MULLERES NA HISTORIA DA CIENCIA

1. Que papel se lle concedeu ás mulleres ó longo da Historia da Ciencia?

1. As mulleres non eran consideradas científicas ou investigadoras ó “non ser aptas” para estes traballos.

2. Dende a infancia transmitíanselles valores sexistas segundo os cales tiñan que ser boas esposas e as encargadas dos labores domésticos e da crianza dos nenos.

3. As poucas mulleres que tiñan acceso á educación básica, non eran animadas a que continuasen con estudos superiores. Iso era “cousa de homes”.

4. Só eran preparadas para cociñar, coser… todo relacionado coa creación dunha familia (nunca coa investigación).

5. Se a pesar de todo isto algunha muller destacaba no ámbito científico ou intelectual, o seu traballo non era recoñecido e algún home (marido, pai , irmán…) quedábase co éxito.

6. A ciencia foi ata fai relativamente pouco moi machista.

POR QUE FORON MENOSPREZADAS DURANTE

TODA A HISTORIA (DA CIENCIA)?

Pero...

A ciencia que actualmente coñecemos deriva da filosofía da

antiga Grecia. As ansias de coñecemento levaron ós gregos a buscar

respostas baseadas na lóxica sobre os fenómenos que os rodeaban,

converténdose así na primeira civilización que intentou dar respostas

satisfactorias a tódolos sucesos sen recorrer á relixión, mitos…

A pesar do desenvolvida que resultou ser esta sociedade no

aspecto da investigación, tratábase dunha civilización verdadeiramente

misóxina. A muller, considerada un ser sen ningún dereito, só se dedicaba

ás tarefas do fogar e o esposo queríaa unicamente para ter descendencia

que perpetuase o nome familiar. As casas das familias máis poderosas

contaban cunha zona onde a muller estaba recluída cos rapaces e onde

levaba a cabo os seus labores. O marido nunca acudía a esta zona,

coñecida como xineceo, agás que quixese manter relacións coa súa esposa

(caso que só se producía cando andaba na procura dun fillo; se non

recorría a unha hetera).

Polo tanto, debido a arraigada sociedade patriarcal, as mulleres

non foron partícipes das orixes da ciencia e como a súa situación non

mellorou de maneira significativa ó longo da historia, o machismo e tódolos

prexuízos en contra delas (alegando unha suposta inferioridade) impediron

a participación feminina na ciencia.

2. Opinións “destacadas” sobre as mulleres e a ciencia…

Privadas da participación na ciencia dende que esta se orixinara, a integración das mulleres nesta área veuse dificultada polos comentarios e accións discriminatorias levadas a cabo tamén por homes destacados das distintas épocas:

— Opinión clerical (s. XVI) baseada en supostos médico-ideolóxicos de Aristóteles, Hipócrates ou Galeno: ensinar á muller engade maldade “á malicia natural que elas teñen, ameaza a orde establecida no fogar e produce lasitude nas tarefas domésticas e discordia no matrimonio”.

— Fray Luis de León (Renacemento): “así como a boa e honesta natureza non a fixo para o estudo das ciencias nin para os negocios de dificultades, senón para un solo oficio sinxelo e doméstico, así as limitou o entender e, por conseguinte, taxoulle as palabras e razóns”.

— Duarte de San Juan (intenta dar unha explicación científica sobre a incapacidade intelectual da muller): “as mulleres son frías e húmidas e os homes secos e quentes; a humidade e o frío botan a perder a parte racional mentres que a calor e a sequidade auméntana e perfecciónana.

Pode que haxa algunha muller con algo de intelecto e habilidade, iso indicaría que ten calidades masculinas, é dicir, calor e sequidade, aínda que en grado moi baixo, porque se as tivera en maior cantidade tería sido un home”. Como argumento sólido a súa teoría engade: “Eva, a primeira muller, non mostrou moita intelixencia no Paraíso”.

— Vives (siglo XVI; fragmento do

seu libro, La instrucción de la mujer

cristiana, para Catalina de Aragón):

“ non é ben que ela ensine… porque

tendo na cabeza algunha falsa opinión

non lla vaia traspasar ós auditores coa

autoridade que ten a mestra e traia

ós outros o seu mesmo erro”.

— James Miller (1726; argumento da súa obra Humours of Oxford ): a protagonista, unha insensata que pretendeu obter coñecemento por medio do estudo e a dedicación á ciencia e á filosofía, admite finalmente a súa tolería, as súas pretensións ridículas e a súa volta ó “marco” da ignorancia.

Os extractos anteriores proporcionan unha visión moi clara da discriminación que as mulleres estiveron sempre a padecer. Sen embargo a seguinte declaración (tamén fortemente sexista) deixa entrever, de xeito inconsciente, a dependencia masculina coas mulleres. Isto é o que Jean-Jaques Rousseau escribiu na súa obra Emilio:

— “Dar pracer (ós homes), serlles útiles, facerse amar e honrar por eles, crialos de xoves, coidalos de maiores, aconsellalos, consolalos, facerlles agradable e doce a vida, eses son os deberes das mulleres en todos os tempos e o que lle hai que ensinar dende a infancia”.

Necesito a

miña MAMÁ!!

3. Todo isto correspóndese coa realidade?

Realmente as mulleres non serviron nin serven para a ciencia? Realmente as mulleres non participaron

nos avances científicos dos que hoxe todos gozamos, debido á sociedade sexista do momento?

Afortunadamente non todos pensaban igual…

“A mente, o intelecto non ten sexo. Os recentes desenrolos da anatomía mostran a igualdade entre

homes e mulleres con respecto ó cerebro e ós órganos sensoriais”

En 1673 o cartesiano François Poullain de la Barre afirmou o anterior, intentando así finalizar a polémica sobre a suposta “incapacidade intelectual” das mulleres. Poucos o apoiaron pero, tal e como demostra a historia, estaban errados. Aínda que comparada coa dos homes a súa participación é minúscula, as mulleres aportaron (e seguirán a aportar) valiosos descubrimentos e demais información. Velaquí un breve resumo da participación ó longo da historia da muller na ciencia.

≠ ...

Por todos é sabido que en Grecia (ó igual que en Roma) a muller estaba moito menos valorada que o home e por tanto padecía unha situación de continua segregación avalada por homes tan ilustres como Aristóteles. Desta época destacan investigadoras como a astrónoma Aglaonice; Agnodice, médica e tocóloga ademais da protagonista dunha das primeiras rebelións femininas; Aspasia e Cleopatra, que destacaron en xinecoloxía e en obstetricia, escribiron os textos de medicina feminina máis importantes ata o século XI.

Aínda así o máis valorado nunha muller de Grecia era que fose culta para ser mellor esposa e nai.

1. Prehistoria

A pesar de que a ciencia propiamente dita non existía, dende os inicios do ser humano as mulleres participaron no desenvolvemento das “novas tecnoloxías”. Foron curandeiras, aprenderon as propiedades medicinais das plantas grazas á experimentación e observación coidadosa… Sen embargo, a partir de acá, o peso da muller na ciencia decaerá asombrosamente.

2. Época clásica grega

A participación da muller na ciencia en Roma produciuse sobre todo no campo da medicina. Podemos resaltar a Olimpia de Tebas, a Metrodora e sobre todo a Hipatia de Alexandría, a científica máis famosa da antigüidade e a única cuxa vida e obras están ben documentadas.

O meu nome é Hipatia

A sociedade occidental retrocede o pouco que levaba avanzadoen cuestións sexistas e o sistema androcrático (o home é o centro de todo) fai que os logros científicos conseguidos polas mulleres queden eclipsados. Aínda así as mulleres musulmás e do Imperio Bizantino tiveron maior liberdade que as católicas para dedicarse á ciencia, caso de Trótula de Salerno ou da emperatriz Zoe.

3. Época clásica romana

4. Época Medieval

5. O Renacemento

Durante o Renacemento a presenza feminina na cultura e na ciencia faise un pouco máis notable. Cabe destacar os estudos alquímicos levados a cabo pola francesa Perenelle Lethas, os traballos médicos das italianas Olimpia Morata, Tarquinia Molza e Constanza Calenda e o labor filosófico e médico desenvolto pola castelán–manchega Oliva Sabuco de Nantes

6. O século XVII

Grazas a revolución científica do século pasado a muller intégrase (por primeira vez en toda a historia) no mundo científico, aínda que os seus estudos seguen a depender do varón co que teña algún lazo familiar. Quizais o máis importante desta época sexa a incorporación da muller a tódolos campos da ciencia: bioloxía, astronomía, matemáticas, xeoloxía, química… e non só á medicina como os anos anteriores. As mulleres de familia acomodada estudaban na casa e eran consideradas “sabihondas” e respondonas. Algunha muller de clase media podía educarse nun convento e as campesiñas eran analfabetas. Esta será a época na que comecen os movementos liberais femininos.

É difícil escoller algunha profesional de entre tantas boas investigadoras Algunha delas sería: Emile du Chatelet, matemática e física; María Andrea Casamayor y de la Coma, matemática especializada en aritmética; Mary Farfax Somerville, botánica; Marie Anne Poulze Lavoisier, química, física e matemática.

7. O século XVIII

En filosofía da ciencia tivo moita importancia María Gaetana Agnesi; en astronomía Caroline Herschel; en botánica Marianne North; e en matemáticas e física Marie Shopie Germain.

8. O século XIX

Durante o século XIX prodúcese un novo estancamento : agora as mulleres cultas teñen que “respectar os límites da feminidade” incluso no traballo da casa (educación dos membros da súa familia, alimentación, saúde…).

Aquelas mulleres de clase privilexiada que antes participaran en investigacións científicas agora son retiradas dos seus postos baseándose en argumentos da ciencia, da historia natural e dos feitos naturais que aseguran a inferioridade intelectual feminina. Ademais negaráselles o estudo científico ó ser considerado unha área masculina e non se lles permitirá o acceso á universidade. A pesar disto, algunhas mulleres dedicáronse á ciencia.

9. O século XX

Coa chegada do século XX, as mulleres somerxénse definitivamente no mundo científico e na investigación. A pesar de que teñen que lidar con todo tipo de obstáculos e prexuízos, o seu traballo é recoñecido e valorado. Grazas a elas, a ciencia non parou de desenvolverse en todo o século XX (e non parará no s. XXI) polo que varias delas foron galardoadas con premios Nobel. Por fin ser muller científica deixa de ser “caso de estudo”.

Neste repaso histórico puidemos ver o nome de varias científicas (e aínda faltan moitos nomes) que se gañaron a pulso os dereitos, premios e recoñecementos que durante tanto tempo lles foron negados. Resulta imposible resaltar a traxectoria de todas polo que só faremos fincapé nalgunha delas:

→ Gañadoras do premio Nobel:

• Marie Slowska Curie: gañadora do Nobel de

física en 1903 xunto co seu marido Pierre Curie

(converténdose así na primeira muller a que lle foi

outorgado un premio Nobel) polo seu traballo sobre

as radiacións, e do Nobel de química en 1911. Esta científica polaca converteuse na máis coñecida por todos.

• Maria Goeppert Mayer:foi galardoada co Nobel de

física (co-recibido con J. Hans e D. Jensen) en 1963.

• Irene Joliot Curie:(co-recibido con Frederic Joliot)

gañadora do Nobel de química en 1935 pola súa

contribución á investigación nuclear.

• Dorothy Crowfoot Hodgkin: Nobel

de química en 1964 polos seus avances na

M. Goeppert

cura da anemia perniciosa.

• Gery Radnitz Cori: co-recibiu o Nobel en fisioloxía e Irene J. C.

medicina con Carl Ferdinan Cori en 1947.

• Barbara McClintok: premio Nobel en fisioloxía e medicina en1983.

• Rosalyn Sussman Yalow: grazas á técnica do

“radioinmunoensaio” compartiu o seu Nobel en medicina e fisioloxía (1977) co estadounidense S. A. Berson.

• Rita Levi-Montalcini: premio Nobel en medicina

e fisioloxía en 1986 xunto con Stanley Cohen.

• Gertrude Elion: compartiu o seu Nobel (fisioloxía

e medicina; 1988) con Sir James W. Black e George H. Hitchings. • Christiane Nusslein-Volhard: galardoada co Nobel R.S.

Yalow

de fisioloxía e medicina en 1995, compartiu o premio con E. B.

Lewis e Eric F. Wieschaus.

Rita Levi-Montalcini

4. CAL É A SITUACIÓN ACTUAL DA MULLER NA CIENCIA?

Despois deste breve paseo pola historia só nos queda facernos unha cuestión…

Ciencia??

Tras analizar a discriminación padecida polas mulleres no campo científico ó longo de toda a historia, podemos asegurar que a súa situación mellorou considerablemente. Por fin os dereitos e deberes masculinos e femininos son os mesmos (e non só en ciencia senón en tódalas áreas da vida) e o labor de investigación é recoñecido independentemente do sexo do seu descubridor. A pesar disto aínda perviven certos prexuízos en contra das mulleres que se manifestan de xeito sutil como o acceso a postos de menor índole científica como pode ser a clasificación e catalogación en historia natural ou o cómputo en astronomía, activades xa consideradas femininas, menos valorizadas e rutinarias.

Nalgúns casos algunhas mulleres brillantes quedan relegadas a postos de nivel inferior ó seu intelecto.

Os seguintes datos son moi significativos con respecto á posición da muller no mundo académico actual:

O 53 % do alumnado universitario correspóndese con mulleres.

Enxeñería e arquitectura técnica, enxeñería e arquitectura e en xeral tódalas enxeñerías son ás áreas con menor presenza feminina cun 25’2 %, 29’1 % e cun 26’8 % respectivamente.

Só o 34 % do profesorado universitario é feminino.

Sabendo que nos últimos anos estas cifras non pararon de aumentar podemos extraer unha sinxela conclusión:

Sen dúbida a situación da muller ten mellorado moito ó longo da historia. O labor levado a cabo polas primeiras científicas foi esencial para acadar a situación actual. Grazas a súa valentía hoxe en día só nos quedan pousos da discriminación que elas padeceron. Hai que seguir traballando pa derribar os derradeiros atrancos e poder vivir así nunha sociedade igualitaria para homes e mulleres.

FIN

(Traballo realizado por)

Esther Álvarez González1º BACH B Nº 2