87
កលវ ទល័យបសកម កគ : សំបូរ មុខវ : បវត សែខរក់បរ បត (Evening) សវេ : Extra Book : មូលែសម ចមវ រៈ ID : ៦៦៥៥៩ គម : ១៦ ំស ២០១៤-២០១៥

Khmer History - Extra book

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Khmer History - Extra book

�កលវទិ�ល័យប�� ��ស�កម�ុ�

េ�ក�គ� : សំបរូ ��� �៉

មុខវ�ិ� : �បវត��ិ�ស�ែខ�រ�� ក់បរ�ិ� ប�ត (Evening)

េស�វេ� : Extra Book

និស�តិ : មលូែសម ចមវរីៈ ID : ៦៦៥៥៩

�គ�ម : ១៦

�� សិំក� ២០១៤-២០១៥

Page 2: Khmer History - Extra book

េស�វេ� :�ប វត �ិ��ស�ែខ �រ � គ ២

១ ៦ ៣ ទ ពំ រ័

(ព �ីរក�ង�ជ�នីចត មុុខ ដល ់

ចុងរជ��ល�ព ះ�ទ សុីសវុត �ិមុនីវង�)

ផ�ព �ផ�យេឡយវញិេ�យ អ�ក� ស ី�ត ឹង �

���� �រ�ប រ�ិ�ែផ�កវប �ធម៌ និងអរយិធម៌�សុី

���� �រ��ប វត �ិ��ស�ែខ �រេ�មហវទិ �លយ័អក�រ��ស�

និងមនុស���ស�

�គ ឹះ��នេ�ះព មុ�ផ�យ អង�រ េ��� ំ២ ០០៨

ផ�ះេលខ ១ ៤៣ Eo ផ�ូវេខ មរភូមិន�(st.១ ៣ ០) ភ�ំេព ញ

Page 3: Khmer History - Extra book

ជំព កូទ ៩ី

�ប េទ សែខ �រេ��ក់ក��លទ ី២ ៃនសត វត �ទ ី១ ៥

វបិ ត �ិក�ុង�ជវង�ែខ �រ

ទ ពំ រ័១ ៣ ១ ដល ់១ ៣ ៥

ក.�រក�ងភ�ំជូនេព ញ

�ជព ង�វ�រខ �ះ�ននិ�នព �ីប វត �ិ��ស�ៃន�ក�ងភ�ំេព ញ ែដល�ន

េសចក�ីស�ម�លដូចត េ�៖ ក�ុង�លែដលកន�ងយរូេ�េហយ �ន�ស�ីេម�យ៉

�� ក់�អ�ក�ន�ទ ព �ស�ុកស�ម� ែដលអ�កផងេ� � ដូន េព ញ ។ ផ�ះ�ត �់ងំេ�

េលទ លួខ �សម់ួយេ�េលេ�ត យ�ងលចិៃន ទ េន� ��ប � ម (ចេន�ចត មុុខ សព �

ៃថ� ) ។

�សម័យៃថ�មួយ ក�ុងរដូវវស��នទ ឹកជំនន់េ��ប េទ ស�វ�ង៉ធំ

ប ��លឲ ��ក់��ងំ រលេំដមគ គ រី�េ�ចន េហយអែណ �ត ប េ��យទ ឹក�ម

ទ េន�េមគ ង�រហតូ មកដលទ់ េន���ប � ម ។ ក�ុងចំេ� មេ�ះ �នេដមគ គ រីធំ

មួយ�នអែណ �ត មកេទ រេ��ត ង់�ត កំ់ព ង់រប សដ់ូនេព ញ ។ �ត ក៏់�នប ប លួ

� ត មិិត �ជិត �ងជិះទ កូេ�ចងេដមគ គ រីេ�ះ េហយ�យំកមកេលេ�ក ។

�លេប អ�ក�ងំេ�ះ េរស�ំមេ�គ លគ់ គ រី � �ប ែ់ត េឃ ញ �ព ះព ទុ �របូ ប នួ�ព ះ

អង� និងរបូ ប ដិប �ថ��នលក�ណ ៈ ���ហ�ណ ៍ េ�ក�ុង�ប េ� ងេឈ េ�ះ ។ ព កួ

Page 4: Khmer History - Extra book

អ�ក� ស�ក�នដែង�របូ ប ដិ� �ងំេ�ះយកេ�ត ម�លទ់ កុេ�ផ�ះដូនេព ញ េហយ

�ត �់នឲ �េគ ជ��ូ នដីព នូដំប កូធំ�ងឦ�នផ�ះ និងឲ �េគ យកេឈ គ គ រីេ�ះ

សង់�ព ះវិ� រត ចូមួយេ�េលកំព លូភ�ំេ�ះ េហយ�នយក�ព ះព ទុ �របូ េ�ត ម�ល់

េ�ក�ុងវិ� រេ�ះេ�ក�ុង�� ំ ជូត ឆសក័ ព .ស ១ ៩១ ៦ គ .ស ១ ៣ ៧២ ។ ត ម

កេទ �ត ដូនេព ញ�នឲ �េគ សង់ខ �មមួយ�ងទ សិឦ�ន�ព ះវិ� រ រចួយក

ប ដិ�ថ�េ�ត ម�លទ់ កុេ�ទ េី�ះ េហយ�នសន�ត � អ�ក��ព េ� ត េរ�ងមក ។

េ�យ�� សយ័េហត េុនះ ភ�ំេ�ះក៏�នេ� � ះេ� � ភ�ំដូនេព ញ េហយែដលយូ

រ េៗ���យេ��ត ឹមែត ភ�ំេព ញ ដូចេយងេ� សព �ៃថ�េនះ ។

ខ .�ក�ង�ជ�នីចត មុុខ

េ�គ .ស ១ ៤៣ ១ �ព ះ�ទ ប រម��េ�ព � �ត៉ �ទ ង់�នេលក�ជ�នី

េ��ងំេ�ទ លួ��ន ក�ុងេខ ត �� សសីឈ រវញិ ែត គ ង់េ�ទ េី�ះ�នែត ១ �� ំ

េ�យ�នទ ឹកជំនន់ធំខ សុធម�� �ព ះអង�ក៏ប ��ឲ �េលក�ជ�នីព ទី លួ��ន

េ��ងំេ��ក�ងភ�ំេព ញវញិ េ�េលេ�ត យ�ងលចិៃនទ េន���ប � ម ។

�ព ះអង��ទ ង់��សប់ � �ប ឲ់ � សេម�ចេ�ព � ែក និង ឧក� េ៉� �ធិប ត ី

េខ �វ�ព មេ�យម�ន�ីេទ �ត ខ �ះផងឲ �េ�ព និិត � េមលទ ដីីែដលស�ិត េ�ជិត ភៗ�ំដូន

េព ញ ។ លះុេ�េធ��រព និិត �ក�ួនត ��សព ��គ ប េ់ហយ ម�ន�ី�ងំេ�ះក៏�� យ

ដំណ ឹ ងេ��ព ះ��វញិ� ត បំ ន់ែដលស�ិត េ�ទ សិ�េគ �យ៍ៃនភ�ំដូនេព ញ �ន

Page 5: Khmer History - Extra book

ជ័យភូមិល�ល�ម��ប ��ជ�នី�ន ។ �ព ះអង�ក៏�ទ ង់��សឲ់ �អសេ់�� � យ

� ស�កែកន��ស� មកជួក�ង�ព ះ�ជនិេវសន៍ េលកដីេធ�កំែព ង សង់���ទ

និងដំ� ក់ត ចូធំក�ុងរយៈ េព លដ៏ខ �ីប ផំុត ។

លះុ�ងមកដលេ់ហយ �ព ះអង��ទ ង់��សប់ � �ប ់េ�ព � េត េ� េ�� �

� ស�កេខ ត �សេំ�ងទ ង ឲ �េកណ � ��ស�េលកដីេ��ក់ប េំព ញត បំ ន់េ�ជំុវញិវត �ភ�ំ

និងក�ុង�ជ�ងំ ។ ដូេច�ះត បំ ន់េ�ះក៏�ន�ប េស�ល�រហតូ ដល�់ត ទ់ េន� ែដល

អ�កផងនិយមេ� កំព ង់�ប �ប �់ងំព េីព លេ�ះមក ។ លះុស�មច�រក�ង

េហយ �ព ះ���ទ ង់�ងំ�ប �ន�ម�ព ះនគ រ� �ក�ងចត មុុខ មង�ល សកលកម�ុ

�ធិប ត ីសរិធីរ ប វរ ឥន�ប ត �ប រុ ីរដ��ជ ស�ី ម� នគ រ ។

េ��ព េីនះ �ព ះ���ទ ង់�ន�ត ឲ់ �ក�ងវត ���មេ�េ�ចនកែន�ងក�ុង

�ជ�នី �នវត �២ គ ឺ វត �ធម�ល� � និងវត �េ�ះ ។ េហយ�នវត ��េ�ចនេទ �ត

�នដូច� វត ��មផ�ុង វត �ឧ� � េ�ម វត �ប ទ មុវត ីនិងវត �ខ �ប �យង៉ ។

េយង�ចសន�ិ��ន�ន� �រក�ងភ�ំដូនេព ញគ �ឺនផល�ប េ�ជន៍�

េ�ចនស��ប ែ់ខ �រ ជំ�ន់េ�ះ ។ ម�៉ងវញិេទ �ត េយងេឃ ញ�ន�រក�ងទ ី

�ក�ងចត មុុខ ែដល�ទ �ីក�ងែដលល� ែដល�នទ េន�ប នួ ។ េយង�ចនិ�យ�

ក�ុង�រក�ងេឡង េនះ�ត �វ�នេ�ប ��ស�់រ�ប ឹងែ�ប ងរប ស ់ �ប �ជនែខ �រ�

េព លសម័យេ�ះ �ង៉េ�ចនេដេម�សេ�មច�ន លទ �ផល ។

Page 6: Khmer History - Extra book

គ .វប ត �ិក�ុង�ជវង�ែខ �រ

ទ ពំ រ័ទ ី១ ៣ ៥ ដល ់១ ៣ ៩

១ .�ព ះ�ទ ប រម�ជេ�ព � �ត៉ (១ ៣ ៩៣ -១ ៤៦ ៣ )

�ព ះ�ទ ប រម��េ�ព � �ត៉ �នេ�យ�ជ�េ��ជ�នីចត មុុខ

េ�យ�នសខុ �ន�រហតូ េរ�ងមក ។ ឯ ក�រខ �ះ�ននិ�យ� �ប េទ សចិន

�ម �� �ន�េំ�គ �ងប � � �រមក��ប ទ លូ�� យព ឹងប ណុ ��រមី�នេ�ចន ។

ឯ ក�រខ �ះេទ �ត �នប ��ក់� ព កួយនួែដលកំព ងុ�ប េផ�មមក�ងំេ��ប េទ ស

កម�ុ� គ សឺទុ �សឹង�ព កួអ�កជំនួញ និងព កួ�ងែត �រេផ��ត ��ត �់មួយេស�វេ�

�ប វត �ិ��ស�យនួ ព ុំេឃ ញ�នប ��ក់ព ចំីណ ចុេ�ះេ�ះ ។

គ រួគ ប �ី��ប � ក�ួន�ជព ង�វ�រេផ�ងៗ �ននិ�យ� សប �� �

�ព ះ�ទ ប រម��េ�ព � �ត៉ �ន�ជប �ុត ប អីង� ែត ព ុំសវូ� សប �� ចំេ�ះ�ម

មេហសរីប ស�់ព ះអង� :

��យណ ៍ �� �ជប �ុត អ�ក�� ងេទ វ ី (ក�ួនខ �ះ� ��ជប �ុត រប សអ់�ក

�� ង� សេីស�ម� សេង�ម ) ។

� ស�ី� �ជប �ុត អ�ក�� ងប ទុ មេកសរ (ក�ួនខ �ះ� ��ជប �ុត អ�ក�� ង

ចន� ឫ �ន់ ) ។

ធម��� �ជប �ុត អ�ក�� ង� សេស�ម� សេង�ម ឫ សុី�� ម ។

Page 7: Khmer History - Extra book

២ .�ព ះ�ទ ��យណ ៍ �� ( ១ ៤៦ ៣ - ១ ៤៦ ៩ )

មកដលគ់ .ស ១ ៤៦ ៣ �ព ះ�ទ ប រម��េ�ព � �ត៉ �ទ ង់�នប ែង�រ�ជ

សម�ត �ិេ�ឲ �ប �ុត ច�ង គ �ឺ�យណ ៍ �� គ ង់េ��ជ�ងំចត មុុខ ត េរ�ងមក ។ េ�

គ .ស ១ ៤៦ ៦ �ព ះវរ�ជប �ិ �នេ�យទ វីង�ត េ�េ�យជ�េ�គ ក�ុងជ�� យុ

�ង ៧០ វស� ។ េ�គ .ស ១ ៤៦ ៧ �ព ះអង��ទ ង់�ន�ង�ព ះេចត យិេ�េលភ�ំ

ដូនេព ញ េដម�ីេធ�ប ណុ �ប ��ុ ះ�ព ះប រមអដ�ិ�ព ះប �ិ ។ សព �ៃថ��នអក�រស�ិ

�រកឹេលថ��មប ��រប ស�់ព ះ�ទ សេម�ច�ព ះសុីសវុត �ិ ត ម�លេ់�ទ េី�ះ�ងំព ី

គ .ស ១ ៩១ ៧ េរ�ងមក ។

៣ .�ព ះ�ទ � ស�ី� (១ ៤៦ ៩ - ១ ៤៨៥)

�ព ះ�ទ សេម�ច�ព ះ��យណ ៍ �� េ�យ�ជ��នែត ៥-៦ វស� (

១ ៥៦ ៣ -១ ៥៦ ៩) ក៏េ�យទ វីង�ត េ�េ�យ�ប ឈ នួ�ទ ម�ន់ ។ ឯ ក�រខ �ះ�ន

ប ��ក់� �ព ះអង��ន�ជប �ុត �មួយ អ�ក�� ងែកវ �ព ះ�ម � សសីរុេិ�ទ យ័ ។

េគ មិនដឹងច�ស�់ េ�េព លេ�ះ�ព ះ�ជប �ុត �នជ�� យប ៉ុ�� ន វស�េទ ែត េប

�ម�ន៉់�� នេមលេ�េឃ ញ� ទ នំង�េ�េក�ងេព កេទ ប �ព ះ�ជវង�នុវង�

និង�មឺុនសព �មុខ ម�ន�ីសមូ�ង �ព ះ � ស�ី� ��ព ះអនុជប ��ប ឲ់ �េឡង

េ�យ�ជ�ស�ង�ព ះ េជ�� ។

Page 8: Khmer History - Extra book

�ប �់ងំព រីជ��លរប ស�់ព ះ�ទ � ស�ី� េនះេហយ ែដល�ប េទ សែខ �រ

�ត �វេព ប �ប ទ ះនូវទ កុ�េវទ ��ង៉��ំង ប ��លមកព វីបិ ត �ិក�ុង�ជវង�ែខ �រ ។ េ�

គ .ស ១ ៤៧៥ េឆ��ត ឪ �សែដល�ព ះប តិ �ុ (ឪ ព កុ�) េលកទ ព័ េ��យរេំ�ះ

យក�� េខ ត ��ងលចិ ែដល�ត �វេស�ម�ត �ត ���យរូមក េហយេ�ះ េ�យ

�នេក�រយកមនុស��េ�ចន�ន់�ក់េ�ប ស�ិមប រុនីគ រ �យំកចូលមក�ប េទ ស

ែខ �រ ក�ួយរប ស�់ព ះអង�គ ឺ � សសីរុេិ�ទ យ័ �នចិត �េ�ភចង់យក�ជសម�ត �ិ

េ�យ ក៏ថយព ចីត មុុខ េ�សង�ត �់�ស�កទ ព័ �នេ�ចន ។ �េដមទ �ំសេ់នះ

ប ��លមកព �ីព ះ សរុេិ�ទ យ័ យល�់ �ព ះអង��ត �វែត �នសទិ �ិេ�យ�ជ�ត ព ី

�ព ះប �ិ គ �ឺព ះ��យណ ៍ �� ។

ឃ .អន��គ មន៍រប សេ់ស�ម

�ព ះ�ទ ធម��� (១ ៤៤៦ -១ ៥០៤)

េឆ��ត ឪ �សែដល�ប េទ សែខ �រកំព ងុ ែត �នចល�េ�យស�� �មរ�ង

� ស�ី� និង � សសីរុេិ�ទ យ័ េស�ម�នេលកទ ព័ ចូលមកច�ងំយក�នចន�ប រុ ី

ម� នគ រវត � នគ រេស� េហយ�ប �់ន�ងំ � ស�ី� �ងំ � សសីរុេិ�ទ យ័

និង�េំ�� សអីយធុ� េហយទ កុ�យ គ ង់ ឲ �េ�ែថរក�� ស�កភ�ំេព ញ ។ ��

េ�ះ េស�ច ធម��� ែដលេ�ឈ រេ�នគ រវត � �នថយេ��ភ�ំកទ ័័ព ច�ងំយក

�នភ�ំេព ញ េហយេឡងេ�យ�ជ� ។ ។

Page 9: Khmer History - Extra book

�ព ះអង��នប �ុត ព រីអង�:

េ�ព � ��ំត �់� ប �ុត អគ �មេហស ីសេម�ច�ព ះភគ វត �ី សេីទ ព ធី�

ព � ចន��� ប �ុត អ�ក�� ងេទ ព ប �ុ�

ក�ុងរយៈ េព ល�ងដប �់� ំគ ពឺ ីគ .ស ១ ៤៧៥ ដល ់១ ៤៨៥ �ប េទ សែខ �រ�ន

ជួប នូវវប ត �ិមួយដ៏ធ�ន់ ែដលប ��ល មកព ទី �ំសក់�ុង�ជវង� ែដលដឹក��ំត ិ

ក�ុងេព លេ�ះ ។ ចម�ងំែដល�វធីិែដលេគ េ�ប ស��ប េ់�ះ� �យជេ��ះេ�ះ

�នេធ�ឲ ��� �ប �នុ��ស� �នទ កុ�េវទ ��ង៉សេម�ម �នេធ�ឲ �េសដ�កិច�

ចុះឪ នថយ និង�ព េិសសេធ�ឲ ��ប ��ត ែិខ �រ��ក់ដុន�ប �ល�ំប ់។

ជំព កូទ ី១ ០

�ប េទ សែខ �រេ�សត វត �ទ ី១ ៦

វប ត �ិក�ុង�ជវង�ែខ �រ និង�រេ�ជ�ត ែ�ជករប សេ់ស�ម

ទ ពំ រ័ទ ី១ ៤០ ដល ់១ ៤៥

ក.ចម�ងំ�� ឯ ងក�ុង� ស�ក

ចម�ងំ�� ឯ ងក�ុង� ស�កែដល�ន េកត េឡង�េលកដំប ងូក�ុងសង�មែខ �រ

េ��ក់ក��លទ ី២ ៃនស.វទ ី១ ៥ �ត �វ�ន��ត េ់�អសម់ួយរយៈ េព ល េហយ

�នកេ�មកេឡងវញិ�ង៉��ំងេ��ងេដមៃនស.វទ ី១ ៦ ។

១ .�ព ះ�ទ � សសីគុ ន�ប ទ (១ ៥០៤-១ ៥១ ២ )

Page 10: Khmer History - Extra book

េ�េព លែដល�ព ះ�ទ ធម��� េ�យទ វីង�ត េ�គ .ស ១ ៥០៤ ប �ុត ច�ង

រប ស�់ព ះអង� �នេឡងេ�យ�ជ�ស�ង�ព ះអង� េ�យ�ន�ព ះ�មស��ប ់

�ជ�� �ព ះ�ទ � សសីគុ ន�ប ទ គ ង់េ��ជ�នីចត មុុខ ។ ឯ �ព ះអនុជ�ម ព �

ចន��� �ត �វ�នែត ង�ងំ�ម� ឧប �ជេ�គ .ស ១ ៥០៨ េហយេ��រ�រ

�ក�ងចត មុុខ េមលខ សុ�ត �វេល�� េខ េ�ត យ�ងលចិ ។ �ព ះអង��នេលក

�ង ស �ស�ំឯ ក�ន�ម� េកសរប �ុ� េទ ប � ស�កេ�ះ�នេ� � ះ� � សី

សឈ រ ែដលត មកេទ �ត �ន��យ� � សសីន�រ េរ�ងរហតូ មក ។

�ង ស �នប �ូន�ប �ស េ� � ះ េ� ឫ កន �ត �វ�នែត ង�ងំ �

ម� ត លកិ េ��យមកេទ �ត �នេឡង� ឃ នុហ�ួន�ព ះេស�ច ។ �ព ះ � សសីគុ ន�

ប ទ �ទ ង់សបុ និ��កក់ ។ �ទ ង់ប ��ឲ �េ� រ�យ � �នេ��ហល អ�កប ង�

គ ឺ ឃ នុហ�ួន�ព ះេស�នកន ។ េ�យ��ចែ�កង េស�ចកន ក�ត ដ់េណ �ម�ជសម�ត �ិ

ក៏េធ��រ�ប ជំុស��ត ់េដម�ីរកមេធ��យក�� ត ់ េស�ចកន ។ ែត ស�ំឯ ក លប លចួ

��ប ដឹ់ង ក៏េផ�សបំ �ុត េ���ប ប់ �ូន ។

េស�ចកន �នេភ�ងខ �ួនេ�ដលេ់ខ ត ��ភ�ំ េហយេ�ប ឧ�យកលេ�កប

េ��ត ព កួេ�� � យេខ ត �� ខ �ួន�នទ ទ លួប ��ព �ីព ះ��ឲ �មកេកណ � ទ ព័ េ�

ក�� ត ់ម� ឧប �ជ ចន��� ែដល�នចិត �ចង់េឡងេ�យ�ជ�េ��ក�ងចត មុុខ

។ ចន��� េភ�ងខ �ួនេ�សុំ�ជកេ�ននឹងេស�ចេស�មេ� ។

Page 11: Khmer History - Extra book

លះុដឹង� �ព ះចន��� �ន�ងេចញផុត ព �ីប េទ សេហយ េស�ចកន ក៏

�ប េ់ផ�ម�រ�យលកុចូល�ជ�នីទ លួ��ន ។ �ព ះ � សសីគុ ន�ប ទ �ទ ង់

េឈ �ងយល�់ មិន�ចទ ប ទ់ លយ់រូអែង�ងត េ�េទ �ត �ន �ព ះ��ដកថយ ែត

េព លេ�ះ �នប ក�ព កួប ះេឡងចូលេ�មេធ�គ ត �់ព ះអង��នក�ុងប ��យស�ឹង

ែសនេ�ះ េ�គ .ស ១ ៥១ ២ ។

�លែដលេឡងេ�យ�ជ� េស�ចកន �ន�ព ះជ�� យេុទ ប ែត �ន ២ ៩ វស�

េហយ�ន�មស��ប �់ជ�� � សេីជ��ធិ�ជ��ធិប ត ី។

េ��ប �ណ គ .ស ១ ៥១ ៤ �ព ះ�ទ � សេីជ�� �នេលក�ជ�នីេ��ងំ

េ� ចន�ក់ដូនត ីរចួេលកេ��ងំេ�ភូមិ � សឡប ់។

២ .ចម�ងំ�ព ះ�ទ � សេីជ�� និង�ព ះចន��� (១ ៥១ ៦ -១ ៥២ ៥)

�ព ះចន��� �លែដលេ�សុំ�ជកេ�ន�មួយ �ព ះេ�េស�ម �ព ះអង�

�ទ ង់រះិរក�គ ប ម់េធ��យេដម�ី�នវលិ�ត ឡប ់ចូល�ត �ុប េទ សវញិ ។

�រ�ប យទុ �ប ង�ូរ� ម�នេកត េឡង��ថ�ីេទ �ត រ�ងទ ព័ �ព ះចន���

និងទ ព័ �ព ះ�ទ � សេីជ�� ។ ជ័យជំនះ �ត �វ�នេ��ង�ព ះចន��� ចំែណ កឯ

េ�� �៊ េ� �ក់ទ ព័ ថយេ�េ�ត យ�ងេកត វញិ ។ ��េ�ះ�នព កួ�ង

�ព ះ�ទ � សេីជ�� ែដលទ ទ លួប �ជ័យេ�ះ មកសុំចុះចូល�េ�ចន ឯ ព កួែដល

Page 12: Khmer History - Extra book

រត ព់ នួ�ល�ព ះ�ទ � សសីគុ ន�ប ទ ច�ងំ�ញ ់ឥឡវូេចញមក�� យខ �ួន�ងំអស ់

។ �ព ះចន��� ក៏�ព មេឡងេ�យ�ជ�សនិ េ�គ .ស ១ ៥១ ៦ ។

េ��� ំប ��ប ់�ព ះ�ទ � សេីជ�� �ទ ង់េស�េ��ព ះ ចន��� ឲ ���កស�� �ម

េដម�ីឲ ��ប ���ស�េធ�ែ� សសនិ ។ ដលេ់ចញវស� �ព ះ�ទ � សេីជ�� �នេផ�ម

�រ�យលកុម�ងេទ �ត េ�យ�នេ�ប កលល�ិចឲ ��� នសុំចុះចូល�ង�ព ះ

ចន��� ផងក�ុងប ណំ ងេធ�គ ត េ់ស�ចអង�េនះឲ ��ន ែត មិន�នសេ�មច ឯ �ង

�ព ះចន��� ក៏�នេ�ប ល�ិចដូច�� េហយក៏មិន�នសេ�មចដូច�� ែដរ ។

េ�គ .ស ១ ៥២ ៥ �ព ះចន��� �ត ឲ់ �េ�ទ ញិ�េំភ�ងធំត ចូព �ីប េទ ស�៉

�យមូក មក�យលកុ�ព ះ � សេីជ�� ។ េ�ទ បី ផំុត េ��យព �ីនត ស៊ូ�ង៉ប �ូរ

��ច់អសរ់យៈ េព ល ៣ ែខ មក �ព ះ�ទ � សេីជ�� �ត �វេគ �ត �់ព ះសរិ�នយកេ�

េ�ត េ�មុខ ប ��យ�ក�ង � សឡប ព់ ជ័ិយ ។ ស�� �ម�� ឯ ងែដល�នរយៈ េព ល ៩

�� ំ�ត �វ�នប �� ប ់។

ខ .�រក�ង�ក�ងលែង�ក និង�រប ៉ុនប ង៉រេំ�ះ�� េខ ត ��ងលចិ

ទ ពំ រ័ ១ ៤៦ ដល ់១ ៥១

១ .�ព ះ�ទ ចន��� (១ ៥១ ៦ -១ ៥៦ ៦ )

Page 13: Khmer History - Extra book

េ�យ ព � យស�� �ជប �ុត �ព ះ�ទ � សសីគុ ន�ប ទ េ�យទ វីង�ត េ�

�ព ះ ចន��� �ទ ង់�នយល�់ព មេឡង�គ ង�ជ��ងំព គី .ស ១ ៥១ ៦ េម�៉ះ េ��ម

សណំ មូព ររប ស�់ជវង�នុវង� និង�មឺុនសព �មុខ ម�ន�ីរប ស�់ព ះអង� ។

១ .១ . �រក�ង�ក�ងលែង�ក

�ព ះអង��ទ ង់សព ��ព ះ�ជហឫ ទ យ័ េលក�ជ�នីមក�ងំ េ��ក�ងលែង�ក

វញិ ។ �ជ�នី�ត �វ�ន ក�ងេឡងអសរ់យៈ េព ល ៣ �� ំ ។ េ�យេហត ែុដល

េ�ជសេរសយកលែង�កេដម�ី�ទ �ីងំ�ជ�នីថ�ី េ��ះ�ទ ង់េឈ �ងយល�់ កែន�ង

េ�ះ�ចំណ ចុយទុ ���ស�មួយ� ស�ល�រ�រខ �ួន ។ �ម�ក�ដំ� លត មៗក

េគ � លែង�ក�ប ��យមួយធំសេម�មអ�� រ�� ស ់ សមូ�ីែត េសះែដល�ន

ក��ំង��ំង���ង៉� ក៏េ�យ ក៏មិន�ចេ�លឲ �ជំុប ��យេនះ�នេឡយ ។

�មជំេន� េ�ក�ុងប ��យលែង�កេនះ�នេគ ត ម�លរ់បូ ប ដិ� �ព ះេ� មួយ

អង� និង �ព ះែកវ មួយអង� ។

លះុ�រ��ប ��ព ះ�ជ�ងំ និងដំ� ក់ធំត ចូ�នចប ស់ព ��គ ប េ់ហយ

�ព ះ�ទ ចន��� �ទ ង់�ងមកគ ង់េ��ជ�នីថ�ីេនះ�ប �ណ �� ំ១ ៥២ ៩ ។

១ .២ . ទ �ំក់ទ នំង�មួយេស�ម

លះុដឹង� �ព ះចន��� �ន�ន់�ប អំ់� ចសប៊ េ់��ប េទ សែខ �រេហយ

�ព ះេ�េស�ម�ន�ត ទ់ តូ មកប ��ឲ ��ព ះ ចន��� េលកសយួ�រ�ករ�សត �

Page 14: Khmer History - Extra book

ដំរសីេ��� យ�មទ ��ប ព់ មីុនេរ�ងមក ។ �ព ះចន��� �ប ែកកមិន�ព មចំណ ះុ

េស�ម ។ េស�មក៏េលកព ទ័ �ចូកមកលកុលយុេខ ត �អង�រ ។ �ព ះអង�ក៏ប �� � ប េស�ម

េ�ទ េី�ះ �ត ង់េ�ះេហយែដល�ប េ់� � ះ េស�ម�ប រហតូ ដលស់ព �ៃថ� ។

េ�គ .ស ១ ៥៣ ១ េឆ��ត េព លែដលែខ �រកំព ងុែត �នេ�ប �ប េលទ ព័ េស�ម

�ព ះចន��� �ទ ង់�នេលកទ ព័ េ�រេំ�ះ�� េខ ត ��ងលចិ ែដល�ត �វ�ត ប់ ង់

ក�ុង�ជ�មុនៗ េហយ�ទ ង់�យ�នេខ ត � ប ស�ិមប រុ ីមកវញិ ។ ែខ �រ�ន�យេស�ម

�េ�ចនេលកេ�ចន�រ េហយ�ប �់នេឈ �យ�េ�ចន�មំក� ស�កវញិ ។

�ព ះចន��� �ទ ង់េ�យទ វិង�ត េ��ក�ងលែង�ក េ�គ .ស ១ ៥៦ ៦ ។ �ព ះ

េចត យិត ម�ល�់ព ះអដ�ិ�ត រុប ស�់ព ះអង�ស�ិត េ�េលភ�ំ�ព ះ�ជ��ទ ព �សព �ៃថ� ។

២ .�ព ះ�ទ ប រម��ទ ី៤ ( ១ ៥៦ ៦ -១ ៥៧៦ )

េ��យព �ីព ះ ចន����ទ ង់េ�យទ វីង�ត េ� �ព ះមហឧប �ជែដល�ត �វ�

�ព ះ�ជប �ុត ប ��ប �់ម ប រម�� េឡងេ�យ�ជ�ស�ង�ព ះប �ិ ។

�ព ះ�ទ ប រមរ��ទ ៤ី �នប �ុ� ៤អង� គ ៖ឺ

�ព ះស��

�ព ះ� សសីរុ�ិព ណ ៍

ព � នូ

Page 15: Khmer History - Extra book

េ�ព � អន

�ប ភព ដែដល�នឲ �ដឹង� �ព ះ � សសីរុេិ�ព ណ ៍ �នយកប �ុត រីប ស ់

ព � យល�� �ម �ត កិ��ត ី�នប �ុត �ម�ព ះ ជ័យេច�� ។

២ .១ ទ �ំក់ទ នំង�មួយេស�ម និង�ររេំ�ះ�� េខ ត ��ងលចិ

ទ ពំ រ័ទ ី១ ៥១ ដល ់១ ៥៥

េឆ��ត ឪ �សែដល�ប េទ សេស�មកំព ងុែត ទ ន់េខ �យេ�យ�រ�យលកុព ី

ស�ំ ក់េស�ចភូ� �ម �យេិ� ង ែដល�ន�យយក�ជ�នី អយធុ� េ�

គ .ស ១ ៥៦ ៤ េ�ះ�ព ះ�ទ ប រម��ទ ៤ី �ទ ង់�នប ន�កិច��ររប ស�់ព ះប �ិ�ព ះ

អង� គ �ឺរ�យរេំ�ះយក�� េខ ត ��ងលចិមកវញិែថមេទ �ត ។ �ព ះប រម��

េស�ត �ក�ងកម�ុ�េលកកងទ ព័ �ប �ណ ២ ០០០០�ក់ ចូលមក�យ�ក�ង� សី

អយធុ� េលកចូលមក�នដល ់�យ�ក�ង ែត ព កួេរហ៍ព លក�ុងកងទ ព័ ែខ �រ �ល

ៃថ�ញេ់មទ ព័ មុខ រប សែ់ខ �រ ��ប េ់ហយ កងទ ព័ ែខ �រដ៏�ត ឡប េ់�េក�រមនុស�េ�

េខ ត ��មផ�ូវ�េឈ �យអស�់េ�ចន ។ ឯ �ជព ង�វ�ែខ �រ�នអះ�ង� ទ ព័ ែខ �រ

�នចូលលកុ�ក�ង អយធុ�ែត យកមិន�ន ក៏ថយមកេក�រ�គ �េស�មមក�េ�ចន

។ ដូេច�ះេ�ះប �ីនេល��ងប ន�ិចប ន�ួចក៏េ�យក៏េ�យ� �ប ភព េស�ម និង�ប ភព

ែខ �រ�ននិ�យ� សប �� ចំេ�ះ�ព ឹត �ិ�រណ ៍ ដ៏ស�ំន់េនះែដរ ។

Page 16: Khmer History - Extra book

េ�គ .ស ១ ៥៦ ៩ េស�ចភូ�� ំ�យេិ� ង េលកទ ព័ ចូល�យេស�មយក

�ន�ជ�នី អយធុ� ម�ងេទ �ត េហយ�ក់�ប េទ សេស�ម�ចំណ ះុអសរ់យះ

េព ល ១ ៥ �� ំ ។ េឆ��ត ត បំ ន់អង�រ �ត ង់កំព ង់�ក�ងំ ែខ �រ�នេលកទ ព័ លកុចូល

យក�នេខ ត � នគ រ�ជស�ី េហយ�ក់ម�ន�ីែខ �រឲ �េ�ឈ រ�ត �ត ��ទ េី�ះ ។

២ .២ ទ �ំក់ទ នំង�មួយ�វ

ចំេ�ះទ �ំក់ទ នំងែខ �រ �វ េនះ េយ�នែត ឯ ក�រ�ជព ង�វ�ែខ �រ

ចំែណ កឯ ក�រ�វែដលសរេសរ�� ��វក�ី �� ���ំងក�ី ព ុំ�នផ�ល់

ព ត �៌នអ�ីប ន�ិចប ន�ួចេ�ះ ។ េត េនះ��រេភ�ច� �ំងេ�យអេចត � ឫ ក៏��រ

ប េំភ�ចេ�លេ�យេចត �េ��ះែត ��ច��ស៉ ់?

េ�គ .ស ១ ៥៧២ េស�ច�វនគ រ �ង�ង �ទ ង់��សប់ ��ឲ ��មឺុន ២

�ក់ ព ល ១ ០០០�ក់ មកប ប លួែខ �រ�ប ជលដំ់រ�ីក់នគ រ គ �ឺ េប ដំរនីគ រ�

�ញ ់នគ រេ�ះ�ត �វចំណ ះុនគ រ�� ងេទ �ត ែដល�នដំរីឈ �ះ ។ �រ�ប យទុ �រ�ងដំរ ី

�ងំព រីក៏�ប �ព ឹត �ិេ�េ�ែក�រ�ក�ងលែង�ក ។ �ជព ង�វ�ែខ �រក�ួនខ �ះ�នប ��ក់

� ដំរ�ីវ�នកម�សដ់ល ់ ៨ ហត � ឯ ដំរែីខ �រ�កម�សែ់ត ៧ហត � ។ េ�ះប �ីញ់

េ�ប �ប ដំរ�ីវប ន�ិចក៏េ�យ ក៏ដំរែីខ �រ�នទ ទ លួេ�គ ជ័យ�ង៉�ត ចះ�ត ចង់ ។

ែខ �រ�ន�ត ព់ កួ�វខ �ះ ទ កុឲ �ែត �មឺុន ២ �ក់� ំ ដំណ ឹ ងេ��� យេស�ច�វ

េហយឲ ��បំ � � �រមក�� យេស�ចែខ �រ ។

Page 17: Khmer History - Extra book

េស�ច�វ�� ល�់�ំង ប ��ឲ �េលកែខ �រ�ងំផ�ូវេ�ក និង�ងំផ�ូវទ ឹក ។ ទ ព័

�វចូលេ�យ�យប ��យែខ �រ េ� �សន�ុក េហយ�ប �់នែខ �រ�េឈ �យអស់

េ�ចន ។ េស�ច�វ និងេស�ចែខ �រ េលកទ ព័ ទ ល�់� ��ល�់ព ះអង� ។ េស�ច�វ

�ញ ់។

េ�គ .ស ១ ៥៧៤ ក�ុងប ណំ ងសងសឹកឲ ��ន �វគ តិ េលកទ ព័ មក�យ

ែខ �រេទ �ត �ប ជ់ួនេព លេ�ះ ភូ��េំស�មចូល�យ េវ�ចន�ន៍ េទ �ត េហយេ�យ

�នេភ��ង��ក់��ំងផងទ ព័ �វក៏ដកថយេ�វញិអស ់ ។ �ត ង់េនះក�ួន�ជព ង�វ

� ខ �ះ� �វ�យ�ញែ់ខ �រេទ �ត ឯ ឧប �ជ�នរត រ់ចួចូលេ�� ស�ងវញិ ។

�ព ះប រម��ទ ី ៤ ក៏��ព ះម� ក��ត មួយអង�ែដល�នជួយឧប ត �ម��ព ះ

ព ទុ ��ស�ែដរ ។ �ព ះអង��ទ ង់ឲ ��ង វត ��ព ះឥន�េទ ព េ�ក�ុងប រេិវណ

ប ��យលែង�ក ។ �ព ះអង��ទ ង់េ�យទ វីង�ត េ�គ .ស ១ ៥៧៦ ។ ប ៉ុែន��មឯ ក

�រេស�ម �ព ះអង��ត �វក�័យ�ព ះជន�េ�គ .ស ១ ៥៧៤ េម�៉ះ គ �ឺលែដល�ព ះអង�

េលកទ ព័ េ��យ�ក�ង អយធុ� េ�ះ ។

គ .�រែប ក�ក់�ក�ងលែង�ក និងផលវ�ិក

ទ ពំ រ័ទ ី១ ៥៥ ដល ់១ ៥៨

១ .�ព ះ�ទ ស��ទ ី១ (១ ៥៧៦ -១ ៥៩៥)

Page 18: Khmer History - Extra book

េ��យព �ីព ះប �ិេ�យទ វីង�ត េ� �ព ះ�ជប �ុត ច�ង�ម ស�� េឡង

េ�យ�ជ�ស�ង ។ អ�ក�ប វត �ិ��ស�និយម េ� េស�ចអង�េនះ� �ព ះស��ទ ី ១

ឫ �ព ះប រម��ទ ី ៥ ។ �ព ះអង��ទ ង់អភិេសកអ�ក�ង េ� �អគ �មេហស ី និង

អភិេសក �ព ះអនុជប ��ប �់ម � សសីរុេិ�ព ណ ៍ �ម� ឧប �ជ ។ �លគ .ស

១ ៥៧៤ �នសម�ព នឹងអគ �មេហសនីូវប �ុត �ម �ព ះជ័យេជ�� េហយ�ល

េ�យ�ជ��ន ៤�� ំ �នសម�ព �ជប �ុត មួយអង�េទ �ត �ម េ� ព � ត ន់ ។

�ព ះអង��ន�� ង�វមួយេទ �ត េ� � ះអ�ក�� ងេព ជែម៉�វ េហយ�នសម�ព នឹង

អ�ក�� ងេនះនូវប �ុត �ម េ� ព � េ� ម ។ ឯ �ព ះអនុជ�ន�ព ះ�ជប �ុត ព រី

អង��ម�ព ះ ជ័យេច�� ១ អង� �ព ះ ឧទ យ័ ១ អង� ។

១ .១ ទ �ំក់ទ នំង�មួយេស�ម

ទ ពំ រ័ទ ី១ ៥៨ ដល ់១ ៦ ២

េប �មឯ ក�រេស�ម �ព ះស�� �នេលកទ ព័ ចូល�យ�ក�ង េព �ជប រុ ី ប ី

ដងក�ុងចេ��ះ គ .ស ១ ៥៧៤-១ ៥៨០ ។ �ព ះស�� �ទ ង់�នេលកទ ព័ េ��យ

�ក�ង អយធុ� េហយ�ប �់នេឈ �យេស�ម�េ�ចន ទ នំង�ក�ុងគ .ស ១ ៥៧៩ ឫ

១ ៥៨០ ។ េ�គ .ស ១ ៥៩០ �ប េទ សេស�មេ��ចំណ ះុរប សេ់ស�ចភូ� ។ ៃថ�

មួយ នេរសរូ�នេលកៃដ�� យប ង�ំេស�ចភូ� េស�ចភូ��ទ ង់ទ ត េឃ ញ �ន�ព ះ

ហត �ប នួ �ទ ង់��ប ��អ�ក�នប ណុ � ក៏រកកលស��ប ់ ។ នេរសរូ ដឹងខ �ួនរត ់

Page 19: Khmer History - Extra book

មក�ក�ងអយធុ� វញិ ។ �ព ះ�ទ ស��ទ ១ី �ទ ង់ប ��ឲ �ម� ឧប �ជ � សី

សរុេិ�ព ណ ៍ េលកទ ព័ េ�ជួយ�មសណំ មូព រ ។ ទ ព័ ែខ �រ�នជួយច�ងំ�ព ះ

នេរសរូ រហតូ �នជ័នជំនះ េលភូ� ។ លះុេលកទ ព័ មកវញិ �ព ះនេរសរូ �ទ ង់ទ ត

េឃ ញ�ព ះ � សសីរុេិ�ព ណ ៍ គ ង់សយំងុ�ព ះ�ទ ព ុំ�នគ ង់��ប ដូចអ�កផង ក៏

�ទ ង់�ព ះព េិ�ធ� ស ់។

េ�គ .ស ១ ៥៨១ ែខ �រ�នេលកទ ព័ េ��យរេំ�ះ�ន នគ រ�ជស�ី ចន�

ប រុ ី និង នគ រ�យក ។ េ�គ .ស ១ ៥៨៥ �ព ះអង��នេលកទ ព័ ចូល�យ�ក�ង

អយធុ� ម�ងេទ �ត ។ ឯ ក�រេស�ម� �ព ះស�� េជ�� �ក�ងអយធុ� គ ង់នឹង

�ត ប់ ង់េ�យភូ�ដូច��មុន �ទ ង់�ន��ច់េម�ត �ី ព េហយេលកទ ព័ ចូល�យ

� ស�ក ប ស�ិមប រុ ី ។ េ�គ .ស ១ ៥៨៤ �ព ះនេរសរូ េលកទ ព័ មក�យែខ �រ ែខ �រ�ន

េលកទ ព័ េ��ប យទុ ��� �ង៉��ំងេ��ត ដំ់ប ង រចួេ�ស�ឹង កំព ង់��ក់ ែត ទ ន់ៃដ

�ង ក៏ដកថយសនិ ។ �ព ះ� សសីរុេិ�ព ណ ៍ �ទំ ព័ ថយចូលក�ុង ប ��យលែង�ក

។ �ជព ង�វ�ែខ �រខ �ះប ��ក់� ក�ុងចម�ងំេលកេ�ះ េស�ម�នទ ព័ ចំនួន

១ ០០០០០ �ក់ ដំរ ី ៨០០ និង េសះ ១ ៨៥០ ។ េ�ះប �ីនទ ព័ េ�ចនសន�ឹក

ស�� ប ់ និង��ំងព ែូក�ង៉េនះក៏េ�យ ក៏េស�មព ុំ�ច�យលកុយក�នលែង�ក

េឡយ ។

Page 20: Khmer History - Extra book

េ��ប �ណ �គ .ស ១ ៥៨៦ �ព ះ�ទ ស��ទ ី ១ �ទ ង់សព ��ព ះ�ជ

ហឫ ទ យ័�ក់�ជ��� យេ��ព ះ�ជប �ុត ច�ង�ម �ព ះជ័យេជ�� ។ �ព ះ�ជប �ុត

ទ ី ២ េ�ព � ត ន់ ែដល�ន�ព ះជន�េទ ប �ន ៦ វស��ត �វ�ន�ងំឲ �េឡង�

ឧប �ជ ។ ឯ �ព ះ� សសីរុេិ�ព ណ ៍ �ត �វ�នេឡយ�ឧភេ��ជ ។

រឯី �ប ���ស�ែខ �រ �លេប ដឹង� ��ប ែ់ដលេស�ម�ញច់ូលក�ុងរប ង

ឫ ស�ី���ក់សទុ � ក៏�នចិត �េ�ត កអរព ន់េព ក ��ំ� �ប �់� រៃ�ព ឫ ស�ីេដម�ីយក

��ក់េ�ះ េ�ះប �ីនប �ំមព �ីព ះ���ង៉� ក៏ព ុំ�ព ម��ប ់ េហយេចះែត �ំ

�� �ប �ព ឹត �ិអំេព េ�ះរហតូ ដលឆ់�ុះ��យរប ងឫ ស�ីអស ់ ។ េ�គ .ស ១ ៥៩៣

េស�ម�នេលកទ ព័ ចូល�យប ��យលែង�កម�ងេទ �ត ។ លះុទ ព័ េស�មមកជិត

ដល ់�ព ះស��ទ ី ១ �បំ �ុត �ម ជ័យេជ�� និង េ�ព � ត ន់ េភ�សេ�គ ង់េ�

� សសីន�រ េ��យមកេទ �ត េភ�សេ�ស�ឹងែ�ត ង េហយេ�ទ បី ផំុត េភ�សេ�

គ ង់េ� េវ�ងចន�ន៍ ��ជ�នី�ប េទ ស�វ �ង�ង ។

ចំែណ កឯ � សសីរុេិ�ព ណ ៍ �នស�ិត េ�ក�ុងប ��យលែង�កេដម�ី�ប យទុ �

នឹង�� ងំ ។ ែត េ�ះប �ីព ះអង��នខ តិ ខ �ំរ�រប ��យ�ង៉ស�ិត �� ញ �ង៉�

ក៏េ�យ ក៏ប ��យេនះ�ត �វ��ក់េ�ក�ុងក��ប ៃ់ដ�� ងំ េ��យព �ីត �វេ�មព ទ័ �

អសរ់យៈ េព ល ៣ ែខ េ��ះ�នយកចំេប ងដុត រប ងឫ ស�ីែដឡេ�សលប់ ន�ិច

ប ន�ួចេ�ះេ� គ .ស ១ ៥៩៣ ។ េស�ម�ប �់ន�ព ះឧភេ��ជ� ស ី សរុេិ�ព

Page 21: Khmer History - Extra book

ណ ៍ និងប �ុត �ងំព រី គ �ឺព ះជ័យេច�� និង�ព ះឧទ យ័ �យំកេ��ប េទ សេស�ម

�ព ម�មួយនឹងក�ួន�� ត អ�ក��ជ�ប ណ �ិ ត កវ ីរបូ ប ដិ��ព ះេ��ព ះែកវ និងេឈ �យ

ែខ �រ�េ�ចនេទ �ត ។ ចំេ�ះចម�ងំែខ �រ-េស�មេ�គ .ស ១ ៥៩៣ េនះ ឯ ក�រ

េស�ម�ននិ�យ� មកែត ព ែីខ �រមិនរក��ក�សច�ៈ េទ ប �ព ះនេរសរូ េលកទ ព័

មកសងសឹក ។

Page 22: Khmer History - Extra book

២ .ផលវ�ិកៃន�រែប ក�ក់�ក�ងលែង�ក

ទ ពំ រ័ ទ ី១ ៦ ២ ដល ់១ ៦ ៤

�រ�យែប ក�ក�ងលែង�កេ�យជន�ត េិស�ម �នផលវ�ិក��កក់�ង៉

��ំងស��ប �់ប ��ត ែិខ �រ ។ ត ព េីនះេ�េទ �ត ែខ �រ�ត �វេព ប �ប ទ ះនឹងវបិ ត �ិ�ន់ែត

េ�ចនេឡង ។ �ង៉� មិញ ទ �ំសៃ់ផ�ក�ុងប កូរមួ�មួយនឹងក�� េផ�ងៗ ដៃទ

េទ �ត �ន� ុំង ម� អំ� ចែខ �រនគ រឲ �ចុះទ ន់េខ �យប ន�ិចម�ងៗ រហតូ ដល់

េលក�ជ�នីព ី យេ�ធរប រូ មក�ងំេ�ទ លួ��ន រចួេ�ចត មុុខ ។ េ�

សម័យលែង�ក �ព េិសសក�ុងរជ��លរប ស�់ព ះ�ទ ចន��� និង ប រម�� ទ ី៤

ែខ �រ�នព �ងឹងជំហររប សខ់ �ួន�នវញិ េហយ�នលទ �� ព េលកទ ព័ េ��យលកុ

�ជ�នី � សអីយធុ� និង�យរេំ�ះយក�� េខ ត ��ងលចិមកវញិ�ន�

េ�ចន ។ ប ៉ុែន�េ��យព បី ��យលែង�ក�ត �វែប ក�ក់េ� ទ ឹកដីមួយ� គ ធំេ�ឯ

�យភ�ំដងែរក និងេ��ងលចិ�ត �វ�ត ប់ ង់េ�វញិ���ព រ ។

�រែប ក�ក់ប ��យលែង�ក �េហត �ុ ុំង�ប េទ សែខ �រ ឲ �អសឫ់ �� នុ� ព

��ក់ខ �ួន�រដ�ត ចូ�ចេ�ភូមិ� គ �សុី�េគ �យ៍ ។ េនះ�េលកទ ី៣ េហយែដល

ែខ �រ�ត �វ�ត ប់ ង់អសក់�ួន�� ត អ�ក��ជ� ប ណ �ិ ត កវ ី ែដល�ត �វ�� ងំេក�រយកេ�

� ស�ក� ។ ម�៉ងេទ �ត អ�ធិប េត យ� ក៏េកត �នេឡង េហយេ�ចុងសត វត �ទ ី

១ ៦ េនះ េគ េឃ ញ�ន�រែ�ជក�ជ�រហតូ ដល ់េ�ព រីេលក ។

Page 23: Khmer History - Extra book

២ .១ �រែ�ជក�ជ�ៃន�ព ះ�មេជងៃ�ព (១ ៥៩៤ - ១ ៥៩៦ )

ទ ពំ រ័ ទ ី១ ៦ ៤ - ១ ៦ ៩

�ព ះ�មេជងៃ�ព �ត �វ��ព ះ� ត រិប ស�់ព ះស��ទ ី ១ ។ េ�គ .ស ១ ៥៩៤

�ព ះអង��នេលកេ��យេស�មេ�ប ��យឧដុង� ។ េស�ម�ញ ់ ក៏ដកថយ េ�

� ស�កវញិអសេ់� ។ �ព ះ�មេជងៃ�ព �នេឡងេ�យ�ជ�េ�� ស ីសន�រ ។ �ព ះ

�មេជងៃ�ព �ត �វ�នជន�ត បិ រេទ ស២ �ក់ េ�ប ��សក់��ំងទ ព័ �មួយនិង

�� ន ៣ ៨�ក់ េ�យ��ំ� េ�មព ទ័ ��ងំេ�� សសីន�រ េ�េព លយប េ់�ះ ក៏

េធ�គ ត �់ព ះអង� ។

២ .២ �ព ះប រម��ទ ី៦ េ�ព � ត ន់ (១ ៥៨៦ - ១ ៥៩៩)

ជន�ត បិ រេទ សព រី�ក់ �នេសចក�ីេ�ក��យ�ង៉��ំងេ�យដឹង�

�ព ះ ស��ទ ១ី និង�ជប �ុត ច�ងគ ជ័ឺយេជ�� �នេ�យទ វីង�ត រចួេ�េហយ ។

េ�ក�ងំព រីក៏�នដែង��ព ះ�ជប �ុត ប ��ប គ់ ឺ េ�ព � ត ន់ �ជវង�នុវង� និង

�� ន�វខ �ះឲ ��ត ឡប ច់ូលមក�ប េទ សែខ �រវញិ ។ េ��មផ�ូវេគ �នជួប �ប ទ ះ

នឹងកងទ ព័ េជងទ ឹកមួយែដលស�ិត េ��មប ���ររប ស�់� �� ក់ ែដល�ព ះ �ម

េជងៃ�ព �ន�ងំឲ �េធ��េមទ ព័ ។ េមទ ព័ �� របូ េនះ�ន��ំទ និង�រ�រប �ុត

មួយអង�រប ស�់ព ះ �មេជងៃ�ព ប ៉ុែន�េ�េព លែដលព កួ�មឺុនសព �មុខ ម�ន�ី�ន

Page 24: Khmer History - Extra book

ទ ទ លួ��ល ់េ�ព � ត ន់ �ក��ត �នសទិ �ិេឡងេ�យ�ជ� �ត ក៏់យល�់ សប

�មេគ ែដរ ។

ដូេច�ះេ�ព � ត ន់ ក៏�នេឡងេ�យ�ជសម�ត �ិេ��ជ�នី � សសីន�រ

េ�យ�ន�ព ះ�មស��ប �់ជ�� �ព ះប រម�� ទ ៦ី ។ គ រួកត ស់�ំល�់ ��

េ�ះប �ុត រប ស�់ព ះ �មេជងៃ�ព �ត �វ�នព កួ�� ចិន និងជប ៉ុនខ �ះ��ំទ �ង៉

សកម� ចំែណ កឯ �ព ះ ប រម�� �នែត ព កួព រ័ទ យុក័ល េអស�៉ញ និងជប ៉ុន� គ

េ�ចន��ំទ ប ៉ុេ� � ះ ។

េមទ ព័ �� ែដល�ន� រ� លក��ី� �ន�រ�ចែណ ននិ�� នឹងជន�ត ិ

អឺរ៉ុប េហយព ុំ�នប េំព ញកិច��ររដ�ឲ ��នដិត ដលេ់ទ ។ ព កួ�� ន�វែដល

�នដែង� េ�ព � ត ន់ �ត ឡប ច់ូល� ស�កវញិេ�ះ �នប ះេ�រេហយេ�ទ បី ផំុត

ក៏�ត ឡប េ់�វញិអសេ់� ។ េដម�ី��រសងគ ណុ �ព ះប រម��ទ ី ៦ �ន

ែត ង�ងំ ជន�ត បិ រេទ ស ២ �ក់ ែដលែត ងែត ��ំទ �ព ះអង� ឲ ���យ�

េ�� � យ� ស�កេខ ត ��� ម និង េ�� � យ� ស�កេខ ត ���ងំ ។

េគ ��ព ះប រម��ទ ី ៦ �មនុស�ខ លិខ ចូ�ង�ព ះប �ិ�ព ះអង�េ�េទ �ត

េហយ�ត �វដឹក�េំ�យព កួមេហស ី និង�ព ះ��េក�កែដល��យ�ស� យ

រប សេ់មទ ព័ �� េ� � ះ លក��ី� ។

Page 25: Khmer History - Extra book

េដម�ីព �ងឹងអំ� ចរប ស�់ព ះអង� េហយេ�យ�នសេំណ ព ជីន�ត ិ

ប រេទ ស មួយែដល�នេ� � ះ Ruiz ។ �ព ះ���នេផ��រេ�ជួនេ�ក

េទ �ភិ�លថ�ីៃន�ប េទ សហ�ីលពី នី េដម�ីសុំជំនួយ�ទ ព័ និងអ�កផ�យ

�ស� ។ ជេ��ះមួយ�នេកត េឡងរ�ងព កួ�រកិេអស�៉ញ និងព កួ�� ។ លះុ

ដឹងដំណ ឹ ង េ�ក Veloso និង េ�ក Ruiz �នមកដលក់ែន�ងេកត េហត ុេហយ

�ត �វេគ ស��ប �់ងំព រី�ក់ ។ �ព ះ��េលកទ ព័ មកេ�យ��ល�់ព ះអង� េហយ�ត �វ

េធ�គ ត េ់�េលសមរភូមិេ�យព កួ�ម �� ប ះេ�រេទ �ត ។ គ រួគ ប �ី��ប � ចំេ�ះ

�រេ�យទ វីង�ត រប ស�់ព ះ�ទ ប រម��ទ ី ៦ េនះឯ ក�រែខ �រខ �ះ �ននិ�យ

��ល�ព ះអង��ន�ព ះជន��ន ២ ១ វស� េស�ច�ព ះ�ជដំេណ រេលកទ ព័ េចញ

េ��ប �់ ស�កត �ូងឃ �ំុេ�ះ�ន�មេ� � ះ េ�ត៉ �៉ត ១ �� េ� � ះ លក��ី� ១

�យលកុេស�ចក�័យ�ព ះជន�េ� ។

២ .៣ �ព ះប រម��ទ ី៧ េ�ព � អន (១ ៥៩៩-១ ៦ ០០)

េ�ព � អន ��ជប �ុត េ�រប ស�់ព ះស�� �ត �វ�នព កួ�មឺុនសព �មុខ

ម�ន�ី�ងឲ �េឡងេ�យ�ជ�េ�� សសីន�រ េ�យ�ន�ព ះ�ម� �ព ះប រម��

ទ ី ៧ ។ �ព ះអង��ទ ង់�នប ន�នេ��យរប សដ់ូន��ព ះអង� េ�យអំ�វ�ឲ �

ព កួអ�កផ�យ�ស��គ សិ�ចូលក�ុង�ប េទ ស�ព ះអង� និងឲ �ព កួ�� នមកជួយ

�រ�រផងែដរ ។

Page 26: Khmer History - Extra book

�ជព ង�វ�ែខ �រ�នប ��ក់� េស�ចអង�េនះ�ក��ត មិន�ប កប រេ�យ

ទ សព ធិ�ជធម៌ ។ ៃថ�មួយ�ងេ��ប �ត ៃ�ព លះុេ�ដលភ់ូមិ�ក់ �ទ ង់សព �

�ព ះទ យ័� ស�ញ�់ស�ី�� ក់� �ប ព ន�រប សេ់ម� ស�កេ� � ះ ព � ថី ។ �ព ះអង��ទ ង់

ប ��ឲ ��ប យ់កេ�យប ង�ំ េហយេ�យ�ស�ីេ�ះ �ប ែកកមិន�ព មផិត ក�ត នឹ់ង

ប �ីរប ស�់ង �នេសចក�ីេ���ក� យ��ំងចំេ�ះអំេព រេំ�ភជិះ�ន់ែប ប េនះ ក៏

រត េ់�ចូល�ង ែកវ�ព ះេភ�ង ។ ក�ុងឪ �សប ណុ �ចេ�មន�ព ះជន��ព ះ ប រម��ទ ី

៧ ែកវ�ព ះេភ�ង �ន��ំក�ព កួប ន�ំចូលេធ�គ ត �់ព ះអង��នេ��ងំ � សសីន�រ េ�

គ .ស ១ ៦ ០០ ។

២ .៤ សេម�ច�ព ះែកវ� �៊ េ�ព � េ� ម (១ ៦ ០០-១ ៦ ០៣ )

េ�ព � េ� ម �ប �ុត រប ស�់ព ះ ស��ទ ី១ ។ �ព ះអង��នេឡង�គ ង�ជ�

សម�ត �ិស�ង�ព ះប តិ �ុ� េ�េព លែដល�ព ះអង��ន�ព ះជ�� យ ុ ២ ១ �ព ះវស� ។

�ព ះអង��ន�ព ះ�មស��ប �់ជ�� សេម�ច�ព ះែកវ� �៊ គ ង់េ��ព ះ�ជ�ងំ � សី

សន�រ ។ �ព ះអង��ទ ង់�ន�ប យទុ ��ប �ងំ នឹង�ព ះប តិ �ុ� �ព ះ�ម � សសីរុេិ�ព

ណ ៍ េដម�ី�នេឡយេ�យ�ជ� ។ �ព ះអង��ទ ង់�នេលក�ជ�នីមក�ងំេ�

ភ�ំេព ញ វញិ ។ �ព ះអង��នប ន�នេ��យរប សក់��ត េ�យ�ជ�មុនៗ �ព ះអង�

គ �ឺទ ង់�ន�ក់ទ ង�មួយអង��រផ�យ�ស� េ� Malacca ។ េ�េដមគ .ស

១ ៦ ០៣ េទ �ភិ�លេអស�៉ញេ��នី៉ល�នប ��ូ ន�� ន និងប ព �ជិត ខ �ះ

Page 27: Khmer History - Extra book

មក�ប េទ សែខ �រ �កិច�េឆ�យត ប ចំេ�ះេសចក�ីអំ�វ�វរប ស ់ េ�ព � េ� ម ។

េព លេ�ះ �ប េទ សកំព ងុែត �នច�ចល ប ៉ុែន� �ព ះែកវ� �៊ �ទ ង់�នទ ទ លួជន

ប រេទ ស�ងំេ�ះ�ង៉�ក់�ក់� ស ់។ �ព ះអង��ទ ង់�នជួយក�ង�ព ះវិ� រ

�ទ ង់�នផ�លេ់ស��ង�អង�រ ផ�លន់ូវេសរ�ី ព ផ�យ�ស� និង�រ��ស់

�ស�េទ �ត ។

េ�គ .ស ១ ៦ ០៣ �ព ះ� សសីរុេិ�ព ណ ៍ េ�យ�នជំនួយទ ព័ េស�មផង

�នេលកមក�យឈ �ះ �ព ះែកវ� �៊ េហយ� ស�កេទ សក៏�នសខុ សន�ិ� ព �ប ់

�ងំព េីព លេ�ះមក ។ �ព ះនេរសរូ �ន�ពំ កួអ�កផ�យ�ស��េឈ �យយក

េ��ប េទ សេស�ម ។ េ�យទ ទ លួឥទ �ិព ល��ំងព េីស�ម �ព ះ� សសីរុេិ�ព ណ ៍

�ទ ង់មិននិយម�ប �់ន�ស��គ សិ�េទ េហយ�ទ ង់�នប ��ូ លទ េំន�មទ ��ប ់

េស�មមកក�ុង�ប េទ សែខ �រែថមេទ �ត ផង ។

�ព ះែកវ� �៊ �ក�ត �ិនរវលនឹ់ងកិច��រែផនដី ចូលចិត �ប េណ �រែឆ� គ ង់េសះ

េដញសត � េប �ត េប �នកូន�ប ព ន�អ�កដៃទ �េហត បុ ��លឲ ��មឺុនជិះ�ន់��ស�

េកត េ�រលចួ េ�រប �ន់ េទ ប សេម�ច�ព ះេទ វកី��ត ី �ត �វ�សេម�ច�ព ះអយ��ជំនំុ

នឹងម�ន�ី រចួេផ��រេ��ក�ង � សអីយធុ� ��ប ទ លូ�ព ះេ�េស�មេប កសេម�ច�ព ះ

� សសីរុេិ�ព ណ ៍ ឲ �េចញមក�ក�ងកម�ុ�ធិប ត ី។

Page 28: Khmer History - Extra book

ជំព កួទ ១ី ១

អរយិធម៌ែខ �រេ�សម័យេ��យអង�រ

(សម័យភ�ំេព ញ ចត មុុខ សម័យលែង�ក សម័យទ លួ��ន � សសីន�រ)

ទ ពំ រ័ ទ ១ី ៧០ ដល ់១ ៧៥

�មទ ស�នៈ ថ�ីេគ �ន�ត ទ់ កុ� �ប វត �ិ��ស� �ធម៌សេំ�គ រ�ង វប �

ធម៌ និងសង�មធម៌ េហយព ុំែមន�ក�មង�ព ឹត �ិ�រណ ៍ នេ��យែដល�នេឡង

�ប ន�ប ��ប �់� ហរូែហែត ប ៉ុេ� � ះេទ ។ ប ៉ុែន�ក�ុង�រេធ�ឲ �សេ�មចប ណំ ងរប ស់

េយង�ងេលេនះេយង�ត �វជួប �ប ទ ះនឹងឧប សគ ��េ�ចន ។

ក.នេ��យ

១ .រប ប នេ��យ

១ .១ �ព ះ��៖ ជីវ� ព និងអំ� ច

េ�ះប លីទ �ិេទ វ�ជ�ត �វែខ �រេ�ះប ង់េ�ល���ព រ�ងំព បី ដិវត �ន៍�យ

�ត សក់ែផ�ក មកេម�៉ះក៏េ�យ ក៏�ព ម� ក��ត េ��នលក�ណ ៈ ព សិដិ� ព ុំ�នជន

� េល�ស�នេឡយ េហយែដលេគ និយមេ� � �ព ះសម�ត េិទ ព គ �ឺ�ជន

ខ �ង់ខ �ស ់ ផុត េគ ឫ ក៏�េទ វ� េ�យសន�ត ក�ុងចំេ� មមនុស���� �ប �

��ស�រប ស�់ព ះអង� ។

Page 29: Khmer History - Extra book

លក�ណ ៈ ព សិដិ�រប ស�់ព ះម� ក��ត �ងេលេនះ គ �ឺនមកព ពី ធីិ ��ភិ

េសកឲ �េឡងេ�យ�ជសម�ត �ិ �ក�េ�យ េនះែខ �រព បី �ុណ េ�ក�នេ�ប �

ហរូែហេរ�ងមក �នភ័ស�ុ�ងក�ុងស�ិ�រកឹ �េដម ។ គ រួគ ប �ី��ប � ក��ត

អង�� ែដលមិន�ន់�នអភិេសក េហយ��ន់ែត �នទ ទ លួ�ជសម�ត �ិ

�គ ប �់គ ង�� �ប �នុ��ស��ប េ� � ះ�សន�សនិេ�ះ �មក�ួនេ�កឲ �

េ� � �គ ង�ជសម�ត �ិ ។

�ត ង់េនះគ គួ ប �ី��ប � ក��ត ែដល�ចអភិេសកេឡងេ�យ�ជ�េព ញ

លក�ណ ៈ ��ព ះម� ក��ត �ន លះុ��ែត �ន េ�គ �ងស��ប �់ជ� គ �ឺព ះខ ន័

�ជ� ១ �ព ះលែំព ងជ័យ១ និងេ�គ �ង�ព ះប �� េក��ត ។

រមួេសចក�ីមកេយងេឃ ញ� េ�គ �ងស��ប �់ជ� ដូច�នេ�ល�ងេល

េនះ �ន�រៈ ស�ំន់� ស ់ ។ ប គុ �លែដលេឡយេ�យ�ជ�ែត ព ុំ�នេ�គ �ង

េនះ េគ �ត ទ់ កុ� ព ុំ�នលក�ណ ៈ �េស�ច�ទ ង់�ជ�េព ញេលញេទ ។ េ�យ

េហត េុនះ ក�ុង���សន�េប េ�ះប �ីនេ��ះ�� ក់�ង៉� ក៏េ�យ ក៏ព កួ

��ហ�ណ ៍ �គ េូសវ���ត �ត �វខ រំេំ�ះ េ�គ �ងស��ប �់ជ� េនះឲ ��ន ។

១ .២ ព កួប រ�ិរ

េគ េឃ ញ�ន��ទ � �ជវង�នុវង�គ ឺ:

Page 30: Khmer History - Extra book

ឧភេ��ជ៖ �មន័យេដម �ក�េនះ�នន័យ� ក��ត �ក់�ជ�ឲ �អង�

� មួយេ�យត �ំ ង�ព ះអង� ទ ទ លួ�ជសក័�ិ�ក��ត ក�� លជួយ�សេ់ត �ន

េ�កនរឮំ កក��ត �ទ ង់�ជ� និងក��ត ឧប �ជ�ពំ រីអង� ឲ �ស�ិត េ�ក�ុងទ សព ធិ�ជ

ធម៌ ប ៉ុែន�ក�ុង� ព ព តិ �ក់ែស�ងវញិ ឧភេ��ជ �ក��ត ែដល�ន�ព ះ�នៈ

ប ��ប ព់ កី��ត �ទ ង់�ជ� ។

ឧប �ជ ឫ ម� ឧប �ជ៖ �នៈ �ឧប �ជេនះ�ន មក�យរូ� សម់ក

េហយ េគ េ�ជសេរស ឧប �ជ ក�ុងចំេ� មប �ុត ច�ង ឫ អនុជក��ត �ទ ង់�ជ�ែដល

�នគ ណុ វឌុ �ដ៏ីខ �ង់ខ �ស ់ ប ៉ុែន�ក�ុង� ព ព តិ �ក់ែស�ង ព ុំែមនសទុ �ែត �នដំេណ រ

�ប �ព ឹត �ិេ�ែប ប េនះេទ េ��ះ�លែដល�ព ះ ស��ទ ១ី �ក់�ជ��� យេ��ព ះ�ជ

ប �ុត ច�ង�ម�ព ះ ជ័យេជ�� ែដល�ន�ព ះជន� ១ ១ វស�ឲ �េឡងេ�យ�ជ�

និងេលក�ព ះ�ជប �ុត ប ��ប �់ម េ�ព � ត ន់ ែដល�ន�ព ះជន�េទ ប �ន៦ វស�

ឲ �េឡង�នៈ �ឧប �ជ េ�ះ អំេព េនះេធ�ឲ ��ន�រ�ក់អន់� សព ន់ចិត �េ�ចន

ក�ុងចំេ� ម�មឺុនសព �មុខ ម�ន�ី និង�� �ប �នុ��ស� ។

េ�� �៊ ទ ឡ�ៈ ៖ េប េ�ប �ប េធ�ប នឹងសព �ៃថ� �នប ��សក័�ិេស�នឹង �យក

រដ�ម�ន�ី ឫ រដ�ម�ន�ីទ ី១ ។ ប ��ប ព់ ីេ�� �៊ ទ ឡ�ៈ មកេគ េឃ ញ�នម�ន�ី�ន់ខ �ស់

៤របូ េទ �ត ែដល�នមុខ � រ�អ�កសេ�មច�ជ�រ និង�គ ប �់គ ងែផនដីរមួ និង

Page 31: Khmer History - Extra book

�ព ះម� ក��ត ។ ម�ន�ី�ន់ខ �ស�់ងំ៤ េនះ េគ �ត ដ់ូចសសរេជងេរ�ង�ងំ៤ ៃន

���ទ េទ ប �ន�មរមួ� ចត សុ�ម� ៖

ឧក� �៉ក�េ� ម

ឧក� �៉ងំ

ឧក� យ៉ម�ជ

ឧក� ច៉�កី ។

ម� ត លកិ ៖ េនះ�ម�ន�ីខ �ំុ�ជ�រ ែដល�នមុខ � រ�លប់ េ�ម�ព ះ��

េ� � ៖ �ម�ន�ី ១ �ប េភទ ែដល�នមុខ � រស�ំន់� ស ់ែដរ េ��ះក�ុង

សម័យេ�ះ �ងំព កី��ត �ទ ង់�ជ�ដល�់� �ប �នុ��ស� ដល�់� �ប �នុ

��ស�សទុ �ែត �នជំេន�េល�រទ ស�ន៍�យ ។

េ�ជិត េ�ចម ៖ េ�ជិត គ ពឺ កួ�ស�ី��ព �ជប រ�ិរ �នមុខ � រ��ប ប ង�ំ

�ល ់ ប េ�មជិត សទិ �ិក�ុង�ព ះ�ជ�ត កូល ឯ េ�ចម គ ពឺ កួ�ស�ី���ស��ម��

ែដលេគ �� យឲ �េធ��មេហសេីស�ច �នដលព់ កួ � សសី�ំ� ស�ី �រេនះ ឯ ង ។

Page 32: Khmer History - Extra book

១ .៣ . �រប ន��ជសម�ត �ិ

ទ ពំ រ័ទ ី១ ៧៦ ដល ់១ ៧៩

�ទ េូ� សេង�ត េឃ ញ�ជសម�ត �ិ�ត �វ�នប ន�ព បី �ិ�ក��ត �ទ ង់�ជ�េ�

ប �ុត �នេសចក�ី� េ�េព លែដល�ព ះប �ិេ�យទ វីង�ត េ� ឫ ក៏�ក់�ជ� គ ឺ

ប �ុត ច�ង�ត �វ�នសទិ �ិេឡងេ�យ�ជ�ស�ង េហយ�ប សនិេប ប �ុត ច�ង�ត �វសគុ ត

មុនេ�យ�ជ� គ បឺ �ុត ប ��ប �់នសទិ �ិេ�យ�ជ�ស�ង�ព ះប �ិ ។

ក�ុងករណ ីែដលក��ត �ទ ង់�ជ�ព ុំ�នប �ុត េ�យ�ជ�ស�ងេទ សទិ �ិេនះ�ត �វ

�នេ��ព ះអនុជ�ប ន�ប ��ប �់� ។ ក�ុងករណ ីែដលប គុ �ល� មួយ េ�ះ�ម�ន�ី

�ន់ខ �សក់�ី េ�ះ��ប �់ព ះ� ត នឹិងក��ត �ទ ង់�ជ�ក�ី ែត េប ព ុំ�នសទិ �ិទ ទ លួ�ជ

សម�ិត �ិេទ េហយែប រ�េ�ប ក��ំង�វធុេដម�ី�នេឡងេ�យ�ជ�េ�ះ េគ ឲ �

េ� � ះេ� � េស�ចែ�ជក�ជ� ។

២ . នេ��យក�ុង�ប េទ ស

េគ សេង�ត េឃ ញ�នវបិ ត �ិក�ុង�ជវង��ញឹក� ប ់ �េហត បុ ��លឲ �

�នចម�ងំ�� ឯ ងក�ុង� ស�ក ។ លះុជេ��ះេកត េឡងេហយ អ�កដឹក��ំត មិិន

និយម�រេ�ះ� �យេ�យស�មស�ម�ល�� េទ ែប រ�សខុ ចិត �េ�ព ឹក�ក់ឲ �

ប រេទ សជិត �ងចូលមកផ�ះផ�វ�ិទ ៃផ�ក�ុងរប សែ់ខ �រេ�វញិ ។

Page 33: Khmer History - Extra book

៣ .នេ��យេ���ប េទ ស

ប ៉ុែន��ព ែំដន�ងលចិ �ព ះ��ែខ �រ�នព ��ម�យរេំ�ះយកទ ឹកដីែដល

�ត �វ�ត ប់ ង់េ��ងំ ព សី.វទ ី ១ ៣ េរ�ងមក ។ គ កឺ�ុងេ�លប ណំ ងេនះេហយ

ែដល�ព ះ � ស�ី� �ព ះចន��� �ព ះប រម��ទ ី៤ �ព ះស��ទ ី ១ �នេលកទ ព័

េ��យលកុរហតូ ដល�់ជ�នី � សអីយធុ� េហយរេំ�ះយក�នទ ឹកដីមកវញិ

�េ�ចនែមន ។ ឯ េហត ែុដល�ឲំ �ែខ �រ�នេ�គ ជ័យែប ប េនះ គ បឺ ��លមកព ី

ភូ��នេលកទ ព័ ចូល�យេស�ម�ញឹកញយ �យយក�ន�ជ�នី � សី

អយធុ� ២ េលក និង�ក់�ប េទ សេស�ម�ចំណ ះុអស ់ ១ ៥�� ំ េទ �ត ផង េហយ

េស�ចែខ �រេចះេឆ��ត យកឪ �សែដលស�ត �វកំព ងុែត ទ ន់េខ �យេ�ះេលកទ ព័ ចូល

�យប ែន�មេទ �ត េហយ�ចរេំ�ះយក�នទ ឹកដីែដល�ត �វ�ត ប់ ង់ មកវញិ ។

ខ .រដ��ល

១ .�រែប ងែចក�� ច�ក

េ�សម័យេ�ះ �ប េទ សែខ �រែលង�ម� អំ� ចមួយ�ងទ ឹកដីេទ �ត

េហយ ៖ ទ ឹកដី�ន់េ��គ �ឺ ស�ក ប ច�ន�ជនប ទ ដូច�� ស�ក សេុ�ទ យ័ � ស�ក � សី

អយធុ� � ស�ក លព ប រុ ី � ស�ក េ��ត ប រុ �ត �វ�ត ប់ ង់អសេ់�េហយ ឯ �ប េទ ស

�មន��ជ ដូច ចម�៉�� � ម�� មន ក៏ែលង�នេទ �ត ែដរេហយ ។ �ព ែំដន

�ងេជងរប សែ់ខ �រ��ក់មកេ��ត ឹមទ េន�មូល ឫ េ�េលេនះប ន�ិចប ន�ួច និង

Page 34: Khmer History - Extra book

�ប េទ ស�វ ។ �ព ែំដន�ងលចិទ លនឹ់ង ប ស�ិមប រុ ីនិង រយង៉ �ង�យព �ទ ល់

នឹង� ស�ក �ងរងនគ រ�ជ �ងេកត ទ លនឹ់ង�ប េទ សចម�៉ �ងត �ូងទ ល ់ នឹងស

មុ�ទ ចិន និងឈ ងូសមុ�ទ េស�ម ។

គ រួកត ស់�ំល�់ ក�ុងចំេ� មេខ ត ��ងំប ៉ុ�� នេនះ េខ ត �ខ �ះេ��នៈ �

េខ ត �រហតូ មកដល ់សព �ៃថ�េនះដូច� េ�ធ��ត ់�ត ដំ់ប ង ស�ឹងែ�ត ង េស�ម�ប

�កេចះ ៃ�ព ែវង ។ល។ េខ ត � នីមួយ �ៗត �វែប ងែចក� � ស�ក េហយ� ស�កនីមួយៗ

�ត �វែប ងែចក�ភូមិ �េ�ចនេ�េទ �ត ។ ប ៉ុែន�េខ ត ��េ�ចន�ត �វ�ន�ប មូលផ�ំុ�

ត បំ ន់ធំៗ ែដលេគ ឲ �េ� � ះេ� � ដី ។

េយង�ចសន�ិ��ន�ន� ក�ុង�រេឡង�គ ង�ជសម�ត �ិ�ត �វ�នប ន�ព បី �ិ

គ �ឺប �ុត ច�ង �នសទិ �ិេ�យ�ជ�ស�ង ។ េហយស��ប ន់េ��យក�ុង

�ប េទ ស �សម័យេ�ះ �នវបិ ត �ិេ�ចន ។ ស��ប ន់េ��យេ���ប េទ ស គ ឺ

មិន�នកង�លេ់ឡយ ។ េយង�ចនិ�យ� នូវសម័យេ�ះ ែខ �រ�នជេ��ះៃផ�

ក�ុង ។

Page 35: Khmer History - Extra book

២ .រដ��លក��ល

ទ ពំ រ័ ទ ី១ ៧៩ ដល ់១ ៨៤

េ�យេហត �ុព ះ���ប ភព ៃនអំ� ច�ងំ�យ េហយព កួប រ�ិររប ស�់ព ះ

អង�សទុ �ែត � �ជវង�នុវង� និងម�ន�ី �ន់ខ �សផ់ងេ�ះ េគ �ចយល�់ន� គ ឺ

ព កួប រ�ិទ េនះ េហយែដលអ�ក� ុំង�ស៉ុីនរដ��លក��លឲ ��ប �ព ឹត �េ� ។

ដូចេយង�នេរ�ប �ប រ់ចូមកេហយក�ុងវគ �នីមួយ ពៗ ី �ព ះ�ជប រ�ិទ េឃ ញ�

ប ��ប ព់ េីស�ច�ទ ង់�ជ�មក�ន ឧភេ��ជ ឧប �ជ ឫ ម� ឧប �ជ�ព ះវរ�ជ

�� វរ�ជអយ�� េ�� �៊ នឡ�ៈ និងម�ន�ី�ន់ខ �ស ់៤របូ ែដលេគ និយម េ� �

ចត សុ�ម� គ ៖ឺ

ឧក� យ៉ម�ជ (រដ�ម�ន�ី�កសងួយតុ �ិធម៌)

ឧក� �៉ក�េ� ម (រដ�ម�ន�ី�កសងួទ ព័ េជងទ ឹក)

ឧក� �៉ងំ (រដ�ម�ន�ី�កសងួ�ព ះប រម�ជ�ងំ )

ឧក� ច៉�កី (រដ�ម�ន�ី�ងទ ព័ េជងេ�ក )

៣ .រដ��លភូមិ� គ

ក�ុងត បំ ន់នីមួយ �ៗន េស�ច��ញ ់ មួយអង�ឈ រ�ត �ត �� ជួន�លេ� �

េស�ច��ញ ់ ក៏�ន �ក�េនះទ នំង���យមកព �ីក�ប �ុណ �ម�ញ ែដល

�នេ�ប ក�ុងស�ិ�រកឹែខ �រ ។ េស�ច��ញ ់ មួយអង�ៗ�ន�ទ �ីគ ប �់គ ងត បំ ន់

Page 36: Khmer History - Extra book

រប សខ់ �ួនផង េហយ�ន�ទ �ីគ ប �់គ ងេខ ត �រប សខ់ �ួន��លផ់ង ។ េប �មឯ ក�រ

�ជព ង�វ�រែខ �រក�ុងរជ��ល�ព ះ�ទ ធម���ទ ី ១ �ន�រែត ង�ងំ េស�

ច��ញ ់៥អង�គ ឺ៖

ព � េត េ� េ�� � យ� ស�កេខ ត �កំព ង់�� យ ១

ព � ស�ួ៌េ�ក េ�� � យេខ ត �េ�ធ��ត ់១

ព � � សធី�� េត េ� េ�� � យ� ស�កេខ ត ��ភ�ំ ១

ព � ព សិ�ុេ�ក េ�� � យេខ ត ���ងំ ១

ព � អរជូន េ�� � យ� ស�កេខ ត �ត �ូងឃ �ំុ ១ ។

េខ ត � នីមួយ ៗ �ត �វែប ងែចក�េ�ចន � ស�ក ែដល�គ ប �់គ ងេ�យ េម� ស�ក

។ េហយេម� ស�កនីមួយ ទៗ នំង ��ត �វែចក� ឃ ុំ � ភូមិ ែដល�ន េមឃ ុំ និងេម

ភូមិ ែដល�ន េមឃ ុំ និងេមភូមិ �អ�ក�គ ប �់គ ង ។

គ .អំព កីងទ ព័

១ .�រេរ�ប ចំកងទ ព័

ក�ុងសម័យេ�ះកងទ ព័ ែខ �រ�ត �វែប ងែចក� កងទ ព័ េជងេ�ក និងកងទ ព័

េជងទ ឹក ។

១ .១ កងទ ព័ េជងេ�ក

Page 37: Khmer History - Extra book

កងទ ព័ េជងេ�ក ស�ិត េ�េ��មអំ� ចដឹក�រំប ស ់ ឧក� ច៉�កី េហយ

�ត �វែប ងែចក�៤ ព កួ៖

ព កួ ទ ព័ ដំរ ី១

ព កួ ទ ព័ េសះ ១

ព កួ ទ ព័ រថ ១

ព កួ ទ ព័ េថ�រេជង ១

ទ ព័ �ងំ ៤ ព កួេនះរមួ�� េ�េ�កឲ �េ� � ះេ� � ចត រុង� េហយ�ត �វ�ន

�ជ�រចិ�� ឹមទ កុឲ ��នេ� �ប ��ំរ�និច� ។

ទ ព័ ដំរ ី៖ ដំរ ី�សត ��ហនៈ ដ៏ស�ំន់ ។ ក�ុងសម័យប �ុណ េគ �ចេ�ប �ប

សត � ដំរ ី េ�នឹងរថេ��ះសព �ៃថ��ន ក�ុងេព លេធ�ចម�ងំេគ េ�ប សត �ដំរ ី ក�ុង�រ

ដឹក� ំនិងក�ុង�រលកុចូល�យទ ព័ �ងស�ត �វ ។

ទ ព័ េសះ និង ទ ព័ រថ ៖ ទ ព័ �ងំព រី �ប េភទ េនះេឡងេស�ប ត េីជងេ�ក

�មួយ�� ។ េសះ�សត ��ហនៈ ១ ែដលេគ និយមេ�ប � សក់�ុង �រេធ�ស

�� �ម េ��ះ��នេល��ន�ត �់រ�ន�ប �់ន់េព លេវ� ។

ទ ព័ េថ�រេជង ៖ គ សឺេំ� យកព កួេស��� នែដលមិន�ត �វជិះដំរ ីេសះ ។

Page 38: Khmer History - Extra book

១ .២ កងទ ព័ េជងទ ឹក

ទ ព័ �ប េភទ េនះ�ត �វស�ិត េ�េ��ម�រដឹក�រំប ស ់ ឧក� �៉ក�េ� ម ។

េរ�ង�ល�់� ំ ទ ព័ េនះ�ត �វ�ប ជំុេធ�សមយទុ �ដូចទ ព័ េជងេ�កែដរ េឃ ញ�ន�� ម

េធ�េរ�ងមកដលស់ម័យប ច�ុប �ន� ែត ��យេ���រ�ប � ងំទ កូស��ប េ់មល

េលង ក�ុង ឪ �សប ណុ �ប ែណ �ត �ប ទ បី ប �ូ�ព ះព ទុ ��ទ និងប ណុ �ប �ូ�ព ះចន�

េ�វញិ ។

១ .៣ ចំែណ កទ ព័

�មឯ ក�រខ �ះ និង�ម�រ� �វ��វរប សអ់�ក�ប វត �ិ��ស�ែខ �រ �

ព េិសស�រ� �វ��វ�ង�ប វត �ិ��ស�ែខ �រ េយង�ចដឹងព �ីរែប ងែចកទ ព័ ែខ �រ

េ�ះ��ងេជងេ�ក ក�ី �ងេជងទ ឹកក�ីដូចត េ� ៖

ព កួ៖ េនះ�ឯ ក� ព ត ចូប ផំុត ៃនកងទ ព័ �ន េមព កួ�� ក់�អ�ក�គ ប �់គ ង

�ក�ម៖ �ន េម ឫ �យ�ក�ម �� ក់�អ�ក�គ ប �់គ ង ។

កងរយ៖ �ន�� នចំនួន ១ ០០�ក់ េ�ប �ប �ននឹងអនុេស�ធំ ១ ក�ុង

េព លសព � ៃថ� �ន េមប � �ប ់�� ក់�អ�ក�គ ប �់គ ង ។

កង�ន់៖ �ន�� នចំនួន ១ ០០០�ក់ �នេមប � �ប �់រ �� ក់�អ�ក

�គ ប �់គ ង ។

Page 39: Khmer History - Extra book

កងទ ព័ ត ចូ ៖ �ន�� នចំនួន ១ ០០០០ �ក់�ន េមប ���រ កងព ល

�� ក់�អ�ក�គ ប �់គ ង ។

កងទ ព័ ឫ កងទ ព័ ធំ ៖ �ន�� នចំនួនមួយែសន�ក់ �ន េមប ���រ

កងទ ព័ �� ក់�អ�ក�គ ប �់គ ង ឫ �ព ះ��អង�ឯ ងែត ម�ង�េមប ���រ ។

១ .៤ ទ ព័ ប �ិច

ក�ុងករណ ីខ �ះ េ�យទ ព័ មនុស��នចំនួនមិន�គ ប �់�ន់ េគ �ចព ឹង�ក់

ដលព់ កួទ ព័ ប �ិច ឲ �មកជួយយក���ន ។ េរ�ងេនះ�នលក�ណ ៈ អ�� រ�

ប ន�ិច�ជព ង�វ�ែខ �រ�នកត �់�ទ កុមក េហយ�នល�ំ�ំ�ព ឹត �ិ�រណ ៍

�ប វត �ិ��ស�មួយ�ង៉ព តិ ��កដ ។ �ង៉� មិញ េ� គ .ស ១ ៥១ ៦ ទ ព័ �ង

េស�ចកន �នេដញ�មទ ព័ �ព ះ ចន��� េហយេ�េ�មព ទ័ �ប ��យេ�ធ��ត ់

អសរ់យៈ េព ល ១ ២ ែខ ែត �យលកុចូលព ុំ�នេ�ះ ។

��េ�ះ �េព ជ �នេធ�ព លកិម�ប �ូជីវតិ េ�េកណ � ទ ព័ ប �ិចេ�យ

េ�ត ចូលេ�ក�ុងរេ� �មួយែដល�នេ�ត សទុ �ែត �វធុ� ស�ចៗ ។

ដូេច�ះេយង�ចសន�ិ��ន �ន� េយង�នដឹងអំព ទី ព័ ែដល�នេ�

សម័យេ�ះ �េត ទ ព័ ែដល�នេរ�ប �ល�់ងេល េ�ះ ��ំង�ង៉ដូចេម�ច ។

២ .េ�គ �ងស��� វធុ និងយទុ �ូប ករណ ៍

ទ ពំ រ័ ១ ៨៤ ដល ់១ ៨៩

Page 40: Khmer History - Extra book

េគ សេង�ត េឃ ញ� �នេ�គ �ងស��� វធុខ �ះ �រប សេ់ស�ច�ទ ង់�ជ� ឫ

រប សេ់ស�ច��ញ ់និងស���វធុខ �ះ េទ �ត �ចេ�ប �ទ េូ�ក�ុងកងទ ព័ ៖

�ព ះខ ន័�ជ� ឫ �ព ះខ ន័ជ័យ និង �ព ះលែំព ងជ័យ

�ព ះខ ន័រង ឫ �ព ះខ ន័ជ័យ� ស ី�នរបូ ត ចូ�ង �ព ះខ ង័�ជ� ។

�ព ះខ ន័េស�ច��ញ ់ ែដល�ព ះ���ទ ង់�ប �នឲ �េស�ច��ញ ់ ��ែដល

េចញេ�ឈ រ�ត �ត �� � ស�ក ។

ធ�ូ ��វធុមួយស��ប �់ព ះ��ផង ស��ប េ់�ប ទ េូ�ផង

��

ទ នួ �នលក�ណ ៈ �ប ែហល�� នឹងលែំព ង ែប �កែត េ�គ លដ់ង�នភូ

�វ ែវង, �វខ �ី, ��ក់ ច�ូក , លែំព ង ខ �ី ,លែំព ង ែវង, ដំប ង, ែខ ល ,

�កឹស,

�េំភ�ង ត ចូ �េំភ�ង ធំ ��វធុែដលេ�ចនែត ទ ញិព ពី កួអឺរ៉ុប េ�� ស�ក��

��៉យ ូ។

ចំែណ កឯ យទុ �ប ករណ ៍ េគ េឃ ញ�ន៖

�វេ��ះ គ ឺ �វេ� �ប ែដក �នែត េស�ចសឹក និងព កួេមទ ព័ េមកង

េ�ប ស��ប �់រ�រ�ព �ញ និង�វ លែំព ង ។

�វយន័� ៖ គ �ឺវៃដខ �ី េហយ�នគ រូ�យន័� ប ��ុ ះ�ច់មន��គ ម

Page 41: Khmer History - Extra book

យន័�េត ជៈ ឫ កែន�ងយន័� ៖ គ �ឺសពំ ត ់ ៤�ជ�ង េហយ�នប ��ុ ះមន�

�គ ម ។

ទ ង់�ត ិ៖ ទ ង់ស��ប �់ត ែិខ �រ ។

ទ ង់ម� �ជ ៖ ទ ង់ស��ប េ់ស�ច�ទ ង់�ជ�

ទ ង់ជ័យ ៖ ទ ង់�ប �កំងទ ព័ ។

ស�រជ័យ ៖ ស�រែដលេ�ប ក�ុងចម�ងំ �យស��ប �់ប ជំុព ល និងស��ប ់

�ប �សឲ �េរហ៍ព លដឹង��នជ័យជំនះេហយ ។

គ ងជ័យ ៖ ស��ប េ់�ប ក�ុងក�ួនទ ព័ ។

េភ�ងស�រ� ។

៣ .ចម�ងំ

៣ .១ �ប េភទ ចម�ងំ

ក�ុងសម័យ�លែដលេលកយកមកសកិ�េនះ េគ សេង�ត េឃ ញ�ន

ចម�ងំ ៣ �ប េភទ ដូចត េ�េនះ ៖

ចម�ងំ�� ឯ ងក�ុង� ស�ក

ចម�ងំ�ប េភទ េនះ សទុ �ែត ប ��លមកព វីបិ ត �ិក�ុង�ជវង� ។ ចម�ងំរ�ង

�ព ះ � ស�ី� � សសីរុេិ�ទ យ័ � សធីម��� និងចម�ងំរ�ង � សសីគុ ន�ប ទ េស�

ចកន ចន��� សទុ �ែត �ចម�ងំ�� ឯ ងក�ុង� ស�ក�ងំអស ់។

Page 42: Khmer History - Extra book

ចម�ងំរេំ�ះទ ឹកដី

�ប ព់ សី.វទ ី ១ ៣ េរ�ងមក ែខ �រេយង�ត �វ�ត ប់ ង់ទ ឹកដី�ប ព់ �ីលទ �ំប ៃន

ទ េន�េម� ម រហតូ មកដល�់ព �ំប ទ លេ់ខ ត ��ត ដំ់ប ង េស�ម�ប ។ �ប �់ងំព ី

រជ��ល�ព ះ � ស�ី� ដលរ់ជ��ល�ព ះ ស��ទ ី ១ ែខ �រេយងែត ង�នេលកទ ព័

េ��យរេំ�ះយក�� េខ ត �ែដល�ត �វ�ត ប់ ង់េ�ក�ុងក��ប ៃ់ដេស�ម េ�ះ

�នមកវញិ ។

ចម�ងំ�រ�រ�ត ិ

ក�ុងករណ ីខ �ះ ជន�ត ជិិត �ង�នេស�ម �វ �នេលកទ ព័ ចូលមក�យ

ែខ �រក�ុងប ណំ ង ព �ងីកទ ឹកដីរប សេ់គ េ�យេគ យកេលសេផ�ងៗ ។ េ�យ�ព ះ

ចន��� �ទ ង់�ប ែកកមិន�ព ម�� យដំរសី �ព ះេ�េស�ម�នេលកទ ព័ ចូល�យ

ែខ �រ ព េីលក េលកទ ១ី េ�េស�ម�ប េលកទ ២ី េ�េ�ធ��ត ់។ េ��យមក ក�ុង

រជ��ល�ព ះ ប រម��ទ ី ៤ េ�យ�ប ជលដំ់រ�ីញែ់ខ �រ េស�ច�វ�នេលកទ ព័

ចូល�យែខ �រព រីេលក ។ ប ៉ុែន��ងំទ ព័ េស�ម �ងំទ ព័ �វ សទុ �ែត �ត �វទ ទ លួ

ប �ជ័យថយេ�វញិ�ងំអស ់។

Page 43: Khmer History - Extra book

៣ .២ យទុ ���ស� និងកលយទុ �

�ទ េូ�េគ សេង�ត េឃ ញ� េ�ះេ�ក�ុងចម�ងំ�ប េភទ � ក៏េ�យ

សទុ �ែត �នេ�លេ� ចម�ងំែត មួយ គ �ឺយដេណ �មយកទ ឹកដី និង�ប ���ស�

េហយ�ប សនិេប �យយកមិន�នទ ឹកដីេទ ក៏េគ ខ តិ ខ េំក�រយកឲ ��នមនុស�មក

�ងេគ ែដរ ។ េ�យេហត េុ�ះេហយេទ ប េយងេឃ ញ�េ�ក�ុងរង�ង់�ព ែំដនទ ឹក

ដីែខ �រសព �ៃថ�េ��នជន�ត បិ រេទ សខ �ះ ែដលរស�់នរហតូ មក ដូច�ជន �ត ិ

ភូ� េ�ៃប ល៉និ េខ ត ��ត ដំ់ប ង ជន�ត ិ�វ េ���យណ ៍ េ��ភ�ំ�េដម ។

េ�ក�ុង�រេធ�ចម�ងំ�ងំប �ីប េភទ ដូច�នេ�លរចួមកេហយេ�ះេឃ ញ

� េគ េ�ចនែត ច�ងំេ�យទ លម់ុខ �� គ �ឺគ បូ ដិប ក��ងំសង�ងេលកទ ព័ ធំេ�

ត ទ ល�់� េលសមរភូមិ ែត ម�ង ។

៣ .៣ សកម�� ព ចិត ���ស�ក�ុងេព លេធ�ចម�ងំ

ទ ពំ រ័ទ ី១ ៨៩ ដល ់១ ៩៣

ក�ុងេព លេធ�ចម�ងំ េម�� ងៗ ែត ងែត ផ�លរ់� � ន់េស��� នែដល�នថ�ី

ៃដ េដម�ី��រេលកទ ឹកចិត � េ�េព ល��កស�� �មម�ងៗ ែត ងែត �ន�រ�ប ឡង

ថ�ីៃដ េហយេប េ� � ះ� �ន�េស��� ន េហយ យសសក័�ិ �ទ ព �សម�ត �ិ

�រ� � ន់ មិន��ន់ែត �ន�ត ឹមេ� � ះេ�ះេទ ែត �នដល�់គ ��រខ �ួនេទ �ត ។

Page 44: Khmer History - Extra book

េ�រដូវស� េគ េ�ចនែត �ព មេ�ព �ង�� រ�ំយកងទ ព័ េប កឲ ��� ន�ត

ឡប ់ េ�ជួប ជំុ�ប ព ន�កូនផង និងឲ ��នឪ �សេធ�ែ� សចំ�រ យកេស��ងចិ�� ឹម

�គ ��រ និងចិ�� ឹមកងទ ព័ ត េ�េទ �ត ។

ក�ុង�រេធ�ចម�ងំ េគ ែត ងែត េចញប ��� ម��មមិនឲ ��� នេ�

រេំ�ភ ជិះ�ន់ ប �ន់យក�ទ ព �សម�ត �ិព �ីប ���ស�េឡយ ។ េប �នជន�

េល�សច�ប េ់ធ�ឲ ���ស�េ�� �ក� យ េ�ះនឹង�ត �វទ ទ លួទ ណ � កម�រហតូ ដល�់ត �វ

�ប � រជីវតិ ។

ឃ .ជីវ� ព សង�ម

១ .�� ក់សង�ម

េ�ះប ែីខ �រ�នទ ទ លួឥទ �ិព លព ឥី�� ក�ុង�រែប ងែចកមនុស�ក�ុងសង�ម

�វណ � ៈ ក៏េ�យ ក៏សង�មែខ �រព ុំ�នលក�ណ ៈ ដូចសង�មឥ�� េប ះប ទិ េទ ។

�ង៉� មិញ ក�ុងសង�មឥ�� េគ �នែប ងែចកមនុស�� ៤ វណ � ៈ គ ឺ

វណ � ៈ ទ ី១ �វណ � ៈ រប សព់ កួ ��ហ�ណ ៈ

វណ � ៈ ទ ី២ �វណ � ៈ រប សព់ កួ ក��ត យិៈ

វណ � ៈ ទ ី៣ �វណ � ៈ រប សព់ កួ ៃវស�ៈ

វណ � ៈ ទ ី៤ �វណ � ៈ រប សព់ កួ ស�ូទ ៈ

Page 45: Khmer History - Extra book

១ .១ �ជវង�នុវង�

ផ�ុយព សីង�មឥ�� ក�ុងសម័យែខ �រគ ពឺ កួ ក��ត យិៈ អ�ក�គ ប �់គ ង�ប េទ ស

��� ក់សង�មែដលខ �ស�់ងេគ ។ ត ែំណ ងធំៗ �ងំប ៉ុ�� នេ�ចនែត �នព កួ ក��ត ិ

យៈ �អ�ក�ន់�ប ់។

១ .២ ព កួម�ន�ី

ព កួេនះ�នឯ កសទិ �ិេ�ចន ដូច�មិន�ច់ប ង់ព ន� និងមិន�ច់ប េំព ញកិច�

�រ��រណ ៈ �េដម ។ ព កួម�ន�ី�ន់ខ �ស ់និងព កួេ�� � យ� ស�ក សទុ �ែត �ន

�ព ះ��ែត ង�ងំេឡង េហយ�ត �វេធ�ស�� �ប ណ ិ�ន�េ�� ះ�ត ង់ប េ�ម�ព ះអង�

�និច� ។

១ .៣ ប ព �ជិត

�គ ៖ូ េ�ះប ែីខ �រែលង�ន់�ស���ហ�ណ ៍ េទ �ត េហយក៏េ�យ ក៏�ព ះ

ម� ក��ត ែខ �រព ុំ�នេ�ះប ង់េ�ល�ងំ� ស�ងនូវ�ប ៃព ណ ី �ង�ស�

��ហ�ណ ៍ ផងេទ ។ េ�យេហត េុ�ះេហយេទ ប េគ េឃ ញេ�ក�ុង�ព ះប រម�ជ�ងំ

នូវវត ��នរប សព់ កួ �គ ូ ែដល�កូនេ�រប ស�់�ហ�ណ ៍ ប េុ�ហតិ �លព សីម័យ

មុនៗ �នសម័យអង�រ�េដម ។

Page 46: Khmer History - Extra book

១ .៤ អ�ក�

េគ �ចេ�ប �ប េធ�ប ព កួេនះ េ�នឹងព កួ ៃវស�ៈ េ�ក�ុងសង�មឥ�� ។ ព កួ

េនះេគ សេំ� យក�ប ���ស�ទ េូ� ែដល�ប កប រែ� សចំ�រ លក់ដូរ េន�ទ �

េដម ។

១ .៥ ខ �ំុ

េគ �ចេ�ប �ប ព កួេនះ េ�នឹងព កួ ស�ូទ ៈ េ�ក�ុងសង�មឥ�� ។ �នខ �ំុប ី

�ប េភទ ៖

ខ �ំុេស�ច ៖ ជនែដល��ក់ខ �ួន�ខ �ំុេស�ច គ ពឺ កួេឈ �យស�� �ម ជន�ប �ព ឹត �ប ទ

ឧ�កិដ�ជន��អ�កេ�សឧ�កិដ�ែដលរត រ់ចួ ស��ប េ់គ េធ���ក់ប ន�ំ ដុត ផ�ះ �ស�ី

ែដល�នស� យ�ត �វប �ីស��ប ់និងកូនព កួខ �ំុរប សេ់ស�ច ។

ខ �ំុវត � ៖ ខ �ំុ�ប េភទ េនះេ��នេ� � ះម�៉ងេទ �ត េ� � ព ល�ព ះ ឫ

ព ល�ព ះរត នៃ�ត ។

ខ �ំុេគ ៖ ព កួេនះគ �ឺខ �ំុកំដររប សព់ កួអ�ក� ឫ ព កួម�ន�ី ។ �នៈ េនះ�ត �វ�ន

េ�ជន� ែដលជំ�ក់ប ណំ លុេគ េហយ�� ន��ក់សងវញិ �នេ�ព កួេឈ �យ

ស�� �ម ឫ ព កួ� ស�កភ�ំែដលេគ េ��ប យ់កមកេ�យប ង�ំ ។ ព កួខ �ះ�ចរេំ�ះខ �ួន

�ន ែត �នខ �ះមិន�ចរេំ�ះខ �ួនេឡយ ។

Page 47: Khmer History - Extra book

២ .�ររសេ់� និងេសដ�កិច�

ទ ពំ រ័ ទ ី១ ៩៣ ដល ់១ ៩៦

�ររសេ់�រប ស�់� �ប �នុ��ស�ក�ុង��� ស�ក�នសន�ិ� ព និងក�ុង

��� ស�ក�នចម�ងំ�ងំជលេ់ឃ ញ� �នលក�ណ ៈ ខ សុែប �ក�� ��យ� ស ់។

�ទ េូ�េគ េឃ ញ� �� �ប �នុ��ស��ន�ត ព �កិច��ត �វ ប ង់ព ន� ជូន�ជ�រ

។ ម�៉ងេទ �ត �� �ប �នុ��ស�ែត ងែត �ត �វេកណ � ឲ � ប េំព ញកិច��រធំៗ ដូច�

េលកផ�ូវសង់��ន ជីកៃ�ព ជីកអូរ េលកទ នំប ់។ល។ ស��ប ប់ េ�ម�ប េ�ជន៍រមួ

និងកិច��រខ �ះេទ �ត ស��ប ប់ េ�មផល�ប េ�ជន៍រប ស�់ព ះ�� ។

េ��ព កិីច��រ�ងំប ៉ុ�� ន ែដល�ត �វប េំព ញដូច �នេរ�ប �លរ់ចូមកេហយ

េនះ ព កួយវុជនក�ុង�ព ះ��� ច�ក �ត �វ�ប កំ់ែណ ន� �� នេ��កំែណ ន

េទ �ត ។ េ�េព ល� � ស�ក�នចម�ងំ ព កួ�� ន�ប េភទ េនះ�ត �វែត េកណ � ឲ �

ចូលប េ�មក�ុងកងទ ព័ � �មៗ ។

ក�ុងវសិយ័េសដ�កិច� េគ សេង�ត េឃ ញ�នសកម�� ព េផ�ងៗ ដូចត េ� ៖

កសកិម� ៖ កសកិម�ទ នំង�សកម�� ព េសដ�កិច�ស�ំន់�ងេគ េ��ះេគ

�នសេង�ត េឃ ញ� អ�កដឹក��ំត ែិត ងែត យកចិត �ទ កុ�ក់នឹងប �� ទ ឹក� ស ់

។ �ណ ិជ�កម�៖ េ�យ�ទ េន�េមគ ង��ផ�ូវគ ម�គ មន៍មួយ�ង៉ស�ំន់ �ក�ង

ចត មុុខ ក៏ ��យេ��កំព ងែផមួយែដល�ន ឈ �ួញប រេទ សេចញចូល លក់ដូរ

Page 48: Khmer History - Extra book

�ងំព រីជ��ល�ព ះ ប រម��ទ ី២ េ�ព � �ត៉ េម�៉ះ ។ សបិ �កម� និង ឧស�ហ

កម� ៖ ឧស�ហកម�ែដលស�ំន់�ងេគ ទ នំង��រស�ែដក ។ ឧស�ហកម�

�ប េភទ េនះ �នសន�ុះ��ំងេ�យ�ន�រទ នំុកប �ម�ងព �ីព ះចន��� ។ ប ៉ុែន�រប រ

េ�ប ែដក�វត �ុ�ត េុដម �នរប រដំែដក�េដម េឃ ញ�នសកម�� ព រចួេ�

េហយ �ងំព រីជ��ល�ព ះ�ទ េ�ព � �ត៉ េម�៉ះ ។

៣ . ជំេន� និងទ េំន�មទ ��ប ់

េ�ះប េី�សម័យេ�ះ �ព ះព ទុ ��ស��ន�ជ�ត ��ប ចូលក�ុងសង�មែខ �រ

េហយក៏េ�យ ក៏ជន�ត ែិខ �រេយងព ុំ�នលះប ង់េ�លនូវជំេន�េដមរប សខ់ �ួន

េឡយ ។ ក�ុងវសិយ័ជំេន�េលេ�� ចេនះេគ េជ�េទ �ត �េដម�ី�ងទ នំប ទ់ ឹកឫ �ព ះ

វិ� រឲ ��ប ល់�េគ �ត �វយកអ�កេ�សអសជី់វតិ េ�កប េ់��មទ នំប េ់�ះ ឫ េគ �ត �វ

កេ�� ចេ���ប �់ត សសរ�ព ះវិ� រ ។

ម�៉ងេទ �ត ែខ �រេ��គ ប �់ន់�� ក់សទុ �ែត យល�់ �រយលស់ប �ិ��រ

��សឲ់ �ដឹងមុខ ព េីហត �ុរណ ៍ ែដលប �ម�ងនឹងេកត េឡង េ��៉ះ េហយេគ ែត ងែត

ឲ �េ� រទ ស�ន៍�យេមលមិន ែដល�ន�ព េិសស ក�ុងមជ���នប រម�ជ�ងំ

ែដលព កួេ� ��ម�ន�ីមួយ�ប េភទ �ែំត ប េំព ញមុខ �រ�ងទ ស�ន៍�យេនះឯ ង

Page 49: Khmer History - Extra book

ប ណុ �ចូល�� ថំ�ី ទ នំង�ព ធីិប ណុ �ស�ំន់�ងេគ ព េី��ះេ�ះប �ីនេកត

ចម�ងំ�� ឯ ងក៏េ�យ ក៏េគ �ត �វ��កចម�ងំេ�ះសនិេដម�ី �នេរ�ប ចំព ធីិប ណុ �

េ�ះ ។ ឯ ព ធីិ ប ណុ �អំុទ កូ �ឪ �សមួយែដលេគ េធ��រ�ប � ងំទ កូ លយ

កេ��ងធំ ទ កូ�ប ទ បី និងអុជ��ំជ�ច ។ េគ �េធ�ដូេច�ះ គ េឺដម�ី�� យេ��ព ះចង�ូម

ែកវ ែដលត ម�លេ់�ព ភិព �គ ឯ �រអុជ��ំជ�ចរ�� គ ះឺ�� យេ�ចូ�មណ ី

េចត យិ ែដលត ម�ល�់ព ះចង�ូមែកវេ���នៃ�ត �ត ឹង� ។

ង.វប �ធម៌

១ .អក�រ � � អក�រសលិ�៍

ទ ពំ រ័ ១ ៩៦ ដល ់២ ០០

គ រួគ ប �ីរឮំ កេឡងវញិ� �ប �់ងំព េីដមស.វទ ី ១ ៤េរ�ងមក េគ ព ុំេឃ ញ

�នស�ិ�រកឹេ��ប េទ សែខ �រេទ �ត េទ ។ លះុដលម់ករជ��លរប ស�់ព ះចន�

�� េ�ះប េីព លេ�ះ�ជ�នីព តិ ��កដ�ងំេ��ក�ងលែង�កក៏េ�យ ក៏�ព ះ

��ែខ �រ ែត ងនិយម�ពំ កួប រ�ិរេ�គ ង់េ�ត បំ ន់អង�រ�ហរូែហេរ�ងមក ។ គ កឺ�ុង

សម័យេ�ះេហយែដលែខ �រ�នក�ងស�ិ�រកឹេឡងវញិ ។

� �ែដលេ�ប ក�ុងស�ិ�រកឹ�ងំេ�ះ �� �ែខ �រធម��ក�ុងសម័យ

ក��ល �ន�ក�េព ចន៍ប �ុណ �យឡខំ �ះែដរ ែត េយង�ចេមលយល់

េសចក�ី�នេ�ចន ។ ��រគ រួឲ ��� យេព ក� ស ់ ���� ស�ឹករតឹ និង ��ងំ

Page 50: Khmer History - Extra book

ក�ុងសម័យែដលេយងេលកយកមក សកិ�េនះ �ត �វវ�ិស�ត ប់ ង់េខ �ចខ �ិអស�់

េ�ចន េនះទ នំង�មកព សី�ត �វជិត �ង�លែដល ចូលមកលកុលយុ� ស�កេទ ស

េយង េគ ��ំ� ដឹងជ��ូនយកេ�ទ កុ��ទ ព �សម�ត �ិ ��លេ់�េហយម�៉ងេទ �ត

�ប ែហល��ត �វេភ�ងេឆះក�ុង���នស�� �មេ�ះេហយ ។

២ .�ស� និងលទ �ិេផ�ងៗ

២ .១ . �ព ះព ទុ ��ស�

ក�ុងសម័យេ�ះ ចំនួនវត ���ម �នេកនេឡង�ល�ំប ់។ �ព ះ ម� េថរ

ែដល�ន�ទ េីមល�រខ សុ�ត �វេល�រេរ�ប ចំ�ង�ស� និងេលវត ���មេ�

ក�ុងេខ ត �នីមួយ ៗែលង�នលទ �� ព ប ន��រ�គ ប �់គ ងេ�ះត េ�េទ �ត េហយ ។

គ គួ ប �ីប ��ក់ម�៉ងេទ �ត � �ព ះសង� និងវត ���មក�ុងសម័យេ�ះ �ន

មុខ � រ�ង៉ស�ំន់ក�ុងវសិយ័សង�មកិច� ។ �ង៉� មិញ �ព ះសង�ព ុំែមន��ន់

ែត �ែ� សប ណុ �ប ៉ុេ� � ះេទ ែត �ព ះអង��អ�កអប រ់ ំ ផ�លចំ់េណ ះវ�ិ��គ ប ែ់ប ប

�ង៉ គ តិ �ងំចំេណ ះ�ងមុខ រប រផង ដលព់ ទុ �ប រសិទ័ េជងវត � ។

២ .២ . �ស��គ សិ�

ជន�ត អឺិរ៉ុប �នព កួព រ័ទ យុក័ល និងេអស�៉ញ�េដម �នប ៉ុនប ង៉យក

�ស��គ សិ�មកផ�យ ក�ុង�ប េទ សែខ �រ�ប ព់ �ីក់ក��លទ ី២ ៃន ស.វទ ី១ ៦

។ េ�ះប �ី�ព ះ��ែខ �រ� គ េ�ចន�ទ ង់�នទ ទ លួ�ក់�ក់ និងផ�លជំ់នួយេផ�ងៗ

Page 51: Khmer History - Extra book

�េ�ចនដលអ់�កផ�យ�ស� ក�ុងប ណំ ងឲ �ព កួប ព �ជិត ជួយេធ�អន��គ មន៍សុំ

ជំនួយ ទ ព័ មកទ ប ទ់ លនឹ់ងស�ត �វ�ងក�ុង និង�ងេ���ប េទ សក៏េ�យក៏�រ ប ៉ុន

ប ង៉ផ�យ�ស�ថ�ីេនះែត ងទ ទ លួប �ជ័យ�គ ប េ់ព លេវ� ។

២ .៣ . លទ �ិប គុ �លនិយម

េ�សម័យអង�រេយង�នេឃ ញ� �ប �់ងំព សី.វទ ី៩ ដលស់.វទ ី១ ២ េគ

�នភ័ស�ុ�ង�េ�ចនែដលប � � ញ� �ព ះ��ែខ �រ�ន�ន់លទ �ិប គុ �លនិយម

� សប េព ល�មួយ នឹងលទ �ិេទ វ�ជ ។ េ�សម័យែដលេយងេលកយកមកសកិ�

េនះ �ជព ង�វ�ផ�លភ័់ស�ុ�ង� លទ �ិេនះេ�ែត �នសកម�� ព ប ន�េ�េទ �ត ។

៣ .សលិ�ៈ

សលិ�ៈ ែខ �រេ�ចន�នទ �ំងក់ទ នំងជិត សទិ ��មួយនឹង�ស� ។ េ�យ

េហត �ុ េ�សម័យេ�ះែខ �រ�នជំេន�សប៊ ែ់ត េ�េល�ព ះព ទុ ��ស� សលិ�ៈ

ែខ �រក៏�នលក�ណ ៈ េ�រទ ន់េ��ម�ស�េនះែដរ ។

ក�ុងវសយ័សលិ�ៈ ដែដលេនះ �នប រេទ ស�� ក់ �ន�ប �់រម�ណ ៍ �ង៉

��ំងេល�ព ះព ទុ �របូ �ទ ង់េ�គ �ង��ក់ព េីឈ ឫ ព ថី� ែដល�នត ម�លេ់�ក�ុង

���ទ អង�វត �សព �ៃថ� ។ ប រេទ សេនះយល�់ �ព ះព ទុ �របូ �ងំេ�ះ�ចប � � ញ

ឲ �េឃ ញនូវរច�ប ថ�ងំ�យៃនសលិ�ៈ ែខ �រក�ុងសម័យេ��យអង�រ ។

Page 52: Khmer History - Extra book

ជំព កូទ ី១ ២

�ប េទ សែខ �រេ�សត វត �រ ៍១ ៧ និង ១ ៨

វប ត �ិក�ុង�ជវង�ែខ �រ និង�រេ�ជ�ត ែ�ជករប សយ់នួ

ទ ពំ រ័ទ ី២ ០១ ដល ់២ ០៥

មកដលស់ត វត �រទ៍ ី ១ ៧ �ប េទ សែខ �រ�នេប កទ ពំ រ័�ប វត �ិ��ស�ថ�ីមួយ

ែដលេ�រេព ញេ�េ�យេមេរ�នជូរចត ់ ស��ប ឲ់ �ប �� ជនែខ �រយកេ��ត ះិរះី

ព �ិរ� រកេហត ផុល េហយ�ញយក�រព េិ�ធន៍ព សីកម�� ព រប សដ់ូន�

ខ �ួន ក�ុងប ណំ ងេធ��ង៉� កំុឲ ���ក់េ�ក�ុងេរ�ង�សដ់ែដលេទ �ត ។

ក.�ប ត កិម��ប �ងំេស�ម និងចំណ ងេម�ត �ី ព �មួយយនួ

១ .�ព ះប រម��ទ ី៨ � សសីរុេិ�ព ណ ៍ (១ ៦ ០៣ - ១ ៦ ១ ៨

�ម�ប ភព អឺរ៉ុប និង�ប ភព ែខ �រ �នផ�លព់ ត័ �៌នែប �ក�� ប ន�ិចអំព �ីរែដល

�ព ះ � សសីរុេិ�ព ណ័ ៌ វលិ�ត ឡប ច់ូល�ត �ុប េទ សវញិ ។ ប ៉ុែន��ជព ង�វ�ែខ �រ

�ងំអស�់ននិ�យ� សប �� � ែដល�ព ះ� សសីរុេិ�ព ណ័ ៌ �នេធ��ត ភុូមិ

និវត �ន៏េ�ះ គ េឺ�យ�រ�រ�នសណំ មូព រព �ីព ះអយ��ររប ស�់ព ះអង�ចំេ�ះ

�ព ះេ�េស�ម ក�ុងប ណំ ងឲ �េស�ចមិន�ប កប េ�យទ សព ធិ�ជធម៌ ។

�ព ះប រម��� សសីរុេិ�ព ណ ៌ �ទ ង់�នេធ�សន�ិ� វកម�ឲ ��ប េទ ស �ន

�ប �ប េឡងវញិ ក៏ប ៉ុែន��ប េទ សែខ �រ�ត �វទ ទ លួឥទ �ិព ល�ង៉��ំងព ពី កួេស�ម ។

Page 53: Khmer History - Extra book

�ប ត កិម�មួយ�នផ�ុះេឡង�ប �ងំ នឹង�រទ ទ លួយក ទ េំន�មទ ��ប េ់ស�មមកប ង�ំ

ឲ �ែខ �រេ�ប �េហត បុ ��ល ឲ ��ព ះ���ទ ង់�ក់�ជ�េ�គ .ស ១ ៦ ១ ៨ �� យេ�

�ព ះ�ជប �ុត ច�ង គ �ឺព ះ ជ័យេជ�� ។

១ .១ . ទ �ំក់ទ នំង�មួយយនួ

ប ៉ុែន�គ គួ ប �ីប ��ក់ែដរ� េ�ះប �ីព ះអង��ទ ង់�នប ��ូនឥទ �ិព លេស�មមក

ក�ុង�ប េទ សែខ �រក៏េ�យ ក៏�ព ះប រម��� សសីរុេិ�ព ណ ៌ �ទ ង់�ននឹងគ តិ េ�

ដលអ់�គ ត រប ស�់ប េទ ស�ត ិ ែដរ ។ �ព ះអង��ទ ង់�នេឈ �ងយល�់ ឥទ �ិព ល

រប សេ់ស�មមកេល�ព ះអង�េ�ះ�នទ ម�ន់��ំង��� ស ់ ។ េ��៉ះេហយេដម�ី

េ�ះ�ប េទ សឲ �េចញ ផុត ព �ីក� ុំឥទ �ិព លេស�មេ�ះ �ព ះអង�ព ុំ�នេធ��រ

�ក់ទ ង�មួយជន�ត អឺិរ៉ុប ដូច�ព ះ��មុនៗ េទ �ត េទ ែត �ព ះអង��នេ�ចង

��នេម�ត �ីមួយយនួវញិ េ�យ�ទ ង់�នប ណំ ងយកឥទ �ិព លយនួេនះេ�

ទ ប ទ់ លនឹ់ងឥទ �ិព លេស�ម ។

គ គួ ប �ី��ប � េ��យព �ីនរេំ�ះខ �ួនេចញផុត ព នឹីមចិនអសរ់យៈ េព ល

�ងមួយ�ន់�� ំ មក េស�ចយនួក�ុង�ជវង� ល ី �នេផ�ម�រ�យលកុ�ប េទ ស

ចម�៉ �ប ព់ សី.វ ទ ី១ ១ ត េ� ។

ដូេច�ះ េយងេឃ ញ� េ�ស.វទ ី ១ ៧ េនះ យនួ�ន��យ�ម� អំ� ច

មួយ�អ�កេ�ជិត �ងរប សែ់ខ �រេយង ។ គ កឺ�ុង�លៈ េទ សៈ េ�ះេហយ ែដល�ព ះ

Page 54: Khmer History - Extra book

ប រម��� សសីរុេិ�ព ណ ៌�នេ�ចងសម�័ន�េម�ត �ីមួយយនួ េ�យស�ីដណ �ឹ ង

ប �ុត េីស�ចយនួ េដម�ីេរ�ប ��ភិេសក�មួយ �ព ះ�ជប �ុត ច�ង�ម ជ័យេជ�� ។

១ .២ . ទ �ំក់ទ នំង�មួយជន�ត អឺិរ៉ុប

ចំេ�ះទ �ំក់ទ នំង�មួយជន�ត អឺិរ៉ុប ែខ �រ�ន��លជ់ន�ត អិង់េគ �ស�

េលកដំប ងូេ� គ .ស ១ ៦ ១ ២ េ��ះេ��� ំ េ�ះជន�ត អិង់េគ �សទ ី ១ េ� � ះ

Peter Floris �នេធ�ដំេណ រ�មដងទ េន�េមគ ង� េហយ�នមកដល�់ក�ងភ�ំេព ញ

េ�ែខ កក�� ។ ក៏ប ៉ុែន�រហតូ មកដល ់គ .ស ១ ៦ ៥១ េទ ប �ក�មហ៊ុនេ� � ះ English

East India Company �នយកចិត �ទ កុ�ក់��ំងក�ុង�រេធ�ជំនួញ�មួយ�ប េទ ស

ែខ �រ ។

២ .�ព ះ�ទ ជ័យេជ��ទ ២ី ( ១ ៦ ១ ៨-១ ៦ ២ ៨)

ទ ពំ រ័ទ ី២ ០៥ដល ់២ ១ ១

�ព ះជ័យេជ�� �នេឡងេ�យ�ជ� េ�គ .ស ១ ៦ ១ ៨ ។ �ព ះអនុជ�ត �វ

�ន�ងំ�ម� ឧប �ជ េហយទ ទ លួ�ព ះ�ម� �ព ះឧទ យ័ប រម�� ។ ឯ �ព ះ

ប �ិេ�កគ ង់េ� �ឧភេ��ជ ប ៉ុែន�េ��� ំ េ��យ �ព ះអង�ក៏េ�យទ វីង�ត

េ�ក�ុង �ព ះជន�យ ុ៦ ៤ វស� េ��ព ះ�ជ�ងំ �� ឯ ម ។

�ព ះ�ទ ជ័យេជ��ទ ី ២ �ទ ង់�នេ�ះប ង់េ�ល នូវទ េំន�មទ ��ប េ់ស�ម

េហយជំនួសវញិេហយ េដម�ីប � � ញឲ �េស�មេឃ ញ� �ព ះអង�មិនទ ទ លួ ��ល់

Page 55: Khmer History - Extra book

នូវអំ� ចរប សេ់ស�មមកេល�ប េទ សែខ �រេទ �ព ះអង�ក៏េលក�ជ�នីព ី �� ឯ ម

េ��ងំេ��ក�ង ឧដុង� េ� គ .ស ១ ៦ ២ ០ ។ េ�គ .ស ១ ៦ ២ ៣ �ព ះអង��ទ ង់ប ��

ឲ ��ង�ព ះ េចត យិធំ េ� � ះ�ព ះ េចត យិៃ�ត �ត ឹង េ�េលភ�ំ�ព ះ�ជ�ទ ព � េដម�ី

ត ម�ល�់ព ះអដ�ិ�ត �ុព ះប �ិ ។

២ .១ . ទ �ំក់ទ នំង�មួយេស�ម

េ�យ�ព ះ�ទ ជ័យេជ��ទ ី២ ព ុំ�ព មទ ទ លួ��លអំ់� ចរប សេ់ស�មមក

េល�ប េទ ស ែខ �រ �ព ះេ�េស�មក៏េលកទ ព័ ចូល�យែខ �រេ�គ .ស ១ ៦ ២ ២ ។ ទ ព័

េស�ម�នេលកមកដលភ់�ំចុ� �ង �ព ះអង��ទំ ព័ េ�ត ស៊ូ�ប �ងំកងទ ព័ �� ងំ ។

េស�ម�ក់ទ ព័ �ត �វែខ �រ�ប �់ន�េឈ �យអស�់េ�ចន េហយ�ព ះអង�ឲ �េ�

េឈ �យ�ងំេ�ះ� េស�មចុ� �ង ។ េ�គ .ស ១ ៦ ២ ៣ េស�ម�នេលកទ ព័ មក

�យែខ �រម�ងេទ �ត េ��យមកប ���ររប ស�់ព ះេ� � សធីម��� ។ េលកេនះទ ព័

េជងទ ឹករប សេ់ស�ម�នមកដល�់ ស�ក �ម េហយ�នេព ប �ប យទុ �នឹងទ ព័ រប ស់

�ព ះ ឧទ យ័ ែដលេចញព �ីក�ងឧដុង� �នជ័យ ។ េស�ម�ញ�់ក់ទ ព័ ថយេ�វញិ

អសេ់ទ �ត ។ �ជព ង�វ�ែខ �រខ �ះប ��ក់� េ��យមក�ព ះេ�េស�ម�ទ ង់�ត ឲ់ �

ប �ុត �ម�ព ះ េជ�� េលកទ ព័ �មេជងទ ឹកមក�យែខ �រម�ងេទ �ត ។ �ព ះឧទ យ័

�ត �វ�ត ឲ់ �េចញត ទ លេ់ទ �ត េស�មមិន� ៊នច�ងំេលកទ ព័ ថយ ។ �ព ះឧទ យ័

�ទ ង់សុំចូល�យ� ស�កេស�ម ែត �ព ះជ័យេជ��ទ ី២ �ទ ង់មិនអនុ��ត ។

Page 56: Khmer History - Extra book

២ .២ . ទ �ំក់ទ នំង�មួយយនួ

េ�គ .ស ១ ៦ ២ ៣ គ ណ ៈ េប សកកម�ទ តូ យនួមួយ�ត �វ�នប ��ូនមក�ក�ង

ឧដុង�ក�ុងេ�ល ប ណំ ងសមូ�ព ះ��ែខ �រ អនុ��ត ឲ �យនួប េង�ត �គ ឹះ��នជំនួញ

េ��ងត �ូង�ប េទ សែខ �រ គ េឺ��ត ង់ត បំ ន់ ៃ�ព នគ រ កំព ង់�កប ី �ព ម�ងំសមូ

អនុ��ត ឲ ��នសទិ �ិ�ន់�ប �់កសងួគ យេ�ត បំ ន់េ�ះផង ។ �រេ�គ យល់

ដលអ់គ �មេហស ី �ងំេនះេហយ�ក�� ជ�ម�ញឲ ��ព ះ ជ័យេជ��ទ ី ២ �ទ ង់

អនុ��ត យល�់ព ម�មេសចក�ីេស�សុំរប សេ់គ ។ ជន�ត យិនួ �នដឹកកូនជ��ូន

េ� ប ប លួ�� ចូលេ�ក�ុងទ ឹកដីែខ �រ �ន់ែត េ�ចនេឡងៗ ។ ប ��ប ម់កេទ �ត

េ�យយកេលស� េដម�ីជួយ��� ធរែខ �ររក�សន�ិសខុ ឲ ��ន�ប សទិ �ិ� ព �ព ះ

េ��ក�ង េវ �ទ ង់�នប ��ូនេមទ ព័ �� ក់ឲ �េ�ឈ រេ�ត បំ ន់េ�ះេទ �ត ។

ចំេ�ះ�រែដលយនួេលក�� ចូលរសេ់�ក�ុងទ ឹកដីែខ �រ�េលកដំប ងូេនះ

�ន�ជព ង�វ�ែខ �រខ �ះនិ�យ� េស�ចយនួ�ន�ត ទ់ តូ ឲ �សុំខ �ីដីែខ �រ�ត ង់

ៃ�ព នគ រ-កំព ង់�កប ី េដម�ីហ�ឹក� ត �់� នេធ�ចម�ងំ�មួយចិន េហយនឹង

ប ង�ិលសងមកែខ �រវញិេ��យរយៈ េព ល៥�� ំ។

ព កួយនួចំណ លូថ�ី�ងំេ�ះ �លែដលមក�ងំេ�ក�ុង�ប េទ សែខ �រេ�ចន

ែត េ�រសេ់��ត ង់កែន�ង� ែដល�នជី�ត លិ� ដូច�េ��ម��ងំទ េន� និង

ស�ឹង�ងំ�យែដល�មួយេហត បុ ��លឲ �ជន�ត ែិខ �រសខុ ចិត �លះប ង់េ�ល

Page 57: Khmer History - Extra book

នូវ�ទ ព �សម�ត �ិ �នែ� សចំ�រ ផ�ះសែំប ង � ស�កភូមិ េដម�ីថយខ �ួនេ�រសេ់�ឯ

កែន�ងេផ�ង េ��ះព ុំ�ចរសេ់��មួយព កួចំណ លូថ�ីែដល�ន ទ េំន�មទ ��ប ់

រេប �ប រសេ់�ខ សុែប �កព �ី� េព ក ។

េ�េព លែដល�ព ះ�ទ ជ័យេជ�� �ទ ង់េ�យទ វីង�ត េ� េ�គ .ស ១ ៦ ២ ៨

ភូមិ� គ �ប ព់ ីៃ�ព នគ រ �� និង ដូនៃណ េ�ទ លនឹ់ងអត តី ��� ច�កចម�៉

�នសទុ �ែត ជន�ត យិនួមកេ��សេព ញអសេ់�េហយ ។

៣ . �ព ះ�ទ � សធីម���ទ ី២ ឫ �ព ះ�ជស�ំ រ េ�ព � ត ូ

�ល�ព ះជន�២ ១ វស� េ�ព � ត ូ�ន�ងេ�ប សួេ�ឯ នគ រវត � ។ �ព ះ

ប �ិ �ទ ង់�នទ នំុកប �ម�កផ�ំផ�ំុ�មួយប �ុត �ីម ចន�វត ី ឲ �� ��កំ� ត �់ព ះ

ទ យ័ �ទ ង់គ តិ � នឹងប ែង�រ�ជសម�ត �ិ�� យេ�េព ល� ែដល�កស�ិ� ប ទ មក

។ �ត ង់ចំណ ចុេនះឯ ក�រខ �ះនិ�យ� ប �ុត ែីដល�ព ះអង��នផ�ំផ�ំុឲ �េ�ព �

ត េូ�ះគ ឺប �ុ�វត ី�ប �ុត �ីមួយអង�ចូវ េ�វញិ ។

�រែដល�ព ះ�ទ ជ័យេជ�� េ�យទ វីង�ត េ� ព កួ�មឺុន�ន�ង�ព ះ

អនុជរប សអ់ង�គ �ឺព ះ ឧទ យ័ ឲ �េឡងេ�យ�ជ�សម�ត �ិ ែត �ព ះអង��ប ែកកព ុំ�ព ម

េ�ះេឡយ �ព ះអង���ន់ែត ទ ទ លួ�នៈ �ឧភេ��ជ�ន់�ប អំ់� ច

ប េ��ះ�សន� ទ ���ំន�ព ះ��េឡងេ�យ�ជ� ។ �អកុសល �ព ះឧទ យ័

Page 58: Khmer History - Extra book

�នគ ចួ�ព ះហឫ ទ យ័�ប ត ពិ ទ័ �េលរបូ �ង ចន�វត ី ែដល�ត �វ�គ កំូ� ន់រប ស ់

េ�ព � ត េូ�វញិ ។

េ�គ .ស ១ ៦ ៣ ៣ �ព ះ�ទ ធម���ទ ី ២ �ទ ង់�នេលកទ ព័ េ��យលកុ

ចូល�ក�ងនគ រ�ជស�ី ែត យកមិន�ន េហយក៏េក�រ�គ �ខ �ះ�ចំូល� ស�កែខ �រវញិ

។ �ព ះ�ទ ធម���ទ ី ២ េ�ព � ត ូ �ក��ត មួយអង��ន���� យក �ព ះទ យ័

ទ កុ�ក់នឹងអក�រ��ស� ។

៤.�ព ះ�ទ អង�ទ ង�� េ�ព � នូ ( ១ ៦ ៣ ៥-១ ៦ ៣ ៩)

េ�ព � នូ ��ព ះ�ជប �ុត �ព ះ�ទ ជ័យេជ��ទ ី២ �ព ះជន��ន ២ ៣ វស�

�នេឡងេ�យ�ជ�សម�ត �ិស�ង�ព ះ�មេ��ក�ង ឧដុង��នជ័យ ។ េ�គ .ស

១ ៦ ៣ ៨ េ�� ស�ក រ�ងំេ�គ ល �ន�រប ះេ�រ �ព ះអង�ឲ ���ម��ប �ប �ប

អសេ់�វញិ ។

៤.១ . ទ �ំក់ទ នំង�មួយជន�ត ហិលុ�ង់

េ�គ .ស ១ ៦ ៣ ៥ ព កួហលុ�ង់�ន�ប យ់កសេំ�រប សែ់ខ �រែដលផ�ុកេព ញ

េ�យទ និំញក�ុងែដនទ ឹក ។ �ព ះ អង�ទ ង�� �ទ ង់�នត � ៉ ព កួហលុ�ង់ក៏�ន

ែលងសេំ�េ�ះមកវញិ ។ ព កួមកថ�ីេនះក៏ព ុំ�នទ ទ លួផលល�ក�ុងកិច��ររប ស់

ខ �ួន ដូចព កួមកមុនៗ ែដរ ។ ប ៉ុែន�ព កួេនះ �នេធ�ឲ ��ព ះ ឧទ យ័យក�ព ះទ យ័

ទ កុ�ក់�ង៉��ំងក�ុងទ �ំក់ទ នំង�ណ ិជ�កម� និងហរិ��វត �ុ�មួយព កួហលុ�ង់ ។

Page 59: Khmer History - Extra book

េ�គ .ស ១ ៦ ៣ ៨ �ព ះអង��ទ ង់�នឲ � �ក�មហ៊ុនឥ�� �ងេកត ខ �ី��ក់ និងលក់

�មក�ណ ៍ េឈ ខ �ឹមចន�ន៍ និងភ�ុកដំរីឲ �ព កួហលុ�ង់ ។

៤.២ . ទ �ំក់ទ នំង�មួយយនួ

�ជព ង�វ�រែខ �រខ �ះ�ននិ�យ� េ�គ .ស ១ ៦ ៣ ៨ �ព ះអង�ទ ង��

�ទ ង់�នេត �ន�រយកដី ៃ�ព នគ រ-កំព ង់�កប ីមកវញិ ប ៉ុែន�អគ �មេហសយីនួរប ស់

�ព ះជ័យេជ��ទ ី ២ �ទ ង់�នេធ�អន��គ មន៍ សុំឲ �ព ន�រេព លឲ ��នយរូប ន�ិច

សនិ ។

៥.�ព ះ�ទ ប ទ មុ�� អង�នន់ ( ១ ៦ ៣ ៩-១ ៦ ៤១ )

ទ ពំ រ័ទ ី២ ១ ១ ដល ់២ ១ ៥

លះុ�ព ះអង�ទ ង�� េ�យទ វិង�ត េ� េ�គ .ស ១ ៦ ៣ ៩ �ព ះអង�នន់ �ជ

ប �ុត ច�ង�ព ះ ឧទ យ័ �ព ះជន��ន ២ ១ វស� �ត �វ�នេលកឲ �េឡងេ�យ�ជ�

ស�ង�ព ះេរ�មេ��ជ�នីឧដុង� ។

េ�គ .ស ១ ៦ ៤១ េ�ព � ចន� �ព ះ�ជប �ុត េ��ព ះ ជ័យេជ��ទ ី២ េ�យ

អន់�ព ះទ យ័េ��ះមិន�នេឡងេ�យ�ជ� �នឲ �ប ក�ព កួចូលលកុ�ព ះ�ជ�ងំ

េធ�គ ត �់ន�ងំសេម�ចឧភេ��ជ និង�ព ះប ទ មុ�� ។

Page 60: Khmer History - Extra book

ខ .វបិ ត �ិក�ុង�ជវង�ែខ �រ និង អន��គ មន៍រប សយ់នួ

ប ទ ឧ�កិដ�ែដល េ�ព � ចន� �ទ ង់�ន�ប �ព ឹត �េ�ះ ប ��លឲ �វបិ ត �ិ�ថ�ីេទ �ត

ក�ុង�ជវង�ែខ �ររហតូ ដល�់នចម�ងំ�� ឯ ងក�ុង� ស�ក េហយែដល�ឪ �សល�ឲ �

យនួលកូៃដចូលេ�ជ�ត ែ�ជកក�ុងៃផ�ក�ុងរប សែ់ខ �រ�េលកដំប ងូ ។

១ .�ព ះ�ទ ��ធិប ត ី១ េ�ព � ចន� (១ ៦ ៤១ -១ ៦ ៥៩)

េ��យព �ីនេធ�គ ត �់ព ះប តិ �ុ និង�ព ះអនុជអយ��រ ១ េហយ េ�ព �

ចន� ប �ុត េ��ព ះ ជ័យេជ��ទ ី ២ �នេឡងេ�យ�ជ�សម�ត �ិេ��ក�ង ឧដុង�

�នជ័យ េ�យ�ន�ព ះ�មស��ប �់ជ�� �ព ះ�ទ សេម�ច�ព ះ��ធិប ត ី េ�

េព លែដល�ព ះជន��ន ២ ៣ វស� ។ ៃថ�មួយ�ព ះអង��ងេ��ក�លេ�

ទ េន�ធំ និង� ស ីសន�រ ដលេ់ព ល�ត ឡប ម់កវញិដលកំ់ព ង់ហ�ួង �ទ ង់ទ ត េឃ ញ� សី

�ម េ� � ះ�ម វ៉ៈ េហយេ�យ�ត �វព កួ�ម�ក់េស�ហ៍ប ែន�មផង ក៏�ទ ង់

�ប ត ពិ ទ័ ��ង៉��ំងេលរបូ �ង វ៉ៈ េហយេល�ង�ស�ំឯ កេទ �ត ផង ប ៉ុែន��ប ៃព ណ ី

ត �ម�វឲ ��ព ះអង��ន់�សនឥ��ម �ត ច់ុងអង��ត ិ និងយក �ព ះ�ម�

Ibrahim ។

Page 61: Khmer History - Extra book

១ .១ .វ�ិទ �មួយព កួហលុ�ង់

េ�េព លែដល�នេឡងេ�យ�ជ� �ព ះ ��ធិប ត ី �ទ ង់�នេផ��ព ះ�ជ

�រលខិ តិ េ�ជូនេ�កេទ �ភិ�លហលុ�ង់ ��វ� េដម�ីសុំេធ��រ�ក់ទ ង

�ង៉ជិត សទិ �ិ�មួយនឹង �ក�មហ៊ុនៃន�ប េទ សឥ�� �ងេកត ។

១ .២ . ទ �ំក់ទ នំង�មួយយនួ

�ព ះ��ធិប ត ទី ី១ �ទ ង់�នេត �ន�រយកដី ៃ�ព នគ រ-កំព ង់�កប ីព យីនួមក

វញិ�ព ះអគ �មេហសយីនួរប ស�់ព ះ ជ័យេជ�� �នេធ�អន��គ មន៍ថ�ីេ�យ សុំ

ព ន�រេព លឲ ��នយរូត េ�េទ �ត ។

េ�េព លែដល�ព ះអង��ទ ង់�ជ� �ន១ ៧ វស� គ េឺ�គ .ស ១ ៦ ៥៨ �ព ះ

អង�សរូ និង �ព ះអង�ត ន់ ែដល��ជប �ុត �ព ះឧទ យ័ េហយែដល�នេគ ចដុត ព ី

ឧ�កិដ�កម�ព មីុនេ�ះ េ��យព �ីន�ត ម់�ន�ីឲ �េ�ប ��ុ ះប ��ូ ល��ស��ស��ត ់

�នេលកទ ព័ េ�ច�ងំ�មួយ�ព ះ ��ធិប ត ី ែត ច�ងំមិនឈ �ះ ក៏រត េ់�ព ឹង�ក់

នឹងអត តី អគ �មេហសយីនួរប ស�់ព ះជ័យេជ��ទ ី២ ។ ក��ត យីនួេនះ�ន�ព ះទ យ័

េ�កវេ��ធ�ង៉��ំងចំេ�ះ ��ធិប ត ី ក៏�នទ �� នេស�ចែខ �រ�ងំព រីអង�ឲ �សុំ

ជំនួយព េី��ះេ��ក�ង េវ ។

Page 62: Khmer History - Extra book

២ .�ព ះប រម��ទ ី៩ អង�សរូ (១ ៦ ៥៩-១ ៦ ៧២ )

�ព ះអង��ទ ង់េលកអង�ឡ ីក��ត �ី�ព ះអនុជ ��ព ះេទ ព ី។ លះុ�ន�ព ះជន�

២ ៩ វស� �ព ះអង��ទ ង់េធ�ព ធីិ���� ភិេសកេឡងេ�យ�ជ�សម�ត �ិ ។ �ព ះអង�

�ទ ង់េលកអង�ឡ ី�អគ �មេហស ី។ េ�គ .ស ១ ៦ ៦ ៧ �គ ឹះ��ន ជំនួញព កួហលុ�ង់

េ� កំព ង់ហ�ួង ែដល�នេប កេធ�សកម�� ព េឡងវញិេ�ះ �ត �វព កួចិនេ�ជិត

�ងប �ន់យក�ទ ព �សម�ត �ិអស ់។ �ព ះអង��ទ ង់េលកអង�ឡ ី�អគ �មេហស ី។

េ�គ .ស ១ ៦ ៦ ៧ �គ ឹះ��នជំនួញព កួហលុ�ង់េ�កំព ង់ហ�ួង ែដល�នេប ក

េធ�សកម�� ព េឡងវញិេ�ះ �ត �វព កួចិនេ�ជិត �ងប �ន់ យក�ទ ព �សម�ត �ិអស។់

�គ ឹះ��នជំនួញេ�ះ�ត �វប ទិ ���ព រេ�គ .ស ១ ៦ ៨២ េហយ�ប ព់ េីព លេ�ះ

េ� ទ �ំសរ់�ងព កួព រ័ទ យុក័ល និងព កួហលុ�ង់ក�ុងវសិយ័ជំនួញក៏ផុត រលត អ់ស់

េ� ។

៣ .�ព ះប ទ មុ��ទ ី២ � សជ័ីយេជដ� ( ១ ៦ ៧២ -១ ៦ ៧៣ )

ទ ពំ រ័ទ ី២ ១ ៥ ដល ់២ ២ ០

�ព ះ� សជ័ីយេជដ� �ព ះជន��ន ៣ ៣ វស� �នេឡងេ�យ�ជ�សម�ត �ិ

េ��ក�ងឧដុង��នជ័យ េ�យ�ន�ព ះ�មស��ប �់ជ�� �ព ះ�ទ សេម�ច�ព ះ

ប ទ មុ��ធិ�ជ��ធិប ត ី �ព ះអង�យក អង�ឡ ី អគ �មេហស ី �ព ះអង�សរូ េហយ

�ត �វ��ព ះ�ត �ុ� �អគ �មេហស ីរប ស�់ព ះអង� ។ លះុេ�យ�ជ��ន ៥ែខ ស

Page 63: Khmer History - Extra book

េម�ច�ព ះ ភគ វត �ីព ះចមក��ត ី �អគ �មេហស ី ឲ �ព កួ�ម �� លប េធ�គ ត �់ព ះអង�

�ន ។

៤.�ព ះែកវ� �៊ ទ ី២ អង�ជី ( ១ ៦ ៧៣ -១ ៦ ៧៥ )

�ព ះអង�ជី ប �ុត �ព ះ ប រម��ទ ី៩ អង�សរូ �ត �វ�នេលកឲ �េ�យ�ជ�ក�ុង

�ព ះជ�� យ ុ២ ១ វស� េ��ក�ង ឧដុង��នជ័យ េ�យ�ន�ព ះ�មស��ប �់ជ�

� សេម�ច�ព ះែកវ� �៊ ។

គ គួ ប �ីប ��ក់� ឯ ក�រយនួេ�ចននិ�យ� េ�គ .ស ១ ៦ ៧៤ �ព ះអង�

ជី �នេ�សុំជំនួយទ ព័ េស�មមកច�ងំនឹង អង�នន់ ប ៉ុែន�ឯ ក�រែខ �រ�ងំអសព់ ុំ

�ននិ�យព ជំីនួយទ ព័ េស�មេ�ះេ�ះ ។ េប �នគ អឺង�ស៊ូ វញិេទ �អ�កសុំ

ជំនួយព �ីក�ង � សអីយធុ� ក�ុង�រប ន�ចម�ងំ�មួយ អង�នន់ ។

គ .�រ�ត ប់ ង់ទ ឹកដីកម�ុ�េ��ម

១ .�ព ះ�ទ ជ័យេជ��ទ ី៣ អង�ស៊ូ ឫ េ�ព � សរូ

លះុ�យក�� ត ទ់ យ័យនួឲ �ថយេ�វញិអស ់ �ព ះអង�ស៊ូ ែដល�ន�ព ះជន�

១ ៦ វស� �នេឡងេ�យ�ជ�ស�ង�ព ះេរ�មេ��ក�ង ឧដុង��នជ័យេ�យ�ន

�ព ះ�ម� សេម�ច�ព ះ� សជ័ីយេជ�� ។ �ព ះអង��ទ ង់េលក អង�ល ី�ព ះអនុជ រមួ

ប �ិ �អគ �មេហស ី។

Page 64: Khmer History - Extra book

េ�គ .ស ១ ៦ ៨៣ �ព ះជ័យេជ�� �ទ ង់�ងេ�គ ង់េ� ឧដុង��នជ័យ វញិ

។ េ�គ .ស ១ ៦ ៨៤ �ព ះអង�នន់ �ត ឡប ់ មកព �ី ស�កយនួមក�ងំប ��យេ�� ស ី

សន�រ េហយេលកទ ព័ ច�ម�ះែខ �រ-ចិន េ��យ�ក�ងភ�ំេព ញ ែត �ត �វប �ជ័យថយ

ចូល ប ��យវញិ ។ េ�គ .ស ១ ៦ ៨៨ �ព ះជ័យេជ�� �ទ ង់�ប ឈ នួេ�យជំងឺព សិ

េ�� ក៏�ប គ ល�់ជសម�ត �ិ�� យ�ព ះ�� ។

២ .រជ��លអ�ក�� ងៃទ (១ ៦ ៨៨)

�ព ះ���ទ ង់�នេ�យ�ជ�ជំនួស�ន ៣ ែខ ។ �ព ះែខ ជ័យេជ�� �ទ ង់

�ន�សះេស�យ េហយេចញ�ទ ង់�ព ះផ�ួស�ន ៧ៃថ� េហយ�មកេឡង

េ�យ�ជ�វញិ ។

៣ .�ព ះជ័យេជ��ទ ី៣ (រជ��លទ ី២ ៖ ១ ៦ ៨៨ - ១ ៦ ៩៥)

េ�គ .ស ១ ៦ ៨៩ �មឺុនេ� � ះ េ�ព � នូ និងចិនេ� � ះ �ន់ចុងេអ�

េ�យត ចូចិត �មិន�នប ណុ �សក័�ិ ក៏រត េ់�ចូល�ង អង�នន់ �ព ះអង�ឲ �េលកទ ព័

មកច�ងំ �ងំប ��យេ� េ��យច� � រ ។ ប ៉ុែន�ម�ន�ី�ងំព រី �ត �វ�ប �់ន េហយ

យកេ��ប � រជីវតិ ប ង់ ។

េ��� ំ ដែដល �ព ះជ័យេជ�� ែដល�ន�គ ង�ជ�អសរ់យៈ េព ល ១ ៣ �� ំ

មកេហយក៏�ទ ង់េធ��ជ�ព ធីិ���� ភិេសក ។

Page 65: Khmer History - Extra book

៤.�ព ះ�ទ ��ធិប ត ទី ី២ អង�យង៉ ( ១ ៦ ៩៥- ១ ៦ ៩៦ )

ទ ពំ រ័ទ ី២ ២ ០ ដល ់២ ២ ៥

�ព ះឧទ យ័�� �ល�ន�ព ះជន� ២ ១ វស� �ទ ង់�នទ ទ លួ�ជសម�ត �ិព ី

�ព ះប តិ �ុ េ��ក�ង ឧដុង��នជ័យ ។ �ព ះអង��ទ ង់េលក�ព ះស�ុត វិត ី �អគ �

មេហស ី ។ �ព ះអង�េឡងេ�យ�ជ��នែត ១ ០ែខ �ទ ង់��ធ េហយេ�យ

ទ វិង�ត េ� ។

៥.�ព ះ�ទ ជ័យេជ��ទ ី៣ ( រជ��លទ ី៣ ៖ ១ ៦ ៩៦ - ១ ៦ ៩៩ )

�លែដល�ក់�ជ��� យេ��ព ះ ឧទ យ័�� េ�ះ �ព ះ�ទ ជ័យេជ��ទ ី

៣ �នេចញ�ទ ង់ផ�ួស�ន ៥ៃថ� រចួ�ផ�ួសមកវញិ ។ លះុ� គ េិនយ�េ�យ

ទ វិង�ត េ� �ព ះអង�េឡងេ�យ�ជ��េលកទ ី៣ ។

េ�គ .ស ១ ៦ ៩៧ េ�យ�ន�ព ះប ណំ ង�ប ែម�ប មូល�ជវង�នុវង� �ព ះ

អង��ទ ង់�នប ���មឺុនឲ �េលកេ�គ �ងប � � រ�រេ��� យេស�ចយនួ េដម�ីសុំ

�ព ះ អង�អិម មកវញិ ។ �ព ះអង��ទ ង់សព ��ព ះទ យ័េលក អង�អិម ��ព ះែកវ� �៊

េហយ�ទ ង់េលកប �ុត �ីព ះអង��ព ះ�ម សេម�ច�ព ះម� ក��ត ី ឲ ��េទ ព េីទ �ត ។

េ��យមក �ព ះែកវ� �៊ �នប �ុត �ម អង�ជី ។

Page 66: Khmer History - Extra book

៦ .�ព ះែកវ� �៊ ទ ី៣ អង�អិម ( ១ ៦ ៩៩ - ១ ៧០០ )

�ព ះែកវ � �៊ អង�អិម េឡងេ�យ�ជ�ស�ង�ព ះប តិ �ុគ ង់េ� �ជ�ងំ�ក់

េ�េ�ធ��ត ់។ ចំែណ កឯ �ព ះជ័យេជ�� �ល�ក់�ជ�េ�ះ �ព ះអង�េចញ�ទ ង់

ផ�ួសេ�ក�ុងវត �េ�ធិ�នប ណុ � �ន៣ ៃថ� ក៏�ងផ�ួស េទ ប សេម�ច�ព ះែកវ� �៊

េលក�ជសម�ត �ិ�� យ�ព ះអង� �ព ះអង��ទ ង់ទ ទ លួេ�យ�ជសម�ត �ិវញិ ។

៧.�ព ះជ័យេជ��ទ ី៣ ( រជ��ល ទ ី៤៖ ១ ៧០០ - ១ ៧០២ )

ក�ុងរជ��លទ ី ៤ េនះ�ន �រប ះេ�ររប សម់�ន�ី �� ក់េ� � ះ គ មិ ែដល

�នយនួ��ំទ ។ ដំប ងូ�ព ះអង��ត �វេភ�សេ�េ�ធ��ត �់មួយ ព កួប រ�ិរ

េ��យមក�នជ័យជំនះ េហយ�ប �់នេមប ះេ�រេ�ះេទ �ត ។

៨. �ព ះ�ទ � សធីម���ទ ី៣ ( ១ ៧០២ - ១ ៧០៣ )

េ�គ .ស ១ ៧០២ �ព ះ�ទ ជ័យេជ��ទ ី ៣ េ�យេឃ ញ�ព ះ�ជប �ុត �ម

ធម��� ែដល�ន�ព ះជន�ែត ១ ២ វស� �នឫ ក�សមរម� ក៏ប ែង��ជ��� យ

ប ៉ុែន�មិន�នេធ�ព ធីិ��ភិេសកេទ េ��ះ�នវយ័េ�េក�ងេព ក ។

៩.�ព ះ�ទ ជ័យេជ��ទ ី៣ ( រជ��ល ទ ី៥៖ ១ ៧០៣ -១ ៧០៦ )

េ�គ .ស ១ ៧០៤ �ជវង�នុវង��វមួយ អេន�េ�យប រ�ិរ ៥០០០�ក់

�នេភ�សមកសុំ�ជកេ�ននឹង�ព ះ��ែខ �រ ។ �ព ះអង��ទ ង់សព ��ព ះទ យ័ទ ទ លួ

ឲ �េ� រសេ់�ក�ុងេខ ត � �ទ ី េ�ជិត ភូមិ�វែដល�េឈ �យ ែខ �រ�ងំព សីម័យ

Page 67: Khmer History - Extra book

លែង�កេម�៉ះ ។ ឯ េហត ែុដល�ឲំ ��ន�រេភ�សខ �ួនេ�ះ មកព �ីលេ� ះេ�

��� ច�ក េរ�ងចន�ន៍ �នេកត ចម�ងំ�� ឯ ង�ក�ង� ស�ក�ងំព ី គ .ស ១ ៧០០

េម�៉ះ ។

១ ០. �ព ះ�ទ ធម���ទ ី៣ (រជ��ល ទ ី២ ៖ ១ ៧០៦ -១ ៧០៩)

�ព ះអង�េធ�ព ធីិអភិេសកេឡងេ�យ�ជ� េ�យ�ន�ព ះ�មស��ប �់ជ�

� �ព ះ� សធីម���ធិ�ជ��ធិប ត មីប ព �ិត ។ ឯ �ព ះប �ិែដល�ក់�ជ�េ�ះ

�ទ ង់�ន�នៈ �ក��ត យ៍ិ ឧភេ��ជ ។

១ ១ .�ព ះែកវ� �៊ ទ ី៣ អង�អិម ( រជ��លទ ី២ ៖ ១ ៧១ ០ - ១ ៧២ ២ )

ទ ពំ រ័ទ ី២ ២ ៥ ដល ់២ ២ ៩

លះុ�ព ះធម��� េភ�សេចញេ��ត េ់ហយ ម�ន�ី�ងំ�យក៏អេ��ញ�ព ះ

អង�អិមេឡង�គ ង�ជ�ស�ង�ព ះអនុជ ។ ប ៉ុែន� ៤ �� ំេ��យមកេទ �ត េទ ប �ព ះអង�

េធ�ព ធីិអភិេសក ។

១ ២ .�ព ះ�ទ ស��ទ ២ី អង�ជី

េ�គ .ស ១ ៧២ ២ �ព ះែកវ� �៊ អង�អិម �ទ ង់ប ែង�រ�ជសម�ត �ិឲ ��ជប �ុត �ម

អង�ជី ។ �ព ះអង��ន�មស��ប �់ជ�� សេម�ច�ព ះស�� េ�យ�ជ�េ��ក�ម

ឧដុង� េលក សេម�ច�ព ះ� សសី�ុ� �អគ �មេហស ី។

Page 68: Khmer History - Extra book

េព លេ�ះ �ប �ជនេ��ងែផ�កប ះេ�រ�ប �ងំនឹង�ព ះអង� �ព ះអង��ទ ង់

ឲ �េលកទ ព័ េ�ប �� � ប �ប �ប �នវញិ ។ េ�គ .ស ១ ៧២ ៩ �ព ះស�� �ទ ង់

េលក�ជសម�ត �ិ�� យេ��ព ះប �ិវញិ ។ �ព ះអង�ក៏�ព មទ ទ លួេឡងេ�យ�ជ�

�េលកទ ី៣ ។

១ ៣ .�ព ះែកវ� �៊ ទ ី៣ អង�អិម

�ព ះអង�េ�យ�ជ��នែត ៧ ែខ ។ េ�ដំ� ច់គ .ស ១ ៧២ ៩ �ព ះអង�

�ទ ង់ប ែង�រ�ជ�ឲ ��ព ះ�ជប �ុត ��ថ�ីម�ងេទ �ត ។

១ ៤.�ព ះ�ទ ស��ទ ី២ អង�ជី

េ�គ .ស ១ ៧៣ ០ �ន�វ�� ក់េ� �ប សតូ �ភ�ំ �ងំខ �ួន�អ�ក�ន

ប ណុ �ធម�ិកជន ។ �នែខ �រ�េ�ចនេជ��ម �វេ�ះក៏េលកេ��យយនួរហតូ

ដល ់ៃ�ព នគ រ ។

១ ៥.�ព ះ�ទ ធម���ទ ី៣

ទ ពំ រ័ទ ី២ ២ ៩ ដល ់២ ៣ ៣

�ព ះធម���ទ ី៣ �ទ ង់�នប ���ជទ តូ ឲ ��េំ�គ �ងប � � �រេ��� យេស�

ច ទ កុ ត ងុ េស�ចអង�េនះ�ទ ង់�នយល�់ព ម ។ ចំែណ កឯ �ព ះ ស��ទ ី ២ ែដល

េភ�សេ�� ស�កយនួេ�ះ �នេស�ចយនួទ កុឲ �េ��ជកេ�នេ� �ឌ៉ ញិ រង់�ំ

ឪ �ស ល� េហយ�នគ ង់េ�ទ េី�ះ អស�់ង ១ ០�� ំ។

Page 69: Khmer History - Extra book

១ ៦ .�ព ះ�ទ ធម���ទ ី៤ អង�អិម

�ព ះអង��នេឡងេ�យ�ជ�ស�ង�ព ះប �ិ ែត �នែត ១ �� ំក៏�ត �វ�ព ះអនុជ

�ម អង�ហុីង ឲ �ប ក�ព កួេធ�គ ត ់ ។ ព កួ�មឺុន និង��ហ�ណ ៍ ប េុ�ហតិ មិនេព ញ

ចិត �នឹងអំេព ឧ�កិដ�េនះ �នេលក�ព ះអង�ទ ង ម� ឧភេ��ជឲ �េឡងេ�យ

�ជ� ។

១ ៧.�ព ះ��ធិប ត ទី ី៣ អង�ទ ង

េ�គ .ស ១ ៧៤៧ េនះេទ �ត ឧក� ន៉េរន�ត កុ េ�� � យ� ស�កេខ ត ���ក់

ែដល�ត �វយនួ�េចះែត រេំ�ភេលអំ� ច និងេលទ ឹកដីរប សេ់�ក ក៏�នេលក

ទ ព័ េ��ប យទុ �នឹង ព កួេ�ះ ។ ជ័យជំនះ�នមក�ងែខ �រ ព កួយនួក៏រត េ់��ជក

េ�េ�ះ �ហងុ េ�ក�ុងទ េន�េមគ ង� ។

១ ៨.�ព ះស��ទ ី២ អង�ជី

េស�ចយនួេលកឲ ��ព ះ ស��ទ ី២ េឡងេ�យ�ជ�េ� ឧដុង� ។ �រព តិ គ ឺ

ព កួេមទ ព័ យនួ�អ�ក�ន់អំ� ច ៖ អំ� ចហតូ យកព ន��រ អំ� ចែត ង�ងំ

និង ��សប់ �ូរេ�� � យ� ស�កែខ �រ និងយកច�ប រ់ដ��លេ��ក�ង េវ មកអនុវត �េ�

� ស�កែខ �រ ។

Page 70: Khmer History - Extra book

១ ៩.�ព ះ�ទ � សជ័ីយេជដ�អង�សនួ

�ព ះអង�ស�ួន �នេឡងេ�យ�ជ�េ� ឧដុង� ។ េដម�ីត ប ស�ងសងគ ណុ

ចំេ�ះេ�ក ឧក� ស៉�ួ៌ េ�� � យ� ស�កេ�ធ��ត ់ ែដល�នេលកក�� ត �់� ំ

ស�ត �វេ�ះ �ព ះ�� �ទ ង់សព ��ព ះទ យ័េលកេ�កេឡង � េ�� �៊ ឡឡ�ៈ �រ

ែត ង�ងំថ�ីេនះ េធ�ឲ �ម�ន�ីឯ េទ �ត មិនេព ញចិត � ទ លូមួយប � � ច់�ចង់ក�ត ់ ។

េ��៉ះេហយ�ព ះ��ក៏េជ��ម រចួប ��ឲ �ព កួ�ម �� យកេ�ស��ប ់ ។ េ�គ

.ស ១ ៧៥១ �ព ះេ�េស�ម�ទ ង់សព ��ព ះទ យ័ សព ��ព ះទ យ័េប កឲ �េស�ចែខ �រែដល

េភ�សេ�េ�គ .ស ១ ៧៤៨ េ�ះឲ ��ត ឡប ច់ូល� ស�កវញិ ។

២ ០.�ព ះ�ទ ��ធិប ត ទី ី៣ អង�ទ ង

�ព ះ�ទ � សជ័ីយេជដ�អង�ស�ួន េ�យទ វិង�ត េ�គ .ស ១ ៧៥៥ ។ �ព ះ

ម� ឧប ភេ��ជ អង�ទ ង �ត �វ�នព កួម�ន�ី និង��ហ�ណ ៍ ប េុ�ហតិ េលកឲ �

េឡងេ�យ�ជ�េ�គ .ស ១ ៧៥៦ ។

២ ១ .�ព ះ�ទ ��យណ ៍ ��ទ ី២ អង�ត ន់

ទ ពំ រ័ទ ី២ ៣ ៤ ដល ់២ ៣ ៨

�ព ះឧប �ជ ឧទ យ័�� �នេឡងេ�យ�ជ�េ� ឧដុង� ។ លះុ�នេឡង

េ�យ�ជ�េ�គ .ស ១ ៧៥៨ េស�ចអង�េនះ�ទ ង់�នេលកឲ �េស�ចយនួ�ម េថ

Page 71: Khmer History - Extra book

ត ងុ នូវដីព រីេខ ត � គ េឺខ ត � �ព ះ�ត �ងំ និងេខ ត ���ំង �សគ ណុ ចំេ�ះ ជំនួយេផ�

ងៗ ែដលយនួ�នផ�លឲ់ �ក�ុងជេ��ះ រ�ង�ជវង�នុវង�ែខ �រ ។

េ��យព �ីក�ងលែង�ក �ត �វែប ក�ក់េ�យ�រ�យលកុរប សេ់ស�ម ទ ឹក

ដីែខ �រ មួយ� គ ធំេ�ឯ �យភ�ំដងែរក�ត �វ�ត ប់ ង់���ព រ ។ ប ៉ុណ �ឹ ងេហយ អ�ក

ដឹក� ំ �ត ែិខ �រេ�ែត មិន�ន់េចះ �ញេមេរ�នព �ីរែប ក�ក់�មគ �ី រ�ង��

ឯ ង េឡយ ។ ជេ��ះដេណ �មអំ� ច ដេណ �ម�ជសម�ត �ិ�នរតឹ ែត េ�ចនេឡង

េហយរតឹ ែត ញឹក� ប េ់ឡង �េហត បុ ��លឲ �អ�កជិត �ង �ព េិសស�ត ិ

យនួ ែដល�ន��យ�ម� អំ� ចមួយេ��យព �ីនច�ងំឈ �ះ�ប េទ សចម�៉

េ�ះ�ន ឪ �ស និង�នេលសេដម�ីេធ�អន��យគ មន៍លកូៃដកកូរៃផ�ក�ុងរប ស់

ែខ �រ�មែត អំេព ចិត � ។

អ�កដឹក��ំត ិ ក�ុងសម័យេ�ះ ព ុំ�នយកចិត �ទ កុ �ក់ចំេ�ះ�ស�

�ប េទ ស�ត ិចំេ�ះជីវ� ព រប ស�់ប ���ស� គ �ឺព ុំ�នគ តិ ដល�់ប េ�ជន៍រមួេទ

ែត គ តិ េធ��ង៉� ឲ �ែត �នអំ� ច�នគ តិ ដល�់ប េ�ជន៍ រមួេទ ែត គ តិ េធ�

�ង៉� ឲ �ែត �នអំ� ច�នយសសក័�ិ �ន�ជប ល�័ង� �នេស�� �ន

�ប េ�ជន៍��ល ់ខ �ួនែត ប ៉ុេ� � ះ ។

Page 72: Khmer History - Extra book

ជំព កូទ ី១ ៣

�រ�ប � ងំ�ប ែជងរ�ងេស�ម និងយនួ

េដម�ី�ត �ត ���ប េទ សែខ �រ

(ស.វទ ី១ ៨ និង ១ ៩)

ទ ពំ រ័ទ ី២ ៣ ៩ ដល ់២ ៤៤

េ�យ�រែត េឃ ញយនួដេណ �មយក�នទ ឹកដីរប សែ់ខ �រ �នេ�ចន

េស�ម�ន�ត ទ់ កុ�ប េទ សែខ �រ��មន�រដ�រប សេ់គ ។ ក៏�នរះិរកមេធ��យ

េដម�ីទ ប ទ់ លនឹ់ង�រ� ន�នរប សយ់នួ ។ ដូេច�ះ �រ�ប � ងំ�ប ែជងមួយក៏

�នេកត េឡងរ�ងយនួ និងេស�ម ក�ុង�រ�ត �ត ���ប េទ សែខ �រ ។

ក.ឥទ �ិព លដ៏��ំង��រប សយ់នួ

ក�ុងដំ� ក់�លដំប ងូេនះ ឥទ �ិព លរប សយ់នួ�នស� ព ��ំង���ងឥទ �ិ

ព លរប សេ់ស�មេ��ះ� ឧទ យ័��អង�ត ន់ �លែដល�នក�� ត គ់ សូ�ត �វរប ស់

�ព ះអង�អសេ់ហយ �ត �វ�នេស�ចយនួទ ទ លួ��លឲ់ �េឡងេ�យ�ជ�េ��ក�ង

ឧដុង��នជ័យ និង�នេលកឲ �យនួនូវដីព រីេខ ត ��េហត ុ ប ��លឲ �កម�ុ�

�ងំមូល�ត �វ��ក់េ�ក�ុង�រ�គ ប �់គ ងរប ស�់ជ�រយនួ ។

Page 73: Khmer History - Extra book

១ .�ព ះ�ទ ��យណ ៍ ��ទ ី២ អង�ត ន់

េ�គ .ស ១ ៧៦ ០ �ព ះអង��ទ ង់�ងំអ�ក�� ង វង ឲ �េ� �អ�កែម៉�ង

��ប �ុ� វត ី ។ េ�គ .ស ១ ៧៦ ៣ េ��យព �ីន�ប គ លកិ់ច��ររដ�ឲ �ម�ន�ីធំៗ

�ន់េហយ �ព ះអង��ទ ង់េចញ�ងផ�ួស�ន ៣ ែខ លះុ�កស�ិ� ប ទ មក �ទ ង់�ត

ឡប ម់កេ�យ�ជ�វញិ ។

២ .�ព ះ�ម�� អង�នន់

�ព ះអង�នន់ �ទ ង់អភិេសកេឡងេ�យ�ជ�េ� ឧដុង��នជ័យ ។ លះុ�ទ ង់

េឡង�គ ប �់គ ងរដ�េហយ េ�យគ តិ េរប �មះមិន�ព ម ចំណ ះុយនួត េ�េទ �ត េ�គ

.ស ១ ៧៧៦ �ព ះ�ម�� �ទ ង់ប ��ឲ ��ងសតិ �េំភ�ងប �� រង� កិនរេំសវ �ប ់

េឈ េធ�ប ��យេ��ក�ងភ�ំេព ញ និងេ�មុខ កំព លូ ។

ខ .ឥទ �ិព លដ៏��ំង��រប សេ់ស�ម

១ .�ព ះ�ទ ��យណ ៍ ��ទ ី៣ អង�េអង

ទ ពំ រ័ទ ី២ ៤៤ ដល ់២ ៤៧

េ�ដំ� ច់�� ំ ១ ៧៧៩ ព កួម�ន�ី និង��ហ�ណ ៍ ប េុ�ហតិ �នេលក�ជ

សម�ត �ិ�� យ�ព ះអង�េអង ែដល�ន�ព ះជន�េទ ប �ន ៧វស� ប ៉ុែន�កិច��រែផនដី

េ�េលក��ប ៃ់ដ េ�� �៊ មូ�ងំអស ់។

Page 74: Khmer History - Extra book

េដម�ីេជ�ស�ងនូវអំេព ក�ត េ់ផ�ងៗ េ�� �៊ មូ �ត ់ឧក� យ៉ម�ជែប ន ឲ �

េ�េ�េខ ត � កំព ង់�� យ �មួយប �ូនេ�កគ ឺ ឧក� េ៉ត េ�ែទ ន ។ ចំែណ កឯ

ម�ន�ីធំៗ ឯ េទ �ត ក៏េ�ក�ន់�ត វ់�ិន�រដូច�� េនះែដរ ។

២ .េ�� �៊ ប ៉ុក

លះុ�ទ ង់��ប ព ត �៌ន�ងេល េហយ �ព ះេ�េស�ម�ទ ង់ប ��ឲ �េ�� �៊

ប ៉ុក េលក�ព ះអង�ចន� ែដល�ន�ព ះជន�េទ ប �ន ៥វស� ឲ �េឡង�គ ង�ជ�

េហយឲ �េ�កទ ទ លួេមលខ សុ�ត �វក�ុងកិច��ររដ�សនិ ។

េ�គ .ស ១ ៧៩៨ េស�មច�ងំ នឹងភូ� ។ េ�� �៊ ប ៉ុក �នេកណ � ទ ព័ េ�

ជួយច�ងំឈ �ះភូ� �ប �់នេឈ �យ�េ�ចនចូលមក�ប េទ សែខ �រ ឲ �េ��ងំេ�

�ត ង់ត បំ ន់ ៃប ល៉និ ក�ុងេខ ត ��ត ដំ់ប ង ។

េ�គ .ស ១ ៨០៥ �ព ះអង�ចន� �ទ ង់�ងេ��ប េទ សេស�ម េ�យ�ន េ�

� �៊ ប ៉ុក ដែង�េ�ផង ែត េ�ក�ន��ប េ់�ទ េី�ះ ក�ុងជ�� យ ុ៦ ៥�� ំ។

គ .យនួ�នឥទ �ិព ល��ំងេឡងវញិ

១ .�ព ះ�ទ ឧទ យ័�� អង�ចន�

ទ ព័ រ័ទ ី២ ៤៧ ដល ់២ ៥១

េ�ែខ ស�ី គ .ស ១ ៨០៦ �ព ះ អង�ចន� ែដល�ន�ព ះជន�េទ ប �ន ១ ៥

វស��នអភិេសកេ��ក�ង ប ឹងកក ។ រចួេហយ�ព ះអង��ទ ង់�ង�ត ឡប ម់ក

Page 75: Khmer History - Extra book

េ�យ�ជ�េ��ក�ងឧដុង� វញិ ។ ប ែីខ េ��យមក េ�ព � អភ័យធីែប សែប ន

�នយកកូន� ស ីេ� � ះ េទ ព មក�� យ��� ង ។

ប ��ប ម់ក �ព ះ ឧទ យ័�� �ទ ង់ឲ ��េំ�គ �ងប � � �រេ��� យេស�

ចេស�ម សុំ�ងក���ក��ត ខី �ះមកវញិ ។ េស�ចេស�មឲ �ែត �ព ះ�� និង�ជ

ប �ុត ីអង�េ� �ត ឡប ម់កវញិ ។

�ព ះអង�ចន� �ទ ង់�ន�ត ឲ់ ��ព ះអនុជ និងម�ន�ីខ �ះេ�ចូលរមួក�ុងព ធីិ

ប ណុ �សព េស�ចេស�ម ។ �ព ះេ�េស�មែដលេ�យ�ជ�ស�ងប �ិ �ទ ង់សព ��ព ះ

ទ យ័�ងំ�ព ះ អង�ស�ួន �ឧភេ��ជ និង�ងំ�ព ះអង�អិម �ឧប �ជ ។

២ .ក��ត អីង�មីុ

ទ ពំ រ័ទ ី២ ៥២ ដល ់២ ៥៦

�ព ះេ� មិញ�ង៉ ែដល��ជប �ុត េ�យ�ជ�ស�ង�ព ះេ��ឡ៉ងុ �ទ ង់

ប ��ូន អុង ��ំង៉ ឲ ��េំ�គ �ងប � � �រេឡងមកជួយ�រប ណុ ��ព ះប រមសព

។ �ជទ តូ របូ េនះេ��នេប សកម�ម�៉ងេទ �ត គ ឺ �រេ�ជសេរសក��ត ឲ �េឡង

េ�យ�ជ�សម�ត �ិស�ង�ព ះឧទ យ័��អង�ចន� ។ េ�យេហត េុ�ះ ក��ត ី អង�មីុ

�ប �ុត បី ��ប ៃ់ន�ព ះឧទ យ័��អង�ចន� �ត �វេលកឲ �េឡងេ�យ�ជ�ក�ុង�ព ះជន�

២ ០ វស� េ�េ�ះ��ែកត េ�យ�ន�ព ះ�មេ� �មយនួ� �គ នុេ� ប ៉ុែន�

េប �មឯ ក�រយនួ� �ន�ព ះ�ម� ង៉ុក វងី កុងជួ េហយ�ន�ព ះ�នៈ �ត ឹម

Page 76: Khmer History - Extra book

ែត � ក�ីង ជួ គ េឺស�នឹងេ�� � យេខ ត ��� ក់ប ៉ុេ� � ះ ។ ចំែណ កឯ ក��ត ី អង�េ�

�ត �វេលក�ឧប �ជិនី និងក��ត ីអង�ស�ួន �ត �វេលក� ែកវ� �៊ ។

ឃ .េស�ម និងយនួ� ស�ះ� ស�ល�� េដម�ី�ត �ត ��ែខ �រ

១ .�ព ះហររិក���ឥស��ធិប ត អីង�ដួង

ទ ពំ រ័ទ ី២ ៥៦ ដល ់២ ៦ ២

�ព ះអង�ដួង �ព ះ�ជប �ុត េ�ៃន�ព ះ�ទ ��យណ ៍ ��ទ ី៣ អង�េអង �ត �វ

�ន�មឺុនសព �មុខ ម�ន�ី និង ព � ប ឌ និេត េ� �ងឲ �េឡង�គ ង�ជសម�ត �ិ ។

�ព ះអង�េ�គ ង់េ��ងំ��ំងែស�ក ែដល��ស��ន�ង�� យេ�ជិត ព � ឮ ។

ឯ ព � ប ឌ និេត េ� ក៏ស�ិត េ�ក�ុង�ប េទ សែខ �រសនិ េដម�ី�ជំួយេធ�អន��គ មន៍ឲ �

�ន�ន់ េព លេវ� េប �ន�រ��ំច់ ។

គ រួគ ប �ី��ប � េ�េព លេឡងេ�យ�ជ� �ព ះអង�ដួង �ទ ង់ត ចូ�ព ះទ យ័

��ំង� ស ់ចំេ�ះ�រ�ត ប់ ង់ទ ឹកដី�េ�ចនែដល�ត �វយនួ និងេស�ម�ប វ�័� យក

េ�យខ សុច�ប ់ ។ ទ ឹកដីែខ �រព េីដម�នវ�ិល� ព ធំទ �ូយ ឥឡវូេនះ�ត �វរញួ

ត ចូ�អត បិ រ� ប ៉ុែន��ព ះអង�ដួង ព ុំ� ៊នេលក យកប �� េ�ះមកេ�ទ ឫ ត �អ៉�ី

�យនួ និងេស�មេឡយ ព េី��ះអ�កជិត �ង�ងំព រីេនះមិន ចូលចិត � ឲ �េលក

យកេរ�ងទ ឹកដីេនះមកព �ិ ក�េឡងវញិ ។ េគ យល�់ ទ ឹកដី�ងំប ៉ុ�� នែដលេគ

�ន�ន់�ប េ់�ះ គ សឺទុ �ែត �កម�សទិ �ិ� សប ច�ប រ់ប សេ់គ �ងំអស ់រចួេហយ ។

Page 77: Khmer History - Extra book

េ�គ .ស១ ៨៥៤ េ�យអត �់�ពំ ុំ�ននឹងអំេព រេំ�ភទ ���នយកទ ឹកដីព ី

ស�ំ ក់ជន�ត យិនួ ែដលរសេ់�ក�ុងកម�ុ�េ��ម �ព ះអង�ដួង �ទ ង់�ន

សេ�មច�ព ះទ យ័� �ត �វែត សុំជំនួយ និង�រ�រ�រព មី� អំ� ចអឺរ៉ុប � មួយ

២ .�� �ព ះហស��ព ះអង�ដួង

�ព ះ�ទ ហររិក���ឥស��ធិប ត អីង�ដួង ��ព ះ��មួយអង�ែដល

�ប កប េ�យទ សព ធិ�ជធម៌ ។ �ព ះអង��ទ ងយក�ព ះទ យ័ទ កុ�ក់េរ�ប ចំឲ ��ន

សន�ិ� ព ក�ុង�ប េទ ស និងឲ ��ន រេប �ប េរ�ប រយក�ុង�ជ�រ ។ �ង៉� មិញ

�រែប ក�ក់�មគ �ីរ�ងែខ �រ និងចម�ងំ� �ន�ន រប សប់ រេទ ស �េហត �ុឲំ �

�ប េទ សេព ប �ប ទ ះ នឹងមហន��យ ៖ ភូមិ � ស�ក�ត �វដុត ប �ំ�ញ ែ� សចំ�រ�ត �វ

េ�ះប ង់េ�ល ផ�ូវថ�ល�់ត �វប ផំ�ិចប �ំ�ញេ�យវេិច�ទ កម� និងេ�យទ ឹកជំនន់

��ន� គ េ�ចន�ត �វខ ចូ�ត ។ អសន�ិសខុ េកត �សេព ញៃផ��ប េទ ស េ��ះ��ស�

ែដលអត �់�ន �ន��យេ�ចន�ត �វខ តូ �ច ។ អន�ិសខុ េកត �សេព ញៃផ��ប េទ ស

េ��ះ��ស�ែដលអត �់ �ន �ន��យេ��េ�លចួ េ�រប �ន់ �ប ស់��ប ឥ់ត

���ប ណ ី សកម�� ព �ងជំនួញឥត �ន�លែ់ត េ�ះ ។

Page 78: Khmer History - Extra book

ជំព កូទ ី១ ៤

�ប េទ សែខ �រេ��ម�� ព ��ល� ព ��ំង

(ស.វទ ី១ ៩ និង ទ ី២ ០)

ទ ពំ រ័ទ ី២ ៦ ៣ ដល ់២ ៦ ៥

ក.េហត អុ�ី�ន��ន�� ព ��ល� ព ��ំង?

១ .�ព ះ�ទ នេ�ត �ម

េ�េព លែដល �ព ះ�ទ អង�ដួង េ�យទ វីង�ត េ� ព កួម�ន�ី និង ��ហ�ណ ៍

ប េុ�ហតិ �នេលក�ព ះ�ជប �ុត ច�ង �មអង��ចឡឹង ឫ អង�វត ីឲ �េឡង�គ ង�ជ�

ស�ង�ព ះប �ិេ��ជ�នី ឧដុង� ។ កិច��រែដល�ព ះអង��ត �វប េំព ញ�ដំប ងូគ �ឺរ

�� យដំណ ឹ ងេ��ព ះេ�េស�ម ព �ីរេ�ជសេរសឲ ��ព ះអង�េឡង�គ ង�ជ� ។ �ព ះ

េ�េស�ម�ន ប ��ូនម�ន�ី�� ក់មក�ជ�នី ឧដុង� េដម�ីប ��ក់ព �ីរយល�់ព ម

រប ស�់ព ះអង� និងេដម�ីចូលរមួក�ុង�ព ះ�ជព ធីិប ណុ �សព �ព ះ អង�សុីវ�� �ព ះ�ជ

ប �ុត ទ ី៣ រប ស ់�ព ះអង�ដួង ក៏�ន�ង�ត ឡប ច់ូល� ស�កវញិែដរ ។

២ .�រត ស៊ូរប សែ់ខ �រេ�កម�ុ�េ��ម

គ រួកត ស់�ំល�់ េ��ងេដមរជ��លៃន�ព ះ�ទ នេ�ត �មែខ �រេ�កម�ុ�

េ��ម�នប ន��រត ស៊ូរប សខ់ �ួន�ប �ងំ នឹងអំេព � �ន�នរប សយ់នួេទ �ត ។

េ�គ .ស ១ ៨៥៩ ព កួយនួ�នេរ�ប ចំគ េ��ង�រថ�ី េហយ�ន�ក់�ញព កួ�ម

Page 79: Khmer History - Extra book

ែដលេភ�សេ�េ� �ត �់ជ�ក ឲ �ចូល�ងខ �ួន ។ ដូេច�ះ ែខ �រេ�កម�ុ�េ��ម�ត �វត

ស៊ូ�ថ�ីេទ �ត ។

៣ .�រប ះេ�ររប ស�់ព ះអង�សុីវ��

ចម�ងំ�� ឯ ងក�ុង� ស�ក�នេកត េឡង�ថ�ីេទ �ត ។ ែត មិន�នយរូប ៉ុ�� ន

�ព ះអង�សុីវ�� �នេភ�ស�ព ះអង�េ��ប ទ សេស�ម�មួយ�ព ះអនុជ�ម សរិវីង�

។ េ�ះប �ីព ះអង�េភ�សេ�េហយ ក៏ចម�ងំេ�មិន�ន់ចប ់ េ��ះប ក�ព កួរប ស់

�ព ះអង�គ ឺ ស�ងសរូ និង កំែហងយ�ុ� �នប ន�សកម�� ព េ�េទ �ត ។ េមដឹក�ំ

�ងំព រីេនះ�នេ�ប បំ ះប េំ�រ ��ស�េ�ត បំ ន់�ភ�ំ �� យេរ�ង ឯ ព កួេ�� � យ

េខ ត �សឹងចុះចូល�ងំអស ់។

៤.សន�ិស��ៃថ�ទ ី១ ១ សី� ១ ៨៦ ៣

ទ ពំ រ័ទ ី២ ៦ ៦ ដល ់២ ៧១

សន�ិស��េនះ�នេប កឲ ���ំងមក�ងំ�� ព ��ល� ព េល�ប េទ ស

ែខ �រ�េលកដំប ងូ ។ ត �ំ ងអំ� ចរប ស�់�ំងេនះ�នេ�ទ �ចំេ� មមួយ

ចំេ�ះអ�ក�ប វត �ិ��ស�ែដលែត ងែត េ�ទ សរួ� េត េស�ចែខ �រ គ សឺេម�ច នេ�ត �ម

�ទ ង់�នេ� ��ំងឲ �មក�គ ប �់គ ង� ស�កែខ �រ ឫ ក៏��ំង�នមកប ង�ំឲ ��ព ះអង�ទ

ទ លួយក�� ព ��ល� ព រប ស�់�ំង ?

Page 80: Khmer History - Extra book

េប �មឯ ក�រេស�ម េគ �នអះ�ង� ��ំង�នប ង�ំឲ �សេម�ច

នេ�ត �ម េធ�សន�ិស���ក់�ប េទ សែខ �រេ��ម�� ព ��ល� ព ��ំង ប ៉ុែន�

�ង��ំង�ន�ប ែកក� ព ុំ�នេធ��រេក�ប សង�ត អ់�ីមួយក�ុងេរ�ងេ�ះេទ េ��ះ

� �ប េទ សកម�ុ���ប េទ សឯ ក�ជ� េហយ�នសទិ �ិេធ��រចរ��ម

�ប េ�ជន៍ រប សខ់ �ួន ។

ជន�ត �ិ�ំងែដលមករសេ់�េលទ ឹកដីែខ �រក�ី ជន�ត ែិខ �រែដលេ�រស់

េ�ក�ុងអធិ��� ច�ក��ំងក�ី សទុ �ែត �នេសរ�ី ព េព ញេលញក�ុង�រេ�

មក និងក�ុង�ររសេ់� ឲ �ែត ជន�ងំេ�ះ�នេ�សុំចុះេ� � ះច�ប អ់នុ��ត ព ី

េរសុីដង់រប សខ់ �ួន ។

៥.�រត ស៊ូរប សេ់�ក��រ��� និងេ�កេ�ធិកំេ�រ

�រត ស៊ូរប សេ់�ក ��រ��� និង េ�ធិកំេ�រ គ បឺ ��លមកព ជីេ��ះ

�ជវង�វញិ េ��ះេគ �នេឃ ញ� េ�ក ��រ��� �ន�ងំខ �ួនេ�ក� អង�

ត មិ ែដល�ត �វ��ជប �ុត រប ស�់ព ះ អង�អិម ។ ឯ េ�ធិកំេ�រ �ន�ងំខ �ួន� �

េ�រប ស�់ព ះអង�ចន� ។ ប ៉ុែន��នមត ខិ �ះយល�់ �រ�ងំខ �ះដូេច�ះ គ �ឺ� នប ណំ ង

អ�ីេ��ព �ីក់�ញឲ ��ប ���ស�ចុះចូលឲ ��នេ�ចន គ �ឺ េធ�� សប េ��មចិត �

គ និំត រប សែ់ខ �រក�ុងសម័យេ�ះ ែដល េ�េ�រព ប �ូេស�ច� ��ទ េិទ ព េ�

េឡយ ។

Page 81: Khmer History - Extra book

៦ .�រែកទ �មង់�េលកដំប ងូ

ទ ពំ រ័ ទ ី២ ៧២ ដល ់២ ៧៧

េ�គ .ស ១ ៨៧០ �ព ះ ែកវ� �៊ សុីសវុត �ិ �ព ះអនុជ�ព ះ�ទ នេ�ត �ម �ន

�ងព ៃី�ព នគ រ ចូល�ប េទ សែខ �រវញិ េហយ�ត �វ�ន�ងំ�ម� ឧប �ជ ។ េ�គ

.ស ១ ៨៧៦ �ព ះអង�សុីវ�� ែដលេភ�សេ�េស�មព មីុន �ន�ត ឡប ច់ូល� ស�ក

វញិ េហយប បំ ះប េំ�រស��ស�ម�ងេទ �ត េ��ត ង់ �ភ�ំ រដំូល ៃ�ព ែវង ។ �ម�ជ

ព ង�វ�រែខ �រ� េនះ�ឧ�យកលថ�ីមួយេទ �ត រប សេ់ស�មែដល�នគ តិ � េប

�ន��ំងទ នំុកប �ម�ងយរូេ� មុខ ��ម�រយកទ ឹកដីែដលេស�ម�នយករចួ

េហយ េទ ប េស�ម ឲ ��ព ះ អង�សុីវ�� មកច�ងំដេណ �ម�ជ� ។ េលកេនះេទ �ត

�ព ះម� ឧប �ជ សុីសវុត �ិ �ត �វ�ត ឲ់ �េចញប �� � ប �ន�ប �ប វញិេ�យ �ន

ជំនួយ ព ទី ព័ ��ំង ផង ។

៧.អនុ��ត ៃថ�ទ ី១ ៧ មិថុ� ១ ៨៨៤ និងផលវ�ិក

គ រួគ ប �ី��ប � គ េ��ងៃន�រែកទ �មង់�ងំប ៉ុ�� នែដល�នេរ�ប �ប រ់ចួ

មកេហយ ព ុំ�នទ ទ លួេ�គ ជ័យ�ងំអសេ់ទ ។ ផ�ុយេ�វញិ �រអនុវត �ន៍�ត �វជួប

�ប ទ ះនឹងឧប សគ ��េ�ចន ប ��លមកព �ីប ត កិម�មិនអនុេ��ះព សី�ំ ក់ព កួ

ម�ន�ី�េ�ចន និងព កួេមប ណំ លុ ។

Page 82: Khmer History - Extra book

រ��ភិ�ល��ំង េ�យ�នទ ទ លួរ�យ�រណ ៍ លេំអ�ង ក៏�ន�រ

មន�ិលសង�័យេ�េល�ព ះសឆុន�ៈ រប ស�់ព ះ�� ។ ដូេច�ះេយងេឃ ញ� អនុ

ស�� ៃថ�ទ ី ១ ៧ ែខ មិថុ� ១ ៨៨៤ �នប ��លឲ ��ន�ប ត កិម��ង៉��ំង��ព ី

ស�ំ ក់�ប ���ស�ែខ �រ េហយព កួម�ន�ី��ំង� គ េ�ចន�នយល�់ គ �ឺព ះ�ទ

នេ�ត �ម េនះេហយ �អ�កដឹក�ចំល�ត ស៊ូ�ប �ងំ��ំងេនះឯ ង ។

៨.ប �� ែដលដីកូ�ងំសុីន និងប �� �ព ែំដន

ទ ពំ រ័ ទ ២ី ៧៨ ២ ៨៣

េ�គ .ស ១ ៨៦ ៤ �ព ះ�ទ នេ�ត �ម េ�យ�នេ�ក Doudart de Lagree

អមផង �ន�ងេ�ជួប េ�កេទ �ភិ�ល de la Grandiere េ�ក�ុងៃ�ព នគ រ

េហយ�នេធ�សណំ មូព រចំេ�ះេ�កេទ �ភិ�ល សមូឲ ��ប េទ ស��ំងប ង�ិល

សងមកែខ �រវញិនូវេខ ត ��ងំអសគ់ ឺលង់េ� រ , �ត �់ជ�ក និង �ម ែដលស�ិត េ�

ក�ុង�រ�ន់�ប រ់ប សយ់នួេ�េឡយ�មសន�ិស�� ១ ៨៦ ២ ។

�ព ះអង��ទ ង់�នទ ទ លួ�ក�សន�ព េីរ�ងេនះ េហយក៏�ង�ត ឡប ច់ូល

�ជ�នី ឧដុង� វញិ េ�យ�ទ ង់�នសង�ឹម� ទ ឹកដីែដល�ត ប់ ង់េ�ះនឹង�ត �វ

�នប ��ូ ល�ទ ឹកដីែខ �រ ដូចេដមវញិមិន�ន ។

ប ៉ុែន�េ� គ .ស ១ ៨៦ ៧ េ�យេហត �ុ េខ ត ��ងំ៣ េ�ះ�កែន�ងែដល

យនួេធ�សកម�� ព �ប �ងំ��ំង េ�កេទ �ភិ�ល កូ�ងំសុីន ក៏�យយក

Page 83: Khmer History - Extra book

ប ��ូ ល��� និគ មរប សេ់�ក េរ�ងេ� េ�យេភ�ចនឹងដល�់ក�សន�

រប សេ់�កចំេ�ះ�ព ះ�ទ នេ�ត �ម ។

ដូេច�ះ �ប �់ងំព គី .ស ១ ៨៦ ៧ ទ ឹកដីកម�ុ�េ��ម�ងំមូល �ន��យេ�

��� និគ មរប ស�់�ំង ។ ចំែណ កឯ កម�ុ�េល �នលក�និ�កៈ ��ប េទ ស

�� ព ��ល ។

ខ .��ំង�នេធ�អ�ីខ �ះ��ប េ�ជន៍ដលែ់ខ �រ?

១ .�ព ះ�ទ សុីសវុត �ិ

ទ ពំ រ័ទ ី២ ៨៤ ដល ់២ ៨៩

េ�យេហត �ុ �ព ះ�ទ នេ�ត �ម ព ុំសវូស�ិទ ��� ល នឹង��ំង �ព ះ�ជប �ុត

រប ស�់ព ះអង�ព ុំ�ត �វ�នេ�ជសេរសឲ �េឡងេ�យ�ជ�ស�ង�ព ះប �ិេទ ។ េព ល

េ�ះ �ក�ម�ប ឹក��ជប ល�័ង� ែដល�នេ�កេរសុីដង់ស៊ុេប រ៉យីរ័ �អធិប ត េី�ះ

�នសេ�មចេ�ជសេរស�ព ះម� ឧប �ជ សុីសវុត �ិ ��ព ះអនុជ�ព ះ�ទ នេ�ត �ម

ឲ �េឡងេ�យ�ជ�វញិ ។

�ព ះ�ទ សុីសវុត �ិ �ប គុ �លែដលគ រួឲ �� ស�ញ�់ទ បី ផំុត �មនុស�ែដឡ

�នចិត �ទ �ូយ និងចិត �េម�� �ទ បី ផំុត ក�ុងចំេ� មែខ �រ�ងំ�យ ។ �ព ះអង�

�ទ ង់�នខ តិ ខ �ំងំក��ំង�ព ះទ យ័ និង�ងំក��ំង�ព ះ�យ េដម�ីេធ�ឲ ��នសន�ិ

� ព និងេធ�ឲ ��ប ���ស��នសម�ូណ ស៌ប �យ ។

Page 84: Khmer History - Extra book

លះុ�ន េឡងេ�យ�ជ�� �ម �ព ះអង��ទ ង់�ន�ប �សឲ �េ�ប នូវ�ព ះ�ជ

ប ��ត �ិៃថ�ទ ី ២ ១ ែខ ឧស� ១ ៩០៤ ែដលប ��ឲ �លបុ េ�លនូវ�រេធ�ទ កុ�ប កុេម�

ញេល�ង�យៃនជន�នេ�ស និងេលជនែដល�ត �វ�ប េ់�ទ ។

ចំេ�ះទ ឹកដីែដល�ត �វ�ត ប់ ង់េ�ក�ុងៃដេស�មេ�ះេគ ដឹង� ក�ុង�� ំ

១ ៩០៤ ប ៉ុ�� នែខ េ��យ ែដល�ព ះ�ទ សុីសតុ �ិ �នេឡងេ�យ�ជ� �ប េទ ស

េស�ម�នប ង�ិលេ�ឲ ���ំងេហយែដល ��ំង�ន�ប គ លឲ់ ��ព ះអង�វញិនូវ

េខ ត � ��ច , េ�ះកុង , ម�ូៃ�ព និង ទ េន�េ� ។ េ�េព ល�មួយ�� េ�ះ េខ ត � ស�ឹង

ែ�ត ង និង� ស�ក េស�ម�ង៉ ក៏�ត �វដងហតូ ព �ីប េទ ស�វ េហយ�ប គ លម់កឲ �

�ព ះ��ែខ �រវញិែដរ ។

ក�ុងវសិយ័សកិ�អប រ់ ំ និងវប �ធម៌េនះេគ �នដឹង� �ម�ជប ��ត �ិៃថ�ទ ី ៤

ែខ ក�� ១ ៩១ ៥ �ព ះ�ទ សុីសវុត �ិ �ទ ង់�នប េង�ត គ ណ ៈ កម��មួយែដល�ន

�ទ ី េរ�ប ចំវច�នុ�កមែខ �រ�េលកដំប ងូ រចួេ�គ .ស ១ ៩២ ១ �ព ះអង��ទ ង់�ន

�ង���ល�ីន់ខ �ស ់និង�ព ះ�ជប � � លយ័ ។ ម៉�េទ �ត េ�ក�ុងរជ��ល

រប ស�់ព ះអង�ដែដល េ�ក Georges Groslier �នប េង�ត �រមន�ីរមួយេ��ក�ង

ភ�ំេព ញ េដម�ី�ប ែម�ប មូលនូវ�� ៃដែខ �រែដល�វត �ុប �ុណ យកមកែថរក�ឲ ��ន

គ ង់វង�ត េ� ។

Page 85: Khmer History - Extra book

ក�ុងវសិយ័េសដ�កិច�េគ �នដឹង� ក�ុងរជ��លរប ស�់ព ះ�ទ សុីសវុត �ិ ចំ

�រេ�ស៊ូ�ត �វ�នប េង�ត �េលកដំប ងូេ��ត ង់ ជប ់ ។ េ�យ�រ�កល�ងេនះ

�នេ�គ ជ័យ ព កួមូលធននិយម��ំង�នប េង�ត ចំ�រេ�ស៊ូធំៗ េទ �ត េ�

�ត ង់ត បំ ន់ ដី�កហមក�ុងេខ ត �កំព ង់�ម និង�កេចះ ។ ដប �់� េំ��យមក គ េឺ��� ំ

១ ៩៣ ១ ទ ហំៃំផ�ដី�េំ�ស៊ូេឡងហសួព ២ី ៥០០០ ហចិ� ។

២ .�ព ះ�ទ សុីសវុត �ិមុនីវង�

ទ ពំ រ័ទ ី២ ៨៩ ដល ់២ ៩៥

�ព ះ�ទ សុីសវុត �ិ �នេ�យទ វិង�ត េ�ៃថ� ៩ ែខ ស�ី ១ ៩២ ៧ ក�ុងជ��

យ ុ ៨៧វស� ។ �ក�ម�ប ឹក��ជប ល�័ង�ែដលស�ិត េ�េ��មអធិប ត �ី ព ៃនេ�ក

Le Fol េរសុីដង់ស៊ុេប រ៉យីរ័ �នេ�ជសេរស�ព ះ�ជប �ុត ច�ង�ម សុីសវុត �ិមុនីវង�

ឲ �េឡងេ�យ�ជ�ស�ង�ព ះប �ិ ។ ព ធីិ��ភិេសក �ន��រព �េធ�េឡងេ��ជ

�នីភ�ំេព ញ េ�ចំេ�ះមុខ េ�កអគ �េទ �ភិ�លឥណ �ូ ចិន និងេ�កេរសុីដង់

ស៊ុេប រ៉យីរ័ៃន�ប េទ សែខ �រ ។

�ព ះ�ទ សុីសវុត �ិមុនីវង� �ទ ង់�ន�ងេ�សកិ�េ�ធវ�ិ�េ��ប េទ ស

��ំង �ព ម�ងំ�ន��យេ��េម�� ន មួយរបូ ៃនកងទ ព័ �ប េទ សេនះេទ �ត

ផង ។

Page 86: Khmer History - Extra book

េសចក�ីប �� ប ់

�រសកិ�រចួមកេហយ�នប � � ញ ឲ �េឃ ញ� ែខ �រ��ត មិួយ�ន

ចំ� ស ់ �នកេកត េឡង �នរសេ់� និង�នវវិត �ន៍ហែូហមក�ងំព �ីប �ណ

២ ០០០ �� ំមុន�គ សិ�សក�ជេម�៉ះ េ�ភូមិ� គ �សុី�េគ �យ៍េនះ ។ �ប ��ត ែិខ �រ

ក៏ដូច��ត ដិៃទ េទ �ត េ�ក�ុងព ភិព េ�កេយងេនះែដរ ែត ងែត �នជួប �ប ទ ះនូវ

�រែ�ប �ប �ល ជួន�ល�នថ�ំុេថ�ងរងុេរ�ងដូច េ�សម័យនគ រភ�ំ សម័យេចន�

សម័យម� នគ រ ជួន�លេទ �ត ក៏��ក់ដុន�ប �នដលន់ូវេសចក�ីេវទ �រកទ ី

ប ផំុត �� នដូចេ�សម័យេ��យអង�រ ។ ប ៉ុែន�េយងមិន�ត �វេផ�កផ�ួលេ�េលច�ប ់

ធម��ត ដិូច�នេ�ល�ងេលេហយ��ំ� អសស់ង�ឹមព �ីស��ប េទ ស�ត ិ

រប សខ់ �ួនេទ ។ ផ�ុយេ�វញិ �ប �ព លរដ�ែខ �រ�គ ប �់ ស�ប ់ �គ ប �់ន់�� ក់ �ត �វែត

ខ តិ ខ េំរ�នស�ូត �ប វត �ិ��ស�រប ស�់ត ខិ �ួនឲ ��នដឹងច�ស�់គ ប �់� េឡង េដម�ី

ឲ ��ន�រ� � ប រ់ព �ក ឲ ��ប �់រម�ណ ៍ េលប �� �ត ិ�នេសចក�ី� េដម�ីឲ ��ន

មនស�ិរ�ត ដ៏ិេព ញេលញ �ព េិសសេ�ក�ុង�លៈ េទ ប ច�ុប �ន� េនះែដល

�ប េទ ស�ត កំិព ងុែត �ត �វ�រអ�កេស�� �ត ិ េដម�ី�រ�រទ ឹកដី និងេដម�ីេធ��រ

ក�ង�ត កិ�ុងេព លប ច�ុប �ន� និង អ�គ ត �ងមុខ េនះ ។

�រែដលេយងដឹង និង��លច់�សព់ កំីហសុ ព �ីរភ័ន��ចឡរំប សដ់ូន�

េយង និងព ឧី�យកលេផ�ងៗ រប សជ់ន�ត ជិិត �ងក�ុង�រ�ប វ�័�យកទ ឹកដី

Page 87: Khmer History - Extra book

និងក�ុងប ណំ ងប �ំត ព់ ជូ�សន៍ ែខ �រព ុំែមន��ន់ែត ឲ �ដឹង ឲ �ឈ �ឺប ទ់ េទ ៗ

េហយ�ន់�ត ស់�ីប េ��ស រចួប េំភ�ចេ�លេ�វញិេ�ះេទ ែត �រស�ំន់ គ �ឺត �វ

េចះ�ញយកេមេរ�ន �ញយក�រព េិ�ធន៍ព េីហត �ុរណ ៍ �ងំ�យែដល

�នេកត េឡងរចួេហយ េហយេធ��ង៉� េដម�ីេជ�ស�ងកំុឲ ���ក់េ�ក�ុង

គ ន�ង�សែ់ដល�ឲំ �ខ ចូ�ប េ�ជន៍�ត េិទ �ត ។