Ж.Туяацэцэг (Ph.D) ШУТИС, ХБТС

Хүн ба амьтанд химийн гурван онцгой мэдрэмж байдаг.

-амтлах мэдрэмж

- үнэрлэх мэдрэмж(olfaction)

- цочрох мэдрэмж (тригеминаль)

Хүн 10,000 хүртэлх өөр үнэрийг ялгаж таньдаг чадвартай байдаг.

Үнэрлэх эрхтэнтэй организмд хүнс, ижил хань, араатныг таних боломжийг олгодог бөгөөд цэцгийн үнэр зэрэг мэдрэхүйн таашаал төрүүлэх төдийгүй болгоомжлох (муудсан хүнс, химийн аюултай бодис гэх мэт) мэдрэмжийг төрүүлдэг. Тиймээс энэ нь амьд организмын хамгийн чухал системүүдийн нэг юм.

Хүн дөрөв буюу түүнээс дээш нэгдэлтэй холимгоос үнэр нэг бүрийг ялгаж чадна. Хүний хамрын хоёр нүхний хөндий тус бүрийн үнэрлэх хэсгийн нийт талбай нь ойролцоогоор 50 сая орчим анхдагч мэдрэлийн хүлээн авагч эсийг агуулсан 2,5 см2 юм.

Агаар болон үнэрийн молекулууд

Салст

Салст доторх сормууснууд үнэрлэх эрхтэний эпители

Митраль эс

Үнэрлэх эрхтэний мэдрэл

Үнэрлэх эрхтэний булцуу

Гломерули \ бөмбөлөг\

Үнэрлэх мэдрэлийн судал

Тор (яс)

Үнэр хүлээн авагчийн нейронууд

Нейроны үндэс аксон

Салст бүрхүүл

Ихэнх үнэрийн мэдрэмжид дан нэгдэлээс илүү хэдэн зуун үнэрийн холимог нөлөөлдөг. Найрлага бүрийг мэдрэлийн систем боловсруулж мэдрэмжийн нэгдэл болгодог.  

Яагаад цахим хамар гэж

Химийн аюултай нэгдэлд удаан хугацаагаар өртөх, халдвар авах, сэтгэцийн байдал болон хүн ядрах зэрэг онцгой тохиолдолд хүний үнэрлэх эрхтэний системд асуудал гардаг. Дэлхий даяар олон судалгааны бүлгүүдэд энгийн болон төвөгтэй үнэрнүүдийг танихын тулд хүний үнэрлэх системийг дууриах чадвартай багаж зохион бүтээх шаардлага гарч ирсэн.

ЦАХИМ ХАМАРЦАХИМ ХАМАР

Олон мэдрүүрт системийг (цахим хамар) ашиглан хийсэн хэмжилтээр ихээхэн хэмжээний анхдагч мэдээллийг (15-25 химийн мэдрүүрээс бар- граф хэлбэрээр) цуглуулдаг.Мэдээллийг боловсруулан ямар нэг процессын онцгой шинж чанарыг тодорхойлсон ойлголт бий болгохын тулд математик аргаар загвар үүсгэнэ.

Цахим хамрын систем нь дараалсан үнэрийн дээж дээр ажилладаг гурван үндсэн бүрдэл хэсгээс тогтоно:

•дээж барих хэсэг, •дохио боловсруулах хэсэг, •загвар таних хэсэг

Цахим хамрыг өөр өөр үнэрийн дээжийг ангилах, концентрацыг тооцоолох, үнэрийн онцлог шинж чанарыг тодорхойлохын тулд ашигладаг.

1920 оны үед Зваардемейкэр, Хогевайд нар нимгэхэн шүршсэн усан дээр үүссэн цахилгаан цэнэгийг нь хэмжин үнэрийг тодорхойлж болно гэсэн онол дэвшүүлсэн. Энэ ухагдахуунаа практик багажин дээр боловсруулж хийхдээ амжилт олоогүй. 1964 онд Хартман үнэрийг илрүүлэх цахилгаан химийн мэдрэгчийг ашиглах аргын талаар мэдээлсэн. Тэдний багаж нь найман өөр цахилгаан химийн эсүүдээс бүрдэнэ.

Цахим хамрын түүх

1980-аад оны сүүлээр Гарднерын зохиолд цахим хамар гэдэг нэр томъёо анх гарч ирсэн. Үүний дараа энэ чиглэлийн дэвшил маш хурдацтай болсон байна. 1991 онд химийн мэдрэгчийн мэдээллийг боловсруулах талаарх НАТО-гийн семинарыг хиймэл үнэрлэх системийн хөгжилд зориулан зохион байгуулсан байна.

OTFT gas sensor with ink-jet printed active layer.

Электрон микроскопоор ITO

мэдрэгчийн гадаргуун байдал

Үнэрийн молекулын мэдээллийн боловсруулалт

Хийн хроматографЭлектрон хамар \E-noses\

t

дохи

о

Мэдрүүр nдээж i

N мэдрүүрийн параметрийн тоо M хэмжилтийн тоо N<<M

NxM

NxM

MxN

Дахин боловс-руулагдсан төлөв x n(хувьсамтгай) Гаралтын мэдээ uni

PC 1

PC

2

X' X U

Анхны төлөв x’ni

анхн

ы

холи

мог

төл

өв

Бол

овср

уу

лагд

сан

төлө

в

PA

RC

(PC

A)

Үнэрийн өгөгдлийн загварчлал

Мэдрүүр

Дээж

Үнэр дэгдсэн орчин

Агаар гарах суваг

NST үнэр шинжлэх төхөөрөмж

БУУДАЙН ГУРИЛЫН ҮЗҮҮЛЭЛТ

ТАЛХНЫ ҮНЭРИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ

Мэдэрхүйн үнэлгээг бодит тоон утгат ойртуулан олон төрлийн химийн найрлагат мэдээллийн орон зайн хэмжээсийг бууруулж тоон утгат шилжүүлснээр үнэрийн үзүүлэлтийг коджуулах боломж бүрдэнэ.

ҮР ДҮН

АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД БАЯРЛАЛАА