1

KALİTE KONTROL (METAL) EĞİTİMİ

Hazırlayan : M. Gazi Yalçın

2

İçindekiler 1) Giriş……………………………………………………………….. 5) Çinko Kaplama Tel Testleri …………………………………….. 5.1 Kaplama kütlesi tayini ……………………………………. 2) Genel kavramlar ……………………….………………….. 5.1.1 Gazlı Volumetrik Metot …………………………. 2.1 Kalite Nedir ? ………………………………………… 5.1.1.1 İdeal Gaz Denklemi ……………………… 2.2 Kontrol Nedir ? ……………………... ……………. 5.1.1.2 Gaz-Basınç ilişkisi ……………………….. 2.3 Eğitim Nedir ? ……………………………………. 5.1.1.3 Metot prensibi ……………………………. 2.4 Metal Nedir ?…………………………………………. 5.1.1.4 Tel çapı ve kaplamalı tel çapı 2.5 Standart Nedir? ….…………………………………. hesaplanması……………………………….. 5.1.1.5 Sıcaklık düzeltmesi …………………….. 3) Ölçme ve Ölçüm belirsizliği ...….………………….. 5.1.1.6 Basınç düzeltmesi ……………………….. 3.1 Metrolojinin Tanımı……………………………….. 5.1.2 Gravemetrik Metot …………………..………….. 3.2 Ölçme Nedir ?………………………………………. 5.2 Kaplamanın görünüşü …………………………………….. 3.1 Doğrudan Ölçme …………………………… 5.3 Daldırma deneyi (homojenlik testi) ………………. 3.2 Dolaylı Ölçme ..……………………... …… 5.4 Kaplamanın yapışması tayini ………………………….. 3.3 Ölçme Kavramları 5.5 Çekme testi …………………………………………………….. 3.3.1 Doğruluk ……………………………………. 5.5.1 Kesit alanı hesabı ………………………………….. 3.3.2 Kesinlik ……...……………………………… 5.5.2 Ağırlık ve Kütle ……………………………………… 3.3.3 Hata ………………...…………………………… 5.5.3 Çekme testi ………………………………………….. 5.6 Burma testi …………………………………………………….. 4) Hammadde / Filmaşin ……………….………………….. 5.7 Ters eğme deneyi …………………………………………… 4.1 Çelik Nedir ? ...…………………………………… 4.1.1 Çeliğin Sınıflandırılması ……………… Sorular ………………………………………………………………………… 4.1.1 Düşük Karbonlu Çelik …………………. 4.1.2 Orta Karbonlu Çelik ……………………. 4.1.3 Yüksek Karbonlu Çelik ……………….. 4.2 Filmaşin …...……...…………………………………. 4.2 SAE Kodları ..……...…………………………………. 4.3 Ağırlık Metodu ile Filmaşin çapının hesaplanması ..……...…………………….…….

3

KALİTE KONTROL (METAL) EĞİTİMİ

EĞİTİM Nedir?

KONTROL Nedir?

MET

AL N

edir?

KALİTE Nedir?

4

• Eğitim, bireyin davranışlarında istenilen değişiklikleri meydana getirme veya yeni davranışlar kazandırma sürecidir.,

• Öğretim, önceden belirlenmiş olan hedeflere ulaşabilmek için gereken davranışı (bilgi, beceri ve tutumu) kişiye kazandırma sürecine denir. Öğretme eğiticinin işidir.

5

Kalite Nedir ?

6

Kalite, kullanıma uygunluktur Dr. J. M. JURAN

Kalite, ihtiyaçlara uygunluktur P. B. CROSBY

Kalite, bir ürünün ifade edilen veya beklenen ihtiyaçları karşılama kabiliyetini oluşturan özelliklerin toplamıdır.

TS 9005-ISO 8402Kalite, müşteri memnuniyetidir.

Mükemmellik, üstünlük derecesi olarak tanımlanmaktadır.

Oxford Sözlüğü

7

Metal Nedir?

8

Tel haline gelebilir

Levha haline gelebilir

Elektriği iletir

Isıyı iletir

Sıcak soğuk işlemlerle fiziksel özellikleri değiştirilebilir

9

Kontrol Nedir?

10

Ronaldo topu kontrol etti derken neyi kastediyorsun?

11

Arabanın kontrolünü kaybetti

derken neyi kastediyorsun?

12

Nelere Hakim olmalıyız?

13

Standartlar / Müşteri

şartnameleri

14

STANDARDBelli bir tipe göre yapılmış veya ayrılmış, Belirli ölçülere, yasaya, kullanıma uygun olan, Örnek veya temel olarak alınabilen, Standart

tütün. Bir işletmede, bir ürünü, bir çalışma

yöntemini, üretilecek miktarı, bütçenin para miktarını belirlemek için konulmuş kural.

Bir nitelik veya niceliğin kabul edilmiş şekli. Örnek veya temel olarak alınabilen. Belli bir tip üzerine yapılmış veya ayrılmış. Normlara, kanuna, kullanıma v.b. uygun olan.

15

16

STANDARDStandartlar çok genel olarak 2 kısma ayrılabilirA – Yönetim ile ilgili olan standartlar TS EN ISO 9001 :Kalite yönetim sistemleri - Şartlar TS EN 14001:Çevre Yönetim Sistemi - Şartlar ve Kullanım Kılavuzu TS 18001: İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemleri - Şartlar TS EN ISO 22000 :Gıda güvenliği yönetim sistemleri – Gıda zincirindeki tüm kuruluşlar

için şartlar TS EN ISO 16949 :Kalite yönetim sistemleri - Otomotiv üretimi ve ilgili yedek parça

üreticisi kuruluşlar için ISO 9001:2000’in uygulanmasına dair özel şartlar AS 9100 :Havacılık serileri – Kalite yönetim sistemleri –Şartlar

B – Ürünle ilgili standartlar TS EN ISO 10244-1/2 :Çelik tel ve tel mamuller- Çelik tel üzerine demir dışı metal

kaplamalar- Bölüm 2: Çinko veya çinko alaşımlı kaplamalar TS EN ISO 10257-1/2 :Çelik Teller- Alaşımsız Çelikten- Çinko veya Çinko Alaşımı

Kaplanmış- Zırhlı Enerji veya Telekomünikasyon Kabloları İmalatında Kullanılan Bölüm 1: Arazi Kabloları

TS EN ISO 50189 :Hava Hattı İletkenleri İçin Çinko Kaplanmış Çelik Teller TS EN ISO 10025:Sıcak haddelenmiş yapı çelikleri – Bölüm 1: Genel teknik teslim şartları

17

STANDARD

Standartlardan her ülkede bir kurum sorumludur. Türkiye de, TÜRKİYE STANDARTLAR ENSTİTÜSÜ sorumludur Türk standartları TS XXX olarak yayımlanır. Örn: TS 18001, Eğer standart başka bir standardın çevirimi ise TS EN ISO

9001 şeklinde yazılır Eğer standardın TS versiyonu var ise önce TS XXX sonra EN

ISO XXX şeklinde yazılır TS 914 EN ISO 1461 : Demir ve Çelikten Yapılmış

Malzemeler Üzerine Sıcak Daldırmalı Galvaniz Kaplamalar - Özellikler ve Deney Metotları

18

19

20

21

22

23

24

25

Standart içeriği

• Standartların ilk 3 maddesi aynıdır. 1 – Kapsam 2 – Atıf yapılan standartlar3 – Terimler ve tariflerDaha sonra standarda bağlı olarak, yöntem veya gerekli bilgiler yer alır

26

TS EN ISO 10244-2TS EN ISO 10244-2 : ÇELİK TEL VE TEL MAMULLER- ÇELİK TEL ÜZERİNE DEMİR DIŞI METAL KAPLAMALAR- BÖLÜM 2: ÇİNKO VEYA ÇİNKO ALAŞIMLI KAPLAMALAR1 KapsamBu standart, dairesel ve farklı kesitte çelik telve çelik tel mamuller üzerine çinko ve çinko alaşımlı kaplamaların kütlesi, diğer özellikleri ve deney şartlarını kapsar.2 Atıf yapılan standart ve/veya dokümanlarBu standartta, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standart ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standartta da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standart ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır.3 Terimler ve tariflerBu standardın amaçları için aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır.

27

Standartların Yayım Yılı ve güncelliği

Standartların sonunda yayımlandığı yıl bazen ay ile birlikte yazılır. TS EN 10257-2 / Aralık 1998ASTM A90-03 BS EN 10218-1:1994Standartlar gerekli durumlarda güncellenir. Bu durumda eski tarihli versiyonu geçersiz olur. Bu yüzden standartların güncelliğinin takip edilmesi gerekir.

28

ÖLÇMEÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİÖLÇÜM İZLENEBİLİRLİĞİ

29

Ölçme Nedir?

30

METROLOJİKelime olarak metreden türetilmiş olup, anlamı ÖLÇME BİLİMİ’ dir.

Metrolojinin Görevi :Bütün ölçme sistemlerinin temeli olan birimlerin (SI ve türevleri) tanımlayarak bilim ve teknolojinin kullanımına sunmak ve yapılan bütün ölçümlerin güvenilirliğini ve doğruluğunu sağlamaktır.

METROLOJİNİN TANIMI

31

Ölçme, Bilinmeyen bir niceliği, bilinen bir tip nicelikle karşılaştırarak değerlendirme işlemidir.

32

Ölçme çeşitleri

1. Doğrudan ÖlçmeÖlçülen özellik başka bir özelliğe ihtiyaç duymadan doğrudan doğruya gözlenerek ölçülür. Ölçülen özellikle kullanılan ölçme aracının niteliği benzerdir(aynıdır). Ölçülecek değişken dolaysız (doğrudan) ölçülür.

2.Dolaylı (göstergeyle) ölçmeDolaylı ölçmede, doğrudan gözlenemeyen ve gözlense bile yeterli duyarlıkta ölçülemeyen özellikler, bu özelliklerle ilgili olduğu bilinen ya da sanılan başka bir özellik gözlenerek, dolaylı olarak ölçülür. Örneğin; havanın sıcaklığı termometre ile ölçülür. Ancak aslında ölçülen, sıcaklığın cıva ya ad ispirto üzerindeki etkisidir.

33

M.Ö.4000 yıllarında Firavun dirseği en yaygın uzunluk standardı olarak kullanılıyordu.

463.3mm =1 dirsek =1.5ayak = 2 karış=6 el genişliği=24 parmak

M.Ö. 1101 yılında Kral 1.Henry’ nin burnundan el başparmağına kadar olan mesafe YARD olarak tanımlanmaktaydı.

34

Ortalama “ayak” uzunluğunun tespiti

1576foot = ayakft=30,48cm

35

36

1 kilogram : Çok özel şartlar altında korunan (International Bureau of Weights and Measures Sevr, Fransa ) platin-iridyum karışımı (%90 platin, %10 iridyum) silindirik bir çubuktur

37

Ölçümle ilgili tanımlar

DOĞRULUK; bir niceliğin ölçüm değerinin asıl (gerçek) değerine olan yakınlık derecesidir

38

Ölçümle ilgili tanımlar

KESİNLİK; Bir ölçüm sisteminin kesinliği, (tekrarlanabilirliği veya yinelenebilirliği de denir), aynı şartlarda tekrarlanan ölçümlerin aynı sonucu verme derecesidir.

39

40

41

Ölçümle ilgili tanımlar

Hata (Error) :Doğruluktan sapma değerine hata adı verilir

42

Ölçme Hataları

Ölçü hatası, ölçülen değer ile gerçek değer arasındaki fark olarak tanımlanır. Hangi türden olursa olsun, ölçüler hata içerir.Bunun nedeni olarak İnsan duyularının sınırlı olması İnsan tarafından yapılan hatalar (dikkatsizlik,

dalgınlık) Kullanılan aletlerin kalibrasyonlu olmaması Kullanılan aletlerin kusurlu olmasıGösterilebilir.

43

Ölçme Hataları

Rastgele hatalar, kaynağı belli olmayan hatalar. Rastlantısal hatalar tamamen insan duyularının sınırlı olması ve kullanılan aletlerin kusursuz olmamasından kaynaklanır. Diğer hatalardan farklı olarak tüm ölçmelerde bulunur. Giderilmeleri olanaklı değildir.

Sistematik hatalar, kaynağı belli olan hatalar. Ayarsız ölçü aletleri ile yapılan ve veya hatalı yöntemden kaynaklanan hatalardır.

44

Soru;Bakkal amca tartım yaptığı terazisini üzerinde ağırlık yokken 4.250 kg gösterdiğini fark eder. Bu durumda önceden tartım yapılan ölçümlerde nasıl bir hata olmuştur.

Bunun üzerine kendi terazisinde 20 kg tarttığı bir ürünü komşu bakkallarda ölçüm yapar1. bakkalda 19.970 kg2. bakkalda 20.090 kg3. bakkalda 17.460 kgDiğer bakkallarda ölçmede hangi hataları yapmıştır.

45

46

HAMMADDE / FİLMAŞİN

47

ÇELİK Maksimum %2,06 C içeren ve ek işlem gerektirmeksizin

şekillendirilebilen Fe-C alaşımıdır. Genellikle sünek malzemelerdir. Uygulanan ısıl işlemlerle mekanik özellikleri örneğin sertlikleri,

dayanımları ve tane boyutları değiştirilebilir. Çeliğin özelliklerinin değişimine özellikle de sertliğin değişimine en

fazla etki eden element karbondur. Çelik, demir-karbon alaşımı olup diğer alaşım elementlerini de belli

oranda içerebilir. Binlerce farklı kompozisyonda ve/veya farklı ısıl işleme sahip çelik çeşidi mevcuttur. Mekanik özellikler, çeliğin bileşimine ve uygulanan ısıl işleme bağlı olarak değişmektedir.

Çelik bileşimine bağlı olarak içerdiği alaşım elementlerine ve uygulanan ısıl işleme göre farklı özellikler gösterirler.

48

ÇELİĞİN SINIFLANDIRILMASIEuronorm 20-74 ‘e göre

Kimyasal bileşimine göre:1 Alaşımsız çelik : ortalama mangan (Mn) oran ı ≤ %1 olan alaşımsız çeliklerdir (otomat çelikler hariç)%C oranına göre< %0,1 C Saf demir%0,1 C - %0,2 C Az (Düşük) karbonlu çelik%0,2 C - %0,5 C Orta karbonlu çelik%0,5 C - %2,06 C Yüksek karbonlu çelikOtomat Çeliği : ortalama mangan oranı ≥ %1 olan alaşımsız çeliktir.2-Alaşımlı çelik : çeliğin bileşimindeki karbon hariç diğer alaşım elementlerinin yüzdelerinin toplamı %5 veya daha fazla olan çeliklerdir.Düşük alaşımlı çelik: alaşım elementlerinden hiçbirinin ≤ %5 oranın ı geçmediği alaşımlı çeliklerdir (hız çelikleri hariç) Yüksek alaşımlı çelik: en az bir alaşım elementinin ≥ %5 olduğu alaşımlı çeliklerdir (hız çelikleri hariç)

49

Düşük Karbonlu Çelikler

Tüm çelikler arasında en büyük miktarda üretilen çelikler bu guruba girer. Genellikle % 0.25’den daha az karbon içerirler.

Bu tip çeliklerde ısıl işlemle martenzit yapısı elde edilemediği için mukavemetlerinin artırılması ancak soğuk işleme ile mümkündür.

50

Orta Karbonlu Çelikler

Orta karbon çelikleri % 0.25 - % 0.60 arasında karbon oranı içeren çeliklerdir. Bu alaşımlar ısıl işleme (östenitleme, hızlı soğutma ve menevişleme) tabi tutularak mekanik özellikleri iyileştirilebilir.

Alaşımsız orta karbonlu çelikler düşük sertleştirilebilirliğe sahiptirler bundan dolayı sadece çok ince kesitleri uygun bir şekilde sertleştirilebilir

51

Yüksek Karbonlu Çelikler

Yüksek karbon çelikleri % 0.60 - % 1.4 arasında karbon içeren en sert, en dayanıklı ve en düşük sünekliğe sahip karbon çelikleridir.

Bu çelikler yüksek aşınma dayancına sahip olup neredeyse tamamı sertleştirilmiş menevişlenmiş halde kullanılırlar.

Takım ve kalıp çelikleri yüksek karbon alaşımları olup, genellikle krom, vanadyum, tungsten ve molibden içerirler.

52

FİLMAŞİN Sıcak haddelenerek yapılan, genellikle yuvarlak veya yarı

yuvarlak, kare, dikdörtgen ve altıgen kesitinde soğuk çekme için kullanılan kangal halindeki yarı mamul metal çubuk

53

HAMMADDE ÖZELLİKLERİSAE Hammadde kodları sistemi

(The Society of Automobile Engineers)Karbon Çelikleri Tanımlama

10XX Sade karbon çeliği11XX Otomat çeliği13XX Manganlı çelikler23XX Nikelli çelikler31XX Nikel ve Krom içeren çelikler40XX Molibden içeren çelikler41XX Krom ve Molibden içeren çelikler98XX Nikel, Krom ve Molibden içeren çelikler

54

SAE Kodlarının anlamıSoldaki ilk rakam çeliğin tipini gösterir İkinci rakam en önemli alaşım elementinin yaklaşık

olarak % miktarını belirtir.Son iki rakam, % karbon miktarının 100 ile çarpılmış

durumunu gösterir1XXX – Sade karbonlu çelik2XXX – Nikelli çelik3XXX – Nikel ve Kromlu çelik

ÖRNEK : SAE 2340 kodlu filmaşinin kimyasal kompozisyonu2340 – Nikel içerdiğini,2340 – Nikel miktarının %3 olduğunu2340 – Karbon miktarının %0,40 olduğunu gösterir.

55

SORUAşağıda filmaşinlerin kimyasal içeriğini bulunuzSAE 1006, 1 = Karbon, miktar %0,06SAE 1008, 1 = Karbon, miktar %0,08SAE 1010, 1 = Karbon, miktar %0,10SAE 1045, 1 = Karbon, miktar %0,45SAE 1055, 1 = Karbon, miktar %0,55SAE 1065, 1 = Karbon, miktar %0,65SAE 1076, 1 = Karbon, miktar %0,76

56

AĞIRLIK METODU İLE FİLMAŞİN ÇAPININ HESAPLANMASI

Hesaplama, filmaşin numunesinin boyu ve ağırlığı ölçülerek yapılır.

Nominal çap, talep veya kabul edilen çaptır. Gerçek çap ise ürünün ölçülen çapıdır Örneğin, Nominal çap 6,00 mm, gerçek çap 6,18 mm Demirin yoğunluğu = 7,85 g/cm3 = 0,00785 g/mm3

57

Sıcak Daldırma Galvaniz Kaplama Özellikleri

58

Çinko veya çinko alaşımı kaplamalı tel Korozyona karşı korunması için çinko ya da çinko alaşımı ile kaplanmış tel. Kaplama metodu, ergimiş çinko banyoya sıcak daldırma ya da uygun elektrolitin sulu çözeltisi aracılığı ile olabilir. Sıcak daldırma işleminde kaplamanın iyileştirilmesi için silme işlemi uygulanabilir. Çinko veya çinko alaşımı kaplama Çinko alaşımı, çinko metaline istenen özelliklerin elde edilmesi için başka elementlerin ilave edildiği alaşım. Her durumda, alaşım içindeki çinko miktarı en az % 50 olmalıdır. En yaygın alaşım elementleri alüminyum, kalay ve nikeldir. Ancak bunların dışında başka elementler de kullanılabilir. Kaplama kütlesi Birim yüzey alandaki çinko kütlesi, çıplak tel yüzeyinin her metre karesindeki gram cinsinden kütle olarak ifade edilir.

59

Kaplama Kütlesinin tayini1 – Gazlı volumetrik metod

60

61

Kapalı kaplardaki gazların basıncı ile açık hava basıncı arasındaki ilişki

62

Kapalı kaplardaki gazların sıcaklığı ile basıncı arasındaki ilişki

63

Gazlı volumetrik metot Prensip Kaplama kütlesinin tayini için volumetrik metot, asit içinde çözünen metalin, çözünen metal kütlesine orantılı miktarda hidrojen gazı açığa çıkarma özelliğine bağlıdır (başka bir deyişle, eşdeğeri kadar oluşturduğu gaz miktarına bağlıdır). Çinko kaplama için , ilişki çok basittir. Çinko alaşımları için her durum, çinko alaşımı içindeki var olan metaller temelinde ayrı ayrı incelenmelidir. Burada, sadece çinko ve % 95 çinko - % 5 alüminyum alaşımı için metot ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Kaplamanın çözünmesiyle açığa çıkan hidrojenin ölçülmesiyle, kaplamanın miktarı tayin edilebilir. Bu sonucun, deney parçasının yüzey alanı ile ilişkilendirilmesiyle, çözünen kaplama bir kez ölçülüp birim alandaki kaplama kütlesi elde edilir.

64

65

Alttaki musluk kapatılarak taksimatlı cam boru ve cam balonun bir kısmı, reaktif olarak uygun bir inhibitör ihtiva eden hidroklorik asit çözeltisi ile doldurulur.

Asit kabı, yukarı kaldırılarak taksimatlı cam borudaki çözelti seviyesi üstteki musluğun hemen altına kadar yükseltilir. Boru ve cam balondaki seviyeler aynı olmalıdır

Üst musluk kullanılarak taksimatlı cam boru içine deney parçası yerleştirildikten sonra Üst musluk kapatılır ve asidin kaplama üzerindeki etkisiyle açığa çıkan hidrojen gazı taksimatlı cam borunun üst kısmında toplanır.

Hidrojen gazı çıkışı tamamlandığında, birkaç gaz kabarcığı musluk açılarak dışarı atılıp cam balon içindeki seviye taksimatlı cam borudaki seviye ile aynı düzeye getirilir ( Şekil 3b ).

Borudaki çözeltinin yüzey seviyesi çıkan hidrojen gazının hacmini gösterir. Hataları en aza indirmek için hacim sıvı yüzeyinin daha alt seviyesinden

okunmalıdır. Deney tamamlandığında, alt musluk açılır ve borudaki bütün asit masa

üzerinde bulunan behere boşaltılır. B musluğu açılarak deney parçası borudan alınır ve kap içine yerleştirilir. Sonra

deney parçası yıkanır ve dikkatlice silinip çapı ölçülür. Deney, bir zaman süresinde bir deney parçası üzerinde yapılmalı ve borudaki

sıcaklık 20 C ± 2C ‘ ta sabit tutulmalıdır. Laboratuvar sıcaklığı kaydedilmeli ve gerektiğinde sıcaklık düzeltmesi

yapılmalıdır. Çaplar ı 5 mm’den daha büyük teller için volumetrik metot kullanımı

önerilmez.

66

67

1 – Telin çapını mm’den cm ye çevir, 2 – 1 metre telin yüzey alanını hesapla (cm2 cinsinden)3 – Kaplama miktarını g/m2 den g/cm2 ye çevir4 – Kaplanmış çinkonun hacmini hesapla (dZn = 7,14 g/cm3)5 – Kaplama yüksekliğini hesapla (cm olarak)6 – Kaplama yüksekliğini mm ye çevir7 – Siyah tel çapı ile kaplama yüksekliğini (mm) topla

SORU = Çapı 2,00 mm olan siyah telin üzerinea) 45 gr/m2b) 120 g/m2c) 180 g/m2d) 260 g/m2e) 330 g/m2Galvaniz kaplama yapılırsa nihai çapı ne olur.

Tel Çapı ve Kaplamalı Tel çapı hesaplanması

68

69

70

71

72

GALVANİZ KAPLAMA MİKTARI

g/m2

GALVANİZ KAPLAMA YÜKSEKLİĞİ

mm45 0,02

100 0,02120 0,04170 0,04180 0,06250 0,06260 0,08320 0,08330 0,10390 0,10400 0,12

73

Galvaniz kaplama miktarı hesaplama formülü

ARZINCAL (Zn95/Al5) kaplama miktarı hesaplama formülü

74

75

Sıcaklık 20 C dereceden farklı olduğunda, kullanılan formül

76

Atmosferik basınç (P) 987 mbar ile 1040 mbar arasında olmadığında yukarıdaki denklem

Basınç düzeltmesi !!!!

İle çarpılmalıdır

77

Çinko kaplama miktarının ölçülmesi

2 – Gravemetrik metot

78

Reaktifler Sıyırma çözeltisi, içerisine inhibitör ilâve edilmiş, 1,13 – 1,19 g/mL yoğunluğa sahip hidroklorik asit olmalıdır. 3,2 g antimon klorür ( SbCl3) veya 2 g antimon oksit (lll) (Sb2O3), 500 mL derişik hidroklorik asit (ρ = 1,190 g/mL ) içinde çözülür. Bu çözelti damıtık suyla 1 litreye seyreltilir. Hekzametilentetramin (C6H12N4), formaldehit (HCHO) veya herhangi bir başka uygun inhibitör kullanılabilir. Not - Antimon ihtiva etmeyen inhibitörlerin tercih edilmesi önerilir

79

Denetin yapılışıTest numunesinin yüzeyi alkol veya benzeri bir

solventle iyice temizlenirHassas terazide tartılır (m1)Sıyırma çözeltisine daldırılarak, gaz çıkışı

bitinceye kadar, kaplama tam olarak soyuluncaya kadar bekletilir

Sıyırma çözeltisinden çıkarılarak durulanır ve mümkünse sıcak hava ile iyice kurutulur

Hassas terazide yeniden tartılır (m2)

80

Kaplama Miktarının Hesaplanması (1)

81

Kaplama Miktarının Hesaplanması (2)

82

• Tele uygulanan kaplama, olabildiğince düzgün, endüstriyel teknolojinin elverdiği ölçülerde homojen dağılmış olmalı ve kaplanmamış bölge, dros kirliliği gibi kusurlar ihtiva etmemelidir.

• Not - Zn95Al5 tip çinko alüminyum alaşımı zamanla renginde değişme gösterebilir ve daha da kararır. Bu durum, kaplamanın korozyondan koruma özelliklerini etkilemez.

Kaplama görünüşü

83

Daldırma Deneyi (HOMOJENLİK TESTİ )

84

Deney, tel numunenin verilen bir süre için bir veya birkaç kez arka arkaya çinko kaplamayı kademeli çözen ve kaplamanın sürekliliğinde kusurlar oluşturan derişik bakır sülfat çözeltisi içine daldırılmasıyla uygulanır. Daldırma deneyi, nadiren kaplamadaki önemli eksantrik kusuru veya birim yüzey alandaki çinko kütlesi, kaplamanın kütle özelliklerine uygun olsa bile, var olan diğer önemli kaplama dağılımı kusurlarını açığa çıkarmak için kullanılabilir

85

Çözelti soğuk olarak hazırlanır. Sıvı hiç bir şartta ısıtılmaz, hatta çözme işleminin tamamlanması için bile ısıtılmaz. Bu işlemin süresini kısaltmak için, işlem aşağıdaki şekilde uygulanabilir, Çözülecek tuzlar öğütülür sonra su içerisine azar azar ilâve edilir. Tuzların çözülmesinin hemen arkasından daha önce ayrı ayrı hazırlanmış değişik çözeltiler birlikte ilave edilerek karıştırılır. Kabın tabanında görülen çözünmemi ş küçük miktardaki tuz, doygunluğun göstergesi olarak tabanda kalmalıdır. Çözelti, kimyasal olarak saf olan bakır oksitten fazla ( litrede 1 gram bakır oksit) kullanılarak nötralize edilmeli ve sonra kullanım için boşaltılmadan önce en az 24 saat süre ile dinlenmeye bırakılmalıdır

Kullanılan reaktif, 20 C± 2 C da 1 L deiyonize suda ‘’ analitik saflıkta ‘’ 314 gram 5 kristal suyu olan bakır sülfat tuzundan ( CuSO4.5H20) hazırlanan derişik bakır sülfat çözeltisidir.

86

Deney parçasının hazırlanışı Deney parçası, mümkün olduğunca elle doğrultulmuş yaklaşık 250 mm uzunluğunda tel parçasıdır. Bu deney parçası, benzen ya da başka uygun bir yağ giderici çözelti kullanılarak tamamen yağlarından arındırılır. Sonra damıtık su ile durulanır ve temiz bir pamuk bez parçası ile silinir. Yağ gidermeden sonra tel sadece daldırılmayan ucundan tutulmalıdır. Yağ giderme işleminden sonra korozyona uğramış veya yüzeyinde başka kimyasal madde ( örneğin kromat veya fosfatlar ) kalmış telde, tel önce 15 saniye süre ile % 0,2 ‘lik sülfürik asit çözeltisine daldırılır ve arkasından durulanır.

87

Deneyin yapılışı Deney, iç çapı en az 8 cm olan bir cam kapta yapılmalıdır. Kap, Madde 5.3.2 ‘deki gibi hazırlanan reaktifle en az 10 cm yüksekliğe kadar doldurulur. Deney sırasında sıcaklık 20 C ± 2 C ‘ta tutulmalıdır. Gerçek sıcaklık kaydedilmelidir. Deney numunesi, istenen daldırma sayısı yarım dakikada bir ise, reaktife yarım dakika süre ile daldırılmalıdır. Diğer durumlarda, deney numunesi çözeltiye bir dakikalık süre ile daldırılmalıdır. Daldırma süresince, deney numuneleri düşey olarak tutulmalı; daldırılan kısım, kabın iç yüzeylerine değmemeli ve hareket ettirilmemelidir. Her daldırmadan sonra, bakıra yapışmayan her kalıntı musluk suyu altında pamuk bezle silinerek giderilmelidir

88

89

Sonuçların yorumu Deney numunesi, bakır yapışmaksızın deney sayısı Çizelge 3 ‘deki daldırmaların önerilen sayısına eşit ya da daha büyük olduğunda, deneyi sağlamış olur. Kesilmiş uçtan 25 mm mesafe içerisinde bulunan metalik bakırın kalıntısı uzaklaştırılmalıdır. Bakır yapışması hakkında şüphe durumunda, kalan çinko, hidroklorik asit içinde çözündürülerek ortamdan uzaklaştırılabilir. Bakır çelik tabana yapışmayıp, çinko yüzeyin tepesine yapıştığında, çinko ile birlikte uzaklaştırılır.

90

Kaplamanın Yapışma

Tayini

91

SICAK DALDIRMA GALVANİZ KAPLAMA

92

Yapışma sarma deneyi EN 10218-1’e uygun olarak yapılmalı ve kaplama, kaplamanın altındaki çeliğe yapışmalıdır. Kaplama, çatlamamalı veya parçalanmamalı, kaplamanın kıymıkları parmakla ovalanınca kolayca ortamdan uzaklaşmamalıdır. Kaplanmış yüzeyin mekanik olarak parlatılmasından açığa çıkan küçük parçaların deneyi sırasında veya şekillendirme takımı ile temasta tabaka tabaka kavlama veya uzaklaşmanın, ret için bir neden oluşturduğu kabul edilmemelidir.Sarma deneyi, anma çapı 7,50 mm veya daha düşük olan tel üzerinde gerçekleştirilmelidir. Aksi belirtilmediğinde, sarma mandreli çapı ve tel çapı arasındaki ilişki aşağıdaki tabloya uygun olmalıdır. Tel çapının 7,50 mm den daha büyük olması durumunda, sarma deneyi, telin mandrel etrafında en az 90 derece döndüğünde eğme deneyi ile değiştirilir.

Telin çapı, d Mandrelin çapı< 4,00 mm 4d≥ 4,00 mm 5d

93

Kaplamanın yapışması EN 10218-1 ‘e uygun yapılan deney sırasında, yapışkanlık için sarma deneyine tâbi tutulan kaplama, çelikten ayrılmamalıdır. Kaplama çıplak elle ovulduğunda kaplama parçacıkları kolayca dökülmemeli ve kaplama çatlamamalıdır. Deney sırasında, çinko ve çinko alaşımı kaplamanın mekanik parlatılmasının sonucu küçük çinko parçacıkların ayrışmaları veya gevşemeleri ret için bir neden sayılmamalıdır. Sarma deneyi TS EN 10244-1i Madde 5.3 ‘e uygun olarak yapılmalıdır.

Yapışmanın değerlendirilmesi Kaplama yapışması ilgili mamul standardında belirtildiği gibi değerlendirilebilir veya farklı imalat şartlarının değerlendirilmesi için aşağıdaki işlem uygulanabilir. Tel kendi çapı etrafında sarılır ve referans resim ( Şekil 1) ile karşılaştırılır. Şekil 1 ‘deki referans resimlere göre kaplamanın yapışma kalitesi 1 – 5 arası bir değer olarak belirlenir.

94

95

96

97

98

99

ÇEKME TESTİ

100

101

Kesit Alanıkesit a. 1. Bir

şeyin enlemesine veya boylamasına kesildiğinde ortaya

çıkan yüzey

Telin Kesit Alanı, A0 = d² x π / 4

d

102

Soru :Dünyada 72 kg gelen bir kişi AY’da kaç kg gelir ?

103

Ağırlık ve Kütle

Ağırlık, bir cisme uygulanan kütle çekim kuvvetidir.

Birimi N, Newtondur.

104

105

Çelik teli parmağınızın arasında tutarak ileri doğru iterseniz tel eski haline geri gelir. Daha

fazla iterseniz tel eski haline gelemez

106

Geri dönüşebilir deformasyon,

Elastik limit

107

Plastik deformasyon

Malzemenin geri dönüşümsüz olarak şekil değiştirmesine plastik deformasyon denir

108

Çekme deneyi,

numunenin tek eksende,

belirli bir hızla ve

sabit sıcaklıkta

koparılıncaya kadar

çekilmesidir

109

110

111

Çekme Grafiği

Çekme testinde malzemenin

kopması

112

N = 9,80665 x kg

Çekme Mukavemeti = Maksimum Kuvvet / Kesit Alanı

Rm = N / mm² MPa = N / mm² Megapaskal

113

UZAMA

% UZAMA = (∆L/l0 ) x 100∆L-(Son boy-ilk boy), L0-ilk boy

114

115

116

BURMA TESTİ

117

Burulma deneyi, malzemelerin kayma modülü (G) ve kayma akma gerilmesi (A) gibi özelliklerinin

belirlenmesi amacıyla uygulanır.

118

Burma Burma, deney parçasının uzunluk ekseni ile aynı düzlemde bulunmayan, birbirine paralel, ters yönde dik iki kuvvetin (burma momenti veya tork) uygulanışı ile deney parçasının bir kısmının diğer kısma göre ekseni etrafında açı sal olarak biçim değiştirme halidir. Daire kesitli deney parçalarında burmadan dolayı meydana gelen makaslama (kesme) gerilmeleri, burma ekseninde sıfırdan başlayarak en dış yüzeyde maksimum değere kadar değişir. Burma Sayısı (BS) Burma say ısı, deney sırasında deney parçasının eksenine göre 360°'lik burulma açıları ile tam devir halindeki burulma miktarıdır. Genel olarak kopuncaya kadar deney parçasına yaptırılan burma sayısını belirtir. (BS) sembol¸ ile gösterilir. Deney parçası uzunluğu çizelge-1'de verilen değerlerden farklı alınmak suretiyle yapılan muayenelerde bulunan burma sayılarını sembolle gösterirken (BS)'nin altına ayrı bir işaret eklenir. NOT 1 - (BS150 mm) sembol¸ 150 mm 'lik bir deney parçası uzunluğu ile yapılan deneydeki burma sayısını belirtir. Deney Parçası Uzunluğu (L) Deney parçası uzunluğu (L), deney parçası cihaza tesbit edildiği zaman kavrama çeneleri arasındaki serbest uzunluktur (Sekil-1). Burma sayısı deney parçası uzunluğu ile orantılı olduğu için, tel çapına bağlı olarak bu uzunluk belirli bir değerde alınır (Çizelge-1).

119

120

121

GEVREK KIRILMA SÜNEK KIRILMA

122

DENEYİN YAPILIŞI Aksi belirtilmedikçe, tellerin burma deneyi oda sıcaklığında (18°C ile 28°C)

yapılmalıdır (TS 186'ya göre). Deneyden önce deney parçası çapı veya kalınlığı ölçülür. Daire kesitli

tellerde kalınlık dairenin çapıdır. Diğer kesitlerde ise Şekil-2'de görüldüğü gibidir. Burmaların daha kolay görülmesi için deney parçası üzerine eksene paralel bir çizginin çizilmesi tavsiye edilir.

Deney parçasının uzunluk ekseni kavrama çenelerinin ekseni ile çakışacak ve deney sırasında düzgün kalacak tarzda deney parçası cihaza bağlanır. Aksi belirtilmedikçe böyle bir tesbit şeklini sağlamak için deney parçasına eksenel değişmez bir çekme kuvveti uygulanır. Bu çekme kuvveti deney esnasında deney parçası ekseninin cihaz ekseninden sapmasını önlemeye ve deney parçasını düzgün tutmaya yeter miktarda olmalı, fakat telin anma çekme dayanımının çelik ve demir tellerde %2'sinden, demir dışı metal ve alaşımlardan yapılan tellerde % 5'inden fazla olmamalıdır.

Deney parçası cihaza tesbit edildikten sonra, kavrama çenelerinden biri mümkün mertebe değişmez bir hızla, deney parçası kırılıncaya veya belirtilen burma sayısına ulaşıncaya kadar döndürülür. Döndürülen kavrama çenesinin yaptığı tam devirlerin sayısı tesbit edilir.

123

Deney sırasında burma yeter derecede yavaş hızla yapılmalı ve deney sonuçlarına etki edecek derecede sıcaklık yükselmesine sebep olmamalıdır. Herhangi bir durumda burma hızı en çok aşağıda çizelge-2'de verilen değerlerde olmalıdır.

Burma sayısı malzemenin kendi standardında belirtilen sayılardan daha yüksek bulunursa, kırılma deney parçasının neresinde olursa olsun malzemenin bu standarda uygun olduğu kabul edilir.

Burma sayısı, malzemenin kendi standardında belirtilen burma sayısına ulaşmadan çenelerden itibaren 2d uzunluğuna kadar bir yerden kırılırsa bu deney geçersiz sayılır ve başka bir deney parçası ile deney tekrarlanır.

124

Deney parçası kırıldıktan sonra, malzemenin kendi standardında belirtildiğinde aşağıdaki esaslara göre deney parçası göz muayenesine tabi tutulur.

a) Kırılma durumu : Tel eksenine dik, düzgün yüzeyli kırılma (burulma makaslama kırılması), Basamaklı burulma kırılması, Kırılma noktasında fırça biçiminde parçalanma, b) Burulma durumu : Ölçü uzunluğunca muntazam olmayan burulma, Helisel burulma, c) Yüzey durumu : Düzgün veya pürtüklü yüzey, Yüzeyde uzunlamasına çatlakların bulunup bulunmadığı. Bu standarda göre deney uygulandığında deney parçası iki veya üç noktadan

kırılabilir. Böyle bir durumda, kırılma noktalarından bir tanesi, genel olarak tel eksenine dik yüzeyde düzgün bir kırılma hali gösterir. Kırılma halinin görünüşü raporda belirtirken sadece bu cins kırılma yüzeyleri dikkate alınır.

Bu standartta açıklanan burma deneyi sonuçlarının ve tellerin biçim değiştirme özelliğinin mukayesesinin bir mana ve değer taşıması için, deneyin sadece yeni teller veya yeni halatlardan alınan teller üzerinde yapılacağı düşünülmüştür. Zira tel yüzeyinde herhangi bir özür (aşınmış bölgeler, Karıncalanma, çentik vb.) genellikle anormal sonuçlara sebep olur ve telin dayanacağı burma sayısını büyük ölçüde azaltır.

125

126

Burma deneyi dönüş sayısı ölçü uzunluğu ile orantılı olduğu için çizelge-1'de gösterilen değerlerden farklı bir ölçü uzunluğu ile burma deneyi yapıldığında bulunan sonuçlar raporda ya olduğu gibi kaydedilir (Madde 0.2.2) yahut enterpolasyon yapılarak Standart duruma çevrilir. Böyle bir enterpolasyon işleminin yapılıp yapılmayacağı önceden belirtilir.

En basit tanımı ile "varolan sayısal değerleri kullanarak, boş noktalardaki değerlerin tahmin edilmesi" olarak açıklanmaktadır. Türkçe'de bazen kolaylık olsun diye "interpolasyon" sözcüğü yerine yalnızca "tahmin" de kullanılmaktadır

127

TERS EĞME DENEYİ

128

Ters eğme deneyi bir ucundan tutulan bir deney parçasının belirli bir yarı çapa sahip silindirik bir destek

üzerinde dik açıda aksi yönlerde tekrarlanarak yapılan eğme işlemidir.

129

130

Yöntem Genel olarak, deney (10 - 35)°C arasındaki ortam sıcaklığında yapılmalıdır. Kontrol edilen

şartlarda yapılan deneylerin sıcaklığ ı (23 ± 5)° C olmalıdır. Destek yarıçap ı (r), uzaklık (k) ve delik çapı (dg) Çizelge 2'de verilen tel çapına göre

seçilmelidir. Deney parçası, Şekil 1'de gösterildiği gibi kılavuzdaki deliklerden biri boyunca eğme kolu,

düşey olacak şekilde yerleştirilir. Deney parçasının alt ucu kavramalar arasında tutulur, böylece deney parçası silindirik desteklerin eksenine dik olur.

Deney parçası sırasıyla önce bir yönde sonra aksi yönde dik açıyla eğilir. Bir eğme işlemi deney parçasının serbest ucu üzerinden dik açıda eğilmesi ve ilk konumuna geri getirilmesinden meydana gelir. Aksi yönde eğme işlemi Şekil 2’deki gibi yapılır. Arka arkaya yapılan eğmeler arasındaki deneyler kesintiye uğratılmamalıdır.

Eğme işlemi şok olmadan ve saniyede bir eğmeyi geçmeyecek şekilde düzgün bir hızda yapılmalıdır. Gerektiğinde meydana gelen ısının deney sonucunu etkilememesi açısından eğme hızı azaltılabilir.

Deney sırasında deney parçası ve bloklar arasındaki sürekli teması sağlamak üzere sınırlayıcı hükümler uygulanabilir. Bu, ilgili standartta belirtilmediği takdirde, anma çekme dayanımının % 2’sinden büyük olmayan bir çekme gerilmesi şeklinde olabilir.

İlgili standartta belirtilen eğme sayısı tamamlanıncaya kadar veya büyütmeli aletler olmaksızın bir çatlak görünene kadar deneye devam edilir. Alternatif olarak, ilgili standartta belirtilmemişse deney parçası kırılana kadar deneye devam edilir.

Deney parçasının bozulmaya uğradığı sıradaki eğme toplam eğme sayısına (Nb) dahil edilmemelidir

131

Sorular

132

Dinlediğiniz için teşekkür ederim.

M. Gazi Yalçın