Michel Eyquem, señor de Montaigne (1533-1592)

A lingua materna de Michel de Montaigne era o latín clásico.

O seu pai, imbuído de humanismo, fíxolle educar por un alemán que non sabía francés e que lle falaba exclusivamente en latín e prohibiu que ninguén, nin a servidume, lle dirixise a palabra en lingua vulgar.

Os seus mesmos pais tiveron que aprender latín para falar con este neno, que aos sete anos lía de corrido as Metamorfoses de Ovidio pola sinxela razón de que non sabía francés para ler o Lancelot ou o Amadis, que eran lecturas propias de raparigos.

Esta rara educación, que a calquera outro lle transformou nun ser inútil ou dunha pedantería insoportable, - amoldouno ao espírito dos autores latinos, - afíxoo desde a súa infancia a estudarse a si mesmo e a analizarse na súa terrible soidade.

• Cando aos dez anos o seu pai o enviou a un colexio, o mozo Montaigne tivo que aprender o francés, lingua que escribiría cunha perfección marabillosa.

• Montaigne confesaba que a súa permanencia no colexio de Guienne significou un retroceso na súa formación: o latín se lle bastardeou e deixou de usalo.

• Isto foi sen dúbida venturoso para as letras francesas, pois, contra todo o que podía suporse, Montaigne non escribiu en latín, o que lle restou moito mérito, senón na lingua da súa nación.

• Estudou logo Dereito e exerceu de avogado.

• Cando morreu o seu pai, en 1571, Montaigne retirouse ás súas propiedades.

• Na súa biblioteca colocou unha inscrición latina na que dicía que, cansado da servidume dos tribunais e dos cargos públicos, decidira, aos seus trinta e oito anos, gozando aínda de saúde, dedicar o resto da súa vida ao estudo, sen máis ambición que a súa independencia, a súa tranquilidade e os seus leceres.

• La Alegría del sabio consiste en amar la vida y disfrutarla en plenitud: Es de una perfección absoluta y por así decirlo, divina, saber disfrutar lealmente del propio ser.

• Todo hombre contiene en sí la forma entera de la condición humana.

Non o conseguiu do todo, pois tivo que exercer de alcalde de Burdeos e emprender unhas viaxes por Suíza, Alemaña e Italia en busca de augas salutíferas con que curar o seu mal de pedra.

• A lectura dos seus libros, feita por puro pracer, ás veces un pouco ao azar, acotando e subliñando pensamentos e ideas que lle chamaban a atención, foi a orixe, constantemente renovada, dos escritos de Montaigne, comentarios e ideas e observacións de moi distinta índole, unhas veces breves e esquemáticos, outras extensos como pequenos tratados ou monografías.

Os autores da antigüidade, principalmente Plutarco e Séneca son os precedentes deste tipo de literatura de comentario e reflexión.

Montaigne, considerándoa de feito non definitiva nin organizada, publicou baixo o título de Ensaios.

Este nome fixo fortuna e chegou a constituír un xénero da crítica moderna.

Os dous primeiros libros foron publicados en 1580; o terceiro, en 1588.

• Nos Ensaios, Montaigne non pretendeu reunir unha doutrina orgánica e estruturada senón o resultado dunha serie de reflexións sobre as materias máis dispares.

• As sentenzas dos autores clásicos eran moitas veces os puntos de partida das súas reflexións,

• pero non raramente parte de observacións persoais e logo busca autoridades da antigüidade para confirmalas.

• Nos clásicos non buscaba, pois, xenialidade, imaxinación nin poesía senón madurez e razón. Por iso é polo que bota man con farta frecuencia de Plutarco que lía traducido -pois non chegou a dominar o grego- e de Séneca.

• "É o xuízo un instrumento necesario no exame de toda clase de asuntos, por iso eu exercítoo en toda ocasión nestes ensaios. Se se trata dunha materia que non entendo, con maior razón sírvome del, sondando o vao de lonxe; e logo, se o atopo demasiado profundo para a miña estatura, detéñome na beira. O convencemento de non poder ir máis aló é un signo do valor do xuízo, e dos de maior consideración. Ás veces imaxino dar corpo a un asunto baladí e insignificante, buscando en que apoialo e consolidalo; outras, as miñas reflexións pasan a un asunto nobre e discutido no que nada novo pode acharse, posto que o camiño está tan trillado que non hai máis recurso que seguir a pista que outros percorreron. Nos primeiros o xuízo atópase como ás súas anchas, escolle o camiño que mellor se lle antolla, e entre mil carreiros decide que este ou aquel son os máis convenientes. Elixo ao azar o primeiro argumento. Todos para min son igualmente bos e nunca me propoño esgotalos, porque a ningún contemplo de maneira total: non declaran outro tanto quen nos prometen tratar todos os aspectos das cousas. De cen membros e rostros que ten cada cousa, escollo un, xa para acariñalo, xa para desflorarlo e ás veces para penetrar ata o óso. Reflexiono sobre as cousas, non con amplitude senón con toda a profundidade de que son capaz, e as máis das veces gústame examinalas polo seu aspecto máis inusitado. Atreveríame a tratar a fondo algunha materia se me coñecese menos e enganáseme sobre a miña impotencia. Soltando aquí unha frase, alá outra, como partes separadas do conxunto, desviadas, sen designio nin plan, non se espera de min que o faga ben nin que me concentre en min mesmo. Varío cando me place e entrégome á dúbida e á incerteza, e ao meu xeito habitual que é a ignorancia".

• Fala sen afectación, e para facerse entender non rexeita o termo familiar ou dialectal.

• Ata hai un ensaio contra toda a reórica clásica e o rexeitamento a toda gran pretensión literaria lévao a recoñecer a súa preferencia pola linguaxe relativizada:

“Fanme odiar as cousas verosímiles cando mas plantan por infalibles. Gústanme esas palabras que abrandan e moderan a temeridade: Seica, Dise, Eu penso, e semellantes. E se tivese que educar nenos poñeríalles moito na boca ese modo de reponder, inquisitivo, non resolutivo”.

• Nos seus Ensaios Montaigne fala constantemente de si mesmo:

explica a súa educación, as súas viaxes, os seus costumes, as súas preferencias, as súas teimas, as súas doenzas

e ata nos dá detalles do seu aspecto físico.

• Isto fai que a obra adquira un aspecto vivaz e persoal, que non se perda en abstraccións e ideas xerais.

• Un escritor que, como él, tomou como emblema a pregunta Que sei eu? («Que sais- je?»), ha de partir moitas veces do más persoal e íntimo, e nestas preocupacións é onde atopamos os máis acusados méritos literarios de Montaigne, «el severo señor Montaña», como o chamaba Quevedo.

• Con este acento podemos comprender a súa relatividade na moral (o bo caníbal) para xustificar costumes que no seu propio mundo parecían mostruosas.

• Quere ser benévolo, comprensivo no medio das matazas dos hugonotes,

• vaise sentindo vello e cando remata a obra aparece como un ancián canso e asustado da dureza do mundo.

• E o antihumanista, o gran dignificador da lingua cotiá, remata cuns versos de Horacio, pedindo unha boa vellez capaz de facer soar aínda a súa lira.

 “concédeme tú, hijo de Latona, / disfrutar de mis bienes con salud / y te lo ruego, con la mente entera; / que no sea humillante mi vejez / ni le falten las cítaras”.