; 20 cm. (Biblioteca

románica hispánica. Estudios y ensayos ; 446).

Signatura: 3M/22705

Cervantes y su época : lecturas cervantinas / Joaquín López Barrera. Madrid : Imp. Hijos de Gómez, 1916. 203 p. ; 19 cm.

Signatura: 3L/212

Don Quijote de La Mancha / Miguel de Cervantes ; edición de Francisco Rico. Barcelona : Alfaguara, 2015. 1333 p. : il. ; 24 cm.

Signatura: 3S/9868

El Casamiento engañoso ; El coloquio de los perros / Miguel de Cervantes ; edición, introducción y notas de Florencio Sevilla

Arroyo y Antonio Rey Hazas. Madrid: Alianza, D.L. 1997. Signatura: 3M/11681

El Cerco de Numancia ; El gallardo español / Miguel de Cervantes Saavedra. Madird: Espasa Calpe, 1978. 149 p. ; 18 cm.

(Austral ; 774).

Signatura: 2I/680

El Desdén con el desdén / A. Moreto. Pasos / Lope de Rueda. Entremeses / M. Cervantes. Entremeses / L. Quiñones de

Benavente. Zaragoza [etc.] : Ebro, cop. 1945. 141 p., 133 p. ; 17 cm. (Clásicos Ebro ; 19. Teatro).

Signatura: 3A/813

El Licenciado vidriera y otras novelas ejemplares / Cervantes ; edición y notas de Inmaculada Ferrer ; prólogo de Luis

Rosales. [Madrid] : Salvat, D.L. 1983. 189 p ; 19 cm.

Signatura: 3M/13878

El Rufián dichoso / Miguel de Cervantes Saavedra ; edición de Edward Nagy. Madrid : Cátedra, 1981. 174 p. ; 19 cm.

(Letras Hispánicas).

Signatura: 2H/77

Entremeses / Miguel de Cervantes ; prólogo de Francisco Yndurain. Madrid : Espasa Calpe, 1975. 184 p. ; 18 cm.

(Selecciones Austral ; 5).

Signatura: 2B/9

La Destrucción de Numancia / Miguel de Cervantes ; edición, introducción y notas de Alfredo Hermenegildo. Madrid :

Castalia, 1994. 198 p. : il. ; 18 cm.

Signatura: 3M/7879

La Galatea / Miguel de Cervantes ; edición, introducción y notas de Florencio Sevilla Arroyo y Antonio Rey Hazas. Madrid :

Alianza, D.L. 1996. 443 p. ; 18 cm + 1 disquete. -- (Obra completa ; 1).

Signatura: 3A/2297

Persiles y Segismunda / M. de Cervantes ; selección, estudio y notas por Nicolás González Ruíz. 6ª ed. Zaragoza [etc.] :

Ebro, D.L. 1979. 138 p. : il. ; 18 cm. (Biblioteca clásica Ebro ; 48). (Teatro ; 19).

Signatura: 2H/459

28

LOPE DE VEGA

El Acero de Madrid / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Stefano Arata. Madrid : Castalia, D.L. 2000. 301 p. : il. ;

18 cm.

Signatura: 2K/261

El Amor desatinado / Lope de Vega ; edición y prólogo de Justo García Morales. Madrid : Biblioteca Nacional, 1968. 86 p., 57

h. ; 26 cm.

Signatura: 3A/797

Arcadia / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Edwin S. Morby. Madrid : Castalia, 1975. 459 p. : 2 h. de lám. ; 18

cm.

Signatura: 2K/72

Arte nuevo de hacer comedias ; La discreta enamorada / Lope de Vega. 4ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1973. 153 p. ; 18 cm.

(Austral ; 842).

Signatura: 2I/730

La Bella malmaridada o La cortesana / Lope de Vega ; edición a cargo de Christian Andrés. Madrid : Castalia, D.L. 2001. 230

p. : il. ; 22 cm.

Signatura: 3M/18047

El Caballero de Olmedo / Lope de Vega ; edición de Francisco Rico. 3ª ed. Madrid : Cátedra, 1981. 207 p. ; 19 cm. (Letras

Hispánicas ; 147).

Signatura: 2H/267

La Buena guarda / Lope de Vega ; edición, prólogo y notas por Pilar Díez y Giménez Castellanos. Zaragoza [etc.] : Ebro, D.L.

1964. 125 p. : il. ; 18 cm. (Biblioteca clásica Ebro ; 102). (Teatro ; 42).

Signatura: 2H/473

Cartas / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Nicolás Marín. Madrid : Castalia, 1985. 306 p. ; 18 cm. (Clásicos

Castalia ; 143).

Signatura: 2K/153

Cartas / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Nicolás Marín. Madrid : Castalia, 1985. 306 p. ; 18 cm. (Clásicos

Castalia ; 143).

Signatura: 2K/153

Castelvines y Monteses / Lope de Vega ; edición a cargo de Darío Facal. Madrid : Real Escuela Superior de Arte Dramático.

Fundamentos, D.L. 2005. 165 p. : il. ; 19 cm. (Arte Fundamentos. Teoría teatral ; 148).

Signatura: 3M/23260

El Castigo sin venganza / Lope de Vega ; edición de Antonio Carreño. Madrid : Cátedra, D.L. 1990. 261 p. ; 19 cm. (Letras

Hispánicas ; 316).

Signatura: 3A/1129

Comedias / Lope de Vega ; edición, prólogo y notas por J. Gómez Ocerín y R.M. Tenreiro. Madrid : Espasa Calpe, 1967. 273 p.

; 20 cm. (Clásicos castellanos ; 39).

Signatura: 2A/133

La Dama boba / Lope de Vega ; edición, estudio y notas por Francisco Tolsada. 7ª ed. Zaragoza [etc.] : Ebro, D.L. 1976. 142 p.

: il. ; 18 cm. (Biblioteca clásica Ebro ; 61). (Teatro ; 22).

Signatura: 2H/463

Epistolario de Lope de Vega Carpio / edición de Agustín G. de Amezúa. Madrid : Real Academia Española, 1989. 4 v. ; 25 cm.

Signatura: 3A/1497/1, 3A/1497/2, 3A/1497/3, 3A/1497/4

La Gatomaquia / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Celina Sabor de Cortázar. Madrid : Castalia, D.L. 1983. 228

p. : 2 h. de lám. ; 18 cm.

Signatura: 2K/142

Las Hazañas del segundo David / Lope de Vega Carpio ; publicado por Juan Bautista Avalle-Arce y Gregorio Cervantes Martín.

Madrid : Gredos, D.L. 1985. 186 p. : il. ; 20 cm. (Biblioteca románica hispánica. IV, Textos ; 16).

Signatura: 3L/925

El Mejor alcalde, el rey [DVD] / [adaptación y dirección, Gustavo Pérez Puig]. Madrid : G.E. on-off, D.L. 2007. 1 disco (DVD)

(ca. 80 min.) : son., b. y n. + 1 folleto (23 p.). (Gran Teatro Clásico Estudio 1).

Signatura: 792 MEJ (teatro)

El Mejor alcalde, el rey / Lope de Vega ; edición de Frank P. Casa y Berislav Primorac. Madrid : Cátedra, D.L. 1993. 158 p. ; 19

cm. (Letras Hispánicas ; 368).

Signatura: 2H/551

29

30

Los Melindres de Belisa ; El villano en su rincón / Lope de Vega. 4ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1975. 222 p. ; 18 cm. (Austral ;

1225).

Signatura: 2I/933

La Moza de cántaro / Lope de Vega ; edición, José María Díez Borque. 3ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1990. 243 p. ; 17 cm.

Signatura: 2I/1539

El Niño inocente de la guardia / Lope de Vega Carpio ; a critical an annotated edition, with an introductory study by Anthony J.

Farrel. London : Tamesis, D.L. 1985. 163 p. ; 24 cm.

Signatura: 3L/1452

Novelas a Marcia Leonarda / Lope de Vega ; nota preliminar y edición de Federico Carlos Sainz de Robles. Madrid : Aguilar,

D.L. 1990. 262 p. ; 16 cm. (El Libro Aguilar. Literatura ; 90).

Signatura: 3A/1110

El Peregrino en su patria / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Juan Bautista Avalle-Arce. Madrid : Castalia, D.L.

1973. 505 p. : 2 h. de lám. ; 18 cm.

Signatura: 2K/61

El Perro del hortelano / Lope de Vega ; edición de Mauro Armiño. Madrid : Cátedra, D. L. 1996. 183 p. ; 19 cm. (Letras

Hispánicas ; 417).

Signatura: 2H/660

Poesía / Lope de Vega. Madrid : Fundación José Antonio de Castro, 2002-2005. v.<1,2,3,4,5,6> ; 23 cm. (Obras completas de

Lope de Vega ; 36-38,39,40,41). (Castro). Signatura: 2F/57/1, 2F/57/2, 2F/57/3, 2F/57/4, 2F/57/5, 2F/57/6

El Principe inocente / Lope de Vega ; edición y prólogo de Justo García Morales. Madrid : Biblioteca Nacional, 1969. 75 p., 41 h.

; 26 cm.

Signatura: 3A/798

Prosa / Lope de Vega. Madrid : Fundación José Antonio de Castro, D.L. 1997-2008. v.<1,3> ; 23 cm. (Castro). (Obras

completas de Lope de Vega ; 1, 3).

Signatura: 2B/421/1, 2B/421/2

El Sembrar en buena tierra ; Quien todo lo quiere- / Lope de Vega. Madrid : Espasa Calpe, 1969. 228 p. ; 18 cm. (Austral ;

1415).

Signatura: 2I/1093

Servir a señor discreto / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Frida Weber de Kurlat. Madrid : Castalia, D.L. 1975.

322 p. : 2 h. de lám. ; 18 cm.

Signatura: 2K/77

El Sufrimiento premiado : comedia famosa, atribuida en esta edición, por primera vez, a Lope de Vega Carpio / prólogo y notas

de Victor Dixon. London : Tamesis, 1967. XXVII, 175 p. ; 24 cm.

Signatura: 3L/1426

Tres comedias madrileñas / Lope de Vega ; prólogo, Juan Ignacio Ferreras. Madrid : Consejería de Educación y Cultura, D.L.

1992. XVIII, 355 p. ; 22 cm. (Clásicos madrileños. Literatura ; 2).

Signatura: 1B/46

31

Triunfo de la fe en los reynos del Japón / Lope de Vega ; edited by J.S. Cummins. London : Tamesis, 1965. 116 p. ; 24 cm.

Signatura: 3L/1537

El Villano en su rincón ; Las bizarrías de Belisa / Lope de Vega ; edición, estudio preliminar y notas de Alonso Zamora

Vicente. 2ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1970. CXXIII, 239 p. ; 20 cm. (Clásicos castellanos ; 157).

Signatura: 2A/257

La Viuda valenciana / Lope de Vega ; edición, introducción y notas de Tersa Ferrer Valls. Madrid : Castalia, D.L. 2001. 316

p. ; 18 cm. (Clásicos Castalia ; 263).

Signatura: 2K/267

SHAKESPEARE

A buen fin no hay mal principio ; Trabajos de amor perdidos / William Shakespeare. 3ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1965.

207 p. ; 18 cm. (Austral ; 635).

Signatura: 2I/593

Antonio y Cleopatra / William Shakespeare. 5 ed. Madrid : Espasa Calpe, 1979. 150 p. ; 18 cm.

Signatura: 2I/134

As Alegres casadas / William Shakespeare ; versión de Eduardo Alonso e Manuel Guede Oliva. Vigo : Xerais de Galicia.

Santiago de Compostela : Centro Dramático Galego, D.L. 1997. 155 p. ; 21 cm.

Signatura: GAL/7015

Eduardo III / de William Shakespeare ; edición y traducción de Antonio Ballesteros González. [Madrid] : Asociación de

Directores de Escena de España, 2005. 256 p. ; 20 cm. (Literatura dramática ; 67).

Signatura: 3M/22383

El Mercader de Venecia ; Como gusteis / William Shakespeare ; traducidas en el Instituto Shakespeare por Manuel Angel

Conejero, Juan Vicente Martínez Luciano, Jenaro Talens ; y dirigidas por Manuel Angel Conejero. Madrid : Cátedra, D.L.

1984. 309 p. ; 19 cm. (Letras Universales ; 9).

Signatura: 2H/289

El Mercader de Venecia [DVD] / [dirigida por Pedro Amalio López ; producción, Florencio Guerra]. Madrid : G.E. on-off,

D.L. 2007. 1 disco (DVD) (ca. 83 min.) : son., b. y n. + 1 folleto (23 p.). (Gran Teatro Clásico Estudio 1).

Signatura: 792 MER (teatro)

El Rey Ricardo II ; la vida y la muerte del Rey Juan / William Shakespeare. Madrid : Espasa Calpe, 1968. 212 p. ; 18.

Signatura: 2I/1064

La Primera parte del Rey Enrique IV ; La segunda parte del Rey Enrique IV / William Shakespeare. Madrid : Espasa

Calpe, 1969. 226 p. ; 18 cm. (Austral ; 1406).

Signatura: 2I/1084

La Primera parte del Rey Enrique VI ; La segunda parte del Rey Enrique VI ; La tercera parte del Rey Enrique VI / William

Shakespeare. Madrid : Espasa Calpe, 1971. 261 p. ; 18 cm.

Signatura: 2I/1121

La Tempestad / William Shakespeare ; edición bilingüe del Instituto Shakespeare ; hicieron la versión definitiva Manuel Angel

Conejero y Jenaro Talens ; introducción de Giorgio Melchiori ; notas y apéndices de Miguel Teruel y Jesús Tronch. Madrid :

Cátedra, 1994. 508 p. ; 19 cm.

Signatura: 2H/602

La Vida del rey Enrique V ; Pericles, príncipe de Tiro / William Shakespeare. Madrid : Espasa Calpe, 1969. 216 p. ; 18 cm.

(Austral ; 1419).

Signatura: 2I/1097

Las Alegres comadres de Windsor ; la comedia de las equivocaciones / William Shakespeare. 6ª ed. Madrid : Espasa Calpe,

1979. 157 p. ; 18 cm.

Signatura: 2I/448

Los Dos caballeros de Verona / William Shakespeare ; introducción, traducción y notas de Pablo Ingberg. Buenos Aires :

Losada, 2004. 191 p. ; 18 cm. (Clásicos Losada ; 678. Teatro).

Signatura: 3M/22378

Mucho ruido y pocas nueces / William Shakespeare. Madrid : Espasa Calpe, D. L. 1999. 106 p. ; 17 cm. Signatura: 3M/14068

Noche de reyes o Como querais / William Shakespeare ; edición bilingüe del Instituto Shakespeare dirigida por Manuel Angel

Conejero. Madrid : Cátedra, 1991. 463 p. ; 19 cm. (Letras Universales ; 157).

Signatura: 3A/1445

Ricardo II / William Shakespeare ; edición bilingüe y traducción del Instituto Shakespeare dirigida por Manuel Angel Dionís-

Bayer ; introducción, notas y apéndices, Vicente Montalt i Resurreció y Pilar Ezpeleta Piorno. Madrid : Cátedra, D.L. 1997. 480

p. ; 19 cm. (Letras Universales ; 257).

Signatura: 2H/702

Ricardo III / William Shakespeare. Santiago de Compostela : IGAEM, 2005. 222 p. : fot. ; 24 cm. (Centro Dramático Galego ;

34).

Signatura: GAL/11896

Romeo e Xulieta / William Shakespeare ; tradución Miguel Pérez Romero. [A Coruña] : La Voz de Galicia, D.L. 2005. 185 p. ;

23 cm. (Biblioteca Galega de Clásicos Universais ; 4).

Signatura: GAL/13278

The Plays and sonnets / William Shakespeare ; edited by William George Clarke and William Aldis Wright. 2nd ed., 8th

printing. Chicago [etc.] : Encyclopaedia Britannica, cop. 1990 (imp. 2005). 2 v. ; 24 cm. (Great Books of the Western World ;

24 ; 25).

Signatura: 3M/23929/1, 3M/23929/2

Un Sueño de la noche de San Juan ; Las alegres casadas de Windsor / William Shakespeare ; introducción, traducción y

notas de José María Valverde. 2ª ed. Barcelona : Planeta, 1983. 155 p. : 18 cm. (Clásicos Universales Planeta).

Signatura: 2I/1414

Venus y Adonis ; Medida por medida / William Shakespeare. Madrid : Espasa-Calpe, [1974]. 168 p. ; 18 cm. (Austral ; 1576.

Serie Gris). Medida por medida.

Signatura: 2I/1265

32

33

XERAL

Breve historia del Siglo de Oro / Miguel Zorita Bayón, con Juan Ignacio Cuesta. Madrid : Nowtilus, 2010. 254 p. : il. n. ; 19

cm. (Breve historia).

Signatura: 3M/28645

Crítica textual y anotación filológica en obras del Siglo de Oro : Actas del Seminario Internacional para la edición y anotación

de textos del Siglo de Oro, Pamplona, Universidad de Navarra, abril 1990 / Ignacio Arellano, Jesús Cañedo, eds. Madrid :

Castalia, D.L. 1991. 606 p. ; 25 cm. (Nueva biblioteca de erudición y crítica ; 4).

Signatura: 3L/2120

Del Siglo de Oro (métodos y relecciones) / José Lara Garrido. Madrid : Universidad Europea de Madrid. CEES, D.L. 1997.

590 p. ; 23 cm.

Signatura: 3M/11690

Estudios sobre el siglo de oro : homenaje al profesor Francisco Yndurain. Madrid : Nacional, 1984. 544 p. ; 22 cm.

Signatura: 3L/155

Grandes personajes del Siglo de Oro español / Juan Belda Plans ; ilustrado por Gonzalo Gómez Espasandín. Madrid :

Palabra, D.L. 2013. 427 p. : il. ; 24 cm. (Ayer y hoy de la historia).

Signatura: 3Z/1740

Guía de ochocientas comedias del siglo de oro : para el uso de actores y lectores : con el preámbulo Tres diálogos: estatal,

racional y teatral / David Castillejo. Madrid : Ars Millenii, 2002. 698 p. ; 25 cm. (Teatro clásico español). Signatura: 3M/13143

Historia y crítica de la poesía lírica culta "a lo divino" en la España del Siglo de Oro / Francisco Javier Sánchez Martínez.

Alicante : F.J. Sánchez, 1995-<1996>. v.<1,3> : il. ; 21 cm.

Signatura: 3M/11139/1,2

La Criada en el teatro español del siglo de oro / Luciano García Lorenzo (editor). Madrid : Fundamentos, 2008. 319 p. ; 24

cm. (Monografías RESAD). (Arte. Teoría teatral ; 171)

Signatura: 3M/26726

La Cultura de la guerra y el teatro del Siglo de Oro / David García Hernán. Madrid : Sílex, 2006. 298 p. ; 24 cm. (Sílex.

Historia moderna).

Signatura: 3M/24480

La Cultura del Siglo de Oro : pensamiento, arte y literatura / Ricardo García Cárcel. Madrid : Historia 16. Temas de Hoy, D.L.

1996. 145 p. : il. ; 24 cm. (Historia de España ; 17).

Signatura: 3M/9351

La Puesta en escena en los teatros comerciales del Siglo de Oro / José María Ruano de la Haza. Madrid : Castalia, 2000.

384 p., [4] h. de fot. ; 24 cm.

Signatura: 3M/9270

La Representación del espacio en la literatura española del Siglo de Oro / Eberhard Geisler (ed.) ; Mechthild Albert, Verena

Dolle, Jörg Dünne ... [et al.]. Barcelona : Anthropos, 2013. 355 p. ; 21 cm. (Autores, textos y temas. Literatura ; 31).

Signatura: 3M/4275

34

Lo Villano en el teatro del Siglo de Oro / Nöel Salomón. Madrid : Castalia, 1985. 773 p. ; 25 cm.

Signatura: 3L/2201

Los Géneros dramáticos en las poéticas del Siglo de Oro / Margarete Newels ; versión española de Amadeo Sole-Leris.

London : Tamesis, 1974. 223 p. ; 24 cm.

Signatura: 3L/1523

Poesía española del Siglo de Oro / Luis Rosales. Barcelona : Salvat, 1970. 251 p. ; 19 cm.

Signatura: 3T/161

Poesía y edición en el Siglo de Oro / Ignacio García Aguilar. Madrid : Calambur, 2009. 402 p. : il. ; 24 cm. (Biblioteca

Litterae ; 18).

Signatura: 3M/27751

CONSULTA

EN SALA

32

CERVANTES

Con permiso de los cervantistas / Azorín. Madrid : Biblioteca Nueva, 1948. 241 p. ; 20 cm.

Signatura: 3L/215

Las Constituciones del gran gobernador Sancho Panza : El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha : segunda parte

(capítulos XLII a LIII) / Miguel de Cervantes Saavedra. [Ed. Facs.] Madrid : Boletín Oficial del Estado, 2005. 150 p. : il. ; 30

cm.

Signatura: FE/1107

Trabajos de Persiles y Segismunda : historia setentrional / por Miguel de Cervantes Saavedra a Don Pedro Fernández de

Castro, conde de Lemos. Madrid : Por Don Antonio de Sancha, 1781. XVI, 394 p. : il. ; 20 cm.

Signatura: M/1075.

Viaje del Parnaso : Poesías sueltas, La tía fingida, etc. / Miguel de Cervantes Saavedra. Madrid : Calpe, 1922. 206 p. ; 16

cm.

Signatura: 4B/856

LOPE DE VEGA

La Dorotea : acción en prosa / de Frey Lope Félix de Vega Carpio. Madrid : Imprenta Real. A costa de Juan Antonio Bonet,

mercader de libros, 1654. [16] p., 222 fol. ; 15 cm.

Signatura: FA/41

La Estrella de Sevilla / Lope de Vega. 2ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1940. 169 p. ; 16 cm. Signatura: 4B/745

Fuente Ovejuna / Lope de Vega Carpio. Madrid : Espasa Calpe, 1940. 157 p. ; 16 cm.

Signatura: 4B/722

Lope de Vega en sus cartas : introducción al epistolario de Lope de Vega Carpio / que por acuerdo de la Academia Española

publica Agustín G. de Amezúa. Madrid : [s.n.], 1935-1943 (Olózaga). 4 v. : il. ; 27 cm.

Signatura: FA/1239/1, FA/1239/2, FA/1239/3, FA/1239/4

Pastores de Belén / Lope de Vega. Madrid ; Buenos Aires : Renacimiento, 1930. Signatura: FA/691

Peribáñez y el Comendador de Ocaña : tragicomedia / Lope de Vega. Madrid : Espasa Calpe, 1943. 203 p. ; 16 cm. (Universal

; 1067-1068).

Signatura: 4B/812

Rimas humanas y divinas del licenciado Tomé de Burguillos : no sacadas de biblioteca ninguna... al excelentísimo señor

duque de... / por Fret Lope Felix de Vega Carpio. [S.l.] : [s.n.], [1935?] (San Sebastián : Manul). 160 p. ; 20 cm.

Signatura: MB/1422

Madrid, 1929-1935. [482] p. : il. col. ; 17 cm.

Singatura: FE/1714

33

SHAKESPEARE

Dramas / Shakespeare ; edición ilustrada con grabador de Sir John Gilbert ; ornamentación de J. Navas. Madrid : Iberia.

Joaquín Gil, 1933. 2 v. : il. ; 27 cm.

Signatura: 3C/486/1, 3C/486/2

El Cuento de invierno : (The winter's tale) / W. Shakespeare. Buenos Aires ; México : Espasa Calpe Argentina, imp. 1947.

152 p. ; 18 cm. (Austral ; 769).

Signatura: EL/650

El Rey Lear / W. Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Espasa Calpe, 1934. 206 p. ; 16 cm.

Signatura: 4B/876

Hamlet, príncipe de Dinamarca / W. Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Calpe, 1942. 240

p. ; 16 cm. (Universal ; 575, 576).

Signatura: 4B/757.

Julio César : drama / W. Shakespeare ; la traducción del inglés ha sido hecha por Luis Astrana Marín. Madrid : Espasa

Calpe, 1931. 190 p. ; 16 cm. (Universal ; 410, 411).

Signatura: EL/321

Julio César : drama / W. Shakespeare. Madrid : Calpe, 1921. 190 p. ; 16 cm.

Signatura: 4B/764

La Doma de la bravía : comedia / William shakespeare; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Espasa

Calpe, 1928. 215 p. ; 16 cm.

Signatura: 4B/809

La Tragedia de Macbeth / W. Shakespeare ; traducción del inglés por L. Astrana Marin. Madrid : Espasa Calpe, 1943. 175

p. ; 16 cm.

Signatura: 4B/770

La Tragedia de Ricardo III / William Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Calpe, 1921. 223

p. ; 16 cm.

Signatura: 4B/776

La Tragedia de Ricardo III ; Enrique VIII o Todo es verdad / William Shakespeare. Madrid : Espasa Calpe, 1969. 239 p. ; 18

cm. (Austral ; 1398).

Signatura: 2I/1078

La Vida y la muerte de el rey Juan : tragedia / W. Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid :

Calpe, 1924. 158 p. ; 16 cm.

Signatura: 4B/763

La Violación de Lucrecia / W. Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Espasa Calpe, 1930.

114 p. ; 16 cm.

Signatura: 4B/877

Macbeth / William Shakespeare ; nueva versión con introducción, notas, bibliografía de Luis Astrana Marín. Madrid :

Revista de Occidente, 1955. v. <1> : 53 h. de lám. ; 24 cm. (Obras completas de William Shakespeare ; 1).

Signatura: 3C/93

Noche de epifanía : comedia / William Shakespeare ; traducción del inglés por Luis Astrana Marín. Madrid : Calpe, 1924.

174 p. ; 16 cm.

Signatura: 4B/732

Obras dramáticas de Guillermo Shakespeare / versión castellana de Guillermo Macpherson ; con un estudio preliminar de

Eduardo Benot. Madrid : Luis Navarro, 1885. 3 v. ; 18 cm.

Signatura: FA/982/1-3

Otelo ; la tragedia de Romeo y Julieta / William Shakespeare. Buenos Aires : Espasa Calpe Argentina, 1939. 210 p. ; 18

cm. (Austral ; 87).

Signatura: 2I/94

Pequeños poemas / W. Shakespeare ; la traducción del inglés ha sido hecha por Luis Astrana Marín. Madrid : Espasa

Calpe, 1929. 59 p. ; 16 cm.

Signatura: MB/1194

Sonetos / William Shakespeare ; prólogo, traducción y notas de Luis Astrana Marín. Madrid : Afrodisio Aguado, 1944. 372

p. ; 18 cm.

Signatura: 3C/91

Sonetos / William Shakespeare ; prólogo, traducción y notas por Luis Astrana Marín. Madrid : Afrodisio Aguado, 1944. 372

p. ; 17 cm. (Los Cuatro vientos).

Signatura: MB/801

Sonnets and Poems / by William Shakespeare ; with biographical introduction by Hannaford Bennett. London : John Long,

1923. 123 p. ; 16 cm.

Signatura: MB/1155

The Complete works of William Shakepeare / William Shakespeare ; with a preface by sir Donald Wolgit ; introduction and

glossary by Bretislav Hodek. London : Hamlyn, 19--?. 1081 p. ; 21 cm.

Signatura: 1C/510

The Tragedy of Hamlet prince of Denmark / by William Shakespeare ; edited by George Lyman Kittredge. Boston [etc.] :

Ginn and company, cop. 1939. XX, 334 p. ; 18 cm.

Signatura: EL/559

The Tragedy of King Lear / William Shakespeare. England : Penguin Books, 1949. 160 p. ; 18 cm.

Signatura: 1C/505

The Works of William Shakespeare / edited by Charles Knight. London : George Routledge & Sons, [19--?]. 832 p. : il. ; 19

cm.

Signatura: MB/1817

Trabajos de amor perdidos : comedia / William Shakespeare; traducción del inglés por Luis Astrana Marin. Madrid : Calpe,

1925. 206 p. ; 16 cm.

Signatura: 4B/734

34

XERAL

35

Academias literarias del siglo de oro español / José Sánchez. Madrid : Gredos, [1961]. 357 p. ; 20 cm.

Signatura: MB/890

Cómo se hacía un libro en nuestro siglo de oro : discurso leído / por... D. Agustín G. de Amezúa y Mayo... Madrid :

Imprenta de Editorial Magisterio Español, 1946. 54 p. ; 24 cm. (Publicaciones del Instituto de España).

Signatura: MB/1851

Diccionario de la comedia del Siglo de Oro / Frank P. Casa, Luciano García Lorenzo, Germán Vega García-Luengos

(directores). Madrid : Castalia, D.L. 2002. XXI, 429 p. ; 24 cm. (Castalia Instrumenta ; 9).

Signatura: 8/328

Introducción a la literatura española del Siglo de Oro : seis lecciones / Carlos Vossler. Buenos Aires : Espasa Calpe, 1945.

151 p. ; 18 cm. (Austral ; 511).

Signatura: 2I/499

Las Apologías de la lengua castellana en el Siglo de Oro / selección y estudio por José Francisco Pastor. Madrid :

Compañía Iberoamericana de Publicaciones, 1929. 188 p. ; 22 cm. (Los Clásicos olvidados ; 8).

Signatura: MB/515